tripitaka_50

พระสุตตนั ตปฎก ขุททกนิกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๑ - หนาท่ี 205บังคมแลว อนญุ าตวา ขา แตพ ระองคผูเ จรญิ ขอพระองคจ งทรงยงั ทารกนี้ใหบ วชเถิด. พระบรมศาสดาใหเขาบวชแลว ทรงแนะนาํ ในเมตตาภาวนา-กรรมฐาน. ทา นเรียนกรรมฐานมีเมตตาเปนอารมณ อยูในปา ชา ยังฌานมีเมตตาเปน อารมณใ หเกิดแลว ตอกาลไมน านนกั กระทําฌานใหเปนบาท เจริญ-วปิ สสนา กระทําใหแจงซง่ึ พระอรหตั แลว . สมดังคาถาประพันธท ี่ทา นกลาวไวในอปทานวา พระพุทธเจาผมู คี วามเพียรใหญ ทรงรูจบธรรม ทงั้ ปวง ทรงพระนามวา กกุสันธะ พระองคเสดจ็ หลกี ออกจากหมู ไปสูภายในปา เราถือเมล็ดพืชเครอื เถา เทยี่ วมา สมยั น้นั พระผูมีพระภาคเจา ทรงเขา ฌานอยู ณ ระหวางภูเขา เราเห็นพระพุทธเจาผเู ปน เทพของ ทวยเทพแลว มีใจเลื่อมใส ไดถวายเมล็ดพชื แดพ ระ- พทุ ธเจา ผเู ปนทักขิไณยบคุ คล เปน นักปราชญ ใน กปั นี้เอง เราไดถ วายพชื ใดในกาลนน้ั ดวยการถวาย พชื นั้น เราไมรูจกั ทุคติเลย น้เี ปน ผลแหงเมล็ดพืช. เราเผากเิ ลสทั้งหลายแลว ฯ ล ฯ คาํ สอนของพระพทุ ธเจา เราทาํ สาํ เรจ็ แลว ดังน.้ี ทานเปนพระอรหันต เม่อื จะแสดงวิธแี หงการเจริญเมตตา แกภ ิกษุทัง้ หลายผมู ปี กตอิ ยูในปา ชา เหลา อืน่ ไดภ าษิตคาถาวา บคุ คลพงึ มีเมตตา ในบตุ รคนเดียวผเู ปนที่รัก ฉันใด ภกิ ษุพงึ มีเมตตาในสัตวทงั้ ปวง ในทที่ ุกสถาน ฉนั น้ัน ดงั น.้ี

พระสตุ ตันตปฎ ก ขุททกนิกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๑ - หนาท่ี 206 บรรดาบทเหลา นนั้ บทวา ยถา เปน นบิ าตลงในอรรถแหง อปุ มา.บทวา เอกปตุ ตฺ สมฺ ึ ความวา ที่ชื่อวา บตุ ร ดว ยอรรถวา ทาํ ใหบ รสิ ุทธิ์และดาํ รง (ตา นทาน) ไวซึง่ วงศต ระกลู ไดแกบ ุตร มีบุตรทเี่ กดิ แตอกเปน ตนเปนประเภท. บุตรคนเดยี วช่อื วา เอกปุตโฺ ต ในบุตรคนเดยี วน้ัน.บทวา เอกปตุ ตฺ สฺมึ น้ี เปน สัตตมวี ภิ ตั ติ ลงในวสิ ัย (อารมณเ ปนทย่ี ึดเหนีย่ ว). บทวา ปย สฺมึ ความวา ช่อื วาเปนฐานที่ตั้งแหงเหตขุ องความรกัเพราะเปน ผูมคี วามประพฤตนิ ารกั เพราะเปน บตุ รคนเดยี ว และเพราะรปูศีล และอาจาระเปนตน. บทวา กุสลี ความวา ความเกษม ความสวัสดี ทานเรยี กวา กศุ ลบคุ คลชอื่ วา กสุ ลี เพราะเปน ผูมกี ุศลอันจะพึงได คือผแู สวงประโยชนตอ สัตวทัง้ หลาย ไดแกผมู ีอัธยาศัยประกอบดวยเมตตา. บทวา สพฺเพสุ ปาเณสุ ไดแก ในสตั วทวั่ ไป. บทวา สพฺพตฺถความวา ในทศิ ทง้ั ปวง คือในที่ทั้งปวงมีภพเปนตน หรอื ในทิศทั้งปวงทีไ่ มไดกาํ หนดไว. ทา นอธบิ ายวา มารดาบิดาพึงเปนผมู เี มตตา คือ พงึ แสวงหาประโยชนโดยสว นเดยี ว ในบตุ รคนเดยี วผูเปน ที่รัก เปน ท่ีชอบใจ ฉนั ใดภกิ ษุก็ฉนั นนั้ พึงเปนผมู เี มตตา โดยมุงประโยชนเ กอื้ กูลโดยสว นเดยี ว ในสตั วท ั่วไป ผูต ั้งอยแู ลว ในทิศทงั้ ปวง ตา งดว ยทิศบรู พาเปน ตน ในภพทง้ั ปวงตางดว ยกามภพเปน ตน และในวยั ท้งั ปวงไมม ีกําหนด ตา งโดยวยั หนมุ เปนตนคอื พงึ แผเ มตตาซ่งึ มรี สเดยี วกนั ไปในทที่ ัง้ ปวง โดยไมแบงชั้นไมจ ํากดั เขตวา เปนมติ ร เปนคนกลาง ๆ หรอื เปนศัตร.ู ก็พระเถระคร้นั กลา วคาถานี้แลวไดใหโอวาทวา ดูกอนทา นผูม ีอายุท้งั หลาย ถาพวกทา นพึงประกอบเนอื ง ๆ

พระสตุ ตันตปฎ ก ขุททกนกิ าย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๑ - หนาที่ 207ซึ่งเมตตาภาวนาอยางน้ี ทานทั้งหลายพงึ เปนผมู ีสวน แหงอานิสงสข องเมตตา๑๑ ประการ ทีพ่ ระผูม ีพระภาคเจาตรัสไวแลว โดยนัยมีอาทิวา ยอมหลบัเปน สขุ ดังนี้ โดยสว นเดียว. จบอรรถกถาโสปากเถรคาถา ๔. โปสยิ เถรคาถา วาดวยคาถาของพระโปสยิ เถระ [๑๗๑] ไดย ินวา พระโปสิยเถระไดภ าษติ คาถานไี้ ว อยา งนวี้ า หญิงเหลา นี้ ดีแตเ มื่อยงั ไมเ ขา ใกล เมอ่ื เขา ใกล นําความฉบิ หายมาใหเปนนติ ยท เี ดยี ว เราออกจากปา มาสบู า น เขา ไปสูเ รอื นแหง ญาตแิ ลว ไมไ ดบอกลา ใคร ๆ ออกจากเรอื นนน้ั หนมี าแลว. อรรถกถาโปสิยเถรคาถา คาถาของทานพระโปสิยเถระเร่มิ ตนวา อนาสนฺนวรา. เร่อื งราวของทานเปน อยา งไร ? ไดยินวา ทา นเปน ผมู ีอธิการอนั กระทาํ ไวแลว ในพระพทุ ธเจา องคกอ น ๆ สั่งสมกุศลอนั เปนอุปนิสยั แหงพระนิพพาน ไวในภพนน้ั ๆ เปนอันมาก ทอ งเทย่ี วอยแู ตใ นสคุ ติภพเทา นนั้ เกดิ เปนนายพรานเนื้ออยูในปา

