tripitaka_24

พระสตุ ตนั ตปฎก สังยุตตนกิ าย สคาถวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนา ที่ 401 [๓๑๙] ลาํ ดับน้นั มารผูมีบาปเขาสิงเวฏัมพรีเทพบุตรแลว ไดก ลา วคาถานี้ ในสาํ นกั พระผูมีพระภาคเจาวา สัตวเหลาใด ขวนขวาย ในความเกลียด บาปดวยตบะ รักษาความสงบสงัดอยู ตดิ อยใู นรปู ปรารถนาเทวโลก สัตวเหลานัน้ ยอ มส่งั สอนชอบ เพือ่ ปรโลกโดยแท. [๓๒๐] ลาํ ดบั นั้น พระผูมพี ระภาคเจาทรงทราบวา นี้เปนมารตวัรายกาจ จึงไดต รสั คาถาตอบมารผูมบี าปวา รปู ใด ๆ จะอยใู นโลกน้ีหรือโลกอ่ืน และจะอยใู นอากาศ มีรศั มีรุงเรืองก็ตามที่ รูปท้ังหมดเหลาน้นั อนั มารสรรเสริญแลว วางดักสัตวไวแ ลว เหมือนเขาใสเหยอ่ื ลอ เพื่อฆา ปลา ฉะนนั้ . [๓๒๑] ลําดบั น้นั มาณวคามิยเทพบุตร ไดกลา วคาถาเหลานใ้ี นสาํ นักพระผมู ีพระภาคเจา ปรารภถึงพระผูมีพระภาคเจาวา ภูเขาเวปลุ ะ เขากลา วกันวา สูงเปน เย่ยี มกวาภูเขาท่ีต้งั อยูใ นกรุงราชคฤห เสตบรรพตเปนเลศิ กวาภูเขาทตี่ ้ังอยใู นปา หิมวันต ดวงอาทติ ยเ ปนเลศิ กวา ส่ิงที่ไป ในอากาศ มหาสมทุ รเปน เลิศกวาหวงนา้ํ ทงั้ หลาย ดวงจนั ทรเปนเลศิ กวา ดวงดาว ท้ังหลาย พระพทุ ธเจากลา วกันวา เปนเลิศ กวาประชมุ ในทงั้ โลก พรอมทัง้ เทวโลก. จบนานาตติ ถยิ สูตร จบ นานาติตถิยวรรค ท่ี ๓

พระสตุ ตันตปฎ ก สงั ยตุ ตนกิ าย สคาถวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท่ี 402 อรรถกถานานาติตถยิ สูตร พึงทราบวินิจฉยั ในนานาตติ ถิยสตู รที่ ๑๐ ตอไป :- บทวา นานาติตฺถิยสาวกา ความวา เทพบตุ รสาวกของเดียรถยี ตา ง ๆ เหลา น้นั เปนกัมมวาที นับถอื กรรม เพราะฉะนั้น จึงกระทําบญุทั้งหลายมีทานเปน ตน บังเกดิ ในสวรรค เทพบตุ รเหลานั้น สาํ คัญวาเราบงั เกิดในสวรรค เพราะเล่ือมใสในศาสดาของตน จึงมาดว ยหมายใจวา เราจะไปยืนในสาํ นกั ของพระทศพล กลาวคุณศาสดาของเรา แลว กลาวดว ยคาถาองคล ะ ๑ คาถา. บรรดาบทเหลานนั้ บทวา ฉินฺทติ มารเิ ต จ หตชานีสุไดแก ในการโบย และในการเส่อื มทรพั ยท้ังหลาย. ดว ยบทวา ปุฺ  วาปน อสมเทพบุตร ไมตามพิจารณาแมแตบุญของตน กลาวโดยยอ วา วบิ ากของบญุ และบาปไมมี ดงั น้ี. บทวา ส เว วสิ ฺสาสมาจกิ ฺขิ ความ อสม-เทพบุตรนนั้ แล เมอื่ กลา ววา วบิ าก ท้ังของบาปทท่ี าํ แลว ทั้งของบุญท่ีทําแลวไมม ี ดงั นี้ จึงบอกท่ีพกั อาศัย ทพ่ี ึ่งของสตั วท้งั หลาย เพราะฉะนัน้ จึงกลา ววาศาสดาปรุ ณกสั สป ควรแกการนบั ถือ การไหว การบชู า. บทวา ตโปชคิ จุ ฉฺ ายไดแ ก เพราะเกลยี ดบาป ดวยตปะคอื การทํากายใหลําบาก. บทวา สสฺ  วุโตไดแ ก ประกอบแลว หรือปด แลว. บทวา เชคจุ ฉฺ ี ไดแก เกลยี ดบาปดว ยตปะ. บทวา นปิ โก ไดแ ก บณั ฑิต. บทวา จาตยุ ามสสุ  วุโต ไดแ กสาํ รวมดวยดีดวยาม ๔ สว นท้ัง ๔ เหลา นี้ คอื ผูหามนํ้าท้งั ปวง ผูป ระกอบในการหามบาปทงั้ ปวง ผูก ําจดั บาปทัง้ ปวง ผหู า มบาปทงั้ ปวงถกู ตอ ง ชื่อวายาม ๔. บรรดาบทเหลาน้ัน บทวา สพพฺ วารวิ าริโต จ ไดแ ก หามนา้ํทง้ั หมด อธิบายวา น้าํ เยน็ ทั้งหมดหา มขาด เขาวา นคิ รนถนาฏบตุ รนั้น สาํ คัญ

พระสุตตันตปฎก สังยตุ ตนิกาย สคาถวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนา ที่ 403วามตี วั สตั วในน้ําเย็น เพราะฉะนั้น จึงไมใ ชน าํ้ เยน็ นน้ั . บทวา สพฺพวาริ-ยุตโฺ ต ไดแ ก ประกอบดวยการหามบาปทุกอยา ง. บทวา สพพฺ วารธิ ุโตไดแก กําจดั บาปเสยี แลว ดว ยการหามบาปทกุ อยา ง. บทวา สพพฺ วาริผฏุ โไดแก ผูอันการหา มบาปทั้งปวงถกู ตองแลว . บทวา ทฏิ   สุตจฺ อาจกิ ฺขไดแก บอกวา สงิ่ ท่เี หน็ เราเหน็ แลว ขอ ท่ฟี ง เราฟง แลว ไมปด เลย. บทวานหิ นูน กพิ ฺพิสี ความวา ศาสดาเหน็ ปานนน้ั ยอ มช่ือวา เปนผกู ระทาํความชัว่ ราย. บทวา นานาติตถฺ ิเย ความวา เขาวา อาโกฏกเทพบุตรนนั้เปนอุปฏ ฐากของเหลา เดียรถยี ตาง ๆ นั้นแล เพราะฉะนน้ั เขาจึงกลาวปรารภเดยี รถยี เ หลา น้ัน. บทวา ปกุทฺธโก กาตยิ าโน ไดแ ก ศาสดาชอื่ ปกธุ -กัจจายนะ. บทวา นคิ นฺโถ ไดแก ศาสดาช่ือนาฎบตุ ร. บทวา มกฺขลิปรู ณาเสไดแ ก ศาสดาช่ือมักขลิ และช่อื ปูรณะ. บทวา สามฺปปฺ ตฺตา ไดแกถึงท่สี ดุ ในสมณธรรม. ดวยบทวา นหิ นนู เต อาโกฏกเทพบุตรกลาววาศาสดาเหลานนั้ ไมไ กลไปจากสตั บรุ ษุ ทั้งหลายเลย ศาสดาเหลา น้ันนั่นแล จึงชอบที่จะเปน สตั บุรุษในโลก. บทวา ปจจฺ ภาสิ ความวา เวฏันพรเี ทพบุตรคดิ วา อาโกฏกเทพบุตรผนู ี้ ยนื กลาวคุณของศาสดาชเี ปลือย ผูไรสิรเิ หลา นี้ในสาํ นักของพระทศพล ดังนั้น เราจักกลา วโทษของศาสดาเหลานั้น แลว จึงกลาวโตต อบ. บทวา สห รจิตมตฺเตน ไดแ ก พรอ มดว ยเหตุเพียงแตงถอยคํา. บทวา ฉโว สิงคฺ าโล ไดแ ก สนุ ขั จงิ้ จอกตาบอด ตํ่าทราม.บทวา โกฏโก เปน ไวพจนข องคํานนั้ น่นั แหละ. บทวา สงฺกสสฺ ราจาโรไดแก มคี วามประพฤตทิ ี่นา รงั เกียจ. บทวา น สต สรกิ ฺขโก ความวาศาสดาของทา นจะเทยี มสตั บรุ ษุ ผูเปนบณั ฑิตหาไดไม ทานก็เสมอื นสุนัขจง้ิ จอกตาบอด ยงั จะทาํ เดยี รถียใ หเปน ราชสีหหรือ. บทวา อนวฺ าวิสติ ฺวา ความวามารผูมบี าป ดาํ รวิ า เวฎมั พรเี ทพบุตรผูนี้ กลา วโทษของเหลาศาสดาเห็น

