tripitaka_54

พระสตุ ตันตปฎ ก ขุททกนิกาย เถรีคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนา ที่ 137 ๔. อรรถกถาสนุ ทรนี ันทาเถรคี าถา คาถาวา อาตรุ  อสุจึ เปน ตน เปนคาถาของพระเถรชี ่อื สุนทรีนันทา. เลา กันวา แมพระเถรชี ื่อสนุ ทรนี ันทาองคน้ีก็บังเกิดในเรอื นตระกูลในพระนครหงั สวดี เธอรคู วามแลว ฟง ธรรมในสาํ นกั ของพระศาสดา เห็นพระศาสดาทรงต้งั ภกิ ษณุ อี งคห นึ่ง ในตําแหนง เปนเลิศของภกิ ษณุ ที ัง้ หลายผูไดฌ าน จงึ สรา งสมบญุ ญาธกิ ารปรารถนาตาํ แหนง นนั้ ส่งั สมกศุ ลทองเท่ยี วในเทวโลกและมนุษยโลกอยหู น่งึ แสนกปั ในพุทธปุ ปาทกาลนบ้ี ังเกดิ ในศากย-ราชตระกูล พระญาตทิ ้ังหลายตั้งนามใหเ ธอวา นนั ทา. กาลตอมา รูก ันท่ัวไปวา นันทาผสู วยงามและสาวงามของชนบท ในหอ ง ๑๒ ศอกที่มอื มดิ ไมต อ งใชประทปี ดจุ พระเถรีภทั ทกาปลานี สวางดวยแสงสวางของสรรี ะ เปน ผูท รงยศงดงามดว ยคณุ ต้ังรอ ยกวาแสงสวางเหลานนั้ . นางสุนทรีนันทานั้น เธอพระผมู พี ระภาคเจา ของเราทงั้ หลายบรรลุความเปน พระสัพพัญูแลว เสด็จไปกรงุ กบิลพสั ดุโ ดยลําดบั ทรงใหน นั ท-กมุ ารและราหุลกมุ ารบวชแลวเสดจ็ ไป เม่อื พระเจาสทุ โธทนมหาราชเสด็จปร-ินพิ พานแลว เมอื่ พระมหาปชาบดีโคตมีและพระพิมพาราหลุ มารดาบวชแลวเธอคิดวา พระเชษฐภาคา ของเราทรงละความเปน พระเจาจกั รพรรดิ บวชเปนพระพทุ ธเจา ผอู คั รบุคคลในโลก แมร าหุลกุมารพระโอรสของพระองคก ็บวชเจา นันทราชภสั ดาของเราก็ดี พระมหาปชาบดโี คตมีพระมารดากด็ ี ราหุลมารดาพระภคนิ กี ด็ ี ก็บวชกันหมดแลว บัดนเ้ี ราจักทาํ อะไรในเรอื น เราจักบวชเธอไปสาํ นกั ภกิ ษุณี บวชดวยความรกั พวกพระญาติ ไมไ ดบวชดว ยศรทั ธา

พระสุตตนั ตปฎ ก ขุททกนกิ าย เถรีคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนา ที่ 138ฉะนั้น ถงึ บวชแลว กย็ งั เกิดความเมาอาศยั รูป ไมไปทบี่ าํ รุงพระพทุ ธเจา ดว ยคดิ วา พระศาสดาทรงตาํ หนิติเตยี นรูป ทรงแสดงโทษในรปู โดยอเนกปรยิ ายเร่อื งท้ังหมดเปน ตนดังทีก่ ลาวนี้ พึงทราบตามนยั ท่กี ลาวแลวในเรื่องของพระ-อภริ ปู นนั ทาเถรีที่กลา วมาแลว สวนความแปลกกันดงั น้ี เมอ่ื พระเถรเี ห็นรปูหญิงท่พี ระศาสดาทรงเนรมติ ถูกชราครอบงาํ แลว โดยลาํ ดบั จงึ มนสิการเปนอนจิ จงั ทกุ ขงั อนัตตา จิตไดม ุงตรงกัมมฏั ฐาน พระศาสดาทรงเห็นดงั