Important Announcement
PubHTML5 Scheduled Server Maintenance on (GMT) Sunday, June 26th, 2:00 am - 8:00 am.
PubHTML5 site will be inoperative during the times indicated!

Home Explore tripitaka_50

tripitaka_50

Published by sadudees, 2017-01-10 01:15:41

Description: tripitaka_50

Search

Read the Text Version

พระสตุ ตนั ตปฎก ขุททกนิกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๑ - หนาท่ี 477 บทวา ผุฏโ จ ปต สิ เุ ขน วปิ ุเลน ประกอบความน้ี กร็ า งกายของเรา อันความสุขท่ปี ระกอบดวยปต ิ อนั โอฬารใหญยิง่ แผไปทวั่ ทง้ั รางถูกตอ งแลว ก็คาํ น้ี ทา นกลาวไวเ พือ่ จะแสดงเหตทุ ท่ี ําใหกายเบาพรอม. อธบิ ายวาการกาวลงสคู วามหมายวา กายและจิตเบายอ มมพี รอ มกับการกาวลงสูความ-หมายวา เปน สุข กใ็ นอธกิ ารน้ี พึงทราบการแผไ ปของความสุข ดวยสามารถแหงรปู อนั เปนสมฏุ ฐานของการกา วลงความหมายวา กายและจิตเบา. ถา จะมคี ําถามขึ้นวา กผ็ ูท เี่ พรยี บพรอมดว ยจตุตถฌาน จะมีการแผปต ิสขุ ไปไดอ ยา งไร เพราะวา จตตุ ถฌานนนั้ มีปตสิ ขุ สงบระงบั แลว. ตอบวาขอน้ันเปน ความจริง แตการแผไ ปแหงปต สิ ขุ นี้ ทานกลาวไวด ว ยสามารถแหงลักษณะของจตุตถฌาน โดยท่ีแท ก็คอื กลาวไวด ว ยสามารถแหงขอ ความท่เี ปนบรุ พภาคนั่นเอง. กบ็ ทวา ปตสิ เุ ขน ไดแก ความสขุ ท่ีคลายกบั สขุ ประกอบดว ยปติ. อธบิ ายวา ในอธกิ ารนี้ อุเบกขาทานประสงคเ อาวาเปน สขุ เพราะความเปน สภาพท่ีสงบระงับ และเพราะประกอบไปดว ยญาณวเิ ศษ. สมดังท่ีทานกลา วไววา พระอริยบุคคลกาวลงสูสุขสัญญา และลหสุ ญั ญา. ในบทนนั้มีอรรถาธิบายดังนว้ี า พระอริยบคุ คลยอมกาวลง คอื ยอ มเขา ไปสมั ผสั ไดแกถึงพรอ มซงึ่ สขุ สัญญาและลหสุ ัญญา ท่ีเกิดพรอมกบั อิทธิจิต อันมฌี านเปนเบ้อื งบาทเปน อารมณ หรือมีรูปกายเปนอารมณ. และสมดังท่ที า นกลาวไวในอรรถกถาวา สัญญาอนั สมั ปยุตดวยอเุ บกขาช่อื วา สุขสัญญา เพราะวาอเุ บกขาทานกลาววา เปนสขุ อนั สงบแลว สัญญานนั้ แหละ พงึ ทราบวา ช่ือวา ลหสุ ัญญา เพราะพนแลว จากนิวรณท ง้ั หลายและจากธรรมอนั เปน ขาศึกมวี ติ กเปน ตน. กแ็ มก รชกายของพระอรยิ บคุ คลผูกา วลงสูสญั ญานัน้ ยอมเปน กรชกายเบาพรอมเหมอื นปยุ นนุ พระอริยบุคคลยอมไปสพู รหมโลก ดว ยกายที่ปรากฏวาเบาพรอมเหมือนปยุ นนุ ทฟ่ี ุง ไปแลว

พระสุตตันตปฎก ขทุ ทกนิกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๑ - หนาที่ 478ตามแรงลมอยางน.้ี ดว ยเหตุนนั้ พระเถระจงึ กลา ววา กายของเรายอ มเล่ือนลอยไดเ หมอื นปยุ นนุ ทถี่ ูกลมพัดไปฉะนั้น ดงั น้.ี คาถานน้ั มีใจความวา ในเวลาใดเรามีความประสงค จะไปสพู รหมโลก หรือโลกอนื่ ดวยฤทธิ์ ในเวลานั้น กายของเราก็จะโลดไปสอู ากาศทนั ที เหมือนปุยนนุ ที่วจิ ติ ร อันลม คอื พายพุ ดั ไปฉะน้ัน. จบอรรถกถาขิตกเถรคาถา ๕. มลิตวัมภเถรคาถา วาดว ยคาถาของพระมลิตวัมภเถระ [๒๔๒] ไดย นิ วา พระมลติ วัมภเถระไดภาษติ คาถาน้ไี ว อยางนีว้ า เราเกดิ ความกระสนั ข้ึนในทใ่ี ด เรายอ มไมอ ยใู น ทีน่ ัน้ แมเ ราจะยินดอี ยา งนน้ั ก็พึงหลกี ไปเสยี แต เราเห็นวา การอยใู นทใี่ ดจะไมม ีความเสอ่ื มเสีย เราก็ พงึ อยูในทีน่ ัน้ . อรรถกถามลติ วัมภเถรคาถา คาถาของทา นพระมลติ วัมภเถระ เริม่ ตนวา อกุ ฺกณฺ ิโต. เรื่องราวของทา นเปนอยา งไร ? ไดย นิ วา พระเถระน้ี เกิดเปนนก ในสระธรรมชาติแหง หนงึ่ ไมไกลจากปา หมิ พานต ในกาลของพระผูมพี ระภาคเจา ทรงพระนามวา ปทุมุตตระ.พระผูมพี ระภาคเจา ทรงพระนามวา ปทุมุตตระ เมอ่ื จะทรงอนเุ คราะหน กน้ัน

พระสุตตันตปฎ ก ขุททกนิกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๑ - หนาท่ี 479จงึ เสด็จไปทีส่ ระนัน้ แลว เสด็จจงกรมอยูท ี่ริมสระธรรมชาติ. นกเหน็ พระผมู -ีพระภาคเจา แลว มใี จเล่ือมใส คาบเอาดอกโกมุทในสระไปบูชาพระผูมีพระ-ภาคเจา . ดว ยบญุ กรรมน้ัน เขาทอ งเท่ียวไปในเทวดาและมนษุ ยทัง้ หลาย เกิดเปนบตุ รของพราหมณค นหนงึ่ ในกุรกุ ัจฉนครในพุทธุปบาทกาลนี้ไดมนี ามวามลติ วมั ภะ. เขาถึงความเปนผูร ูแลว เขาไปหาพระปจ ฉาภมู หาเถระ ฟง ธรรมในสํานกั ของพระเถระ ไดม จี ติ ศรัทธา บวชแลว เจรญิ วปิ สสนาอยู กพ็ ระเถระน้ันมีสภาพอยา งน้ี คือ ในทใี่ ดหาโภชนะเปน ท่สี บายไดยาก ปจ จัยนอกนี้หาไดง า ย ทานจะไมหลกี ไปจากท่ีนัน้ แตในท่ใี ด หาโภชนะเปนที่สบายไดง า ยปจ จัยนอกนหี้ าไดย าก ทา นจะไมอยใู นที่นั้น จะหลกี ไปทนั ที ก็เมอ่ื ทานอยูอยา งน้ี เจริญวปิ ส สนา บรรลพุ ระอรหัตแลว ตอกาลไมนานนกั เพราะความที่ทา นเปนผูสมบรู ณดว ยเหตุ และเพราะความทที่ า นเปน ผูมีชาตแิ หง มหาบรุ ุษ.สมดงั คาถาประพนั ธท่ีทา นกลา วไวใ นอปทานวา ณ ท่ีใกลภูเขาหิมวันต มสี ระใหญสระหนง่ึ (สระธรรมชาติ) ดาดาษดว ยดอกปทมุ ในกาลนั้นเรา เปน นก มีนามชอื่ วา กุกกฏุ ะ อาศยั อยใู นสระนนั้ เปน ผูมีศลี สมบรู ณดว ยวัตร ฉลาดในบญุ และมใิ ชบ ญุ พระมหามุนีทรงพระนามวา ปทุมุตตระ ทรงรแู จงโลก สมควรรบั เคร่อื งบชู า เสด็จสญั จรไปในทไี่ มไ กลสระ นัน้ เราหกั ดอกโกมทุ นอ มถวายแดพ ระองค พระองค ทรงทราบความดําริของเราแลว ทรงรับไว ครั้นเรา ถวายทานนัน้ แลว และอนั กุศลมูลตกั เตอื น เราไมไ ด

พระสตุ ตันตปฎก ขุททกนิกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๑ - หนาที่ 480 เขาถงึ ทุคตเิ ลยตลอดแสนกัป ในกัปท่ี ๑๑๖ แตภ ัทรกัปนี้ ไดเปนพระเจา จักรพรรดิ ๘ พระองค นามวา วรุณะ มีพลมาก. เราเผากิเลสท้งั หลายแลว ฯลฯ คําสอน ของพระพทุ ธเจา เรากระทําสาํ เร็จแลว ดังน.ี้ ก็พระเถระครนั้ บรรลุพระอรหัตแลว พิจารณาขอ ปฏิบัตขิ องตน เมื่อจะเปลง อทุ าน ไดกลา วคาถาวา เราเกิดกระสนั ขน้ึ ในทีใ่ ด เรายอ มไมอ ยูในท่ีนั้น แมเ ราจะยนิ ดอี ยางนนั้ กพ็ งึ หลีกไปเสีย แตเราเห็นวา การอยใู นที่ใดจะไมมคี วามเสื่อมเสยี เรากพ็ งึ อยใู น ทน่ี ้ัน ดงั นี.้ บรรดาบทเหลานัน้ บทวา อุกฺกณฺ ิโตป น วเส ความวาความกระสัน คือ ความไมยินดีในกศุ ลธรรมทง้ั หลาย อนั ยงิ่ ดว ยการไดโภชนะเปนทส่ี บาย ยอมเกดิ แกเ ราผูอยใู นอาวาสใด เราแมก ระสันจะอยูในอาวาสนั้นถา ยเดียว ก็ตองถอยหนี คือไมกา วตอไป เพราะการไดโ ภชนะเปน ทีส่ บายนอกน้ี. ในบทวา น วเส นี้ พึงเอา น อักษรมาเชือ่ มเขา กับ บทวาปกกฺ เม. บทวา วสมาโนป ปกฺกเม ความวา สว นความกระสัน เพราะความขาดแคลนปจจัย ยอมไมม แี กเ ราผอู ยใู นอาวาสใด เรายอ มยินดยี ่งิ ในอาวาสนนั้ โดยแท แมถ งึ เราจะยินดียิง่ อยูอยางนี้ กต็ อ งถอยกลบั คอืไมควรอยู เพราะไดป จ จยั อันเปน สัปปายะที่เหลอื เราผปู ฏิบตั อิ ยอู ยางนแี้ หละไดถงึ เฉพาะแลวซึ่งประโยชนต น ตอ กาลไมน านเลย ก็ในอธกิ ารน้ี มกี าร

พระสตุ ตันตปฎ ก ขทุ ทกนิกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๑ - หนาที่ 481ประกอบความในการพิจารณาขอปฏิบัติสว นตน ดงั กลา วมานี้ สว นในการใหโอวาทแกผอู น่ื พึงประกอบความโดยการสรา งประโยควา ตองอยู คือ ไมหลีกไปดงั น.้ี บทวา น เตวฺ วานตถฺ ส หติ  วเส วาส วิจกฺขโณ ความวาผมู ปี ญ ญาเหน็ ประจกั ษ คอื ผมู ีชาติแหงวญิ ชู น ประสงคจ ะบําเพ็ญประโยชนตนใหบ ริบูรณ ก็ไมพงึ อยูป ระจําอาวาสอนั ประกอบดว ยส่งิ ท่ีไมเปน ประโยชนในพระธรรมวนิ ัยนี้ เพราะการทําคําอธบิ ายวา ในอาวาสใดมีปจจยั หาไดง ายสมณธรรมยอ มไมถ ึงความบริบูรณใ นอาวาสนนั้ และในอาวาสใด ปจ จยั หาไดยาก แมส มณธรรมกไ็ มถึงความบรบิ รู ณใ นอาวาสนน้ั อาวาสเห็นปานนี้ ชอื่ วาประกอบดว ยสิง่ ทีไ่ มเปนประโยชน คือ ประกอบไปดวยความไมเ จริญงอกงามในพระธรรมวินยั นี้ อธิบายวา กใ็ นที่ใดภิกษไุ ดอ าวาสประกอบดว ยองค ๕ยอมชือ่ วาไดส ปั ปายะแมทั้ง ๗ ดว ย พงึ อยปู ระจาํ ในอาวาสนั้นแหละ. จบอรรถกถามลติ วัมภเถรคาถา ๖. สุเหมนั ตเถรคาถา วาดวยคาถาของพระสเุ หมนั ตเถระ [๒๔๓] ไดยนิ วา พระสุเหมนั ตเถระไดภาษติ คาถาน้ไี ว อยางนี้วา คนโงเ ขลา มักเหน็ เนื้อความอนั มีความหมาย ตัง้ รอย ทรงไวซึง่ ลกั ษณะต้งั รอ ย วามีความหมายและ ลกั ษณะเพียงอยางเดียวเทาน้นั สว นคนฉลาดยอ มเห็น ไดต ั้งรอยอยาง ดงั น.ี้

พระสุตตนั ตปฎก ขุททกนกิ าย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๑ - หนาท่ี 482 อรรถกถาสเุ หมนั ตเถรคาถา คาถาของทา นพระสเุ หมันตเถระเรม่ิ ตนวา สตลงิ คฺ สสฺ อตฺถสฺส.เรอ่ื งราวของทา นเปนอยา งไร ? แมพระเถระนี้ กเ็ ปน ผมู ีอธกิ ารอนั กระทาํ แลวในพระพุทธเจาองคกอ น ๆ ส่งั สมบุญอันเปน อปุ นสิ ัยแหงพระนิพพานไวใ นภพน้ัน ๆ เปนพรานอยใู นปา ในกาลของพระผูมพี ระภาคเจา ทรงพระนามวา ตสิ สะ ในกปั ท่ี ๙๒ แตภ ัทรกัปน้.ี พระผมู ีพระภาคเจา เสดจ็ เขาไปสปู า เพอ่ื จะทรงอนเุ คราะหเขา จงึ ประทับนง่ั ท่โี คนไมแหง หนึง่ ในท่ใี กลเขา. เขาเห็นพระผูมี-พระภาคเจา แลว มีจติ เลอื่ มใส เลือกเก็บดอกบุนนาค ท่ีมีกลีบหอมมาบูชาพระผูม พี ระภาคเจา. ดวยบุญกรรมน้ัน เขาบงั เกดิ ในเทวโลก กระทาํ บุญแลว ทองเทยี่ วไป ๆ มา ๆ ในเทวดาและมนุษยท ้ังหลาย เกิดเปนบุตรของพราหมณผ ูส มบรู ณดวยสมบัติ ในถิน่ ชายแดน ในพทุ ธปุ บาทกาลน้ี ไดม ีนามวา สเุ หมันตะ.เขาถงึ ความเปน ผูร เู ดียงสาแลว เขา ไปเฝา พระผูมพี ระภาคเจา ผปู ระทับอยูที่มฤคทายวัน ในสงั กัสสนคร ฟง ธรรมแลว ไดเ ปน ผมู จี ิตศรัทธา บวชแลวเปนผทู รงพระไตรปฎ ก เร่ิมตั้งวปิ สสนา ไดเปน ผมู ีอภิญญา ๖ ถึงความเชีย่ วชาญแตกฉานในปฏสิ ัมภิทาตอกาลไมนานนัก. สมดงั คาถาประพันธที่ทานกลาวไวใ นอปทานวา เราเปนนายพราน เขาไปสปู า ใหญ เห็นดอก บนุ นาคกาํ ลงั บาน จงึ ระลกึ ถงึ พระพุทธเจา ผปู ระเสรฐิ สุด ไดเก็บเอาดอกบนุ นาคนนั้ อันมกี ลิน่ หอมตลบ

พระสตุ ตนั ตปฎก ขทุ ทกนิกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๑ - หนา ที่ 483 อบอวลแลวไดก อ สถูปท่กี องทราย บชู าพระพทุ ธเจา ในกปั ท่ี ๙๒ แตภัทรกัปนี้ เราไดบชู าพระพุทธเจาดวย กอกไมใ ด ดวยการบชู านัน้ เราไมร จู กั ทคุ ตเิ ลย นี้เปน ผลแหงพทุ ธบชู า ในกัปที่ ๙๑ แตภ ัทรกัปน้ี เราไดเ ปน พระเจาจกั รพรรดิพระองคห นึ่ง มนี ามวา ตโมนุทะ สมบรู ณด ว ยแกว ๗ ประการ มีพลมาก. เราเผากเิ ลส ทัง้ หลายแลว ฯ ล ฯ คําสอนของพระพทุ ธเจา เรากระทํา สําเรจ็ แลว ดังน้.ี กพ็ ระเถระครนั้ บรรลุพระอรหตั แลว คดิ อยา งนีว้ า กิจแหงบรรพชิตใดอันเราผเู ปนสาวกพึงบรรลุ กิจแหง บรรพชติ น้นั เราไดบ รรลุแลว โดยลําดับไฉนหนอแล เราพงึ ทําการอนุเคราะหภิกษุทงั้ หลายในบดั น้ี ครั้นคดิ อยางนแ้ี ลวเพราะความที่ทานเปน ผูแตกฉานในปฎิสมั ภิทา และเพราะความทท่ี า นเปน ผไู มเกียจครา น จึงโอวาทอนศุ าสน ตดั ความสงสยั แสดงธรรมมอกกรรมฐานกะภกิ ษทุ ้งั หลาย ผเู ขา ไปสสู ํานักแหงตน ทาํ ใหปลอดโปรง หมดขอ กงั ขาอยู. ในวันหนงึ่ เมื่อจะบอกคุณพเิ ศษแกภกิ ษุ และบุคคลช้ันวญิ ูชน ผูเขาไปสสู ํานักของตน จงึ ไดก ลา วคาถาวา คนโงเขลา มกั เห็นเนอื้ ความอนั มคี วามหมาย ตง้ั รอย ทรงไวซ ึ่งลักษณะต้งั รอ ย วามคี วามหมายและ ลกั ษณะเพียงอยา งเดียวเทา นนั้ สว นคนฉลาด ยอ ม เห็นไดตง้ั รอ ยอยา ง ดงั น้.ี บรรดาบทเหลา นัน้ บทวา สตลงิ คฺ สฺส ความวา สภาวธรรมชอื่ วาลิงฺคานิ เพราะถึงอรรถอนั ล้ลี ับ ไดแ กน ิมติ ของศพั ท ทเ่ี ปน ไปในอรรถท้ังหลาย กน็ มิ ติ เหลานนั้ ช่อื วา สตลงิ คะ เพราะมีความลีล้ ับตัง้ รอ ย มิใชน อ ย.

พระสตุ ตนั ตปฎก ขุททกนกิ าย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๑ - หนาที่ 484อธบิ ายวา สตศัพทในที่นเ้ี ปน อเนกัตถะ (มคี วามหมายมาก) ไมใ ชร ะบุความพเิ ศษโดยสังขยา ดังในประโยคมอี าทวิ า สต (รอ ย) สหสสฺ  (พนั ). ซึ่งเน้ือความอันลล้ี ับตงั้ รอ ยนัน้ . บทวา อตฺถสฺส ไดแก ไญยธรรม. ก็ไญยธรรมทานเรียกวา อรรถเพราะพงึ รแู จงไดด วยญาณ. กอ็ รรถนั้น แมขอเดียวก็มคี วามหมายมิใชน อ ยเหมือนศพั ทวา สกโฺ ก ปุรินฺทโท มฆวา และศพั ทวา ปฺ า วชิ ฺชาเมธา าณ . อนิ ทศพั ท เปน ไปในอรรถวา ผูเ ปนใหญแหง สวรรคชน้ั ดาวดงึ สโดยอรรถอันลีล้ บั คือเคร่อื งหมายแหงความเปน ไปอนั ใด ศพั ทท ั้งหลายมีสกั กศัพทเ ปน ตน ในบทวา สกฺโก ปรุ นิ ฺทโท มฆวา นนั้ กม็ ไิ ดเ ปนไปโดยอรรถอนั ล้ีลับ คอื เครื่องหมายแหง ความเปน ไปน้ัน โดยทแ่ี ท เปน ไปโดยประการอ่ืน อนึง่ ปฺาศัพท เปน ไปในอรรถวา สมั มาทฏิ ฐิ โดยอรรถอันลีล้ ับ คือเคร่อื งหมายแหง ความเปน ไปอันใด ศพั ททัง้ หลายมวี ิชชาศพั ทเปน ตน ก็มิไดเ ปนไปโดยอรรถอันลีล้ บั นน้ั . ดวยเหตุนั้น พระเถระจึงกลาววาสตลงิ ฺคสสฺ อตฺถสฺส เน้อื ความอันมีความหมายตง้ั รอย ดงั น.้ี บทวา สตลกขฺ ณธารโิ น ความวา มีลักษณะมใิ ชน อ ย ชอื่ วาลกั ษณะเพราะเปน เหตุอันทา นกําหนดไว. ความทแ่ี หง เน้อื ความอนั เปน ตวัปจ จยั เปน ปจ จัยโดยอาศยั ผลของตนมีอยู ดว ยเหตุน้นั แล ความเปน ปจจัยนัน้ทา นจงึ กําหนดไวว า เนอื้ ความนี้เปน เหตขุ องเน้ือความนี้ และประเภทแหงเนอื้ ความอนั เดยี วนนั้ แหละ ทจ่ี ะพงึ เขาไปไดม เี ปนอเนก ดว ยเหตนุ ั้น พระเถระจงึ กลา ววา ทรงไวซงึ่ ลกั ษณะตัง้ รอย. อีกอยางหนึ่ง ชื่อวา ลักษณะ เพราะอันทา นกําหนด ไดแกประการอนั พิเศษ มคี วามทแ่ี หง เนอ้ื ความนน้ั ๆ เปนสงั ขตธรรมเปนตน . กแ็ ลประการอนั พิเศษเหลานน้ั โดยเนอ้ื ความพึงทราบวาไดแ กข อ ความท่ีไมแตกตางกนั . สว นประการพิเศษนน้ั ทา นเรียกวา ลงิ คฺ านิ

พระสุตตันตปฎ ก ขทุ ทกนกิ าย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๑ - หนาท่ี 485เพราะวเิ คราะหวา ทําใหห มายรู คอื ใหเ ขา ใจสามญั ลักษณะมีความไมเ ท่ยี งแหงสังขารเหลานน้ั เปน ตน. ขอ ความนั้นมีอาการดงั กลาวมาน้ี เพราะเหตุท่ีเนอ้ื ความแมอยางเดยี ว บัณฑติ ยอมเขาใจความหมายไดมใิ ชน อย ดวยเหตนุ น้ัพระเถระจงึ กลา ววา (คนโงเ ขลานักเหน็ เน้อื ความ) อันมคี วามหมายต้งั รอ ยทรงไวซึ่งลกั ษณะต้ังรอย ดังน้.ี สมดงั ท่ที านพระธรรมเสนาบดีกลาวไววาธรรมท้งั หลายท้งั ปวง ยอ มมาสคู ลองในมขุ แหง พระญาณ ของพระผูมีพระ-ภาคผูพ ระพุทธเจา . บทวา เอกงฺคทสฺสี ทุมฺเมโธ ความวา เม่ือเน้ือความทม่ี คี วามหมายมใิ ชน อย มลี กั ษณะเปน อเนกเชน นีม้ ีอยู ผูใดมปี กติเห็นไดเ พียงสว นเดยี วเพราะมปี ญญาไมก วางขวาง คือเหน็ วามีความหมายเพียงอยา งเดียว และมีลักษณะเพียงอยา งเดียว จะเช่ือมนั่ สิง่ ท่ตี นเหน็ แลว เทานน้ั วา \"ส่ิงน้เี ทานนั้จรงิ \" ปฏิเสธสิ่งนอกน้ีวา \" สง่ิ อน่ื เปนโมฆะ\" บคุ คลผนู น้ั ช่ือวา เปน คนโงเ ขลา คอื มปี ญ ญาทราม จะถือเอาไดเพียงอยางเดียว เพราะไมรูป ระการอันตาง ๆ กัน ซ่งึ มอี ยใู นอรรถนัน้ น่ันแล และเพราะเช่ือมน่ั อยางผิด ๆ อุปมาเหมือนคนตาบอดคลาํ ชาง ฉะนัน้ . บทวา สตทสฺสี จ ปณฑฺ โิ ต ความวา สวนบัณฑติ ยอมเห็นประการทั้งหลายแมม ิใชนอ ย อันมีอยใู นอรรถนัน้ โดยประการทงั้ ปวงดวยปญ ญาจกั ษุของตน. อีกอยา งหน่ึง บคุ คลใดรขู อความเปน อเนก อันจะพึงหาไดในอรรถนัน้ ดวยปญ ญาจักษุแมด วยตนเอง ทงั้ ยังแสดงและประกาศ แมแกค นเหลา อื่นไดอ กี ดว ย บุคคลนัน้ เปนบณั ฑิต คอื ชอื่ วา เปนผูมปี ญ ญาเหน็ประจักษ ฉลาดในอรรถทงั้ หลาย. พระเถระ ยงั สมบตั ิคือปฏสิ ัมภทิ าญาณอันยอดเยย่ี มของตน ใหเเจมแจง แกภิกษทุ ั้งหลาย ดว ยประการฉะน้ี. จบอรรถกถาสเุ หมนั ตเถรคาถา

พระสตุ ตนั ตปฎ ก ขุททกนกิ าย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๑ - หนา ท่ี 486 ๗. ธรรมสงั วรเถรคาถา วา ดวยคาถาของพระธรรมสงั วรเถระ* [๒๔๔] ไดย ินวา พระธรรมสงั วรเถระไดภาษิตคาถานี้ไว อยางนี้วา เราไดพจิ ารณาแลว จึงออกบวชเปน บรรพชติ เราไดบ รรลุวิชชา ๓ แลว บําเพญ็ กิจในพระศาสนา เสร็จแลว . อรรถกถาธรรมสวเถรคาถา คาถาของทานพระธรรมสวเถระ เริม่ ตนวา ปพพฺ ชึ ตุลยิตวฺ าน.เรอ่ื งราวของทา นเปนอยางไร ? ไดยนิ วา พระเถระนเ้ี ปนพราหมณ นามวา สุวจั ฉะ ในกาลของพระผมู พี ระภาคเจา ทรงพระนามวา ปทุมุตตระ เรยี นจบไตรเพท เหน็โทษในการอยคู รองเรอื น จงึ บวชเปน ดาบส ใหสรางอาศรมในซอกเขา ชายปาอยูรว มกบั ดาบสเปน อนั มาก. ลาํ ดบั นั้น พระผมู ีพระภาคเจา มพี ระประสงคจะทรงปลูกพืชคอื กศุ ลแกเขา จงึ (เสดจ็ ไป) ประทับยืนอยูบนอากาศ ใกลอ าศรม แลว ทรงแสดงอิทธิปาฏิหาริย. สุวัจฉดาบสเห็นอิทธปิ าฎิหารยิ น ั้น เปน ผมู ใี จเลอ่ื มใส ใครจะบูชา จงึ เก็บเอาดอกสารภี (มาถวาย). พระศาสดาทรงพระดาํ ริวา พอแลวสาํ หรับพืชคือกศุ ลมีประมาณเทาน้ี แหง ดาบสผูน้ี ดังนี้แลว เสด็จหลีกไป.* อรรถกถาเรยี กวา พระธรรมสวเถระ

พระสุตตันตปฎ ก ขุททกนกิ าย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๑ - หนาท่ี 487พระดาบสเก็บดอกไมมาโรยทาง ทีพ่ ระบรมศาสดาเสด็จผานไป แลว ยงั จติ ใหเลอ่ื มใส ยนื ประคองอัญชลีอยูแลว. ดว ยบญุ กรรมนน้ั เขาบงั เกิดในเทวโลก ทอ งเทีย่ วไป ๆ มา ๆ อยูแตในสุคติภพเทาน้นั เกดิ ในตระกูลพราหมณ แควนมคธ ในพทุ ธปุ บาทกาลนี้ ไดนามวา ธรรมสวะ ถงึ ความเปน ผูรูแลว อันเหตสุ มบัติตักเตอื นอยูเห็นโทษในการอยูครองเรอื น และอานสิ งสในบรรพชา เขา ไปเฝาพระผูมีพระภาคเจา ผปู ระทับอยใู นทกั ขิณาคริ ีชนบท ฟงธรรมแลวไดเ ปนผมู จี ติ ศรัทธาบรรพชาแลว เจริญวิปสสนา บรรลพุ ระอรหตั แลวตอกาลไมน านนกั . สมดังคาถาพยากรณท ท่ี านกลา วไวใ นอปทานวา เราเปน พราหมณ นามวา สุวจั ฉะ เปน ผรู ูเจน จบมนต แวดลอมดว ยศิษยข องตน อยู ณ ระหวางภเู ขา พระชินเจาทรงพระนามวา ปทุมตุ ตระ ผูสมควรรับ เครอ่ื งบชู า พระองคท รงประสงค จะรอื้ ถอน (ชวย เหลือ) เรา จึงเสดจ็ มายังสาํ นกั เรา เสดจ็ จงกรมอยบู น เวหาส เหมอื นประทีปอันโพลงฉะน้ัน ทรงทราบวา เรายนิ ดีแลว บายพระพักตรก ลับไปทางทิศประจิม ก็เราไดเห็นความอศั จรรยอ ันไมเ คยมี นา ขนพอง- สยองเกลาน้ันแลว ไดเ ก็บเอาดอกสารภไี ปโปรยลงที่ ทางเสดจ็ ผา น ในกปั ท่ีแสน แตภัทรกปั น้ี เราโปรย ดอกไมใด ดวยจติ อันเลอื่ มใสนัน้ เราไมเ ขาถึงทุคติ เลย ในกัปท่ี ๓๑ แตภ ทั รกัปนี้ เราไดเ ปนพระเจา จกั รพรรดิราช มีพระนามวา \"มหารถะ\" สมบูรณ

พระสุตตนั ตปฎก ขุททกนิกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๑ - หนา ท่ี 488 ดว ยแลว ๗ ประการ มีพลมาก. เราเผากเิ ลสท้งั หลาย แลว ฯ ล ฯ คาํ สอนของพระพทุ ธเจา เรากระทาํ สําเรจ็ แลว ดังนี.้ กพ็ ระเถระครน้ั บรรลพุ ระอรหัตแลว พจิ ารณาขอปฏบิ ตั ิของตน ถึงความโสมนัส ไดกลาวคาถาดว ยสามารถแหง อทุ านวา เราไดพิจารณาเหน็ แลว จงึ ออกบวชเปน บรรพชิต เราไดบ รรลวุ ิชชา ๓ แลว บําเพญ็ กิจใน พระพุทธศาสนาเสร็จแลว ดังน้ี. บรรดาบทเหลา นัน้ บทวา ปพพฺ ชึ ตุลยติ ฺวาน ความวา พจิ ารณาคือสอดสองซง่ึ โทษในฆราวาส โดยนยั มีอาทิวา การอยคู รองเรือนคับแคบเปนทางแหงละอองธุลี ดังนี้ ไดแกพจิ ารณาโทษในกามท้ังหลาย โดยนยั มีอาทวิ า กามทง้ั หลายมีความยินดีนอ ย มที กุ ขม าก มีความคบั แคน มาก ดงั น้ีและอานสิ งสในการออกบวช โดยตรงขามกบั โทษในกามน้นั ดวยปญญาอนัเปน ดุจตราชงั่ . คําที่เหลอื มีนยั ดังกลาวในหนหลงั แลวทงั้ น้นั . กค็ าํ เปน คาถานีแ้ หละไดเปน คาถาพยากรณพระอรหตั ผล ของพระเถระ ฉะน้ีแล. จบอรรถกถาธรรมสวเถรคาถา

พระสตุ ตนั ตปฎ ก ขุททกนกิ าย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๑ - หนา ท่ี 489 ๘. ธรรมสฏปตุเถรคาถา วาดวยคาถาของพระธรรมสฏปต ุเถระ* [๒๔๕] ไดย นิ วา พระธรรมสฏปตเุ ถระไดภ าษิตคาถาน้ีไว อยา งนีว้ า เรามอี ายุ ๑๒๐ ป จึงออกบวชเปน บรรพชติ ไดบ รรลวุ ชิ ชา ๓ แลว บาํ เพ็ญกจิ ในพระพทุ ธศาสนา เสรจ็ แลว. อรรถกถาธมั มสวปต ุเถรคาถา คาถาของทานพระธัมมสวปต ุเถระ เร่ิมตนวา ส วีสวสสฺ สติโก.เรอ่ื งราวของทานเปนอยา งไร ? แมพระเถระน้ี ก็เปนผูม อี ธิการอนั กระทําไวแ ลวในพระพุทธเจาองคกอ น ๆ เมื่อโลกวางจากพระพุทธเจา (สญุ ญกปั ) บังเกดิ ในเรอื นแหง ตระกลูถงึ ความเปน ผูร ูเดียงสาแลว เหน็ พระปจเจกสัมพทุ ธเจา อยูบ นภูเขาช่อื วาภตู คณะ มีใจเลอ่ื มใส ไดท ําการบชู าดว ยดอกมะลซิ อน. ดวยบุญกรรมน้ัน เขาไปบงั เกิดในเทวโลก ทองเทีย่ วไป ๆ มา ๆอยแู ตในสุคติภพเทา น้ัน เกดิ ในตระกลู พราหมณ แควนมคธ ในพทุ ธปุ บาท-กาลน้ี บรรลนุ ติ ภิ าวะแลว มีครอบครวั ไดบ ุตรช่อื วา ธมั มสวะ เมอ่ื บตุ รบวชแลว แมต นเอง (กย็ า งสูวัยชรา) มอี ายุ ๑๒๐ ป แลว เกิดความสลดใจวา บตุ รของเรายงั หนุม บวชกอ นแลว เมื่อเปนเชนน้ัน เหตไุ ร เราจักไม* อรรถกถาวา พระธมั มสวปตเุ ถระ

พระสุตตนั ตปฎก ขทุ ทกนิกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๑ - หนาท่ี 490บวชเลา ? ดงั น้แี ลว ไปสสู ํานกั ของพระศาสดา ฟง ธรรมแลว บวช เรม่ิตงั้ วิปส สนา ไดกระทาํ ใหแ จง พระอรหัตตอ กาลไมนานนกั . สมดงั คาถาประพันธท ี่ทานกลา วไวในอปทานวา มีภเู ขาชอ่ื วา ภตู คณะ อยูในทไ่ี มไ กล ภูเขา หิมวนั ต พระชินปจ เจกพทุ ธเจาองคห น่งึ สละโลกแลว มาอยู ณ ภเู ขาน้นั เราจงึ เอาดอกมะลซิ อนไปบูชา ทาน ไมต กลงจตุราบาย ตลอดแสนกปั หยอนหนึ่ง ในกัปที่ ๑๑ แตภทั รกัปนี้ เราไดเปนพระเจาจกั รพรรดิ องคห น่งึ มนี ามวา ธรณีรุหะ สมบูรณดวยแกว ๗ ประการ มพี ลมาก. เราเผากิเลสทง้ั หลายแลว ฯ ล ฯ คาํ สอนของพระพทุ ธจาเรากระทําสาํ เร็จแลว ดังน.ี้ ก็พระเถระคร้นั บรรลพุ ระอรหัตแลว พิจารณาขอ ปฏบิ ัติของตนบังเกิดความโสมนสั เมอื่ จะเปลงอุทาน ไดกลาวคาถาวา เรามอี ายุ ๑๒๐ ป จงึ ออกบวชเปน บรรพชิต ไดบ รรลุวิชชา ๓ แลว บําเพญ็ กิจในพระศาสนา เสรจ็ แลว ดงั น้.ี บรรดาบทเหลา นน้ั บทวา ส วีสวสฺสสตโิ ก ความวา เรามีอายุ ๑๒๐ ป คือเราน้นั นับแตเกิดมา มีอายคุ รบ ๑๒๐ ป. บทวา ปพพฺ ชึความวา เขาถึงบรรพชาเพศ. คาํ ทเี่ หลือมีนยั ดังกลา วแลว ทั้งนั้น. ก็คาํ เปนคาถานแ้ี หละ ไดเ ปนคาํ พยากรณพ ระอรหัตผลของพระเถระน้ี. จบอรรถกถาธมั มสวปต ุเถรคาถา

พระสุตตนั ตปฎ ก ขทุ ทกนกิ าย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๑ - หนา ท่ี 491 ๙. สงั ฆรกั ขิตเถรคาถา วา ดวยคาถาของพระสังฆรักขติ เถระ [๒๔๖] ไดย นิ วา พระสังฆรักขิตเถระไดภ าษิตคาถาน้ีไว อยา งนว้ี า ภิกษผุ ูอยูในทสี่ งัดน้ี เหน็ จะไมค าํ นึงถงึ คาํ สอน ของพระศาสดา ผทู รงอนเุ คราะหสตั วโลก ดวยประ- โยชนอ ยา งเยี่ยมเปน แน จงึ ไมส าํ รวมอนิ ทรยี  เหมือน แมเนอื้ ลูกออนในปา ฉะน้ัน. อรรถกถาสังฆรกั ขิตเถรคาถา คาถาของทานพระสังฆรกั ขติ เถระ เริม่ ตนวา น นูนาย ปรมหิ-ตานุกมปฺ โ น. เรื่องราวของทา นเปน อยา งไร ? แมพระเถระนน้ั ก็เปน ผมู ีอธิการอันกระทาํ แลวในพระพุทธเจา องคกอน ๆ ส่งั สมบญุ ไวในภพนนั้ ๆ เกดิ ในเรอื นแหง ตระกลู ในกัปท่ี ๙๔แตภัทรกัปนี้ ถึงความเปนผูรเู ดยี งสาแลว วนั หนึง่ เหน็ พระปจ เจกพทุ ธเจา๗ องคอ ยทู เ่ี ชิงเขา เปน ผมู ใี จโสมนัส เก็บเอาดอกกระทมุ ไปบชู า. ดว ยบุญกรรมน้ัน เขาไปบงั เกดิ ในเทวโลก กระทําบญุ แลว ทองเท่ียวไป ๆ มา ๆ อยแู ตในสคุ ตภิ พเทา นั้น บงั เกิดในตระกลู ของผูมั่งคั่งในพระนครสาวตั ถี ในพทุ ธุปบาทกาลน้ี ไดมีนามวา สงั ฆรกั ขติ . เขาบรรลุนติ ภิ าวะแลว ไดมีจิตศรทั ธา บวชแลว เรียนกรรมฐาน กระทําภิกษรุ ูปหนงึ่

พระสตุ ตนั ตปฎ ก ขุททกนกิ าย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๑ - หนาท่ี 492ใหเปน สหายแลว อยใู นปา . ในทไ่ี มไกลจากทซี่ ง่ึ พระเถระพํานักอยู มีแมเ นื้อตัวหนึง่ ตกลกู อยทู ่พี ุมไม เฝารักษาลูกนอ ยที่ยงั เล็ก แมจะถกู ความหิวครอบงํา ก็ไมไ ปหากนิ ไกล เพราะความหว งไยในลกู และตอ งระกาํ ลําบาก เพราะหาหญาและนาํ้ ในท่ีใกลไ มไ ด. พระเถระเห็นดังน้ัน เกดิ ความสลดใจวา โอหนอ สัตวโลกนี้ อันเคร่ืองผกู คอื ตณั หารดั รงึ ไว ยอ มเสวยทกุ ขห นัก ไมสามารถจะตัดเครอื่ งผูกตัณหานัน้ ได ดังนีแ้ ลว กระทําเหตุการณน นั้ แหละใหเปน ขอสบั เจริญวปิ สสนา บรรลุพระอรหัตแลว. สมดังคาถาประพันธที่ทา นกลาวไวในอปทานวา มภี ูเขาชอ่ื วา กุกกุฏะ อยูในท่ไี มไกลภเู ขา หิมพานต พระปจเจกพุทธเจา ๗ องคอยทู ่ีเชิงเขานัน้ เราเห็นตนกระทมุ มีดอกบาน ดังพระจันทรพุง ขน้ึ สู ทองฟา จึงประคองดว ยมือทั้งสอง บูชาพระปจ เจก พทุ ธเจาท้ัง ๗ องค ในกัปที่ ๙๔ แตภทั รกปั น้ี เรา ไดบ ชู าพระปจเจกพุทธเจา ดว ยดอกไมใ ด ดวยการบชู า น้ัน เราไมร ูจกั ทุคตเิ ลย นเี้ ปนผลแหงการบูชาพระ ปจเจกพุทธเจา ในกปั ท่ี ๙๒ แตภัทรกัปนี้ ไดเปน พระ เจา จกั รพรรดิ ๗ พระองค นามวา ปุปผะ สมบรู ณด ว ยแกว ประการ มพี ลมาก. เราเผากเิ ลส ท้งั หลายแลว ฯ ล ฯ คาํ สอนของพระพทุ ธเจาเรากระทาํ สาํ เรจ็ แลว ดังน.ี้ ก็พระเถระ คร้ันบรรลพุ ระอรหตั แลว รูวา ภิกษผุ เู ปน เพอ่ื นของตนอยอู ยางผูมากไปดว ยมจิ ฉาวิตก จึงกระทํานางเน้ือน้นั แหละใหเปน อปุ มาแลว ไดกลา วคาถาวา

