พระสตุ ตนั ตปฎก ขุททกนิกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๑ - หนาท่ี 477 บทวา ผุฏโ จ ปต สิ เุ ขน วปิ ุเลน ประกอบความน้ี กร็ า งกายของเรา อันความสุขท่ปี ระกอบดวยปต ิ อนั โอฬารใหญยิง่ แผไปทวั่ ทง้ั รางถูกตอ งแลว ก็คาํ น้ี ทา นกลาวไวเ พือ่ จะแสดงเหตทุ ท่ี ําใหกายเบาพรอม. อธบิ ายวาการกาวลงสคู วามหมายวา กายและจิตเบายอ มมพี รอ มกับการกาวลงสูความ-หมายวา เปน สุข กใ็ นอธกิ ารน้ี พึงทราบการแผไ ปของความสุข ดวยสามารถแหงรปู อนั เปนสมฏุ ฐานของการกา วลงความหมายวา กายและจิตเบา. ถา จะมคี ําถามขึ้นวา กผ็ ูท เี่ พรยี บพรอมดว ยจตุตถฌาน จะมีการแผปต ิสขุ ไปไดอ ยา งไร เพราะวา จตตุ ถฌานนนั้ มีปตสิ ขุ สงบระงบั แลว. ตอบวาขอน้ันเปน ความจริง แตการแผไ ปแหงปต สิ ขุ นี้ ทานกลาวไวด ว ยสามารถแหงลักษณะของจตุตถฌาน โดยท่ีแท ก็คอื กลาวไวด ว ยสามารถแหงขอ ความท่เี ปนบรุ พภาคนั่นเอง. กบ็ ทวา ปตสิ เุ ขน ไดแก ความสขุ ท่ีคลายกบั สขุ ประกอบดว ยปติ. อธบิ ายวา ในอธกิ ารนี้ อุเบกขาทานประสงคเ อาวาเปน สขุ เพราะความเปน สภาพท่ีสงบระงับ และเพราะประกอบไปดว ยญาณวเิ ศษ. สมดังท่ีทานกลา วไววา พระอริยบุคคลกาวลงสูสุขสัญญา และลหสุ ญั ญา. ในบทนนั้มีอรรถาธิบายดังนว้ี า พระอริยบคุ คลยอมกาวลง คอื ยอ มเขา ไปสมั ผสั ไดแกถึงพรอ มซงึ่ สขุ สัญญาและลหสุ ัญญา ท่ีเกิดพรอมกบั อิทธิจิต อันมฌี านเปนเบ้อื งบาทเปน อารมณ หรือมีรูปกายเปนอารมณ. และสมดังท่ที า นกลาวไวในอรรถกถาวา สัญญาอนั สมั ปยุตดวยอเุ บกขาช่อื วา สุขสัญญา เพราะวาอเุ บกขาทานกลาววา เปนสขุ อนั สงบแลว สัญญานนั้ แหละ พงึ ทราบวา ช่ือวา ลหสุ ัญญา เพราะพนแลว จากนิวรณท ง้ั หลายและจากธรรมอนั เปน ขาศึกมวี ติ กเปน ตน. กแ็ มก รชกายของพระอรยิ บคุ คลผูกา วลงสูสญั ญานัน้ ยอมเปน กรชกายเบาพรอมเหมอื นปยุ นนุ พระอริยบุคคลยอมไปสพู รหมโลก ดว ยกายที่ปรากฏวาเบาพรอมเหมือนปยุ นนุ ทฟ่ี ุง ไปแลว
พระสุตตันตปฎก ขทุ ทกนิกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๑ - หนาที่ 478ตามแรงลมอยางน.้ี ดว ยเหตุนนั้ พระเถระจงึ กลา ววา กายของเรายอ มเล่ือนลอยไดเ หมอื นปยุ นนุ ทถี่ ูกลมพัดไปฉะนั้น ดงั น้.ี คาถานน้ั มีใจความวา ในเวลาใดเรามีความประสงค จะไปสพู รหมโลก หรือโลกอนื่ ดวยฤทธิ์ ในเวลานั้น กายของเราก็จะโลดไปสอู ากาศทนั ที เหมือนปุยนนุ ที่วจิ ติ ร อันลม คอื พายพุ ดั ไปฉะน้ัน. จบอรรถกถาขิตกเถรคาถา ๕. มลิตวัมภเถรคาถา วาดว ยคาถาของพระมลิตวัมภเถระ [๒๔๒] ไดย นิ วา พระมลติ วัมภเถระไดภาษติ คาถาน้ไี ว อยางนีว้ า เราเกดิ ความกระสนั ข้ึนในทใ่ี ด เรายอ มไมอ ยใู น ทีน่ ัน้ แมเ ราจะยินดอี ยา งนน้ั ก็พึงหลกี ไปเสยี แต เราเห็นวา การอยใู นทใี่ ดจะไมม ีความเสอ่ื มเสีย เราก็ พงึ อยูในทีน่ ัน้ . อรรถกถามลติ วัมภเถรคาถา คาถาของทา นพระมลติ วัมภเถระ เริม่ ตนวา อกุ ฺกณฺ ิโต. เรื่องราวของทา นเปนอยา งไร ? ไดย นิ วา พระเถระน้ี เกิดเปนนก ในสระธรรมชาติแหง หนงึ่ ไมไกลจากปา หมิ พานต ในกาลของพระผูมพี ระภาคเจา ทรงพระนามวา ปทุมุตตระ.พระผูมพี ระภาคเจา ทรงพระนามวา ปทุมุตตระ เมอ่ื จะทรงอนเุ คราะหน กน้ัน
พระสุตตันตปฎ ก ขุททกนิกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๑ - หนาท่ี 479จงึ เสด็จไปทีส่ ระนัน้ แลว เสด็จจงกรมอยูท ี่ริมสระธรรมชาติ. นกเหน็ พระผมู -ีพระภาคเจา แลว มใี จเล่ือมใส คาบเอาดอกโกมุทในสระไปบูชาพระผูมีพระ-ภาคเจา . ดว ยบญุ กรรมน้ัน เขาทอ งเท่ียวไปในเทวดาและมนษุ ยทัง้ หลาย เกิดเปนบตุ รของพราหมณค นหนงึ่ ในกุรกุ ัจฉนครในพุทธุปบาทกาลนี้ไดมนี ามวามลติ วมั ภะ. เขาถึงความเปนผูร ูแลว เขาไปหาพระปจ ฉาภมู หาเถระ ฟง ธรรมในสํานกั ของพระเถระ ไดม จี ติ ศรัทธา บวชแลว เจรญิ วปิ สสนาอยู กพ็ ระเถระน้ันมีสภาพอยา งน้ี คือ ในทใี่ ดหาโภชนะเปน ท่สี บายไดยาก ปจ จัยนอกนี้หาไดง า ย ทานจะไมหลกี ไปจากท่ีนัน้ แตในท่ใี ด หาโภชนะเปนที่สบายไดง า ยปจ จัยนอกนหี้ าไดย าก ทา นจะไมอยใู นที่นั้น จะหลกี ไปทนั ที ก็เมอ่ื ทานอยูอยา งน้ี เจริญวปิ ส สนา บรรลพุ ระอรหัตแลว ตอกาลไมนานนกั เพราะความที่ทา นเปนผูสมบรู ณดว ยเหตุ และเพราะความทที่ า นเปน ผูมีชาตแิ หง มหาบรุ ุษ.สมดงั คาถาประพนั ธท่ีทา นกลา วไวใ นอปทานวา ณ ท่ีใกลภูเขาหิมวันต มสี ระใหญสระหนง่ึ (สระธรรมชาติ) ดาดาษดว ยดอกปทมุ ในกาลนั้นเรา เปน นก มีนามชอื่ วา กุกกฏุ ะ อาศยั อยใู นสระนนั้ เปน ผูมีศลี สมบรู ณดว ยวัตร ฉลาดในบญุ และมใิ ชบ ญุ พระมหามุนีทรงพระนามวา ปทุมุตตระ ทรงรแู จงโลก สมควรรบั เคร่อื งบชู า เสด็จสญั จรไปในทไี่ มไ กลสระ นัน้ เราหกั ดอกโกมทุ นอ มถวายแดพ ระองค พระองค ทรงทราบความดําริของเราแลว ทรงรับไว ครั้นเรา ถวายทานนัน้ แลว และอนั กุศลมูลตกั เตอื น เราไมไ ด
