tripitaka_50

พระสุตตันตปฎ ก ขุททกนิกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๑ - หนา ที่ 69เพราะความเปน ผมู ีปกติกระทาํ อยางนนั้ ๑ ชื่อวา ตถาคต เพราะอรรถวาครอบงํา ๑. ในอธิการนี้ มคี วามสงั เขปดงั น้วี า พระผมู ีพระภาคเจา พระนามวาตถาคต ดว ยเหตุ ๘ ประการ แมอ ยา งน้คี ือ ช่อื วา ตถาคต เพราะเสด็จมาแลว โดยอาการอยางน้ัน ๑ ช่อื วา ตถาคต เพราะเสดจ็ ไปแลว โดยอาการอยา งนนั้ ๑ ช่ือวา ตถาคต เพราะเสด็จไปแลว สลู กั ษณะอยา งนน้ั ๑ชื่อวา ตถาคต เพราะเสดจ็ มาแลว สคู วามเปนอยา งนั้น ๑ ช่อื วา ตถาคตเพราะเปน อยา งน้ัน ๑ ชือ่ วา ตถาคต เพราะทรงเปนไปแลวอยา งนนั้ ๑ช่อื วา ตถาคต เพราะเสด็จมาแลว โดยอาการอยา งนนั้ ๑ ชือ่ วา ตถาคตเพราะความเปน ผูเ สดจ็ ไปแลว โดยอาการอยางนน้ั ๑ สวนความพิสดาร พึงทราบ โดยนัยดังกลา วแลว ในอรรถกถาอทุ าน และในอรรถกถาอติ ิวุตตกะชอื่ วา ปรมัตถทีปนี. บดั นี้ เพื่อจะแสดงคุณพิเศษอันไมทว่ั ไป แหง พระปญญานน้ั ทานจึงกลาวคาํ มอี าทวิ า อคคฺ ิ ยถา ดงั น้.ี บทวา ยถา อคฺคิ เปน คําอุปมา.บทวา ยถา เปน คําแสดง ถงึ บทวา อคคฺ ิ นั้นเปน อมุ า. บทวา ปชฺชลิโตแสดงถึงขอความทีเ่ นอ่ื งกัน โดยอปุ ไมย. บทวา นสิ ีเถ เปนคาํ แสดงถงึ เวลาทีท่ าํ กจิ . กใ็ นบทวา นสิ เี ถ น้ี มีอธบิ ายดังนี.้ เมื่อความมืดอันประกอบดวยองค ๔ ในยามพลบคํา่ คือ ยามราตรยี างมาถงึ ไฟท่ีลุกโพลงแลว ในที่ดอน ยอมกําจัดความมดื ตัง้ อยใู นประเทศนั้น ฉนั ใด ทา นจงดู พระปญญาที่กาํ จัดความมืด คอื ความสงสยั ของเวไนยสตั วทั้งหลาย โดยประการท้งั ปวงกลา วคือ เทศนาญาณน้ี ของพระตถาคตเจา ท้ังหลาย ฉันนัน้ เหมอื นกนัฉะน้แี ล. พระปญ ญา ชือ่ วา ใหแสงสวาง เพราะเปนเหตใุ หซ ่ึงแสงสวา งอันสาํ เร็จดวยญาณแกส ตั วทงั้ หลาย ดว ยลีลาแหงพระธรรมเทศนา. ชื่อวา

พระสตุ ตันตปฎก ขทุ ทกนกิ าย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๑ - หนา ท่ี 70ผูใ หดวงตา เพราะใหซงึ่ จักษอุ ันสาํ เรจ็ ดว ยปญ ญา นัน่ เอง. พระเถระเมื่อจะแสดงถงึ ปญญาแมท ัง้ ๒ ทําใหเ ปนปทัฏฐานของการกําจัดความสงสัยเสยี ไดเหมือนกัน จงึ กลาววา เย อาคตาน วนิ ยนตฺ ิ กงฺข ดังน้.ี พระตถาคตเจาเหลา ใด ยอ มกาํ จดั คอื ขจดั บาํ บดั เสยี ซึ่งกังขา คือความสงสัย อนั มีวตั ถุ ๑๖ อนั เปนไปแลว โดยนยั มีอาทวิ า ในอดีตอนั ยาวนานเราไดเคยมีมาแลว หรือหนอ และมีวตั ถุ ๘ ประการ อันเปนไปแลวโดยนัยมอี าทวิ า ยอมสงสัยในพระพุทธ ยอ มสงสยั ในพระธรรม ดงั นี้ แกเหลา เวไนย-สัตว ผเู ขาถงึ คอื เขาไปยังสํานักของพระองค โดยไมม สี วนเหลอื ดว ยอานุภาพแหงเทศนา. อีกนัยหนึง่ ไฟทรี่ ุงเรอื ง คือ มีแสงสวา งจา ลุกโชตชิ ว ง ในยามพลบค่ํา คอื ยามราตรี ยอ มกาํ จดั ความมืด ใหแ สงสวาง มองเห็น ทเี่ สมอและไมเ สมอไดช ัดเจน แกผ ทู ี่อยูบนทสี่ งู แตส ําหรบั ผูทีอ่ ยใู นทีต่ ํา่ เมอื่ กระทําแสงสวางนน้ั ใหปรากฏดีแลว ชื่อวา ยอ มใหซ งึ่ ดวงตา เพราะกระทํากิจ คอืการเหน็ ฉนั ใด พระตถาคตเจาท้ังหลายก็ฉนั นนั้ เหมือนกนั เมื่อทรงกาํ จดัความมดื คือโมหะ แกผูทต่ี ้ังอยูใ นทไี่ กลจากธรรมกายของพระองค คือผทู มี่ ีอธิการยงั ไมไดก ระทาํ ไว ดว ยแสงสวา ง คอื ปญ ญา แลวทรงยงั ความเสมอและไมเสมอ มีความเสมอทางกาย และความไมเ สมอทางกายเปนตน ใหแจมแจง ช่อื วา ยอมใหแ สงสวา ง. แตส าํ หรับผูทอี่ ยูในที่ใกล เมอื่ มอบธรรมจักษุใหแกผ ูท ่ีมีอธิการอนั กระทําแลว ชอื่ วา ยอ มใหซ ่งึ ดวงตา. ประกอบความวา พระตถาคตเจา ทงั้ หลายเหลาใดผูเปนอยา งน้ี ยอมกําจัดความสงสัย ของผมู ากไปดวยความสงสยั แมเ ชน เรา ผมู าฟง พระโอวาทของพระองค คือ ขจัดเสียได ดวยการยังพระอรยิ มรรคใหเกิดขน้ึ ทา นจงดูพระปญญา ทมี่ พี ระญาณอันดยี งิ่ ของพระตถาคตเจา เหลา นน้ั . แมคาถานก้ี ็จัด

พระสตุ ตนั ตปฎ ก ขุททกนกิ าย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๑ - หนา ท่ี 71เปนคาถาพยากรณอรหัตผล ของพระเถระ โดยประกาศถึงการกาวลวงความสงสยั ของตน. กพ็ ระเถระนี้ ในเวลาที่เปนปุถชุ น เปน ผูมคี วามรังเกยี จแมใ นของที่เปน กัปปยะ จึงปรากฏนามวา \" กังขาเรวตะ\" เพราะความเปนผูมากไปดวยความสงสัย. ภายหลังแมในเวลาที่เปน พระขีณาสพ คนทง้ั หลายก็เรียกทานอยางน้ันเหมือนกนั . ดว ยเหตุนน้ั ทานพระธรรมสังคาหกาจารย จึงกลาววา ไดย ินวาทานพระกงั ขาเรวตเถระ ไดภ าษติ คาถานไ้ี วอ ยางน.้ี คาํ น้นั มเี นื้อความดงัขาพเจา กลา วแลว แล. จบอรรถกถากังขาเรวตเถรคาถา ๔. ปุณณมันตานปี ตุ ตเถรคาถา วาดวยคาถาของพระปุณณมนั ตานบี ุตรเถระ [๑๔๑] ไดยนิ วา พระปุณณมนั ตานบี ุตรเถระ ไดภาษิตคาถานีไ้ วอยางน้ีวา บคุ คลควรสมาคมกับสัตบุรุษ ผูเ ปนบัณฑติ ช้แี จงประโยชนเ ทาน้ัน เพราะธีรชนท้ังหลายเปนผไู ม- ประมาท เหน็ ประจักษด ว ยปญ ญา ยอมไดบรรลุถึง ประโยชนอยา งใหญ ประโยชนอ ยา งลึกซง้ึ เห็นไดย าก ละเอยี ด สุขุม.

