tripitaka_24

พระสตุ ตนั ตปฎก สงั ยุตตนิกาย สคาถวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนา ที่ 265 ๑๐. ฆฏิกรสตู ร วา ดวยภกิ ษุ ๗ รปู ตดั เครอื่ งผกู[๑๕๒] ฆฏิกรพรหมกราบทลู วา ภิกษุ ๗ รปู ผูเ ขาถึงพรหมโลกชอื่ วา อวิหา เปน ผหู ลุดพนแลวมรี าคะ โทสะ สน้ิ แลว ขามเครื่องเกาะเกยี่ วในโลกได แลว .พระผูม ีพระภาคเจาตรัสถามวา กภ็ ิกษเุ หลา น้นั คือผูใดบาง ผขู าม เครอื่ งขอ งเปนบว งของมารทขี่ า มไดแสน- ยาก ละกายของมนุษยแ ลว กา วลว งซง่ึ ทพิ ยโยคะ.ฆฏิกรพรหมกราบทลู วา คือทานอุปกะ ๑ ทา นผลคณั ฑะ ๑ ทานปกุ กุสาติ ๑ รวมเปน ๓ ทาน ทาน ภทั ทิยะ ๑ ทานขณั ฑเทวะ ๑ ทานพหทุ นั ตี ๑ ทานสิงคยิ ะ ๑ (รวมเปน ๗ ทาน) ทา นเหลานนั้ ลวนแตละกายของมนุษย กา วลวงทิพยโยคะไดแลว .

พระสตุ ตันตปฎ ก สังยตุ ตนิกาย สคาถวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาที่ 266[๑๕๓] พระผูมีพระภาคเจา ตรสั ถามวา ทานเปนผูม ีความฉลาด กลาว สรรเสริญภิกษุเหลาน้นั ผูละบว งมารได แลว ภิกษเุ หลานนั้ ตรสั รธู รรมของใครเลา จงึ ตดั เครอื่ งผกู คอื ภพเสียได.[๑๕๔] ฆฏกิ รพรหมกราบทูลวา ทา นเหลา น้ัน ตรสั รธู รรมของผใู ด จึงตดั เครื่องผกู คอื ภพเสยี ได ผนู นั้ ไมมีอื่น ไปจากพระผูม พี ระภาคเจา และธรรมน้ัน ไมมีอนื่ ไปจากคําสงั่ สอนของพระองค. นามและรปู ดับไมเ หลือในธรรมใด ทานเหลา นั้นไดรธู รรมน้นั ในพระศาสนา นี้ จงึ ตัดเครอ่ื งผกู คอื ภพเสียได.[๑๕๕] พระผมู พี ระภาคเจา ตรสั ถามวา ทานกลา ววาจาลึกรูไดย าก เขาใจ ใหดไี ดยาก ทา นรูธรรมของใคร จึงกลา ว วาจาเชนนี้ได.[๑๕๖] ฆฏกิ รพรหมกราบทลู วา เม่ือกอนขาพระองคเ ปนชางหมอ ทาํ หมออยูใ นเวภฬงิ คชนบทเปน ผูเล้ยี ง มารดาและบิดา ไดเ ปน อบุ าสกของพระ- กัสสปพุทธเจา เปนผเู วน จากเมถุนธรรม เปน ผปู ระพฤติพรหมจรรย ไมเกี่ยวดว ย

พระสตุ ตนั ตปฎ ก สงั ยตุ ตนิกาย สคาถวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนา ท่ี 267 อามสิ ไดเ คยเปน คนรวมบา นกับพระองค ทง้ั ไดเคยเปนสหายของพระองคใ นกาล ปางกอน ขา พระองครจู ักภกิ ษุ ๗ รูป เหลา น้ี ผูห ลดุ พนแลว มีราคะและโทสะ สิน้ แลว ผขู ามเครื่องของในโลกไดแลว.[๑๕๗] พระผูมพี ระภาคเจา ตรสั วา แนะนายชางหมอ ทา นกลาวเรอ่ื ง อยางใด เรื่องน้นั ไดเปน จรงิ แลว อยางนัน้ ในกาลนน้ั เมื่อกอ นทานเคยเปน ชางหมอ ทําหมออยใู นเวภฬิงคชนบท เปน ผูเ ลยี้ ง มารดาและบิดา เปน อุบาสกของพระ- กสั สปพทุ ธเจา เปน ผเู วน จากเมถนุ ธรรม เปนผปู ระพฤติพรหมจรรย ไมเก่ยี วดว ย อามสิ ไดเ ปน คนเคยรวมบา นกันกบั เรา ทั้งไดเคยเปน สหายของเราในปางกอ น.พระสังคีติกาจารยก ลาววา สหายเกาทง้ั สอง ผมู ีตนอนั อบรม แลว ทรงไวซ ่งึ สรรี ะมีในทสี่ ุด ไดม า พบกนั ดวยอาการอยางน.้ี จบฆฏกิ รสูตร จบ อาทติ ตวรรค ที่ ๕

