tripitaka_50

พระสตุ ตันตปฎก ขุททกนิกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๑ - หนา ที่ 151เปน ตน กก็ าํ หนดเหตุแมน น้ั ไว เขา ไปสวู หิ ารกระทาํ ภัตกิจแลว เกบ็ บาตรและจีวร นั่งในทส่ี าํ หรบั พกั กลางวัน ถอื เอานิมิตทต่ี นเหน็ แลว โดยเปนอปุ มานอ มเขา ไปในการฝกจิตของตน แลวคิดวา มนษุ ยน าํ เอานาํ้ ท่ีไมม ีจิตใจ ไปสูท่ีตนปรารถนาแลว ๆ ถึงชางศรกเ็ หมอื นกนั ดดั ลูกศรท่ปี ราศจากจติ ใจ แมค ดใหต รงไดด ว ยอบุ าย ชางถากกเ็ หมือนกนั ยอมกระทาํ ไมท ี่คด มีทอ นไมเปนตนท่ีหาเจตนามิได ใหตรง โดยทาํ เปนกงเปนตน เมอื่ เปนเชน นน้ั เหตไุ ร เราจงึ ไมท ําจิตของเราใหตรงเลา ดงั นี้แลว เรม่ิ ต้งั วิปสสนา เพยี รพยายามอยูบรรลพุ ระอรหัตตอกาลไมน านนัก. สมดงั คาถาประพนั ธ ท่ีทา นกลาวไวใ นอปทานวา ครั้งนั้น เราเปน คนเฝาสวนอยู ในพระนคร พนั ธมุ ดี ไดเหน็ พระพุทธเจาผูปราศจากกเิ ลสธลุ ี เสดจ็ เหาะไปในอากาศ เราไดห ยบิ เอาขนุนสํามะลอ ถวายแดพระพุทธเจา ผูประเสรฐิ สุด พระพทุ ธเจาผูม ี พระยศยง่ิ ใหญ ทําใหเราเกิดความปลาบปลมื้ ใจ นาํ ความสขุ มาใหใ นปจจบุ ัน ประทบั อยใู นอากาศนัน่ เอง ไดทรงรบั ประเคน เราถวายผลไมแ ดพระพทุ ธเจา ดว ยใจอันเล่อื มใสแลว ไดประสบปต อิ นั ไพบลู ย เปน สขุ ยอดเย่ยี มในคร้ังน้นั รัตนะเกิดขน้ึ แกเราผูเกดิ ในที่ นน้ั ๆ ในกปั ท่ี ๙๑ แตภัทรกปั น้ี เราไดถวายผลไมใด ในกาลนน้ั ดว ยทานนั้น เราไมร จู กั ทุคตเิ ลย นีเ้ ปน ผลแหงการถวายผลไม เราเผากิเลสทั้งหลายแลว ฯลฯ คาํ สอนของพระพุทธเจา เรากระทาํ สาํ เร็จแลว ดังนี้.

