tripitaka_50

พระสตุ ตนั ตปฎ ก ขุททกนกิ าย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๑ - หนาท่ี 137 ของพระศาสดาพระองคน ัน้ อันธรรมนิรมติ แลว จัก เปนสาวกมชี ่ือวา กณุ ฑธานะ เราประกอบเนือง ๆ ซงึ่ ความสงดั เพง ฌาน ยินดใี นฌาน ยงั พระศาสดาให ทรงโปรดปราน ไมม ีอาสวะอยู พระชินเจา อันพระ- สาวกทั้งหลายแวดลอ ม หอ มลอ มดว ยภิกษสุ งฆ ประทบั นง่ั ณ ทา มกลางสงฆแลว ทรงใหเรารบั การ แจกสลาก เราหมผา เฉวียงบาขา งหนึ่ง ถวายบงั คม พระศาสดาผูนําของโลก เม่อื ภิกษทุ ัง้ หลายวา กลาวอยู ไดรบั สลากท่ี ๑ ไวข างหนา ของผปู ระเสริฐ ดว ยกรรม นน้ั พระผูม พี ระภาคเจา ทรงยังหมืน่ โลกธาตุให หวั่นไหว ประทบั น่งั ณ ทา มกลางภิกษสุ งฆ ทรงตั้ง เราไวใ นอรรคฐาน เรามีความเพยี รอันนํามาซึ่งธรุ ะ นาํ ความเกษมจากโยคะมาให เราทรงกายเปน ท่ีสุดไว ในพระศาสนาของพระสัมมาสมั พุทธเจา คณุ พเิ ศษ เหลา นีค้ อื ปฏสิ ัมภทิ า ๔ วโิ มกข ๘ และอภญิ ญา ๖ เรากระทาํ ใหแ จงแลว เราเผากเิ ลสทัง้ หลายแลว ฯลฯ คําสอนของพระพุทธเจา เราทําสําเร็จแลว ดงั น.ี้ ภกิ ษุท้ังหลายผเู ปนปถุ ชุ นเหลา ใด ไมร คู ณุ ของพระเถระนี้ แมผเู ปน(พระอรหันต) แลวเชนน้ี ในการจับสลากท่ี ๑ ในครั้งน้นั ตางพากันคิดเหมือนกนั วา น้อี ะไรหนอแล. พระเถระเพอ่ื จะกาํ จัดความสงสัยของภิกษุเหลานั้น จึงเหาะข้ึนสอู ากาศแลวแสดงอทิ ธิปาฏิหารยิ  เม่อื จะพยากรณพระ-อรหตั ผล โดยการอา งถึงพระอรหตั ผล จงึ ไดภ าษิตคาถาน้วี า

พระสุตตันตปฎ ก ขุททกนิกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๑ - หนา ที่ 138 ภิกษุพงึ ตัดสังโยชนเบ้ืองตํา่ ๕ พงึ ละสงั โยชน เบ้อื งสงู ๕ พงึ เจรญิ อนิ ทรีย ๕ มศี รทั ธาเปน ตนใหยิง่ ขึน้ ไป ภกิ ษผุ ูกาวลว งธรรมเปน เคร่อื งของ ๕ ประการ ไดแลว พระผมู ีพระภาคเจา ตรัสวา ขา มโอฆะไดแ ลว ดังน้ี. บรรดาบทเหลา น้นั บทวา ปจฺ ฉนิ ฺเท ความวา ภิกษุพงึ ตัดคือพงึ ละสังโยชนเบ้ืองต่ํา ๕ อันจะยังสตั วใ หอบุ ัตแิ ละบังเกดิ ในอบาย ดว ยศาสตราคอื ดว ยมรรคทัง้ ๓ เบอ้ื งตาํ่ ดุจบุรุษตดั เชอื กท่ีผกู ไวทเี่ ทา ออกไปฉะน้นั . บทวา ปฺจ ชเห ความวา พึงละหรือพึงตัดสังโยชนเบ้อื งสูง ๕อันเปน เหตุใหเ ขาถึงเทวโลกชัน้ สงู ดวยพระอรหตั มรรค ดจุ บรุ ุษตดั เชอื กที่ผกู ไวที่คอฉะนน้ั . บทวา ปจฺ จตุ ตฺ ริ ภาวเย ความวา พงึ เจริญอนิ ทรยี  ๕ มีศรทั ธาเปน ตน เพ่อื ละสังโยชนอ ันเปน ไปในสวนเบอื้ งสงู เหลาน้ันแหละใหยิง่ ขึน้ ไป คือใหส งู กวา การไดบรรลพุ ระอนาคามิมรรค ไดแกพ ึงเจรญิ ดว ยสามารถแหง การไดบรรลมุ รรคอนั สงู สดุ . บทวา ปฺจสงคฺ าตโิ ก ความวา