พระสุตตนั ตปฎ ก ขุททกนิกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๑ - หนา ท่ี 208ในกาลของพระผมู พี ระภาคเจา ทรงพระนามวา ติสสะ ในกัปท่ี ๓๖ แตภัทรกปั น้ี. ครงั้ นั้น พระผมู พี ระภาคเจา เสดจ็ ไปสปู า เพ่ือจะทรงการทาํ การอนุเคราะหเ ขา แสดงพระองคใหปรากฏในคลองแหง จักษุของเขาแลว . เขาเหน็พระผมู พี ระภาคเจา มีจติ เลอื่ มใสแลว วางอาวุธเขาไปเฝา ประคองอญั ชลียืนอยแู ลว . พระผมู พี ระภาคเจา ทรงแสดงพระประสงคจะประทับนง่ั . เขาถือเอากําหญา มาปลู าดถวายในภมู ภิ าคทีร่ าบเสมอ โดยความเคารพในขณะนน้ัทเี ดยี ว. พระผูมพี ระภาคทรงอาศยั ความอนุเคราะหใ นเขา จงึ ประทบั นงั่แลว . กเ็ มื่อพระผมู พี ระภาคเจาประทับน่งั แลว เขาเสวยปต แิ ละโสมนสั มใิ ชนอยถวายบงั คมพระผมู พี ระภาคเจา แมต นเองก็นัง่ ณ สว นขางหน่ึง. ลาํ ดับนนั้ พระผมู พี ระภาคเจา ทรงพระดาํ ริวา พืชคอื กศุ ล มปี ระมาณเทานี้ สมควรแกพรานผูนี้. ทรงลกุ จากอาสนะเสด็จหลกี ไปแลว เมือ่ พระผูม ีพระภาคเจา เสด็จหลกี ไปแลว ไมนาน พญาสหี ราชฆาเขาแลว . เขาตายไปเกิดในเทวโลก. พระผมู ีพระภาคเจา ทรงเหน็ เหตุการณว า นัยวา เมื่อเราไมเขาไปหา เขาถกู พญาราชสีหฆ าแลว จักตกนรก ดงั น้ี จงึ เสด็จเขาไปหา เพอื่จะชวยใหเ ขาไดบังเกดิ ในสุคติ และเพือ่ จะทรงปลูกพชื คอื กศุ ล. เขาสถติ อยใู นเทวโลก จนตลอดอายุจตุ จิ ากเทวโลกน้ันแลว ก็ทองเทีย่ วอยใู นสุคตภิ พเทา น้นั ในพุทธุปบาทกาลนี้ เกิดเปน บตุ รของเศรษฐผี ูมีสมบัติมาก คนใดคนหน่ึง ในกรงุ สาวัตถี เปน นองชายคนเลก็ ของพระสงั คามชิตเถระ.เขาไดมนี ามวา \" โปสิยะ \" เขาเจรญิ วัยแลว ก็มภี รรยา ไดบ ตุ รคนหนงึ่อันธรรมดาทก่ี ระทําไวในภพสุดทายตกั เตอื นอยู อาศยั เหตมุ ีชาติเปนตน เกดิความสลดใจ บวชแลว เขา ปา เปน ผูหลีกออกจากหมู ประกอบเนอื ง ๆ ซ่ึงจตสุ จั จกัมมฏั ฐานภาวนา ขวนขวายวปิ ส สนา บรรลพุ ระอรหัตตอกาลไมน านนัก. สมดังคาถาประพนั ธท ที่ านกลา วไวใ นอปทานวา

พระสตุ ตันตปฎก ขทุ ทกนกิ าย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๑ - หนา ที่ 209 ในทีไ่ มไกลภูเขาหิมพานต มีภูเขาลกู หนึ่งชอ่ืลมั พกะ ทีภ่ ูเขาลมั พกะน้นั พระสัมมาสมั พุทธเจาทรงพระนามวา ติสสะ เสดจ็ จงกรมอยกู ลางแจงเม่อื กอนเราเปนพรานเน้อื อยูในอรญั ราวปา ไดพบพระพทุ ธเจาผูประเสริฐสดุ กวาทวยเทพ จึงไดถ วาย-หญา กาํ หนึ่ง แดพ ระพทุ ธเจา เพื่อเปนทป่ี ระทบั นง่ัคร้นั แลว ยังจิตใหเ ลอื่ มใส ถวายบังคมพระสัมมาสัมพทุ ธเจา แลว บา ยหนากลบั ทางทิศอุดร เราเดนิ ไปไมน านกถ็ กู ราชสีหฆ า ตาย เราเปนผูถูกราชสหี ฆาตายในที่น้นั นน่ั เอง เราไดท าํ อาสนกรรม ณ ท่ีใกลพระ-พทุ ธเจา ผปู ระเสริฐท่สี ดุ ไมม อี าสวะ เราไดไปยังเทวโลก เหมอื นลูกศรที่พน จากแลง ฉะนนั้ ปราสาทในเทวโลกนัน้ ซึง่ บญุ กรรมเนรมติ ให เปน ของงดงามมแี ลง ธนูตัง้ พัน มีลกู หนงั เปน จาํ นวนรอ ย มีธงประจาํปราสาทเปน สเี ขยี ว รัศมขี องปราสาทนนั้ แผซ านไปเหมือนพระอาทติ ยอ ทุ ัย เราเปนผเู พรยี บพรอม ดว ยเหลานางเทพกัญญา เพรยี บพรอมดว ยกามคณุ ารมยบันเทงิ เรงิ รมยอ ยู เราอันกศุ ลมูลตักเตอื นแลว จุตจิ ากเทวโลกมาเปน มนุษย เปนผบู รรลธุ รรมเปนทส่ี นิ้ อาสวะในกปั ท่ี ๙๒ แตภ ทั รกปั นี้ เราไดถวายหญาสาํ หรับรองนงั่ ดวยการถวายหญานั้น เราไมร จู กั ทุคตเิ ลยนีเ้ ปน ผลแหงการถวายหญากาํ หนง่ึ . เราเผากิเลสทงั้ หลายแลว ฯ ล ฯ คาํ สอนของพระพุทธเจา เราไดทําสําเร็จแลว ดงั น้ี.