พระสตุ ตนั ตปฎ ก สงั ยตุ ตนกิ าย สคาถวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาที่ 268 อรรถกถาฆฏิกรสตู ร พึงทราบวนิ ิจฉยั ในฆฏิกรสตู รที่ ๑๐ ตอไป :- บทวา ผเู ขา ถงึ ไดแ ก เขาถงึ แลวดว ยอาํ นาจแหง ความเกดิ ขึ้น.บทวา เปน ผูหลดุ พนแลว ไดแ ก เปนผูหลุดพนแลว ดว ยความหลุดพนแหง พระอรหตั ผลในระหวางแหงเวลาใกลชดิ กับความอบุ ัตขิ น้ึ ในอวิหาพรหมโลก. ในขอ น้ี พระผมู ีพระภาคเจาตรัสสังโยชนเบ้อื งต่ํา ๕ อยา งนี้วา มานสุ เทห แปลวา กายของมนุษย. ตรัสสังโยชนอ นั เปน สวนเบื้องบน ๕ อยาง ดวยบทวา ทิพฺพโยค แปลวา ทิพยโยคะ น้ี. บทวา อุปจจฺ คุ แปลวา กาวลว งแลว . บทวา ทา นอุปกะ เปนตน เปนช่อื ของพระเถระเหลา น้นั . บทวาความฉลาด ในคาํ วา ทา นเปน ผูม คี วามฉลาด กลาวสรรเสริญภิกษุเหลาน้นั น้ีมอี ยแู กบ ุคคลน้ใี ด เพราะเหตนุ น้ั บุคคลน้ัน จึงชอ่ื วา มีความฉลาดอธบิ ายวา ทานเปนผูมคี วามฉลาด มวี าจาไมมีโทษกลาวชมเชยสรรเสริญพระเถระเหลา นัน้ คือวา ตรสั วา ดูกอ นเทวบตุ ร ทานเปน ผฉู ลาด. บทวาต เต ธมฺม อิธฺาย ความวา พระเถระเหลา นน้ั รธู รรมน้นั ในพระศาสนาของพระองคน .้ี บทวา คมฺภรี  ไดแ ก มีอรรถอนั ลกึ . บทวา ผปู ระพฤติพรหมจรรยไมเ กย่ี วดว ยอามสิ ความวา ชอ่ื วา ผูป ระพฤตพิ รหมจรรยไมเก่ยี วดวยอามสิ คอื พระอนาคามี. อธบิ ายวา ไดส าํ เรจ็ เปน พระอนาคามแี ลว.บทวา อหวุ า แปลวา ไดเคยเปนแลว . บทวา สคาเมยโฺ ย แปลวา ไดเ คยเปน คนรวมบา นกับพระองค. ปริโยสานคาถา พระสงั คีตกิ าจารยทง้ั หลายกลา ว. จบอรรถกถาฆฏกิ รสูตรที่ ๑๐ จบอาฑิตตวรรคที่ ๕

พระสตุ ตนั ตปฎก สังยุตตนิกาย สคาถวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนา ท่ี 269 สูตรทก่ี ลาวในอาทติ ตวรรคน้ัน คือ ๑. อาทติ ตสูตร ๒. กนิ ททสูตร ๓. อนั นสูตร ๔. เอกมูลสตู ร๕. อโนมิยสูตร ๖. อจั ฉราสูตร ๗. วนโรปสตู ร ๘. เชตวนสูตร๙. มจั ฉริสตู ร ๑๐. ฆฏกิ รสูตร พรอ มทัง้ อรรถกถา.

พระสตุ ตนั ตปฎ ก สงั ยุตตนกิ าย สคาถวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาที่ 270 ชราวรรคท่ี ๖ ๑. ชราสตู ร[๑๕๘] เทวดาทลู ถามวา อะไรหนอ ยงั ประโยชนใหสําเรจ็ จน กระท่ังชรา อะไรหนอ ตัง้ มั่นแลว ยัง ประโยชนใ หสาํ เรจ็ อะไรหนอ เปนรตั นะ ของคนท้ังหลาย อะไรหนอ โจรลักไปไม ได.[๑๕๙] พระผูมีพระภาคเจา ตรสั ตอบวา ศลี ยังประโยชนใหสาํ เร็จจนกระทัง่ ชรา ศรัทธาต้งั มนั่ แลว ยังประโยชนให สําเร็จ ปญ ญาเปนรตั นะของคนทงั้ หลาย บญุ อนั โจรลักไปไมได.

พระสตุ ตนั ตปฎก สงั ยตุ ตนิกาย สคาถวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาที่ 271 อรรถกถาชราสตู ร พึงทราบวินจิ ฉัยในสูตรท่ี ๑ แหง ชราวรรคที่ ๖ ตอ ไป :- บทวา สาธุ ความวา ยอ มใหบ รรลปุ ระโยชนอนั ดี. พระผมู ีพระ-ภาคเจา ยอมทรงแสดงคําวา สาธุ น้ี ดวยบทวา สลี  ยาว ชรา น้ี ก็เครือ่ งประดบั ท้งั หลายมีแกว มุกดาแกวมณีและผา เปนตน ยอมงามแกบุคคลในเวลาที่ยงั เปน หนุมสาวเทานัน้ เม่ือบคุ คลทรงเครื่องประดบั เหลานนั้ ในเวลาท่ีตนเปนผูแ กคร่าํ ครา แลว เพราะชรา กจ็ ะประสบถอยคําอันบคุ คลพงึ กลาววาบคุ คลนี้ยอ มปรารถนาจะเปน เด็กแมในวนั นี้ เห็นจะเปน บา ดังนี้ สว นศีลหาเปน เชน นั้นไม เพราะวา ศีลยอมงามตลอดกาลเปน นิตย ชนทง้ั หลายยอมรักษาศีลในวยั เด็กกด็ ี ในวยั กลางคนกด็ ี ในวยั แกก็ดี ยอ มไมมผี ทู ่ีจะกลาววามปี ระโยชนอะไรดว ยศีลของบุคคลนี้ ดงั นี.้ บทวา ศรทั ธาตงั้ มนั่ แลวยงัประโยชนใ หส าํ เร็จ อธิบายวา ชื่อวา ศรทั ธาตัง้ มน่ั อนั มาแลวดวยมรรคยอมยงั ประโยชนใหส าํ เรจ็ เหมอื นศรัทธาของชนท้ังหลายมหี ัตถกะอบุ าสกชาวอาฬวกะและจติ ตคหบดี เปน ตน. ในคําวา ปญญาเปน รตั นะของคนทัง้ หลาย น้ีบณั ฑติ พงึ ทราบวา เปน รตั นะ เพราะชนท้งั หลายทาํ ความยาํ เกรง.สมจริงตามทพี่ ระผูมีพระภาคเจา ตรสั ไวว า ถา วารัตนะ คอื บคุ คลผอู นั บคุ คลพงึ ทาํ ความยาํ เกรงไซร พระผูมพี ระภาคเจา ผูเปนบุรษุ เพียงดังสหี ะ กเ็ ปนผอู นับคุ คลพึงทาํ ความยําเกรงมใิ ชหรือ แมชนทงั้ หลายผคู วรยําเกรงในโลกมอี ยู ชนเหลา นนั้ ควรทาํ ความยําเกรงในพระผูม พี ระภาคเจา ผิวา รตั นะ คอื บคุ คลผปู ระกอบความยนิ ดไี ซร พระผมู พี ระภาคเจาผูเ ปน บุรุษเพยี งดังสหี ะ ก็เปนผูอันบุคคลพึงทําความยินดีมิใชห รอื เพราะเมือ่ พระพฤติตามคาํ ของพระองค