พระสุตตนั ตปฎ ก ขุททกนกิ าย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๑ - หนาท่ี 152 ทา นทาํ นมิ ิตเหลา ใดใหเ ปนดงั ขอสับ เจริญวปิ ส สนา บรรลุพระอรหัตแลวอยา งน้ี ทา นเทยี บเคียงการฝก จติ ของตนกับนิมติ เหลา น้ันแลว เมื่อจะพยากรณพระอรหัตผล ไดภาษติ คาถาวา พวกคนไขนาํ้ กไ็ ขนํ้าไป ชา งศรกด็ ดั ลูกศร พวก ชา งถากกถ็ ากไม พวกบัณฑติ ผูมีวตั รอนั งาม กฝ็ กตน ดงั นี้. บรรดาบทเหลา นัน้ หิ ศัพทใ นบทวา อุทก หิ เปน เพยี งนบิ าต.บทวา นยนฺติ ความวา พวกคนไขนํา้ ขุดที่ ๆ ดอนนน้ั ๆ แลวถมทลี่ มุทาํ เหมอื ง หรอื วางรางไม ยอ มชกั นา้ํ ไปสทู ่ี ๆ ตนปรารถนาแลว ๆ. ชอื่ วาคนไขนาํ้ เพราะนํานา้ํ ไปดว ยอาการอยา งนนั้ . บทวา เตชน แปลวา ลูกศร. ทา นกลาวอธิบายไวด ังน้ี พวกคนไขนาํ้ ก็ไขน้ําไปสทู ี่ทีต่ นปรารถนาแลว ๆ ตามชอบใจของตน แมพ วกชางศรก็ลนไมด ัดลกู ศร คอื ทําใหตรง ชา งถากเมื่อถากไมเพือ่ ประโยชนแ กดมุเปน ตน โดยใหโนมไป ชอื่ วายอ มถากไม คือทาํ ใหตรงหรือคดตามชอบใจของตน บัณฑติ ท้งั หลายผมู ีพรตดี คือมวี ัตรอนั งาม ดว ยศลี เปนตน ตามท่ีสมาทานแลว การทําเหตุมีประมาณเทานใี้ หเ ปนอารมณอยา งน้ี เมอื่ ยงั โสดาปต ตมิ รรคเปนตน ใหบ ังเกิดขึน้ ชื่อวา ยอ มฝกตน และเมอ่ื ไดบ รรลุพระอรหตั แลว ยอ มช่อื วา เปน ผูฝก ตนไดเ ปนเอก ดงั นี.้ จบอรรถกถากุฬเถรคาถา

พระสตุ ตันตปฎก ขุททกนกิ าย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๑ - หนาท่ี 153 ๑๐. อชิตเถรคาถา วา ดวยคาถาของพระอชิตเถระ [๑๕๗] ไดย นิ วา พระอชติ เถระไดภ าษติ คาถานไี้ ว อยางนวี้ า เราไมมีความกลวั ตาย ไมม ีความอาลัยในชีวิต จกั เปนผูมีสตสิ ัมปชญั ญะ ละท้ิงกายนี้ไป. จบวรรคท่ี ๒ อรรถกถาอชิตเถรคาถา คาถาของทา นพระอชติ เถระ เร่มิ ตน วา มรเณ เม ภย นตฺถิ.เรือ่ งราวของทานเปนอยางไร ? ไดย นิ วา ในกปั ท่ี ๙๑ ทา นเห็นพระผูมพี ระภาคเจา ทรงพระนามวาวิปสสี มีจิตเลื่อมใสแลว ไดถ วายผลมะขวิด. แมเ บ้ืองหนา แตน ้นั ก็ไดกระทาํ บญุ นนั้ ๆ ทองเทย่ี วไปในเทวดาและมนษุ ยท้งั หลาย เมือ่ พระผมู ีพระภาคเจาของเราทง้ั หลาย ยงั ไมเ สด็จอุบตั ิในกัปน้ี ไดเ กิดเปนบตุ รของอคั คาสนยี พราหมณ ของพระเจามหาโกศล ในพระนครสาวตั ถ.ี เขาไดม นี ามวา อชิตะ. ก็แลในสมยั นั้น พาวรีพราหมณผมู ปี กติอยูใ นพระนครสาวัตถี เปน ผูประกอบไป ดวยมหาปรุ สิ ลักขณะ ๓ ประการ เรยี นจบไตรเพท ออกจากเมอื งสาวตั ถี แลว บวชเปน ดาบส อาศัยอยูในกปต ถาราม ริมฝง นาํ้ โคธาวรี.