ภิกษผุ เู ปน อยา งนี้ คือผูกา วลวงธรรมเปน เครอื่ งขอ ง ๕ ประการไดแ ลว ดวยการกา วลว ง คอื ละ เครือ่ งขอ งคือ ราคะ โทสะ โมหะ มานะและทฏิ ฐิ ๕ อยางได. บทวา ภกิ ขุ โอติณโฺ ณ วจุ จฺ ติ ความวา ทานเรยี กวา ภกิ ษุเพราะทําลายกิเลสไดโ ดยประการท้ังปวง และเพราะขามโอฆะคือกาม โอฆะคือภพ โอฆะคือทฏิ ฐิ และโอฆะคอื อวิชชา แลว ตง้ั อยใู นพระนิพพานอนั เปนฝง ของกิเลสเหลา นั้น. จบอรรถกถากุณฑธานเถรคาถา

พระสุตตนั ตปฎก ขทุ ทกนิกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๑ - หนา ท่ี 139 ๖. เพลัฏฐสีสเถรคาถา วา ดวยคาถาของพระเพลัฏฐสีสเถระ [๑๕๓] ไดยนิ วา พระเพลฏั ฐสสี เถระไดภ าษติ คาถานไี้ ว อยางนี้วา โคอาชาไนยตวั สามารถเทยี มไถแลว ยอ มลากไถ ไปโดยไมล าํ บาก ฉันใด เม่ือเราไดความสขุ อนั ไม เจือดว ยอามสิ คืนและวันทั้งหลาย ยอ มผานน้นั เราไป โดยยาก ฉนั น้ัน. อรรถกถาเพลฏั ฐสสี เถรคาถา คาถาของพระเพลัฏฐสสี เถระ เริ่มตน วา ยถาป ภทฺโท อาชฺโ.เรอื่ งราวของทา นเปน อยา งไร ? ไดยินวา ในกาลของพระผูมพี ระภาคเจา ทรงพระนามวา ปทุมุตตระทา นเกิดในเรอื นมีตระกลู เขาไปเฝา พระผูมพี ระภาคเจา ฟง ธรรมแลวเกดิศรัทธา บวชแลว บาํ เพ็ญสมณธรรม ไมอ าจจะยงั คุณวิเศษใหเ กิดได เพราะไมมีอปุ นสิ สยสมบตั .ิ ก็ทา นเขาไปสั่งสมกศุ ลเปนอนั มาก อันเปน อปุ นิสยั แหงพระนพิ พาน ทองเท่ยี วไปในเทวดาและมนษุ ยท ง้ั หลาย เหน็ พระผูมพี ระภาค-เจา ทรงพระนามวา เวสสภู ในกัปท่ี ๓๑ แตภทั รกปั น้ี เปน ผูมจี ติ เล่ือมใสแลว ไดถวายผลมะงวั่ .

พระสุตตนั ตปฎ ก ขุททกนิกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๑ - หนาที่ 140 ดว ยบญุ กรรมนนั้ ทา นเกดิ ในเทวดาและมนุษยทงั้ หลาย สรางสมบุญแลวก็เขา ถึงสุคติ จากสุคติ วนไปเวยี นมา บงั เกดิ ในตระกลู พราหมณ พระนครสาวตั ถี ในพุทธปุ บาทกาลน.ี้ กอ นแตพ ระผมู พี ระภาคเจา จะไดตรสั รูอภิสมั โพธญิ าณ บวชเปน ดาบสในสํานักของอรุ ุเวลกัสลปดาบส ในเวลาทท่ี รงแสดงอาทิตตปริยายสตู ร บรรลุพระอรหตั พรอ มดว ย ชฎลิ พนั หนึ่ง. สมดงัคาถาประพันธท ที่ านกลาวไว ในอปทานวา เราไดเหน็ พระพุทธเจา ผเู ปนนายกของโลกผู โชติชว ง เหมือนตน กรรณิการ รุงเรืองดังพระจันทร ในวนั เพญ็ และเหมือนตน ไมป ระจําทวปี ที่รงุ โรจน เราเลอ่ื มใส ไดเอาผลมะง่ัวถวายแดพระศาสดา ผู เปน ทกั ขไิ ณยบุคคล เปนวรี บรุ ษุ ดวยมอื ท้ังสองของ ตน ในกัปที่ ๓๑ แตภัทรกปั นี้ เราไดถวายผลไมใด ในกาลน้นั ดวยการถวายผลไมนั้น เราไมรูจ กั ทุคตเิ ลย น้เี ปนผลแหง การถวายผลไม เราเผากเิ ลสทั้งหลายแลว ฯลฯ คาํ สอนของพระพทุ ธเจา เราทาํ สาํ เรจ็ แลว ดงั นี.้ พระเถระนี้ ผบู รรลุพระอรหตั อยางนแ้ี ลว เปน อุปชฌาย ของทา นพระธรรมภณั ฑาคารกิ วนั หน่งึ ออกจากผลสมาบตั ิแลว พจิ ารณาถึงพระอรหัตอนั สงบ ประณีต เปนนิรามิสสุข และบรุ พกรรมของตน ดว ยอาํ นาจกาํ ลงั แหงปต ิ จึงไดกลาวคาถาวา โคอาชาไนย ตัวเจรญิ เทียมไถแลว ยอมลากไถ ไปไดโ ดยไมลําบาก ฉนั ใด เมื่อเราไดความสุขอันไม