พระสตุ ตันตปฎก สงั ยตุ ตนกิ าย สคาถวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาที่ 272ยอมอภิรมยดว ยความสขุ อันเกิดแตความพอใจในฌาน และความสุขอันเกดิแตค วามยนิ ดี ผวิ า รตั นะ คอื เปนผไู มมใี ครเสมอไซร พระผูม ีพระภาคเจาผเู ปน บรุ ุษเพียงสหี ะ กไ็ มมีบุคคลเสมอ (มีคุณอันบคุ คลช่ังไมไ ด) มิใชหรอืเพราะพระผมู พี ระภาคเจา มีพระบารมีอันเปนความดยี ่ิงกวา ความดที ง้ั หลายใคร ๆ ไมอาจเพื่อจะเสมอ (ใคร ๆ ไมอาจเพอื่ ชัง่ ได) ผิวา รัตนะ คือ เปนบคุ คลหาไดโ ดยยาก พระผมู ีพระภาคเจา ผเู ปนบุรุษเพียงดังสีหะ กเ็ ปนบคุ คลท่ีหาไดโดยยาก มิใชหรอื ผวิ า รัตนะ คอื เคร่ืองใชสอยของสัตวอ นั ไมทรามพระผมู พี ระภาคเจา กเ็ ปนผไู มทรามดว ยศลี สมาธิ ปญ ญา วมิ ตุ ติ วิมุตตญิ าณ-ทัสสนะ มิใชห รือ. แตในท่ีนี้ ตรัสวา ปญญาเปนรัตนะ เพราะอรรถวาเปนความปรากฏแหงพระผูมพี ระภาคเจา อันบุคคลหาไดโดยยาก. บทวา บญุ ไดแก บุญเจตนา (เจตนาอันเปนบุญ) เพราะวาเจตนานั้นถึงความเปน ภาวะมิใชรูป อันใคร ๆ ไมอ าจเพ่ือนาํ ไปได ดังนี้แล. จบอรรถกถาชรสูตรท่ี ๑

พระสตุ ตนั ตปฎ ก สงั ยุตตนกิ าย สคาถวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนา ที่ 273 ๒. อชรสาสูตร [๑๖๐] เทวดาทูลถามวา อะไรหนอ เพราะไมชํารดุ จงึ ยงั ประโยชนใหส าํ เรจ็ อะไรหนอ ดาํ รงมนั่ แลว ยงั ประโยชนใ หสําเร็จ อะไรหนอ เปนรตั นะของชนทงั้ หลาย อะไรหนอ บคุ คลพงึ นําใหพนจากพวกโจรได. [๑๖๑] พระผมู ีพระภาคเจาตรัสตอบวา ศลี เพราะไมชาํ รดุ จงึ ยงั ประโยชน ใหสาํ เร็จ ศรทั ธา ดาํ รงมัน่ แลว ยงั ประโยชนใ หสําเรจ็ ปญญา เปน รัตนะของ คนท้ังหลาย บญุ อันบคุ คลพึงนําไปให พนจากพวกโจรได. อรรถกถาอชราสาสตู ร พงึ ทราบวนิ จิ ฉยั ในอชรสาสตู รท่ี ๒ ตอ ไป :- บทวา อชรสา แปลวา เพราะไมช ํารุด คือไมว ิบัติ. เพราะวา ศลีอันไมว บิ ตั ิน่นั แหละ ยอมยังประโยชนใ หสําเร็จ. ชนทงั้ หลายแมจะเปนอาจารยและอุปชฌายเปน ตน ยอ มไมส งเคราะหบ ุคคลผูมีศีลวบิ ัติแลว ดังน้นั บุคคลพึงฝก ตนในท่ี ๆ ตนไปแลว ๆ นน่ั แหละ ดงั น้แี ล. จบอรรถกถาอชราสูตรที่ ๒

พระสตุ ตันตปฎก สงั ยุตตนกิ าย สคาถวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนา ที่ 274 ๓. มติ ตสตู ร [๑๖๒] เทวดาทลู ถามวา อะไรหนอเปน มติ รของคนเดินทาง อะไรหนอเปนมติ รในเรอื นของตน อะไร เปนมติ รของคนมธี รุ ะเกดิ ขึ้น อะไรเปน มติ รติดตามไปถึงภพหนา. [๑๖๓] พระผมู พี ระภาคเจาตรัสตอบวา พวกเกวียน พวกโคตางเปนมิตร ของคนเดินทาง มารดาเปนมิตรในเรอื น ของตน สหายเปนมติ รของคนผมู ธี รุ ะเกดิ ข้นึ เนอื งๆ บญุ ท่ีตนทําเองเปนมติ รติดตาม ไปถึงภพหนา . อรรถกถามิตตสูตร พึงทราบวินจิ ฉยั ในมติ ตสตู รที่ ๓ ตอ ไป :- บทวา สตฺโถ ไดแก คนเดินทางรว มกัน หรือเดนิ ทางดว ยลาํ แขงหรือวา คนเดนิ ทางดวยเกวยี น. บทวา มิตตฺ  ไดแ ก เม่อื โรคเกดิ ข้ึนแลวบุคคลช่อื วา เปนมติ ร เพราะนําไปดว ยวอ หรือวาดว ยยานอื่นใหถ ึงท่ดี ว ยความปลอดภยั . บทวา ในเรอื นของตน ความวา เม่อื โรคเห็นปานน้ัน