พระสุตตนั ตปฎ ก สงั ยุตตนกิ าย สคาถวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาที่ 404ปานนั้น ดวยเหตนุ ้นั น่ันแหละ เราจะใหเขากลาวคุณดวยปากนนั่ แหละ จึงเขาสงิ ในรางของเวฎมั พรีเทพบุตรนั้น นอมใจตามไป ชื่อวา เขาไปอาศัยอยู ดว ยประการฉะน.ี้ บทวา อายุตฺตา ไดแ ก ขวนขวายขมกั เขมน ในอันเกลียดตปะ.บทวา ปาลย ปวิเวก แปลวา รักษาความสงดั ไดย นิ วา เดยี รถียเ หลา น้นัถอนผมตนเอง ดวยคิดวา เราจกั รักษาความสงดั จากการแตง ผม เปลอื ยกายเทย่ี วไป ดวยคดิ วา เราจกั รกั ษาความสงดั จากผา กนิ อาหารท่พี ้นื ดินหรอื ทม่ี ือดจุ สนุ ขั ดวยคดิ วา เราจักรักษาความสงดั จากอาหาร นอนบนหนามเปน ตนดวยคิดวา เราจกั รักษาความสงัดจากทีน่ ่งั ท่นี อน. บทวา รูเป นิวฏิ  าไดแ ก ต้งั อยูในรูป ดว ยตณั หาและทฐิ ิ. บทวา เทวโลกาภนิ นฺทโิ นไดแก ปรารถนาเทวโลก. บทวา มาติยา ไดแ ก สตั วทตี่ องตาย มารผูมบี าปกลาววา เหลา เดียรถียยอ มส่ังสอนสตั วท จ่ี ะตองตายเหลานัน้ แหละ โดยชอบเพ่อื ประโยชนแ กป รโลก. บทวา อติ ิ วิทติ ฺวา ความวา พระผูมีพระภาคเจาทรงระลึกวา เทพบุตรผนู ี้ กลาวโทษของศาสดาเหลา น้ีกอ นแลว บัดน้ี กลับมากลาวคุณ ผูน ีเ้ ปนใครหนอ แลวกท็ รงทราบ. บทวา เย จนตฺ ลกิ ขฺ สมฺ ิปภาสวณฺณา ความวา บรรดารูปรศั มดี วงจนั ทร รศั มีดวงอาทิตย ประกายเพชรพลอย รงุ กนิ นํา้ และดวงดาวทัง้ หลาย รปู เหลาใดมวี รรณะสวา งไสวในทอ งฟา. บทวา สพฺเพว เต เต ไดแ ก รูปเหลาน้ันทง้ั หมด อันทา นสรรเสรญิ แลว . พระผมู พี ระภาคเจา ตรัสเรยี กมารวา นมจุ .ิ ดว ยบทวา อามสิ  วมจฺฉาน วธาย ขติ ตฺ า พระผมู พี ระภาคเจา ตรสั วา มารยอมเหวีย่ งเหยอ่ืติดปลายเบ็ด เพ่อื ตอ งการฆาปลาทั้งหลาย ฉันใด ทา นกลาวสรรเสรญิหวานรปู เหลา นั้นกเ็ พ่ือมัดสตั วทง้ั หลาย ฉนั นน้ั . บทวา มาณวคามิโยความวา ไดยินวา เทพบุตรองคนี้ เปน พทุ ธอุปฏ ฐาก. บทวา ราชคหยิ าน

พระสตุ ตนั ตปฎ ก สงั ยุตตนิกาย สคาถวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท่ี 405ไดแ ก ภูเขาในกรงุ ราชคฤห. บทวา เสโต ไดแ ก เขาไกรลาส. บทวาอฆคามิน ไดแ ก ท่ีโคจรไปในอากาศ. บทวา อทุ ธีน ไดแ ก รองรบั นาํ้ .ทา นอธบิ ายไวด งั น้วี า ภูเขาวบิ ูลบรรพตประเสรฐิ สดุ แหง บรรดาภเู ขาที่ตั้งอยูในกรงุ ราชคฤห ภเู ขาไกรลาสประเสรฐิ สดุ แหง บรรดาภูเขาในปาหิมพานตดวงอาทติ ยประเสรฐิ สดุ แหงบรรดาสภาวะทโี่ คจรไปในอากาศ สมทุ ร [ทะเล]ประเสริฐสดุ แหง บรรดาสภาวะที่รองรบั นาํ้ ดวงจันทรป ระเสริฐสุด แหงบรรดาดวงดาวท้งั หลาย ฉนั ใด พระพุทธเจา กป็ ระเสริฐสดุ แหง โลกพรอ มทง้ั เทวโลก ฉันนน้ั . จบอรรถกถานานาติตถิยสูตร ท่ี ๑๐ วรรคที่ ๓ เทวปุตตสงั ยตุ จบเพยี งเทา นี้ พระสตู รในนานาติตถยิ วรรคท่ี ๓ น้ี คอื ๑. สวิ สตู ร ๒. เขมสูตร ๓. เสรีสูตร ๔. ฆฏกิ ารสตู ร ๕. ชนั ตสุ ตู ร๖. โรหติ สั สสตู ร ๗. นนั ทสูตร ๘. นนั ทิวสิ าลสูตร ๙. สุสมิ สูตร๑๐. นานาตติ ถยิ สตู ร พรอมท้ังอรรถกถา. จบ เทวปุตตสังยุต

พระสตุ ตันตปฎก สงั ยุตตนิกาย สคาถวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาที่ 406 โกสลสังยตุ ปฐมวรรค ๑. ทหรสตู ร วา ดว ยของ ๔ อยางไมค วรดหู ม่นิ [๓๒๒] ขา พเจา ไดส ดับมาแลว อยางนี้ :- สมัยหน่ึง พระผูม ีพระภาคเจา ประทับอยู ณ พระวิหารเชตวนั อารามของทานอนาถบณิ ฑิกเศรษฐี กรงุ สาวตั ถี ครัง้ นน้ั แล พระเจาปเสนทโิ กศลไดเ สด็จเขา ไปเฝา พระผมู ีพระภาคเจา คร้ันแลว จงึ ไดทรงปราศรัยกับพระผมู ีพระภาคเจา ครน้ั ผา นการปราศรยั พอใหร ะลึกถึงกนั ไปแลว จึงประทับน่งั ณที่ควรสว นขางหนงึ่ . [๓๒๓] พระเจาปเสนทโิ กศลไดท ูลถามพระผูม ีพระภาคเจา วา แมทา นพระโคดมทรงปฏญิ าณหรอื ไมวา ไดตรสั รูพระสมั มาสัมโพธญิ าณอยางยอดเยยี่ ม. พระผูมพี ระภาคเจาตรสั ตอบวา ดูกอนมหาบพิตร ก็พระองคเ ม่อื จะตรัสโดยชอบก็พึงตรสั ถงึ อาตมภาพวา ตถาคตไดตรสั รพู ระสัมมาสัมโพธญิ าณอยา งยอดเยย่ี ม ดูกอ นมหาบพิตร เพราะวาอาตมาภาพไดตรสั รูส ัมมาสมั โพธญิ าณอยางยอดเย่ียมแลว. [๓๒๔] พระเจาปเสนทโิ กศลทูลถามพระผูมีพระภาคเจา วา ขาแตพระโคดมผูเจริญ แมสมณพราหมณบางพวก เปน เจาหมู เจาคณะ เปน

พระสตุ ตนั ตปฎ ก สงั ยุตตนกิ าย สคาถวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท่ี 407คณาจารย มชี ือ่ เสยี ง มเี กียรตยิ ศ เปนเจาลัทธิ ชนสว นมากยกยอ งวาดี คือปรู ณกสั สป มกั ขลโิ คศาล นคิ รนถนาฏบตุ ร สัญชัยเวลัฏฐบุตร ปกุธกัจจายนะอชติ เกสกัมพล. สมณพราหมณแมเ หลานัน้ เมื่อถกู ขาพระองคถามวา ทานทงั้ หลายยอมปฏิญาณไดห รือวา เราไดตรสั รพู ระอนุตตรสัมมาสมั โพธิญาณดังน้ี กย็ ังไมป ฏิญาณตนไดวา ไดต รัสรูพ ระอนุตตรสมั มาสมั โพธญิ าณ สว นพระโคดมผูเจริญยงั ทรงเปนหนุมโดยกาํ เนดิ และยังทรงเปนผใู หมโดยบรรพชา ไฉนจงึปฏิญาณไดเ ลา . [๓๒๕] พระผมู พี ระภาคเจา ตรัสตอบวา ดูกอนมหาบพติ ร ของ๔ อยางเหลานี้ ไมควรดูถกู ดหู มิ่นวา เล็กนอย ๔ อยางเปน ไฉน ของ ๔ อยางคอื ๑. กษัตริยไมควรดูถูกดหู ม่ินวายงั ทรงพระเยาว ๒. งู ไมค วรดูถกู ดหู ม่นิ วาตัวเลก็ ๓. ไฟ ไมควรดถู ูกดหู ม่นิ วาเล็กนอย ๔. ภกิ ษุ ไมควรดูถูกดูหมิ่นวายงั หนุม ดูกอนมหาบพิตร ของ ๔ อยา งเหลา น้ี ไมค วรดถู กู ดหู มิ่นวาเล็กนอย. [๓๒๖] พระผูมพี ระภาคเจาผูพระสคุ ตศาสดา ครัน้ ตรสั ไวยากรณคํารอ ยแกว น้ีจบลงแลว จึงไดต รสั คํารอยกรองตอไปอีกวา นรชนไมพ ึงดถู ูกดูหมิน่ กษัตรยิ ผู ถึงพรอ มดวยพระชาติ มพี ระชาตสิ ูง ผู ทรงพระยศวา ยงั ทรงพระเยาว เพราะเหตุ วา พระองคเปนจอมมนุษย ไดเ สวยราช-

พระสตุ ตนั ตปฎ ก สังยุตตนกิ าย สคาถวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาที่ 408สมบัติแลว ทรงพระพโิ รธขึน้ ยอ มทรงลงพระราชอาญาอยา งหนักแกเ ขาได เพราะฉะนน้ั ผูร กั ษาชีวติ ของตน พึงงดเวนการหมิ่นพระบรมเดชานภุ าพกษัตรยิ นัน้ เสีย. นรชนเห็นงทู ีบ่ า นหรือทปี่ า กต็ าม ไมวาพงึ ดถู ูกดหู มิ่นวา ตวั เล็ก (เพราะเหตวุ า )งเู ปนสัตวมีพิษ (เดช) ไมว า จะเปนพนั ธุไร ๆ งนู น้ั พงึ ฉกกัดชายหญงิ ผูเขลาในบางคราว เพราะฉะน้ัน ผรู ักษาชีวติ ของตนพึงงดเวน การดูหมนิ่ งนู ้ันเสยี . นรชนไมพ ึงดูถกู ดหู ม่นิ ไฟท่ีกนิ เชื้อมาก ลกุ เปนเปลว มที างดํา (ที่ๆไฟไหมไปดาํ ) วา เลก็ นอ ย เพราะวาไฟนั้นไดเ ชื้อแลวก็เปน กองไฟใหญ พึงลามไหมช ายหญิงผเู ขลาในบางคราว เพราะฉะนั้น ผูรกั ษาชวี ิตของตน พงึ งดเวนการดูหม่นิ ไฟนน้ั เสีย. (แตว า ) ปาใดทถี่ กู ไฟไหมจนดาํ ไปแลว เม่อื วนั คนื ลวงไป ๆ พันธหุ ญาหรอืตนไมยงั งอกข้นึ ทป่ี า น้นั ได สว นผูใ ดถกูภิกษุผูมศี ลี แผดเผา ดวยเดช บุตรธดิ าและปศสุ ตั วข องผูนนั้ ยอมพนิ าศ ทายาทของ

พระสตุ ตนั ตปฎ ก สงั ยตุ ตนกิ าย สคาถวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนา ท่ี 409 เขากย็ อมไมไดร ับทรัพยม รดก เขาเปน ผู ไมม ีพันธุ ยอ มเปนเหมือนตาลยอดดว น. เพราะฉะน้นั บุคคลผเู ปน บณั ฑิต พิจารณาเหน็ งู ไฟ กษตั ริยผทู รงยศ และ ภิกษุผมู ีศลี วาเปน ภัยแกตน พึงประพฤติ ตอโดยชอบทเี ดยี ว. [๓๒๗] เม่อื พระผมู ีพระภาคเจาตรัสจบลงแลว พระเจาปเสนทิโกศลไดทูลพระผมู พี ระภาคเจา วา ขา แตพระองคผูเจรญิ ภาษิตของพระองคแจมแจงนกั ขาแตพระองคผ ูเจรญิ ภาษิตของพระองคแ จม แจง นัก บคุ คลหงายของทีค่ วํา่ เปดของทปี่ ด บอกทางแกค นหลงทาง หรือสองประทปี ในทม่ี ดื ดว ยหวงั วา ผมู จี กั ษุจะไดเหน็ รูป ฉนั ใด พระผมู ีพระภาคเจาไดท รงแสดงธรรมโดยปรยิ ายเปน อันมาก ก็ฉนั น้นั เหมอื นกัน ขาแตพ ระองคผูเจรญิ ขา พระองคนข้ี อถึงพระผูมีพระภาคเจา พระธรรมและพระภกิ ษสุ งฆวา เปนที่พง่ึ ที่ระลกึขอพระผูมีพระภาคเจา จงทรงจาํ ขา พระองคว าเปน อุบาสก ผูถึงสรณคมนจนตลอดชีวิตทั้งแตวนั นเี้ ปน ตน ไป.

พระสตุ ตันตปฎก สังยตุ ตนิกาย สคาถวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนา ที่ 410 โกสลสังยตุ อรรถกถาทหรสูตร พงึ ทราบวินิจฉัยในทหรสูตรท่ี ๑ ตอ ไป:- บทวา ภควตา สทธฺ ึ สมโฺ มทิ ความวา แมพ ระเจาปเสนทโิ กศลกท็ รงมีความยนิ ดรี ว มกบั พระผูมีพระภาคเจา โดยอาการอยา งเดียวกบั พระผูมีพระภาคเจา ตรัสถามถงึ ขนั ธปญ จกพอทนไดเปน ตน ยินดกี บั ทา วเธอ คอื ทรงนาํ ความยินดีเปน อันหนึ่งอนั เดียวกันเหมอื นนํ้าเย็นกับนา้ํ รอน ฉะนัน้ อนง่ึพระเจาปเสนทโิ กศลทรงยนิ ดี [บนั เทิง] ดวยถอ ยคาํ อนั ใดเปน ตนวา ทา นพระโคดม พอทนหรอื พอเปนไปไดหรอื ทานพระโคดมและเหลาสาวกของพระโคดมมีอาพาธนอ ย มีโรคนอย คลอ งแคลว มีเร่ียวแรง อยูเ ปน สขุ อยูหรอื ทรงนาํ ถอยคําน้นั ที่นายินดี นา ใหระลกึ ถงึ กนั ลวงไป ใหถ งึ ที่สดุ คือจบลงดว ยปรยิ ายเปน อนั มากอยา งน้ี คือ ชอื่ วา สัมโมทนยี ะ เพราะใหเ กิดความยนิ ดกี ลาวคอื ปต ิปราโมทย และควรท่จี ะยินดี ชือ่ วา สาราณียะ เพราะมีอรรถพยญั ชนะไพเราะ และเพราะเปนถอ ยคําท่คี วรระลึก โดยควรท่ีจะใหระลกึ ถึงตลอดกาลนาน ๆ คอื เปน ไปเปน นติ ย ไมทรงทราบความลึก หรือความตื้น โดยคุณและโทษ เพราะไมเคยพบพระตถาคต จงึ ประทับนงั่ ณ ท่ีควรสวนขางหนึ่ง เมือ่ ประทบั นงั่ แลว กต็ รสั วา ภว ป โน เปน ตน เพ่ือจะทลู ถามปญ หาเรื่องการสลดั ออกจากโลกและการลงสูภพคอื ความเปน พระสัมมาสัม-พุทธะของศาสดา ที่ทาวเธอเสด็จมาทาํ เปนโอวัฏฏิกสารปญ หา คือปญหาท่มี ีสาระวกวน. ศพั ทวา ภวมฺป ในคําทลู ถามน้ัน เปนนบิ าตลงในอรรถวาประมวล พระเจา ปเสนทิโกศลทรงประมวลศาสดาท้งั ๖ ดว ยศพั ทนนั้ . อธิบายวา ทา นพระโคดมกป็ ฏิญาณ เหมอื นศาสดาทั้ง ๖ มปี รู ณกัสสปเปนตน ที่

พระสุตตนั ตปฎ ก สงั ยุตตนกิ าย สคาถวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาที่ 411ปฏิญญาวาเราเปนสัมมาสัมพทุ ธะหรือ แตพ ระราชามิไดทูลถามปญ หาน้ี โดยลทั ธิของพระองคเอง ตรสั ถามโดยอาํ นาจปฏญิ ญาทม่ี หาชนในโลกถอื กนั . คร้ังนน้ั พระผูมพี ระภาคเจา เมอ่ื จะทรงบันลอื พุทธสหี นาท จึงตรัสวา ย หิ ตมหาราช ดงั น้เี ปนตน. บรรดาบทเหลานัน้ บทวา อห หิ มหาราช ความวา เราตถาคตตรัสรูย ่งิ ซงึ่ สมั มาสมั โพธกิ ลาวคอื พระสัพพญั ุตญาณ อันยอดเยี่ยม ประเสรฐิ สดุ แหงญาณทงั้ หมด. บทวา สมณพฺราหมฺ ณา ไดแกช อ่ื วาสมณะ เพราะเขา บวช ชือ่ วา พราหมณ โดยกาํ เนดิ . ในบทวา สงฺฆโิ น เปนตน ท่ีชือ่ วา สังฆี เพราะสมณพราหมณเหลา น้นั มีสงฆก ลาวคอื ชุมนมุ นกับวช. ทชี่ ือ่ วา คณี กเ็ พราะสมณพราหมณ มีคณะน้นั นัน่ แหละ ทช่ี อื่ วาคณาจารย ก็เพราะเปนอาจารยข องคณะนน้ั โดยใหศกึ ษาอาจาระ. บทวาาตา แปลวา ทเี่ ขารูจกั กนั ทั่ว คอื ปรากฏแลว . ทีช่ อื่ วา ยสสฺ ฺสิ [มยี ศ]ก็เพราะสมณพราหมณเ หลาน้ัน มียศ [เกียรติยศ] ฟงุ ขจรอยางนีว้ า ทานเปน ผมู ักนอย สนั โดษ ไมน งุ แมแ ตผา เพราะเปนผูมักนอ ย. บทวา ตติ ถฺ กราแปลวาเจาลทั ธิ. บทวา สาธุสมฺมตา ไดแ กทเ่ี ขาสมมตอิ ยางนีว้ า เปนคนสงบเปนคนด.ี บทวา พหชุ นสฺส ไดแ กป ถุ ุชนคนอนั ธพาล ผมู ิไดสดบั ฟง[ศึกษา]. คาํ วา ปรู ณะ เปนตน เปนช่ือตัวและโคตร [สกลุ ] ของเจา ลทั ธิเหลานน้ั . จริงอยู คําวา ปูรณะเปนช่อื ตวั เทา นน้ั . คําวา มกั ขลิ กเ็ หมอื นกัน. กม็ กั ขลนิ ้นั เรียกกันวา โคสาล กเ็ พราะเกดิ ในโรง [คอก] โค.บทวา นาฏปตุ โฺ ต แปลวา บตุ รของนกั รํา. บทวา เวลฏปตุ โฺ ต แปลวา บตุ รของชางสานเสอ่ื ลาํ แพน. บทวา กจฺจายโน เปนโคตร [สกุล]ของเดยี รถยี ช ื่อ ปกุทธะ. เรยี กกนั วา อชติ เกสกมั พล กเ็ พราะครองผากมั พลทาํ ดวยผมคน.

พระสตุ ตันตปฎก สงั ยตุ ตนิกาย สคาถวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนา ที่ 412 บทวา เตป มยา ความวา หลาหล* มี ๓ คือ กปั ปหลาหลพทุ ธหลาหล จักกวัตติหลาหล. บรรดาหลาหลทั้ง ๓ น้นั หลาหลทวี่ า กัปจกั ปรากฏท่สี ุดแสนป ชือ่ วา กปั ปหลาหล. เหลาเทวดาเที่ยวปาวรองในถนิ่มนุษยว า ในทส่ี ุดแสนปแ ตน ไี้ ป โลกจกั พินาศ ผนู ริ ทุกขท ง้ั หลายจงเจริญเมตตากรุณา มุทิตา อุเบกขากนั เถดิ . สวนหลาหลทว่ี า พระพทุ ธเจาจกั อบุ ตั ิในท่ีสุดพันป ชื่อวา พุทธหลาหล. เหลา เทวดาปาวรองวา ในท่สี ุดพนั ปแตน ้ีไป พระพุทธเจา จักเสด็จอบุ ัติข้นึ อนั พระสังฆรตั นะผูป ฏบิ ตั ิธรรมสมควรแกธ รรมแวดลอมแลว จกั เสดจ็ จาริกแสดงธรรมโปรด. สว นหลาหลท่ีวา ในทีส่ ุดรอยป พระเจา จกั รพรรดจิ ักอุบตั ิ ชือ่ วา จกั กวตั ตหิ ลาหล. เหลาเทวดาปาวรองวา ในทีส่ ุดรอยปแตน ้ีไป พระเจาจกั รพรรดิ ผสู มบูรณดวยรตั นะ๗ ประการ เปนใหญใ นทวปี ท้ัง ๔ มพี ระราชโอรสกวาพนั องคเ ปน บรวิ ารเสดจ็ ไปทางอากาศได [เหาะได] จักทรงอบุ ัติ ดงั นี.้ ก็ในหลาหลทั้ง ๓ น้ีศาสดาท้งั ๖ เหลาน้ี ไดย นิ เรือ่ งพุทธหลาหล ก็เขาไปหาอาจารยเ ลา เรียนวชิ าวา ดว ยแกว สารพดั นึกเปน ตน แลวกป็ ฏญิ ญาวา เราเปนพุทธะ มหาชนหอ มลอมจาริกไปตลอดชนบท มาถึงกรุงสาวตั ถตี ามลาํ ดับ. เหลา อุปฏฐากคนบาํ รุง ของศาสดาเหลานนั้ กเ็ ขา ไปเฝา พระราชา กราบบงั คมทูลวา ขาแตพระมหาราชเจา ไดยนิ วา ทานปูรณกัสสป ฯลฯ อชิตเกสกัมพล เปน พทุ ธะเปน สัพพัญ.ู พระราชาตรัสสัง่ วา พวกทา นจงนิมนตศ าสดาเหลา นัน้ เขา มา ศาสดาท้ัง ๖ นน้ั อันอปุ ฏ ฐากเหลา นน้ั บอกวา พระราชานิมนตพวกทา น โปรดไปรบั อาหารในพระราชวังเถิด ดงั นี้ กไ็ มก ลา ไป เม่อื ถกู รบเรา บอย ๆ เขา กร็ ับเพื่อตองการรกั ษาน้ําใจของเหลาอปุ ฏฐาก กไ็ ปพรอ มกันทัง้ หมด พระราชา* คําวา หลาหล มี ๓ คอื กปั ปหลาหล พุทธหลาหล จกั กวตั ติหลาหลน้ี อรรถกถาของพมาใชค าํ วา โกลาหล ๓ คือ กปั ปโกลาหล พุทธโกลาหล จักกวตั ติโกลาหล. . .

พระสุตตันตปฎก สงั ยุตตนิกาย สคาถวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนา ท่ี 413โปรดใหจดั ปูอาสนะ รับสัง่ ใหนั่ง. พระราชอํานาจแผสรานไปท่ัวตวั เหลานคิ รนถ. นิครนถเหลา นนั้ ไมอ าจน่ังเหนอื อาสนะที่สมควรอยางใหญได ก็นั่งบนแผนกระดานและพน้ื ดนิ . ดว ยเหตุเพียงเทา นีน้ แ่ี ล พระราชากต็ รัสวาธรรมอันสะอาดภายในของนคิ รนถเหลา นัน้ ไมมี จงึ ไมพ ระราชทานอาหารตรัสถามวา พวกทานเปนพทุ ธะ หรอื ไมใชพุทธะ ประหน่ึงทรงเอาคอนตีผลตาลหลนจากตนตาล ฉะน้นั นิครนถเ หลาน้นั คิดวา ถาทลู วา เราเปน พทุ ธะพระราชาตรัสถามในพุทธวิสัย เราก็ไมอ าจทลู ตอบได ทาวเธอก็จะตรสั วาพวกทานเทีย่ วลวงมหาชนวาเราเปน พุทธะ กจ็ ะพึงโปรดใหตดั ลนิ้ เสีย พงึ ทําความพนิ าศแมอยา งอนื่ ดังน้ีแลว จึงกลา วปฏิญญาของตนอยางเดยี ววา ขาพเจาไมไ ดเ ปน พุทธะ ดงั นัน้ พระราชาจึงใหลากตวั นิครนถเหลานน้ั ไปเสยี จากพระราชวงั . พวกนิครนถเ หลานนั้ ออกจากพระราชวงั แลว เหลา อปุ ฏฐากก็พากันถามวา ทานอาจารย พระราชาตรสั ถามปญ หาแลว ไดท รงกระทําสักการะและสัมมานะอะไร. เหลา นิครนถกลา ววา พระราชาตรสั ถามวา พวกทานเปนพุทธะ หรือไมใ ชพทุ ธะ ตอน้ัน พวกเราคิดวา ถา พระราชาพระองคน ี้ไมทรงทราบปญหาทีต่ รสั ถามในพุทธวิสัย กจ็ ักขดั พระทัยในพวกเรา จกั ทรงประสบสิ่งท่ไี มใชบ ุญเปน อนั มาก เพราะความเอน็ ดพู ระราชา พวกเราจงึ ไมทลู วา พวกเราเปนพุทธะ แตค วามจรงิ พวกเรากเ็ ปนพทุ ธะนั่นแหละ ความเปน พุทธะของพวกเรา ใคร ๆ ก็ไมอ าจเอานํ้าลา งออกไปได ดงั นนั้ พวกเราจึงเปนพทุ ธะภายนอก. พวกนคิ รนถไ มทูลในสาํ นกั ของพระราชาวา พวกเราเปนพุทธะ พระราชาทรงถอื เอาขอ น้ี จึงตรัสอยา งน.้ี ในขอ นน้ั พระราชาทรงถือปฏญิ ญาของพระองค จงึ ตรสั คาํ น้วี า ทา นพระโคดม ยังหนุม โดยกําเนิดและยงั ใหม โดยการบวช ทําไมจงึ ทรงปฏญิ าณวา ตรสั รยู ่งิ พระอนุตตระสัมมาสมั โพธิเลา. บรรดาบทเหลาน้นั บทวา กึ เปน คาํ ปฏิเสธ. นคิ รนถ

พระสุตตนั ตปฎ ก สงั ยุตตนิกาย สคาถวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนา ท่ี 414เหลา น้ัน โดยกาํ เนิดกเ็ ปน คนแก และบวชมานาน ยังไมปฏญิ าณวา เราเปนพทุ ธะ ทา นพระโคดม โดยกาํ เนดิ ก็ยงั หนมุ และโดยบรรพชากย็ ังใหม ทําไมจึงปฏญิ ญาณ อธบิ ายวา ก็อยา ปฏญิ าณส.ิ บทวา น อุฺ าตพพฺ า ไดแกไมพงึ ดหู มิน่ . บทวา น ปรโิ ภตพฺพา ไดแก ไมพึงดแู คลน. บทวากตเม จตฺตาโร เปน กเถตุกมยฺ ตสปุจฉา ถามเองตอบเอง. บทวาขตฺติโย ไดแ ก พระราชกุมาร. บทวา อุรโค แปลวา งูพิษ บทวาอคคฺ ิ กแ็ ปลวา ไฟนั่นแหละ. ก็ในบทวา ภิกขฺ ุ นี้ พระผมู ีพระภาคเจาทรงแสดงถึงบรรพชิตผมู ีศีล ยกพระองคเ ปน ภายใน [ตวั อยา ง] เพราะทรงฉลาดในเทศนาวธิ ี. ในสภาวะ ๔ อยา งนน้ั บคุ คลพบพระราชกมุ ารหนมุทรงดาํ เนินสวนทาง ไมถวายทาง ไมล ดผา หม ไมลุกจากท่นี ่ังทีน่ ั่งอยู ไมล งจากหลงั ชางเปน ตน กระทาํ ความประพฤติที่ไมส มควรเหน็ ปานนั้นแมอยางอ่ืนโดยดหู ม่ินวา อยูในทตี่ ํ่า ชอื่ วา ดหู มน่ิ กษตั ริย. เมื่อกลาววา พระราชกุมารผูนา รักพระองคนี้ พระปรางยยุ อุทรพลุย จกั ทรงสามารถระงบั โจรผรู า ย ทรงปกครองราชกิจในตาํ แหนง ใดตาํ แหนงหนึ่งไดห รือ ดังนีเ้ ปน ตน ชอ่ื วา ดแู คลน.เอาลูกงูพษิ แมขนาดเทา ไมป า ยยาตามาประดบั หูเปน ตน ใหม ันกัดน้วิ มือกด็ ีลิน้ กด็ ี ชือ่ วา ดหู มิ่นง.ู เม่อื กลาวคาํ วา งูพิษตัวน้ีนา เอ็นดหู นอ เหมอื นงนู ้าํจักสามารถกัดอะไร ๆ ไดห รือ จักสามารถแผพษิ ไปในรางกายของใคร ๆ ไดหรอื ดงั นีเ้ ปนตน ชือ่ วา ดูแคลนง.ู จับไฟแมเทาหง่ิ หอย เลนดวยมอืเหว่ยี งไปที่หมอส่ิงของ เหว่ยี งไปท่ีมวยผมกด็ ี ท่ีหลงั ทีน่ อนผากระสอบเปนตนกด็ ี ชอ่ื วา ดหู มิน่ ไฟ. กลาววา ไฟน้ีนาเอ็นดูหนอ จกั หุงตมขา วตมขาวสวยอะไรไดบางหนอ จกั ปง ปลาและเนอื้ อะไรไดบา ง จกั บรรเทาความหนาวของใครได ดงั นเ้ี ปน ตน ช่อื วา ดูแคลน. อน่งึ บคุ คลพบภกิ ษุหนมุ และสามเณร

พระสตุ ตนั ตปฎก สงั ยตุ ตนิกาย สคาถวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาที่ 415เดนิ สวนทางแลวไมถวายทาง กระทาํ ความประพฤติที่ไมส มควร ซ่ึงกลา วไวแลวในเร่อื งพระราชกมุ าร ชอ่ื วา ดหู มิน่ ภิกษ.ุ กลาววา สามเณรรปู นี้นา-เอน็ ดูหนอ แกมยยุ ทอ งพลยุ จกั สามารถเรียนพระพุทธวจนะอยา งใดอยา งหนงึ่ ได จักสามารถยึดปาแหง ใดแหง หน่งึ อยไู ด จักเปนทนี่ า พอใจในเวลาเปนพระสงั ฆเถระไดห รอื ดังนี้เปน ตน ชื่อวา ดูแคลน. พระผมู ีพระภาคเจาเมอ่ื ทรงแสดงวา ขอ นัน้ แมทกุ ขอไมค วรทาํ จึงตรสั วา ไมค วรดูหมน่ิ ไมค วรดแู คลน. บทวา เอตทโวจ ความวา ไดต รสั คําทผ่ี ูกเปนคาถาน้ี กช็ ่อื วาคาถาเหลานี้ ยอ มแสดงความขอน้นั บา ง แสดงความทแ่ี ปลกออกไปบาง.บรรดาคาถาเหลานั้น คาถาเหลาน้ี ยอมแสดงท้งั ความขอนน้ั ทง้ั ความแปลกออกไปทเี ดียว. สมจรงิ ดังทพี่ ระผมู พี ระภาคเจา ตรัสไวว า ดกู อ นวาเสฏฐะและภารทวาชะ ทา นผเู ปน เจา แหงทีด่ นิ ทัง้ หลาย เพราะเหตนุ ั้น จึงเกิดอกั ขระท่ี๒ ขึ้นวา กษัตรยิ  ๆ ดงั นี้. บทวา ชาติสมฺปนฺน ไดแก สนบูรณด ว ยชาติโดยชาติกษตั ริย โดยชาตกิ ษตั รยิ นน้ั แล. บทวา อภชิ าต ไดแ ก เกดิ สงูเกินตระกูลทัง้ ๓ [คอื ขตั ตยิ มหาศาล พราหมณมหาศาล และคหปติมหาศาล]. บทวา าน แปลวา มเี หต.ุ บทวา มนุสฺสนิ โฺ ท ไดแ ก เปนหวั หนามนษุ ย. บทวา ราชทณเฺ ฑน ไดแ ก ดวยอาชญาทพี่ ระราชายกข้ึนราชอาชญานั้น ไมช อื่ วา เล็กนอ ย คอื ปรบั ไหมหมื่นหนึง่ สองหมน่ืทีเดยี ว. บทวา ตสมฺ ึ ปกฺกมเต ภสุ  ไดแ ก พยายามลงโทษอยางรายแรงในบคุ คลนัน้ . บทวา รกขฺ  ชวี ิตมตตฺ โน ไดแ ก เมือ่ รักษาชีวิตตน ก็พงึ ละเวน ไมกระทบกระทั่งกษัตรยิ น ้ันเลย. บทวา อุจฺจาวเจหิ ไดแ ก ตา ง ๆ อยาง. บทวา วณฺเณหิ ไดแก ดวยทรวดทรงทั้งหลาย. จรงิ อยู งนู ้นั เม่อื ทองเทีย่ วดว ยเพศอยางใดอยางหน่ึง จงึ จะไดเ หยอ่ื งูท้ังหลายจึงเทยี่ วไปดวยเพศงธู รรมดาบา ง งนู ํา้ บาง งู

พระสตุ ตันตปฎ ก สังยุตตนิกาย สคาถวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนา ท่ี 416เรอื นบาง โดยทสี่ ดุ แมด วยเพศกระแต. บทวา อาสชชฺ แปลวา ถึง. บทวาพาล ความวา งูถกู คนเขลาผูใ ดกระทบแลว ก็พงึ กดั คนเขลาผูน ้นั ไมว า ชายหรือหญงิ . บทวา ปหตฺ พภฺ กฺข แปลวา มอี าหาร [เช้ือ] มาก. ความจริงช่อื วาอาหารของไฟไมมีดอก. บทวา ชาลิน แปลวา ลุกโชน. บทวา ปาจกแปลวา ไฟ. ปาฐะ วา ปาวก ก็มี. บทวา กณหฺ วตฺตนึ ความวา ทางชื่อวาวตั ตนี ทางท่ไี ฟไปแลว ยอมดาํ ๆ เพราะฉะน้ัน ไฟทา นจงึ เรยี กวา กณั ห-วตั ตนี ทางดาํ . บทวา มหา หุตฺวา แปลวา เปน ของใหญ ไฟบางครงั้ ก็มขี นาดเทาพรหมโลก. บทวา ชายนตฺ ิ ตตฺถ ปาโรหา ความวา ในปา ท่ีไฟไหมแ ลวนน้ั ตน ไมใ บหญายอ มเกดิ ขน้ึ ตนไมใ บหญา เปนตน ทานเรียกวาปาโรหา. จรงิ อยู ตน ไมใ บหญา เหลาน้นั ในที่ ๆ ไฟไหมแ ลว ยงั เหลอื แมเพยี งหัว ก็งอก เกดิ เจรญิ ไดจ ากหัวน้นั เพราะฉะน้ันจงึ เรียกวา ปาโรหา.อกี นยั หน่งึ ตนไมใ บหญาชือ่ วา ปาโรหา เพราะอรรถวางอกไดอ ีก. บทวาอโหรตตฺ านมจฺ ฺจเย แปลวา ในกาลลว งไปแหงวนั และคืนทัง้ หลาย. แมเ มอ่ืฝนแลง พอฝนตก ตน ไมใบหญา ก็เกิด. ในบทวา ภกิ ขฺ ุ ฑหติ เตปสา นี้ ข้นึ ชอ่ื วา ภกิ ษุ ดา ตอบภิกษผุ ูดา ทะเลาะตอบผทู ะเลาะ ประหารตอบผปู ระหาร ยอมไมส ามารถเอาเดชเผาภกิ ษุไรๆ ได. สวนภกิ ษรุ ูปใด ไมดา ตอบผูดา ไมทะเลาะตอบผทู ะเลาะ ไมประหารตอบผูประหาร ไมผิดในภิกษนุ ัน้ ดวยเดชแหง ศีลของภิกษนุ ัน้ ยอมเผาภิกษุนัน้ ได ดวยเหตุน้นั พระผูมพี ระภาคเจา จงึ ตรัสวา น ตสฺส ปุตฺตาปสโว ดงั น้ี อธิบายวา ทงั้ บุตรธิดาของผูนั้น ท้งั โคกระบอื ไกสกุ รเปนตนก็ไมมี พนิ าศหมด. บทวา ทายาทา วินทฺ เร ธน ความวา แมท ายาทของผูนนั้ ก็ไมไ ดท รัพย. บทวา ตาลวตถฺ ุ ภวนตฺ ิ เต ความวา ชนเหลานน้ัถูกเดชภิกษุเผาแลว ก็เปนเหมอื นตน ตาลขาดยอด คงเหลอื เพยี งลําตน คือ ยอมไมเ จริญดวยบุตรธดิ าเปนตน .

พระสตุ ตันตปฎก สงั ยตุ ตนิกาย สคาถวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท่ี 417 บทวา ตสมฺ า แปลวา กเ็ พราะชนเหลา น้ัน ถกู เดชของสมณะเผาแลวมอี นั ไมงอกงามเปนธรรมดา เหมอื นตนตาลขาดยอดฉะนนั้ . บทวา สมฺมเทวสมาจเร แปลวา พงึ ประพฤตเิ อ้ือเฟอ โดยชอบ. ถามวา อะไร อนั ผูประพฤติเออ้ื เฟอ โดยชอบพึงทาํ . ตอบวา กอ นอน่ื เมอ่ื พจิ ารณาเห็นอานิสงสม ตี าํ บลแขวงยานพาหนะเปนตนทไี่ ดม า เพราะอาศัยพระมหากษตั รยิ  อานสิ งสม ีผาเงินทองเปนตนท่พี งึ ไดดวยการใหงนู ้นั เลนกีฬา เพราะอาศยั งู อานสิ งสม ีตมหงุ ขา วตม ขา วสวยและบรรเทาความหนาวเปนตน ทีพ่ งึ ไดป รารภดว ยอํานาจของไฟน้นั เพราะอาศยั ไฟ อานสิ งสมีไดฟง เร่อื งท่ยี งั ไมไดฟ ง ทาํ เรื่องท่ีฟงแลวใหแ จม แจง และการบรรลุมรรคของตนเปนตน ท่พี งึ ถงึ ดวยอาํ นาจภิกษุนั้นเพราะอาศยั ภิกษุ. พงึ ละโทษมปี ระการท่กี ลา วมาแตก อน เพราะอาศัยสภาวะทงั้ ๔ เหลา นี้เสยี แตไ มพึงละโดยประการท้ังปวงดว ยคิดวา จะมปี ระโยชนอะไรกบั ส่งิ เหลาน้ี อันผูต อ งการจะเปนใหญ ไมท ําการดูหมิน่ ดูแคลนดังกลาวแลว พึงทาํ ขัตติยกุมารใหท รงยินดดี ว ยอุบาย มตี นื่ กอ นนอนหลงั เปนตน แตนัน้ ก็จกั ถงึ ความเปนใหญ ดวยประการฉะน้.ี อันหมองู ไมพงึ ทําความสนทิสนมในงู รายวชิ ามนตง เู อาไมสองงาม [เทาแพะ] ยันคอ เอารากไมถอนพษิ ลา งเขี้ยวงแู ลว ใสไ วใ นลุง ใหม ันเลนกีฬา อาศยั งูนน้ั ก็จักไดอ าหารและผาเปน ตน ดว ยประการฉะน้ี อนั ผูป ระสงคจะตมขาวเปนตน . ไมใ สไ ฟลงในหมอใสของ ไมจ ับตอ งดวยมือ กอ ไฟดว ยโคมัย [ขไี้ ต] ละเอยี ดเปน ตนพึงตมขาวตมเปนตน อาศัยไฟนน้ั กจ็ ักไดร บั ผลดดี วยประการฉะน.ี้ อันผูประสงคจ ะฟง เรอื่ งทยี่ ังไมไ ดฟงเปน ตน คุน เคยสนทิ กับภิกษุ ไมใ ชทา นใหท ําตัวเปน หมอ รับใชกอ สรางเปน ตน พึงบํารงุ ดว ยปจจยั ๘ โดยเคารพ อาศัยภกิ ษนุ ้ัน ก็จกั ไดพระพทุ ธพจนท ี่ไมเคยฟง ดว ยประการฉะน้ี. บุคคลถงึ การวนิ จิ ฉยั ปญหาที่ไมเคยฟง ประโยชนในปจจบุ ันและภายหนา กลุ สมบตั ิ ๓กามาวจรสวรรค ๖ พรหมโลก ๙ แลว จกั ไดการเหน็ อมตมหานิพพาน พระผูมี

พระสตุ ตันตปฎก สังยุตตนิกาย สคาถวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท่ี 418พระภาคเจา ทรงหมายถึงประโยชนดังกลาวมานี้ จึงตรสั วา สมมฺ เทว สมาจเรดังน้ี. บทวา เอตทโวจ ความวา พระเจา ปเสนทโิ กศล ทรงฟงพระธรรมเทศนาแลวทรงเล่อื มใส จะทรงทาํ ความเสือ่ มใสใหช ดั เจนแลว จึงตรัสคาํ วาอภกิ กฺ นฺต เปนตน. บรรดาบทเหลาน้นั บทวา อภกิ กฺ นตฺ  แปลวา นาใคร นาปรารถนา นาพอใจอยา งยง่ิ อธบิ ายวา ดเี หลือเกิน. พระเจาปเสน-ทิโกศล ทรงชมเทศนาดวยอภิกกันตศัพท ๆ หนงึ่ ในคาํ วา อภกิ กฺ นฺต เปนตน นน้ั วา พระเจาขา พระธรรมเทศนาของพระผมู พี ระภาคเจานาฟงจรงิ ๆ ทรงชมความเส่ือมใสของพระองค ดวยอภกิ กันตศัพทอ กี ศพั ทห นง่ึ วา พระเจาขานา ช่ืนใจจรงิ ๆ ทข่ี า พระองคอาศยั พระธรรมเทศนาของพระผูมีพระภาคเจา แลวจงึ เลอ่ื มใส. ตอ จากนัน้ กท็ รงชมพระธรรมเทศนาดวยอุปมา ๔ ขอ. บรรดาบทเหลาน้นั บทวา นิกฺกุชชฺ ติ  แปลวา ของทวี่ างครํ่าหนา หรือเอาหนา ไวล าง.บทวา อุกกฺ ชุ เฺ ชยฺย แปลวาพงึ ทาํ หนาไวข างบน [หงาย]. บทวา ปฏจิ ฺฉนนฺ แปลวา ของท่ปี ด ไวดวยหญาเปน ตน. บทวา วิวเรยยฺ แปลวา พึงเพิก [เปด].บทวา มุฬฺหสสฺ แปลวา คนหลงทศิ [ทาง]. บทวา มคคฺ  อาจกิ ฺเขยยฺไดแ กจบั มอื บอกวา นนั่ ทาง. บทวา อนฺธกาเร ไดแกในความมดื ๔ อยา งคอื แรม ๑๔ คาํ่ , เทย่ี งคืน, ปา ทบึ และแผน เมฆ ทา นอธบิ ายไวดงั นว้ี า พระผมู พี ระภาคเจา ผูทรงยกขาพระองค ซง่ึ ตกไปในอสัทธรรมหนั หนา หนีจากสัทธรรม ไวในสัทธรรม เหมอื นใคร ๆ หงายของทคี่ วํา่ ทรงเปด พระศาสนาท่ีการถือมจิ ฉาทฏิ ฐิปดไว ต้งั แตพระศาสนาของพระผูม ีพระภาคเจา พระนามวากัสสปอันตรธานไป เหมือนทรงเปด ของที่ปด ทรงกระทาํ ทางสวรรคแ ละนิพพานใหช ัดแจงแกข า พระองค ผูด ําเนนิ ทางชว่ั ทางผดิ เหมือนทรงบอกทางแกผ หู ลง

พระสุตตันตปฎก สังยุตตนกิ าย สคาถวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาที่ 419ทาง ทรงชูดวงประทีปคือพระธรรมเทศนาที่กําจัดความมดื คือโมหะอันปดพระศาสนานนั้ แกขา พระองคผ ูจ มลงในความมืด คือโมหะ ผูไมเห็นรูปคอืพระรัตนะมีพระพทุ ธรัตนะเปน ตน เหมือนทรงสองประทปี นาํ้ มนั ในความมืดทรงประกาศธรรมแกขาพระองค โดยปรยิ ายเปน อันมาก เพราะทรงประกาศดว ยปริยายเหลา นัน้ . พระเจา ปเสนทโิ กศล ครั้นทรงชมพระธรรมเทศนาอยางนแ้ี ลว มีพระ-ทัยเลอ่ื มใสในพระรตั นตรยั ดวยเทศนาน้ี เมอ่ื ทรงทําอาการของผเู ลือ่ มใส จงึตรสั วา เอสาห ดงั นี้เปน ตน. บรรดาบทเหลา นั้น บทวา เอสาห แยกสนธวิ า เอโส อห แปลวา ขาพระองคน ้ัน. บทวา ภควนฺต สรณ คจฺฉามิธมมฺ ฺจ ภิกฺขสุ งฺฆจฺ แปลวา ขอถึงพระรัตนตรัยนี้ คือ พระผมู พี ระภาคเจา พระธรรมและพระสงฆเปนสรณะ. บทวา อปุ าสก ม ภนเฺ ต ภควาธาเรตุ ความวา ขอพระผมู พี ระภาคเจา โปรดทรงจาํ รบั รขู า พระองคอ ยางนว้ี า ผนู ้เี ปน อบุ าสก. บทวา อชชฺ ตคฺเค แปลวา ต้ังแตวันนี้เปน ตน ไป.อกี อยางหน่งึ . ปาฐะวา อชชฺ ทคฺเค ดังนกี้ ็มี. ทอักษร ทําสนธบิ ท. ความวา ตั้งตน แตว ันนี้ไป. บทวา ปาณเุ ปต แปลวา เขา ถงึ ดวยปราณคือชีวติ .สังเขปความในขอนี้อยา งนี้วา ชีวิตของขา พระองคย ังดําเนนิ ไปเพยี งใด ขอพระผมู ีพระภาคเจา โปรดทรงจําขา พระองควา เปน อุบาสก ผทู าํ แตส ง่ิ ท่สี มควรผูถึงสรณะดวยสรณคมน ๓ ไมนบั ถือศาสดาอนื่ เขา ถงึ ดว ยชีวติ เพียงนน้ั . สว นความพิสดาร กลาวไวแ ลวทุกอาการในสามญั ญผลสูตร ในอรรถกถาทีฆนิกายช่ือสุมงั คลวิลาสนิ แี ล. จบอรรถกถาทหรสูตรท่ี ๑

พระสตุ ตนั ตปฎก สังยตุ ตนกิ าย สคาถวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท่ี 420 ๒. ปรุ ิสสูตร [๓๒๘] ขา พเจาไดส ดบั มาแลว อยา งนี้ :- สมัยหน่ึง พระผมู พี ระภาคเจา ประทับอยู ณ พระวิหารเชตวนั อารามแหงทา นอนาถบิณฑกิ เศรษฐี กรุงสาวตั ถ.ี คร้งั นัน้ พระเจา ปเสนทิโกศลเสด็จเขา ไปเฝา พระผมู ีพระภาคเจา ถึงที่ประทับ ครัน้ แลว จึงทรงถวายบงั คมพระผมู ีพระภาคเจา แลว ประทบั น่งั ณท่คี วรสว นขา งหนึ่ง. พระเจาปเสนทิโกศลประทบั น่ัง ณ ท่คี วรสว นขางหนง่ึ แลวแล ไดท ลูพระผูมีพระภาคเจาวา ขาแตพระองคผเู จริญ ธรรมก็อยางเมื่อบังเกิดขน้ึ ในภายในของบุคคล ยอ มบังเกิดข้ึนเพื่อความไมเ ปนประโยชน เพอื่ ความทุกขเพอ่ื ความอยูไ มส บาย. [๓๒๙] พระผูมพี ระภาคเจา ตรสั ตอบวา ดกู อ นมหาบพติ ร ธรรม ๓อยาง เมื่อบังเกดิ ข้นึ ในภายในของบุรุษ ยอ มบงั เกิดขน้ึ เพื่อความไมเปนประโยชน เพ่ือความทกุ ข เพื่อความอยูไ มสบาย ธรรม ๓ อยา งเปนไฉนธรรม ๓ อยา ง คอื . ๑. โลภะ ๒. โทสะ ๓. โมหะ

พระสุตตันตปฎก สงั ยุตตนิกาย สคาถวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนา ท่ี 421 ดูกอ นมหาบพิตร ธรรม ๓ อยางน้แี ล เม่ือบังเกิดข้นึ ในภายในของบุคคล ยอ มบังเกิดขน้ึ เพ่ือความไมเ ปน ประโยชน เพอ่ื ความทุกข เพือ่ ความอยูไมสบาย. [๓๓๐] พระผมู ีพระภาคเจา ผพู ระสุคตศาสดา ครน้ั ตรสั ไวยากรณคํารอยแกวน้ีจบลงแลว จงึ ไดตรสั คาถาคาํ รอ ยกรองตอไปอีกวา โลภะ โทสะ และโมหะ ทเ่ี กดิ ขึ้น ในตนยอมฆา บุคคลผูใ จบาป เหมือนขุย ไผยอมฆาตนไผ ฉะนน้ั . อรรถกถาปุรสิ สูตร พึงทราบวินิจฉัยในปรุ สิ สูตรท่ี ๒ ตอ ไป :- บทวา อภิวาเทตวฺ า ความวา พระเจา ปเสนทโิ กศล ทรงอภิวาทในสตู รนี้ ก็เพราะทรงถงึ สรณะแลว ในสูตรกอ น. บทวา อชฌฺ ตฺต ไดแกภายในตัวเอง อธิบายวา เกดิ ข้ึนในสนั ดานของตน. บรรดาอกุศลมูล ๓ มีโลภะเปนตน โลภะมลี ักษณะละโมบ โทสะมีลักษณะขัดเคอื ง โมหะมลี กั ษณะลมุ หลง. บทวา หึสนฺติ ไดแ ก เบยี ดเบยี น ทาํ ใหเสยี หาย ทาํ ใหพินาศ.บทวา อตตฺ สมภฺ ูตา แปลวา เกดิ แลว ในตน. บทวา ตจสาร ว สมฺผลความวา ผลของตัวเอง ยอ มเบยี น คอื ทําตน ไมท่มี ีเปลือกเปน แกน ไมว าตน ไผห รอื ตน ออใหพนิ าศ ฉันใด อกุศลมูลทัง้ หลาย กเ็ บียน คือทาํ ใหพ ินาศฉันนั้น. จบอรรถกถาปรสิ สตู รท่ี ๒

พระสตุ ตนั ตปฎก สงั ยตุ ตนิกาย สคาถวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาที่ 422 ๓. ราชสูตร [๓๓๑] ขาพเจา ไดส ดบั มาแลวอยางน้ี :- สมัยหน่ึง พระผูมพี ระภาคเจาประทบั อยู ณ พระวิหารเชตวัน อารามแหง ทานอนาถบิณฑิกเศรษฐี กรุงสาวตั ถ.ี ครัง้ น้นั พระเจา ปเสนทิโกศลเสดจ็ เขาไปเฝาพระผมู พี ระภาคเจา ถงึ ท่ีประทับ ครัน้ แลวจงึ ทรงถวายบงั คมพระผูมพี ระภาคเจา แลว ประทับน่งั ณที่ควรสว นขางหนง่ึ . พระเจาปเสนทิโกศล ไดทูลพระผูมีพระภาคเจาวา ขาแตพระองคผูเจริญ ผูที่เกดิ มาแลวที่พน จากชราและมรณะมอี ยบู างหรอื ไม. [๓๓๒] พระผมู ีพระภาคเจาตรสั ตอบวา ดกู อ นมหาบพิตร คนเกดิมาแลวที่จะพน จากชรามรณะไมมเี ลย แมก ษัตริยมหาศาลซ่ึงเปน ผมู ั่งคั่ง มีทรัพยมาก มโี ภคะมาก มที องและเงนิ มากมาย มที รัพยเ ครอื่ งปล้ืมใจมากมายมที รัพยคอื ขา วเปลือกมากมาย กไ็ มพ น จากชรามรณะ แมพ ราหมณม หาศาลซึง่ เปน ผมู ่ังคั่ง ฯลฯ ก็ไมพ นจากชรามรณะ แมคฤหบดีมหาศาล ก็ไมพ นจากชรามรณะ ภิกษุแมท กุ รูป ซงึ่ เปนพระอรหนั ต สนิ้ อาสวะแลว อยูจบพรหมจรรยแ ลว กระทาํ กรณียะเสร็จแลว วางภาระหนกั ลงไดแลว ไดบ รรลุประโยชนของตนแลว ส้ินกเิ ลสเครื่องประกอบไวใ นภพแลว หลุดพน แลวเพราะรูโดยชอบ รา งกายนีแ้ มแหง พระอรหันตเ หลานนั้ ก็เปน สภาพแตกดับตอ งทอดทิ้งเปนธรรมดา. [๓๓๓] พระผมู ีพระภาคเจา ผพู ระสคุ ตศาสดา ครั้นตรัสไวยากรณคาํ รอ ยแกว น้จี บลงแลว จงึ ไดต รัสคาถาคํารอยกรองตอ ไปอีกวา

พระสุตตนั ตปฎ ก สังยตุ ตนกิ าย สคาถวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนา ที่ 423 ราชรถอันวิจิตรดยี อมครํา่ ครา โดยแท อนงึ่ แมสรรี ะกย็ อมเขาถงึ ชรา แตวา ธรรมของสัตบุรุษหาเขา ถงึ ชราไม สัตบุรุษ กบั สัตบุรุษเทา น้ัน ยอ มรูกันได. อรรถกถาราชสูตร พงึ ทราบวนิ ิจฉยั ในราชสตู รท่ี ๓ ตอ ไป :- บทวา อฺ ตฺร ชรามรณา ความวา พระเจาปเสนทโิ กศลทูลถามวา คนที่พน จากชรามรณะมอี ยหู รอื . บทวา ขตตฺ ิยมหาสาลา แปลวากษัตรยิ มหาศาล คอื กษัตริยท ถ่ี งึ ความเปนผูมีสารสมบตั ิมาก. จรงิ อยู กษัตรยิ เหลา ใด มที รพั ยเ กบ็ ไว ๑๐๐ โกฎเิ ปน อยา งตา่ํ มกี หาปณะ ๓ หมอ จดั กองไวกลางคฤหะ (เรอื น) สาํ หรับใชสอย กษัตริยเ หลา นัน้ ชอื่ วา กษัตริยม หาศาล.พราหมณเ หลาใด มที รัพยเ กบ็ ไว ๘๐ โกฏิ มกี หาปณะหมอ ครึ่ง จดั กองไวกลางคฤหะ สําหรบั ใชส อย พราหมณเ หลานัน้ ชอ่ื วา พราหมณมหาศาล.คฤหบดีเหลาใด มที รพั ยเ กบ็ ไว ๔๐ โกฏิ มีกหาปณะหมอหนึง่ จัดกองไวกลางคฤหะ สา หรบั ใชส อย คฤหบดเี หลาน้นั ชือ่ วา คฤหบดีมหาศาล. บทวา อฑฺฒา ไดแ ก เปนใหญ. ชื่อวา มที รัพยมาก กเ็ พราะทรพั ยที่เกบ็ ไวม ีมาก. ช่อื วา มีโภคะมาก กเ็ พราะของใชสอยมีภาชนะทองเงินเปนตน มมี าก. ชอ่ื วา มีทองและเงินมากพอ กเ็ พราะทองและเงินทย่ี ังไมไดเกบ็ ไวม ีมากพอ. ชอื่ วา มอี ปุ กรณท รพั ยเ คร่ืองปลมื้ ใจมากพอ ก็เพราะมี

พระสตุ ตันตปฎ ก สังยุตตนกิ าย สคาถวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนา ที่ 424อปุ กรณท รัพยเ ครอ่ื งปล้ืมใจ คือเหตุแหง ความยนิ ดมี มี ากพอ. ชือ่ วา มีทรพั ยและขา วเปลือกมากพอ กเ็ พราะทรพั ยค ือโคเปนตน และขาวเปลือก ๗ อยา งมีมากพอ. บทวา เตสมป ชาตาน นตฺถิ อฺ ตฺร ชรามรณา ความวาอิสรชน ดังกลาวมาแมเหลา นัน้ เกิดมาแลว คือบังเกดิ แลวจะละเวนจากชรามรณะไมมี คอื ชอ่ื วา พน จากชรามรณะ เพราะเกิดมาแลว นัน่ แลไมมี อิสรชนเหลานนั้ ตกอยภู ายในชรามรณะน่ันเทียว. ในบทวา อรหนโฺ ต เปนตน เหลา ภกิ ษชุ ื่อวา อรหันต เพราะไกลจากกเิ ลสท้ังหลาย ช่ือวา ขีณาสพ กเ็ พราะภกิ ษเุ หลานั้น สิ้นอาสวะ ๔ แลว ช่ือวาวุสติ วันตะ ก็เพราะอยูป ระพฤตพิ รหมจรรยแลว คือ อยูจ บพรหมจรรยแ ลว.ชอื่ วา กตกรณยี ะ เพราะภกิ ษุเหลาน้นั มีกจิ ทีค่ วรทําดว ยมรรค ๔ ทําเสร็จแลว . ชือ่ วา โอหิตภาระ เพราะภกิ ษุเหลาน้นั ปลงภาระเหลา น้ี คือ ขันธภาระกิเลสภาระ อภิสงั ขารภาระ กามคณุ ภาระเสียแลว. ชื่อวา อนปุ ปตตสทัตถะก็เพราะภิกษุเหลานน้ั บรรลุประโยชนของตน กลา วคือพระอรหัตแลว ชื่อวาภวปริกขีณสงั โยชนะ เพราะภิกษุเหลานัน้ สน้ิ ภวสงั โยชนทงั้ ๑๐ แลว ชื่อวาสมั มทัญญาวมิ ุตตะ เพราะภิกษเุ หลานน้ั หลดุ พน แลว เพราะรูโดยชอบ คอืโดยเหตุ อธิบายวา รสู จั ธรรม ๔ ดว ยมรรคปญ ญาแลว หลุดพน โดยผล-วมิ ตุ ติ. บทวา เภทนธมโฺ ม แปลวา มีอันแตกไปเปนสภาพ. บทวานิกเฺ ขปนธมโฺ ม แปลวา มอี นั จะพึงทอดทง้ิ เปนสภาพ. จรงิ อยู แมธรรมคอื ความไมชราของพระขีณาสพมีอยู คอื พระนิพพานทที่ านแทงตลอดโดยอารมณ แทจ รงิ พระนิพพานนัน้ ยอมไมช รา แตในสตู รนี้ พระผูม ีพระภาคเจาเมอื่ ทรงแสดงธรรม คอื ความชราของพระขีณาสพนั้น จงึ ตรสั อยา งน.้ี ไดย นิ วาการต้ังพระสูตร มีอตั ถุปต ติ เหตเุ กดิ เรือ่ ง ดงั น้ี

พระสตุ ตันตปฎก สงั ยตุ ตนกิ าย สคาถวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท่ี 425 อาจารยบ างพวกกลาววา เปนเรือ่ งทน่ี ่ังพดู กนั ที่โรงเก็บวอ. ณ ทีน่ นั้พระผมู พี ระภาคเจา ทรงเห็นยาน คือรถเปน ตน อันงดงาม จึงทรงทาํ สิง่ ท่ีทรงเหน็ น่นั แหละ ใหเ ปน ขอเปรยี บเทียบ ตรัสพระคาถาวา ชีรนฺติ เวราชรถา สจุ ิตฺตา เปนตน . บรรดาบทเหลานน้ั บทวา ชีรนฺติ ไดแก เขา ถงึ ชรา. บทวาราชรถา ไดแก รถอันงดงามของพระราชา. บทวา สุจิตฺตา ไดแ ก อนังามดีดวยทองและเงนิ เปนตน. บทวา อโถ สรรี มปฺ  ชร อุเปติ ความวาเมือ่ รถทั้งหลายอนั ทําดวยไมแ กน ไมมีใจครองเห็นปานน้ี คร่ําคราไป คาํ อะไรๆทีจ่ ะพงึ กลาวในสรรี ะ ทท่ี ําดวยเนอื้ และเลอื ดเปนตน ซึ่งมใี จครองอันเปนภายในนี้ คอื สรีระก็ถงึ ความชราทง้ั นัน้ . บทวา สนโฺ ต หเว สพฺภิ ปเวท-ยนตฺ ิ ความวา เหลา สตั บรุ ุษ ยอ มรูกันกบั เหลาสัตบรุ ษุ อยางน้วี า ธรรมของเหลาสัตบุรุษไมถึงความชรา พระนิพพาน ชื่อวา ธรรมของเหลา สัตบุรษุพระนิพพานน้ันไมชรา. อธิบายวา เหลาสตั บุรษุ กลา วอยางนีว้ า พระนพิ พานไมแก ไมตาย. อกี อยา งหน่งึ กเ็ พราะอาศยั พระนพิ พาน กเิ ลสทง้ั หลายที่มีสภาพจมจงึ แตกไป ฉะน้ัน พระนิพพานน้นั ทานจึงเรยี กวา สพภฺ .ิ พระผมู ีพระภาคเจา เมอื่ ทรงแสดงเหตุ ของบทตน จงึ ตรสั วา สนฺโต หเว สพฺภิปเวทยนตฺ ิ. จริงอยู ทานอธิบายไวด ังนี้ วาธรรมของเหลาสัตบุรุษ ยอ มไมเขาถึงชรา. เพราะเหตไุ ร เพราะเหลาสตั บรุ ษุ ยอมประกาศกบั เหลาสัตบรุ ุษ.อธิบายวา ยอมบอกกนั วา พระนิพพานท่ไี มแ ก ช่ือวา ธรรมของเหลา สตั บรุ ุษอีกนยั หนง่ึ คาํ วา สพั ภิ นี้ เปนชอ่ื ทด่ี ี อธบิ ายวา เหลาสัตบรุ ุษยอ มประกาศบอกพระนิพพาน ที่เปน สพั ภิธรรม สัพภิธรรมของสตั บุรุษอันใด ธรรมของเหลาสัตบรุ ุษอนั น้ัน ยอมไมเ ขา ถงึ ความชรา. จบอรรถกถาราชสตู รท่ี ๓

พระสุตตนั ตปฎ ก สังยุตตนิกาย สคาถวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาที่ 426 ปยสตู รที่ ๔ [๓๓๔] ขา พเจา ไดสดบั มาแลว อยา งน้ี :- สมัยหนงึ่ พระผมู ีพระภาคเจา ประทับอยู ณ พระวิหารเชตวนั อารามแหง ทา นอนาถบิณฑกิ เศรษฐี กรุงสาวัตถ.ี คร้งั นั้น พระเจาปเสนทิโกศลเสดจ็ เขา ไปเฝาพระผมู พี ระภาคเจาถงึ ทปี่ ระทับ ครน้ั แลว จึงทรงถวายบงั คมพระผูมีพระภาคเจา แลว ประทับนัง่ ณท่ีควรสวนขางหน่งึ . พระเจาปเสนทิโกศลทลู พระผูมพี ระภาคเจาวา ขา แตพ ระองคผ เู จรญิ(วนั นี)้ ขา พระองคเขาหองสวนตัวพักผอนอยู ไดเ กิดความนกึ คดิ อยา งน้ีวา ชนเหลา ไหนหนอแลช่อื วารักตน ชนเหลา ไหนชอื่ วา ไมรักตน ขา พระองคจ ึงไดเกดิความคดิ ตอ ไปวา ก็ชนเหลา ใดแลยอมประพฤตทิ ุจรติ ดว ยกาย วาจา ใจ ชนเหลา นนั้ ชือ่ วา ไมร กั ตน ถึงแมชนเหลาน้ันจะพงึ กลา วอยางนี้วา เรารักตน ถงึเชน นัน้ ชนเหลาน้นั ก็ช่ือวา ไมรกั ตน ขอนัน้ เปนเพราะเหตุไร ก็เพราะเหตุว าชนผไู มรักใครก ันยอ มทําความเสียหายใหแกผ ไู มรกั ใครก ันไดโ ดยประการใดชนเหลานัน้ ยอ มทาํ ความเสยี หายใหแ กตนดว ยตนเองไดโดยประการน้ัน ฉะนัน้ชนเหลา น้นั จงึ ช่ือวา ไมรกั ตน สว นวา ชนเหลา ใดแล ยอ มประพฤติสจุ รติ ดว ยกาย วาจา ใจ ชนเหลา น้ันช่อื วา รักตน ถึงแมช นเหลา นนั้ จะพึงกลา วอยา งนี้วา เราไมร กั ตน ถงึ เชนนน้ั ชนเหลา นัน้ กช็ ่อื วารักตน ขอ นั้นเปนเพราะเหตไุ รก็เพราะเหตุวา ชนผูทีร่ กั ใครก นั ยอมทาํ ความดีความเจรญิ ใหแกผ ทู ร่ี ักใครก นัไดโ ดยประการใด ชนเหลาน้ันยอ มทาํ ความดีความเจริญ ใหแ กต นดวยตนเองไดโดยประการน้ัน ฉะน้ัน ชนเหลานัน้ จึงชือ่ วารักตน.

พระสตุ ตันตปฎ ก สงั ยตุ ตนิกาย สคาถวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนา ท่ี 427 [๓๓๕] พระผมู ีพระเจาตรสั วา ถกู แลว ๆ มหาบพติ ร เพราะวาชนบางพวกยอมประพฤตทิ จุ ริตดว ยกาย วาจา ใจ ชนเหลา นน้ั ไมช่อื วารกั ตน ถงึแมพวกเขาจะกลาวอยา งน้ีวา เราทัง้ หลายมคี วามรักตน ถึงเชน น้นั พวกเขาก็ช่อื วา ไมม คี วามรักตน ขอ นั้นเปน เพราะเหตุไร กเ็ พราะเหตวุ า ชนผไู มรกั ใครกนั ยอ มทําความเสียหายใหแ กผ ไู มรกั ไดโ ดยประการใด พวกเขาเหลานั้นยอ มทําความเสยี หายแกต นดว ยตนเองไดโดยประการนั้น พวกเขาเหลา นนั้ จึงช่อื วา ไมรักตน สว นวาชนบางพวกยอมประพฤตสิ ุจริตดว ยกาย วาจา ใจ พวกเหลานนั้ ชือ่ วา รกั ตน ถงึ แมพวกเขาจะกลา วอยางนีว้ า เราไมร กั ตน ถงึ เชนนั้นพวกเหลา น้ันก็ชอ่ื วารกั ตน ขอ น้ันเปน เพราะเหตไุ ร ก็เพราะเหตุวาชนผูรักใครกันยอ มทาํ ความดีความเจริญใหแ กชนผูท ีร่ กั ใครกันไดโดยประการใด พวกเหลานั้นยอ มทาํ ความดีความเจรญิ แกต นดวยตนเองไดโ ดยประการนนั้ ฉะนน้ั พวกเหลา น้ันจึงชื่อวารกั ตน. [๓๓๖] พระผูม ีพระภาคเจาผพู ระสุคตศาสดา ครั้นตรสั ไวยากรณคาํรอ ยแกว น้ีจบลงแลว จงึ ไดต รัสคาถาคํารอ ยกรองตอไปอกี วา ถา บุคคลรวู า ตนเปนทรี่ ักไซร กไ็ ม พึงประกอบดวยบาป เพราะวา ความสุขน้ัน เปนผลท่ีบคุ คลผูทําช่วั จะไมไดโดยงายเลย. เม่ือความตายเขา ถงึ ตวั แลว บุคคล ยอ มละทงิ้ ภพมนษุ ยไป ก็อะไรเปนสมบตั ิ ของเขา และเขาจะพาเอาอะไรไปได อน่งึ อะไรเลาจะติดตามเขาไปประดุจเงาติดตาม ตนไป ฉะนั้น.