พระสุตตนั ตปฎก ขทุ ทกนกิ าย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๑ - หนา ท่ี 141 เจอื ดว ยอามิส คนื และวนั ท้งั หลายยอมผานพนเราไป ไดโดยยาก ฉนั น้นั ดงั น้.ี บรรดาบทเหลานน้ั บทวา ยถาป เปน นิบาต ลงในอรรถทีย่ ังอุปมาใหถงึ พรอม. บทวา ภทฺโท ไดแก โคอาชาไนย ตัวงาม ที่สมบูรณดว ยเรยี่ วแรง กําลัง ความสามารถ เชาว และความเพยี รเปน ตน. บทวา อาชโฺ  ความวา ชอ่ื วา ชาตอิ าชาไนย เพราะรูเ หตุและสิ่งทีม่ ิใชเ หต.ุ สัตวอ าชาไนยนั้น มี ๓ ประเภทคอื โคผูอ าชาไนย ๑มาผอู าชาไนย ๑ ชางผูอาชาไนย ๑. ใน ๓ ประเภทนนั้ โคผอู าชาไนยทา นประสงคเอาแลวในคาถานี.้ กโ็ คผูอาชาไนยนนั้ แหละ ประกอบแลวในกิจของผชู ํานาญการไถ ดวยเหตนุ ้ัน ทานจึงกลาววา ยอ มลากไถไปไดโ ดยไมยากเพราะยงั ไถพรอ มท้งั ผาลใหหมุนไป อธิบายวา ไถนาให ไถหมุนไปขา งโนนดวย ขา งนีด้ ว ย. อีกอยา งหนง่ึ ชื่อวา นงั คลาวตั ตะ เพราะอรรถวา เปน ที่ยงั ไถใหหมุนไป ไดแก หมุนไปตามรอยไถในนา. แตใ นคาถานี้ ทานกลา วเปน ทฆี ะวา วตตฺ นี เพอื่ สะดวกในการประพันธคาถา. บทวา สขิ ี ความวา ชือ่ วา สขิ า เพราะคลายกบั หงอน โดยกําหนดเอาในท่ีสุด ไดแก สงิ คะ (เขา) ชอื่ วา สงิ คะ เพราะมเี ขาน้นั (เปน สญั ญลกั ษณ)สวนอาจารยอีกพวกหนึ่งกลาววา ยอดทานประสงคเ อาวา สขิ า ในคาถานี.้บทวา สขิ ี น้ี ระบถุ งึ สวนท่เี ปนประธาน แมท ้ังสองฝา ย. บทวา อปปฺ ก-สเิ รน ความวา โดยลําบากนอย. บทวา รตตฺ นิ ทฺ วิ า ไดแก ทงั้ ในกลางคนืและกลางวนั . ประกอบความวา ยอ มผานคนื และวนั น้ไี ป โดยไมย ากอยางนี้.ทา นอธิบายความไว ดังน้ี เปรยี บเหมอื นโคผอู าชาไนย ท่เี ขาเทยี มไถแลวไมเ หน็ แกความเหน่อื ยยาก ในรอยไถ ท่มี รี ากหญา เปนฟอน ๆ เปน ตน เดนิเปล่ยี นรอยไถไปขา งโนนบา ง ขางน้ีบา ง จนแสดงถึงการปรับเขา ในแนวไถได

พระสุตตนั ตปฎก ขุททกนิกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๑ - หนา ที่ 142ราบเสมอ ฉนั ใด แมวนั และคืนท้ังหลาย ยอมละคือผานเราไปไดโดยยากฉันน้นั . ทา นกลา วถงึ เหตใุ นขอ นัน้ ไววา สุเข ลทฺเธ นิรามเิ ส เมอ่ื เราไดค วามสขุ อันไมเ จือดวยอามิส ดงั น.