พระสุตตนั ตปฎก สงั ยตุ ตนิกาย สคาถวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท่ี 275เกดิ ข้นึ แลวในบานของตน ชนทั้งหลายมีบตุ รและภรรยาเปนตน ยอมรังเกียจแตม ารดา ยอ มสาํ คญั แมซ ึง่ ของไมสะอาดของบุตร ราวกะวา ทอ นจนั ทนเพราะฉะน้ัน มารดานั้น จงึ ชื่อวา เปน ทง้ั มติ รทั้งสหายในเรือนของตน. บทวาอตฺถชาตสฺส แปลวา ของบคุ คลผูมีธุระเกดิ ขึน้ อธบิ ายวา บคุ คลใด ยอมนํากจิ นัน้ ไป ทาํ ใหส ําเรจ็ บคุ คลนน้ั ช่ือวา สหาย ชื่อวา มติ ร เพราะความเปน คือใหก ิจทง้ั หลายสําเร็จรว มกัน. แตว า ชนทง้ั หลายผูเปน สหายในการดม่ืนํ้าเมา มสี ุราเปนตน ไมช ่อื วา เปนมิตร. บทวา สมปฺ รายกิ  ไดแ ก เปนประโยชนเ ก้ือกลู ในภพหนา. จบอรรถกถามติ ตสตู รที่ ๓

พระสตุ ตันตปฎก สังยุตตนกิ าย สคาถวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนา ที่ 276 ๔. วตั ถสุ ตู ร [๑๖๔] เทวดาทลู ถามวา อะไรหนอเปนท่ตี ง้ั ของมนุษยทง้ั - หลาย อะไรหนอเปนสหายอยางยิง่ ในโลกน้ี เหลา สตั วม ีชวี ิตทีอ่ าศยั แผน ดนิ อาศยั อะไรหนอเลี้ยงชพี . [๑๖๕] พระผูมีพระภาคเจาตรสั ตอบวา บตุ รเปนท่ีตั้งของมนุษยทงั้ หลาย ภรรยาเปนสหายอยางยง่ิ เหลาสัตวมชี วี ติ ท่อี าศยั แผน ดิน อาศัยฝนเลีย้ งชพี อยู. อรรถกถาวตั ถุสูตร พงึ ทราบวินิจฉัยในวตั ถุสูตรที่ ๔ ตอ ไป :- บทวา ปุตตฺ า วตถฺ ู อธิบายวา บตุ รท้ังหลาย ช่อื วา เปนท่ตี ัง้เพราะอรรถวา ปฏิบัตใิ นเวลาทม่ี ารดาบิดาเปนคนแก. บทวา ปรมา ความวาภรรยา ช่ือวา เปนเพ่อื นอยางยงิ่ เพราะความทค่ี วามลบั แมตนไมบอกบุคคลอ่นื กต็ อ งบอกแกภรรยา ดงั น้แี ล. จบอรรถกถาวตั ถสุ ูตรท่ี ๔

พระสตุ ตนั ตปฎก สงั ยตุ ตนกิ าย สคาถวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาที่ 277 ๕. ปฐมชนสตู ร [๑๖๖] เทวดาทลู ถามวา อะไรหนอยังคนใหเกดิ อะไรหนอ ของเขายอมวิง่ พลาน อะไรหนอเวยี นวา ย ไปยงั สงสาร อะไรหนอเปนภัยใหญ ของเขา. [๑๖๗] พระผูมพี ระภาคเจา ตรสั ตอบวา ตณั หายังคนใหเกิด จิตของเขายอม วงิ่ พลา น สตั วเวยี นวายไปยังสงสาร ทกุ ข เปน ภัยใหญของเขา. อรรถกถาปฐมชนสตู ร พึงทราบวินิจฉยั ในปฐมชนสูตรที่ ๕ เปนตน :- บทวา วิธาวติ ไดแก ยอ มวิง่ ไปทางนี้และทางน้ี ดว ยอํานาจแหงการไปในทีต่ า ง ๆ มีสมุทรเปน ตน . บทวา ทกุ ขฺ า ไดแก จากวัฏทุกข.บทวา ปรายน ไดแ ก ความเกดิ ขึ้นแหง วบิ าก เปนที่พึง่ . จบอรรถกถาปฐมชนสตู รท่ี ๕ เปน ตน

พระสตุ ตันตปฎก สงั ยตุ ตนกิ าย สคาถวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนา ท่ี 278 ๖. ทตุ ยิ ชนสตู ร[๑๖๘] เทวดาทูลถามวา อะไรหนอยังคนใหเ กิด อะไรหนอ ของเขายอมว่ิงพลาน อะไรหนอเวยี นวา ย ไปยงั สงสาร สตั วยอมไมหลุดพนจาก อะไร.[๑๖๙] พระผูมพี ระภาคเจา ตรัสตอบวา ตณั หายงั คนใหเกิด จติ ของเขายอม ว่ิงพลา น สัตวเ วยี นวายไปยังสงสาร สตั ว ยอ มไมหลุดพนจากทุกข. ๗. ตตยิ ชนสูตร[๑๗๐] เทวดาทลู ถามวา อะไรหนอยังคนใหเ กดิ อะไรหนอ ของเขายอมวงิ่ พลา น อะไรหนอเวยี นวาย ไปยังสงสาร อะไรหนอเปน ที่พาํ นกั ของ สัตวน นั้ .[๑๗๑] พระผูมพี ระภาคเจา ตรสั ตอบวา ตัณหายงั คนใหเกิด จิตของเขายอ ม ว่งิ พลาน สตั วเวียนวา ยไปยังสงสาร กรรม เปนท่ีพาํ นกั ของสตั วน น้ั .