นนั้เม่อื ทรงแสดงธรรมเปน สปั ปายะแกเ ธอไดต รัสพระคาถา ๓ พระคาถาเหลานีว้ า แนะนนั ทา เธอจงดูรา งกายอันกระสบั กระสา ย ไมสะอาด เปอ ยเนา จงอบรบจิตใหตั้งมั่นดวยดี มี อารมณเปนหนึง่ ดว ยอสุภสัญญา รา งกายนฉ้ี ันใด รา งกายของเธอน่นั ก็ฉนั นั้น รางกายของเธอน่นั ฉนั ใด รางกายน้กี ฉ็ นั น้ัน รางกายเปนของเปอ ยเนา มกี ลนิ่ เหม็นฟุงไป ที่พวกชนพาลเพลดิ เพลินกันยง่ิ นกั เมือ่ เธอพิจารณารา งกายน้อี ยา งน้ี ไมเ กยี จครา นทงั้ กลาง คืนกลางวัน ตอ น้ันจกั แทงตลอด แลว เหน็ ไดด ว ย ปญ ญาของตน. พระเถรนี ัน้ สง ญาณไปตามแนวพระธรรมเทศนา ดาํ รงอยใู นโสดา-ปตตผิ ล พระศาสดาเมอื่ ตรัสบอกกัมมฏั ฐานเพอ่ื ประโยชนแกมรรคเบอ้ื งบนแกพระเถรีน้ัน เพื่อทรงแสดงวา แนะนันทา ในสรรี ะนีไ้ มมสี าระแมมปี ระ-มาณนอ ยเลย กายนมี้ ีเนอ้ื และเลอื ดฉาบทาไว เปน ทอี่ ยขู องชราเปนตน เปนเพยี งกองกระดกู เทา นัน้ ดังน้ี จึงตรสั พระคาถานใ้ี นธรรมบทวา

พระสุตตนั ตปฎก ขุททกนิกาย เถรีคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาที่ 139 รปู นอ้ี นั ธรรมดาสรางขึน้ ใหเ ปนนคร แหงกระดูก มีเนอื้ และเลอื ดฉาบทาไว เปนท่ีต้งั แหงชรา มจั จุ มานะ และมกั ขะ. เวลาจบเทศนา พระเถรีน้ันไดบ รรลุพระอรหตั เพราะเหตนุ นั้ ทา นจงึ กลา วไวในอปทานวา๑ ในกปั ทห่ี นง่ึ แสนแตภัทรกัปน้ี พระพิชิตมารพระ นามวาปทมุ ตุ ตระ ผูทรงรจู บธรรมทัง้ ปวง เปนนายก ของโลก เสด็จอบุ ตั ขิ ้นึ แลว พระองคเ ปน พระพทุ ธเจา ผูฉลาดในเทศนาวธิ ี ตรสั สอนเหลาสัตวใ หร ูแจง ทรง ชวยสรรพสตั วใหขา มได ไดทรงใหหมูชนขา มพน ไป เปนอนั มาก ทรงพระกรณุ าอันเคราะหแสวงทาประ- โยชนแกสรรพสัตว ทรงตั้งพวกเดยี รถยี ที่มาเฝา ทงั้ หมดไวในเบญจศีล พระศาสนาของพระองคไ มอ ากลู วางจากพวกเดยี รถยี  งดงามไปดวยพระอรหนั ตท ้งั หลายทม่ี คี วามชํานาญ เปนผูค งท่ี พระองคทรงเปน พระมหามุนมี ีพระวรกายสูง ๘ ศอก มีพระรัศมงี าม ดงั ทองคําที่มีคา มีพระลักษณะอนั ประเสริฐ ๓๒ ประการ มพี ระชนมายแุ สนป พระองคดาํ รงอยูโ ดย กาลเทา น้ันไดท รงชวยใหห มูชนขา มพน ไปเปน อนั มาก ครั้งนัน้ ขาพเจา เกิดในตระกลู เศรษฐีในพระนคร หังสวดี มคี วามรุง เรื่องดว ยรตั นะตางๆ เพยี บพรอ ม ไปดวยความสขุ เปนอันมาก ขา พเจาเขา เฝาพระมหา-๑. ขุ. ๓๓/ขอ ๑๖๕ นันทาเถรอี ปทาน.