้ี อธบิ ายวา เพราะเหตทุ ่ี ความสุขคอืผลสมาบัติ อนั ไมเจอื ดวยอามิสคอื กาม อามสิ คือโลก และอามิสคือวัฏฏะ อนัสงบระงบั ประณตี เราไดแลว . กบ็ ทนี้เปน สัตตมวี ภิ ตั ติ แตลงในอรรถแหงปฐมาวภิ ัตติ. เหมอื นอยา งในประโยควา วนปคุมฺเพ (พมุ ไม) และในประโยควา เตน วต เร วตฺตพฺเพ (เร่อื งทีจ่ ะพงึ กลา วอ่นื ยังมีอยูอ ีก) ดงั นี้ อกีอยางหนึง่ ทา นกลาววา เมอ่ื เราไดความสุขอนั ไมเ จือดว ยอามิส ดังนี้ ก็โดยพิจารณาวา จาํ เดิมแตน น้ั วันและคนื ก็ผา นไปโดยยาก ดังนี้. อธิบายวาเม่อื สขุ ท่ปี ราศจากอามิสอันเราไดแ ลว มีอยู จาํ เดิมแตเวลาท่เี ราได นิรามิสสุขน้ัน ดังน้ี. จบอรรถกถาเพลฏั ฐสสี เถรคาถา ๗. ทาสกเถรคาถา วา ดว ยคาถาของพระทาสเถระ [๑๕๔] ไดย ินวา พระทาสกเถระไดภาษติ คาถานีไ้ วอ ยา งนว้ี า เมอ่ื ใด บคุ คลเปนผงู ว งเหงา และกนิ มาก มัก นอนหลับ กล้ิงเกลอื กไปมา เม่ือนนั้ เขาเปน คนเขลา ยอมเขา หอ งบอย ๆ เหมอื นสุกรใหญ ทเ่ี ขาปรนปรอื ดวยเหย่อื ฉะนนั้ .

พระสตุ ตันตปฎก ขทุ ทกนกิ าย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๑ - หนา ที่ 143 อรรถกถาทาสกเถรคาถา คาถาของทานพระทาสกเถระเริ่มตน วา มทิ ธฺ ี ยทา. เรือ่ งราวของทานเปนอยา งไร ? ไดย ินวา ในกปั ท่ี ๙๑ แตภทั รกปั นี้ เม่อื พระตถาคตเจายงั ไมไดเ สด็จอุบตั ิขึ้น ทานไดถ วายผลมะมวง อันนาพงึ ใจแกพระปจ เจกพุทธเจา นามวาอชติ ะ ผลู งจากเขาคันธมาทนมาสูคลองแหง มนษุ ย แลว เทย่ี วบิณฑบาตในบา นแหงใดแหง หนงึ่ ดว ยบญุ กรรมน้นั ทา นทอ งเทย่ี วไปในเทวดาและมนุษยทงั้ หลาย แลวบวชในศาสนาของพระผมู พี ระภาคเจา ทรงพระนามวา กัสสปะไดก ระทาํ บุญอันเปนอปุ นิสัยแหง พระนพิ พานไวเปนอนั มาก. ทานขวนขวายกศุ ลกรรมอยา งน้ี ละจากสคุ ตเิ ขา ถึงสุคติ เกดิ ในเรือนมตี ระกูล ในพระนครสาวัตถี ในพุทธุปบาทกาลน.้ี ทานอันอนาถบิณฑิกเศรษฐี แตงตง้ั ไวใ นหนาทปี่ ฏิบัติพระวิหาร กป็ ฏบิ ัติพระวหิ ารโดยเคารพไดม ีศรทั ธา โดยไดเห็นพระพุทธเจา และโดยการฟง พระสัทธรรมเนือง ๆบวชแลว. สวนอาจารยบางพวกกลา ววา พระทาสกเถระนี้เกิดในเรือนมีตระกูล ในกาลของพระผมู ีพระภาคเจา ทรงพระนามวา กสั สปะ เจริญวัยแลวบาํ รงุ พระเถระผเู ปนพระขณี าสพรปู ใดรูปหน่งึ มีความประสงคจะใหท า นชว ยทํากิจบางอยา ง จึงสั่งบงั คับทา น ดว ยกรรมนนั้ เขาเกดิ ในทอ งของหญงิ ทาสีของทานอนาถบณิ ฑกิ เศรษฐี ในพระนครสาวตั ถี ในกาลแหง พระผูมพี ระ-ภาคเจา ของเราทง้ั หลาย เจรญิ วัยแลว อันทานเศรษฐีแตง ตัง้ ไวในตําแหนงผปู ฏิบัติพระวิหาร ไดเ ปน ผูมีศรทั ธาแลว โดยนยั ดงั กลา วแลวนัน่ แล. ทาน-มหาเศรษฐสี ดบั ศลี าจารวตั ร และอัธยาศัยของเขาแลว กระทําใหเขาเปนไท