พระสตุ ตันตปฎ ก สงั ยุตตนิกาย สคาถวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท่ี 279 ๘. อปุ ปถสูตร [๑๗๒] เทวดาทูลถามวา อะไรหนอบณั ฑิตกลาววา เปน ทางผิด อะไรหนอสน้ิ ไปตามคืนและวนั อะไรหนอ เปน มลทนิ ของพรหมจรรย อะไรหนอ มิใชน ํา้ แตเ ปนเครือ่ งชาํ ระลา ง. [๑๗๓] พระผมู ีพระภาคเจาตรัสตอบวา ราคะบณั ฑิตกลาววาเปนทางผดิ วัยส้นิ ไปตามคนื และวัน หญงิ เปน มลทนิ ของพรหมจรรย หมสู ตั วน ้ยี อ มติดอยูใน หญิงน้ี ตบะและพรหมจรรยนั้น มใิ ชนาํ้ แตเ ปนเคร่ืองชาํ ระลา ง. อรรถกถาอุปปถสตู ร พึงทราบวินิจฉัยในอปุ ปถสูตรที่ ๘ ตอ ไป :- บทวา ราโค อุปปฺ โถ ความวา ราคะนั้นมิใชทางของผไู ปสสู ุคติและพระนิพพาน. บทวา รตตฺ ิทิวกฺขโย ไดแก ยอมส้ินไปทั้งกลางคืนและกลางวนั . บทวา อิตฺถี อธิบายวา มลทินภายนอกทเ่ี หลอื (นอกจากมลทนิของพรหมจรรย) บุคคลอาจเพอื่ ชาํ ระลา งใหสะอาดไดโดยการตกแตง แกไขให

พระสตุ ตนั ตปฎก สงั ยุตตนิกาย สคาถวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนา ท่ี 280ปราศจากไปเปนตน สว นผทู ถ่ี ูกตอ งมลทิน คอื มาตุคาม ไมอาจเพ่ือใหบริสทุ ธไิ์ ด เพราะฉะน้ัน พระผูมีพระภาคเจา จึงตรัสวา หญงิ เปนมลทินดงั นี.้ บทวา เอตถฺ แปลวา หมสู ตั วยอ มติดอยใู นหญิงน.้ี บทวา ตโปความวา เปน ชอ่ื ของอนิ ทรยี ส ังวร ธุดงคคณุ และทกุ กรกิรยิ า แตใ นที่น้ียกเวน ทกุ กรกิรยิ าเสีย จงึ สมควรเปน ปฏปิ ทาท่เี ผากิเลสแมท้งั หมด. บทวาพรฺ หฺมจรยิ  ไดแก เมถนุ วิรัติ ดังนีแ้ ล. จบอรรถกถาอุปปถสูตรที่ ๘

พระสตุ ตนั ตปฎ ก สังยุตตนกิ าย สคาถวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท่ี 281 ๙. ทตุ ยิ สตู ร [๑๗๔] เทวดาทูลถามวา อะไรหนอเปน เพอื่ นของคน อะไร หนอยอ มปกครองคนน้ัน และสัตวย ินดี ในอะไรจงึ พน จากทกุ ขท ง้ั ปวงได. [๑๗๕] พระผูม ีพระภาคเจาตรสั ตอบวา ศรทั ธาเปน เพือ่ นของคน ปญ ญา ยอ มปกครองคนน้ัน สตั วย นิ ดีในพระ- นพิ พานจงึ พนจากทุกขทงั้ ปวงได. อรรถกถาทตุ ยิ สูตร พึงทราบวนิ ิจฉัยในทตุ ยิ สตู รท่ี ๙ ตอไป :- บทวา กิสฺส จาภริ โต แปลวา ยนิ ดใี นอะไร. บทวา ทุติยาแปลวา เปนเพื่อนของผไู ปสูสวรรคและพระนิพพาน. บทวา ปฺา เจนปสาสติ อธบิ ายวา ปญ ญา ยอ มแนะนําวา เจาจงกระทาํ สิ่งน้ี อยา กระทําส่ิงน้ีกะคนนัน้ ดงั น.้ี จบอรรถกถาทตุ ยิ สูตรท่ี ๙

พระสุตตันตปฎ ก สังยตุ ตนกิ าย สคาถวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาที่ 282 ๑๐. กวิสตู ร [๑๗๖] เทวดาทลู ถามวา อะไรหนอเปน ตนเหตขุ องคาถา อะไรหนอเปนเครื่องปรากฏ (พยัญชนะ) ของคาถาเหลานัน้ คาถาอาศยั อะไรหนอ อะไรหนอเปนทอี่ าศัยของคาถา. [๑๗๗] พระผมู ีพระภาคเจา ตรัสตอบวา ฉนั ทเ ปนตนเหตขุ องคาถา อักขระ เปนเคร่ืองปรากฏ (พยญั ชนะ) ของคาถา คาถาอาศยั แลวซึ่งชอ่ื กวเี ปน ที่อาศยั ของ คาถา. อรรถกถากวสิ ูตร พึงทราบวนิ ิจฉยั ในกวสิ ูตรท่ี ๑๐ ตอไป :- บทวา ฉนฺโท นทิ าน ความวา ฉนั ทอันมคี ายติฉันท (ขับรอง)เปน อาทิ เปนตน เหตุของคาถาทง้ั หลาย อธิบายวา กวเี มือ่ เร่ิมคาถา อนั ตัง้ขนึ้ ในเบ้ืองตน ก็ยอมเริ่มวา ขอคาถาจงมอี ยูโดยฉนั ทอ นั เราทําแลวดังน้.ีบทวา วยิ ูชน ไดแก การใหเกดิ ข้นึ . เพราะวา อักขระยอ มยงั บทใหเ กิดบทกย็ อ มยงั คาถาใหเ กดิ . คาถายอมสองถึงเนอ้ื ความ. บทวา นามสนฺนิสฺสิตา