พระสตุ ตันตปฎก ขุททกนกิ าย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๑ - หนา ท่ี 210 กพ็ ระเถระครน้ั บรรลุพระอรหัตแลว มาสพู ระนครสาวตั ถี เพ่อืถวายบงั คมพระผมู ีพระภาคเจา ไดไ ปยงั เรือนแหง ญาติ เพอ่ื อนเุ คราะหญาติ.บรรดาญาตเิ หลานน้ั ภรรยาเกาไหวทานแลว แสดงวตั รเหมือนคนเขา ใกลก ันครัง้ แรก ดวยการใหอ าสนะเปนตน ไมร อู ัธยาศัยของพระเถระ ไดม ีความประสงคจ ะประเลา ประโลม ดว ยเลห ม ายาของหญงิ เปนตน ในภายหลัง. พระ-เถระคิดวา โอ หญงิ นเี้ ปนอันธพาล ปฏิบัตอิ ยางน้ี แมก บั คนเชน เรา ดงั นแี้ ลวไมพ ดู อะไร ลุกจากอาสนะแลว มงุ ไปปาทเี ดียว. ภิกษทุ ัง้ หลายผอู ยูในปาถามทา นวา อาวุโส ทานทําไมถงึ กลับเรว็ นัก ไมพ บญาติหรอื . พระเถระเมอ่ื จะบอกความเปนไปในเร่ืองนนั้ ไดภ าษิตคาถาความวา หญิงเหลา น้ี ดแี ตเ มือ่ ยังไมเ ขา ไปใกล เมือ่ เขา ไปใกล นําความฉิบหายมาใหเปน นิตยทีเดยี ว เราออก จากปา มาสูบา น เขา ไปสเู รอื นแหงญาตแิ ลว ไมไดลา ใคร ๆ ลุกจากเตียงนนั้ หนีมาแลว ดงั น้.ี บรรดาบทเหลา น้นั บทวา อนาสนฺนวรา ความวา หญงิ เหลานี้ไมใ กลช ิด คอื ไมเ ขา ไปหา หรืออยหู า งไกลเปน ของดี คอื ประเสรฐิ นาํประโยชนม าใหบุรษุ กข็ อ น้ันแลเปนของมเี ปนประจําทีเดยี ว คือตลอดกาลทั้งปวง ไมเฉพาะกลางคนื ไมเ ฉพาะแมในกลางวนั ไมเฉพาะในที่เรนลับ. บทวา วิชานตา แปลวา รอู ยู. บาลวี า อนาสนนฺ ปรา ดังนี้ก็ม.ีความก็อยางเดยี วกัน ก็ในคาถาน้ีมีอธบิ ายดงั นี้ ชา ง มา กระบือ ราชสหี เสอื โครง ยกั ษ รากษส และปศ าจ แมทด่ี ุรา ย มนุษยท ั้งหลายไมเขา ใกลเปน ดี คือ เปนส่ิงประเสรฐิ ไมนําความฉบิ ทายมาให แตสตั วเหลา นัน้เมื่อเขาไปใกล กจ็ ะพึงทําความฉิบหายใหเ ฉพาะในปจ จบุ นั อยางเดยี วเทาน้ัน.

พระสตุ ตนั ตปฎก ขทุ ทกนิกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๑ - หนาท่ี 211 สวนหญงิ ทั้งหลาย เขา ไปใกลแ ลว ยงั ประโยชนแ มน บั เน่อื งแลวในพระนพิ พาน อันเปนปจ จบุ ัน และภายหนาใหฉ บิ หาย คอื ใหถ งึ ความพินาศอยางใหญห ลวง เพราะฉะนัน้ หญิงเหลาน้ี ไมเ ขา ไปใกลไ ดเ ปนดี เมอื่ เขา ใกลนาํ ความฉบิ หายมาใหเปนนิตยท ีเดยี ว. บัดน้ี พระเถระเมอื่ จะแสดงความนน้ัโดยนําตนเขา ไปเปรยี บ จึงกลาวคาํ มีอาทวิ า คามา ดงั นี.้ บรรดาบทเหลานัน้บทวา คามา เทากบั คาม แปลวา สบู า น. ก็บทนเี้ ปน ปญ จมีวภิ ัตติ ลงในอรรถแหงทุติยาวิภัตติ. บทวา อรฺ มาคมฺม ความวา มาจากปา. ม อักษรทําการเชื่อมบท.กบ็ ทนเ้ี ปนทุติยาวิภัตติ ใชในอรรถแหงปญจมีวิภตั ต.ิ บทวา ตโต ความวา ลุกจากเตยี งน้นั . บทวา อนามนเฺ ตตฺวา ความวา ไมบอกลา คอื ไมพูดกบั ภรรยาเกาแมเ พยี งคําเทา น้ีวา เจาจงเปนผูไมป ระมาทเถิด ดงั น้.ี พระเถระพูดกบั ตนเองวา โปสยิ ะ เหมอื นพูดกบั คนอ่ืน. กอ็ าจารยเหลาใดกลา ววา ปกฺกามึ คาํ ประกอบความของอาจารยเหลานั้นก็วา เราช่ือวาโปสยิ ะ หลีกไปแลว. สว นอาจารยเหลา ใดกลา ววา หญิงนน้ั ใหพ ระเถระผเู ขาไปสเู รอื นฉันแลว ประสงคจะเลา โลม พระเถระเห็นดงั นั้น ก็ออกจากเรอื นไปวหิ ารในทันใดนั้นเอง นั่งบนเตยี งในท่ีเปน ท่อี ยูของตน. แมห ญงิ นน้ั เลา ก็ประดบั ตกแตง เขา ไปสทู ่อี ยขู องพระเถระในวหิ ารภายหลงั ภัต. พระเถระเหน็ หญงิ นน้ั แลว ไมพ ดู อะไรเลย ลกุ ข้ึนแลว ตรงไปยังทีพ่ กั กลางวันทนั ทีดงั น้ี เนอ้ื ความแหงบาทคาถาวา คามา อรฺ มาคมนฺ เราออกจากปามาสูบ าน ดงั น้ี ของพระอาจารยเหลานน้ั ตองนาํ ไป (ประกอบ) ดวยสามารถแหง ความตามท่ีกลา วแลว นั่นแหละ. ก็ในคาถาน้ี วหิ ารทา นประสงคเอาวา ปา. จบอรรถกถาโปสยิ เถรคาถา

พระสุตตันตปฎ ก ขทุ ทกนกิ าย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๑ - หนาที่ 212 ๕. สามัญญกานเิ ถรคาถา วา ดว ยคาถาของสามัญญกานิเถระ [๑๗๒] ไดย ินวา พระสามญั ญกานิเถระไดภาษิตคาถานไ้ี วอยางน้ีวา บุคคลผูตองการความสุข เมื่อประพฤติใหส มควร แกค วามสขุ น้ัน ยอมไดค วามสุข ผใู ดเจรญิ อริยมรรค อันประกอบดวยองค ๘ เปน ทางตรง เพอ่ื บรรลุอมต- ธรรม ผูน้นั ยอ มไดค วามสรรเสรญิ และเจริญดวยยศ. อรรถกถาสามัญญกานเิ ถรคาถา คาถาของทานพระสามัญญกานิเถระ เร่ิมตนวา สขุ  สขุ ตโฺ ถ.เรอื่ งราวของทา นเปน อยางไร ? ไดยินวา ทานเปนผูมอี ธกิ ารอันกระทําไวแลว ในพระพุทธเจาองคกอ น ๆ สั่งสมกศุ ลไวในภพนัน้ ๆ เกิดในกาํ เนดิ มนษุ ย ในกาลของพระผูม พี ระภาคเจา ทรงพระนามวา วิปส สี ในกปั ที่ ๙๑ แตภ ัทรกปั นี้เห็นพระผมู พี ระภาคเจา ทรงพระนามวา วิปสสี แลว เปนผูมใี จเลอ่ื มใสไดถวายเตียง หลงั หนึง่ . ดวยบญุ กรรมนัน้ ทานทองเท่ียวไปในเทวดาและมนษุ ยทงั้ หลาย เกดิ เปน บุตรของปริพาชกคนใดคนหนงึ่ ในพทุ ธุปบาทกาลนี้ทานไดม ีนามวา สามญั ญกานี เขารเู ดยี งสาแลว เห็นยมกปาฏหิ าริยข องพระ-ศาสดา เปนผมู ใี จเลื่อมใสแลว บวชในพระศาสนาแลว เรยี นกรรมฐาน