พระสุตตันตปฎก ขทุ ทกนกิ าย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๑ - หนา ที่ 72 อรรถกถาปณุ ณมนั ตานีปตุ ตเถรคาถา คาถาของพระปณุ ณเถระเริ่มตนวา สพภฺ เิ รว สมาเสถ. เรื่องราวของทานเปน อยา งไร ? ไดยนิ วา พระเถระน้ี เกิดในตระกูลพราหมณมหาศาล กรงุ หงสาวดีกอนกวาการเสด็จอบุ ตั ิของพระทศพล พระนามวา ปทมุ ุตตระ ทเี ดยี ว ถงึความเปนผรู โู ดยลําดับ เมอื่ พระบรมศาสดาเสด็จอุบตั ขิ ้ึนในโลก ไปสวู ิหารพรอ มกบั มหาชนโดยนัยดงั กลาวแลวในหนหลงั ในเวลาแสดงธรรมของพระ-พทุ ธเจาทั้งหลาย นง่ั ทายบริษัท ฟงธรรมอยู เห็นพระศาสดาทรงต้ังภกิ ษุรปู หนงึ่ไวในตาํ แหนง แหง ภิกษุผเู ลิศกวา ภกิ ษผุ ูเ ปนพระธรรมกถกึ ท้งั หลาย คดิ วาในอนาคตกาล แมเราก็ควรเปน อยา งภิกษุรูปนี้ ในเวลาจบเทศนา เม่อื บริษัทเลกิ ประชุมกนั แลว เขาไปเฝาพระศาสดา ทลู อาราธนาแลวกระทํามหาสกั การะโดยนยั ดังกลาวแลว ในหนหลงั นั่นแล แลว กราบทลู พระผมู พี ระภาคเจา อยางนี้วาขาแตพระองคผ ูเ จริญ ดวยกอ สรางอธิการนี้ ขา พระองคไมป รารถนาสมบตั ิอยา งอื่น แตใ นอนาคตกาล ขอใหข า พระองค พึงเปนผเู ลิศกวา ภิกษทุ ้งั หลายผเู ปนธรรมกถกึ ในศาสนาของพระพุทธเจาพระองคหนงึ่ เหมือนอยางภกิ ษุรูปนัน้ ท่ีพระองคทรงตง้ั ไวในตําแหนงแหงภกิ ษผุ เู ลิศกวาภิกษุทงั้ หลายผูเปนพระธรรมกถึก ในสดุ ทายของวันท่ี ๘ ดังน้แี ลว ตง้ั ความปรารถนาไว. พระบรมศาสดาทรงตรวจดอุ นาคตกาล ทรงเห็นความสาํ เร็จแหงความปรารถนาของเขา จงึ ทรงพยากรณวา ในทส่ี ดุ แหง แสนกัป ในอนาคตกาลพระพุทธเจา พระนามวา โคตมะ จักเสดจ็ อุบตั ิ เธอบวชในศาสนาของพระองคแลว จกั เปน ผเู ลศิ กวาภกิ ษุทั้งหลาย ฝายธรรมกถกึ ดงั น้ี.

พระสตุ ตันตปฎก ขทุ ทกนกิ าย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๑ - หนา ที่ 73 เขาทาํ คณุ งามความดีอยใู นมนษุ ยโลกจนตลอดชีวติ จตุ จิ ากมนษุ ยโลกแลวส่งั สมบุญและญาณสมภารอกี แสนกปั ทองเทยี่ วไปในเทวดาและมนษุ ยทัง้ หลายครัน้ ถงึ ศาสนาแหงพระผมู พี ระภาคเจาของเราท้ังหลาย บงั เกิดเปน หลานชายของพระอญั ญาโกณฑญั ญเถระ ในตระกูลพราหมณมหาศาล ในหมูบ านพราหมณ นามวา โทณวัตถุ ไมไกลจากพระนครกบลิ พัสดุ ในวนั ต้งั ชอ่ืของเขา. คนทั้งหลายไดขนานนามเขาวา ปณุ ณะ. เม่อื พระบรมศาสดา ตรัสรูอภสิ ัมโพธญิ าณ ทรงประกาศธรรมจักรอนั ประเสริฐ เสดจ็ ไปสูกรงุ ราชคฤหโดยลําดบั ทรงเขาไปอาศยั กรุงราชคฤหน้นั ประทับอยู ปุณณมาณพ บวชในสํานักของพระอญั ญาโกณฑญั ญเถระไดอปุ สมบทแลว กระทาํ บุพกิจหมดทกุ อยางแลว ขวนขวายความเพยี ร ยังกจิ -แหง บรรพชิตใหถงึ ทีส่ ุดแลว เทยี ว คิดวา เราจักไปสูสํานกั ของพระทศพลแลวไดไ ปยังสํานักของพระศาสดา พรอ มกบั พระเถระผูเปนลงุ หยุดพกั ในที่ใกลกรุงกบลิ พัสดุแ ลว กระทาํ กรรมในโยนิโสมนสกิ าร ขวนขวายวิปส สนาแลว บรรลุพระอรหัต ตอ กาลไมนานเลย. สมดงั คาถาประพันธ ท่ีทานกลา วไวใ น อปทานวา เราเปนพราหมณผ เู ลาเรียน ทรงจํามนต รูจ บ ไตรเพท อันศษิ ยห อ มลอ มแลว ไดเ ขาไปเฝาพระผมู ี- พระภาคเจา ผูอดุ มบรุ ุษ. พระมหามนุ ี พระนามวา ปทมุ ตุ ตระ ทรงรูแ จงโลก ทรงรบั เครือ่ งบชู าแลว ทรงประกาศกรรมของเราโดยยอ เราไดฟงธรรมนนั้ แลว ไดถวายบังคมพระศาสดา ประคองอญั ชลี มงุ หนาเฉพาะทิศทักษิณกลบั ไป ครัน้ ไดฟง ธรรมโดยยอ แลว แสดงไดโดยพิสดาร ศษิ ยท ั้งปวงพอใจ ฟงคาํ