พระสตุ ตนั ตปฎก สงั ยุตตนกิ าย สคาถวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาที่ 283ไดแก อาศยั การต้งั ชื่อเชนมีคาํ วา สมุทรเปนตน อธบิ ายวา คาถาเม่ือเรมิ่ ก็ตอ งอาศยั นาม (ชอ่ื ) อยางใดอยา งหนึง่ มีสมุทร แผนดนิ เปน ตนน่นั แหละแลว จึงเร่ิม. บทวา อาสโย แปลวา เปน ทีอ่ าศัย อธิบายวา เพราะคาถาทง้ั หลายยอมเปน ไปเพราะกวี ทง้ั กวีน้นั ก็เปน ทีอ่ าศัยของคาถาทั้งหลาย ดังนี้. จบอรรถกถากวิสูตรที่ ๑๐ และจบชราวรรคท่ี ๖ รวมพระสูตรในชราวรรคท่ี ๖๑. ชราสูตร พรอ มท้ังอรรถกถา๒. อชรสาสูตร พรอมทัง้ อรรถกถา๓. มิตตสูตร พรอมทงั้ อรรถกถา๔. วตั ถสุ ูตร พรอมทั้งอรรถกถา๕. ปฐมชนสูตร พรอ มทั้งอรรถกถา๖. ทตุ ิยชนสตู ร พรอมท้งั อรรถกถา๗. ตตยิ ชนสูตร พรอ มท้งั อรรถกถา๘. อปุ ปถสตู ร พรอมท้ังอรรถกถา๙. ทุตยิ สตู ร พรอ มทั้งอรรถกถา๑๐. กวสิ ตู ร พรอ มท้ังอรรถกถา

พระสุตตันตปฎก สงั ยตุ ตนิกาย สคาถวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาที่ 284 อันธวรรคท่ี ๗ ๑. นามสตู ร วาดว ยเทวตาปญหา ๓ ขอ[๑๗๘] เทวดาทูลถามวา อะไรหนอครอบงําส่ิงทงั้ ปวง ส่งิ ท้ังปวงที่ยง่ิ ขน้ึ ไปกวา สิ่งอะไร ยอมไมมี สิ่งทง้ั ปวงเปน ไปตามอาํ นาจของธรรมอัน หน่งึ คืออะไร.[๑๗๙] พระผูมพี ระภาคเจาตรสั ตอบวา ชื่อยอ มครอบงาํ ส่ิงท้ังปวง ส่งิ ทัง้ ปวงท่ยี ิ่งขนึ้ ไปกวาช่ือไมมี สิ่งท้ังปวง เปนไปตามอํานาจของธรรมอันหน่ึงคอื ชื่อ.

พระสตุ ตนั ตปฎก สังยุตตนิกาย สคาถวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนา ท่ี 285 อรรถกถานามสูตร พงึ ทราบวินิจฉัยในนามสตู รท่ี ๑ แหงอนั ธวรรค ตอไป :- บทวา นาม สพฺพ อนธฺ ภวิ แปลวา นามยอ มครอบงาํ ส่ิงทง้ั ปวงคือ ยอมเกดิ ข้นึ อธิบายวา สัตวห รอื วา สงั ขารท่ีพนจากนามอันเปนกิตติศัพทในภายนอกเกดิ ขึ้น ยอ มไมม.ี จริงอยู ชนทัง้ หลายยอ มไมรูนามคอื ช่ืออนั นี้แหงตนไมใด หรอื วาแผนดินใด คําไมมชี ่ือนัน่ แหละ กเ็ ปนนาม (ชอื่ ) ของสิง่ นั้นได. จบอรรถกถานามสตู รท่ี ๑

พระสุตตนั ตปฎก สงั ยุตตนกิ าย สคาถวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนา ที่ 286 ๒. จติ ตสูตร [๑๘๐] เทวดาทลู ถามวา โลกอันอะไรยอ มนําไป อันอะไร หนอยอมเสอื กไสไป โลกทัง้ หมดเปนไป ตามอํานาจของธรรมอนั หน่งึ คืออะไร. [๑๘๑] พระผูมีพระภาคเจาตรสั ตอบวา โลกอนั จิตยอมนาํ ไป อันจิตยอ ม เสอื กไสไป โลกทงั้ หมดเปน ไปตามอํานาจ ของธรรมอนั หนึง่ คือ จิต. อรรถกถาจิตตสตู ร พึงทราบวินิจฉยั ในจิตตสูตรที่ ๒ ตอ ไป :- บทวา สพเฺ พว จ สมนวฺ ตุ ความวา ธรรมเหลาใดยอ มไปสอู าํ นาจของจติ จติ น้ียอมครอบงําธรรมเหลา นั้นน่นั แหละทั้งสนิ้ . จบอรรถกถาจติ ตสตู รที่ ๒

พระสุตตนั ตปฎ ก สังยตุ ตนิกาย สคาถวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท่ี 287 ๓. ตัณหาสตู ร[๑๘๒] เทวดาทูลถามวา โลกอันอะไรหนอยอ มนําไป อนั อะไรหนอยอ มเสอื กไสไป โลกทงั้ หมด เปนไปตามอํานาจของธรรมอนั หนึ่งคอื อะไร.[๑๘๓] พระผูมพี ระภาคเจาตรัสตอบวา โลกอนั ตณั หายอ มนําไป อนั ตณั หา ยอมเสอื กไสไป โลกทงั้ หมดเปน ไปตาม อาํ นาจของธรรมอันหนึง่ คือตัณหา.