พระสตุ ตนั ตปฎ ก ขุททกนิกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๑ - หนา ท่ี 213อนั เหมาะแกจรติ ยงั ฌานใหเ กิดแลว กระทาํ ฌานใหเ ปนบาท เจรญิ วิปส สนาบรรลุพระอรหตั แลว . สมดังคาถาประพนั ธที่ทา นกลาวไวในอปทานวา เราเล่ือมใส ไดถวายเตยี งหลังหนึ่ง แดพระผมู -ี พระภาคเจา ผูเ ปนเชษฐบรุ ุษของโลก ผคู งท่ี พระนามวา วปิ ส สี ดวยมือของตน เราไดยานชาง ยานมา และยานทพิ ย เราไดบ รรลุธรรมเปน ที่สนิ้ อาสวะ ก็เพราะการถวายเตยี งนัน้ ในกัปท่ี ๙๑ แต ภัทรกัปน้ี เราไดถ วายเตียงใด ดวยการถวายเตยี งน้ัน เราไมร จู ักทคุ ติเลย นีเ้ ปนผลแหงการถวายเตยี ง. เรา เผากิเลสทั้งหลายแลว ฯ ล ฯ คาํ สอนของพระพทุ ธเจา เราทาํ สาํ เรจ็ แลว ดงั นี้. สวนปรพิ าชก ช่อื วา กาติยานะ ผเู ปน สหาย (สมยั เปน) คฤหัสถของพระเถระ ไมไดแมเ พียงของกนิ และเครื่องนุง หม เพราะจําเดมิ แตพระ-ผูมีพระภาคเจา เสด็จอบุ ตั ิข้ึน พวกเดียรถียท ง้ั หลาย กม็ ลี าภและสกั การะเส่ือมหมด เขาไปหาพระเถระทั้ง ๆ ทมี่ ีเพศเปนอาชีวก ถามวา พวกทานชอ่ื วาเปนศากยบุตร ถงึ ความเปนผเู ลศิ ดวยลาภ เลศิ ดวยยศ อยา งใหญหลวงยอมเปน อยูโ ดยงาย สว นพวกเราตกยาก มีชีวิตลําเค็ญ ความสุขที่เปน ปจ จุบนัและความสุขท่มี ใี นสัมปรายภพ จะสําเร็จแกผ ูปฏบิ ตั ิ (ตาม) อยางไรหนอแลดังนี้. ลาํ ดับน้นั พระเถระบอกกับปริพาชกวา ความสุขอันเปน โลกตุ ระอยางเดียวเทาน้ัน ชอื่ วา เปนสขุ โดยตรง และสุขนั้นจะมแี กผปู ฏิบตั ิ ปฏปิ ทาอันสมควรแกโ ลกุตรสขุ เทาน้นั ดังนี้แลว เมอ่ื จะประกาศความท่ีโลกตุ รสขุน้ันอนั ตนไดบรรลแุ ลว ไดภาษติ คาถาวา

พระสตุ ตันตปฎก ขทุ ทกนิกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๑ - หนา ท่ี 214 บุคคลผูตอ งการความสุข เมือ่ ประพฤตใิ ห สมควรแกความสุขนั้น ยอ มไดค วามสขุ ผูใดเจรญิ อรยิ มรรค อันประกอบดวยองค ๘ เปน ทางตรง เพอ่ื บรรลอุ มตธรรม ผนู ั้นยอมไดความสรรเสรญิ และ เจริญดว ยยศ ดงั นี้. บรรดาบทเหลาน้นั บทวา สุข ความวา ในคาถานี้ ทา นประสงคเอาความสุขที่ปราศจากอามสิ . ก็นริ ามิสสขุ น้ัน ก็ไดแ กผ ลสมาบตั ิ และพระ-นิพพาน. สมดังคาํ ที่ทา นกลาวไววา สมาธนิ ้ี เปน ท้ังปจ จุบนั สุข เปนทัง้ สุข-วิบาก ในข้นั ตอ ไป และวา พระนิพพานเปนสขุ อยา งย่ิง ดงั น้.ี บทวา สุขตฺโถ ความวา มีความสขุ เปน ประโยชน คือ มีความตองการดว ยความสขุ ตามทีก่ ลาวแลว . บทวา ลภเต ความวา ยอมถงึ . ความสขุ นจ้ี ะถงึ แกผูท่ีตองการเทา นนั้ ไมถ ึงแกบ คุ คลนอกนี้ ทานกลา ววา ตทาจร ประพฤตใิ หส มควรแกค วามสขุ น้นั ดงั น้ี เพ่อื จะแกค าํ ถามทว่ี า ก็ใครเลา ท่ตี อ งการ อธบิ ายวาผูปฏบิ ตั ิขอ ปฏิบัตนิ ้ันดวยปฏิบตั ิอนั ใด ประพฤติโดยเอื้อเฟอ เพ่อื ขอปฏบิ ตั นิ ั้นผูน น้ั จะไดค วามสขุ ท่ปี ระพฤตใิ หสมควรแกข อ ปฏบิ ตั นิ ้ันอยางเดียวก็หามิไดโ ดยทแ่ี ทจะประสบเกียรติอกี ดว ย ไดแกบ รรลถุ ึงชือ่ เสยี ง คือ ความเปนผมู ียศแผไปในท่ลี ับหลัง โดยนยั มอี าทิวา เปนผมู ีศลี มกี ายกรรมวจีกรรมบรสิ ุทธดิ์ ว ยดีมอี าชีวะบรสิ ุทธิ์ดว ยดี เปนผูมคี วามเพง เปนผปู ระกอบแลวดว ยฌาน แมดวยประการฉะน.้ี บทวา ยสสสฺ วฑฒฺ ติ ความวา ยศกลาวคือความยกยอ งสรรเสรญิ คณุในที่ตอ หนา และยศกลาวคอื ความถงึ พรอ มดวยบริวาร ยอ มเพิม่ พนู แกผนู น้ั .บดั นี้ พระเถระ เม่ือจะแสดงประโยชนท ก่ี ลา วไว โดยความเปนของสามญั วา