พระสตุ ตันตปฎก ขุททกนิกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๑ - หนาที่ 480 เขาถงึ ทุคตเิ ลยตลอดแสนกัป ในกัปท่ี ๑๑๖ แตภ ัทรกัปนี้ ไดเปนพระเจา จักรพรรดิ ๘ พระองค นามวา วรุณะ มีพลมาก. เราเผากิเลสท้งั หลายแลว ฯลฯ คําสอน ของพระพทุ ธเจา เรากระทําสาํ เร็จแลว ดังน.ี้ ก็พระเถระครนั้ บรรลุพระอรหัตแลว พิจารณาขอ ปฏิบัตขิ องตน เมื่อจะเปลง อทุ าน ไดกลา วคาถาวา เราเกิดกระสนั ขน้ึ ในทีใ่ ด เรายอ มไมอ ยูในท่ีนั้น แมเ ราจะยนิ ดอี ยางนนั้ กพ็ งึ หลีกไปเสีย แตเราเห็นวา การอยใู นที่ใดจะไมมคี วามเสื่อมเสยี เรากพ็ งึ อยใู น ทน่ี ้ัน ดงั นี.้ บรรดาบทเหลานัน้ บทวา อุกฺกณฺ ิโตป น วเส ความวาความกระสัน คือ ความไมยินดีในกศุ ลธรรมทง้ั หลาย อนั ยงิ่ ดว ยการไดโภชนะเปนทส่ี บาย ยอมเกดิ แกเ ราผูอยใู นอาวาสใด เราแมก ระสันจะอยูในอาวาสนั้นถา ยเดียว ก็ตองถอยหนี คือไมกา วตอไป เพราะการไดโ ภชนะเปน ทีส่ บายนอกน้ี. ในบทวา น วเส นี้ พึงเอา น อักษรมาเชือ่ มเขา กับ บทวาปกกฺ เม. บทวา วสมาโนป ปกฺกเม ความวา สว นความกระสัน เพราะความขาดแคลนปจจัย ยอมไมม แี กเ ราผอู ยใู นอาวาสใด เรายอ มยินดยี ่งิ ในอาวาสนนั้ โดยแท แมถ งึ เราจะยินดียิง่ อยูอยางนี้ กต็ อ งถอยกลบั คอืไมควรอยู เพราะไดป จ จยั อันเปน สัปปายะที่เหลอื เราผปู ฏิบตั อิ ยอู ยางนแี้ หละไดถงึ เฉพาะแลวซึ่งประโยชนต น ตอ กาลไมน านเลย ก็ในอธกิ ารน้ี มกี าร
พระสตุ ตันตปฎ ก ขทุ ทกนิกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๑ - หนาที่ 481ประกอบความในการพิจารณาขอปฏิบัติสว นตน ดงั กลา วมานี้ สว นในการใหโอวาทแกผอู น่ื พึงประกอบความโดยการสรา งประโยควา ตองอยู คือ ไมหลีกไปดงั น.้ี บทวา น เตวฺ วานตถฺ ส หติ วเส วาส วิจกฺขโณ ความวาผมู ปี ญ ญาเหน็ ประจกั ษ คอื ผมู ีชาติแหงวญิ ชู น ประสงคจ ะบําเพ็ญประโยชนตนใหบ ริบูรณ ก็ไมพงึ อยูป ระจําอาวาสอนั ประกอบดว ยส่งิ ท่ีไมเปน ประโยชนในพระธรรมวนิ ัยนี้ เพราะการทําคําอธบิ ายวา ในอาวาสใดมีปจจยั หาไดง ายสมณธรรมยอ มไมถ ึงความบริบูรณใ นอาวาสนนั้ และในอาวาสใด ปจ จยั หาไดยาก แมส มณธรรมกไ็ มถึงความบรบิ รู ณใ นอาวาสนน้ั อาวาสเห็นปานนี้ ชอื่ วาประกอบดว ยสิง่ ทีไ่ มเปนประโยชน คือ ประกอบไปดวยความไมเ จริญงอกงามในพระธรรมวินยั นี้ อธิบายวา กใ็ นที่ใดภิกษไุ ดอ าวาสประกอบดว ยองค ๕ยอมชือ่ วาไดส ปั ปายะแมทั้ง ๗ ดว ย พงึ อยปู ระจาํ ในอาวาสนั้นแหละ. จบอรรถกถามลติ วัมภเถรคาถา ๖. สุเหมนั ตเถรคาถา วาดวยคาถาของพระสเุ หมนั ตเถระ [๒๔๓] ไดยนิ วา พระสุเหมนั ตเถระไดภาษติ คาถาน้ไี ว อยางนี้วา คนโงเ ขลา มักเหน็ เนื้อความอนั มีความหมาย ตัง้ รอย ทรงไวซึง่ ลกั ษณะต้งั รอ ย วามีความหมายและ ลกั ษณะเพียงอยางเดียวเทาน้นั สว นคนฉลาดยอ มเห็น ไดต ั้งรอยอยาง ดงั น.ี้
พระสุตตนั ตปฎก ขุททกนกิ าย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๑ - หนาท่ี 482 อรรถกถาสเุ หมนั ตเถรคาถา คาถาของทา นพระสเุ หมันตเถระเรม่ิ ตนวา สตลงิ คฺ สสฺ อตฺถสฺส.เรอ่ื งราวของทา นเปนอยา งไร ? แมพระเถระนี้ กเ็ ปน ผมู ีอธกิ ารอนั กระทาํ แลวในพระพุทธเจาองคกอ น ๆ ส่งั สมบุญอันเปน อปุ นสิ ัยแหงพระนิพพานไวใ นภพน้ัน ๆ เปนพรานอยใู นปา ในกาลของพระผูมพี ระภาคเจา ทรงพระนามวา ตสิ สะ ในกปั ท่ี ๙๒ แตภ ัทรกัปน้.ี พระผมู ีพระภาคเจา เสดจ็ เขาไปสปู า เพอ่ื จะทรงอนเุ คราะหเขา จงึ ประทับนง่ั ท่โี คนไมแหง หนึง่ ในท่ใี กลเขา. เขาเห็นพระผูมี-พระภาคเจา แลว มีจติ เลอื่ มใส เลือกเก็บดอกบุนนาค ท่ีมีกลีบหอมมาบูชาพระผูม พี ระภาคเจา. ดวยบุญกรรมน้ัน เขาบงั เกดิ ในเทวโลก กระทาํ บุญแลว ทองเทยี่ วไป ๆ มา ๆ ในเทวดาและมนุษยท ้ังหลาย เกิดเปนบุตรของพราหมณผ ูส มบรู ณดวยสมบัติ ในถิน่ ชายแดน ในพทุ ธปุ บาทกาลน้ี ไดม ีนามวา สเุ หมันตะ.