พระสุตตนั ตปฎ ก ขุททกนกิ าย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๑ - หนาท่ี 154 ครั้งน้นั อชิตมาณพ บวชในสํานักของพาวรพี ราหมณนั้น อนั เทวดาผหู วงั ประโยชน ตักเตือนแลว ถกู สง ไปยงั สํานกั ของพระบรมศาสดา เขาไปเฝาพระผมู ีพระภาคเจา พรอ มดวยมาณพท้งั หลาย มตี ิสสเมตเตยยมาณพเปน ตนทลู ถามปญหาทง้ั หลายดว ยใจอยางเดยี ว เมือ่ ปญหาเหลา นน้ั อนั พระผูมพี ระภาคเจาทรงวสิ ชั นาแลว มจี ิตเลอื่ มใส บวชในสาํ นักของพระบรมศาสดา เรียนกรรมฐานแลว เจริญวปิ สสนา บรรลุพระอรหัตแลว . สมดังคาถาประพนั ธท่ที า นกลา วไวในอปทานวา เราไดถ วายผลมะขวดิ แดพ ระสมั มาสมั พทุ ธเจา ผูมีพระฉวีวรรณงามดังทองคาํ ผสู มควรรบั เครอื่ งบูชา กาํ ลงั เสด็จดําเนนิ อยใู นถนน ในกัปท่ี ๙๑ แตก ัปนี้ เราไดถ วายผลไมใดในกาลน้ัน ดว ยการถวายผลไมน้นั เราไมร จู ักทคุ ตเิ ลย น้เี ปน ผลแหง การถวายผลไม. เรา เผากเิ ลสท้ังหลายแลว ฯ ล ฯ คาํ สอนของพระพุทธเจา เราทาํ สาํ เร็จแลว ดังน.้ี ก็ทา นบรรลุพระอรหตั แลว เมื่อจะบันลอื สีหนาท ไดภ าษิตคาถาวา เราไมมคี วามกลวั ตาย ไมมคี วามอาลัยในชีวติ จักเปนผมู สี ติ สมั ปชัญญะ ละทิง้ กายน้ไี ป ดงั นี้. บรรดาบทเหลานั้น บทวา มรเณ ไดแก มรณนมิ ิต คอื เหตุแหง ความตาย. บทวา เม แปลวา แกเรา คอื ภัยไมมแี กเรา เพราะเราเปนผูมีชาติส้ินแลว โดยทีร่ ากเหงา แหงภพเราถอนขึน้ ไดแ ลว. อธบิ ายวา สําหรบัผูท ี่ยังถอนภพข้ึนไมได จะพึงกลัวตายวา การเกดิ ตอ ไปของเรา เปนเชนไรหนอแล ดังน้.ี

พระสตุ ตันตปฎก ขทุ ทกนกิ าย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๑ - หนา ที่ 155 บทวา นกิ นฺตี ไดแก ความเพง เล็ง คอื ตณั หา ความเพง เลง็ ในชีวติ ช่ือวายอ มไมมี เพราะเขา ไปปรากฏดวยดี โดยความทอ่ี ปุ าทานขันธทั้งหลายเปน ทุกข และหาสาระมไิ ด เพราะความท่สี ังขารถูกพิจารณา ขยําขย้ีมาแลวเปนอยา งดี. เราผเู ปน แลว อยา งนี้ จักทิ้ง คือจักทอดทงิ้ รา งกายของตน คอื สรรี ะ หรือรางของตนกลา วคอื เทหะ อนั เปนภาระ คอื ทุกขและเม่อื จะทอดทงิ้ ก็คดิ วา กิจท่จี ะพงึ ยงั ประโยชนใ หส ําเร็จ ดว ยรา งกายนี้เราใหส ําเรจ็ แลว บดั น้ี รางกายนัน้ ควรทิ้งไปไดโ ดยแท ดงั นี้ ชื่อวา เปน ผมู ีสมั ปชญั ญะ เพราะถึงความไพบูลยด วยปญ ญา ชื่อวา มสี ติ เพราะถงึ ความไพบลู ยด ว ยสติ จกั ทอดทง้ิ ไป ดงั นี.้ ก็พระเถระ ครัน้ กลา วคาถานแี้ ลวเขา ฌาน ปรินิพพานแลว ในระหวา งนั้นเอง ฉะนแ้ี ล. จบอรรถกถาอชติ เถรคาถา จบวรรควรรณนาที่ ๒ แหง อรรถถกถาเถรคาถา ชอื่ วา ปรมัตถทปี นี. ในวรรคนี้รวมพระเถระได ๑๐ รูปคือ ๑. พระจฬู วจั ฉเถระ ๒. พระมหาวัจฉเถระ ๓. พระวนวัจฉเถระ๔. พระสวิ กเถระ ๕. พระกุณฑธานเถระ ๖. พระเพลัฏฐสีสเถระ๗. พระทาสกเถระ ๘. พระสิงคาลปต าเถระ ๙. พระกุฬเถระ ๑๐. พระ-อชติ เถระ และอรรถกถา.