พระสตุ ตนั ตปฎก สงั ยตุ ตนกิ าย สคาถวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนา ท่ี 288 ๔. สญั โญชนสตู ร [๑๘๔] เทวดาทลู ถามวา โลกมีอะไรหนอเปน เครอ่ื งประกอบ ไว อะไรหนอเปนเครอ่ื งเที่ยวไปของโลก น้นั เพราะละขาดซ่ึงธรรมอะไรจงึ เรยี กวา นพิ พาน. [๑๘๕] พระผมู ีพระภาคเจา ตรสั ตอบวา โลกมีความเพลดิ เพลินเปนเครือ่ ง ประกอบไว วิตกเปน เคร่ืองเท่ยี วไปของ โลกนนั้ เพราะละตัณหาเสียไดขาด จึง เรียกวา นิพพาน. อรรถกถาสญั โญชนสูตร พึงทราบวนิ จิ ฉัยในสญั โญชนสตู รท่ี ๔ ตอ ไป :- บทวา กสึ ุ ส โยชโน ความวา อะไรเปนสงั โยชน อะไรเปนเครอ่ื งผกู ไว. บทวา วิจรณ ไดแ ก เทาท้งั หลายเปนเคร่ืองเท่ยี วไป. บทวาวจิ รณ นเี้ ปนคาํ เอกพจนใชในอรรถแหง พหูพจน. บทวา วติ กฺกสฺส วิจรณาไดแ ก วิตก เปนเทา ของโลก. จบอรรถกถาสญั โญชนสูตรท่ี ๔

พระสุตตนั ตปฎก สงั ยตุ ตนิกาย สคาถวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท่ี 289 ๕. พันธนสูตร[๑๘๖] เทวดาทลู ถามวา โลกมอี ะไรหนอเปนเคร่ืองผูกไว อะไรหนอเปนเครอ่ื งเท่ยี วไปของโลกนั้น เพราะละเสยี ไดซึง่ อะไร จึงตัดเครื่องผูก ไดหมด.[๑๘๗] พระผมู ีพระภาคเจา ตรสั ตอบวา โลกมคี วามเพลิดเพลนิ เปน เครื่องผกู ไว วิตกเปน เครอื่ งเทยี่ วไปของโลกน้นั เพราะละตณั หาเสียไดขาด จงึ ตดั เครอ่ื งผกู ไดห มด.

พระสุตตันตปฎ ก สงั ยตุ ตนิกาย สคาถวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนา ที่ 290 ๖. อัพภาหตสูตร [๑๘๘] เทวดาทูลถามวา โลกอันอะไรหนอกาํ จดั แลว อัน อะไรหนอลอมไวแ ลว อันลกู ศรคืออะไร เสยี บแลว อันอะไรเผาแลว ในกาลทุกเม่อื . [๑๘๙] พระผมู ีพระภาคเจาตรสั ตอบวา โลกอันมฤตยกู ําจดั แลว อนั ชราลอ ม ไวแ ลว อนั ลกู ศรคือตัณหาเสยี บแลว อัน ความอยากเผาใหร อนแลวในกาลทกุ เมื่อ. อรรถกถาอัพภาหตสูตร พึงทราบวินจิ ฉัยในอพั ภาหตสูตรที่ ๖ ตอไป :- บทวา เกนสฺสุ อพฺภาหโต แกเปน เกน อพฺภาหโต แปลวาอะไร กําจัดแลว. สุ อกั ษรเปน เพียงนบิ าต. บทวา อิจฺฉาธมู ายโิ ต แกเปน อจิ ฉฺ าย อาทิตฺโต แปลวา อันความอยากเผาใหรอ นแลว . จบอรรถกถาอัพภาหตสูตรท่ี ๖

พระสุตตนั ตปฎ ก สังยุตตนิกาย สคาถวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนา ท่ี 291 ๗. อุฑฑิตสูตร [๑๙๐] เทวดาทูลถามวา โลกอนั อะไรหนอดกั ไว อันอะไร หนอลอ มไว โลกอนั อะไรหนอปดไว โลก ตัง้ อยูแ ลว ในอะไร. [๑๙๑] พระผมู ีพระภาคเจา ตรัสตอบวา โลกอนั ตณั หาดกั ไว อนั ชราลอ มไว โลกอนั มฤตยปู ด ไว โลกตงั้ อยูแลว ในทุกข. อรรถกถาอุฑฑติ สตู ร พึงทราบวินิจฉยั ในอุฑฑิตสตู รท่ี ๗ ตอไป:- บทวา ตณฺหาย อฑุ ฑฺ ิโต แกเปน ตณฺหาย อลุ ลฺ งฺฆโิ ต แปลวา อันตัณหาดักไว อธิบายวา ก็เชอื ก คือ ตณั หารอ ยรัดมดั จักษุใหตดิ กบัหลักคอื รูป รอยรัดโสตเปนตน กับเสยี งเปน ตน เพราะฉะนั้น พระผูมีพระภาคเจา จงึ ตรสั วา โลกอนั ตณั หาดักไวแ ลว ดังนี้. บทวา มจจฺ ุนา ปห โิ ตแปลวา อนั มฤตยูปด แลว อธิบายวา กรรมกระทาํ อตั ภาพใหตดิ กนั ไปเปน พืดกส็ ตั วทงั้ หลายยอ มไมร คู วามเกิดคิดตอกนั ไปแหงจติ ดวงหน่งึ ท่ีไมห า งกันเพราะถกู เวทนาในเวลาใกลต อความตายท่ีมีกาํ ลงั ปดบังไว (ทวมทบั แลว) ราวกะถกู ภูเขาปดบงั อยู ยอ มไมรูความตายอนั นนั้ เพราะฉะนัน้ พระผมู ีพระภาคเจาจงึ ตรสั วา โลกอนั มฤตยปู ด บังไว ดังนี้. จบอรรถกถาอุฑฑิตสูตรที่ ๗

พระสตุ ตนั ตปฎ ก สังยุตตนิกาย สคาถวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนา ท่ี 292 ๘. ปหติ สูตร [๑๙๒] เทวดาทลู ถามวา โลกอนั อะไรหนอปด ไว โลกตง้ั อยู แลวในอะไร โลกอันอะไรหนอดักไว อัน อะไรหนอลอ มไว. [๑๙๓] พระผมู พี ระภาคเจา ตอบวา โลกอนั มฤตยปู ดไว โลกตง้ั อยูแลว ในทกุ ข โลกอนั ตัณหาดักไว อันชราลอม ไว. ในปหิตสตู รที่ ๘ ก็คือปญหาที่ ๗ นัน้ นนั่ แหละ เทวดาทลู ถามดวยสามารถแหงปญ หาอันกาํ หนดเอาเน้ือความขางลางสลบั กับเนือ้ ความขา งบน. ๙. อิจฉาสูตร [๑๙๔] เทวดาทลู ถามวา โลกอันอะไรผูกไว เพราะกาํ จดั อะไร เสยี จงึ จะหลดุ พน เพราะละอะไรไดขาด จงึ ตดั เครอ่ื งผกู ไดทุกอยาง.

พระสุตตันตปฎ ก สังยุตตนิกาย สคาถวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนา ท่ี 293[๑๙๕] พระผมู ีพระภาคเจาตรัสตอบวา โลกอนั ความอยากผูกไว เพราะ กาํ จัดความอยากเสียได จงึ หลุดพน เพราะ ละความอยากไดขาด จึงตัดเครื่องผูกได ท้งั หมด.บททั้งปวงในอจิ ฉาสูตรที่ ๙ มีเนอ้ื ความงายท้งั น้นั แล.

พระสตุ ตนั ตปฎ ก สังยุตตนิกาย สคาถวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนา ท่ี 294 ๑๐. โลกสตู ร[๑๙๖] เทวดาทูลถามวา เมื่ออะไรเกิดขนึ้ โลกจงึ เกดิ ข้ึน โลก ยอ มชมเชยในอะไร โลกยึดถือซึง่ อะไร โลกยอ มเดอื ดรอ นเพราะอะไร.[๑๙๗] พระผูมพี ระภาคเจาตรสั ตอบวา เมื่ออายตนะ ๖ เกดิ ขน้ึ โลกจงึ เกดิ ขึน้ โลกยอ มทาํ ความชมเชยในอายตนะ ๖ โลกยึดถืออายตนะ ๖ นั่นแหละ โลกยอ ม เดอื ดรอนเพราะอายตนะ ๖ จบโลกสูตร จบ อันธวรรค ท่ี ๗

พระสุตตันตปฎ ก สงั ยตุ ตนิกาย สคาถวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนา ท่ี 295 อรรถกถาโลกสูตร พึงทราบวินิจฉยั ในโลกสูตรที่ ๑๐ ตอไป :- ในคําวา กิสมฺ ึ โลโก สมุปปฺ นฺโน นเี้ ทวดาทลู ถามวา เมอ่ื อะไรเกิดข้นึ โลกจงึ เกดิ ขนึ้ บทวา ฉสุ น้ี พระผูมีพระภาคเจาตรสั ตอบวา เมือ่อายตนะภายใน ๖ เกิดขึน้ โลกจงึ เกิดขนึ้ . บทวา ฉสุ กพุ ฺพติ ไดแก ยอมทําความชมเชยในอายตนะ ๖ เหลา นน้ั น่ันแหละ. บทวา อุปาทาย อธบิ ายวาก็โลกยึดถอื คอื อาศยั แลว เก่ียวเน่ืองแลว ซึ่งอายตนะเหลาน้นั น่นั แหละเปนไป. บทวา วิหฺ ติ แปลวา ยอมเดือดรอน คอื ยอ มบีบคั้น ในเพราะอายตนะ ๖ เหลา นั้นนน่ั เอง อธิบายวา ปญหาน้มี าดว ยสามารถแหง อายตนะอันเปน ภายในดว ยประการฉะนี้ สว นการนํามาดว ยสามารถแหงอายตนะทั้งภายในและภายนอก กย็ อ มสมควร. เพราะวา เมือ่ อายตนะภายใน ๖ เกิดข้ึนแลวอายตนะภายนอกน้กี ็ช่ือวาเกิดขนึ้ แลว ดังนั้น พระผูมพี ระภาคเจา จงึ ตรัสวาโลกยอมทาํ ความชมเชยในอายตนะภายนอก ๖ โลกยดึ ถอื อายตนะภายใน ๖ โลกยอ มเดอื ดรอ น ในเพราะอายตนะภายนอก ๖ ดงั น้.ี จบอรรถกถาโลกสตู รท่ี ๑๐ จบอันธวรรคที่ ๗ สูตรที่กลาวในอนั ธวรรคนน้ั คอื ๑. นามสูตร ๒. จติ ตสตู ร ๓. ตัณหาสตู ร ๔. สญั โญชนสูตร ๕.พันธนสตู ร ๖. อัพภาหตสตู ร ๗. อฑุ ฑิตสตู ร ๘. ปหิตสตู ร ๙. อจิ ฉาสตู ร๑๐. โลกสูตร พรอมทั้งอรรถกถา.

พระสตุ ตันตปฎ ก สังยุตตนิกาย สคาถวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาที่ 296 ฆตั วาวรรคท่ี ๘ ๑. ฆตั วาสูตร วาดวยเทวตาปญหา ๓ ขอ [๑๙๘] เทวดานนั้ ยนื ณ ทคี่ วรสวนขางหนงึ่ แลว ไดก ราบทลูพระผมู ีพระภาคเจาดว ยคาถาวา ฆาอะไรหนอจึงอยูเ ปน สขุ ฆา อะไรหนอจึงไมเ ศราโศก ขา แตพ ระโคดม พระองคช อบฆา อะไรซึง่ เปนธรรมอนั เดยี ว. [๑๙๙] พระผูม ีพระภาคเจาตรัสตอบวา ฆา ความโกรธเสยี ไดจึงอยเู ปนสุข ฆาความโกรธเสียจงึ ไมเ ศรา โศก แนะ เทวดา พระอริยเจาท้งั หลาย สรรเสริญ การฆา ความโกรธ ซ่งึ มีรากเปน พษิ มี ยอดหวาน เพราะฆาความโกรธนัน้ เสยี แลว ยอ มไมเ ศรา โศก.