พระสุตตันตปฎก ขุททกนิกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๑ - หนา ที่ 144(พน จากทาส) แลว บอกวา ขอทานจงบวชตามสบาย ภิกษุท้ังหลายใหเ ขาบรรพชาแลว . จาํ เดิมแตบ วชแลว เขากลบั เปน ผเู กียจคราน เปนผูทีม่ ีความ-เพียรเส่ือม ไมกระทําวัตรปฏิบัตใิ ด ๆ ทีไ่ หนจะบาํ เพ็ญสมณธรรมเลา มุงแตบรโิ ภคจนเตม็ ที่ มักมากไปดว ยการนอนอยางเดยี ว. แมใ นเวลาฟงธรรมกเ็ ขา ไปสูมมุ แหง หนงึ่ นง่ั ทา ยบรษิ ัท หลบั กรนครอก ๆ ตลอดเวลา. ลาํ ดบั น้ันพระผูมพี ระภาคเจาทรงตรวจดบู รุ พนิสยั ของทานแลว เพ่อื จะใหทานเกิดความสงั เวช จงึ ไดต รสั พระคาถาวา เมื่อใด บุคคลเปน ผูงวงเหงา และกนิ มาก มกั นอนหลบั กลิง้ เกลอื กไปมา เมอื่ นนั้ เขาเปนคนเขลา ยอ มเขาหอ มบอย ๆ เหมอื นสุกรใหญ ทเ่ี ขาปรนปรือ ดวยเหย่อื ฉะน้นั ดงั น้.ี บรรดาบทเหลาน้ัน บทวา มิทฺธี ความวา เปนผูอนั ถนี ะและมิทธะครอบงําแลว . อธิบายวา มทิ ธะครอบงําผใู ด แมถ ีนะก็ยอ มครอบงําผนู ั้นดว ยเหมือนกัน. บทวา ยทา แปลวา ในกาลใด. บทวา มหคฺฆโส ความวา บริโภคมาก เหมอื นพราหมณอาหรหัตถะพราหมณอ ลงั สาฎกะ พราหมณต ัตถวฏั ฏกะ พราหมณก ากมาสกะ พราหมณภุตตวมิตกะคนใดคนหนึ่ง. บทวา นทิ ฺทายติ า แปลวา ผมู กั หลบั . บทวาสมปฺ รวิ ตตฺ สายี ความวา นอนกล้งิ ไปกล้ิงมา. ทา นแสดงวา ประกอบเนือง ๆซง่ึ ความสุขในการนอน ความสุขในผสั สะ และความสุขในความงว งเหงา-หาวนอน แมด ว ยบททัง้ สอง. บทวา นิวาปปฏุ โ ความวา อันเขาเลย้ี งคือ บาํ รงุ เลย้ี ง ดว ยสูกรภตั มรี ําขา วเปน ตน . อธบิ ายวา สุกรในเรือนทีเ่ ขาเลี้ยงแตเ วลายงั เล็ก ๆ เวลามีรางกายอว นพไี มไ ดออกไปนอกคอก ยอมนอนกล้ิงไปมา ในท่ีตาง ๆ มีเตยี งขางลางเปน ตน ทเี ดยี ว.

พระสตุ ตันตปฎ ก ขุททกนกิ าย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๑ - หนาที่ 145 ทานกลาวอธบิ ายไวด ังน้ี ในเวลาใด บรุ ษุ ยอมเปนผงู ว งเหงาหาวนอนและกินมาก ไมสามารถจะผลดั เปลย่ี นอริ ิยาบถเปนอยา งอนื่ ได มกั นอนหลับกล้ิงเกลือกไปมา เหมือนสุกรใหญท่ีเขาปรนปรือดวยเหยื่อ ในเวลานั้น บรุ ษุ น้ันยอมไมอาจมนสกิ ารไตรลักษณ คือ อนจิ จงั ทุกขงั อนัตตา เพราะไมไ ดมนสิการไตรลกั ษณเ หลา น้ัน เขาจึงเปนผมู ปี ญ ญานอย ยอ มเขา หอ งบอย ๆหรือไมพนจากท่ีอยู คือ หองไปได. พระทาสกเถระ ฟงพระคาถาน้นั แลวเกดิ ความสลดใจ เรม่ิ ตง้ั วิปสสนา แลว ไดก ระทาํ ใหแจงพระอรหตั ตอกาลไมนานเลย. สมดงั คาถาประพันธท่ีทานกลาวไวในอปทานวา ครัง้ นนั้ พระสมั มาสมั พทุ ธเจา พระนามวา อชิตะ ผสู มบูรณดวยจรณะ และเปนผฉู ลาดในสมาธิ ประทบั อยใู นปา หิมพานต เราไดถวายผลมะมว ง ใน พระสัมมาสมั พุทธเจา ผูมฉี วีวรรณเหมอื นทองคาํ ผ-ู สมควรรบั เคร่อื งบูชา กาํ ลังเสดจ็ ดาํ เนินอยใู นถนน ในกัปท่ี ๙๑ แตภ ทั รกปั นี้ เราไดถ วายผลไมใดในกาล น้นั ดว ยการถวายผลไมนั้น เราไมรูจกั ทคุ ติเลย นเี้ ปน ผลแหง การถวายผลไม เราเผากิเลสท้งั หลายไดแ ลว ฯลฯ คาํ สอนของพระพุทธเจา เรากระทําสําเร็จแลว ดังน้.