พระสตุ ตนั ตปฎก ขุททกนกิ าย เถรคี าถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนา ที่ 140วีระเจา พระองคนั้น ไดฟ ง พระธรรมอยางจบั ใจยิง่ ซง่ึเปนอมตะ ครงั้ นนั้ ขา พเจา เลอ่ื มใสไดนมิ นตพระพุทธ-เจา ผูเปน นายกของโลกพรอ มดว ยพระสงฆแ ลว ถวายมหาทานแดพระองคด ว ยมือของตน ขา พเจา ไดซ บเศยี รลงใกลพ ระวีระเจา ผเู ปนนายกของโลกพรอมดวยพระสงฆ ปรารถนาตาํ แหนงอนั เปนเลิศของเหลาภกิ ษณุ ที ่ีไดฌ าน ครง้ั นั้น พระสคุ ตเจา ผูฝกนรชนทย่ี งัไมไ ดฝ ก ทรงเปน สรณะของโลกสาม เปน ผใู หญทรงนรชนไวใหด ี ทรงพยากรณวา เธอจักไดต ําแหนง ท่ีปรารถนาดแี ลว นนั้ แตกปั น้ไี ปหนง่ึ แสนกปั พระ-ศาสดาพระนามวาโคตมะ มีพระสมภพในวงศพระเจาโอกกากราชจกั เสดจ็ อุบัติขึน้ ในโลก เธอจักไดเปนทายาทในธรรมของพระองคจ ักเปน โอรสอนั ธรรมเนร-มิต จกั เปนสาวกิ าของพระศาสดา มนี ามวานันทาครัง้นนั้ ขาพเจาไดฟ ง พระพทุ ธพจนน้นั แลว มีความยินดี มีจติ ประกอบดว ยเมตตา บํารงุ พระพชิ ิตมารผูเปนนายกพเิ ศษ ดวยปจจยั ทัง้ หลายตลอดชวี ติ ดวยกุศลกรรมท่ที าํ ไวดนี ั้น และดวยเจตนาอันแนวแน ขา พเจาละรา งกายมนุษยแลว ไดไ ปสวรรคชั้นดาวดงึ ส จตุ จิ ากชน้ั ดาวดงึ สน ั้นแลว ไดไ ปชั้นยามาจากชั้นยามาไปชน้ัดสุ ิต จากชน้ั ดสุ ติ ไปชัน้ นมิ มานรดี จากชั้นนิมมานรดีไปชัน้ ปรนิมมติ วสวัตดี ดวยอาํ นาจบญุ กรรมนน้ั

พระสุตตนั ตปฎก ขุททกนกิ าย เถรีคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท่ี 141ขาพเจา เกิดในภพใด ๆ ก็ไดครองตําแหนงมเหสีของพระเจา จักรพรรดิ และของพระเจาเอกราช เสวยสมบัติในเทวดาและมนุษยทง้ั หลาย เปนผูมคี วามสุขในท่ที กุสถาน ทองเท่ียวไปในกปั มใิ ชน อ ย ในภพหลังทมี่ าถงึ บดั น้ี ขา พเจา เปนราชธดิ าของพระเจา สุทโธทนะในกรงุ กบิลพสั ดุ มีรปู สมบัตทิ ปี่ ระชาชนพากันสรรเสรญิราชตระกลู นัน้ เห็นขาพเจา มีรปู งามดังดวงอาทิตยจึงพากนั ช่ืนชม เพราะเหตนุ ัน้ ขาพเจาจึงมนี ามวา นนั ทาเปนผูมีลักษณะงามบวร ในกรงุ กบลิ พัสดซุ ่งึ เปน นครที่รน่ื รมยน ั้น นอกจากพระนางยโสธรา ปรากฏวาขาพเจา งามกวา ยุวนารีทง้ั ปวง พระเชษฐภาดาเปนพระพทุ ธเจา ผเู ลศิ ในไตรโลก พระภาดาองครองก็เปนพระอรหนั ตเหมอื นกัน ขา พเจา เปน คฤหัสถอยูผูเดียวพระมารดาทรงตกั เตือนวา แนะลกู รกั ลูกเกดิ ในศากย-ตระกลู เปน พระกนิษฐภคินขี องพระพทุ ธเจา เมอ่ื เวนจากนันทกุมารเสียแลว ลกู จักไดประโยชนอ ะไรในเรอื นเลา รปู ถงึ มีความเปนหนมุ สาวกม็ ีความแกเ ปนอวสาน รูก นั วาไมส ะอาด เม่อื ยงั ไมมีโรค กม็ โี รคในทส่ี ุด ชวี ติ มคี วามตายเปนทีส่ ดุ รปู ของลกู นี้ แมจะงามจับใจนาใครดงั ดวงจันทร เมือ่ ตกแตงดวยเครื่องประดับก็ยิง่ มีสริ ิงามเปลง ปลัง่ เปนท่ีกาํ หนดหมายเปนทีย่ ินดแี หงนัยนตาทง้ั หลาย คลา ยทรัพยทีเ่ ปน สาระ

พระสุตตนั ตปฎ ก ขุททกนกิ าย เถรีคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท่ี 142ของโลกทบ่ี ชู ากัน เปนรูปท่ใี หเกดิ ความสรรเสริญเพราะบญุ ทั้งหลายท่ีไดบําเพญ็ ไว เปนทีช่ ่ืนชมแหงวงศโอกกากราช โดยกาลไมนานนัก ชรากจ็ กั มายา่ํ ยีลกู จงละเรอื นและรูปที่บัณฑติ ตาํ หนิ ประพฤติพรหม-จรรยเถิด ขาพเจายังหลงใหลในความเปน สาวแหงรูปไดฟงพระดาํ รัสของพระมารดาแลว กบ็ วชเปน บรรพชิตดวยรางกาย แตม ไิ ดบ วชดวยใจ ขา พเจาระลกึ ถึงตวั เอง จึงพากเพยี รเลาเรียนฌานเปน อันมาก พระมารดากต็ รัสเตือนใหประพฤติธรรม แตข า พเจา มไิ ดขวนขวายในเรอ่ื งน้นั ลาํ ดับนน้ั พระพิชิตมารผูทรงพระมหากรณุ า ทอดพระเนตรเหน็ ขา พเจา ซึง่ มีผิวหนาดงั ดอกบวั ทรงเนรมิตหญงิ งามนา ทัศนางามรงุ เรอื งมรี ูปงามกวาขาพเจาเสียอกี ใหข าพเจาเหน็ ดว ยอาน-ุภาพของพระองคเพื่อใหข าพเจาเบ่อื หนา ยในรูป ขาพ-เจา เปนคนสวย เหน็ หญิงนัน้ ซึง่ มีรางกายสวยยิง่ กวาจึงคิดวา เราเห็นหญงิ มนษุ ยด งั น้ี มผี ลดี และเปนลาภนยั นต าของเรา เชญิ เถิดแมคนงาม แมจ งบอกสิ่งทีต่ อ งประสงคแ กฉ นั แมจ งบอกตระกูลชอ่ื และโคตรของแม ซง่ึ เปนที่รักของแมแกฉันเถิด เวลานีไ้ มใ ชเวลาแหงปญหานะคนสวย แมจงใหฉ นั อยบู นตักอวยั -วะทง้ั หลายของฉนั จะทบั อยู จงใหฉ นั หลบั สักครูเ ถิดตอ แตนั้นแมค นสวย พงึ นอนเอาศรี ษะไวบ นตักของ

พระสตุ ตันตปฎ ก ขทุ ทกนิกาย เถรคี าถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท่ี 143ฉนั ของแขง็ ทีห่ ยาบมากตกลงท่ีหนาผากของเธอบวมปูดข้นึ ทันทีแลวแตก มสี ิง่ โสโครกหนองและเลือดไหลออก หนา แตกมกี ลิน่ เหม็นเนา อยางซากศพ ทวั่ ตวัขึน้ พอง มสี ีเขียว เธอมอี วยั วะท้ังปวงส่ันเทา หายใจถี่เสวยทุกขข องตน ครํา่ ครวญอยอู ยา งนา สงสาร เพราะเธอประสบทกุ ข ขาพเจา จงึ มีทกุ ข ตองทุกขเวทนาจมลงในมหาทกุ ข ขอเธอจงเปน ท่ีพ่ึงเปน เพ่ือนของฉนัหนา ที่งามของเธอหายไปไหน จมกู ที่โดง งามของเธอหายไปไหน รมิ ฝปากท่งี ามเหมอื นสลี ูกมะพลบั สุกของเธอหายไปไหน วงหนา ทงี่ ามดงั ดวงจนั ทรและลาํ คอที่คลา ยแทง ทองคาํ ของเธอหายไปไหน ใบหูของเธอที่เปนดังพวงดอกไม ก็มสี ีหมดสวยเสยี แลว ถนั ทงั้ คูของเธอที่เหมือน ดอกบวั ตมู เพียงดังหมอนาํ้ มนตพราหมณ แตกแลวมีกลน่ิ เหม็นเหมือนศพเนา เธอมีสะเอวกลม มีตะโพผงึ่ ผาย บดั น้ีเต็มไปดว