พระสุตตนั ตปฎก ขทุ ทกนกิ าย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๑ - หนาท่ี 215ตทาจร โดยสรุป จึงกลา ววา ผูใ ดเจรญิ อรยิ มรรค อนั ประกอบดว ยองค ๘เปน ทางตรง เพ่ือบรรลอุ มตธรรม ผูน้นั ยอ มไดความสรรเสรญิ และเจริญดวยยศ ดงั น.ี้ ความของพระคาถานนั้ มีดังน้ี บุคคลใด ยอมเจริญปฏิปทาอนั เปนเหตใุ หถ งึ ความดับทุกข อนั ชอ่ื วา อรยิ ะ เพราะอรรถวา บรสิ ทุ ธ์ิ เพราะไกลจากกิเลสทั้งหลาย และเพราะอรรถวา กระทําความเปน พระอริยะแกผ ปู ฏบิ ตั ิอยูชอื่ วา ประกอบดวยองค ๘ เพราะเปน ทป่ี ระชมุ แหงมรรคมอี งค ๘ มสี ัมมาทฏิ ฐิเปน ตน ช่ือวา อญั ชสะ ดว ยอรรถวา ไมค ด เพราะเปนขอ ปฏบิ ัติกลาง ๆทเ่ี วน จากสว นสุด ๒ อยาง ชื่อวา ตรง เพราะละความคดทางกายเปนตนไดช่ือวา มรรค เพราะอรรถวา ผูตอ งการพระนิพพานพงึ ดาํ เนินไป และเพราะอรรถวา ฆากิเลสไปดวย เดินไปดวย เพอ่ื ถึง คอื บรรลอุ มตธรรม คอือสงั ขตธาตุ ไดแ ก ใหเกดิ และเจรญิ ข้ึนในสันดานของตน บุคคลนั้น ทานเรยี กวา สุขตฺโถ ตทาจร (บุคคลผูต องการความสขุ เมื่อประพฤติใหสมควรแกค วามสุขนนั้ ) ดังน.ี้ ปรพิ าชกฟง คาถานนั้ แลว มีใจเลอื่ มใสแลว บวช ปฏิบัตอิ ยโู ดยชอบ เจริญวิปสสนา แลวบรรลุพระอรหัตตอกาลไมน านนกั . คาถาท้ังสองนแี้ หละไดเ ปน การพยากรณพระอรหตั ผลของพระเถระ. จบอรรถกถาสามัญญกิ านิเถรคาถา

พระสุตตันตปฎก ขุททกนิกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๑ - หนาท่ี 216 ๖. กมุ าปตุ ตเถรคาถา วา ดวยคาถาของพระกมุ าบุตรเถระ [๑๗๓] ไดย นิ วา พระกมุ าบุตรเถระไดภาษิตคาถานี้ไว อยางนวี้ า การฟง เปน ความดี ความประพฤติมักนอ ยเปน ความดี การอยูโดยไมห วงใยเปนความดที ุกเมอ่ื การ- ถามส่งิ ท่เี ปน ประโยชนเปนความดี การทาํ ตามโอวาท โดยเคารพ เปน ความดี กิจมกี ารฟงเปนตน น้ี เปน เคร่อื งสงบของผไู มม ีกงั วล. อรรถกถากมุ าปุตตเถรคาถา คาถาของทา นพระกมุ าบตุ รเถระ เริม่ ตนวา สาธุ สตุ  . เรอื่ งราวของทา นเปนอยา งไร ? ไดย นิ วา ทานเปน ผูม ีอธกิ ารอันกระทาํ ไวแลวในพระพุทธเจา องคกอน ๆ ในกปั ท่ี ๙๑ แตภทั รกปั นี้ เปน ดาบสผูน ุงหมหนง่ึ เสือ อยใู นราชอุทยาน ณ พันธมุ ตีนคร เหน็ พระผูมพี ระภาคเจา ทรงพระนามวา วปิ สสีเปน ผูมีใจเลือ่ มใสแลว ไดถ วายนาํ้ มันสาํ หรับนวดพระบาท. ดว ยบุญกรรมนนั้ ทา นบังเกดิ ในเทวโลก. จําเดมิ แตนน้ั มา ทานก็ทองเที่ยวอยู เฉพาะในสุคติภพเทาน้นั บังเกดิ ในตระกูลคหบดี ในเวฬกุ ณั ฏก-นคร แควน อวันตี ในพุทธปุ บาทกาลน้.ี คนทงั้ หลายไดขนานนามเขาวา

พระสุตตนั ตปฎ ก ขทุ ทกนกิ าย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๑ - หนาที่ 217นนั ทะ. สว นมารดาของนันทกมุ ารน้ี ชอื่ วา กมุ า. ดวยเหตุนัน้ เขาจึงมีชื่อปรากฏวา กมุ าปุตตะ. เขาฟงธรรมในสํานกั ของทานพระสารบี ตุ ร ไดค วามเล่ือมใสแลว บวช กระทาํ บรุ พกจิ เสร็จแลว บําเพ็ญสมณธรรมอยทู ่ที า ยภูเขาไมส ามารถจะยังคณุ พิเศษใหเ กิดข้ึนได เขาไปเฝาพระผูม ีพระภาคเจา ฟง ธรรมชาํ ระกรรมฐานแลว อยูในที่ ๆ เปน สปั ปายะ ยังวปิ สสนาใหเจรญิ แลวกระทําใหแจงพระอรหตั . สมดังคาถาประพนั ธ ทีท่ านกลาวไวในอปทานวา เราอยใู กลพ ระราชอุทยาน ในพระนครพนั ธมุ ดี คร้งั น้ันเรานุง หนงั เสือเหลอื ง ถือคณโฑน้ํา เราไดพ บ พระสยมั ภูพุทธเจา ผปู ราศจากกเิ ลสธลุ ี ผไู มท รงพา ย แพอ ะไร ๆ มีความเพยี รเผากิเลส มีพระหฤทยั แนว แน มีปกติเพงพินจิ ยนิ ดใี นฌาน เปน นกั บวชผสู าํ เรจ็ ความประสงคท ง้ั ปวง ขา มพน โอฆะแลว ไมมอี าสวะ ครน้ั เราพบแลวกเ็ ลอื่ มใสโสมนัส ไดถวายนา้ํ มัน สําหรับนวด. ในกปั ที่ ๙๑ แตภ ัทรกัปน้ี เราไดถวาย น้าํ มนั สาํ หรับนวด ดว ยทานนนั้ เราไมร จู กั ทคุ ตเิ ลย น้เี ปนผลแหง นํ้ามันสาํ หรับนวด. เราเผากเิ ลสท้ังหลาย แลว ฯ ล ฯ คําสอนของพระพุทธเจา เราไดทําสาํ เร็จ แลว ดังน้ี. ก็ครนั้ ทานบรรลพุ ระอรหัตแลว เห็นภกิ ษทุ ้ังหลายมรี า งกายกํายําล่าํ สันเปนอันมาก ในปา กลาวสอนภิกษุเหลาน้นั อยู เม่อื จะประกาศความที่พระศาสนาเปน นิยยานิกธรรม จงึ ไดภ าษิตคาถาวา