ี กพ็ ระเถระครน้ั บรรลพุ ระอรหตั แลว ไดก ลา วยนื ยนั พระคาถาน้ันแหละวา พระผูมพี ระภาคเจาทรงสอนเราดวยพระคาถาน้ี พระคาถานเ้ี ปนดังขอสบั สําหรบั เรา. นเ้ี ปน การพยากรณพ ระอรหตั ผล โดยปริวัตตาหารนยั ของพระเถระนนั้ . จบอรรถกถาทาสกเถรคาถา

พระสุตตนั ตปฎ ก ขทุ ทกนิกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๑ - หนา ท่ี 146 ๘. สงิ คาลปต าเถรคาถา วา ดว ยคาถาของสิงคาลปตาเถระ [๑๕๕] ไดยินวา พระสงิ คาลปตาเถระไดภ าษติ คาถาน้ีไว อยา งนี้วา ภิกษุ ผอู ยใู นปา เภสกฬาวัน พจิ ารณาแผนดินน้ี ดว ยความสําคัญวา กระดูกอยางเดียวเปนอารมณ จัก ไดเปนทายาทของพระพทุ ธเจา เราเขา ใจวา เขาจะละ กามราคะไดโ ดยเร็วพลัน. อรรถกถาสงิ คาลปต าเถรคาถา คาถาของทานพระสงิ คาลปตาเถระ เรม่ิ ตน วา อหุ พุทฺธสฺสทายาโท. เรอื่ งราวของทา นเปน อยา งไร ? ไดย นิ วา ในกปั ที่ ๙๔ นับถอยหลงั แตภัทรกัปนี้ ทานเห็นพระปจเจก-สมั พทุ ธเจา นามวา สตรังสี เทีย่ วบณิ ฑบาตอยู มใี จเล่ือมใส ไหวแลว ไดถ วายผลตาลท่อี ยใู นมือของตน ดว ยบุญกรรมนัน้ ทา นเกิดในเทวโลก กระทําบุญแลวทอ งเท่ยี วอยใู นสุคตภิ พน่นั แหละไป ๆ มา ๆ เกิดในกําเนิดมนุษย ในกาล-ของพระผูม พี ระภาคเจา ทรงพระนามวา กัสสปะ ไดเปน ผูมีความเชอ่ื มนั่ในพระศาสนา บวชแลว เจรญิ อัฏฐกิ สัญญา ทา นกลับไปเกิดในเรอื นมีตระกลู พระนครสาวตั ถี ในพุทธุปบาทกาลน้ีอีก เจริญวยั แลว แตง งานไดบุตรคนหน่งึ ใหน ามบตุ รวา สิงคาละ ดวยเหตุน้ัน คนท้งั หลายจงึ เรียกเขาวา

พระสตุ ตันตปฎ ก ขุททกนิกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๑ - หนา ที่ 147สิงคาลกปตา (พอ ของสงิ คาลมาณพ) ในเวลาตอ มา เขาสละความผกู พนัในเรอื น แลวบวชในพระศาสนา. พระผมู ีพระภาคเจา ทรงตรวจดอู ธั ยาศยัของทา น ไดท รงประทานอัฏฐกิ สญั ญากัมมัฏฐานแลว ทานรบั กัมมฏั ฐานน้ันแลว อาศัยอยูใ นปา เภสกฬาวนั ณ สุสมุ ารคิรชิ นบท แควน ภัคคะ. ลาํ ดบั นนั้เทวดาผูสงิ สถิตอยูใ นปา นน้ั เพอื่ จะยังความอุตสาหะใหเกดิ แกท า น เม่ือประกาศความน้วี า ทา นจักกระทาํ ผลแหง ภาวนา (อรหตั ผล) ใหอยูในเงอื้ มมือตอ กาล-ไมน านเลย ดงั น้ี โดยอา งถงึ พระอรหัตผล จงึ กลาวคาถาวา ภิกษผุ ูอยูใ นปาเภสกฬาวนั พิจารณาแผนดินนี้ ดวยความสาํ คญั วา กระดกู ทัง้ สน้ิ เปน อารมณ จักได เปน ทายาทของพระพทุ ธเจา เราเขาใจวา เขาจะละ กามราคะไดโดยพลนั ทีเ่ ดียว ดังนี.