พระสตุ ตันตปฎ ก ขุททกนกิ าย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๑ - หนา ท่ี 74 ของเราผูกลาวอยู บรรเทาทฏิ ฐิของตนแลว ยงั จิตให เลื่อมใสในพระพุทธเจา เปรยี บเหมอื นเรา แมฟ ง โดยยอกแ็ สดงไดโดยพสิ ดารฉะนั้น เราเปน ผูฉลาด ในนับแหง พระอภิธรรม เปน ผูฉลาดในความหมดจด แหงกถาวัตถุ ยังปวงชนใหรแู จง แลว เปน ผูไมม ีอาสวะ อยู ในกปั ที่ ๕๐๐ แตภทั รกปั นี้ มีพระเจา จกั รพรรดิ ๔ พระองค ผูปรากฏดวยดี ทรงสมบรู ณดวยรตั นะ ๗ ประการ เปน ใหญใ นทวีปทง้ั ๔. คณุ พิเศษเหลา นี้ คอื ปฏิสัมภิทา ๔ วิโมกข ๘ และอภญิ ญา ๖ เราทําใหแจงแลว คาํ สอนของพระพทุ ธเจา เราทาํ เสร็จ แลว ดังน.ี้ ก็กุลบตุ รผบู วชในสาํ นกั ของพระปุณณเถระนั้น ไดม ีประมาณ ๕๐๐รปู . พระเถระ สง่ั สอนภกิ ษุแมท ั้ง ๕๐๐ รูปเหลาน้นั ดว ยกถาวตั ถุ ๑๐เพราะตัวทา นเองเปน ผูไดก ถาวตั ถุ ๑๐. ภิกษทุ ง้ั ๕๐๐ รปู เหลา น้ัน ต้ังอยูในโอวาทของทานแลว บรรลุพระอรหตั . ภกิ ษุเหลาน้นั รวู ากจิ แหง บรรพชิตของตน ถงึ ท่สี ดุ แลว จึงพากนั ไปหาพระอปุ ชฌาย กลา ววา ขาแตท า นผูเจรญิกจิ ของกระผมท้งั หลาย ถงึ ที่สดุ แลว ทั้งยังไดกถาวตั ถุ ๑๐ อีกดว ย บัดนี้เปนโอกาสท่พี วกกระผมจะเขา เฝา พระทศพล. พระเถระฟง คาํ ของภิกษเุ หลานั้นและคิดวา พระศาสดา ทรงทราบขอ ที่เราเปนผูไ ดก ถาวตั ถุ ๑๐ เราเมอื่ แสดงธรรม ก็แสดงไมละทงิ้ กถาวัตถุ ๑๐เลย เม่ือเราไป ภิกษุเหลานแี้ มท ัง้ หมด จักหอมลอ มเราไป การเขาไปเฝาพระทศพล โดยระคนดว ยหมคู ณะอยา งน้ี ไมส มควรแกเ ราเลย ภกิ ษเุ หลา นี้จงไปเฝา กอนเถดิ ดังน้ี กลา วกะภกิ ษเุ หลา นัน้ วา ดกู อนอาวุโสท้งั หลาย

พระสุตตันตปฎก ขทุ ทกนิกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๑ - หนาท่ี 75ทานทั้งหลายจงลวงหนาไปเฝาพระตถาคตเจา และจงถวายบงั คมพระบาทของพระองค ตามคําของเราดว ย แมเ ราก็จกั ติดตามไป ตามทางท่ีทา นทัง้ หลายไปแลว. พระเถระเหลา นั้น แมทกุ ๆ รูป ลวนเคยอยูในแควนอันเปนชาติภูมิของพระทศพล ทกุ ๆ รูปลว นมีปกตไิ ดก ถาวัตถุ ๑. รบั โอวาทของพระ-อปุ ช ฌายของตน ๆ แลว ไหวพระเถระ เที่ยวจารกิ ไปโดยลาํ ดับ ลวงทางประมาณ ๖๐ โยชน ตรงไปยังเชวตวันมหาวิหาร ในกรุงราชคฤห ถวายบงั คมพระบาทของพระทศพลแลว น่ังลง ณ สว นขา งหนง่ึ . ก็การตอ นรบั ปราศรยั กับภิกษุผอู าคันตุกะทงั้ หลาย เปนธรรมเนยี มที่พระผมู พี ระภาคเจาผูเปน พระพทุ ธเจา ทง้ั หลาย ส่งั สมแลว เพราะฉะนั้นพระผูม พี ระภาคเจา จงึ ทรงทาํ ปฏิสันถารกับภกิ ษุเหลา นน้ั โดยนยั มีอาทิวาดูกอ นภกิ ษุท้ังหลาย ทา นทั้งหลายพออดทนไดห รือ ดังนี้แลว ตรสั ถามวาดูกอ นภิกษุทัง้ หลาย ก็เธอท้ังหลาย มาจากไหน ? คร้ันเม่ือภิกษเุ หลานัน้กราบทูลใหทรงทราบถึงชาติภมู ิแลว จงึ รับสงั่ ถามภิกษผุ ไู ดก ถาวัตถุ ๑๐ วาดกู อ นภกิ ษุทั้งหลาย บรรดาภกิ ษผุ เู ปนเพ่อื นพรหมจารี ผมู ชี าตภิ มู ิอยูในถนิ่ กําเนิดทั้งหลาย ใครหนอแล ทถ่ี กู ยกยอ งวา มีความปรารถนานอยดว ยตนและบอกสอนความปรารถนานอยแกภ กิ ษทุ ั้งหลาย. แมภ กิ ษุ ก็พากันกราบทูลวา ขาแตพ ระองคผูเจริญ ทานพระปณุ ณ-มนั ตานบี ุตร นามวา ปุณณะ พระเจาขา ทา นพระสารบี ตุ ร ฟงคาํ นั้นแลวไดมีความประสงคจ ะพบพระเถระ (ปุณณะ). ลาํ ดับน้นั พระศาสดา เสดจ็ จากกรงุ ราชคฤห ไปยงั พระนครสาวตั ถีแลว. แมพ ระปุณณเถระ ทราบวา พระศาสดาเสด็จมาในทน่ี ้ัน แลวไป ดวยคดิ วา เราจกั เฝาพระศาสดา เขาเฝาพระตถาคตเจา ภายในพระคนั กุฏที เี ดยี ว.

พระสตุ ตนั ตปฎ ก ขุททกนกิ าย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๑ - หนาที่ 76 พระศาสดาทรงแสดงธรรม แกพ ระเถระ. พระเถระฟงธรรมแลวถวายบังคมพระทศพล ไปสปู าอันธวนั เพ่ือหลกี เรน แลว นั่งพกั กลางวนั อยูที่โคนตน ไม ตนใดตนหน่ึง. แมพระสารบี ตุ รเถระ ทราบการมาของพระปุณณเถระ ไปจากสถานที่ซง่ึ เคยมองดอู ยเู ปน ประจาํ สบโอกาสแลว จงึ เขา ไปหาพระปณุ ณเถระ ผูนง่ั อยูณ โคนตนไม สังสนทนากับพระเถระแลว จึงสอบถามถงึ วสิ ุทธิกถา ๗ กะทา น. แมพระเถระ กพ็ ยากรณปญหาทพี่ ระสารีบุตรน้ันถามแลว ๆ ยงั จิตของพระสารบี ตุ รใหย ินดีดว ยขออปุ มาดว ยสถานที่ซง่ึ จะนาํ ไปถึงไดดว ยรถ. ทา นท้งั สองนน้ั ตา งฝายตา งชน่ื ชมภาษติ ของกนั และกนั . คร้ันในเวลาตอมา พระศาสดาประทับ ณ ทา มกลางภกิ ษสุ งฆท รงต้ังพระเถระไวใ นตาํ แหนงแหงภิกษผุ ูเ ลศิ กวาบรรดาภกิ ษุผูเปน พระธรรมกถึกทงั้ หลาย ดว ยพระพทุ ธดํารัสวา ดกู อ นภิกษุทัง้ หลาย พระปณุ ณะเลิศกวาพวกภิกษสุ าวกของเรา ผูกลา วธรรม ดังนี้. ในวันหนึง่ ทานพจิ ารณาถงึ วมิ ุตตสิ มบตั ิ ของตนเกดิ ปตแิ ละโสมนัสวา เราและสตั วเ หลา อ่นื เปน อันมาก อาศัยพระบรมศาสดา หลุดพน จากสังสารทกุ ขแลว การคบหาทานผเู ปนสัตบุรุษ มีอปุ การะมากหนอ ดังน้ีกลาวคาถาที่ระบายกําลงั ของปต อิ อกไป ดวยสามารถแหงอุทานวา บุคคลควรสมาคมกับสัตบุรุษ ผูเปน บัณฑิต แจงประโยชนเทา นัน้ เพราะธีรชนทั้งหลาย เปน ผู ไมประมาท เหน็ ประจักษดว ยปญ ญา ยอมไดบรรลุ ถงึ ประโยชนอยา งใหญ ประโยชนอ ยางลึกซงึ้ เห็น- ไดย าก ละเอยี ด สุขุม ดังนี.้