เขาถงึ ความเปน ผูร เู ดียงสาแลว เขา ไปเฝา พระผูมพี ระภาคเจา ผปู ระทับอยูที่มฤคทายวัน ในสงั กัสสนคร ฟง ธรรมแลว ไดเ ปน ผมู จี ิตศรัทธา บวชแลวเปนผทู รงพระไตรปฎ ก เร่ิมตั้งวปิ สสนา ไดเปน ผมู ีอภิญญา ๖ ถึงความเชีย่ วชาญแตกฉานในปฏสิ ัมภิทาตอกาลไมนานนัก. สมดงั คาถาประพันธที่ทานกลาวไวใ นอปทานวา เราเปนนายพราน เขาไปสปู า ใหญ เห็นดอก บนุ นาคกาํ ลงั บาน จงึ ระลกึ ถงึ พระพุทธเจา ผปู ระเสรฐิ สุด ไดเก็บเอาดอกบนุ นาคนนั้ อันมกี ลิน่ หอมตลบ
พระสตุ ตนั ตปฎก ขทุ ทกนิกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๑ - หนา ที่ 483 อบอวลแลวไดก อ สถูปท่กี องทราย บชู าพระพทุ ธเจา ในกปั ท่ี ๙๒ แตภัทรกัปนี้ เราไดบชู าพระพุทธเจาดวย กอกไมใ ด ดวยการบชู านัน้ เราไมร จู กั ทคุ ตเิ ลย นี้เปน ผลแหงพทุ ธบชู า ในกัปที่ ๙๑ แตภ ัทรกัปน้ี เราไดเ ปน พระเจาจกั รพรรดิพระองคห นึ่ง มนี ามวา ตโมนุทะ สมบรู ณด ว ยแกว ๗ ประการ มีพลมาก. เราเผากเิ ลส ทัง้ หลายแลว ฯ ล ฯ คําสอนของพระพทุ ธเจา เรากระทํา สําเรจ็ แลว ดังน้.ี กพ็ ระเถระครนั้ บรรลุพระอรหตั แลว คดิ อยา งนีว้ า กิจแหงบรรพชิตใดอันเราผเู ปนสาวกพึงบรรลุ กิจแหง บรรพชติ น้นั เราไดบ รรลุแลว โดยลําดับไฉนหนอแล เราพงึ ทําการอนุเคราะหภิกษุทงั้ หลายในบดั น้ี ครั้นคดิ อยางนแ้ี ลวเพราะความที่ทานเปน ผูแตกฉานในปฎิสมั ภิทา และเพราะความทท่ี า นเปน ผไู มเกียจครา น จึงโอวาทอนศุ าสน ตดั ความสงสยั แสดงธรรมมอกกรรมฐานกะภกิ ษทุ ้งั หลาย ผเู ขา ไปสสู ํานักแหงตน ทาํ ใหปลอดโปรง หมดขอ กงั ขาอยู. ในวันหนงึ่ เมื่อจะบอกคุณพเิ ศษแกภกิ ษุ และบุคคลช้ันวญิ ูชน ผูเขาไปสสู ํานักของตน จงึ ไดก ลา วคาถาวา คนโงเขลา มกั เห็นเนอื้ ความอนั มคี วามหมาย ตง้ั รอย ทรงไวซ ึ่งลักษณะต้งั รอ ย วามคี วามหมายและ ลกั ษณะเพียงอยา งเดียวเทา นนั้ สว นคนฉลาด ยอ ม เห็นไดตง้ั รอ ยอยา ง ดงั น้.ี บรรดาบทเหลา นัน้ บทวา สตลงิ คฺ สฺส ความวา สภาวธรรมชอื่ วาลิงฺคานิ เพราะถึงอรรถอนั ล้ลี ับ ไดแ กน ิมติ ของศพั ท ทเ่ี ปน ไปในอรรถท้ังหลาย กน็ มิ ติ เหลานนั้ ช่อื วา สตลงิ คะ เพราะมีความลีล้ ับตัง้ รอ ย มิใชน อ ย.
พระสตุ ตนั ตปฎก ขุททกนกิ าย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๑ - หนาที่ 484อธบิ ายวา สตศัพทในที่นเ้ี ปน อเนกัตถะ (มคี วามหมายมาก) ไมใ ชร ะบุความพเิ ศษโดยสังขยา ดังในประโยคมอี าทวิ า สต (รอ ย) สหสสฺ (พนั ). ซึ่งเน้ือความอันลล้ี ับตงั้ รอ ยนัน้ . บทวา อตฺถสฺส ไดแก ไญยธรรม. ก็ไญยธรรมทานเรียกวา อรรถเพราะพงึ รแู จงไดด วยญาณ. กอ็ รรถนั้น แมขอเดียวก็มคี วามหมายมิใชน อ ยเหมือนศพั ทวา สกโฺ ก ปุรินฺทโท มฆวา และศพั ทวา ปฺ า วชิ ฺชาเมธา าณ . อนิ ทศพั ท เปน ไปในอรรถวา ผูเ ปนใหญแหง สวรรคชน้ั ดาวดงึ สโดยอรรถอันลีล้ บั คือเคร่อื งหมายแหงความเปน ไปอนั ใด ศพั ทท ั้งหลายมีสกั กศัพทเ ปน ตน ในบทวา สกฺโก ปรุ นิ ฺทโท มฆวา นนั้ กม็ ไิ ดเ ปนไปโดยอรรถอนั ล้ีลับ คอื เครื่องหมายแหง ความเปน ไปน้ัน โดยทแ่ี ท เปน ไปโดยประการอ่ืน อนึง่ ปฺาศัพท เปน ไปในอรรถวา สมั มาทฏิ ฐิ โดยอรรถอันลีล้ ับ คือเคร่อื งหมายแหง ความเปน ไปอันใด ศพั ททัง้ หลายมวี ิชชาศพั ทเปน ตน ก็มิไดเ ปนไปโดยอรรถอันลีล้ บั นน้ั . ดวยเหตุนั้น พระเถระจึงกลาววาสตลงิ ฺคสสฺ อตฺถสฺส เน้อื ความอันมีความหมายตง้ั รอย ดงั น.้ี บทวา สตลกขฺ ณธารโิ น ความวา มีลักษณะมใิ ชน อ ย ชอื่ วาลกั ษณะเพราะเปน เหตุอันทา นกําหนดไว. ความทแ่ี หง เน้อื ความอนั เปน ตวัปจ จยั เปน ปจ จัยโดยอาศยั ผลของตนมีอยู ดว ยเหตุน้นั แล ความเปน ปจจัยนัน้ทา นจงึ กําหนดไวว า เนอื้ ความนี้เปน เหตขุ องเน้ือความนี้ และประเภทแหงเนอื้ ความอนั เดยี วนนั้ แหละ ทจ่ี ะพงึ เขาไปไดม เี ปนอเนก ดว ยเหตนุ ั้น พระเถระจงึ กลา ววา ทรงไวซงึ่ ลกั ษณะตัง้ รอย. อีกอยางหนึ่ง ชื่อวา ลักษณะ เพราะอันทา นกําหนด ไดแกประการอนั พิเศษ มคี วามทแ่ี หง เนอ้ื ความนน้ั ๆ เปนสงั ขตธรรมเปนตน . กแ็ ลประการอนั พิเศษเหลานน้ั โดยเนอ้ื ความพึงทราบวาไดแ กข อ ความท่ีไมแตกตางกนั . สว นประการพิเศษนน้ั ทา นเรียกวา ลงิ คฺ านิ