พระสตุ ตนั ตปฎก ขทุ ทกนิกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๑ - หนาที่ 218 การฟงเปนความดี ความประพฤตมิ ักนอ ยเปน ความดี การอยโู ดยไมมีหว งใย เปน ความดีทุกเม่อื การถามส่ิงทเ่ี ปน ประโยชนเปน ความดี การทาํ ตาม โอวาทโดยเคารพ เปน ความดี กจิ มีการฟง เปน ตน น้ี เปน เคร่อื งสงบของผไู มมีกงั วล ดังน.้ี บรรดาบทเหลานั้น บทวา สาธุ แปลวา เปน ความด.ี บทวา สตุ แปลวา การฟง. กฟ็ งกถาวตั ถุ ๑๐ อนั ปฏสิ ังยุตดว ยความเปนผูมคี วามปรารถนานอยเปนตน โดยพิเศษอันเขาไปอาศยั พระนพิ พานนน้ั แล ทา นประสงคเอาแลว ในคาถานี.้ บทวา สาธุ จรติ ก ความวา ความประพฤตมิ ีความมักนอยเปนตนนน้ั แหละ ท่ปี ระพฤติแลว เปนความดี อธบิ ายวา ความประพฤติดนี ้นั แหละทา นเรยี กวา จริตกะ. พระเถระแสดงพาหุสัจจะ และความปฏบิ ัติอันสมควรแกพาหุสจั จะนั้น วาเปน ความดี แมด ว ยบททงั้ สอง. บทวา สทา ความวา ในกาลท้ังปวง คอื ในกาลท่เี ปนพระนวกะมัชฌิมะ และเถระ หรือในขณะแหงอิริยาบถท้ังปวง. บทวา อนเิ กตวหิ าโร ความวา กามคุณ ๕ หรือธรรมคอื อารมณ๖ อันเปนโลกิยะ ชื่อวา นิเกตะ เพราะอรรถวา เปน ท่ตี ง้ั โดยเปน ทีอ่ ยอู าศยัของกเิ ลสทง้ั หลาย. เหมือนอยา งที่ทา นกลา วไวว า ดกู อ นคฤหบดี ผทู ี่มีความผูกพนั ในเบญจกามคณุ ทีม่ ีรูปเปนนิมติ อยางกวา งขวาง เรากลา ววา นเิ กตสารีดังนี้เปน อาทิ ขอปฏบิ ัติเพื่อจะละเบญจกามคุณเหลานัน้ ชอ่ื วา อนิเกตวหิ าโร. บทวา อตฺถปุจฺฉน ความวา การถามของผทู อี่ ยากจะรูค วามนัน้เขาไปหากลั ยาณมติ ร แลว ถามถงึ ประโยชน อนั ตา งดวยทิฎฐธัมมกิ ประโยชน

พระสุตตันตปฎ ก ขทุ ทกนิกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๑ - หนา ท่ี 219สมั ปรายิกประโยชน และปรมตั ถประโยชน หรือการถามถงึ ประโยชนข องสภาวธรรม ตางโดยกุศลเปนตน โดยนยั มอี าทวิ า ขาแตท า นผูเจริญ อะไรเปนกศุ ล อะไรเปนอกศุ ล อะไรมโี ทษ อะไรไมม ีโทษ ดงั นี้ ชอ่ื วา การถามสิ่งที่เปน ประโยชน. บทวา ปทกฺขิณกมฺม ความวา ก็ครัน้ ถามส่งิ ท่เี ปนประโยชนน ั้นแลว ต้ังอยใู นโอวาทของทาน โดยความเคารพ ช่อื วา เปนการปฏบิ ัตชิ อบ.บทวา สาธุ แมใ นคาถาน้ีพงึ นาํ มาประกอบเขาดวย. บทวา เอต สามฺ  ความวา การฟง ใดที่ทา นกลาวไวโดยนยั มีอาทวิ า สาธุ สตุ  ดังน้ี ก็ดี ความประพฤตมิ กั นอยใดก็ดี การอยูโดยไมม ีหวงใยใดก็ดี การถามส่งิ ทีเ่ ปนประโยชนใ ดก็ดี การกระทาํ ตามโอวาทโดยเคารพใดกด็ ี นเี้ ปนเครอื่ งหมายของสมณะ คอื บงถึงความเปนสมณะ.เพราะความเปน สมณะ ยอมมีดวยปฏปิ ทาน้เี ทาน้นั ไมมดี ว ยปฏปิ ทาอน่ื ฉะนัน้บทวา สามฺ จงึ เปน ชื่อของมรรคและผลโดยตรง. กห็ รอื ขอ ปฏิบัติน้ีช่อื วา อปณณกปฏิปทา (ขอ ปฏิบตั ทิ ี่ไมผิด) สําหรับภิกษุน้ัน. กค็ ณุ คอืเครือ่ งหมายแหงความเปนสมณะนนี้ ้ัน ยอมเกิดมีแกภกิ ษุเชน ใด เพื่อจะแสดงภิกษุเชนนน้ั ทานจงึ กลา ววา อกิ จฺ นสฺส (ผไู มม กี ังวล) ดงั นี้ ไดแ กผูไมเขา ไปยึดถอื เกี่ยวของ อธิบายวา เวนจากการถือครอบครองสมบตั ิมี นา สวน เงิน ทอง ทาสี และทาสเปน ตน. จบอรรถกถากมุ าปตุ ตเถรคาถา

พระสุตตันตปฎก ขทุ ทกนกิ าย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๑ - หนา ท่ี 220 ๗. กุมาปุตตสหายเถร คาถา วา ดวยคาถาของพระกุมาบตุ รสหายเถระ [๑๗๔] ไดยนิ วา พระกุมาบุตรสหายเถระไดภาษิตคาถานีไ้ ว อยา งน้วี า ภิกษุท้งั หลายไมสํารวม กาย วาจา ใจ พากนั เที่ยวไปสชู นบทตา ง ๆ ทอดทง้ิ สมาธิ การเทยี่ วไปสู แควน ตา ง ๆ จกั สาํ เรจ็ ประโยชนอ ะไรเลา เพราะฉะนั้น ภิกษุพึงกําจดั ความแขง ดี อยา ใหม จิ ฉาวิตกและกเิ ลส มีตณั หาเปน ตนครอบงํา พึงเจรญิ ฌาน. อรรถกถากมุ าปตุ ตสหายเถรคาถา คาถาของทา นพระกมุ าบุตรสหายเถระ เริ่มตน วา นานาชนปทยนตฺ ิ. เรื่องราวของทานเปนอยางไร ? ไดย ินวา ทา นมอี ธกิ ารอันกระทําไวแลวในพระพทุ ธเจา องคก อ น ๆเขา ไปส่ังสมกุศลอันเปน อปุ นสิ ัยแหงพระนพิ พาน ไวใ นภพนั้น ๆ เกิดในเรอื นมตี ระกลู ในกาลของพระผมู ีพระภาคเจา ทรงพระนามวา สิทธัตถะในกัปท่ี ๙๔ แตภทั รกปั น้ี ถึงความเปน ผรู ูแ ลว เขาไปสปู า ตดั ทอนไมเปนอนั มาก ทาํ ไมเทา ถวายสงฆ. และเขาการทาํ บุญตามสมควรแกส มบัติอยา งอื่น(อีก) แลว เกิดในหมเู ทพ จาํ เดมิ แตนนั้ ก็ทอ งเทย่ี วอยูในสุคตอิ ยา งเดียวเทา น้นั

พระสุตตันตปฎก ขุททกนิกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๑ - หนา ท่ี 221เกดิ ในตระกูลท่ีมง่ั คัง่ ในเวฬกุ ณั ฎกนคร ในพุทธุปบาทกาลน้ี เขาไดมีนามวา\" สทุ ันตะ\". อาจารยบ างพวกเรยี กวา \"วาสลุ ะ\". เขาเปนสหายรักของทา นพระกุมาบตุ รเถระ (เคย) ทองเที่ยว (มาดว ยกนั ) ฟงขาววา กมุ าบตุ รกมุ ารบวชแลว คิดวา กก็ มุ าบตุ รกมุ ารบวชแลว ในพระธรรมวนิ ยั ใด ธรรมวนิ ัยน้นั คงไมตา่ํ ตอยเปน แน ดังนีแ้ ลว ดว ยความผูกพนั ในทา นพระกุมาบุตรเถระผเู คยเปน สหายรักนน้ั กม็ คี วามประสงคจะบวชแมดว ยตนเอง เขาไปสูส ํานักของพระบรมศาสดาแลว. พระบรมศาสดาทรงแสดงธรรมแกเ ขาแลว เขาเกดิ มีฉันทะในบรรพชาเหลอื ประมาณ บวชแลว เปน ผูข วนขวายในภาวนาอยทู ายภเู ขารวมกับพระกมุ าบตุ รเถระน่นั แหละ. กโ็ ดยสมัยนั้น ภกิ ษุมากรปู ดวยกัน เทยี่ วจาริกไปยงั ชนบท ในชนบทตา ง ๆ ไปบาง มาบา ง เขาไปถึงทน่ี นั้ แลว .ดวยเหตุนัน้ จงึ เกิดโกลาหลขึน้ ทีท่ า ยภเู ขานน้ั . พระสทุ นั ตเถระเห็นดงั น้ัน ก็เกดิ ความสลดใจวา ภิกษเุ หลา นี้ บวชในพระศาสนาที่เปน นยิ ยานกิ ธรรมระเรงิ ไปกบั วิตกในชนบท ยอ มทาํ จิตทเ่ี ปน สมาธใิ หเคล่อื นคลาด กระทําความสงั เวชน้ันแหละใหเปนขอสบั ฝก จิตของตนไดภ าษิตคาถาวา ภิกษุท้ังหลายไมส าํ รวม กาย วาจา ใจ พากนั เทีย่ วไปสูช นบทตาง ๆ ทอดท้งิ สมาธิ การเที่ยวไปสู แควน ตาง ๆ จกั สําเร็จประโยชนอ ะไรเลา เพราะ ฉะนัน้ ภิกษุพงึ กําจดั ความแขง ดี อยาใหม ิจฉาวิตก และกเิ ลส มีตณั หาเปน ตน ครอบงาํ พงึ เจรญิ ฌาน ดงั น.ี้ บรรดาบทเหลาน้ัน บทวา นานาชนปท ไดแกชนบททแ่ี ตกตา งกันลกั ษณะตาง ๆ กนั . อธบิ ายวา ไดแ กแควนเปนอเนก มแี ควน กาสี และแควน โกศลเปน ตน .

พระสุตตันตปฎก ขทุ ทกนิกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๑ - หนา ท่ี 222 บทวา ยนตฺ ิ แปลวา ยอ มไป. บทวา วจิ รนตฺ า ความวาเทย่ี วจารกิ ไปสูช นบท ดว ยสามารถแหงวิตก มีอาทิวา ชนบทโนน หาภกิ ษาไดงาย หาอาหารไดง าย ชนบทโนน ปลอดภัย ไมมโี รค. บทวา อสญฺ ตา ความวา ชื่อวา มีจิตไมสาํ รวมแลว เพราะละไมไ ดซึ่งวติ กในชนบทนนั้ นน่ั แหละ. บทวา สมาธิ จฺ วิราเธนฺติ ความวา และช่อื วายังสมาธิ อันตา งดวยอปุ จารสมาธิ และอปั ปนาสมาธิ อนั เปนพื้นฐานของอุตรมิ นสุ ธรรมแมท ัง้ ปวงใหเ คลือ่ นคลาด. จ ศัพทใ ชในอรรถ แหง ความสรรเสรญิ . เม่อื ไมไ ดบรรลุสมาธทิ ่ียังไมไ ดบรรลุ เพราะไมมโี อกาสเพอื่ จะเพง โดยมัวทอ งเทีย่ วไประหวางประเทศ ทั้งยงั ช่ือวา ทําสมาธทิ ถ่ี งึ แลวใหเ คลอื่ นคลาด เพราะเสอื่ มไปโดยยงั ไมถงึ ความชํานาญ. บทวา สุ ในบาทคาถาวา กสึ ุ รฏจรยิ า กรสิ สฺ ติ เปน เพยี งนบิ าต. พระเถระเม่อื จะตําหนิ จงึ กลา ววา การทอ งเทยี่ วไปสูแวนแควน คือทองเที่ยวไปตามชนบท ของภกิ ษผุ ูเปน อยา งนี้ จักกระทําอะไรได คือ จักยงัประโยชนอยางไหนใหส าํ เรจ็ เพราะเปน สิง่ ไรประโยชน. บทวา ตสมฺ า ความวา เพราะการเท่ยี วไปสปู ระเทศอนื่ เชนนี้ ยอ มไมนาํ ประโยชนม าใหแ กภิกษุ ทงั้ ยังชอื่ วา นําซึง่ ความฉบิ หายมาใหโดยแทแ ลเพราะทาํ ใหพลาดจากสมบัตทิ ัง้ หลาย. บทวา วเิ นยฺย สารมภฺ  ความวา กาํ จัดคอื เขา ไปสงบระงับความแข็งดี อนั ไดแ กค วามเศรา หมองแหง จิตท่บี ังเกิดขน้ึ ดว ยสามารถแหงความยนิ ดีในประเทศท่ีอยู ดว ยการพจิ ารณาอันสมควรแกค วามเศรา หมองแหงจติ นัน้ .