พระสุตตนั ตปฎ ก ขุททกนิกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๑ - หนา ท่ี 156 เถรคาถา เอกนิบาตวรรคที่ ๓ ๑. นิโครธเถรคาถา วาดวยคาถาของพระนโิ ครธเถระ [๑๕๘] ไดยินวา พระนิโครธเถระไดภาษติ คาถานไ้ี ว อยางนี้วา เราไมกลัวภัย พระศาสดาของเราทงั้ หลาย เปน ผฉู ลาดในธรรมอันไมต าย ภัยยอ มไมตั้งอยูในหน ทางใด ภิกษุทงั้ หลาย ยอมไป โดยหนทางนัน้ . วรรควรรณนาที่ ๓ อรรถกถานโิ ครธเถรคาถา คาถาของทานพระนโิ ครธเถระเรมิ่ ตน วา นาห ภยสสฺ ภายาม.ิเรื่องราวของทา นเปนอยา งไร ? ไดย ินวา ในกัปท่ี ๑๑๘ นบั แตภ ทั รกปั นี้ ทานเกดิ ในตระกลู พราหมณมหาศาล เจริญวัยแลว เหน็ โทษในกามท้งั หลาย และอานสิ งสใ นการออกบวชละส่งิ ผูกพันในเรอื น เขาไปสรู าวปา กระทําบรรณศาลาในหมูไมสาละในปาบวชเปนดาบส มมี ูลผลาผลในปาเปนอาหารอย.ู สมัยนน้ั พระสมั มาสมั พุทธเจาพระนามวา ปยทัสสี เสดจ็ อบุ ัติขนึ้ แลวในโลก ทรงยงั ความเรา รอน คือกิเลส ของโลกพรอมท้งั เทวโลก ใหด ับได

พระสุตตันตปฎก ขุททกนกิ าย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๑ - หนาที่ 157ดวยสามารถแหง นา้ํ อมฤต คอื พระธรรม วันหนึง่ ดวยมีพทุ ธประสงคจะทรงอนเุ คราะหด าบส จึงเสด็จเขา ไปสูหมไู มส าละนน้ั ประทบั นั่งแลว เขานิโรธ-สมาบตั .ิ ดาบสเดนิ ไปหามลู ผลาผลในปา เห็นพระผูมีพระภาคเจาแลว มีใจเลอ่ื มใส ถอื เอากิ่งรังซ่ึงมีดอกบานสะพรัง่ ทําเปนปะรํากง่ิ ไม คลุมปะรํานัน้ทั้งหมด ดวยดอกรงั ลว น ๆ ถวายบงั คมพระผูม ีพระภาคเจาแลว ไมออกไปหาอาหาร ยืนนมสั การอยูแลว ดวยอาํ นาจแหงปตแิ ละโสมนสั นัน้ เอง พระศาสดาเสด็จออกจากนโิ รธแลว เพ่ือจะทรงอนุเคราะหดาบสนัน้ จงึ ทรงพระดาํ รวิ าขอภิกษสุ งฆจ งมา โดยมีพทุ ธประสงคว า ดาบสจักยงั จิตใหเ ล่อื มใสแมใ นพระ-ภกิ ษุสงฆ ดงั นี้. ภกิ ษสุ งฆมาแลว ในทนั ใดนน้ั เอง แมด าบสเห็นภิกษุสงฆแ ลวมีใจเล่อื มใส ไหวแลวประคองอญั ชลียืนอยแู ลว . พระบรมศาสดา เม่ือจะทรงประกาศสมบัติอนั เปนสวนของดาบสนั้นโดยทรงอา งถงึ การทําความแยมใหป รากฏ ทรงแสดงธรรมแลว หลกี ไปพรอมดว