พระสุตตันตปฎ ก ขทุ ทกนกิ าย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๑ - หนาท่ี 493 ภิกษุผอู ยใู นที่สงัดน้ี เห็นจะไมค ํานงึ ถงึ คําสอน ของพระศาสดา ผทู รงอนเุ คราะหสัตวโลก ดวย ประโยชนอยา งยอดเยย่ี มเปนแน จงึ ไมสาํ รวมอินทรีย เหมือนแมเ น้อื ลูกออนในปา ฉะนนั้ ดังน้.ี บรรดาบทเหลานนั้ น ศัพท ในบทวา น นูนาย น้ี เปน นบิ าตลงในอรรถวา ปฎเิ สธ. บทวา นูน เปนนบิ าตลงในอรรถวา ปรวิ ิตก. ตัดบทเปน นนู อย . บทวา ปรมหติ านกุ มปฺ โน ความวา ของพระผูมีพระ-ภาคเจา ผมู ปี กติอนุเคราะหสตั วทงั้ หลายอยา งยอดเยีย่ ม คอื เปรียบไมไ ด หรอืดวยประโยชนอยา งย่ิง คอื อยางเยย่ี ม. บทวา รโหคโต ตดั บทเปนรหสิ คโต (อยใู นท่ีลับ) อธิบายวา อยใู นสุญญาคาร คอื เปน ผูประกอบดวยกายวเิ วก. ในบทวา อนุวคิ เณติ น้ี ตองนําเอาบททัง้ สองวา น นนู มาเช่อื มเขาเปน นานุวิคเณติ นนู ไดความวา เหน็ จะไมคดิ คอื ไมตรกึตรองวา จะตองขวนขวาย. บทวา สาสน ความวา คําสอนคือขอ ปฏบิ ัติอธบิ ายวา ไดแก การเจริญจตุสัจจกรรมฐาน. บทวา ตถา หิ ความวาเพราะเหตุนน้ั นน่ั แหละ ไดแก เพราะไมข วนขวายคาํ สอนของพระศาสดาน่นัเอง. บทวา อย แกเปน อย ภิกฺขุ แปลวา ภิกษนุ .้ี บทวา ปากตนิ ทฺ ฺริโย ความวา ช่อื วา ผูมีอนิ ทรยี อนั เปนแลวตามสภาพ เพราะปลอ ยอินทรียทง้ั หลาย มีใจเปน ที่ ๖ ไปในอารมณท ั้งหลายตามใจของตน. อธบิ ายวา เปนผไู มสํารวมจักษุทวารเปนตน ภกิ ษุนน้ั ชอื่ วาอยูอ ยางผไู มสํารวมอินทรยี  เพราะไมต ดั กเิ ลสเคร่อื งของคือตัณหาใด พระเถระเมือ่ จะแสดงขอ อปุ มาแหง กเิ ลสเคร่อื งขอ งคือตัณหานัน้ จงึ กลา ววา มคิ ี

พระสตุ ตันตปฎ ก ขทุ ทกนกิ าย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๑ - หนา ที่ 494ยถา ตรุณชาตกิ า วเน (เหมือนแมเ นือ้ ลกู ออ นในปาฉะน้นั ) อธบิ ายวาแมเ น้ือยังมลี กู เลก็ ดงั น้ี ยอมเสวยทกุ ขใ นปา เพราะตดั ความสิเนหาในลกูไมขาด ไดแก ไมลวงพนความทกุ ขน ั้น ฉนั ใด แมภกิ ษนุ ก้ี ็ฉันนัน้ เมอื่อยอู ยา งผไู มสํารวมอินทรีย เพราะตัดกเิ ลสเครอ่ื งเก่ยี วของไมได ช่ือวา ยอมไมลวงพนทุกขในวฏั ฏะ ดังน้ี อกี อยา งหน่งึ ปาฐะวา ตรุณวิชาติกา ก็ม.ีความก็วา มีลกู ออ น ทจ่ี ะตอ งทะนุถนอม. ภกิ ษุนั้น ฟง ดังน้ันแลวเกดิ ความสลดใจ เจรญิ วิปสสนา บรรลุพระอรหตั ตอกาลไมนานนกั . จบอรรถกถาสังฆรักขติ เถรคาถา ๑๐. อสุ ภเถรคาถา วาดว ยคาถาของพระอุสภเถระ [๒๔๗] ไดยินวา พระอสุ ภเถระไดภาษิตคาถานีไ้ ว อยางนีว้ า พฤกษชาตทิ งั้ หลายบนยอดเขา ทถ่ี ูกนาํ้ ฝนใหม ตกรดแลว ยอ มงอกงาม จติ อนั ควรแกภาวนา ยอม เกดิ ทวีข้นึ แกเ รา ผูช อื่ วาอุสภะ ผูใครตอ วเิ วก ผมู ี ความสําคัญในปา. จบวรรคท่ี ๑๑