พระสุตตันตปฎก ขุททกนกิ าย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๑ - หนา ท่ี 223 บทวา ฌาเยยฺย ความวา พงึ เพง ดวยฌานแมท ง้ั สองอยา ง คืออารัมมณปู นีชฌาน และลกั ขณูปนิชฌาน. บทวา อปุรกฺขโต ความวา ไมยอมใหมจิ ฉาวิตก หรอื กเิ ลสมีตณั หาเปนตนครอบงําได. อธิบายวา ไมเ ขาไปสูอํานาจแหงกิเลสเหลาน้ัน พงึ กระทาํไวในใจ เฉพาะกรรมฐานอยางเดยี ว. ก็พระเถระครั้นกลาวอยางนแี้ ลว กระทาํ ความสงั เวชนัน้ แหละใหเ ปนขอสบั เจรญิ วปิ สสนา บรรลุพระอรหัตแลว . สมดังคาถาประพันธท ีท่ านกลาวไวใ นอปทานวา คร้ังนนั้ เราเขา ไปยงั ปา ใหญ ตดั เอาไมไ ผม า ทําเปนไมเทา ถวายแดพ ระสงฆ เรากราบไหวท า น ผมู ีวัตรอันงาม ดวยจติ เลื่อมใสนัน้ เราถวายไมเ ทาแลว เดนิ บายหนา ไปทางทศิ อดุ ร ในกปั ท่ี ๙๔ แตภ ัทรกัปน้ี เราไดถ วายไมเทาใดในกาลนน้ั ดว ยการถวายไมเทา นั้น เราไมรจู ักทคุ ติเลย น้ีเปนผลแหง การถวายไมเทา เราเผากิเลสท้ังหลายแลว ฯ ล ฯ คาํ สอนของพระ- พทุ ธเจา เราทาํ สําเร็จแลว ดังน้.ี กพ็ ระเถระน้ี กระทาํ เน้ือความใดใหเ ปน ขอสบั บรรลุพระอรหตั แลวทานตงั้ ใจเฉพาะเนื้อความนเี้ ทานนั้ ถงึ บรรลุพระอรหัตแลว ก็ไดก ลา วคาถาน้ีแหละ. เพราะเหตนุ น้ั การกลาวคาถาน้นั แหละ จงึ เปนการพยากรณพระอรหตั ของพระเถระนน้ั ฉะนแ้ี ล. จบอรรถกถากมุ าปตุ ตสหายเถรคาถา

พระสตุ ตนั ตปฎ ก ขทุ ทกนกิ าย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๑ - หนา ท่ี 224 ๘. ควมั ปตเิ ถรคาถา วาดว ยคาถาของพระควมั ปตเิ ถระ [๑๗๕] ไดยนิ วา พระควมั ปติเถระไดภ าษติ คาถาน้ีไว อยา งนว้ี า เทวดาและมนุษยท ง้ั หลาย พากันนอบนอ ม พระควมั ปติ ผูหา มแมนาํ้ สรภูใหห ยุดไหลไดด วยฤทธิ์ ไมต ิดอยใู นกเิ ลส และตัณหาไร ๆ ไมห วนั่ ไหวตอส่ิง อะไรทั้งสิน้ เปน ผผู านพน เคร่อื งของทงั้ ปวง เปน มหามุนี ผถู งึ ฝงแหงภพ. อรรถกถาควมั ปตเิ ถรคาถา คาถาของทานพระควมั ปติเถระเรม่ิ ตนวา โย อทิ ฺธิยา สรภุ .เร่อื งราวของทา นเปน อยางไร ? ไดยินวา ทา นเปนผมู ีอธิการอันกระทาํ ไวแลว ในพระพุทธเจาองคกอน ๆ ในกัปท่ี ๓๑ แตภทั รกัปน้ี เห็นพระพทุ ธเจา ทรงพระนามวา สขิ ีมใี จเลือ่ มใส ไดทําการบูชาดว ยดอกไม. ดวยบุญกรรมนน้ั ทานบังเกดิ ในเทวโลก กระทําบญุ ไวม ากอยาง ใหส รางฉัตร และไพรที ไวบ นเจดยี ของพระผูมีพระภาคเจาทรงพระนามวา โกนาคมนะ. ก็ทา นบังเกดิ ในเรอื นมีตระกลู แหงใดแหงหนึ่ง ในกาลของพระผูมีพระภาคเจา ทรงพระนามวากสั สปะ. กใ็ นตระกลู นนั้ ไดมฝี ูงโคเปน อนั มาก. พวกนายโคบาลกเ็ ฝา รักษา

พระสุตตนั ตปฎ ก ขทุ ทกนิกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๑ - หนา ท่ี 225ฝงู โคนั้น ถงึ มาณพผนู ี้ กเ็ ทีย่ วตรวจดูกจิ กรรมทพี่ วกนายโคบาลขวนขวายประกอบแลว ทุกซอกมมุ ในฝงู โคนนั้ . เขาเห็นพระเถระผูข ณี าสพรปู หน่ึงเทย่ี วบิณฑบาตในบาน แลวทาํ ภตั กิจนอกบาน ณ ประเทศแหง หนงึ่ ทุก ๆ วันคดิ วา พระคณุ เจา จักลาํ บาก ดว ยความรอนของแดด ดงั นี้ จึงใหยกทอ นซกึ๔ ทอ น มาวางซอนกิง่ ซกึ ๔ ก่งิ บนตนซกึ เหลา น้ัน ไดกระทาํ สาขามณฑปถวายแลว. สว นอาจารยบ างพวกกลา ววา ปลูกตน ซกึ ไวใกลม ณฑป เพอื่ จะอนเุ คราะหเขา พระเถระจึงนงั่ ใตต น ซึกนนั้ ทุก ๆ วนั . ดวยบุญกรรมนั้น เขาจุติจากมนษุ ยโลกน้ันแลว บงั เกิดในวิมานชัน้จาตมุ หาราชิกะ. ปาไมซ กึ ใหญอันระบุถงึ กรรมเกา ของเขาเกดิ ใกลป ระตูวมิ านมดี อกไมเ หลาอน่ื ทีส่ มบรู ณด ว ยสแี ละกลิ่น เขา ไปชวยเสรมิ ความงามทุกฤดูกาลดวยเหตนุ ั้น วมิ านนั้นจงึ ปรากฏนามวา \" เสรสี กวิมาน\". เทวบุตรนน้ั ทองเทยี่ วไปในเทวดาและมนษุ ยท งั้ หลาย ตลอดพทุ ธนั ดรหน่งึ ในพทุ ธุปบาทกาลน้ีเปนผูมชี อื่ วา ควมั ปติ ในบรรดาสหายผูเปน คฤหสั ถทั้ง ๔ ของพระยสเถระสดับวา ทานพระยสบวชแลว จึงไดไปยงั สํานกั ของพระผมู พี ระภาคเจาพรอมดวยสหายของตน. พระศาสดาทรงแสดงธรรมแกเขาแลว ในเวลาจบพระ-ธรรมเทศนา เขาดาํ รงอยูใ นอรหตั ผล พรอมดว ยสหายท้งั หลาย. สมดงั คาถาประพันธทีท่ านกลา วไวในอปทานวา เมือ่ กอนเราเปน พรานเนือ้ เท่ยี วอยูในปา ไดพบ พระพุทธเจา ผปู ราศจากกิเลสธุลี ทรงรจู บธรรมท้ังปวง เรามีจิตเลื่อมใส โสมนสั ในพระพทุ ธเจาพระองคน ้ัน ประกอบไปดวยพระมหากรุณา ทรงยินดีในประ- โยชน เกื้อกลู สรรพสัตว จงึ ไดบ ชู าดว ยดอกอญั ชนั