พระสุตตันตปฎ ก ขทุ ทกนกิ าย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๑ - หนาท่ี 485เพราะวเิ คราะหวา ทําใหห มายรู คอื ใหเ ขา ใจสามญั ลักษณะมีความไมเ ท่ยี งแหงสังขารเหลานน้ั เปน ตน. ขอ ความนั้นมีอาการดงั กลาวมาน้ี เพราะเหตุท่ีเนอ้ื ความแมอยางเดยี ว บัณฑติ ยอมเขาใจความหมายไดมใิ ชน อย ดวยเหตนุ น้ัพระเถระจงึ กลา ววา (คนโงเ ขลานักเหน็ เน้อื ความ) อันมคี วามหมายต้งั รอ ยทรงไวซึ่งลกั ษณะต้ังรอย ดังน้.ี สมดงั ท่ที านพระธรรมเสนาบดีกลาวไววาธรรมท้งั หลายท้งั ปวง ยอ มมาสคู ลองในมขุ แหง พระญาณ ของพระผูมีพระ-ภาคผูพ ระพุทธเจา . บทวา เอกงฺคทสฺสี ทุมฺเมโธ ความวา เม่ือเน้ือความทม่ี คี วามหมายมใิ ชน อย มลี กั ษณะเปน อเนกเชน นีม้ ีอยู ผูใดมปี กติเห็นไดเ พียงสว นเดยี วเพราะมปี ญญาไมก วางขวาง คือเหน็ วามีความหมายเพียงอยา งเดียว และมีลักษณะเพียงอยา งเดียว จะเช่ือมนั่ สิง่ ท่ตี นเหน็ แลว เทานน้ั วา \"ส่ิงน้เี ทานนั้จรงิ \" ปฏิเสธสิ่งนอกน้ีวา \" สง่ิ อน่ื เปนโมฆะ\" บคุ คลผนู น้ั ช่ือวา เปน คนโงเ ขลา คอื มปี ญ ญาทราม จะถือเอาไดเพียงอยางเดียว เพราะไมรูป ระการอันตาง ๆ กัน ซ่งึ มอี ยใู นอรรถนัน้ น่ันแล และเพราะเช่ือมน่ั อยางผิด ๆ อุปมาเหมือนคนตาบอดคลาํ ชาง ฉะนัน้ . บทวา สตทสฺสี จ ปณฑฺ โิ ต ความวา สวนบัณฑติ ยอมเห็นประการทั้งหลายแมม ิใชนอ ย อันมีอยใู นอรรถนัน้ โดยประการทงั้ ปวงดวยปญ ญาจกั ษุของตน. อีกอยา งหน่ึง บคุ คลใดรขู อความเปน อเนก อันจะพึงหาไดในอรรถนัน้ ดวยปญ ญาจักษุแมด วยตนเอง ทงั้ ยังแสดงและประกาศ แมแกค นเหลา อื่นไดอ กี ดว ย บุคคลนัน้ เปนบณั ฑิต คอื ชอื่ วา เปนผูมปี ญ ญาเหน็ประจักษ ฉลาดในอรรถทงั้ หลาย. พระเถระ ยงั สมบตั ิคือปฏสิ ัมภทิ าญาณอันยอดเยย่ี มของตน ใหเเจมแจง แกภิกษทุ ั้งหลาย ดว ยประการฉะน้ี. จบอรรถกถาสเุ หมนั ตเถรคาถา
พระสตุ ตนั ตปฎ ก ขุททกนกิ าย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๑ - หนา ท่ี 486 ๗. ธรรมสงั วรเถรคาถา วา ดวยคาถาของพระธรรมสงั วรเถระ* [๒๔๔] ไดย ินวา พระธรรมสงั วรเถระไดภาษิตคาถานี้ไว อยางนี้วา เราไดพจิ ารณาแลว จึงออกบวชเปน บรรพชติ เราไดบ รรลุวิชชา ๓ แลว บําเพญ็ กิจในพระศาสนา เสร็จแลว . อรรถกถาธรรมสวเถรคาถา คาถาของทานพระธรรมสวเถระ เริม่ ตนวา ปพพฺ ชึ ตุลยิตวฺ าน.เรอ่ื งราวของทา นเปนอยางไร ? ไดยนิ วา พระเถระนเ้ี ปนพราหมณ นามวา สุวจั ฉะ ในกาลของพระผมู พี ระภาคเจา ทรงพระนามวา ปทุมุตตระ เรยี นจบไตรเพท เหน็โทษในการอยคู รองเรอื น จงึ บวชเปน ดาบส ใหสรางอาศรมในซอกเขา ชายปาอยูรว มกบั ดาบสเปน อนั มาก. ลาํ ดบั นั้น พระผมู ีพระภาคเจา มพี ระประสงคจะทรงปลูกพืชคอื กศุ ลแกเขา จงึ (เสดจ็ ไป) ประทับยืนอยูบนอากาศ ใกลอ าศรม แลว ทรงแสดงอิทธิปาฏิหาริย. สุวัจฉดาบสเห็นอิทธปิ าฎิหารยิ น ั้น เปน ผมู ใี จเลอ่ื มใส ใครจะบูชา จงึ เก็บเอาดอกสารภี (มาถวาย). พระศาสดาทรงพระดาํ ริวา พอแลวสาํ หรับพืชคือกศุ ลมีประมาณเทาน้ี แหง ดาบสผูน้ี ดังนี้แลว เสด็จหลีกไป.* อรรถกถาเรยี กวา พระธรรมสวเถระ
พระสุตตันตปฎ ก ขุททกนกิ าย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๑ - หนาท่ี 487พระดาบสเก็บดอกไมมาโรยทาง ทีพ่ ระบรมศาสดาเสด็จผานไป แลว ยงั จติ ใหเลอ่ื มใส ยนื ประคองอัญชลีอยูแลว. ดว ยบญุ กรรมนน้ั เขาบงั เกิดในเทวโลก ทอ งเทีย่ วไป ๆ มา ๆ อยูแตในสุคติภพเทาน้นั เกดิ ในตระกูลพราหมณ แควนมคธ ในพทุ ธปุ บาทกาลนี้ ไดนามวา ธรรมสวะ ถงึ ความเปน ผูรูแลว อันเหตสุ มบัติตักเตอื นอยูเห็นโทษในการอยูครองเรอื น และอานสิ งสในบรรพชา เขา ไปเฝาพระผูมีพระภาคเจา ผปู ระทับอยใู นทกั ขิณาคริ ีชนบท ฟงธรรมแลวไดเ ปนผมู จี ติ ศรัทธาบรรพชาแลว เจริญวิปสสนา บรรลพุ ระอรหตั แลวตอกาลไมน านนกั . สมดังคาถาพยากรณท ท่ี านกลา วไวใ นอปทานวา เราเปน พราหมณ นามวา สุวจั ฉะ เปน ผรู ูเจน จบมนต แวดลอมดว ยศิษยข องตน อยู ณ ระหวางภเู ขา พระชินเจาทรงพระนามวา ปทุมตุ ตระ ผูสมควรรับ เครอ่ื งบชู า พระองคท รงประสงค จะรอื้ ถอน (ชวย เหลือ) เรา จึงเสดจ็ มายังสาํ นกั เรา เสดจ็ จงกรมอยบู น เวหาส เหมอื นประทีปอันโพลงฉะน้ัน ทรงทราบวา เรายนิ ดีแลว บายพระพักตรก ลับไปทางทิศประจิม ก็เราไดเห็นความอศั จรรยอ ันไมเ คยมี นา ขนพอง- สยองเกลาน้ันแลว ไดเ ก็บเอาดอกสารภไี ปโปรยลงที่ ทางเสดจ็ ผา น ในกปั ท่ีแสน แตภัทรกปั น้ี เราโปรย ดอกไมใด ดวยจติ อันเลอื่ มใสนัน้ เราไมเ ขาถึงทุคติ เลย ในกัปท่ี ๓๑ แตภ ทั รกัปนี้ เราไดเ ปนพระเจา จกั รพรรดิราช มีพระนามวา \"มหารถะ\" สมบูรณ