พระสตุ ตันตปฎ ก ขทุ ทกนกิ าย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๑ - หนาที่ 77 บรรดาบทเหลา น้ัน บทวา สพฺภิเรว แปลวา ดวยสตั บุรษุ ทั้งหลายเทา นนั้ . กใ็ นคาถาน้ี พระอรยิ เจา ทง้ั หลายมีพระพุทธเจา เปน ตน ทานประสงคเ อาวา สัตบรุ ษุ . กพ็ ระพุทธเจาเปนตน เหลานนั้ ละธรรมของอสตั บุรุษทง้ั หลายไดแลว โดยไมเ หลือ และสรรเสรญิ คณุ ธรรมอันดยี งิ่ เพราะบรรลุถงึ พระสัทธรรมอยางอุกฤษฏ ทา นจงึ เรียกวา เปนสตั บุรุษ ผสู งบระงบั แลว. บทวา สมาเสถ ความวา พึงอยูส ม่ําเสมอ คืออยรู วม. อธิบายวาเม่ือเขา ใกลท านเหลา นน้ั สดบั รับฟง และถึงทฏิ ฐานุคตขิ องทา นเหลา น้ันชื่อวา พงึ เปนผูอ ยรู ว ม. บาทคาถาวา ปณฺฑเิ ตหตถฺ ทสฺสภิ ิ เปน คํากลาว ยกยองชมเชยพระอรยิ เจา เหลา นน้ั . ปญญาทา นเรยี กวา ปณฑฺ า ช่ือวา เปนบณั ฑติเพราะมีปญ ญา ชอ่ื วา บัณฑา นัน้ . ตอ จากน้ันไป ก็ชอ่ื วา อตฺถทสฺสิโนเพราะช้ีประโยชนต า งโดยประโยชนตนเปนตน โดยไมว ิปรติ . พงึ คบกบั บัณฑติผูช้ปี ระโยชนเ หลา น้นั . ถา มคี ําถามวา เพราะเหตุไร ? ก็ตอบวา เพราะสัตบุรษุ เหลาน้ันเปน บัณฑิต อกี อยางหน่ึง เพราะ ทานผูเปน บัณฑิต ยอมบรรลุ จตรุ าริยสัจน้ี อยางนคี้ อื ช่อื วา บรรลปุ ระโยชน เพราะเมอ่ื คบทา นเหลานน้ั โดยชอบก็มแี ตประโยชนถ า ยเดยี ว และเพราะไมไกลจากมรรคญาณเปน ตนทีเดียว ชอ่ื วาบรรลคุ วามย่ิงใหญ เพราะมีคณุ ใหญ และเพราะความเปน ผสู งบระงบั ช่อื วาถึงความลกึ ซึง้ เพราะหยงั่ ไมถงึ และเพราะมีอารมณ คือ ญาณอันลึกซ้งึชอื่ วา เห็นไดย าก เพราะผูท ี่มฉี นั ทะเปน ตน หยาบ ไมส ามารถจะเหน็ ได และเพราะคนนอกนี้ เห็นไดโดยยาก ชือ่ วา ละเอยี ด เพราะเห็นไดย าก และเพราะเปนสถานทล่ี ะเอยี ดออ น โดยเปนอารมณข องญาณทีล่ ะเอียดออ น ช่ือวาบรรลุถึงพระนิพพาน ชื่อวา สขุ ุม เพราะเปน สภาวธรรมทีล่ ะเอียดออ นและ

พระสุตตันตปฎ ก ขุททกนกิ าย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๑ - หนา ท่ี 78เพราะเปน สภาพทส่ี ขุ ุม หรอื ชื่อวา บรรลปุ ระโยชน เพราะมปี ระโยชนอยา งย่ิงเปนสภาพ โดยอรรถวา ไมแปรผัน ชือ่ วา ถงึ ความเปน ใหญ เพราะการทําความเปนพระอรยิ ะ และเพราะเปนนมิ ติ แหง ความยิ่งใหญ ช่อื วา ลกึ ซ้ึงเพราะมคี วามไมต นื้ เปนสภาพ ช่อื วา เหน็ ไดยาก เพราะเห็นไดโ ดยยาก คือไมสามารถจะเห็นไดโ ดยงา ย ชื่อวา เห็นไดยาก เพราะลกึ ซึง้ ชอื่ วา ลกึ ซึ้งเพราะเหน็ ไดยาก จึงจดั เปน สจั จธรรม ๔ โดยพเิ ศษแลว ไดแกนโิ รธสจัทล่ี ะเอียดสขุ มุ ไดแ ก นกั ปราชญท้งั หลาย ขวนขวายกัมมัฏฐานภาวนา ที่มีสจั จะ ๔ เปนอารมณ ยอ มบรรลโุ ดยชอบทเี ดยี ว เพราะสมบูรณดว ยธติ ิ. บทวา อปปฺ มตตฺ า ความวา ยังขอปฏบิ ัติ คือ ความไมป ระมาทใหบรบิ ูรณ ดวยการไมอ ยูปราศจากสติ ในที่ทั้งปวง. บทวา วจิ กฺขณา ความวา เฉลยี ว ฉลาด ในวิปส สนาภาวนา.เชอื่ มความวา เพราะฉะนั้น พึงอยรู วมกนั ดวยสัตบุรุษทัง้ หลายนั้นเทยี ว. อีกอยา งหนึ่ง บทวา ปณฑฺ เิ ตหตฺถทสสฺ ภิ ิ นี้ เปน ปญ จมีวภิ ัตต.ิ เชื่อมความวา เพราะเหตุที่ธรี ชนทั้งหลาย เปน ผไู มป ระมาท เหน็ ประจกั ษด วยปญญายอ มบรรลุประโยชนพิเศษ มีความเปน ผยู ิง่ ใหญเปนตน เพราะบัณฑติ ทงั้ หลายชช้ี อง คือ เปนตน เหตุ ฉะนั้น พึงคบกบั ดวยสัตบรุ ุษ เชนนัน้ อยางเดียว. คาถานี้ ของพระเถระ กจ็ ดั เปน คาถาพยากรณอรหตั ผล โดยการแสดงถงึ ปฏเิ วธธรรม ฉะน้ีแล. จบอรรถกถา ปุณณมันตานปี ตุ ตเถรคาถา