ยสิง่ ช่ัวทราม โอ รปู ไมเ ทย่ี ง อวยั วะท่เี น่ืองในสรีระทง้ัหมดมีกลนิ่ เหมน็ เนา นากลวั นาเกลียด เหมอื นซากศพทเี่ ขาทิง้ ไวในปาชา เปนท่ยี นิ ดขี องพวกพาลชนครง้ั นั้นพระภาดาของขา พเจา ผปู ระกอบดว ยพระมหา-กรณุ าทรงเปน นายกของโลก ทอดพระเนตรเห็นขาพ-เจา มีจติ สลด ไดต รสั พระคาถาเหลานว้ี า แนะนันทาเธอจงดูรูปท่ีกระสับกระสา ย เปอยเนาดังซากศพ จง

พระสุตตันตปฎ ก ขุททกนกิ าย เถรีคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท่ี 144 อบรมจิตใหตัง้ ม่นั ดวยดี มีอารมณเดยี ว ดวยอสุภสญั - ญา รูปนีเ้ ปน ฉนั ใด รูปเธอก็เปน ฉนั นนั้ รปู เธอเปน ฉันใด รูปนกี้ ็เปนฉนั น้ัน รปู นี้มกี ลิน่ เนาฟงุ ไป พวก คนพาลยินดยี ิง่ นกั พวกบัณฑติ ผูไ มเกียจคราน ยอ ม พิจารณาเหน็ รปู นัน้ เปนอยา งนัน้ ทง้ั กลางคนื กลางวัน เหตนุ ้นั เธอจงเบ่ือหนาย พิจารณาดรู ูปนนั้ ดวยปญญา ของตน ลําดบั น้นั ขาพเจา ไดฟง คาถาเปนสภุ าษิตแลว มีความสลดใจ ต้งั อยูในธรรมนน้ั แลไดบรรลุพระอร- หตั แลว ในกาลนนั้ ขาพเจาน่ังอยูในทไี่ หน ๆ กม็ ฌี าน เปน เบอ้ื งหนา พระพิชติ มารทรงพอพระทัยในคุณสม- บัตนิ ั้น ไดท รงตั้งขา พเจา ไวในตําแหนง เอตทัคคะ ขา พเจา เผากเิ ลสแลว ถอนภพท้งั หลายไดห มดแลว ตดั เครอ่ื งผกู พนั เหมือนชา งพงั ตดั เชอื กเปนผไู มม อี าส- วะอยู การมาเฝา พระพุทธเจาผปู ระเสริฐของขาพเจา เปนการมาดแี ลว หนอ ขา พเจาบรรลวุ ิชชา ๓ แลว ได ปฏบิ ัตคิ าํ สอนของพระพุทธเจาแลว คณุ วเิ ศษเหลานี้ คือ ปฏิสัมภทิ า ๔ วิโมกข ๘ อภญิ ญา ๖ ขาพเจา ทาํ ใหแจงแลว ขา พเจา ไดป ฏบิ ัติคาํ สอนของพระพุทธ- เจา แลว . ครน้ั บรรลุพระอรหตั แลว พระเถรพี ิจารณาการปฏิบตั ิของตน ไดกลาวคาถา ๒ คาถาเหลาน้ี พรอมดวยคาถา ๓ คาถาทพ่ี ระศาสดาทรงแสดงวาอาตรุ  อสจุ ึ ปูตึ เปนตน เปนอุทานวา

พระสตุ ตนั ตปฎก ขทุ ทกนิกาย เถรคี าถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาที่ 145 เม่อื ขา พเจา นัน้ เปน ผูไมประมาท คน ควา อยโู ดย อบุ ายอนั แยบคาย ไดเหน็ กายนี้ทง้ั ภายในและภายนอก ตามความเปนจริง ทีนั้น ขา พเจาจึงเบือ่ หนายในกาย และคลายกําหนดั ในภายใน เปนผูไมประมาท ไม เกาะเก่ียวในสิ่งอะไร ๆ เปน ผสู งบระงบั ดบั สนิทแลว . บรรดาบทเหลา น้นั บทวา เอวเมต อเวกฺขนฺตี รตตฺ นิ ทฺ ิวมตน-ฺทติ า ตโต สกาย ปฺ าย อภนิ ิพฺพิชฌฺ ทกขฺ สิ  ความวา พวกบัณฑติเปนผไู มเกยี จครา นท้ังกลางคืนและกลางวนั คอื ตลอดกาลทงั้ ปวง พิจารณาคน ควากายนน้ั คือมีสภาพกระสับกระสา ยเปนตน เปน อยา งน้นั คอื โดยประการที่กลาวแลว วา รปู น้ีเปนฉนั ใด รูปเธอกเ็ ปน ฉนั นั้นเปน ตน ดว ยญาณจกั ษุซ่ึงเปน สวนเบ้อื งตน มคี วามผูกใจเปนปเุ รจาริกวา เราสง สตุ ามยญาณซ่ึงมีเสียงผอู ่นื เปนเหตุ เบ่อื หนายเพราะทําการแยกฆนะความเปนกอน ตามความเปนจริง เพราะเหตุนั้น คือเพราะนมิ ติ นนั้ เกิดในตน จักดู คอื จกั เห็นดว ยภาวนามยปญญาของตน ไดอยา งไรหนอ. เพราะเหตนุ น้ั พระเถรีจงึ กลา วคําเปน ตนวา ตสฺสา เม อปปฺ -มตฺตาย ดงั นี้ คาํ นน้ั มเี นื้อความวา เมอ่ื ขา พเจา น้นั เปน ผไู มประมาทเพราะไมอ ยูปราศจากสติ คนควา อยโู ดยอุบายอันแยบคาย คือดว ยปญ ญาท่ีเห็นแจงถงึ อนิจจลกั ษณะเปน ตน เห็นกายน้ี กลาวคือขันธปญ จก ทั้งภายในและภายนอก โดยแบงเปน สันดานของตนและสันดานของผอู ืน่ ตามความเปนจริง. ทนี ้นั คอื หลงั จากทีเ่ ห็นอยา งน้ัน ขา พเจาเบื่อหนายในกาย คอื เบื่อหนา ยแลว ในอตั ภาพ เพราะประกอบดว ยวิปสสนาปญ ญา ขา พเจาคลาย

พระสตุ ตนั ตปฎ ก ขุททกนิกาย เถรีคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนา ที่ 146กําหนัด คือถงึ ความคลายกาํ หนัดในสนั ดานในภายในโดยพิเศษทเี ดียว ขาพเจาเปนผไู มป ระมาท เพราะบรรลุที่สดุ แหง การปฏิบัติอัปปมาทธรรมตามทเ่ี ปนจรงิ เปนผูไมเ กาะเกี่ยวในส่งิ อะไร ๆ เพราะถอนสังโยชนข ึน้ ไดห มดแลวเปนผสู งบระงบั และดับสนิทแลว แล. จบ อรรถกถาสนุ ทรนี นั ทาเถรีคาถา ๕. นันทุตตราเถรีคาถา [๔๔๓] ขา พเจาไหวไ ฟ พระจันทร พระอาทิตย และเทวดา ไปสทู านํา้ แลว ลงดํานํา้ ขาพเจา สมาทาน วตั รเปนอันมาก โกนศรี ษะเสียคร่งึ หนง่ึ นอนบน แผนดนิ ไมบริโภคภัตตาหารในราตรี แตยงั ยนิ ดีการ ตกแตงและการประดบั บํารุงกายน้ีดวยการอาบน้าํ และขัดสี ถูกกามราคะครอบงาํ แลว ตอ มา ขาพเจา ไดศ รัทธาในพระศาสนา บวชเปนบรรพชติ เหน็ กาย ตามความเปน จรงิ จงึ ถอนกามราคะได ตดั ภพความ อยากและความปรารถนาไดทงั้ หมด ไมเกาะเกยี่ วดวย กิเลสเครื่องประกอบทุกอยาง บรรลุความสงบใจแลว. จบ นนั ทุตตราเถรีคาถา

พระสุตตนั ตปฎ ก ขุททกนกิ าย เถรคี าถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนา ท่ี 147 ๕. อรรถกถานนั ทตุ ตราเถรคี าถา คาถาวา อคฺคึ จนทฺ จฺ เปนตน เปนคาถาของพระเถรีชอื่ นัน-ทตุ ตรา. แมพ ระเถรชี ่อื นนั ทุตตราองคน้ี กไ็ ดส รา งสมบญุ บารมไี วในพระ-พุทธเจาองคกอน ๆ สง่ั สมกุศลอนั เปนอุปนิสัยแหงพระนพิ พานไวในภพนั้น ๆในพุทธปุ ปาทกาลน้ี เกดิ ในตระกูลพราหมณ ในกมั มาสธัมมนิคมแควนกรุ ุเรยี นวชิ าพื้นฐานและศลิ ปศาสตรบางอยาง เขา บวชเปนนคิ รนถ ขวนขวายในการกลาวโตต อบ ถือก่ิงหวา เท่ยี วไปในพ้นื ชมพทู วีป เหมือนพระภทั ทา-กณุ ฑลเกสาเถรี เขาไปหาพระมหาโมคคลั ลานเถระ ถามปญหา ถึงความปราชยั ต้ังอยูในโอวาทของพระเถระ บวชในพระศาสนา บําเพญ็ สมณธรรมอยไู มน านนักก็ไดบ รรลพุ ระอรหตั พรอมดวยปฏิสัมภทิ าทง้ั หลาย พิจารณาการปฏบิ ัตขิ องตน ไดก ลาวคาถา ๕ คาถาเหลา น้ีเปนอุทานวา ขา พเจาไหวไ ฟ พระจนั ทร พระอาทติ ยและ เทวดา ไปสูทา นํ้าแลว ลงดาํ นํา้ ขาพเจา สมาทานวตั ร เปนอันมาก โกนศรี ษะเสียครึง่ หนง่ึ นอนบนแผนดิน ไมบ ริโภคภัตตาหารในราตรี แตยงั ยินดีการตกแตง และการประดับ บาํ รงุ กายนด้ี ว ยการอาบน้ําและขัดสี ถกู กามราคะครอบงําแลว ตอ มา ขา พเจา ไดศ รัทธา ในพระศาสนา บวชเปนบรรพชติ เหน็ กายตามความ เปน จริง จงึ ถอนกามราคะได ตดั ภพความอยากและ

พระสุตตันตปฎก ขทุ ทกนิกาย เถรีคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนา ท่ี 148 ความปรารถนาไดท้ังหมด ไมเกาะเกี่ยวดวยกเิ ลส เครอ่ื งประกอบทุกอยา ง บรรลคุ วามสงบใจแลว. บรรดาบทเหลา นั้น. บทวา อคคฺ ึ จนฺทจฺ สรู ยิ จฺ เทวตาจ นมสสฺ ิห ความวา ขา พเจา เมอื่ แสวงหาทางบรสิ ทุ ธ์ิ ไดไ หวค อื ไดทาํการนอบนอมไฟ โดยประคองเคร่ืองบชู า เพือ่ ใหเทวดาทง้ั หลายมีพระอินทรเปน ตน โปรดปราน ดว ยคดิ วา เทวดาทั้งหลายมไี ฟเปนประมขุ ไหวพระจนั ทรในวนั ขึน้ ๒ คํา่ ทกุ ๆ เดือน ไหวพระอาทติ ยเชา เย็นทกุ ๆ วนั ไหวแ มพวกเทวดาภายนอกอน่ื ๆ มพี วกหิรญั ญคัพภะเปน ตน. บทวา นทีติตฺถานิคนฺตวฺ าน อุทก โอรุหามิห ความวา ขา พเจาเขาไปยังทา เปนที่บชู าของแมน้ําคงคาเปนตน ซงึ่ ประดิษฐานไวอยางดี ลงนํ้าคือคาํ ลงในน้าํ ชําระรา งกายเชาเย็น. บทวา พหูวตตฺ สมาทานา ไดแ ก สมาทานวัตรมอี ยางตา ง ๆ ๕ประการ มีเผาผลาญกเิ ลสดว ยตบะเปน ตน ทีท่ ฆี ะเปน พหู ก็เพื่อสะดวกในการแตงฉันท. บทวา อฑฒฺ  สสี สสฺ โอลขิ ึ ความวา ขา พเจาโกนศรีษะ.ของขา พเจาเสยี ครึ่งหน่ึง. อาจารยบ างทา นกลาวเนอื้ ความของบทวา อฑฒฺ สสี สฺส โอลขิ ึ วา เอาปอยผมครง่ึ หน่ึงผูกเปน ชฎา อีกครึ่งหน่ึงปลอ ยสยาย.บทวา ฉมาย เสยฺย กปเฺ ปมิ ความวา ขา พเจา เปนผูนอนบนแผน ดนิยอมนอนบนพนื้ ดินซึ่งมีประโยชนไ มม รี ะหวา ง. บทวา รตฺตึ ภตฺต นภุชฺ หิ  ความวา ขาพเจาเปนผูงดอาหารในเวลากลางคนื ยอ มไมบริโภคโภชนาหารในราตร.ี บทวา วิภูสาบณฑฺ นรตา ความวา ขาพเจา ลําบากกายเพราะอัตตกลิ มถามุโยคมาเปน เวลานาน คดิ วา เพราะรา งกายลําบากอยางนี้ ความ

พระสุตตนั ตปฎ ก ขทุ ทกนิกาย เถรีคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนา ที่ 149บรสิ ทุ ธ์ิแหงปญ ญายอมมีไมไ ด แตถารางกายเอบิ อ่มิ เปน ที่ยินดแี หง อนิ ทรยี ทง้ั หลาย ความบริสทุ ธิ์พึงมไี ด เมื่อจะอนเุ คราะหกายน้จี งึ ยินดใี นการตกแตงและการประดับ คนื ยนิ ดยี ่งิ ในการตกแตงดวยเครื่องตกแตงคอื ผา และในการประดบั ดว ยของหอมและดอกไมเ ปน ตน . บทวา นฺหาปนุจฺฉาทเนหิ จไดแก ดวยใหค นอ่นื ๆ นวดฟน เปนตน แลวใหอ าบนาํ้ และขัดสี. บทวาอปุ กาสึ อิม กาย ความวา อนุเคราะหก ายของเรานี้ คอื ใหอ่มิ หนํา.บทวา กามราเคน อฏฏิตา ความวา ขาพเจาเปน ผมู รี างกายแขง็ แรงเจริญถกู กามราคะทกี่ ลุมรมุ เพราะเหตุไมมีโยนโิ สมนสิการครอบงําแลว คอื เบยี ด-เบียนเนอื ง ๆ. บทวา ตโต สทธฺ  ลภติ วฺ าน ความวา ทาํ ลายพรตทีส่ มาทานอยางน้ีแลว มรี างกายแขง็ แรงเจรญิ เปนผขู วนขวายในการกลา วโตตอบเท่ียวไปในท่ีน้ัน ๆ หลังจากนนั้ คอื เวลาตอ มา ไดร ับโอวาทและอนสุ าสนใ นสํานักของพระมหาโมคคลั ลานเถระ ไดศ รทั ธา. บทวา ทิสฺวา กาย ยถาภตู ความวา ขา พเจา เห็นกายของขา พเจานีต้ ามความเปนจริง ดวยมรรคปญ ญาพรอ มดวยวปิ สสนา ถอนกามราคะไดท งั้ หมดดวยอนาคามิมรรค. บทวา สพเฺ พภวา สมจุ ฺฉนิ นฺ า อิจฺฉา จ ปตถฺ นาป จ ประกอบความวา ตอจากนัน้ภพท้งั หลาย ทง้ั ทเี่ ปน ความอยาก กลา วคอื ตณั หาในภพปจ จุบัน ทั้งทีเ่ ปนความปรารถนา กลา วคอื ตัณหาในภพตอไป ขาพเจา ตัดไดหมดแลว ดว ยมรรคอนั เลศิ . บทวา สนฺตึ ปาปณุ ึ เจตโส ความวา ถงึ คอื บรรลคุ วามสงบคือพระอรหตั ผล อยางแนนอน. จบ อรรถกถานันทตุ ตราเถรีคาถา

พระสุตตันตปฎก ขุททกนิกาย เถรคี าถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท่ี 150 ๖. มิตตากาลีเถรคี าถา๑ [๔๔๔] ขา พเจาออกจากเรือนบวชเปน บรรพชิต ดวยศรัทธา แตเปนผูข วนขวายในลาภสกั การะ เทยี่ ว ไปดว ยเหตุนั้น ๆ ขา พเจาละประโยชนอนั เย่ยี มแลว ถือเอาประโยชนอ ันเลว อยใู นอํานาจของกิเลส ไม รปู ระโยชนของความเปนสมณะ เมอ่ื ขา พเจานง่ั ในท่ี อยู ไดเกดิ ความสังเวชวา เราเดนิ ทางผิดเสียแลว ตก อยใู นอํานาจของตัณหา ชีวติ ของเรานอย ถกู ชราและ พยาธิย่าํ ยี กายนย้ี อมทาํ ลายไปกอ น ไมใ ชเ วลาทเ่ี รา จะประมาท เมอ่ื ขา พเจาพจิ ารณาเห็นตามความเปน จรงิ ถึงความเกิดขึน้ และความเสือ่ มไปของขันธท้ังหลาย จึงไดมจี ติ หลุดพนแลว ขาพเจาไดป ฏบิ ัติคาํ สอนของ พระพุทธเจาแลว . จบ มิตตกาลเี ถรคี าถา อรรถกถามติ ตากาฬีเถรีคาถา คาถาวา สทธฺ าย ปพพฺ ชิตวฺ าน เปนตน เปนคาถาของพระเถรีชือ่ มิตตากาฬี. แมพ ระเถรชี อื่ มิตตากาฬอี งคน ี้ กไ็ ดส รางสมบุญบารมีไวในพระพุทธ-เจา องคก อ น ๆ สงั่ สมกุศลอันเปน อุปนิสัยแหงพระนพิ พานไวใ นภพน้ัน ๆ ใน๑. อรรถกถาวา มติ ตากาฬเี ถรคี าถา.