ยภกิ ษุสงฆ ดวยบญุ กรรมนั้น เขาทอ งเทีย่ วไปในเทวดาและมนุษยท งั้ หลายสั่งสมกุศลอันเปนอปุ นิสยั แหงพระนิพพานเปน อันมาก แลวบังเกิดในตระกลูพราหมณม หาศาล ในพระนครสาวัตถี ในพุทธปุ บาทกาลน้ี เขาไดมีนามวานิโครธ. เขาเกิดความเลือ่ มใส ดว ยการเห็นพุทธานภุ าพ ในวันท่ที รงรบัพระวหิ ารเชตวัน บวชแลว ปรารภวปิ ส สนา ไดเ ปน ผูม ีอภิญญา ๖ โดยกาลไมนานเลย. สมดงั คาถาประพันธท ่ที านกลาวไวในอปทานวา เราเขา สปู ารงั สรางอาศรมอยางงดงาม มุงบงั ดวยดอกรัง คร้ังน้นั เราอยใู นปา พระผูมพี ระภาคเจา ผเู ปน สยมั ภู เอกอคั รบคุ คล ตรสั รูดวยพระองคเ อง พระนามวา ปยทัสสี ทรงพระประสงคความสงดั จึง

พระสุตตนั ตปฎ ก ขทุ ทกนิกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๑ - หนา ที่ 158ไดเ สด็จเขาสปู า รัง เราออกจากอาศรมในปา เท่ยี วแสวงหามูลผลาผลปา ในเวลานั้น ณ ท่นี ัน้ เราไดเห็นพระสมั พทุ ธเจา พระนามวา ปย ทัสสี ผมู พี ระยศใหญประทบั น่ัง เขา สมาบัติ รงุ โรจนอ ยูในปาใหญ เราปก เสา ๔ เสาทาํ ปะราํ อยางเรียบรอย แลว เอาดอกรงัมงุ เหนอื พระพุทธเจา เราทรงปะราํ ซ่งึ มงุ ดว ยดอกรงั ไว๗ วนั ยงั จติ ใหเล่อื มใสในกรรมนั้น ไดถวายบังคมพระพทุ ธเจาผูประเสรฐิ สดุ สมยั นัน้ พระผมู ีพระภาค-เจา ผูอ ุดมบรุ ษุ เสด็จออกจากสมาธิประทับนัง่ ทอด-พระเนตรดูเพยี งช่ัวแอก สาวกของพระศาสดา พระนามวา ปย ทสั สี ช่อื วา วรณุ กับพระอรหันตขีณาสพแสนองค ไดเ ขา มาเฝา พระบรมศาสดา ผเู ปนนายกวิเศษสุด สว นพระผมู พี ระภาคเจา ผูพชิ ิตมาร พระ-นามวา ปย ทสั สี เชษฐบรุ ษุ ของโลก ประเสริฐกวานรชน ประทบั น่งั ในทา มกลางภกิ ษสุ งฆแลว ไดท รงกระทาํ การแยม พระสรวลใหปรากฏ พระอนุรทุ ธเถระผูอปุ ฏฐาก ของพระศาสดาพระนามวา ปยทัสสี หมจีวรเฉวยี งบา ขางหนึง่ แลว ไดทลู ถามพระมหามุนวี าขาแตพ ระผูมพี ระภาคเจา อะไรเลา หนอ เปนเหตุใหพระศาสดาทรงแยมพระสรวลใหปรากฏ เพราะเมื่อมีเหตุ พระศาสดาจึงจะทรงแยม พระสรวลใหปรากฏพระศาสดาตรสั วา มาณพใดทรงปะราํ ท่ีมุงดว ยดอกไมไวตลอด ๗ วัน เรานกึ ถงึ กรรมของมาณพน้ัน จึงได