พระสุตตนั ตปฎก ขุททกนิกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๑ - หนา ท่ี 488 ดว ยแลว ๗ ประการ มีพลมาก. เราเผากเิ ลสท้งั หลาย แลว ฯ ล ฯ คาํ สอนของพระพทุ ธเจา เรากระทาํ สําเรจ็ แลว ดังนี.้ กพ็ ระเถระครน้ั บรรลพุ ระอรหัตแลว พจิ ารณาขอปฏบิ ตั ิของตน ถึงความโสมนัส ไดกลาวคาถาดว ยสามารถแหง อทุ านวา เราไดพิจารณาเหน็ แลว จงึ ออกบวชเปน บรรพชิต เราไดบ รรลวุ ิชชา ๓ แลว บําเพญ็ กิจใน พระพุทธศาสนาเสร็จแลว ดังน้ี. บรรดาบทเหลา นัน้ บทวา ปพพฺ ชึ ตุลยติ ฺวาน ความวา พจิ ารณาคือสอดสองซง่ึ โทษในฆราวาส โดยนยั มีอาทิวา การอยคู รองเรือนคับแคบเปนทางแหงละอองธุลี ดังนี้ ไดแกพจิ ารณาโทษในกามท้ังหลาย โดยนยั มีอาทวิ า กามทง้ั หลายมีความยินดีนอ ย มที กุ ขม าก มีความคบั แคน มาก ดงั น้ีและอานสิ งสในการออกบวช โดยตรงขามกบั โทษในกามน้นั ดวยปญญาอนัเปน ดุจตราชงั่ . คําที่เหลอื มีนยั ดังกลาวในหนหลงั แลวทงั้ น้นั . กค็ าํ เปน คาถานีแ้ หละไดเปน คาถาพยากรณพระอรหตั ผล ของพระเถระ ฉะน้ีแล. จบอรรถกถาธรรมสวเถรคาถา
พระสตุ ตนั ตปฎ ก ขุททกนกิ าย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๑ - หนา ท่ี 489 ๘. ธรรมสฏปตุเถรคาถา วาดวยคาถาของพระธรรมสฏปต ุเถระ* [๒๔๕] ไดย นิ วา พระธรรมสฏปตเุ ถระไดภ าษิตคาถาน้ีไว อยา งนีว้ า เรามอี ายุ ๑๒๐ ป จึงออกบวชเปน บรรพชติ ไดบ รรลวุ ชิ ชา ๓ แลว บาํ เพ็ญกจิ ในพระพทุ ธศาสนา เสรจ็ แลว. อรรถกถาธมั มสวปต ุเถรคาถา คาถาของทานพระธัมมสวปต ุเถระ เร่ิมตนวา ส วีสวสสฺ สติโก.เรอ่ื งราวของทานเปนอยา งไร ? แมพระเถระน้ี ก็เปนผูม อี ธิการอนั กระทําไวแ ลวในพระพุทธเจาองคกอ น ๆ เมื่อโลกวางจากพระพุทธเจา (สญุ ญกปั ) บังเกดิ ในเรอื นแหง ตระกลูถงึ ความเปน ผูร ูเดียงสาแลว เหน็ พระปจเจกสัมพทุ ธเจา อยูบ นภูเขาช่อื วาภตู คณะ มีใจเลอ่ื มใส ไดท ําการบชู าดว ยดอกมะลซิ อน. ดวยบุญกรรมน้ัน เขาไปบงั เกิดในเทวโลก ทองเทีย่ วไป ๆ มา ๆอยแู ตในสุคติภพเทา น้ัน เกดิ ในตระกลู พราหมณ แควนมคธ ในพทุ ธปุ บาท-กาลน้ี บรรลนุ ติ ภิ าวะแลว มีครอบครวั ไดบ ุตรช่อื วา ธมั มสวะ เมอ่ื บตุ รบวชแลว แมต นเอง (กย็ า งสูวัยชรา) มอี ายุ ๑๒๐ ป แลว เกิดความสลดใจวา บตุ รของเรายงั หนุม บวชกอ นแลว เมื่อเปนเชนน้ัน เหตไุ ร เราจักไม* อรรถกถาวา พระธมั มสวปตเุ ถระ
พระสุตตนั ตปฎก ขทุ ทกนิกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๑ - หนาท่ี 490บวชเลา ? ดงั น้แี ลว ไปสสู ํานกั ของพระศาสดา ฟง ธรรมแลว บวช เรม่ิตงั้ วิปส สนา ไดกระทาํ ใหแ จง พระอรหัตตอ กาลไมนานนกั . สมดงั คาถาประพันธท ี่ทานกลา วไวในอปทานวา มีภเู ขาชอ่ื วา ภตู คณะ อยูในทไ่ี มไ กล ภูเขา หิมวนั ต พระชินปจ เจกพทุ ธเจาองคห น่งึ สละโลกแลว มาอยู ณ ภเู ขาน้นั เราจงึ เอาดอกมะลซิ อนไปบูชา ทาน ไมต กลงจตุราบาย ตลอดแสนกปั หยอนหนึ่ง ในกัปที่ ๑๑ แตภทั รกัปนี้ เราไดเปนพระเจาจกั รพรรดิ องคห น่งึ มนี ามวา ธรณีรุหะ สมบูรณดวยแกว ๗ ประการ มพี ลมาก. เราเผากิเลสทง้ั หลายแลว ฯ ล ฯ คาํ สอนของพระพทุ ธจาเรากระทําสาํ เร็จแลว ดังน.ี้ ก็พระเถระคร้นั บรรลพุ ระอรหัตแลว พิจารณาขอ ปฏบิ ัติของตนบังเกิดความโสมนสั เมอื่ จะเปลงอุทาน ไดกลาวคาถาวา เรามอี ายุ ๑๒๐ ป จงึ ออกบวชเปน บรรพชิต ไดบ รรลุวิชชา ๓ แลว บําเพญ็ กิจในพระศาสนา เสรจ็ แลว ดงั น้.ี บรรดาบทเหลา นน้ั บทวา ส วีสวสฺสสตโิ ก ความวา เรามีอายุ ๑๒๐ ป คือเราน้นั นับแตเกิดมา มีอายคุ รบ ๑๒๐ ป. บทวา ปพพฺ ชึความวา เขาถึงบรรพชาเพศ. คาํ ทเี่ หลือมีนยั ดังกลา วแลว ทั้งนั้น. ก็คาํ เปนคาถานแ้ี หละ ไดเ ปนคาํ พยากรณพ ระอรหัตผลของพระเถระน้ี. จบอรรถกถาธมั มสวปต ุเถรคาถา