้ บรรดาบทเหลา นั้น บทวา อหุ เทากับ โหติ แปลวา ยอ มเปน.กบ็ ทนเ้ี ปน คาํ กลาวถงึ อดตี กาล แตใ ชในอรรถแหงปจ จบุ ันกาล. บทวา พทุ ธฺ สฺสไดแก พระสพั พัญูพทุ ธเจา. บทวา ทายาโท ความวา เปนธรรมทายาท คอื เปนผูถอื เอา คอืรบั ไว ซ่ึงทายาท คอื โลกตุ รธรรม ๙ อยา ง ดว ยการปฏบิ ตั ิชอบของตน. อกี อยา งหนึ่ง บทวา อหุ เทา กับอโหสิ แปลวาไดเ ปนแลว. อธิบายวา ภิกษุบางรปู จกั เปน ผนู บั เนื่องในความเปนทายาทของพระพทุ ธเจา ผูม ีพระนามอยา งน้ี ในบดั น้ีทเี ดียว. ดว ยเหตนุ ัน้ เทวดาจงึ กลาววา เราเขาใจวาเธอจะละกามราคะไดโดยพลันทเี ดียว ดงั นี้. บทวา เภสกฬาวเน ความวา ในปา อันไดน ามวา เภสกฬาวันเพราะเหตุท่ียกั ษช อ่ื วา เภสกะ ไดแลวคือยึดครองไว หรอื เพราะมากไปดว ยสัตวราย มีชางรนุ เปนตน อันนาสะพงึ กลวั . เทวดาเมอื่ จะบอกเหตุในความ

พระสุตตนั ตปฎ ก ขทุ ทกนกิ าย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๑ - หนาท่ี 148เปนทายาทของพระพุทธเจา แกภ กิ ษนุ ั้น จึงกลา ววา พจิ ารณาแผนดินนี้ ดวยความสาํ คญั วา กระดูกทัง้ สิน้ เปนอารมณ ดงั น้ี. บรรดาบทเหลาน้นั บทวา เกวล แปลวา ทง้ั สนิ้ คือไมม สี ว นเหลอื .บทวา อฏิกสฺาย ไดแก ดวยการภาวนาวาเปน กระดกู . บทวา อผริ ความวา แผไ ปแลว ดวยสามารถแหงการนอ มใจเอาวาเปนกระดูก. บทวา ปวี ไดแก ปฐพีคืออตั ภาพ. อธิบายวา อตั ภาพทานเรียกวาปฐพใี นคาถาน้ี ดุจในประโยคมีอาทิวา โก อมิ  ปวึ วิเจสฺสติ ใครจกัพิจารณาแผนดนิ นี้. บทวา มฺเห ตัดบทเปน มฺเ อห . ปาฐะวามฺ าห ดังนีก้ ม็ .ี บทวา โส ไดแ กภ กิ ษนุ ้ัน. เราเขา ใจวา เธอจักทิง้ คอื จกั ละกามราคะไดโ ดยพลัน คือตอกาลไมนานเลย. เพราะเหตุไร ? เพราะอฏั ฐกิ สัญญาเปนปฏิปกษโดยตรงตอกามราคะ ทา นกลาวอธบิ ายไวด ังนี้ ภกิ ษใุ ดพจิ ารณาแผน ดินนี้ ดวยความสําคญั วากระดกู อนั ตนไดแลวในสว นหนงึ่ หรอื ทัง้ สนิ้คอื ทั่วอตั ภาพของตน วาเปน กระดกู ทงั้ นน้ั ภิกษุน้ันกระทาํ ฌานมกี ระดกู เปนอารมณนั้นใหเปน บาท พิจารณาอยู จกั ละกามราคะไดด วยอนาคามมิ รรคโดยกาลไมน านเลย หรือจักละตณั หา อนั ไดช ื่อวา กาม เพราะอรรถวา ใครไดช่อื วา ราคะ เพราะอรรถวา กําหนดั ทัง้ หมดได. พระเถระน้นั สดับคาถานี้แลว คิดวา เทวดานี้กลา วอยางนี้ เพอ่ื จะยงั ความอุตสาหะใหเกดิ แกเราดังนี้แลว อธษิ ฐานความเพียรรุดหนา ไมถอยกลบั เจริญวิปสสนา บรรลุพระอรหตัแลว. สมดังคาถาประพนั ธ ทที่ า นกลาวไวในอปทานวา