พระสตุ ตันตปฎก ขทุ ทกนกิ าย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๑ - หนาท่ี 79 ๕. ทพั พเถรคาถา วา ดว ยคาถาของพระทพั พเถระ [๑๔๒] ไดยนิ วา ทานพระทพั พเถระ ไดภาษติ คาถานไี้ ว อยางนวี้ า เม่ือกอนพระทัพพมัลลบตุ รองคใ ด เปน ผูอนั บุคคลอน่ื ฝกฝนไดโดยยาก แตเ ดย๋ี วนี้ พระทพั พ- มัลลบุตรองคน ั้น เปนผอู นั พระศาสดาไดทรงฝกฝน ดวยการฝกฝนดวยมรรคอนั ประเสริฐ เปนผูสนั โดษ ขามความสงสยั ไดแ ลว เปน ผชู นะกเิ ลส ปราศจาก- ความขลาด มีจิตต้งั มั่น ดบั ความเรา รอนไดแ ลว . อรรถกถาทพั พมัลลปุตตเถรคาถา คาถาของทานพระทพั พเถระเรมิ่ ตน วา โย ททุ ทฺ มโย. เรอ่ื งราวของทา นเปน อยา งไร ? แมพระเถระน้ี เกดิ ในเรอื นแหง ตระกลู กรงุ หงสาวดี ในศาสนา-ของพระพุทธเจา พระนามวา ปทุมุตตระ เจริญวยั แลว ฟงพระธรรม-เทศนาโดยดังกลาวแลว ในบทหลงั น่ันแล เหน็ พระบรมศาสดาทรงต้ังภิกษุรูปหน่งึ ไวใ นตาํ แหนงแหงภกิ ษุ ผูเ ลศิ กวาภกิ ษุทั้งหลาย ผา ปูลาดเสนาสนะจึงเสริมสรางอธกิ าร ปรารถนาฐานันดรนน้ั เปนผอู นั พระบรมศาสดา ทรงพยากรณแ ลว บําเพญ็ กศุ ลจนตลอดชีวติ แลว ทองเที่ยวไปในเทวดาและมนุษยทัง้ หลายบวชในเวลาท่ีศาสนาของพระทศพล พระนามวา กัสสปะเสอ่ื มโทรม

พระสตุ ตันตปฎ ก ขุททกนิกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๑ - หนาที่ 80 ในคร้ังนัน้ ยงั มีคนอกี ๖ คน พรอมทั้งทา นจึงรวมเปน ภิกษุ ๗ รปูเปนผมู คี วามคิดอยา งเดยี วกนั เห็นภกิ ษเุ หลา อืน่ ไมกระทาํ ความเคารพในพระ-ศาสนา จึงคดิ กันวา ในทีน่ ี้ พวกเราจกั ทาํ อะไรได พวกเราจักบําเพ็ญสมณธรรมในที่สวนขา งหนึง่ แลว จักกระทําท่สี ุดแหง ทกุ ข ดังนแี้ ลว จึงผกู บันได ปนขน้ึ สูยอดเขาสูง พูดกันวา ผูท ีร่ กู าํ ลงั จิตของตน ๆ จกั ผลักบันไดลง ผูท ่ยี งัมีความอาลยั ในชีวติ จงลงไปเสยี อยาเปน ผูต อ งเดอื ดรอนในภายหลังเลย ดงั นี้แลว ทุกรปู รวมใจกัน ผลกั บนั ไดลง ตางโอวาทกันและกันวา อาวโุ สทงั้ หลายทา นทั้งหลายจงเปน ผไู มป ระมาทเถิด แลวนัง่ ในที่ ๆ ตนชอบใจ เรมิ่ บาํ เพ็ญสมณธรรม. พระเถระบรรลุพระอรหตั ผล ในวันท่ี ๕ ในท่ีน้นั แหละ คิดวากิจของเราสําเร็จแลว เราจกั กระทําอะไรในทีน่ ้ี ดงั น้แี ลว นําบณิ ฑบาตมาจากอุตตรกรุ ทุ วีป ดว ยฤทธ์ิ กลาววา อาวโุ สทั้งหลาย พวกทา นจงฉันบณิ ฑบาตนี้กิจดวยภิกษาจาร จงเปน หนา ที่ของเรา พวกทานจงทําหนา ทขี่ องตน ๆ เถดิ .ภิกษุทง้ั หลาย ถามวา ดูกอ นอาวโุ ส พวกเราผลักบนไดลง ไดพูดตกลงกนั อยา งนี้วา ผใู ดทําใหแจง ซึ่งธรรมกอ น ผนู ั้นจงนําอาหารมา ภิกษทุ ่ีเหลอืจะบริโภคอาหารท่ีนํามาแลว บาํ เพ็ญสมณธรรม ดงั นหี้ รืออยางไร ? พระเถระตอบวา ไมมีขอตกลงดงั น้นั หรอกอาวโุ ส. ภกิ ษทุ ง้ั หลายจงึ พดู วา ทา นได(บรรลธุ รรม) ดวยบุพเหตุของตน แมพ วกเราท้งั หลายกจ็ กั สามารถทาํ ท่สี ุดแหงทกุ ขได ทา นจงไปเถดิ ดังน้.ี พระเถระเม่อื ไมอาจจะยงั ภกิ ษเุ หลา นัน้ ใหยินยอมได จงึ บรโิ ภคบณิ ฑบาตในที่ ๆ ผาสกุ แลว หลกี ไป. พระเถระอีกรปู หนึ่งบรรลุอนาคามผิ ล ในวันท่ี ๗ จุตจิ ากภพน้ันแลว บังเกดิ ในพรหมโลกช้ันสุทธาวาส. พระเถระนอกนี้ จตุ ิจากภพนน้ั แลว ทองเทีย่ วไปในเทวดาและมนุษยท งั้ หลาย ตลอดกาลพุทธนั ดรหนึง่ แลวตางเกดิ ในตระกลู นนั้ ๆ ในกาล

พระสุตตนั ตปฎก ขุททกนกิ าย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๑ - หนาท่ี 81เปนท่บี ังเกดิ ขึ้นแหง พระพทุ ธเจา พระองคน้ี คือ รูปหนงึ่ เกดิ ในราช-ตระกลู ในตกั กศลิ านคร แควนคนั ธาระ รูปหนง่ึ เกดิ ในทอ งของนางปริพาชิกาในมัชฌนั ติกรัฐ รูปหนึ่ง เกดิ ในเรือนของกฏุ ม พี แควน พาหยิ ะรปู หนงึ่ เกดิ ในสํานกั ของนางภิกษณุ ี. สว นพระทัพพเถระน้ี ถอื ปฏิสนธใิ นเรือนของเจามลั ละ องคหน่งึ ในอนปุ ยนคร แควนมลั ละ. มารดาของทา น ตลอดลกู ตาย (ตายทงั้ กลม)คนท้งั หลายจงึ นําเอารางทต่ี ายไปปา ชา ยกข้ึนสเู ชงิ ตะกอน ใสไฟแลว. เพราะกําลังความรอนของไฟ ทาํ ใหพ ื้นทอ งของนางแยกออกเปน สองสว น. ทารกลอยขน้ึ ดวยกําลังบญุ ของตนแลวตกลงท่ีกองไม. คนท้งั หลายจงึ นาํ ทารกนนั้ มามอบใหย าย. ผเู ปน ยาย เมื่อจะขนานนามของทารกนนั้ ไดต งั้ ชอ่ื วา ทัพพะเพราะตกไปทีเ่ สาไมมแี กน จงึ รอดชีวติ . กใ็ นวันที่ทารกน้ัน มีอายไุ ด ๗ ขวบ พระบรมศาสดามีภิกษสุ งฆเปนบริวาร เสด็จจารกิ ไปในแควนมลั ละ ประทบั อยใู นอนปุ ย ัมพวัน. ทัพพ-กุมารเห็นพระศาสดาแลว เลื่อมใสดวยการเห็นเทานนั้ ประสงคจะบวชบอกลายายวา ขา พเจา จกั บวชในสาํ นกั ของพระทศพล. ยายพูดวา ดีแลว พอ คุณแลว พาทพั พกมุ าร ไปยงั สาํ นักของพระบรมศาสดา กราบทูลวา ขา แตพ ระองคผูเ จรญิ ขอพระองคจงทรงยงั กมุ ารน้ีใหบ รรพชาเถดิ . พระศาสดาทรงใหส ัญญาแกภ กิ ษรุ ูปใดรปู หนงึ่ วา ดกู อ นภกิ ษุ เธอจงยงั ทารกนใ้ี หบรรพชา พระเถระนนั้ ฟง คําของพระศาสดาแลว เมือ่ จะยังทพั พกุมารใหบ รรพชาบอกตจปญ จ-กัมมฏั ฐานแลว. สตั วผ ูสมบรู ณดวยบรุ พเหตุ มอี ภนิ หิ ารอันกระทาํ แลว ดาํ รงอยแู ลวในโสดาปต ติผล ในขณะปลงเกลียวผมครัง้ แรก เมอื่ เกลียวผมท่ีสองถกู ยกข้นึกด็ าํ รงอยใู นสกทาคามิผล เมื่อเกลียวผมท่ีสามถกู ยกข้ึน กด็ าํ รงอยูในอนาคามิผล

พระสตุ ตันตปฎก ขุททกนิกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๑ - หนา ที่ 82ก็เวลาทปี่ ลงผมเสร็จ และการทาํ ใหแจง ซ่งึ พระอรหตั ผล ไดมใี นเวลาไมกอ นไมห ลังกนั . พระบรมศาสดา เสดจ็ ประทับสําราญพระอริ ยิ าบถ ในแควนมลั ละแลว เสดจ็ ไปยงั กรุงราชคฤห ประทบั อยใู นเวฬวุ นั มหาวิหาร. ทา นพระทัพพมลั ลบตุ รน้ี เรนอยแู ลวในที่ลบั ณ กรงุ ราชคฤหน ั้นตรวจดคู วามสาํ เรจ็ กิจของตน ประสงคจ ะอทุ ิศกาย ชว ยขวนขวายกิจของสงฆจงึ คดิ วา ไฉนหนอ เราพงึ ปลู าดเสนาสนะ และจดั ภัตตาหารเพ่ือพระภิกษุสงฆทานไปยงั สาํ นักของพระศาสดาแลว กราบทูลถงึ ปริวิตกของตน. พระบรมศาสดาทรงประทานสาธกุ ารแลว ทรงมอบตาํ แหนง ปูลาดเสนาสนะ และตําแหนงภตั ตุทเทสก แกทาน. ลาํ ดบั น้ัน พระบรมศาสดา ทรงพระดาํ รวิ า ทพั พสามเณรนยี้ งั เลก็ แทแตด าํ รงอยูในตาํ แหนง ใหญ ดงั นแ้ี ลว จึงโปรดใหทานอุปสมบท ในเวลาท่ีมีอายไุ ด ๗ ขวบเทานน้ั . นบั จาํ เดิมแตอุปสมบทแลว พระเถระจดั แจงเสนาสนะและแจกภกิ ษาแดภ ิกษุสงฆท ้งั หมด ท่ีอาศยั กรุงราชคฤหอยู ความทีท่ านเปน ผูจัดแจงเสนาสนะ ไดปรากฏกระฉอ นไปทว่ั ทุกทศิ วา ไดย นิ วา พระทพั พมัลล-บตุ ร จัดแจงเสนาสนะแกภ กิ ษุผชู อบพอกนั ไวใ นท่เี ดียวกนั จัดแจงเสนาสนะในทีใ่ กลบาง ไกลบา ง (บางครั้ง) เมือ่ ไมส ามารถจะไปได กต็ องนําไปดว ยฤทธิ.์ ครัง้ นั้น ภกิ ษทุ ง้ั หลาย ขอใหท านทัพพมัลลบุตรจัดแจงเสนาสนะ ท้งัในเวลา ทั้งนอกเวลา อยา งนวี้ า อาวุโส ทา นจงจัดแจงเสนาสนะในชวี กมั พ-วันวหิ าร ใหพวกเรา ทานจงจดั เสนาสนะในมทั ธกจุ ฉิมิคทายวนั ใหพวกเราตา งพากันเหน็ ฤทธ์ขิ องพระทัพพมัลลบตุ รนน้ั แลวจึงไป. แมท า นพระทพั พ-มลั ลบตุ รก็เนรมิตกาย อนั สาํ เร็จดวยมโนมยิทธิ ใหภิกษุท่เี หมอื นตนแตละรปูแกพระเถระแตล ะองค เดินนําหนา ใชน ิ้วมือที่เร่ืองแสงชี้วา นเี้ ตียง นต้ี งั่

พระสุตตันตปฎ ก ขทุ ทกนิกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๑ - หนา ที่ 83จดั แจงเสนาสนะแลว จึงกลับยงั ท่อี ยขู องตน นี้เปนความสงั เขปในเรอ่ื งน.้ี แตโดยพิสดาร เร่ืองนี้ จะมมี าในพระบาลเี ทา น้ัน พระบรมศาสดา ทรงกระทาํเหตนุ ้แี หละ ใหเ ปนอตั ถุปบัติ (เหตเุ กิดแหง เร่ือง) ในเวลาตอ มา เสด็จประทับนัง่ ทา มกลางหมพู ระอรยิ สงฆ แตงต้งั พระเถระไวในตําแหนงแหงภิกษุผูเลิศกวา บรรดาภิกษผุ ูจ ัดแจงเสนาสนะ ดว ยพระพทุ ธดาํ รัสวา ดกู อนภกิ ษุทงั้ หลาย พระทัพพมัลลบุตรเลศิ กวาพวกภิกษุสาวกของเรา ผูจดั แจงเสนาสนะ.สมดังคาถาประพันธ ทท่ี า นกลาวไวใ นอปทานวา พระพชิ ิตมาร พระนามวา ปทุมตุ ตระ ทรงรู แจงโลกทงั้ หมด เปน มนุ ี มพี ระจักษุ ไดเ สด็จอบุ ัติ ขน้ึ ในกปั ทแี่ สนแตภ ทั รกัปน้ี พระองคตรสั สอน ทาํ ใหสตั วร ูชดั ยงั สรรพสตั วใหขามวัฏสงสาร ทรง- ฉลาดในเทศนา เปนผเู บกิ บาน ทรงยงั สรรพสัตวใ ห ขามพน (สงสาร) พระองคเ ปน ผอู นุเคราะห ทรง ประกอบดวยพระกรณุ า ทรงแสวงหาประโยชนแ ก สรรพสตั ว ยังเดยี รถยี ท ีม่ าเฝา ทุกคนใหด ํารงอยใู น เบญจศลี เมือ่ เปนเชน นี้พระศาสนาจึงหมดความอากูล วางจากพวกเดยี รถยี และวจิ ติ รดว ยพระอรหนั ต ผคู งท่ีมี ความชาํ นิชํานาญ พระมหามนุ ีพระองคนัน้ สูง ๕๘ ศอก มพี ระฉวีวรรณงามคลา ยทองคําอันล้าํ คา มพี ระลกั ษณะ อนั ประเสรฐิ ๓๒ ประการ คร้ังนั้นเหลา สัตวม อี ายขุ ัย แสนป พระชนิ สีหพ ระองคน นั้ ดาํ รงพระชนมอยู โดยกาลประมาณเทานน้ั ทรงยังประชาชนเปน อนั มาก ใหขา มพนวฏั สงสารไปได คร้งั นั้น เราเปนบตุ ร

พระสุตตนั ตปฎ ก ขุททกนกิ าย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๑ - หนา ท่ี 84เศรษฐีมยี ศใหญ ในพระนครหงสาวดี เขา ไปเฝาพระองคผสู อ งโลกใหส วา งไปทว่ั แลวไดสดับพระ-ธรรมเทศนา เราไดฟง พระดาํ รสั ของพระศาสดา ผ-ูตรสั สรรเสริญสาวกของพระองค ผูแตงตง้ั เสนาสนะใหภิกษทุ ัง้ หลาย กช็ อบใจ จึงทําอธิการแดพ ระองคผูทรงแสวงหาคณุ อนั ยิ่งใหญ พรอ มท้งั พระสงฆแ ลวหมอบลงแทบพระบาทดวยเศยี รเกลา แลว ปรารถนาฐานันดรนั้น. ครง้ั นั้น พระมหาวีรเจา พระองคนั้นไดทรงพยากรณก รรมของเราไวว า เศรษฐีบตุ รน้ี ไดนมิ นตพระโลกนายกพรอมท้ังพระสงฆ ใหฉ ันตลอด๗ วนั เขามดี วงตาดุจกลีบบวั มีจะงอยบา เหมอื นของราชสหี  มผี ิวพรรณดจุ ทองคํา หมอบอยแู ทบเทาของเรา ปรารถนาตาํ แหนงอันสูงสุด ในกปั ทแี่ สนแตกัปน้ี พระศาสดา พระนามวา โคดม ผูสมภพในวงศข องพระเจาโอกากราช จกั เสดจ็ อุบัติขึน้ ในโลกเศรษฐีบุตรนจี้ กั ไดเปนสาวกของพระพุทธเจาพระองคน้ัน ปรากฏโดยช่อื วา \"ทพั พะ\" เปนภกิ ษผุ เู ลศิ ฝา ยเสนาสนปญญาปกะเหมอื นปรารถนา ดวยกรรมทท่ี าํไวดีแลว และดวยการตงั้ เจตนจ าํ นงไว เราละรางมนุษยแ ลว ไดไปสวรรคชั้นดาวดึงส เราไดเสวย-เทพสมบตั ใิ นเทวโลก ๓๐๐ ครั้ง และไดเปน พระเจาจักรพรรดิ ๕๐๐ ครั้ง เปนพระเจา ประเทศราชอันไพบลู ย

พระสตุ ตันตปฎ ก ขทุ ทกนิกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๑ - หนาที่ 85โดยคณนานับมไิ ด เพราะกรรมน้นั นาํ ไป เราจึงมีความสุขในท่ที กุ สถาน. ในกัปที่ ๙๑ แตภ ัทรกัปนี้ พระผูเปน นายกทรงพระนามวา วิปสสี ผมู ีพระเนตรงาม ทรงเหน็ แจงธรรมทง้ั ปวง ไดเสดจ็ อุบตั ขิ ึ้นแลว เราเปนผูมจี ิตขดั เคือง ไดพ ูดตสู าวกของพระพุทธเจาผคู งทพี่ ระองคน้นั ผูสน้ิ อาสวะทั้งปวงแลว ท้ัง ๆ ที่รอู ยวู า ทานเปนผูบรสิ ทุ ธิ์ และเราจบั สลากแลว ถวายขาวสกุ ที่หงุ ดว ยนํา้ นมแกพระเถระทง้ั หลาย ผแู สวงหาคณุ อนั ใหญผูเปนสาวกของพระผแู กลว กลา กวานรชน พระองคน่นั แหละ ในภทั รกัปน้ี พระพุทธเจา ผเู ปน พงศพ นั ธุของพรหม มพี ระยศใหญ ประเสริฐกวา วิญชู นทรงพระนามวา กสั สปะ ไดเ สด็จอบุ ตั ขิ ้ึนแลว พระ-องคทรงยังศาสนธรรมใหรงุ โรจน ขมขี่เดยี รถยี ผูหลอกลวงเสีย ทรงแนะนําเวไนยสัตวแ ลว เสด็จ-ปรินพิ พาน พรอ มทง้ั พระสาวก ครัน้ เมอื่ พระโลกนาถพรอ มทง้ั พระสาวกปรินพิ พานแลว ครน้ั เม่ือศาสนธรรมกาํ ลังจะสูญสิน้ อันตรธาน ทวยเทพและมนุษยพากนัสลดใจ สยายผม มีหนา เศรา คราํ่ ครวญวา ดวงตาคือ พระธรรมจกั ดับแลว เราจักไมไ ดเหน็ ทา นผูมีวัตรดงี ามทงั้ หลาย เราจกั ไมไ ดฟ งพระสทั ธรรม โอหนอพวกเราเปน คนมบี ุญนอย คร้ังนัน้ พื้นปฐพีทัง้ หมดนี้ทง้ั ใหญท ง้ั หนา ไดไ หวสัน่ สะเทอื น สาครสมุทรดุจ

พระสุตตนั ตปฎก ขทุ ทกนิกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๑ - หนา ท่ี 86เหอื ดแหง แมน้าํ ครวญครางนาสงสาร อมนษุ ยตีกลองดงั ทั่ว ๔ ทศิ อสนีบาต อนั นา กลัว ตกลงโดยรอบอุกกาบาต ตกจากทองฟา ดาวหางปรากฏ เกลียวแหงเปลวไฟ มีควนั พวยพงุ หมูมฤครอ งครวญครางอยา งนา สงสาร ครั้งนั้น เราทั้งหลาย เปน ภิกษรุ วม ๗ รปูดว ยกัน ไดเหน็ ความอบุ าทวอันรายแรง แสดงเหตวุ าพระศาสนาจะสิ้นสูญ จงึ เกดิ ความสงั เวช คดิ กันวาเวน พระศาสนาเสยี ไมควรท่เี ราจะมีชวี ติ อยู เราทง้ั -หลายจึงเขาไปสปู า ใหญ บําเพยี รตามคาํ สอนของพระชินสีห ครัง้ น้ัน เราทงั้ หลายไดพ บภูเขาหินในปา สูงล่ิว เราไตภเู ขาขึ้นทางพะอง แลว ผลกั พะองใหตกลงเสยี คร้งั น้ัน พระเถระไดต กั เตือนเราวาการอบุ ัติแหง พระพทุ ธเจา หาไดยาก อกี ประการหนึง่ความเช่ือ ท่บี คุ คลไดแลว หาไดย าก และพระศาสนายงั เหลอื อีกเลก็ นอย ผทู ีป่ ลอยเวลาใหผา นไปเสยี จะตอ งตกลงไปในสาคร คือ ความทกุ ขอนั ไมมสี ้ินสุดเพราะฉะน้นั พวกเราควรกระทําความเพียร ตลอดเวลาที่พระศาสนายังดํารงอยเู ถดิ ดงั น.้ี ครั้งน้ัน พระเถระนนั้ เปนพระอรหนั ต พระอนเุ ถระไดเปนพระอนาคามีพวกเราที่เหลือจากน้ี เปน ผูมีศีลบรสิ ุทธิ์ ประกอบความเพยี ร จงึ ไดไปยังเทวโลก องคท ่ีขามสง สารไปไดปรนิ ิพพานแลว อกี องคหนึง่ เกิดในชน้ั สุทธาวาสเราทง้ั หลาย คือตวั เรา ๑ พระปกุ กุสาติ ๑ พระสภิยะ ๑

พระสตุ ตันตปฎ ก ขทุ ทกนกิ าย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๑ - หนา ท่ี 87พระพาหยิ ะ ๑ พระกมุ ารกสั สปะ ๑ เกิดในทนี่ น้ั ๆอนั พระโคดมบรมศาสดา ทรงอนุเคราะห จงึ หลุดพนไปจากเครือ่ งจองจาํ คอื วฏั สงสารได เราเกิดในพวกมัลลกษตั รยิ  ในพระนครกุสินารา เมื่อเรายงั อยูในครรภน น่ั แล มารดาไดถ ึงแกกรรม เขาชว ยกนั ยกข้นึ สูเชงิ ตะกอน เราตกลงมาจากเชงิ ตะกอนนั้นตกลงไปในกองไม ฉะนัน้ จึงปรากฏนามวา ทพั พะ ดว ยผลแหงการประพฤตพิ รหมจรรย เรามอี ายไุ ด ๗ ขวบ กห็ ลดุพน จากกเิ ลส ดว ยผลท่ีถวายขา วสุกผสมนํา้ มนั เราจึงเปนผูป ระกอบดวยองค ๕ ดวยบาปเพราะกลา วตพู ระ-ขณี าสพ เราจงึ ลูกคนโจทมากมาย บัดนี้ เราลวงบุญและบาปไดท้งั สองอยางแลว ไดบรรลบุ รมสันตธิ รรมเปน ผูไมม อี าสวะอยู เราแตงตัง้ เสนาสนะ ใหท า นผมู ีวตั รอนั ดงี ามท้งั หลายยนิ ดี พระพิชติ มารทรงพอพระ-ทยั ในคณุ ขอนัน้ จึงไดท รงตั้งเราไวในตําแหนงเอตทัคคะ เราเผากเิ ลสทั้งหลายแลว ถอนภพข้นึ ไดหมดแลว ตัดกเิ ลสเคร่ืองผกู ดังชางตัดเชือกแลวเปน ผไู มมีอาสวะอยู การทีเ่ ราไดม าในสํานักพระพทุ ธเจา ของเรานี้ เปนการมาดแี ลว วิชชา ๓เราไดบรรลแุ ลวโดยลําดบั คาํ สอนของพระพุทธเจาเราไดท าํ เสร็จแลว คุณพิเศษเหลา น้ี คอื ปฏสิ ัมภทิ า ๔วิโมกข ๘ และอภญิ ญา ๖ เราทําใหแ จง แลว คําสอนของพระพทุ ธเจาเราไดกระทาํ เสร็จแลว ดังนี.้

พระสตุ ตนั ตปฎก ขุททกนิกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๑ - หนา ที่ 88 บาปกรรมทีท่ า นการทําไว ดวยสามารถแหง การกําจดั พระเถระผูเปนพระขีณาสพรูปหนึ่งในกาลกอ น ซึง่ เปน เหตใุ หห มกไหมอยูในนรกหลายแสนปอนั มีมาแลว เหมอื นภิกษุชื่อวา เมตติยะ และภมุ มชกะ ท่ีถกู เตือนดวย กมฺม-ปโ ลติกาย นัน้ แหละ เขา ใจผดิ วา พวกเราถูกพระเถระนี้ ทําใหแ ตกกับคฤหบดีชื่อวา กลั ยาณภัตติยะ จงึ กาํ จัดเสยี ดว ยปาราชิกธรรมอนั หามลู มิได. และเม่อือธกิ รณนน้ั อนั สงฆร ะงับแลวดว ยสติวนิ ัย พระเถระนี้ เมื่อจะประกาศคณุของตน เพือ่ อนเุ คราะหส ัตวโลก จึงไดกลาวคาถานว้ี า เมอ่ื กอ นพระทพั พมลั ลบตุ รองคใด เปนผูอนั บคุ คลอ่ืนฝกฝนไดโดยยาก แตเด๋ียวน้ี พระทัพพมัลล- บตุ รองคนน้ั เปน ผอู ันพระศาสดาไดท รงฝกฝนดวยการ ฝก ฝนดว ยมรรคอนั ประเสรฐิ เปน ผสู นั โดษขามความ สงสัยไดแ ลว เปน ผูชนะกิเลส ปราศจากความขลาด มีจิตตัง้ มนั่ ดับความเรา รอ นไดแ ลว ดังน้.ี ศพั ทว า โย ในคาถาน้ัน แสดงถงึ บคุ คลผไู มไดก าํ หนดแนน อน.ดวยบทวา โส นี้ พึงทราบวา ทานกําหนดความแนนอนของบุคคลนัน้ ไวแลว. แมดวยบทท้งั สอง พระเถระ กลา วหมายถงึ ตนเอง โดยทําใหเ ปนดุจคนอื่น. บทวา ททุ ฺทมโย ความวา ฝก ไดโ ดยยาก คือ ไมอ าจเพ่ือจะฝก ได.และพระเถระกลา วบทนี้ไว เพราะคิดถงึ ความดนิ้ รนแหง จิตทเี่ คลื่อนไปดวยความเมา ของเหลา กเิ ลสท่เี ปนขาศึก คอื ทิฏฐิ และความไมส งบแหงอนิ ทรยี ทั้งหลาย. บทวา ทเมน ไดแ ก ฝก ฝนดว ยมรรคอนั เลศิ สงู สุด อธิบายวาผูท ่ฝี กแลว ดว ยการฝกดว ยมรรคอันเลศิ นัน้ สมควรกลาวไดว า มตี นอนั ฝก

พระสุตตนั ตปฎ ก ขุททกนิกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๑ - หนา ที่ 89แลว ดวยการฝก ดวยมรรคอนั เลิศนนั้ สมควรกลาวไดวา มีตนอันฝกแลวเพราะไมม สี ิง่ ทจี่ ะตอ งอกี ไมใชฝกดวยอยา งอืน่ . อกี อยา งหนงึ่ บทวาทเมน ความวา อันพระผมู ีพระภาคเจา ผูเ ปน สารถฝี ก บุรษุ ที่ควรฝก ฝก แลว.บทวา ทพฺโพ เทา กบั ทฺรพโฺ ย ความวา สมควร. ดวยเหตุนน้ั พระผูม ีพระภาคเจา ทรงมถี งึ พระเถระนีแ้ หละ จงึ ตรัสไวว า ดูกอนทัพพะ ผูท ่ีสมควร จะไมกลาวแกอยา งนี้ เลย. บทวา สนฺตุสฺสโิ ต ความวา สนั โดษแลว ดว ยสันโดษในปจ จยั ตามมตี ามได ดว ยสันโดษในฌานสมาบัติ และดว ยสันโดษในมรรคผล. บทวา วิตณิ ณฺ กงฺโข ความวา ชอื่ วา มีความสงสยัปราศไปแลว ดวยความสงสยั ในวตั ถุ ๑๖ และในวตั ถุ ๘ เพราะเพกิ ถอนความสงสยั ไดแ ลว ดวยปฐมมรรคน่ันแหละ. บทวา วชิ ิตาวี ความวา ชอื่ วาชนะแลว เพราะชนะแลว คอื กําจดั ไดแ ลว ซึง่ ธรรมอันเปนฝา ยสงั กเิ ลส แมทั้งหมด อันบรุ ุษชาติอาชาไนย พงึ ชนะ บทวา อเปตเภรโว ความวา ชือ่ วา ปราศจากความขลาด คอืชอื่ วา ปราศจากภยั เพราะภัย ๒๕ อยา ง ปราศไปแลว โดยประการท้ังปวง.บทวา ทพโฺ พ เปน คําระบุถึงช่อื ซํ้าอกี . ในบทวา ปรนิ พิ พฺ โุ ต น้ีปรินพิ พาน มี ๒ คือ กิเลสปรนิ ิพพาน ซงึ่ ไดแก สอปุ าทิเสสนพิ พานธาตุ ๑ขนั ธปรนิ ิพพาน ซึ่งไดแ ก อนปุ าทิเสสนพิ พานธาตุ ๑. ใน ๒ อยา งนนั้ในคาถานที้ านหมายเอากิเลสปรนิ พิ พาน เพราะฉะนั้น จงึ ไดความวา ช่อื วาปรนิ ิพพานแลว ดว ยกิเลสปรินิพพาน เพราะปหาตัพพธรรม (ธรรมท่คี วรละ.)อันมรรคละไดแ ลวโดยประการทง้ั ปวง. บทวา ติ ตฺโต ความวา เปน ผมู ีจติ ม่ันคง คอื ไมห วั่นไหว ไดแ ก ไมส นั่ สะเทือน ดว ยโลกธรรมท้ังหลายเพราะถึงความเปน ผคู งที่ ในอิฏฐารมณเ ปน ตน . ศัพทว า หิ เปน นบิ าต ลงในอรรถแหงเหต.ุ ดว ย หิ นบิ าตน้นั สอ งความวา เพราะเหตทุ ่ี เม่อื กอน