พระสุตตนั ตปฎ ก ขทุ ทกนกิ าย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๑ - หนา ท่ี 491 ๙. สงั ฆรกั ขิตเถรคาถา วา ดวยคาถาของพระสังฆรักขติ เถระ [๒๔๖] ไดย นิ วา พระสังฆรักขิตเถระไดภ าษิตคาถาน้ีไว อยา งนว้ี า ภิกษผุ ูอยูในทสี่ งัดน้ี เหน็ จะไมค าํ นึงถงึ คาํ สอน ของพระศาสดา ผทู รงอนเุ คราะหสตั วโลก ดวยประ- โยชนอ ยา งเยี่ยมเปน แน จงึ ไมส าํ รวมอนิ ทรยี เหมือน แมเนอื้ ลูกออนในปา ฉะน้ัน. อรรถกถาสังฆรกั ขิตเถรคาถา คาถาของทานพระสังฆรกั ขติ เถระ เริม่ ตนวา น นูนาย ปรมหิ-ตานุกมปฺ โ น. เรื่องราวของทา นเปน อยา งไร ? แมพระเถระนน้ั ก็เปน ผมู ีอธิการอันกระทาํ แลวในพระพุทธเจา องคกอน ๆ ส่งั สมบญุ ไวในภพนนั้ ๆ เกดิ ในเรอื นแหง ตระกลู ในกัปท่ี ๙๔แตภัทรกัปนี้ ถึงความเปนผูรเู ดยี งสาแลว วนั หนึง่ เหน็ พระปจ เจกพทุ ธเจา๗ องคอ ยทู เ่ี ชิงเขา เปน ผมู ใี จโสมนัส เก็บเอาดอกกระทมุ ไปบชู า. ดว ยบุญกรรมน้ัน เขาไปบงั เกดิ ในเทวโลก กระทําบญุ แลว ทองเท่ียวไป ๆ มา ๆ อยแู ตในสคุ ตภิ พเทา นั้น บงั เกิดในตระกลู ของผูมั่งคั่งในพระนครสาวตั ถี ในพทุ ธุปบาทกาลน้ี ไดมีนามวา สงั ฆรกั ขติ . เขาบรรลุนติ ภิ าวะแลว ไดมีจิตศรทั ธา บวชแลว เรียนกรรมฐาน กระทําภิกษรุ ูปหนงึ่
พระสตุ ตนั ตปฎ ก ขุททกนกิ าย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๑ - หนาท่ี 492ใหเปน สหายแลว อยใู นปา . ในทไ่ี มไกลจากทซี่ ง่ึ พระเถระพํานักอยู มีแมเ นื้อตัวหนึง่ ตกลกู อยทู ่พี ุมไม เฝารักษาลูกนอ ยที่ยงั เล็ก แมจะถกู ความหิวครอบงํา ก็ไมไ ปหากนิ ไกล เพราะความหว งไยในลกู และตอ งระกาํ ลําบาก เพราะหาหญาและนาํ้ ในท่ีใกลไ มไ ด. พระเถระเห็นดังน้ัน เกดิ ความสลดใจวา โอหนอ สัตวโลกนี้ อันเคร่ืองผกู คอื ตณั หารดั รงึ ไว ยอ มเสวยทกุ ขห นัก ไมสามารถจะตัดเครอื่ งผูกตัณหานัน้ ได ดังนีแ้ ลว กระทําเหตุการณน นั้ แหละใหเปน ขอสบั เจริญวปิ สสนา บรรลุพระอรหัตแลว. สมดังคาถาประพันธที่ทา นกลาวไวในอปทานวา มภี ูเขาชอ่ื วา กุกกุฏะ อยูในท่ไี มไกลภเู ขา หิมพานต พระปจเจกพุทธเจา ๗ องคอยทู ่ีเชิงเขานัน้ เราเห็นตนกระทมุ มีดอกบาน ดังพระจันทรพุง ขน้ึ สู ทองฟา จึงประคองดว ยมือทั้งสอง บูชาพระปจ เจก พทุ ธเจาท้ัง ๗ องค ในกัปที่ ๙๔ แตภทั รกปั น้ี เรา ไดบ ชู าพระปจเจกพุทธเจา ดว ยดอกไมใ ด ดวยการบชู า น้ัน เราไมร ูจกั ทุคตเิ ลย นเี้ ปนผลแหงการบูชาพระ ปจเจกพุทธเจา ในกปั ท่ี ๙๒ แตภัทรกัปนี้ ไดเปน พระ เจา จกั รพรรดิ ๗ พระองค นามวา ปุปผะ สมบรู ณด ว ยแกว ประการ มพี ลมาก. เราเผากเิ ลส ท้งั หลายแลว ฯ ล ฯ คาํ สอนของพระพทุ ธเจาเรากระทาํ สาํ เรจ็ แลว ดังน.ี้ ก็พระเถระ คร้ันบรรลพุ ระอรหตั แลว รูวา ภิกษผุ เู ปน เพอ่ื นของตนอยอู ยางผูมากไปดว ยมจิ ฉาวิตก จึงกระทํานางเน้ือน้นั แหละใหเปน อปุ มาแลว ไดกลา วคาถาวา
พระสุตตันตปฎ ก ขทุ ทกนกิ าย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๑ - หนาท่ี 493 ภิกษุผอู ยใู นที่สงัดน้ี เห็นจะไมค ํานงึ ถงึ คําสอน ของพระศาสดา ผทู รงอนเุ คราะหสัตวโลก ดวย ประโยชนอยา งยอดเยย่ี มเปนแน จงึ ไมสาํ รวมอินทรีย เหมือนแมเ น้อื ลูกออนในปา ฉะนนั้ ดังน้.ี บรรดาบทเหลานนั้ น ศัพท ในบทวา น นูนาย น้ี เปน นบิ าตลงในอรรถวา ปฎเิ สธ. บทวา นูน เปนนบิ าตลงในอรรถวา ปรวิ ิตก. ตัดบทเปน นนู อย . บทวา ปรมหติ านกุ มปฺ โน ความวา ของพระผูมีพระ-ภาคเจา ผมู ปี กติอนุเคราะหสตั วทงั้ หลายอยา งยอดเยีย่ ม คอื เปรียบไมไ ด หรอืดวยประโยชนอยา งย่ิง คอื อยางเยย่ี ม. บทวา รโหคโต ตดั บทเปนรหสิ คโต (อยใู นท่ีลับ) อธิบายวา อยใู นสุญญาคาร คอื เปน ผูประกอบดวยกายวเิ วก. ในบทวา อนุวคิ เณติ น้ี ตองนําเอาบททัง้ สองวา น นนู มาเช่อื มเขาเปน นานุวิคเณติ นนู ไดความวา เหน็ จะไมคดิ คอื ไมตรกึตรองวา จะตองขวนขวาย. บทวา สาสน ความวา คําสอนคือขอ ปฏบิ ัติอธบิ ายวา ไดแก การเจริญจตุสัจจกรรมฐาน. บทวา ตถา หิ ความวาเพราะเหตุนน้ั นน่ั แหละ ไดแก เพราะไมข วนขวายคาํ สอนของพระศาสดาน่นัเอง. บทวา อย แกเปน อย ภิกฺขุ แปลวา ภิกษนุ .้ี บทวา ปากตนิ ทฺ ฺริโย ความวา ช่อื วา ผูมีอนิ ทรยี อนั เปนแลวตามสภาพ เพราะปลอ ยอินทรียทง้ั หลาย มีใจเปน ที่ ๖ ไปในอารมณท ั้งหลายตามใจของตน. อธบิ ายวา เปนผไู มสํารวมจักษุทวารเปนตน ภกิ ษุนน้ั ชอื่ วาอยูอ ยางผไู มสํารวมอินทรยี เพราะไมต ดั กเิ ลสเคร่อื งของคือตัณหาใด พระเถระเมือ่ จะแสดงขอ อปุ มาแหง กเิ ลสเคร่อื งขอ งคือตัณหานัน้ จงึ กลา ววา มคิ ี
