tripitaka_54

พระสตุ ตนั ตปฎก ขทุ ทกนกิ าย เถรคี าถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนา ที่ 351การลอยบุญของคนที่ลงอาบนํ้ายอมมไี มได เพราะน้ํา ฉนั ใด แมก ารลอยบาปกย็ อ มมีไมไดฉนั นน้ั เหมอื นกนั เพราะเหตไุ ร กเ็ พราะการอาบน้ํา ไมเปนปฏิปก ษตอเหตแุ หงบาปทัง้ หลาย สภาพใดทาํ ส่งิ ใดใหพ นิ าศไป สภาพนนั้ ก็เปน ปฏปิ ก ษตอ สิ่งนนั้ ความสวางเปน ปฏิปกษตอความมดื วิชชาเปน ปฎิปก ษตอ อวชิ ชา ฉนั ใด การอาบน้ําก็ไมเปนปฏิปก ษต อบาป ฉนั นน้ั เพราะฉะน้ันพึงไดขอยตุ ใิ นเร่ืองนว้ี า หลุดพนจากบาปกรรม เพราะอาบนา้ํ ไมไ ด ดว ยเหตุน้ัน พระผูม พี ระภาคเจาจึงตรัสวา บุคคลยอ มสะอาดเพราะนาํ้ กห็ ามิได เพราะชน เปนอันมาก เขาก็อาบน้ํากันในแมน ้าํ น้ัน สัจจะและ ธรรมะมีในผูใด ผนู ัน้ ชือ่ วาเปนผูสะอาด และผูน้ัน ชอ่ื วา เปน พราหมณผูล อยบาป. บัดน้ี นางปุณณาทาสี เพ่ือแสดงวา ก็ผวิ า ทานตอ งการจะลอยบาปไซร ทา นกอ็ ยาทําบาปทุก ๆ ประการเลย จึงกลา วคาถาวา ยสฺส พรฺ าหมฺ ณเปนตน . บรรดาบทเหลานั้น บทวา ตเมว พฺรหเฺ ม มากาสิ ความวาทา นกลัวบาปใด ทานพันธุพรหม คือทานพราหมณ ทานกอ็ ยาไดท ําบาปนนั้ สิดว ยวาการลงนํ้า ก็เบยี ดเบยี นรางกาย ในหนา หนาวเชน นี้ อยางเดียวเทา นน้ัดว ยเหตุนนั้ นางปุณณาจึงกลาววา ขอความหนาวอยา ทาํ รา ยผิวทา นเลย อธิ-บายวา ความหนาวทเ่ี กดิ เพราะการอาบนํา้ ในหนา หนาวเชน น้ี อยา พงึ ทาํ รา ยอยา พึงเบยี ดเบียนผิวแหงรา งกายทา นเลย. บทวา กมุ ฺมคคฺ ปฏปิ นฺน ไดแกเราผดู ําเนนิ คอื ผูประคับประคองทางผิด คอื ถือเอาผดิ ๆ น.้ี บทวา อรยิ มคฺคสมานยิ ความวา ทานนํามาพรอม คอื นอมนํามาโดยชอบสูท างทพ่ี ระอริยะท้ังหลาย มีพระพุทธเจาเปนตน ทรงดําเนนิ มาแลวนวี้ า การไมท าํ บาปทงั้ ปวง

พระสุตตันตปฎ ก ขทุ ทกนิกาย เถรีคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนา ท่ี 352การทํากศุ ลใหพ รกั พรอม ดังน้เี ปนตน เพราะฉะนน้ั แมป ณุ ณาผเู จริญ เราขอมอบผา สาฎกผืนน้ี ใหแ กท า นดว ยความยนิ ดี เปน สว นของการบชู าอาจารยโปรดรบั ผาสากฎผืนนไี้ วเ ถดิ . นางปุณณานั้น ปฏเิ สธพราหมณนั้น แตเ พ่ือจะกลาวธรรม ทําพราหมณใ หตง้ั อยูในสรณะและศีล จงึ กลาววา ผา สาฎกจงเปนของทานเทา น้นัเถิด ขาพเจาไมต องการผา สาฎกดอก ดงั นี้แลว กลา วตอ ไปวา ถา ทานกลวั ทุกขดงั นี้เปนตน คาํ น้นั มคี วามวา ผวิ า ทานกลัวทกุ ขต างโดยความไมผาสุกและความมโี ชครายเปน ตน ในอบายทงั้ ส้ินและในสคุ ติ ผวิ า ทุกขนนั้ ไมนา รกัไมนาปรารถนาสาํ หรบั ทาน ทา นกอ็ ยาทํา อยาประกอบกรรมชว่ั ทราม แมประมาณเล็กนอย โดยกรรมมปี าณาตบิ าตเปน ตน ทางกายวาจา ในทแี่ จงคอื ทาํเปดเผยโดยปรากฏแกค นเหลาอื่น หรือโดยมโนกรรมมีอภิชฌาเปนตน ในมโนทวารอยา งเดียว ในทล่ี บั คือทําปกปด โดยไมปรากฏ กถ็ าหากทานจักกระทาํ บาปกรรมน้นั ในอนาคตหรือกําลังทําอยูใ นปจ จบุ นั ทา นแมจ ะจงใจเจตนาหนีไปเสีย ดวยประสงควา เมื่อเราหนีไปทางโนนทางน้ี ทุกขอันเปนผลของกรรมนั้น ก็ติดตามไปไมไดใ นอบาย ๔ มนี รกเปน ตน และในมนุษยดงั น้ี จะชื่อวาหลดุ พนจากบาปนนั้ ก็หาไม อธบิ ายวา เมอ่ื ปจ จัยอันมีคติและกาลเปน ตนยังประชมุ กนั อยู กรรมก็ยอ มจะใหผลไดท ั้งนนั้ บาลวี า อปุ จฺจกม็ ี ความวา เหาะไป. นางปณุ ณาคร้ันแสดงความไมมีทกุ ข เพราะไมท าํ บาปอยางนี้แลว บัดน้ี เพอ่ื จะแสดงเพราะการทาํ บุญบางจึงกลา ววา สเจ ภายสิเปนตน บรรดาบทเหลานนั้ บทวา ตาทิน ไดแก ผูถ งึ ความเปน ผูค งทใ่ี นอารมณท ่เี หน็ แลวเปน ตน หรอื ประกอบความวา ทา นจงเขา ถงึ พระสมั พทุ ธเจาพระองคนน้ั เปน สรณะ เพราะเปน ผทู ท่ี านพึงเหน็ เหมือนอยางผคู งท่พี ระ-สมั มาสัมพทุ ธเจาพระองคก อนๆ ทที่ านพึงเหน็ แมใ นพระธรรมและ

พระสตุ ตันตปฎก ขุททกนิกาย เถรคี าถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนา ท่ี 353พระสงฆ ก็นยั น้เี หมอื นกัน ประกอบความวา จงเขาถงึ พระธรรมของพระพุทธเจา ผูประเสริฐเชนนั้น ถึงหมคู อื กลุมของพระอรยิ บุคคล ๘ เปน สรณะ .บทวา ต ไดแ ก การถงึ สรณะ และการสมาทานศลี . บทวา เหหติ ิ แปลวาจักเปน. พราหมณนัน้ ต้ังอยูใ นสรณะและศลี แลว ตอมา ฟงธรรมในสาํ นกั ของพระศาสดาแลวไดศรทั ธา กบ็ วชพากเพยี รพยายามอยู ไมนานนกั ก็เปน ผมู ีวิชชา ๓ พิจารณาทบทวนขอ ปฏบิ ตั ขิ องตน เมื่อจะอุทานจึงกลา วคาถาวาพฺรหฺมพนฺธุ เปนตน. คาถานน้ั มคี วามวา แตก อ น ขา พเจามชี อ่ื วา พรหมพนั ธุ เผา-พันธุพรหม โดยเหตุเพียงเกิดในสกุลพราหมณ ขา พเจา เปนผมู ไี ตรเพทถงึพรอ มดว ยเวท ช่อื วา เปน พราหมณผ ูอ าบนํ้าเสรจ็ แลว โดยเหตุเพียงเรียนเปน ตน ซ่งึ ไตรเพทมอี ิรุพเพทเปนอาทิ ก็อยา งนน้ั บดั น้ี ขา พเจาเปน พราหมณจริง คือเปนพราหมณโดยปรมตั ถ เพราะลอยบาปไดโ ดยประการทั้งปวงชอ่ื วาเตวชิ ชา เพราะบรรลวุ ิชชา ๓ ชอ่ื วา ถึงพรอ มดวยเวท เพราะประกอบดวยเวท กลาวคือมรรคญาณ และชือ่ วา อาบน้าํ เสร็จแลว เพราะถอนบาปไดหมด แมคาถาที่พราหมณก ลา วไวใ นเร่ืองน้ี ภายหลงั พระเถรกี ็กลาวไวเฉพาะดงั น้ัน จึงชือ่ วา คาถาของพระเถรที ง้ั หมดแล. จบ อรรถกถาปุณณาเถรคี าถา จบ อรรถกถาโสฬสกนบิ าต

พระสตุ ตนั ตปฎ ก ขุททกนิกาย เถรีคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาที่ 354 เถรีคาถา วีสตนิ ิบาต ๑. อมั พปาลเี ถรคี าถา[๔๖๗] พระอมั พปาลเี ถรี ไดกลา วคาถาเหลานว้ี า แตก อ น ผมของขา พเจา มีสดี าํ เหมอื นสแี มลงภูมีปลายผมงอน เดี๋ยวน้ีผมเหลานน้ั กลายเปน เสมอื นปานปอเพราะชรา พระดาํ รสั ของพระพทุ ธเจา ผูต รัสแตความจรงิ เปน คําจริงแท ไมแ ปรเปนอ่นื . แตก อน มวยผมของขา พเจา เต็มดวยดอกไมหอมกรนุ เหมอื นผอบที่อบกล่ิน เดย๋ี วน่ีผมนั้น มกี ลิ่นเหมอื นขนแกะเพราะชรา พระดํารัสของพระพุทธเจาผูต รัสแตค วามจรงิ เปนคาํ จริงแท ไมแปรเปนอ่นื . แตก อ น ผมของขา พเจาดก งามดว ยปลายผมท่รี วบไวดว ยหวแี ละเข็มเสียบ เหมือนปาไมท ึบที่ปลกู ไวเปน ระเบียบ เดยี๋ วนผ้ี มน้นั บางลง ๆ ในท่นี ้ัน ๆเพราะชรา พระดํารสั ของพระพทุ ธเจา ผตู รัสแตความจริง เปน คําจรงิ แท ไมแ ปรเปน อน่ื . แตกอ น มวยผมดาํ ประดบั ทอง ประดบั ดว ยชอ งผมอยางดี สวยงาม เดย๋ี วน้ี มวยผมนน้ั กร็ วงเล่ียนไปทง้ั ศีรษะเพราะชรา พระดํารสั ของพระพุทธเจาผูตรัสแตความจรงิ เปนคาํ จริงแท ไมแปรเปน อนื่ .

พระสุตตนั ตปฎก ขทุ ทกนกิ าย เถรีคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนา ที่ 355 แตก อ น คว้ิ ของขาพเจาสวยงามคลา ยรอยเขียนท่ีจิตรกรบรรจงเขียนไว เดี่ยวนี้ กลายเปน หอ ยยน ลงเพราะชรา พระดํารัสของพระพทุ ธเจาผตู รัสแตค วามจริง เปน คาํ จรงิ แท ไมแ ปรเปน อ่นื . แตก อ น ดวงตาทั้งคขู องขาพเจาดําขลับมีประกายงาม คลายแหวนมณี เดยี๋ วน้ี ถกู ชราทําลายเสยี แลวจงึ ไมง าม พระดํารสั ของพระพุทธเจาผูตรัสแตความจริง เปนคาํ จรงิ แท ไมแ ปรเปนอน่ื . แตกอน เมอ่ื วัยสาว จมกู ของขา พเจา โดง งามเหมอื นเกลยี วหรดาล เด๋ียวนี้กลบั เหีย่ วแฟบเพราะชราพระดาํ รัสของพระพุทธเจา ผูตรัสแตค วามจริง เปนคาํจริงแท ไมแ ปรเปนอนื่ . แตกอ น ใบหูทั้งสองของขาพเจา สวยงามเหมือนตมุ หทู ี่ชา งทาํ อยา งประณีตเสรจ็ เรยี บรอยแลว เด๋ียวนี้กลบั หอ ย ยน เพราะชรา พระดํารสั ของพระพุทธเจาผูต รสั แตความจริง เปน คําจรงิ แท ไมแ ปรเปน อน่ื . แตก อ น ฟนของขาพเจา สวยงามเหมือนหนอตูมของตนกลวย เดี๋ยวนกี้ ลับหกั ดาํ เพราะชรา พระดํารัสของพระพทุ ธเจา ผูต รัสแตค วามจริง เปน คาํ จรงิ แทไมแปรเปนอนื่ . แตก อน ขาพเจาพดู เสยี งไพเราะเหมอื นนกดุเหวาท่ีมีปกตเิ ทย่ี วไปในไพรสณฑในปาใหญ สง เสยี งไพ-เราะ เด๋ียวนี้ คาํ พูดของขา พเจา กพ็ ดู พลาดเพ้ยี น

พระสตุ ตันตปฎก ขุททกนิกาย เถรคี าถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาที่ 356ไปในทีน่ ้นั ๆ เพราะชรา พระดํารัสของพระพทุ ธเจาผูตรสั แตความจรงิ เปนคาํ จริงแท ไมแ ปรเปน อ่นื . แตก อ น คอของขาพเจา สวยงามกลมเกลย้ี งเหมอื นสงั ขขดั เกล้ียงเกลาดแี ลว เดี๋ยวน้ี กลายเปนงมุ คอ มลงเพราะชรา พระดาํ รัสของพระพุทธเจาผูตรสัแตค วามจริง เปนคําจรงิ แต ไมแ ปรเปน อืน่ . แตก อ น แขนทง้ั สองของขาพเจาสวยงาม เปรียบเสมือนไมก ลอนกลมกลงึ เดย๋ี วน้ี กลายเปน ลบี เหมือนกึ่งแคคด เพราะชรา พระดาํ รสั ของพระพทุ ธเจาผูตรัสแตความจริง เปนคําจริงแท ไมแปรเปนอนื่ . แตกอ น มือทง้ั สองของขาพเจา สวยงาม ประดับดวยแหวนทองงามระยบั เดย๋ี วนี้ กลายเปนเสมอื นเหงามัน เพราะชรา พระดํารัสของพระพทุ ธเจาผตู รัสแตความจรงิ เปน คําจริงแท ไมแ ปรเปนอน่ื . แตก อ น กนั ท้ังสองของขา พเจา อวบอดั กลมกลงึตั้งประชดิ กัน ทั้งงอนสลา งสวยงาม เด๋ยี วน้ี กลายเปนหยอนยานเหมือนถงุ หนังทีไ่ มมนี ํ้าเพราะชรา พระ-ดํารสั ของพระพุทธเจา ผูตรสั แตค วามจรงิ เปน คาํ จริงแท ไมแ ปรเปน อน่ื . แตกอน กายของขา พเจาเกลยี้ งเกลาดังแผนทองสวยงาม เดยี๋ วน้ี กลายเปนสะพร่งั ดวยเสน เอน็ อนัละเอยี ดเพราะชรา พระดํารัสของพระพุทธเจา ผูตรสัแตค วามจรงิ เปนคําจรงิ แต ไมแปรเปน อนื่ .

พระสุตตนั ตปฎก ขทุ ทกนกิ าย เถรคี าถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนา ที่ 357 แตกอ น ขาออนทงั้ สองของขาพเจา สวยงามเปรียบเหมือนงวงชา ง เดี๋ยวนี้ กลายเปนเสมอื นขอไมไผ เพราะชรา พระดํารสั ของพระพุทธเจาผูตรสั แตความจริง เปน คาํ จรงิ แท ไมแปรเปน อ่นื . แตกอน แขงทั้งสองของขา พเจา ประดับดว ยกําไลทองเกลีย้ งเกลาสวยงาม เดย๋ี วน้ี กลายเปนเหมือนตนงาขาด เพราะชรา พระดาํ รัสของพระพุทธเจาผูตรสั แตความจรงิ เปน คําจรงิ แท ไมแปรเปน อืน่ . แตกอน เทา ทัง้ สองของขา พเจา สวยงามเหมือนรองเทาหุมปยุ นุน เดี๋ยวน้ี แตกเปน ริว้ รอยเพราะชราพระดํารสั ของพระพทุ ธเจา ผตู รัสแตความจริง เปน คาํจริงแท ไมแ ปรเปนอนื่ . เดีย๋ วน้ี รา งกายนีเ้ ปนเชนนี้ คร่ําครา เปนแหลงทอ่ี ยแู หง ทกุ ขเ ปน อันมาก ปราศจากเครอื่ งลูบไล เปนเรือนชรา พระดาํ รัสของพระพุทธเจา ผูตรสั แตความจรงิ เปนคาํ จรงิ แท ไมแ ปรเปน อน่ื . จบอมั พปาลเี ถรีคาถา

พระสุตตันตปฎก ขุททกนิกาย เถรคี าถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท่ี 358 อรรถกถาวสี ตนิ ิบาต ๑. อรรถกถาอัมพปาลเี ถรีคาถา ในวสี ตินิบาต คาถาวา กาฬกา ภมรวณฺณสทิสา เปนตนเปน คาถาของ พระอมั พปาลีเถรี มีวินิจฉยั ดงั ตอไปน้ี. พระเถรีแมร ูปนี้ ก็ไดบาํ เพ็ญบารมมี าในพระพทุ ธเจาพระองคกอน ๆสรางสมกศุ ล อันเปน อปุ นสิ ยั แหงพระนิพพานมาในภพนนั้ ๆ บรรพชาอุป-สมบทในศาสนาของพระผูมพี ระภาคเจา พระนามวาสิขี สมาทานสิกขาบทของภิกษณุ อี ยู วันหนึ่ง ไหวพระเจดีย ทาํ ประทักษณิ เวียนขวา เมอื่ พระขณี า-สวเถรเี ดนิ ไปกอ น พลนั ถมน้ําลาย กอ นนาํ้ ลายก็ตกไปทล่ี านพระเจดยี  พระขณี าสวเถรไี มเหน็ กเ็ ดนิ ไป ภกิ ษุณรี ูปน.้ี เดินไปขา งหลงั เห็นกอ นน้าํ ลายน้ันก็คําวา อแี พศยาชือ่ ไรนะ ถมนาํ้ ลายลงที่ตรงนี้ ภกิ ษุณีรปู นี้ รักษาศลี ในเวลาเปนภิกษุณี เกลียดการเขา อยูใ นครรภ ก็ต้ังจิตไวใ หอยใู นอัตภาพเปน อุปปา-ติกะ. ดวยการต้ังจิตน้นั ในอตั ภาพสดุ ทา ย ภิกษุณีรูปน้นั ก็บังเกดิ เปนอุปปาตกิ ะ ที่โคนตน มะมว ง ในพระราชอทุ ยาน กรงุ เวสาลี. พนักงานเฝาอทุ ยานเหน็ เด็กหญงิ นน้ั กน็ าํ เขา พระนคร. เพราะบังเกดิ ที่โคนตนมะมวง นางจึงถกู เรียกวา อมั พปาลี. ครงั้ นั้น พวกพระราชกมุ าร [เจา ขาย] มากพระองค เหน็ นางสะสวยนาชมนา เล่ือมใส ทั้งแสดงคุณพเิ ศษมเี สนห นารกั นา ใครเปน ตน ตา งก็ปรารถนาจะทําใหเ ปน หมอ มหามของตนๆ จงึ เกดิ ทะเลาะววิ าทกันคณะผพู พิ ากษาไดรบั คําฟองของนาง เพอื่ ระงบั การทะเลาะวิวาทของพวกราช-กุมารเหลาน้นั จงึ ตง้ั นางไวใ นตําแหนงคณกิ าหญงิ แพศยา วาจงเปนของทกุ ๆคน.นางไดศรัทธาในพระศาสดาสรา งวหิ ารไวในสวนของตน มอบถวายแกภกิ ษ-ุ

พระสุตตนั ตปฎ ก ขทุ ทกนิกาย เถรีคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาที่ 359สงฆ มีพระพทุ ธเจาเปนประธาน ภายหลัง ฟงธรรมในสาํ นกั ของพระวมิ ล-โกณฑญั ญเถระ บตุ รของตน ก็บวชเจริญวิปส สนา อาศัยความที่สรรี ะของตนครา่ํ คราลง เพราะชรา กเ็ กดิ สงั เวชใจ เมอ่ื จะชี้แจงถึงความท่สี งั ขารไมเ ท่ียงอยา งเดยี ว จึงไดกลาวคาถาเหลาน้วี า แตก อน ผมของขาพเจา มสี ดี าํ เสมอื นสแี มลงภู มีปลายงอน เดยี๋ วน้ี ผมเหลานั้นกก็ ลายเปน เสมอื น ปา นปอ เพราะชรา พระดาํ รัสของพระพทุ ธเจา ผตู รัส แตค วามจริง เปนคาํ จรงิ แท ไมแปรเปนอื่น. แตก อ น มวยผมของขาพเจา เต็มดว ยดอกไม หอมกรุน เหมือนผอบทอี่ บกลิน่ เดีย๋ วน้ี ผมน้นั มี กลน่ิ เหมอื นขนแพะ เพราะชรา พระดาํ รัสของพระ- พทุ ธเจาผตู รัสแตค วามจริง เปนคําจรงิ แท ไมแปรเปน อน่ื . แตก อ น ผมของขาพเจา ดกงามดวยปลายทรี่ วบ ไวดว ยหวีและเขม็ เสียบ เหมือนปา ไมท ึบท่ปี ลกู ไว เปน ระเบยี บ เดีย๋ วน้ี ผมนัน้ ก็บางลงในท่นี ้นั ๆ เพราะ ชรา พระดํารัสของพระพุทธเจา ผูต รสั แตความจรงิ เปน คาํ จริงแท ไมแ ปรเปน อื่น. แตก อน มวยผมดาํ ประดบั ทอง ประดับดว ย ชอ งผมอยา งดี สวยงาม เด๋ียวน้ี มวยผมน้นั กร็ ว ง เลย่ี นไปทั้งศรี ษะเพราะชรา พระดํารสั ของพระ- พุทธเจาผูต รัสแตความจรงิ เปนคําจริงแท ไมแ ปร เปนอื่น.

พระสุตตันตปฎก ขุททกนกิ าย เถรีคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนา ที่ 360 แตก อ น ค้ิวของขาพเจาสวยงามคลา ยรอยเขยี นที่จติ รกรบรรจงเขยี น เด๋ียวนี้ กลายเปนหอ ย ยนลงเพราะชรา พระดาํ รัสของพระพุทธเจา ผูตรัสแตค วามจริง เปนคาํ จรงิ แต ไมแ ปรเปน อน่ื . แตกอน ดวงตาทั้งคขู องขา พเจา ดําขลับมปี ระ-กายงาม คลายแหวนมณี เดย๋ี วน้ี ถกู ชราทาํ ลายเสยีแลว จึงไมงาม พระดาํ รสั ของพระพุทธเจา ผตู รัสแตความจรงิ เปน คาํ จรงิ แท ไมแปรเปน อน่ื . แตก อน เมอื่ วยั สาว จมูกของขาพเจา โดงงามเหมือนเกลยี วหรดาล เดย๋ี วนี้ กลบั เหีย่ วแฟบ เพราะชรา พระดํารัสของพระพุทธเจา ผตู รสั แตความจรงิเปน คําจรงิ แท ไมแ ปรเปนอื่น. แตกอ น ใบหทู ้งั สองของขาพเจา สวยงามเหมอื นตมุ หูท่ีชางทาํ อยางประณีตเสรจ็ เรยี บรอยแลว เดย๋ี วนี้กลายเปน หอยยน เพราะชรา พระดํารสั ของพระ-พุทธเจาผูตรัสแตความจรงิ เปนคําจรงิ แท ไมแปรเปนอน่ื . แตก อ น ฟนของขาพเจาสวยงามเหมอื นหนอตมูของตน กลวย เด๋ยี วน้กี ลบั หักดาํ เพราะชรา พระดํารสัของพระพทุ ธเจา ผตู รสั แตความจริง เปนคาํ จริงแทไมแปรเปน อ่ืน. แตกอน ขา พเจาพดู เสยี งไพเราะเหมือนนกดเุ หวา ทม่ี ปี กตเิ ทยี่ วไปในไพรสณฑใ นปาใหญ สง

พระสุตตันตปฎก ขทุ ทกนิกาย เถรีคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาที่ 361เสยี งรอ งไพเราะ เดยี๋ วน้ี คําพูดของขาพเจา ก็พดูพลาดเพี้ยนไปในทนี่ ้ัน ๆ เพราะชรา พระดาํ รสั ของพระพุทธเจาผูตรสั แตความจรงิ เปนคําจรงิ แต ไมแปรเปนอนื่ . แตกอ น คอของขา พเจาสวยงามกลมเกล้ียงเหมือนสังขขัดเกลย้ี งเกลาดีแลว เดยี๋ วนี้ กลายเปนงมุ คอ มลง เพราะชรา พระดาํ รสั ของพระพุทธเจาผูตรัส แตความจริง เปนคาํ จรงิ แท ไมแ ปรเปน อนื่ . แตกอน แขนท้ังสองของขาพเจา สวยงามเปรยี บเสมือนไมกลอน กลมกลงึ เด๋ยี วน้ี กลายเปนลีบเหมอื นกึ่งแคคด เพราะชรา พระดาํ รัสของพระ-พุทธเจา ตรัสแตค วามจรงิ เปนคําจรงิ แท ไมแปรเปนอยา งอ่นื . แตก อ น มือท้ังสองของขา พเจาสวยงาม ประดบัดว ยแหวนทองงามระยับ เด๋ยี วน้ี กลายเปนเสมือนเหงามัน เพราะชรา พระดาํ รสั ของพระพุทธเจา ผตู รสัแตค วามจริง เปน คาํ จรงิ แต ไมแ ปรเปน อืน่ . แตกอ น ถนั ท้งั สองของขาพเจา อวบอัดกลมกลึงประชดิ กนั และงอนสลา งสวยงาม เดย๋ี วน้ี กลายเปนหยอนยานเหมือนถงุ หนงั ท่ไี มมนี ้ํา เพราะชรา พระ-ดาํ รสั ของพระพุทธเจา ตรสั แตค วามจรงิ เปน คําจริงแท ไมแปรเปนอืน่ . แตก อ น กายของขา พเจา เกลีย้ งเกลาดงั แผน ทองสวยงาม เดย๋ี วนี้ กลายเปน สะพรั่งดว ยเสนเอ็นอัน

พระสุตตันตปฎก ขุททกนกิ าย เถรีคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนา ท่ี 362 ละเอยี ด เพราะชรา พระดาํ รสั ของพระพทุ ธเจาผูตรสั แตค วามจริง เปน คาํ จรงิ แท ไมแปรเปน อ่นื . แตกอน ขาออ นท้ังสองขา งของขาพเจา สวยงาม เปรียบเหมือนงวงชา ง เดี๋ยวน้ี กลายเปนเหมือนขอ ไมไ ผ เพราะชรา พระดํารวั ของพระพุทธเจา ผูตรัส แตค วามจริง เปน คําจริงแท ไมแ ปรเปนอนื่ . แตก อ น แขงทั้งสองของขาพเจา ประดบั ดว ย กาํ ไลทองเกลี้ยงเกลาสวยงาม เดีย๋ วนี้ กลายเปน เหมือนตน งาขาด เพราะชรา พระดาํ รสั ของพระพทุ ธ- เจา ผตู รัสแตความจริง เปน คําจรงิ แท ไมแ ปรเปนอืน่ . แตกอ น เทาทั้งสองของขา พเจา สวยงามเปรยี บ เสมอื นรองเทา หุมปยุ นนุ เดยี๋ วน้ี แตกเปน ริ้วรอย เพราะชรา พระดาํ รสั ของพระพุทธเจาผตู รสั แตค วาม จรงิ เปน คาํ จรงิ แท ไมแปรเปน อ่ืน. บัดน้ี รา งกายนี้ เปน เชนน้ี คร่าํ คราเปนแหลง ทีอ่ ยูแหง ทกุ ขเปนอนั มาก ปราศจากเครอ่ื งลบู ไล เปน เรือนชรา พระดาํ รสั ของพระพุทธเจา ผูตรสั แตค วาม จริง เปน คําจรงิ แท ไมแปรเปนอ่นื . บรรดาบทเหลานน้ั บทวา กาฬกา แปลวามีสีดาํ . บทวาภมรวณฺณสทสิ า ความวา ผมแมด าํ กส็ เี สมือนแมลงภู คือเขยี วสนทิ .บทวา เวลฺลติ คฺคา แปลวา มีปลายงอน อธบิ ายวา งอน คอื ชอ นขึ้นต้งัแตโคนจนถึงปลาย. บทวา มทุ ธฺ ชา แปลวา ผม. บทวา ชราย ไดแกเพราะชราเปนเหตุ คอื เพราะความงามท่ถี กู ชราทําลายเสยี แลว . บทวาสาณวากสทสิ า ไดแ ก เสมอื นปา น เสมือนปอ ความวา เสมือนเปลอื ก

พระสุตตันตปฎ ก ขุททกนิกาย เถรีคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนา ที่ 363ปานและเสมือนเปลอื กไม ดังน.้ี บทวา สจฺจวาทิวจน อนฺ ถาความวา พระดํารัสเปน ตนวา รปู ทง้ั ปวงไมเ ทีย่ ง ถกู ชราครอบงาํ ไว ของพระสัมมาสมั พุทธเจาผตู รัสความจรงิ ความแท เปนคําจรงิ อยางเดียวไมแปรเปน อยางอ่ืน ความเทจ็ ไมม อี ยใู นพระดํารัสนัน้ . บทวา วาสโิ ต ว สุรภี กรณฺฑโก ความวา ผมมกี ลน่ิ หอมเหมือนกลองเครือ่ งประดับ ทอ่ี บใหจ บั กล่นิ ดวยดอกไมของหอมและผอบเปน ตน. บทวา ปปุ ฺผปรู มม อุตตฺ มงฺคภโู ต ความวา แตก อ นมวยผมของขา พเจา ไมมีมลทนิ เต็มดว ยดอกไมมีดอกจาํ ปา ดอกมะลิ เปนตน . บทวา ตไดแ กส่งิ ท่ีเกิดบนศีรษะคือผม. ตอ มาภายหลงั คือบดั น้ี กลายเปนมกี ลิ่นเหมอื นขนของตนเอง คือกลายเปน มกี ลน่ิ เปนขนตามปกติ. อีกนยั หน่ึง บทวาสโลมคนฺธิก ไดแกม ีกล่นิ เสมอกบั ขนแพะ อาจารยบางพวกกลา ววา เอฬก-โลมคนธฺ กิ  มีกล่นิ เหมือนขนแพะ ดงั น้ีก็มี. บทวา กานน ว สหติ  สโุ รปต  ความวา เหมอื นปาเล็ก ทม่ี ีตน ไมม ีกง่ิ ตรงและยาว ซ่งึ อยตู อนบน เขาปลกู ไวด ี ชิดกนั ต้ังอยูทบึ .โกจฺฉสูจิวิจตคฺคโสภิต ความวา แตก อนผมมีปลายรวบไวด วยการเสยี บมวยผมดวยหวแี ละเข็มเสยี บทอง สวยงาม หรอื ผมเปน เสมอื นแปรงเพราะดกชอื่ วา สวยงามเพราะมีปลายรวบไวด ว ยเข็มงาท่ีซือ้ มาจากตลาด. บทวา ตไดแ ก ผม. บทวา วิรล ตหึ ตหึ ไดแก ทบี่ าง คือผมรวงในที่นั้น ๆ บทวา กณหฺ ขนฺ ก สวุ ณณฺ มณฑฺ ติ  ไดแก กลมุ ผมดาํ ประดับดว ยเครอื่ งประดับมีวชริ ะทองเปน ตน. แตอ าจารยพ วกใดกลา ววา ประดับดว ยลกู ศรทองสวยงาม ความของอาจารยพวกนนั้ กว็ า ประดับดวยการเสยี บมวยผมดว ยเข็มทองสวยงาม. บทวา โสภเต สเุ วณหี ลิ งกฺ ต ความวาประดับดว ยชอ งผมทีเ่ สมอื นมาลยั ดอกราชพฤกษ อันงาม ยอมสองประกายมา

พระสตุ ตันตปฎ ก ขทุ ทกนกิ าย เถรคี าถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนา ท่ี 364แตก อ น. บทวา ต ชราย ขลิต สิร กต ความวา ศรี ษะที่งามอยา งนน้ั นน้ั เดี๋ยวนี้ ถกู ชราทาํ ใหเลี่ยนคือ ทาํ ผมใหรว ง ขาดเปน ฝอยๆ. บทวา จติ ตฺ การสกุ ตาว เลขกิ า ความวา แตกอนคว้ิ ของขาพเจาเหมอื นดังรอยเขยี นทจ่ี ิตรกรชางศิลปบรรจงเขียนดวยสีเขียว. บทวา โสภเตสุ ภมุก ปเุ ร มม ความวา แตก อ นคิ้วทสี่ วยของขา พเจากน็ ับวา งาม. บทวาวลีหิ ปลมฺพิตา ไดแ ก กต็ ั้งหอยลงเพราะรอยยนทีเ่ กดิ ท่ีริมหนาผาก. บทวา ภสสฺ รา แปลวามปี ระกาย. บทวา สุรจุ ริ า แปลวา งามดี. บทวา ยถา มณิ แปลวา เหมอื นแหวนตรามณ.ี บทวา เนตตฺ าเหสุแปลวา ไดเปน ดวงตาทง่ี าม. บทวา อภินลี มายตา แปลวา เขียวจัดกวา ง. บทวา เต ไดแก ดวงตา. บทวา ชรายภิหตา แปลวา อันชราทาํ ลายเสียแลว . บทวา สณทฺ ตุงคฺ สทิสี จ ไดแ ก โดง งาม และรับกับสวนแหงดวงหนา และอวัยวะนอกนนั้ . บทวา โสภเต ความวา จมูกของขาพเจางามดังเกลียวหรดาลท่ฟี น ต้ังไว. บทวา สุ อภโิ ยพพฺ น ปติ ความวา จมูกในสมัยแรกรนุ ทีง่ ามนัน้ บัดน้กี ็เปน เหมือนลดลงและเหมือนถกู กนั [ไมใ หโดง] เพราะชราหา มความงามไว. ดว ยบทวา กงฺกณ ว สกุ ต สุนิฏ ติ พระอัมพปาลีเถรี กลา วหมายถึงความกลมกลงึ ประหนึง่ เคร่ืองประดบั ปลายแขนทอง ที่นายชางทาํ อยางด.ี บทวา โสภเต กค็ อื โสภนเฺ ต แปลวางาม หรือบาลกี ว็ า โสภนเฺ ต. คําวา สุ เปนเพยี งนิบาต. บทวา กณฺณปาฬโิ ย[กลีบหู] ไดแ ก ใบหู. บทวา วลภิ ิปปฺ ลมฺภิตา ความวา ก็เหยี่ วยน เพราะความเหีย่ วทีเ่ กดิ ขึ้นในทนี่ ้ัน ๆ เปน เกลียวด่งั ทอ นผาที่บิด ตกหอยลง.

พระสุตตันตปฎก ขุททกนกิ าย เถรคี าถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาที่ 365 บทวา ปตตฺ ลมิ กลุ วณณฺ สทิสา ไดแ ก ฟน มสี ีและสณั ฐานดงัหนอ ตมู ของตนกลว ย. บทวา ขณฺฑติ า ไดแก หัก คือถึงความหัก แตกหลุดหลน ไป. บทวา อสิตา ไดแ ก ถึงความเปน ฟนดํา เพราะสเี สยี ไป. บทวา กานนมฺหิ วนสณฑฺ จารินี โกกิลาว มธรุ  นิกชู หิ ความวา สงเสยี งพดู จาไพเราะดงั นกดเุ หวา เทีย่ วหาอาหารอยใู นปา จบั กงิ่ ไมรอ งเพลงอยูในปา . บทวา ต ไดแก พูดจาสง เสยี งนน้ั . บทวา ขลติ  ตหึตหึ ไดแก พดู ผดิ เพีย้ นไปในท่ีนั้น ๆ เพราะลักษณะชรา มีฟน หกั เปน ตน . บทวา สณหฺ กมฺพรุ ิว สปุ ปฺ มชฺชิตา ไดแ ก คอเหมอื นสงั ขทองทเ่ี ขาขัดอยางดี ก็กลมเกลยี้ ง. บทวา สา ชราย ภคฺคา วนิ ามิตา ความวา[คอ] คอ มนอมลง เพราะชราปรากฏ โดยเนื้อคอย ๆ ส้ินไป. บทวา วฏฏปลิฆสทโิ สปมา ไดแ ก เทยี บเทา กบั ไมกลอนอนักลม. บทวา ตา ไดแ ก แขนแมท งั้ สองนั้น บทวา ปาฏลปิ ปฺ ลิตา ไดแก เสมอื นก่งิ แคท่ีคดเพราะเกาแก. บทวา สณฺหนทุ ทฺ ิกสวุ ณฺณมณฺฑิตา ไดแ ก ประดับดวยแหวนอันเกลีย้ งและสกุ ใสท่ที ําดว ยทอง. บทวา ยถา มลู นูลกิ า แปลวา กเ็ สมอื นเหงามนั . บทวา ปนวฏฏ สหิตุคฺคตา ไดแ ก เตง กลม ประชิดกนั และกนั ชู งอนข้ึน. บทวา โสภเต สุ ถนกา ปุเร มม ความวา ถนั แมท้งั สองของขา พเจามีรปู ตามทีก่ ลา วแลว งามเหมือนหมอทอง แทจ รงิ คํานเ้ี ปนเอกวจนะ ลงในอรรถพหวุ จนะ เปน คําปจ จบุ นั กาล ลงในอรรถอดีตกาล.บทวา เถวิกีว ลมพฺ นตฺ ิ โนทกา ความวา ถนั ของขา พเจาแมท ้งั สองนั้นเห่ยี วยาน เหมอื นกะถงุ นา้ํ ท่ไี มมีน้าํ ทีเ่ ขากินน้าํ หมดแลว อนั เขาวางไวท ่ีทอนไมไผ.