พระสตุ ตันตปฎ ก ขุททกนิกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๑ - หนา ท่ี 495 อรรถกถาอุสภเถรคาถา คาถาของทา นพระอุสภเถระเร่มิ ตน วา นคา นคคฺเคสุ สุส วริ ุฬหฺ า.เรอื่ งราวของทา นเปน อยา งไร ? แมพระเถระนี้ กเ็ ปนผมู ีอธกิ ารอันกระทําไวแ ลวในพระพทุ ธเจาองคกอน ๆ กระทาํ บญุ อนั เปน อุปนิสยั แหง พระนพิ พานไวในภพนน้ั ๆ เกิดเปนเทพบตุ รในกาลของพระผูมพี ระภาคเจา ทรงพระนามวา สิขี ในกัปท่ี ๓๑แตภัทรกัปนี้ วันหนึง่ เหน็ พระศาสดาแลว เปน ผูมีใจเล่อื มใส ไดท ําการบชู าดว ยดอกไมทิพย การบูชาดว ยดอกไมน ้ัน ไดต ั้งอยูโดยอาการดังมณฑปดอกไมตลอด ๗ วนั . เทวดาและมนุษยทง้ั หลายไดมกี ารประชมุ เปนมหาสมาคม. ดวยบญุ กรรมนนั้ เขาทอ งเทยี่ วไปในเทวดาและมนษุ ยทง้ั หลาย บังเกิดในตระกูลของผมู ัง่ คงั่ แควน โกศลในพุทธุปบาทกาลน้ี ไดม ีนามวา อุสภะ. เขาถงึ ความเปน ผรู เู ดียงสาแลว เปนผูมีความเลือ่ มใสอันไดแลวในพระศาสดา ในคราวรบั มอบพระวหิ ารชือ่ วา เชตวนั บรรพชาแลว กระทาํ บรุ พกจิ เสร็จแลวอยทู เี่ ชงิ เขาในปา . ก็โดยสมยั นน้ั เม่อื เมฆในฤดูฝนพดั ผานทําใหฝ นตกลงมากองใบไมทส่ี มุ กนั จนหนาทบึ เพราะเครอื เถาของกง่ิ ไม จะมี (กองอยู) ท่ียอดเขาครน้ั อยมู าวนั หนึ่ง พระเถระออกจากถาํ้ มองเหน็ ปาท่นี าร่นื รมย และภเู ขาท่นี า รน่ื รมยน น้ั แลว คิดอยโู ดยโยนโิ สมนสิการวา ธรรมชาติมีตน ไมเปนช่ือแมเชน นี้ หาเจตนามไิ ด ยอ มถึงความเจรญิ งอกงาม เพราะความสมบูรณของฤดู เมือ่ เปนเชน นั้น เหตไุ ฉน เราไดฤ ดเู ปนทสี่ บายแลว จักไมเ จรญิ ดว ยคุณธรรมท้ังหลาย ดังนแ้ี ลว ไดก ลา วคาถาวา

พระสุตตนั ตปฎ ก ขทุ ทกนิกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๑ - หนาท่ี 496 พฤกษชาติท้งั หลายบนยอดเขา ท่ีถกู ฝนใหม ตกรดแลว ยอมงอกงาม จติ อันควรแกภาวนา ยอ ม เกิดทวีขึ้นแกเ รา ผูมนี ามวา \" อสภะ \" ผใู ครว ิเวก ผูมีความสําคัญในปา ดังน้.ี บรรดาบทเหลาน้นั บทวา นคา แปลวา ตนไม. บางอาจารยเรียกวา นาคา หมายถงึ ตน กากะทงิ . บทวา นคคเฺ คสุ แปลวา บนยอดเขา. บทวา สุส วิรุฬหฺ า ความวา เปน ตน ไมมรี ากงอกงามดว ยดี คือแผข ยายไปโดยรอบ อธบิ ายวา แตกกิง่ กา นสาขาทง้ั ออ นท้ังแก แลดูสลา งไปโดยรอบท้ังขางลางและขา งบน. บทวา อุทคฺคเมเฆน นเวน สติ ตฺ า ความวา อันเมฆที่ทาํ ใหฝนตก ทเี่ กิดขึ้นคร้ังแรกหา ใหญ ตกรดชมุ โชก. บทวา วเิ วกกามสฺส ไดแก ปรารถนาจติ ตวิเวก อันสงดั แลวจากกิเลส คือ ปรารถนาจติ ควิเวกนนั้ วา กายวเิ วกอนั ผอู ยใู นปา ไดแลวกอน บดั น้ีเราพงึ ไดจติ ตวเิ วก อันเปนนิสสยปจ จยั แหง การบรรลอุ ปุ ธวิ ิเวก อธิบายวาไดแ กการหมน่ั ประกอบเนือง ๆ ซ่งึ ชาคริยธรรม ดวยเหตนุ นั้ พระเถระจึงกลาววา อรฺสฺ ิโน (ผมู ีความสาํ คัญในปา) ดังน้ี อธบิ ายวา ผมู คี วามสาํ คัญในการอยใู นปา คอื มากไปดวยเนกขัมมสงั กัปปะ อยางนวี้ า ขน้ึ ชื่อวาการอยูป า อันพระศาสดาทรงสรรเสรญิ แลว ทรงชมเชยแลว ก็และการอยูป านั้น กเ็ พียงเพือ่ ทําสมถภาวนา และวปิ สสนาภาวนาใหบรบิ รู ณ เพราะฉะนัน้สมถภาวนาและวิปส สนาภาวนานน้ั เราควรกระทาํ ใหอยูในเงื้อมมอื ดงั นี้.

พระสตุ ตันตปฎ ก ขุททกนิกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๑ - หนา ท่ี 497 บทวา ชเนติ เทา กับ อปุ ฺปาเทนฺติ แปลวา ยอมใหเกดิ ข้นึ ก็บทวา ชเนติ น้ี เปนเอกวจนะ ใชใ นอรรถแหงพหวุ จนะ. สวนอาจารยบางพวกกลาววา ชเนนตฺ ิ. บทวา ภิยโฺ ย แปลวา ยิ่ง ๆ ขน้ึ ไป. พระเถระเรียกตนเองน่นั แหละ ดวยบทวา อุสภสฺส เหมอื นเรยี กคนอ่ืน. บทวา กลยฺ ต ความวา ความท่ีจติ สมควร คอื ความทจ่ี ิตควรแกการงาน ไดแ กความทจ่ี ติ ควรแกภาวนา. ความขอ นนี้ ้นั ขา พเจา กลา วไวใ นหนหลงั แลวท้งั นน้ั . พระเถระกลา วคาถาน้ีอยูอยางน้นี ัน่ แล ขวนขวายวปิ ส สนาแลว บรรลพุ ระอรหตั . สมดังคาถาประพนั ธทท่ี า นกลาวไวในอปทานวา เราเปนเทพบุตร ไดบูชาพระผมู พี ระภาคเจา ผู เปน นายก พระนามวา สขิ ี ไดนอมบชู าพระพทุ ธองค ดว ยดอกมณฑารพ พวงมาลยั ทพิ ย เปนหลงั คาบังรม ในพระตถาคตตลอด ๗ วนั . ชนท้ังปวงมาประชุมกัน นมสั การพระตถาคต ในกปั ท่ี ๓๑ แตภัทรกปั น้ี เราได บชู าพระพทุ ธเจาดวยดอกไมใด ดวยการบูชานน้ั เรา ไมร จู ักทุคตเิ ลย นเี้ ปนผลแหง พทุ ธบชู า ในกัปที่ ๑๐ แตภ ัทรกัปน้ี เราไดเปนพระเจาจกั รพรรดริ าช พระ- นามวา \"ชตุ นิ ธระ\" สมบรู ณดวยแกว ๗ ประการ






Like this book? You can publish your book online for free in a few minutes!
Create your own flipbook