พระสตุ ตันตปฎ ก ขทุ ทกนกิ าย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๑ - หนา ที่ 494ยถา ตรุณชาตกิ า วเน (เหมือนแมเ นือ้ ลกู ออ นในปาฉะน้นั ) อธบิ ายวาแมเ น้ือยังมลี กู เลก็ ดงั น้ี ยอมเสวยทกุ ขใ นปา เพราะตดั ความสิเนหาในลกูไมขาด ไดแก ไมลวงพนความทกุ ขน ั้น ฉนั ใด แมภกิ ษนุ ก้ี ็ฉันนัน้ เมอื่อยอู ยา งผไู มสํารวมอินทรีย เพราะตัดกเิ ลสเครอ่ื งเก่ยี วของไมได ช่ือวา ยอมไมลวงพนทุกขในวฏั ฏะ ดังน้ี อกี อยา งหน่งึ ปาฐะวา ตรุณวิชาติกา ก็ม.ีความก็วา มีลกู ออ น ทจ่ี ะตอ งทะนุถนอม. ภกิ ษุนั้น ฟง ดังน้ันแลวเกดิ ความสลดใจ เจรญิ วิปสสนา บรรลุพระอรหตั ตอกาลไมนานนกั . จบอรรถกถาสังฆรักขติ เถรคาถา ๑๐. อสุ ภเถรคาถา วาดว ยคาถาของพระอุสภเถระ [๒๔๗] ไดยินวา พระอสุ ภเถระไดภาษิตคาถานีไ้ ว อยางนีว้ า พฤกษชาตทิ งั้ หลายบนยอดเขา ทถ่ี ูกนาํ้ ฝนใหม ตกรดแลว ยอ มงอกงาม จติ อนั ควรแกภาวนา ยอม เกดิ ทวีข้นึ แกเ รา ผูช อื่ วาอุสภะ ผูใครตอ วเิ วก ผมู ี ความสําคัญในปา. จบวรรคท่ี ๑๑
พระสตุ ตันตปฎ ก ขุททกนิกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๑ - หนา ท่ี 495 อรรถกถาอุสภเถรคาถา คาถาของทา นพระอุสภเถระเร่มิ ตน วา นคา นคคฺเคสุ สุส วริ ุฬหฺ า.เรอื่ งราวของทา นเปน อยา งไร ? แมพระเถระนี้ กเ็ ปนผมู ีอธกิ ารอันกระทําไวแ ลวในพระพทุ ธเจาองคกอน ๆ กระทาํ บญุ อนั เปน อุปนิสยั แหง พระนพิ พานไวในภพนน้ั ๆ เกิดเปนเทพบตุ รในกาลของพระผูมพี ระภาคเจา ทรงพระนามวา สิขี ในกัปท่ี ๓๑แตภัทรกัปนี้ วันหนึง่ เหน็ พระศาสดาแลว เปน ผูมีใจเล่อื มใส ไดท ําการบชู าดว ยดอกไมทิพย การบูชาดว ยดอกไมน ้ัน ไดต ั้งอยูโดยอาการดังมณฑปดอกไมตลอด ๗ วนั . เทวดาและมนุษยทง้ั หลายไดมกี ารประชมุ เปนมหาสมาคม. ดวยบญุ กรรมนนั้ เขาทอ งเทยี่ วไปในเทวดาและมนษุ ยทง้ั หลาย บังเกิดในตระกูลของผมู ัง่ คงั่ แควน โกศลในพุทธุปบาทกาลน้ี ไดม ีนามวา อุสภะ. เขาถงึ ความเปน ผรู เู ดียงสาแลว เปนผูมีความเลือ่ มใสอันไดแลวในพระศาสดา ในคราวรบั มอบพระวหิ ารชือ่ วา เชตวนั บรรพชาแลว กระทาํ บรุ พกจิ เสร็จแลวอยทู เี่ ชงิ เขาในปา . ก็โดยสมยั นน้ั เม่อื เมฆในฤดูฝนพดั ผานทําใหฝ นตกลงมากองใบไมทส่ี มุ กนั จนหนาทบึ เพราะเครอื เถาของกง่ิ ไม จะมี (กองอยู) ท่ียอดเขาครน้ั อยมู าวนั หนึ่ง พระเถระออกจากถาํ้ มองเหน็ ปาท่นี าร่นื รมย และภเู ขาท่นี า รน่ื รมยน น้ั แลว คิดอยโู ดยโยนโิ สมนสิการวา ธรรมชาติมีตน ไมเปนช่ือแมเชน นี้ หาเจตนามไิ ด ยอ มถึงความเจรญิ งอกงาม เพราะความสมบูรณของฤดู เมือ่ เปนเชน นั้น เหตไุ ฉน เราไดฤ ดเู ปนทสี่ บายแลว จักไมเ จรญิ ดว ยคุณธรรมท้ังหลาย ดังนแ้ี ลว ไดก ลา วคาถาวา
พระสุตตนั ตปฎ ก ขทุ ทกนิกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๑ - หนาท่ี 496 พฤกษชาติท้งั หลายบนยอดเขา ท่ีถกู ฝนใหม ตกรดแลว ยอมงอกงาม จติ อันควรแกภาวนา ยอ ม เกิดทวีขึ้นแกเ รา ผูมนี ามวา \" อสภะ \" ผใู ครว ิเวก ผูมีความสําคัญในปา ดังน้.ี บรรดาบทเหลาน้นั บทวา นคา แปลวา ตนไม. บางอาจารยเรียกวา นาคา หมายถงึ ตน กากะทงิ . บทวา นคคเฺ คสุ แปลวา บนยอดเขา. บทวา สุส วิรุฬหฺ า ความวา เปน ตน ไมมรี ากงอกงามดว ยดี คือแผข ยายไปโดยรอบ อธบิ ายวา แตกกิง่ กา นสาขาทง้ั ออ นท้ังแก แลดูสลา งไปโดยรอบท้ังขางลางและขา งบน. บทวา อุทคฺคเมเฆน นเวน สติ ตฺ า ความวา อันเมฆที่ทาํ ใหฝนตก ทเี่ กิดขึ้นคร้ังแรกหา ใหญ ตกรดชมุ โชก. บทวา วเิ วกกามสฺส ไดแก ปรารถนาจติ ตวิเวก อันสงดั แลวจากกิเลส คือ ปรารถนาจติ ควิเวกนนั้ วา กายวเิ วกอนั ผอู ยใู นปา ไดแลวกอน บดั น้ีเราพงึ ไดจติ ตวเิ วก อันเปนนิสสยปจ จยั แหง การบรรลอุ ปุ ธวิ ิเวก อธิบายวาไดแ กการหมน่ั ประกอบเนือง ๆ ซ่งึ ชาคริยธรรม ดวยเหตนุ นั้ พระเถระจึงกลาววา อรฺสฺ ิโน (ผมู ีความสาํ คัญในปา) ดังน้ี อธบิ ายวา ผมู คี วามสาํ คัญในการอยใู นปา คอื มากไปดวยเนกขัมมสงั กัปปะ อยางนวี้ า ขน้ึ ชื่อวาการอยูป า อันพระศาสดาทรงสรรเสรญิ แลว ทรงชมเชยแลว ก็และการอยูป านั้น กเ็ พียงเพือ่ ทําสมถภาวนา และวปิ สสนาภาวนาใหบรบิ รู ณ เพราะฉะนัน้สมถภาวนาและวิปส สนาภาวนานน้ั เราควรกระทาํ ใหอยูในเงื้อมมอื ดงั นี้.