พระสตุ ตันตปฎ ก ขุททกนกิ าย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๑ - หนา ท่ี 149 พระผูม ีภาคะ สยัมภู นามวาสตรงั สี ผไู มพ า ย แพอ ะไร ๆ ออกจากท่สี งดั แลว ออกโคจรบิณฑบาต เราถอื ผลไมอยู ไดเหน็ แลว จงึ เขา ไปหาพระนราสภ เรามีจิตเลอ่ื มใส มีใจโสมนสั ไดถวายผลตาล ใน กปั ที่ ๙๔ แตภ ัทรกัปน้ี เราไดถวายผลไมใดในกาล นนั้ ดวยการถวายผลไมนนั้ เราไมรจู ักทุคติเลย นี้ เปนผลแหงการถวายผลไม. เราเผากิเลสทง้ั หลายแลว ฯ ล ฯ คาํ สอนของพระพทุ ธเจาเรากระทําสาํ เร็จแลว ดงั น.้ี ก็พระเถระบรรลพุ ระอรหตั แลว นบั ถอื คาํ ท่เี ทวดากลาวแลว ไดกลาวคาถานัน้ แหละ โดยเปลง เปนอทุ าน. คาถานนั้ แหละ ไดเปน การพยากรณพระอรหัตผลของพระเถระนนั้ ฉะนแ้ี ล. จบอรรถกถาสงิ คาลปตาเถรคาถา ๙. กฬุ เถรคาถา วาดวยคาถาของพระกฬุ เถระ [๑๕๖] ไดย นิ วา พระกุฬเถระไดภาษติ คาถานีไ้ ว อยางนีว้ า พวกคนไขนาํ้ ก็ไขน้ําไป ชางศรก็ดัดลกู ศร พวกชา งถากก็ถากไม พวกบัณฑติ ผูมีวตั รอันงาม ก็ฝกฝนตน.

พระสุตตันตปฎก ขุททกนกิ าย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๑ - หนา ที่ 150 อรรถกถากุฬเถรคาถา คาถาของทา นพระกฬุ เถระ เริ่มตนวา อุทก หิ นยนตฺ ิ. เร่อื งราวของทา นเปนอยา งไร ? ไดยนิ วา พระเถระน้แี มในกาลกอ น กส็ ่งั สมกศุ ลอันเปนอปุ นสิ ยั แหงพระนพิ พานไวเปนอนั มาก ถงึ พรอมดว ยอธิการ เหน็ พระผมู ีพระภาคเจาทรงพระนามวา วปิ สสี เสด็จไปในอากาศ มีใจเลือ่ มใสแลว ใครจะถวายผลขนุนสํามะลอ แลวจัดถวาย. พระบรมศาสดาทรงทราบวารจติ ของเขาแลว เสด็จลงทรงรับแลว .เขาเปนผูม จี ติ เล่อื มใสเหลอื เกนิ เขา ไปเฝา พระศาสดา ทูลขอบรรพชาแลวโดยการไดเฉพาะซงึ่ ศรัทธานนั่ เอง. พระศาสดาตรัสสัง่ กะภกิ ษรุ ปู ใดรูปหนง่ึใหบวชเขา โดยพระพุทธดํารสั วา เธอจงยังบรุ ษุ นีใ้ หบวช ดงั น้.ี เขาบรรพชาแลว ไดอ ุปสมบท บําเพญ็ สมณธรรม จุตจิ ากภพนน้ั แลวทอ งเทย่ี วไปในเทวดาและมนุษยท ้ังหลาย ตลอด ๖ พุทธันดร เกิดในตระกูลพราหมณ ในพระนครสาวตั ถี ในพุทธุปบาทกาลน้ี เขาไดม ีนามวา กุละ.*เขาเจรญิ วัยแลว มีความเลอื่ มใสในพระศาสนา บวชในสาํ นักของพระผูมีพระภาคเจา ไมส ามารถจะยงั คณุ วเิ ศษใหเ กิดขึน้ ได เพราะเปนผูมากไปดว ยความฟุง ซาน. ครน้ั วันหนึ่ง ทา นเขา ไปสูบานเพ่อื บณิ ฑบาต เหน็ คนท้ังหลายกําลังขุดดิน ทาํ ใหเ ปน แอง นํา้ ชักนา้ํ ใหไ หลไปในท่ี ๆ ตนปรารถนาแลว ๆในระหวา งทาง กาํ หนดแมเ หตุนัน้ ไว เขาไปสูบานเหน็ ชา งศรคนใดคนหน่งึใสล ูกศรเขา ไปแลงศร เล็งดว ยหางตา แลว กระทาํ ใหตรง จงึ กาํ หนดเหตนุ ัน้ไว เดนิ ตอ ไป เหน็ ชางถากกําลังถากชิน้ สว นของลอรถ มกี าํ กง และดุม* พระสูตร เปน กุฬะ