tripitaka_54

พระสุตตนั ตปฎก ขุททกนกิ าย เถรคี าถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท่ี 477ทัง้ กไ็ มไ ดเ บียดเบียน. บทวา ทุพฺพจน ไดแ ก ถอ ยคาํ ทีก่ ลา วชั่วหยาบ.บทวา กึ สกฺกา กาตยุ ฺเย ความวา ขา พเจา จะทาํ อะไรไดเลาแมเ จา. บทวาย ม วิทฺเทสฺสเต ภตตฺ า ความวา เพราะเหตทุ ีส่ ามีของขาพเจา เกลียดคอื ทาํ ความชัง ความเคอื งขุนใจ. บทวา วมิ นา ไดแก เสียใจ. บทวา ปตุ ฺตมนุรกขฺ มานา ไดแ กทนุถนอมบตุ รของตน ซ่งึ เปนสามขี องขาพเจาดว ยการรกั ษานา้ํ ใจ. บทวาชิตามหฺ เส รูปนึ ลกฺขึ ความวา ขา พเจา มชี ยั คือชนะ สริ ิคือศรอี นั งามไดหรอื หนอ อธิบายวา ขาพเจา ตองเส่อื มจากเทวดาคอื สริ ทิ ่ีเทีย่ วอยูโดยเพศมนุษยแลว หนอ หมายความวา ตองเปน หญงิ หมา ยสามีรางไปแลว. บทวา อฑฺฒสฺส ฆรมหฺ ิ ทุติยกุลกิ สสฺ ความวา บิดาไดใหขา พเจา ในเรือนกุลบตุ รคนทส่ี อง เม่ือเทียบสามคี นทห่ี นง่ึ ก็มั่งคัง่ นอยกวาครงึ่หนงึ่ แตเม่ือใหก ็ใหโดยเรียกสนิ สอดครงึ่ หนึง่ จากสนิ สอดของสามีคนทห่ี น่ึงน้นั .บทวา เยน ม วนิ ทฺ ถ เสฏ ี ประกอบความวา เศรษฐไี ดข าพเจา เปนคนแรกดว ยสนิ สอดอันใด บิดาขา พเจาก็ใหโ ดยเรียกสนิ สอดอนั น้ันครึ่งหนึง่จากสินสอดสามีคนทห่ี น่งึ นน้ั . บทวา โสป ไดแก แมสามตี นท่สี อง. บทวา ม ปฏิจฉฺ รยิไดแ ก ขับไลข า พเจา คอื เขาเสือกไสขาพเจา ออกไปจากเรอื น. บทวา อปุ ฏ-หนฺตึ ไดแ ก ผูบํารุงคือทาํ การปรนนบิ ัติ ดุจทาส.ี บทวา อทสู ิก แปลวาผูไมประทษุ รา ย. บทวา ทมก ไดแ ก ผูฝก จิตของตนอื่น ๆ เพราะเปน ผูอ ธษิ ฐานความกรุณาไว คอื ผเู ทยี่ วขออาหารท่ีผูอ นื่ พงึ ให ทํากายวาจาคนใหสงบระงับโดยอาการทชี่ นเหลา อน่ื จักใหข องบางสิ่ง. บทวา ชามาตา ไดแก สามขี อง

พระสุตตนั ตปฎก ขุททกนกิ าย เถรคี าถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาที่ 478ธดิ า [ลูกเขย] บทวา นกิ ฺขปิ โปฏ ิจฺ ฆฏกิ จฺ ความวา เจา จงทง้ิผาเกาทเี่ จา นงุ หม และภาชนะขอทานเสยี . บทวา โสป วสติ ฺวา ปกขฺ  ความวา ชายขอทานแมคนน้ันอยรู วมกับขาพเจา ไดเ พียงครง่ึ เดอื น ก็หลีกไป. บทวา อถ น ภณตี ตาโต ความวา บิดามารดาและหมญู าติทกุ คนของขา พเจา รวมกันเปนกลุมชวยกนั พดู กะชายขอทานน้ัน พูดวา อยางไรพดู วา กึ เต น กรี ติ อิธ แปลวา ชอื่ วา กิจอะไรทานทาํ ไมได ทําไมส าํ เร็จในที่น้ี จงรีบบอกมา. บทวา ต เต กริหิต ไดแก เขาจกั ทํากิจนั้นแทนทาน. บทวา ยทิ เม อตตฺ า สกฺโกติ ประกอบความวา ถาตัวขาพ่ึงตัวเองได เปน ไทแกตัว ขา กพ็ อ คอื แมอ ิสิทาสีนั้น ก็ไมม ีประโยชน เพราะฉะนัน้ขาจะไมน่ังรวมไมอ ยูรว ม ทั้งจะไมอ ยูร ว มในเรอื นหลงั เดียวกนั กับแมอิสทิ าสีนน้ั . บทวา วสิ สฺ ชชฺ ิโต คโต โส ความวา ชายขอทานนน้ั บิดายอมปลอยแลว กไ็ ปตามชอบใจ. บทวา เอกากินี แปลวา โดดเด่ียว. บทวาอาปจุ ฺฉติ ูน คจฺฉ ความวา ขาพเจาจะสละบิดาของขาพเจาไป. บทวา มริตุเยแปลวา เพื่อตาย. วา ศัพทเปน นิบาตลงในอรรถวกิ ปั . บทวา โคจราย แปลวา เพอ่ื หาอาหาร ประกอบความวา มาสูตระกลู ของบิดา เพ่อื หาอาหาร. บทวา ต ไดแก ทา นพระชนิ ทตั ตาเถรนี นั้ . บทวา อฏุ  ายาสนตสสฺ า ปฺาปยึ ความวา ลุกขึ้นไปปอู าสนะถวายพระเถรีน้ัน. บทวา อเิ ธว ไดแ ก ยืนทเี่ รือนหลังนี้น่ีแหละ. บดิ าเม่ือเอ็นดู กเ็ รียกธิดาโดยโวหารสามัญวา ลกู เอย . บทวา จราหิ ตวฺ  ธมฺม ความวา ลกู

พระสุตตันตปฎ ก ขุททกนิกาย เถรคี าถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนา ท่ี 479จงประพฤตธิ รรมมพี รหมจรรยเปนตน ที่พงึ บวชแลว ประพฤต.ิ บทวา ทวชิ าตีไดแ ก ชาติพราหมณ บทวา นชิ ชฺ เรสฺสามิ ไดแก ทําใหหมดไป ใหเสื่อมสน้ิ ไป. บทวา โพธึ ไดแก ตรัสรูสจั จะ อธบิ ายวา มรรคญาณ. บทวาอคฺคธมฺม ไดแ ก ธรรมสวนผล คอื พระอรหตั . บทวา ย สจฉฺ ิกรี ทวฺ -ิปทเสฎโ  ประกอบความวา พระสัมมาสัมพทุ ธเจา ผูประเสริฐสุดแหง สัตวสองเทา ทั้งหลาย ไดทรงกระทําโลกตุ รธรรมอนั ใด ที่เขา ใจกนั วา มรรคผลนิพพานใหแจง ลูกก็จงไดโลกตุ รธรรมอันน้ัน. บทวา สตฺตาห ปพฺพชติ า ความวา บวชไดสปั ดาหห นึง่ . บทวาอผสฺสยิ แปลวา ถกู ตอ ง คอื กระทําใหแ จง. บทวา ยสสฺ ย วิปาโก ความวา วบิ ากนเี้ ปนผลทห่ี ลงั่ ออกคือความเปนผไู มสบใจสามี ของบาปกรรมอนั ใด. บทวา ต ตวอาจกิ ฺขิสฺส ความวา ขา พเจา จกั กลา วบาปกรรมน้ันแกแ มเ จา. บทวา ต ไดแกกรรมนัน้ นน่ั แหละ ท่จี ะกลาว หรือถอยคาํ ของขา พเจา นัน้ . บทวา เอกมนาไดแก เปนผมู ีใจมีอารมณเดียว อกี อยางหน่งึ บาลกี อ็ ยางนเี้ หมือนกัน. บทวา นครมหฺ ิ เอรกจฺเฉ ไดแ ก ในนครท่มี ีช่อื อยางน.้ี บทวาโส ปรทาร อเสวิห แปลวา ขาพเจา น้นั ไดซ อ งเสพภรยิ าของผูอ ื่น. บทวา จิร ปกโฺ ก ไดแ ก ถกู ไฟนรกเผา หลายแสนป. บทวาตโต จ อุฏ หิตวฺ า ไดแ ก ออกคอื จุติจากนรกนน้ั แลว. บทวา มกฺกฏิยากจุ ฉฺ ิโมกกฺ มึ ไดแ ก ถือปฏสิ นธใิ นทอ งนางวานร. บทวา ยถู โป แปลวา จาฝงู . บทวา นลิ ลฺ จเฺ ฉสิ ไดแ ก ตอนคือควักพชื คอื อวัยวะสืบพันธุ อันเปน เครื่องหมายแหง เพศผูอ อกเสีย. บทวา

พระสุตตันตปฎก ขทุ ทกนกิ าย เถรคี าถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท่ี 480ตสฺเสต กมฺมผล ไดแก น่นั เปน ผลของกรรมทีท่ ําไวในอดตี ของขา พเจานน้ั . บทวา ยถาป คนฺตฺวาน ปรทาร ไดแ ก อยางทขี่ าพเจา เปน ชภู รยิ าของผอู ่ืน. บทวา ตโต ไดแ ก จากกาํ เนิดวานร. บทวา สนิ ธฺ วารฺเไดแ ก ในสถานท่ีปาใหญ แควนสนิ ธพ. บทวา เอฬกิยา แปลวา แมแ พะ. บทวา ทารเก ปริวหติ ฺวา ไดแก พาพวกเดก็ ข่ีหลงั ไป. บทวากิมินาวฏโฏ ไดแ ก เปน โรคถกู หนอนชอนไชในทีอ่ วัยวะสืบพันธุ ทรมานกดข.่ี บทวา อกลฺโล แปลวา ปว ย เตมิ คาํ วา อโหสิ แปลวา ไดเ ปน สัตวปว ย. บทวา โควาณิชกสฺส ไดแก คนขายโคเลีย้ งชีพ. บทวา ลาขาตมฺโพไดแ ก ประกอบดว ยขนสแี ดงเหมอื นยอมดว ยน้ําครง่ั . บทวา โวฒูน ไดแ ก ลาก. บทวา นงฺคล แปลวา ไถ อธบิ ายวา ลากไถและลากเกวียน. บทวา อนฺโธวฏฏ ไดแเก เปน โรคตาบอด ทรมานเบียดเบียน. บทวา วถี ิยา ไดแ ก ถนนในนคร. บทวา ทาสิยา ฆเร ชาโตไดแก เกดิ ในทองทาสีในเรอื นเบี้ย. อาจารยบ างพวกกลาววา หญงิ วรรณะทาสก็ม.ีบทวา เนว มหสิ า น ปุรโิ ส ความวา ขา พเจาจะเปน หญงิ หรอื เปนชายกไ็ มใช คอื ไมมีเพศ. บทวา ติสตวิ สสฺ มฺหิ มโต ไดแ ก เปนคนไมม เี พศ ตายเสียเมื่ออายไุ ด ๓๐ ป. บทวา สากฏิกกุลมหฺ ิ ไดแ ก ตระกูลชางทําเกวยี น. บทวาธนกิ ปุรสิ ปาตพหุลมหฺ ิ ไดแก เปน ทบี่ รุ ษุ เจา หน้ที ้งั หลายมารวมกัน อันเจาหนี้เปน อันมากพากันมาทวงหนี.้ บทวา อสุ สฺ นนฺ าย ไดแ ก สะสม. บทวา วิปลุ าย ไดแก มาก.บทวา วฑฒฺ ยิ า ไดแ ก เมื่อหน้พี อกพนู . บทวา โอกฑฺฒติ ไดแ ก ฉุดครา . บทวา กลุ ฆรสฺมา ไดแก จากเรือนตระกูลทีข่ า พเจาเกดิ .

พระสตุ ตันตปฎ ก ขุททกนิกาย เถรีคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนา ที่ 481 บทวา โอรนุ ฺธตสฺส ปตุ ฺโต ความวา บตุ รของนายกองเกวียนนน้ั ชอ่ื วา คริ ิทาส เกิดจติ ปฏพิ ัทธใ นขาพเจา กก็ ักตัวไว คือทําใหขาพเจาอยใู นเรอื นโดยเปนผูควรหวงแหนสําหรับตน. บทวา อนรุ ตฺตา ภตฺตาร ไดแก คลอ ยตามสาม.ี บทวา ตสฺสาหวิทฺเทสนมกาสึ ไดแก วิเทสนกรรมคือทําภริยากับสามีใหเ กลยี ดกนั เปน ศัตรูกนั คอื ขาพเจาปฎิบัติโดยวิธีท่สี ามขี นุ เคอื งภรยิ านั้น. บทวา ย ม อปกีริตูน คจฉฺ นฺติ ไดแก ขอทส่ี ามีทัง้ หลายในเรือนนัน้ ๆ สละทอดท้งิ ขา พเจา ซึ่งปรนนบิ ัติโดยเคารพประดจุ ทาสี ไมอ าลยัอาวรณเลกิ รา งไป เปนผลที่หลัง่ ไหลมาแหง กรรมคือการเปนชภู ริยาผอู น่ื และกรรมคือการทาํ สามีภรยิ าใหเกลียดเปน ศัตรกู นั ทีท่ าํ ไวค รงั้ นั้น ของขาพเจานัน้ . บทวา ตสสฺ ป อนฺโต กโต มยา ความวา ท่สี ุดแหง กรรมท่ีทําใหถึงความยนิ รา ย อยางน้ันน้นั อันทารุณ บัดน้ี ขาพเจาผูบรรลุอรหัตมรรคกระทาํ เสรจ็ แลว ทุกขอ ะไรนอกจากน้ไี มม ีกันละ. ก็คําทม่ี ิไดจาํ แนกไวในระหวา ง ๆ ในเร่ืองนี้ มคี วามงา ยทั้งนนั้ เพราะมนี ัยที่กลาวมาแลว . จบอรรถกถาอสิ ิทาสเี ถรคี าถา จบอรรถกถาจัตตาฬีสนิบาต

พระสุตตันตปฎก ขทุ ทกนกิ าย เถรคี าถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนา ท่ี 482 เถรคี าถา มหานิบาต สเุ มธาเถรคี าถา[๔๗๔] พระสุเมธาเถรี กลา วคาถาเหลาน้ีเปน อุทานคาถาวา ขาพเจา เปน ธดิ าของพระอัครมเหสีของพระเจา-โกญจะ กรุงมนั ตาวดี ช่ือวา สุเมธา อันพระอรยิ ะทั้งหลายผูทาํ ตามคําส่ังสอนทําใหเล่ือมใสแลว พระนางสุเมธามศี ลี กลาวธรรมไดว ิจติ ร เปนพหูสูต ถูกแนะนําในคําสงั่ สอนของพระพทุ ธเจา เขา เฝาพระชนกชนนีกราบทลู วา ขอพระชนกชนนีทงั้ สองพระองค โปรดตง้ั พระทัยสดับคาํ ของลูก. ลูกยนิ ดีอยา งยิ่งในพระนิพพาน ภพถึงแมว าจะเปนทิพย ก็ไมย่งั ยืน จะปวยกลาวไปไยถงึ กามท้งั หลายซ่ึงเปนของวางเปลา อรอ ยนอย คับแคนมาก. กามท้งั หลายเผด็ รอ น เปรียบดว ยงพู ษิ ทพี่ วกคนเขลาพากนั จมดกั ดาน คนเขลาเหลานน้ั แออัดกันในนรก ตองเดือดรอนเปนทกุ ขเปน เวลาชา นาน. พวกคนเขลา ผไู มสาํ รวมกายวาจาใจ ทาํ กรรมทเ่ี ปนบาป พอกพูนแตบ าป ยอ มเศรา โศกในอบายทกุ เมื่อ.

พระสุตตันตปฎ ก ขุททกนกิ าย เถรีคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนา ท่ี 483 คนเขลาเหลา นนั้ ไมม ีปญ ญา ไมมเี จนนา ถูกทกุ ขและสมทุ ยั ปด ไว เม่อื ไมรูอ รยิ ธรรมท่ีทานแสดงก็ไมต รัสรูอรยิ สจั . ทลู กระหมอมแมเ จา ขา คนเขลาเหลาใดเมื่อไมรสู จั จะท้ังหลาย ทพี่ ระพทุ ธเจาผูประเสรฐิ ทรงแสดงแลว ยังช่นื ชมภพ กระหย่มิ การเกดิ ในหมเู ทพทั้งหลายคนเขลาเหลาน้ันมีจํานวนมากกวาเพคะ. เมือ่ ภพไมเท่ยี ง ความเกิดในหมเู ทพทั้งหลายก็ไมย ่ังยืน พวกคนเขลา ยอมไมหวาดสะดุงตอคนที่ตองเกิดบอ ย ๆ. อบาย ๔ สตั วทง้ั หลายยอ มไดกนั สะดวก สวนคติ ๒ ไดก ันลําบาก, ในนรกของเหลา สัตวทเี่ ขาถึงอบาย ไมม ีการบวชดอกเพคะ. ขอพระชนกชนนที ัง้ สองพระองค โปรดทรงอนญุ าตใหล กู บวชในธรรมวินัยของพระทศพลเถดิเพคะ ลกู จักขวนขวายนอ ย พากเพยี รเพ่ือละชาตแิ ละมรณะ. จะมปี ระโยชนอะไร ดว ยโทษคือกายทีไ่ รส าระนนั้ ซ่งึ พวกคนเขลาชน่ื ชมนกั หนา ขอทรงโปรดอนุญาตเถดิ ลกู จักบวชเพื่อดับภวตณั หา ความอยากในภพ.

พระสุตตันตปฎก ขุททกนกิ าย เถรคี าถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนา ที่ 484 ความอุบัตขิ องพระพทุ ธเจาทัง้ หลาย ลูกไดแ ลวอขณะก็เวนไปแลว ขณะลกู กไ็ ดแลว ลกู จะไมประ-ทษุ รา ยศีลและพรหมจรรยต ลอดชีวิต. พระนางสเุ มธากราบทูลพระชนกชนนีอยางนว้ี าลกู ยังเปน คฤหสั ถ จกั ไมเสวยอาหาร จักยอมตายเพคะ พระชนนที รงเปนทกุ ข ทรงกนั แสง พระชนกของพระนางสเุ มธาน้ัน พระอัสสุชลกน็ องทั่วทั้งพระ-พักตร ทัง้ สองพระองคทรงพากเพยี รเกลย้ี กลอ มพระ-นางสเุ มธา ซ่ึงฟบุ ลงที่พนื้ ปราสาทวา ลูกเอย ลุกขนึ้ สิ จะเศรา โศกไปทําไม พอยกลกูใหท ่ีกรุงวารณวดแี ลวนะลูก พระเจา อนกิ รัตตะทรงงามสงา พอ ยกลกู ถวายพระองคแลว . ลูกจกั เปนเอกอัครมเหสขี องพระเจาอนกิ รตั ตะศลี พรหมจรรย บรรพชา ทาํ ไดยากนะลูกนะ. อํานาจ ทรพั ย ความเปน ใหญ โภคะ สขุ ในราชสมบตั ิ ทงั้ ลกู ก็ยังเปน สาว จงบรโิ ภคกามเถดิ .ลกู จงววิ าหะเสยี นะลกู นะ. พระนางสเุ มขากราบทูลพระชนกชนนีนน้ั วาอาํ นาจเปนตนเชนนี้ อยามมี าเลย เพราะภพหาสาระมไิ ด การบวชหรอื ความตายเทา นนั้ จกั มแี กล ูก ลกู ไมยอมวิวาทะแนแท.

พระสุตตนั ตปฎ ก ขุททกนกิ าย เถรคี าถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนา ท่ี 485 กายอันเนา เหมือนหนอน ไมสะอาดกลิน่ เหม็นคลุง ไป นาสะพรงึ กลวั ดจุ ถงุ หนึ่งบรรจซุ ากศพ เปนดว ยของไมส ะอาด ไหลออกอยเู ปนนิตย อันคนเขลายึดถอื อยู. ลกู รูจ ักซากศพนนั้ เปนเหมือนอะไร เปนเหมือนของปฏิกลู ฉาบดวยเนือ้ และเลือดเปนทีอ่ ยูของลกูหลานหนอน เปน อาหารของแรง กา ทําไม ทลู -กระหมอมจึงพระราชทานกเฬวรากซากศพ แกพ ระราชาพระองคนน้ั เลา เพคะ. ไมชารา งกายทีป่ ราศจากวญิ ญาณ อนั หมูญาติผูเกลยี ดทอดทิง้ ไปเหมอื นทอนไม เขาก็พากันนาํ ไปปา ชา. บิดามารดาของตนยังเกลียด ครน้ั เอาซากศพนั้นไปทิ้งใหเ ปน อาหารสัตวอ น่ื ในปา ชาแลว กลับมาก็ตอ งอาบน้ําดาํ เกลา จะปว ยกลาวไปไยถึงหมชู นทว่ั ๆไปเลา . หมชู นยดึ ถืออยูในซากศพที่ไมม แี กน สาร เปนรา งของกระดูกและเอ็น เปน กายอนั เนา เตม็ ไปดว ยน้าํ ลาย นํา้ ตา และอุจจาระ. ผใู ดพึงชําแหละรางกายน้นั เอาขา งในมาไวขาง-นอก กจ็ ะทนกล่นิ เหมน็ ของรางกายน้ัน ไมไ ด แมแ ตมารดาของตนกย็ ังเกลยี ด. บัณฑติ ทั้งหลาย เลือกเฟน โดยอบุ ายอันแยบคายวา ขนั ธ ธาตุ อายตนะ อนั ปจจยั ปรงุ แตง แลว เปน

พระสุตตนั ตปฎก ขทุ ทกนิกาย เถรีคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาที่ 486ทกุ ข ท่มี ีชาตเิ ปนมลู ทาํ ไม ลกู จึงยังจะปรารถนาววิ าหะเลา เพคะ. หอก ๓๐๐ เลม ใหมเ อ่ียม จะพงึ ตกตอ งทก่ี ายทกุ ๆ วัน ทม่ิ แทงอยถู ึง ๑๐๐ ป ยงั ประเสริฐกวาหากวา ความสนิ้ ทกุ ขจะพงึ มไี ดดวยอาการอยา งน้.ี ชนใด รคู าํ สัง่ สอนของพระศาสดาอยางน้ี พึงยอมรบั การทิ่มแทง [ดังกลาว] สังสารวัฏยอ มยืดยาวสําหรบั ชนเหลา นน้ั ซึ่งเดอื ดรอนอยรู ํ่าไป. ในเทวดา มนษุ ย ในกําเนดิ สัตวเ ดียรฉาน หมูอสุรกาย เปรตดและสตั วน รก การทาํ รายกนั ยังปรากฏอยูหาประมาณมิได. สาํ หรบั สัตวอยใู นอบาย ทาํ กาํ ลงั ถูกเบยี ดเบยี นยงั มีการทํารายกันเปน อันมากในนรก แมใ นเทวดาทั้งหลายก็ชว ยไมได สขุ นอกจากสุขคอื พระนพิ พานไมมีเลย. ชนเหลา ใด ประกอบอยูในพระธรรมวนิ ยั ของพระทศพล ขวนขวายนอ ย พากเพยี รเพ่ือละชาติมรณะ ชนเหลาน้นั ก็ถึงพระนิพพาน. ทูลกระหมอมพอ เพคะ วนั นีน้ ีแ่ หละลกู จกั ออกบวช ประโยชนอ ะไรดว ยโภคะทง้ั หลายที่ไมมแี กน สารกามทงั้ หลายลกู เบ่ือหนายแลว ลกู ทําใหเ สมอดวยรากสุนขั ทําใหเหมือนตาลยอดดว นแลว .

พระสุตตนั ตปฎ ก ขทุ ทกนกิ าย เถรคี าถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนา ที่ 487 พระนางสเุ มธานั้น กราบทลู พระชนกอยอู ยางน้ีพระเจา อนิกรตั ตะ ผูท ไ่ี ดรบั พระราชทานพระนางส-ุเมธานัน้ ทรงแวดลอ มดวยขาราชบริพารหนุม ก็เสดจ็เขา สวู วิ าหะเมอ่ื เวลากระชั้นชิด. ภายหลงั พระนางสเุ มธาทรงทราบวา พระเจา-อนกิ รัตตะเสดจ็ มา จงึ ใชพระขรรคต ัดพระเกศาอันดําสนิทที่รวบไว ออ นสลวย ทรงปด ปราสาท เขาปฐม-ฌาน พระนางสุเมธานน้ั เขา ฌานอยใู นปราสาทนนั้พระเจาอนิกรตั ตะกเ็ สด็จถงึ พระนคร พระนางสเุ มธาทรงเจรญิ อสุภสญั ญาอยใู นปราสาท. พระนางสุเมธาน้นั กาํ ลงั ทรงมนสิการ พระเจาอนิกรตั ตะ ทรงแตงพระองคดวยมณแี ละทอง ก็รีบเสด็จขึน้ ปราสาท ทรงประคองอญั ชลี ทลู วอนพระนางสเุ มธาวา อาํ นาจ ทรัพย ความเปน ใหญ โภคะ สุขในราชสมบตั ิ ขอมอบถวาย พระนอ งนางกย็ งั สาวอยูขอเชิญบรโิ ภคกามสมบตั ิ กามสุขหาไดยากในโลกนะพระนอ งนาง. ราชสมบัตพิ ี่สละใหพ ระนองนางแลว ขอพระ-นอ งนางโปรดบรโิ ภคโภคะ ถวายทานทง้ั หลายเถดิพระนองนางอยาทรงเสียพระทัยเลย พระชนกชนน้ีของพระนองนางทรงเปน ทกุ ข.

พระสุตตนั ตปฎก ขทุ ทกนกิ าย เถรีคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนา ที่ 488 เพราะเหตุนั้น พระนางสเุ มธา ผไู มตองการดว ยกามทง้ั หลาย ทรงปราศจากโมหะแลวจึงทูลพระ-เจา อนกิ รตั ตะวา อยาทรงเพลดิ เพลนิ กามเลย โปรดทรงเหน็ โทษในกามทง้ั หลายเถิดเพคะ. พระเจามันธาตุราช เจา ทวีปทงั้ ๔ ทรงเปน ยอดของผบู ริโภคกามทั้งหลายยงั ไมทนั ทรงอ่ิม กเ็ สดจ็สวรรคตไปแลว ความปรารถนาของพระองค ก็ยังไมเต็ม. เทวดาแหงฝนพึงหลัง่ ฝนคอื รัตนะ ๗ ลงมาโดยรอบทงั้ ๑๐ ทศิ ความอ่ิมดวยกามท้งั หลาย ก็ไมมีนรชนทงั้ หลาย ท้ังทย่ี งั ไมอ ่ิมกพ็ ากันตายไป. กามทง้ั หลาย เปรียบดว ยดาบและหลาว เปรยี บดว ยหัวงูเหา เปรยี บดว ยคบเพลงิ ตามเผาอยู เปรยี บดว ยรางกระดูก. กามท้ังหลายไมเ ทย่ี ง ไมยง่ั ยนื มีทกุ ขมาก มีพษิ มาก เปน มูลแหงทุกข มีทกุ ขเ ปนผลเหมือนกอ นเหล็กที่รอนโชน. กามท้งั หลายเปรยี บดว ยผลไม เปรยี บดวยชนิ้เนื้อ เปนทกุ ข กามทัง้ หลายเปรยี บดวยความฝนหลอกลวง เปรียบดวยของที่ยมื เขามา. กามท้งั หลาย เปรียบดว ยหอกและหลาวเปนโรคเปน ฝ เปน ทกุ ข เปน ความลําบาก เสมอื นหลมุ ถานเพลงิ เปนมลู แหง ทุกข เปน ภัย เปน เพชฆฆาต [ผูฆ า ]

พระสตุ ตันตปฎ ก ขุททกนิกาย เถรคี าถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนา ท่ี 489 กามทง้ั หลายมีทกุ ขม ากดงั กลา วมานี้ บณั ฑติ ทง้ัหลายจึงกลา ววาทําอันตราย เชิญเสด็จกลับไปเสียเถดิหมอมฉันไมพ ศิ วาสในความมโี ชคของพระองคดอกเพคะ. เม่อื ไฟกําลงั ไหมศรี ษะของหมอมฉนั อยู คนอ่ืนจะชว ยอะไรหมอมฉันได เมอื่ ชรามรณะติดตามอยู ก็ควรพยายามทาํ ลายชรามรณะน้นั เสีย. ขาพระองคเหน็ พระชนกชนนี และพระเจาอนกิ -รตั ตะเสด็จยงั ไมท นั ถงึ พระทวาร กป็ ระทบั นง่ั ที่พ้นื ดนิทรงพระกนั แสง จึงกราบทูลดังนว้ี า สังสารวัฏ ยอมยดืยาวสาํ หรบั พวกคนเขลา ท่รี อ งไหบ อย ๆ เพราะบิดาตาย พ่ชี ายถูกฆา เพราะตัวเองถูกฆา ในสังสารวัฏทม่ี เี งอื่ นตน เงื่อนปลายตามไปไมรแู ลว . โปรดทรงระลกึ ถึงสงั สารวัฏ ทปี่ ระกอบดวยนาตา นาํ้ นม และนํา้ เลือด โดยความเปนสังสารวฏัทมี่ เี งอื่ นตน เงือ่ นปลาย ทต่ี ามไปไมร แู ลว โปรดทรงระลึกถงึ กองกระดูกทง้ั หลาย ของเหลา สัตวท ีท่ องเทย่ี วอย.ู โปรดทรงระลกึ ถงึ มหาสมทุ รทง้ั ๔ ในนํา้ ตา น้าํนมและน้ําเลอื ด ท่พี ระผูม ีพระภาคเจาทรงนอ มนาํ มาเปรยี บเทยี บ โปรดทรงระลึกถงึ กองกระดูกทง้ั หลายในกัปหนง่ึ ทีเ่ ทียบเทา ภูเขาวปิ ลุ บรรพต. โปรดระลึกถงึ แผน ดนิ ชมพทู วปี ท่พี ระผูม ีพระ-ภาคเจาทรงนาํ มาเปรยี บเทยี บสงั สารวัฏ ของสัตวท ่ที อง

พระสตุ ตันตปฎก ขุททกนกิ าย เถรีคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนา ท่ี 490เท่ยี วอยูในสังสารวัฏ ทมี่ ีเง่ือนตนเงือ่ นปลายตามไปไมร ูแลว แผนดินทั้งหลายทําเปน กอ นขนาดเมล็ดพุทรา ก็มากไมพ อกับจาํ นวนแมและยายทัง้ หลาย. โปรดทรงระลึกถึงหญา ไม ก่งิ ไม ใบไมที่พระผูมพี ระภาคเจา ทรงนอมนาํ มาเปรียบเทียบเพราะสงั สาร-วัฏมีเงือ่ นตน เงอ่ื นปลายตามไปไมรูแลว ทอ นไมทั้งหลาย ขนาด ๔ องคุลี ก็มากไมเ ทา กบั จาํ นวนพอและปูท ง้ั หลาย. โปรดทรงระลกึ ถงึ เตาตาบอด และซอ งแอก อันหมนุ ไปทศิ บูรพา และทศิ อ่ืน ๆ อีกในมหาสมุทร มาสวมหัวเตาตาบอดตัวนัน้ เปรียบเทยี บในการไดอัต-ภาพเปนมนุษย. โปรดทรงระลกึ ถึงโทษคือกาย ท่ไี มม ีแกน สารเปรยี บดวยกอ นฟองน้ํา โปรดทรงเห็นขนั ธท้งั หลายไมเ ทีย่ ง โปรดทรงระลึกถึงนรกท้งั หลาย ทม่ี ีความคับแคนมาก. โปรดทรงระลกึ ถงึ สัตวท ้ังหลาย ท่ีพากันทําใหรกปาชาในชาตินน้ั ๆ เรื่อยไป โปรดทรงระลึกถึงภยัคือจระเข ความเห็นแกป ากทอง โปรดทรงระลึกถงึอริยสจั ๔. เมือ่ อมตนพิ พานมีอยู จะตอ งการอะไรดวยของเผด็ รอน ๕ อยา ง ที่พระองคทรงดม่ื แลว เพราะวาความยินดกี ามทุกอยาง เผด็ รอ นกวาของเผด็ รอน ๕อยา ง.

พระสุตตันตปฎ ก ขุททกนิกาย เถรีคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนา ท่ี 491 เมือ่ อมตนพิ พานมอี ยู พระองคจะทรงตองการอะไรดว ยกามทัง้ หลายท่ีเรารอน เพราะความยินดกี ามทกุ อยาง อนั ไฟติดโพลงแลว ใหเดอื ดแลว ใหห ว่ันไหวแลว เผาใหรอ นแลว. เม่อื เนกขมั มะที่ไมมขี าศกึ มีอยู พระองคยังจะตองการอะไรดว ยกามทง้ั หลายท่มี ขี า ศกึ มาก กามท้ังหลาย มีภัยอยทู ่วั ไปคอื ราชภัย อัคคภี ยั อทุ กภยัและอัปปย ภยั [ภยั คือคนรวมมรดกทไี่ มถ ูกกัน] ช่อื วามขี าศกึ มาก. เม่อื โมกขธรรมมอี ยู พระองคยังจะตองการอะไรดว ยกามท้งั หลาย ทมี่ กี ารฆา การจองจาํ เลา เพราะวาการฆาการจองจํามอี ยใู นกามทั้งหลาย สตั วท้ังหลายผูใ ครกาม ยอ มเสวยทุกขทง้ั หลาย กามทั้งหลาย เหมือนคบเพลงิ ทลี่ ุกโพงลง ยอ มไหมค นถือทีไ่ มยอมปลอ ย เพราะวา กามทงั้ หลายเปรยี บเหมอื นคบเพลงิ ยอมจะไหมคนทไ่ี มย อมปลอ ยคบเพลงิ . โปรดอยา ทรงละสุขอันไพบูลย เพราะเหตุแหงกามสขุ เล็กนอยเลย อยาทรงเปน ดุจปลากลืนเบ็ดแลวตอ งเดอื ดรอนภายหลัง. โปรดอยา หมนุ ไปหมุนมาเพราะกามท้งั หลาย ดจุสุนขั ถกู ลา มโซเลย เพราะกามทงั้ หลาย จักทาํ ผูนัน้ใหเ ปนเหมอื นคนจัณฑาล หิวจัด ไดสนุ ขั ก็ทําใหพนิ าศได.

พระสุตตันตปฎ ก ขทุ ทกนิกาย เถรีคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท่ี 492 พระองคทรงประกอบดวยกาม จักเสวยทกุ ขอ นัหาประมาณมไิ ด และความเสยี ใจอยา งมาก โปรดทรงสละกามอนั ไมย ่ังยนื เสียเถิด. เม่ือพระนิพพานทไ่ี มมีความแกมอี ยู พระองคยังจะตอ งการอะไรดวยกามท้ังหลายท่ีมีความแกเลาชาติทัง้ ปวง อันมรณะและพยาธิกาํ กบั ไวใ นภพทกุ ภพ. พระนิพพานน้ีไมแก พระนิพพานนีไ้ มต ายพระนิพพานน้ีเปนบทอนั ไมแ กแ ละไมต าย ไมม คี วามเศราโศก ไมถ ูกขา ศึกเบยี ดเบียน ไมพลาดไมน ากลัวไมม คี วามเดือดรอน. พระนพิ พานน้ี พระอรยิ ะเปนอนั มากบรรลุแลวอมตนิพพานนี้ อนั ผพู ยายามโดยแยบคายควรไดในวนั น้นี ่ีแหละ แตผไู มพ ยายามหาอาจไดไม. พระนางสเุ มธาเมือ่ ไมทรงไดความยินดีในสังขารกาํ ลังทรงเกลี้ยกลอ มพระเจา อนิกรตั ตะ กท็ รงโยนพระเกศาลงท่ีพื้นดนิ . พระเจาอนิกรัตตะ เสดจ็ ลกุ ขึ้นประคองอัญชลีทลู วอนพระชนกของพระนางวา ขอทรงโปรดปลอยพระนางสเุ มธาทรงผนวชเถิด เพราะวาพระนางทรงเหน็ วโิ มกขแ ละสัจจะ พระนางสเุ มธานั้น อันพระชนกชนนที รงปลอยแลว ทรงกลวั ภัยคอื ความโศก ทรงผนวชแลว เมอื่ทรงศึกษาผลอนั เลิศ กท็ รงทาํ ใหแจง อภิญญา ๖.

พระสุตตนั ตปฎ ก ขทุ ทกนิกาย เถรคี าถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนา ท่ี 493 พระนพิ พานนัน้ อศั จรรยไ มเคยมี ก็ไดมแี กพระนางสุเมธาราชธิดา พระสเุ มธาเถรไี ดพ ยากรณปุพเพนิวาสจริต เหมอื นดงั ทีก่ ลา วในเวลาปรนิ ิพพานวา เมอื่ พระผมู พี ระภาคเจา พระนามวา โกนาคมนะเสด็จอุบตั ิในโลก เมื่อสรา งสงั ฆารามเสร็จใหม ๆขาพเจา ไดเ ปนหญงิ ๓ คน เปน สหายกนั [ธนัญชานีเขมา และขาพเจา] ไดถ วายวิหารทาน. ขาพระองคเ กดิ ในเทวดา ๑๐ คร้งั ๑๐๐ คร้ัง๑,๐๐๐ คร้งั ๑๐,๐๐๐ คร้งั ไมจาํ เปน ตอ งกลาวถึงการเกิดในมนุษย ขาพเจา มีฤทธ์ิมากในหมเู ทวดา ไมจาํ ตอ งกลาวถึงฤทธิ์ในหมูม นุษย ขา พเจาเปนมเหสีนารีรตั นของพระเจาจักรพรรดิ ผูมีรตั นะ ๗ ประการ การสรางอารามถวายสงฆ เปน วิหารทานครงั้ น้ันเปน เหตุ เปน แดนเกิดแหงทพิ ยสมบัติ ขอนัน้ เปน มลูเปน การอดทนตอการเพงธรรมในพระศาสนา เปนท่ีรวมบุญครั้งแรก ขอน้ันเปนความดบั ทกุ ข สําหรบัขา พเจาผูย นิ ดีในธรรม. ชนเหลาใด เช่อื พระดาํ รสั ของพระผูมีพระภาค-เจา ผมู พี ระปญ ญาไมท ราม ชนเหลา น้นั ยอ มกลาวอยางน้ี ยอมเบอ่ื หนายในภพ คร้นั เบอ่ื หนายแลว ยอ มคลายกาํ หนดั ดังน้.ี จบ สเุ มธาเถรคี าถา จบ มหานิบาต

พระสตุ ตันตปฎ ก ขุททกนิกาย เถรคี าถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท่ี 494 เถรคี าถา มหานิบาต ๑. อรรถกถาสเุ มธาเถรคี าถา ในมหานิบาต คาถาวา มนฺตาวตยิ า นคเร เปนตน เปนคาถาของ พระสุเมธาเถรี มีวนิ ิจฉัยดังตอ ไปนี้. พระเถรีแมร ูปนี้ ไดบ ําเพญ็ บารมมี าในพระพุทธเจา พระองคก อน ๆสรา งสมกศุ ลอันเปน อปุ นิสัยแหงพระนพิ พานมาในภพนน้ั ๆ เพิ่มพูนสมั ภารธรรมเครื่องปรุงแตงวิโมกขโ ดยเคารพ ครัง้ พระผมู ีพระภาคเจา พระนามวา โกนาคมนะก็บังเกิดในเรอื นสกุล รเู ดียงสาแลว กม็ ีอธั ยาศยั เปนอนั เดยี วกนั กับเหลากุลธิดาสหายของตน รวมกันสรา งอารามใหญ มอบถวายภิกษุสงฆซึ่งมพี ระพทุ ธเจาเปน ประธาน เพราะบุญกรรมนั้น เมอื่ แตกกายทาํ ลายขนั ธ นางกบ็ ังเกิดในสวรรคช ั้นดาวดงึ ส ณ สวรรคช ้นั นนั้ นางกเ็ สวยทพิ ยสมบตั จิ นตลอดอายุ จุติจากน้ันแลวก็บังเกดิ ในสวรรคช นั้ ยามา จตุ ิจากนนั้ แลว กบ็ ังเกดิ ในสวรรคช ้ันดุสิตจากดุสิตสวรรคกม็ าสวรรคช ัน้ นิมมานรดี จากสวรรคช ั้นนมิ มานรดกี ม็ าสวรรคชั้นปรนิมมติ วสวัตดี นางบังเกดิ ในสวรรคก ามพาจรทัง้ ๕ ชัน้ ตามลาํ ดบั ดังกลา วมาฉะนี้ เปนมเหสีของทาวเทวราช [เทวดาเจาสวรรคแ ตละชน้ั ] ในสวรรคช้นั น้ัน ๆ จุติจากนั้นแลว ครง้ั พระผมู ีพระภาคเจาพระนามวากัสสปะ กเ็ ปนธิดาของเศรษฐี ผูมีสมบัติมาก รเู ดียงสาตามลาํ ดับแลว กเ็ ลื่อมใสยง่ิ ในพระศาสนาไดก ระทําบุญกรรมอนั โอฬารเฉพาะพระรัตนตรยั . ในคร้งั นัน้ นางอาศยั ธรรมหลอ เลีย้ งชีวติ ยินดมี ่นั ในกศุ ลธรรม จนตลอดชีวติ จุตจิ ากน้นั แลวกบ็ ังเกิดในสวรรคช ้ันดาวดึงส ทอ งเทีย่ วไป ๆ มา ๆ

พระสตุ ตันตปฎก ขทุ ทกนิกาย เถรีคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาที่ 495อยูใ นสุคตเิ ทานนั้ ในพุทธุปบาทกาลนี้ ก็บังเกิดเปนธดิ าของพระเจา โกญจะกรงุมนั ตาวดี พระชนกชนนีไดขนานพระนามพระนางวา สุเมธา สมัยพระนางเจรญิพระชนั ษา กท็ รงปรกึ ษาตกลงกนั วา จักถวายพระนางแตพ ระเจา อนกิ รตั ตะกรงุ วารณวดี แตนับตง้ั แตยังทรงเปนทารกิ า พระนางพรอมดว ยราชธิดา ที่มวี ยั ปนู เดยี วกนั และเหลา ทาสี กพ็ ากนั เสด็จไปสาํ นกั ภกิ ษณุ ี ฟงธรรมในสาํ นกั ภกิ ษณุ แี ลว กเ็ กิดสงั เวชในสังสารวฏั เพราะบาํ เพญ็ บารมมี าเปนเวลาชานาน ทรงเลื่อมใสย่งิ ในพระศาสนา เมือ่ ทรงเจริญพระชันษา ก็ไดมีพระทยัหันกลับจากกามท้ังหลาย ดวยเหตนุ ้นั พระนางไดส ดับการปรึกษาของพระ-ชนกชนนี พระประยูรญาตจิ ึงตรัสวา ลูกไมป ระสงคก จิ ฆราวาส ลกู จักบวชเพคะ พระชนกชนนีโปรดจะทรงประกอบพระนางไวใ นกิจฆราวาส แมจะทรงออ นวอนโดยประการตาง ๆ กไ็ มสามารถจะทําพระนางใหทรงยินยอมไดพระนางทรงดาํ รวิ า เราจะไดการบวชโดยวิธีนี้ แลว ควา พระขรรคตัดพระเกศาของพระองคเ อง ทรงปรารภพระเกศาเหลาน้นั เริม่ ทรงมนสกิ ารการใสใ จโดยเปน ของปฏิกลู ทรงทาํ อสุภนิมติ ใหเกดิ ขนึ้ ก็บรรลปุ ฐมฌานณ ทีต่ รงน้ันเอง เพราะทรงบําเพ็ญบารมมี าแลว ในชาตนิ น้ั และเพราะทรงเคยสดับวิธีมนสกิ ารมาในสํานกั ภกิ ษุณี. กแ็ ลพระนางบรรลุปฐมฌานแลว ทรงทาํ ราชสกลุ ท้งั หมดทั้งอันโตชนและปริวารชน ต้ังตน แตพ ระชนกชนนีผูทรงเกลี้ยกลอ มไวในกจิ ฆราวาสดวยพระองคเอง ใหพากันเล่อื มใสย่ิงในพระศาสนา เสด็จออกจากพระราชมณเฑียรไปยงั สาํ นกั ภกิ ษุณี ทรงผนวช ครั้นทรงผนวชแลว กท็ รงเร่ิมต้ังวิปสสนา มพี ระญาณแกกลา โดยชอบโดยแท ไมนานนกั กบ็ รรลพุ ระอรหตั พรอมดว ยปฏสิ มั ภิทา ๔ เพราะธรรมท้ังหลายทชี่ ว ยอบรมบม วมิ ุตติ ทาํ ใหบรรลคุ ณุ วิเศษ.

พระสุตตนั ตปฎ ก ขุททกนิกาย เถรคี าถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนา ที่ 496ดวยเหตนุ ้นั ทา นพระสงั คตี กิ าจารย จงึ กลาวไวใ นคมั ภีรอ ปทาน๑วา เม่ือพระผมู พี ระภาคเจา พระนามวา โกนาคมนะ ทรงอบุ ตั ใิ นโลก เมอื่ สังฆารามสรางเสรจ็ ใหม ๆ ขาพเจาเปนชน ๓ คนเปนสหายกัน ไดถ วายวหิ ารทาน. ขาพเจา เกดิ ในเทวดา ๑๐ ครง้ั ๑๐๐ ครัง้ ๑,๐๐๐ คร้งั ๑๐,๐๐๐ คร้งั ไมต องกลา วถึงการเกิดในมนษุ ย ขาพเจามีฤทธิม์ ากในหมเู ทวดา ไมจาํ ตองกลา วถงึ ใน หมมู นษุ ย ขาพเจา เปน พระมเหสีนารรี ัตน ของพระเจา จักรพรรดผิ ูท รงมีรัตนะ ๗ ประการ. ชน ๓ คน กค็ ือ ธนญั ชานี เขมาและขา พเจา เปนผูสรางสมกศุ ลในท่นี ้ี เปนบุตรของตระกูลทีม่ ัง่ คงั่ . เราชวยกันสรา งพระอารามเปน อนั ดี ประดับดว ย ทัพสัมภาระครบถวน มอบถวายแดพ ระสงฆมีพระ- พุทธเจาเปนประมขุ พากนั บันเทงิ ใจแลว . ขา พเจาเกดิ ในที่ไร ๆ ดว ยอาํ นาจบุญกรรมน้นั ก็เปน เลศิ ทั้งในเทวดา ทัง้ ในมนษุ ย. พระพุทธเจา พระนามวา กสั สปะโดยพระโคตร ทรงเปนเผาพนั ธพุ ราหมณ ผมู ยี ศมาก เปนยอดของ เหลาศาสดา ทรงอุบตั ิแลว ในกปั นี้นีแ่ ล. พระเจากาสี พระนามวา กกิ ี ครองราชย ณ กรงุ พาราณสรี าชธานี ไดท รงเปน พระอุปฐากของพระ- กสั สปพุทธเจา ในครั้งนั้น.๑. ข.ุ ๓๓/ขอ ๑๔๑ สุเมธาเถรีอปทาน.

พระสตุ ตนั ตปฎก ขทุ ทกนกิ าย เถรคี าถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนา ท่ี 497 ทาวเธอมีพระราชธดิ า ๗ พระองค พระราชธิดาเหลา นน้ั เสวยสขุ ยินดใี นการบํารุงพระพุทธเจา พากันประพฤติพรหมจรรย. ขา พเจาเปนสหายของพระราชธิดาเหลานน้ั ตั้งอยใู นศลี ถวายทานท้ังหลายดว ยความเคารพ ประพฤติวัตรถกู ตอ งในการครองเรอื น. ดวยกรรมทีท่ าํ มาดีและดวยการตง้ั ใจชอบ ขาพ-เจา ละกายมนษุ ยแ ลว ก็เขาถงึ สวรรคชั้นดาวดึงส จตุ ิจากดาวดึงส ก็เขา ถงึ สวรรคช้ันยามา จากชัน้ ยามาก็เขา ถึงชนั้ ดสุ ติ จากดสุ ติ กเ็ ขา ถงึ สวรรคชั้นนมิ มานรดีจากนิมมานรดี ก็เขาถงึ สวรรคช้ันปรนมิ มิตวสวตั ด.ี ขา พเจาพรั่งพรอมดวยบญุ กรรม เกิดในภพใด ๆก็ครองความเปนอัครมเหสี ของพระราชาทั้งหลายในภพนนั้ ๆ จุตจิ ากภพน้ัน ๆ แลว ในอัตภาพเปน มนษุ ย ก็ครองความเปน อัครมเหสีของพระเจาจกั รพรรดิ และของพระเจา มณฑลประเทศ. ขาพเจาเสวยสมบตั ใิ นเทวดาและมนุษย มสี ุขในภพทกุ ภพ ทอ งเทยี่ วไปในชาติเปน อนั มาก. นั้นเปน เหตุ น้ันเปนแดนเกดิ นนั้ เปนมลู น้นัเปน ความอดทนในการเพงธรรมในพระศาสนา นนั้ เปนท่รี วมบุญครัง้ แรก นน้ั เปนความดบั ทุกขส าํ หรับขา พ-เจา ผูยนิ ดใี นธรรม.

พระสุตตันตปฎก ขทุ ทกนิกาย เถรคี าถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนา ที่ 498 กิเลสทัง้ หลาย ขาพเจา กเ็ ผาเสยี แลว ภพทง้ั หมด ขา พเจา กถ็ อนแลว ขา พเจา ตัดเคร่ืองลา มดงั พระยาคช- สารตัดเคร่อื งผกู ฉะนน้ั ไมม ีอาสวะอยู. ขา พเจา มาดีแลว ในสํานักพระพุทธเจาผูประเสรฐิ สุด วิชชา ๓ ขา พเจากบ็ รรลุแลว คาํ สงั่ สอนของ พระพุทธเจา ขาพเจากท็ ําเสร็จแลว . ปฏิสมั ภทิ า ๔ วโิ มกข ๘ และอภิญญา ๖ ขา พเจา ก็ทําใหแ จงแลว คาํ ส่งั สอนของพระพุทธเจา ขาพเจา กท็ ําเสรจ็ แลว ดงั นี.้ ก็ครน้ั บรรลพุ ระอรหัตแลว พระสุเมธาเถรีพิจารณาทบทวน ขอปฏิบัตปิ ระวตั คิ วามเปน มาของตน จึงไดก ลาวคาถาเหลานีเ้ ปน อทุ านวา ขาพเจาเปนธดิ าของพระอัครมเหสขี องพระเจา - โกญจะกรงุ มันตาวดี ช่ือวาสเุ มธา อันพระอรยิ ะท้งั หลายผทู ําตามคําสงั่ สอนทาํ ใหเลือ่ มใสแลว พระนาง สุเมธามศีล กลาวธรรมไดวิจติ ร เปน พหสู ูต ถกู แนะ นําในคาํ ส่งั สอนของพระพทุ ธเจา เขาเฝา พระชนก- ชนนีแลว กราบทลู ใหท ้งั สองพระองคโ ปรดต้ังพระทัย สดบั คาํ ของตนวา ลกู ยนิ ดีอยา งย่ิงในพระนิพพาน ภพถึงแมว าจะ เปนทพิ ย ก็ไมยง่ั ยนื จะปว ยกลา วไปไยถึงกามทงั้ หลาย ซ่ึงเปน ของวา งเปลา อรอ ยนอย คับแคน มาก กามทั้งหลาย เผด็ รอน เปรยี บดว ยงพู ษิ ที่พวก คนเขลาพากนั จมดกั ดาน คนเขลาเหลานั้น แออดั กนั ในนรก ตองเดอื ดรอนเปนทุกขเ ปน เวลาชา นาน.

พระสตุ ตันตปฎ ก ขทุ ทกนกิ าย เถรีคาถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนา ท่ี 499 พวกคนเขลา ผไู มสํารวมกายวาจาใจ ทํากรรมที่เปนบาป พอกพูนแตบ าป ยอมเศรา โศกในอบายทกุเมื่อ. คนเขลาเหลา นัน้ ไมม ปี ญญา ไมม ีเจตนา ถูกทุกขสมทุ ยั ปดไว เมอื่ ไมร อู รยิ ธรรมทท่ี านแสดง กไ็ มตรัสรอู ริยสจั . ทูลกระหมอมแมเ พคะ คนเขลาเหลา ใด เมือ่ไมรสู จั จะทง้ั หลาย ทพี่ ระพุทธเจา ผูประเสรฐิ ทรงแสดงแลว ยงั ช่นื ชมภพ กระหยิม่ การเกดิ ในหมูเทพทั้งหลาย คนเขลาเหลา นน้ั มีจาํ นวนมากกวาเพคะ. เม่ือภพไมเ ทย่ี ง ความเกดิ ในหมูเทพทงั้ หลายกไ็ มย งั่ ยนื พวกคนเขลา ยอมไมห วาดสะดงุ ตอคนที่ตองเกิดบอย ๆ. อบาย ๔ สัตวท ั้งหลายยอมไดกันสะดวก สวนคติ ๒ ไดก ันลําบาก ในนรกของเหลา สตั วท่เี ขา ถงึอบาย ไมม กี ารบวชดอกเพคะ. ขอพระชนกชนนีทงั้ สองพระองค โปรดทรงอนุญาตใหลกู บวชในธรรมวินัยของพระทศพลเถิด ลูกจักขวนขวายนอย พากเพียรเพ่ือละชาตแิ ละมรณะ. จะมปี ระโยชนอะไรดว ยโทษคอื กายท่ไี รสาระในภพ ซึ่งพวกคนเขลาชน่ื ชมนักหนา ขอทรงโปรดอนุญาตเถิด ลูกจกั บวชเพอ่ื ดับภวตัณหา ความอยากในภพ.

พระสตุ ตันตปฎ ก ขุททกนิกาย เถรคี าถา เลม ๒ ภาค ๔ - หนาท่ี 500 ความอบุ ัตขิ องพระพุทธะทง้ั หลาย ลกู ไดแลวอขณะกเ็ วนไปแลว ขณะลูกกไ็ ดแลวลกู จะไมป ระทุษ-ราย ศลี และพรหมจรรยตลอดชวี ิต. พระนางสุเมธากราบทูลพระชนกชนนีอยา งน้ีวาลูกยงั เปนคฤหสั ถ จักไมเสวยอาหาร จักยอมตายเพคะ พระชนนเี ปน ทุกขท รงกันแสง พระชนกของพระนางสเุ มธานน้ั พระอัสสชุ ลกน็ องทั่วทั้งพระพกั ตรทง้ั สองพระองคท รงพากเพยี รเกลยี้ กลอมพระนางสุเมธา ซ่งึ ฟบุ ลงทพ่ี น้ื ปราสาทวา . ลูกเอยลุกขึน้ เถดิ จะเศรา โศกไปทําไม พอยกลูกใหท่ีกรุงวารณวดแี ลวนะ พระเจาอนั กรัตตะทรงงามสงา พอ ยกลูกถวายพระองคแ ลว . ลูกจักเปนเอกอัครมเหสขี องพระเจา อันกรัตตะศีล พรหมจรรย บรรพชา ทําไดย ากนะลูกนะ. อาํ นาจ ทรพั ย ความเปนใหญ โภคะ สุขในราช-สมบัติ ทั้งลูกกย็ ังเปน สาว จงบรโิ ภคถามเถดิ ลูกจงววิ าหะเสียเถิด นะลกู นะ. พระนางสเุ มธากราบทูลพระชนกชนนีนน้ั วาอาํ นาจเปน ตนเชนนี้ อยามีมาเลย เพราะภพหาสาระมิได การบวชหรือความตายเทาน้นั จักมแี กล กู ลกู ไมยอมววิ าหะแนแท. กายอันเนาเหมือนหนอน ไมสะอาด กลน่ิ เหม็นคลุงไป นาสะพรงึ กลัว ดจุ ถุงหนงั บรรจุซากศพ เตม็