พระสตุ ตันตปฎ ก ขุททกนิกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๑ - หนา ท่ี 497 บทวา ชเนติ เทา กับ อปุ ฺปาเทนฺติ แปลวา ยอมใหเกดิ ข้นึ ก็บทวา ชเนติ น้ี เปนเอกวจนะ ใชใ นอรรถแหงพหวุ จนะ. สวนอาจารยบางพวกกลาววา ชเนนตฺ ิ. บทวา ภิยโฺ ย แปลวา ยิ่ง ๆ ขน้ึ ไป. พระเถระเรียกตนเองน่นั แหละ ดวยบทวา อุสภสฺส เหมอื นเรยี กคนอ่ืน. บทวา กลยฺ ต ความวา ความท่ีจติ สมควร คอื ความทจ่ี ิตควรแกการงาน ไดแ กความทจ่ี ติ ควรแกภาวนา. ความขอ นนี้ ้นั ขา พเจา กลา วไวใ นหนหลงั แลวท้งั นน้ั . พระเถระกลา วคาถาน้ีอยูอยางน้นี ัน่ แล ขวนขวายวปิ ส สนาแลว บรรลพุ ระอรหตั . สมดังคาถาประพนั ธทท่ี า นกลาวไวในอปทานวา เราเปนเทพบุตร ไดบูชาพระผมู พี ระภาคเจา ผู เปน นายก พระนามวา สขิ ี ไดนอมบชู าพระพทุ ธองค ดว ยดอกมณฑารพ พวงมาลยั ทพิ ย เปนหลงั คาบังรม ในพระตถาคตตลอด ๗ วนั . ชนท้ังปวงมาประชุมกัน นมสั การพระตถาคต ในกปั ท่ี ๓๑ แตภัทรกปั น้ี เราได บชู าพระพทุ ธเจาดวยดอกไมใด ดวยการบูชานน้ั เรา ไมร จู ักทุคตเิ ลย นเี้ ปนผลแหง พทุ ธบชู า ในกัปที่ ๑๐ แตภ ัทรกัปน้ี เราไดเปนพระเจาจกั รพรรดริ าช พระ- นามวา \"ชตุ นิ ธระ\" สมบรู ณดวยแกว ๗ ประการ
Search
Read the Text Version
- 1
- 2
- 3
- 4
- 5
- 6
- 7
- 8
- 9
- 10
- 11
- 12
- 13
- 14
- 15
- 16
- 17
- 18
- 19
- 20
- 21
- 22
- 23
- 24
- 25
- 26
- 27
- 28
- 29
- 30
- 31
- 32
- 33
- 34
- 35
- 36
- 37
- 38
- 39
- 40
- 41
- 42
- 43
- 44
- 45
- 46
- 47
- 48
- 49
- 50
- 51
- 52
- 53
- 54
- 55
- 56
- 57
- 58
- 59
- 60
- 61
- 62
- 63
- 64
- 65
- 66
- 67
- 68
- 69
- 70
- 71
- 72
- 73
- 74
- 75
- 76
- 77
- 78
- 79
- 80
- 81
- 82
- 83
- 84
- 85
- 86
- 87
- 88
- 89
- 90
- 91
- 92
- 93
- 94
- 95
- 96
- 97
- 98
- 99
- 100
- 101
- 102
- 103
- 104
- 105
- 106
- 107
- 108
- 109
- 110
- 111
- 112
- 113
- 114
- 115
- 116
- 117
- 118
- 119
- 120
- 121
- 122
- 123
- 124
- 125
- 126
- 127
- 128
- 129
- 130
- 131
- 132
- 133
- 134
- 135
- 136
- 137
- 138
- 139
- 140
- 141
- 142
- 143
- 144
- 145
- 146
- 147
- 148
- 149
- 150
- 151
- 152
- 153
- 154
- 155
- 156
- 157
- 158
- 159
- 160
- 161
- 162
- 163
- 164
- 165
- 166
- 167
- 168
- 169
- 170
- 171
- 172
- 173
- 174
- 175
- 176
- 177
- 178
- 179
- 180
- 181
- 182
- 183
- 184
- 185
- 186
- 187
- 188
- 189
- 190
- 191
- 192
- 193
- 194
- 195
- 196
- 197
- 198
- 199
- 200
- 201
- 202
- 203
- 204
- 205
- 206
- 207
- 208
- 209
- 210
- 211
- 212
- 213
- 214
- 215
- 216
- 217
- 218
- 219
- 220
- 221
- 222
- 223
- 224
- 225
- 226
- 227
- 228
- 229
- 230
- 231
- 232
- 233
- 234
- 235
- 236
- 237
- 238
- 239
- 240
- 241
- 242
- 243
- 244
- 245
- 246
- 247
- 248
- 249
- 250
- 251
- 252
- 253
- 254
- 255
- 256
- 257
- 258
- 259
- 260
- 261
- 262
- 263
- 264
- 265
- 266
- 267
- 268
- 269
- 270
- 271
- 272
- 273
- 274
- 275
- 276
- 277
- 278
- 279
- 280
- 281
- 282
- 283
- 284
- 285
- 286
- 287
- 288
- 289
- 290
- 291
- 292
- 293
- 294
- 295
- 296
- 297
- 298
- 299
- 300
- 301
- 302
- 303
- 304
- 305
- 306
- 307
- 308
- 309
- 310
- 311
- 312
- 313
- 314
- 315
- 316
- 317
- 318
- 319
- 320
- 321
- 322
- 323
- 324
- 325
- 326
- 327
- 328
- 329
- 330
- 331
- 332
- 333
- 334
- 335
- 336
- 337
- 338
- 339
- 340
- 341
- 342
- 343
- 344
- 345
- 346
- 347
- 348
- 349
- 350
- 351
- 352
- 353
- 354
- 355
- 356
- 357
- 358
- 359
- 360
- 361
- 362
- 363
- 364
- 365
- 366
- 367
- 368
- 369
- 370
- 371
- 372
- 373
- 374
- 375
- 376
- 377
- 378
- 379
- 380
- 381
- 382
- 383
- 384
- 385
- 386
- 387
- 388
- 389
- 390
- 391
- 392
- 393
- 394
- 395
- 396
- 397
- 398
- 399
- 400
- 401
- 402
- 403
- 404
- 405
- 406
- 407
- 408
- 409
- 410
- 411
- 412
- 413
- 414
- 415
- 416
- 417
- 418
- 419
- 420
- 421
- 422
- 423
- 424
- 425
- 426
- 427
- 428
- 429
- 430
- 431
- 432
- 433
- 434
- 435
- 436
- 437
- 438
- 439
- 440
- 441
- 442
- 443
- 444
- 445
- 446
- 447
- 448
- 449
- 450
- 451
- 452
- 453
- 454
- 455
- 456
- 457
- 458
- 459
- 460
- 461
- 462
- 463
- 464
- 465
- 466
- 467
- 468
- 469
- 470
- 471
- 472
- 473
- 474
- 475
- 476
- 477
- 478
- 479
- 480
- 481
- 482
- 483
- 484
- 485
- 486
- 487
- 488
- 489
- 490
- 491
- 492
- 493
- 494
- 495
- 496
- 497
- 498
- 499
- 500
- 501
- 502
- 503
- 504
- 505
- 506
- 507
- 508
- 509
- 510
- 511
- 512
- 513
- 514
- 515
- 516
- 517
- 518
- 519
- 520
- 521
- 522
- 523
- 524
- 525
- 526
- 527
- 528
- 529
- 530
- 531
- 532
- 533
- 534
- 535
- 536
- 537
- 538
- 539
- 540
- 541
- 542
- 1 - 50
- 51 - 100
- 101 - 150
- 151 - 200
- 201 - 250
- 251 - 300
- 301 - 350
- 351 - 400
- 401 - 450
- 451 - 500
- 501 - 542
Pages: