tripitaka_57

พระสุตตนั ตปฎ ก ขุททกนกิ าย ทกุ นบิ าตชาดก เลม ๓ ภาค ๓ - หนาท่ี 351 ๗. เสคคชุ าดก การไดร บั ทุกขจ ากผูเปนทีพ่ ึ่ง [๒๘๓] สตั วโ ลกทง้ั ปวง เปนผูพอใจในการเสพ กาม ดกู อ นนางเสคคุ เจาเปนผไู มฉ ลาดในธรรม ของชาวบา น ความท่เี จา เปนนางกุมารีถกู บดิ า จบั มอื ในปาชฏั รอ งไหอยูในวนั นี้เปนธรรมดา. [๒๘๔] เมอ่ื ฉนั ไดร บั ทกุ ขแลว ผใู ดพงึ เปนท่ีพง่ึ ได ผนู ั้นคอื บิดาของฉนั กลับมากระทํามิดีมริ าย ฉนั ในปา ฉนั จะครํา่ ครวญหาใครในกลางปา อกี เลา ผใู ดเปนท่พี งึ่ ได ผูนั้นกลบั มาทําฉันถงึ สาหสั . จบ เสคคุชาดกท่ี ๗ อรรถกถาเสคคชุ าดกท่ี ๗ พระศาสดาเมื่อประทบั อยู ณ พระเชตวนั มหาวหิ าร ทรงปรารภอบุ าสกผขู ายผกั ผหู นึ่ง ตรัสพระธรรมเทศนานี้ มีคําเริม่ ตนวา สพฺโพ โลโก ดังนี.้ เรอื่ งราวพสิ ดารอยูใ นเอกนบิ าตน้ันแลว. แมใ นทุกนิบาตน้ี พระศาสดาตรัสถามอุบาสกน้นั วา ดกู อนอบุ าสก ทําไมหายไปนานนกั . อุบาสกกราบทูลวา ขาแตพระองค

พระสุตตนั ตปฎ ก ขุททกนิกาย ทกุ นบิ าตชาดก เลม ๓ ภาค ๓ - หนาท่ี 352ลกู สาวของขาพระองคมีใบหนายมิ้ แยมแจม ใสเสมอ ขา พระองคลองทดลองดู แลว จงึ ยกใหเ ด็กหนมุ ของตระกูลผูหนึง่ เพราะมัวจดั การเรื่องนัน้ อยู จงึ ไมไ ดโอกาสมาเฝา พระองค. ลาํ ดบั น้ันพระศาสดาตรัสกะอบุ าสกนัน้ วา ดกู อ นอบุ าสก ลกู สาวของทา นมใิ ชเ ปนผูมศี ลี ในบดั น้เี ทา นั้น แมเ ม่ือกอน กม็ ีศลี และทา นก็ทดลองนางแลว เหมือนกัน แลวทรงนําเร่อื งอดีตมาตรสั เลา. ในอดตี กาลครั้งพระเจาพรหมทัตเสวยราชสมบตั อิ ยูในกรุงพาราณสี พระโพธิสตั วไ ดเปน รุกขเทวดา. ในกาลน้นัอุบาสกขายผักผนู ี้แหละคดิ จะทดลองลูกสาว จงึ นาํ เขาปาแลวจบั มือทําเปนตอ งการดวยอํานาจกิเลส. ลาํ ดับนั้นอบุ าสกไดกลาวกะลูกสาวผคู ราํ่ ครวญอยดู ว ยคาถาแรกวา :- สัตวโ ลกท้งั ปวง เปนผูพอใจในการเสพ กาม ดกู อ นแมเสคคุ เจาเปนผูไมฉลาดในธรรม ของชาวบาน ความท่เี จาเปนนางกมุ ารี ถกู บดิ า จับมอื ในปาชัฏรอ งไหอ ยใู นวันนเี้ ปนธรรมดา. ในบทเหลาน้ัน บทวา สพฺโพ โลโก อตฺตมโน อโหสิความวา แนะแมห นู สตั วโ ลกท้ังสิ้นพอใจในการเสพกามน้ี.บทวา เสคฺคุ เปน ชื่อของหญิงนนั้ . ดูกอนแมเ สคคุ เจา ไมฉ ลาดในธรรมของชาวบาน. ทา นอธิบายวา เจาไมฉ ลาดในธรรมของชาวบาน คือ ในธรรมของคนถอยน.้ี บทวา โกมารโิ ก นามตวชฺช ธมฺโม. ความวา แมหนู สภาพของเจานี้อยางไร ในวันน้ี.

พระสตุ ตนั ตปฎก ขทุ ทกนิกาย ทุกนบิ าตชาดก เลม ๓ ภาค ๓ - หนาท่ี 353ย ตว คหติ า ปวเน ปโรทสิ ความวา อบุ าสกถามวา เจาถกู เราจบั มือดว ยความเชยชมในปาน้ี เจา คร่ําครวญ คือ ไมยอม สภาพของเจา นี้ คือ อะไรกัน เจา ยังเปน เด็กหญงิ อยหู รือ. กุมารฟี ง คํานน้ั แลว กลาววา จริงจะพอ ลกู ยังเปน เดก็หญงิ อยู แลว ครา่ํ ครวญกลาวคาถาท่ี ๒ วา :- เม่ือฉันไดรบั ทุกขแ ลว ผใู ดเปน ที่พงึ่ ได ผูน้ันคอื บิดาของฉัน กลับมาทาํ กรรมมดิ ีมริ าย ฉันในปา ฉันจะคร่าํ ครวญหาใครในปาไดอีกเลา ผูใดเปนท่ีพ่ึงได ผูน้ันกลับมาทาํ ฉันถึงสาหัส. อบุ าสกขายผักนนั้ ลองใจลูกสาวในคร้ังนน้ั ดว ยประการฉะน้แี ลว จงึ พาไปบาน ยกใหเด็กหนุม แหงตระกลู แลวไปตามยถากรรม. พระศาสดาทรงนําพระธรรมเทศนาน้มี าแลว ทรงประกาศสัจธรรม ทรงประชุมชาดก. เมื่อจบสัจธรรม อบุ าสกขายผักไดต งั้ อยใู นโสดาปต ตผิ ล ลกู สาวในครัง้ นัน้ ไดเ ปน ลกู สาวในครั้งนี้นั่นเอง สวนรกุ ขเทวดาผูท ําเหตนุ ั้นใหป ระจักษ คอื เราตถาคตนแ้ี ล. จบ อรรถกถาเสคคุชาดกท่ี ๗

พระสตุ ตนั ตปฎ ก ขุททกนิกาย ทุกนบิ าตชาดก เลม ๓ ภาค ๓ - หนาท่ี 354 ๗. กฏู วาณิชชาดก หนามยอกเอาหนามบง [๒๘๕] ทานไดคิดอุบายตอบอบุ ายดแี ลว ไดคดิ โกงตอบผูโ กงดีแลว ถาหนทู งั้ หลายพงึ กินผาลได เหตไุ ฉน เหย่ยี วทัง้ หลายจะเฉย่ี วเดก็ ไปไมไดเ ลา. [๒๘๖] บคุ คลที่โกงตอบคนโกง ยอ มมอี ยูแนน อน บคุ คลทีล่ อลวงกย็ อ มมอี ยเู หมอื นกนั ดกู อนทา น ผูมบี ตุ รหาย ทา นจกั ไมใ หผาลแกเขา บุรุษผูม ี ผาลหาย ก็จะไมน ําบุตรมาใหแ กทาน. จบ กูฏวาณชิ ชาดกท่ี ๘ อรรถกถากูฏวาณชิ ชาดกที่ ๘ พระศาสดาเมอ่ื ประทับอยู ณ พระเชตวนั มหาวหิ าร ทรงปรารภพอคา โกงคนหนึง่ ตรสั พระธรรมเทศนานี้ มคี ําเร่มิ ตนวา สสสฺ สาเถยยฺ มทิ  ดังน.้ี ความพสิ ดารมีอยูวา ชนสองคนคือพอ คา โกง และพอคาบณั ฑติ ชาวเมืองสาวัตถี เดนิ ทางไปดวยกัน บรรทุกสินคาเต็มเกวยี น ๕๐๐ เลม เท่ยี วทําการคาจากทิศตะวนั ออกไปยงั ทิศตาง ๆครั้นไดกาํ ไรมากก็กลับกรงุ สาวตั ถ.ี พอ คาบัณฑิตไดกลาวกับ

พระสุตตันตปฎก ขุททกนิกาย ทกุ นิบาตชาดก เลม ๓ ภาค ๓ - หนา ที่ 355พอคาโกงวา สหายเรามาแบงสนิ คากันเถิด. พอคา โกงคิดวาพอ คาคนน้ีลําบากดวยการนอน การบริโภคอันแรนแคนมาเปน เวลานาน บรโิ ภคอาหารมีรสเลิศตาง ๆ ในเรือนของตนจกั ตายเพราะอาหารไมย อย ทีน้ันแหละสินคาทั้งหมดอันเปนสว นของเขากจ็ กั เปน ของเราแตผ เู ดียว จึงกลาววา ฤกษและวันยงัไมพอใจ พรงุ นมี้ ะรนื น้จี งึ คอ ยรู แกลง ถวงเวลาไว. พอคาผูเปนบัณฑติ แคน ใหเขาแบงไดแลว จึงถอื เอาของหอมและดอกไมไปเฝาพระศาสดา บูชาพระศาสดาถวายบงั คมแลวนั่ง ณ สว นขางหนงึ่ .พระศาสดาตรัสถามวา ทานมาถงึ เมอื่ ไร กราบทลู วา ขาแตพ ระองคผูเจรญิ ขา พระพทุ ธเจา มาไดป ระมาณก่ึงเดอื นพระเจา ขา .ตรสั ถามวา เพราะเหตุไรจงึ ลาชาอยา งน้ี ไมม าสูทพี่ ุทธปุ ฐากเขากราบทลู ใหท รงทราบ. พระศาสดาตรัสวา อุบาสกมิใชใ นบัดนเ้ี ทานั้น แมเ มือ่ กอน พอ คา นกี้ ็เปนคนโกงเหมอื นกัน อบุ าสกทูลอาราธนาจงึ ทรงนาํ เร่อื งอดีตมาตรสั เลา . ในอดีตกาลครัง้ พระเจา พรหมทตั เสวยราชสมบัตอิ ยูในกรงุ พาราณสี พระโพธสิ ตั วอบุ ัตใิ นตระกูลอํามาตย ครน้ั เจรญิวัย ไดเ ปน อาํ มาตยผ ูวนิ จิ ฉัยคดีของพระองค. ในคร้ังนั้นมพี อคาสองคน คือพอคา ชาวบานกบั พอ คาชาวกรุง เปน มติ รกนั . พอ คาชาวบา นฝากผาล ๕๐๐ ไวแ กพ อคาชาวกรุง. พอคาชาวกรุงขายผาลเหลา น้ันแลว เก็บเอาเงนิ เสยี แลวเอาข้ีหนมู าโรยไวในทีเ่ ก็บผาล คร้นั ตอมาพอ คาชาวบานนอกมาหากลาววา ขอทา น

พระสุตตันตปฎ ก ขุททกนกิ าย ทกุ นิบาตชาดก เลม ๓ ภาค ๓ - หนา ท่ี 356จงคนื ผาลใหเราเถดิ พอคา โกง กลาววา ผาลของทานถูกหนกู นิหมดแลว จึงช้ใี หด ูขีห้ น.ู พอ คา บา นนอกกลาววา ถกู หนกู ินแลวกช็ า งเถิด เมอื่ หนกู ินแลวจะทําอยางไรได. จงึ พาบตุ รของพอคาโกงนนั้ ไปอาบนํ้าใหเ ดก็ นัน้ นัง่ อยูภายในหองในเรอื นของสหายผูหนึ่ง แลวกลา ววา อยา ใหท ารกนี้แกใ คร ๆ เปนอันขาด แลวตนเองก็อาบน้ํากลบั ไปเรอื นพอ คาโกง พอ คาโกงถามวา ลูกของเราไปไหน. พอ คา บา นนอกบอกวา ในขณะท่เี ราวางบุตรของทานไวร มิ ฝง แลวดําลงไปในน้าํ เหยีย่ วตวั หนึ่งบินมาเอากรงเล็บโฉบบตุ รของทา น แลวบินไปสูอากาศ แมเ ราพยายามปรบมือรองกไ็ มส ามารถใหม ันปลอ ยได. พอ คาโกง กลา ววาทานพดู โกหก เหยีย่ วคงไมสามารถโฉบเอาเดก็ ไปไดดอก. พอ คาบา นนอกกลา ววา สหายจะวา ถูกกถ็ ูก จะวาไมถกู ก็ถกู แตเ ราจะทาํ อยา งไรได เหยยี่ วเอาบุตรของทานไปจรงิ ๆ. พอคาโกงคุกคามพอคาบานนอกวา เจา โจรใจรายฆาคน คราวนเ้ี ราจะไปศาล ใหพพิ ากษาลงโทษทาน แลว ออกไป. พอคาบา นนอกกลา ววา ทาํ ตามความพอใจของทา นเถิด แลว ไปศาลกับพอคาโกงนน้ั . พอคา โกงกลา วกะพระโพธสิ ัตววา ขา แตนาย พอคา ผนู ี้พาบุตรของขา พเจา ไปอาบนาํ้ เมื่อขาพเจาถามวาบตุ รของเราไปไหน เขาบอกวา เหยยี่ วพาเอาไป ขอทา นไดโ ปรดวนิ จิ ฉยัคดีของขา พเจาเถิด. พระโพธิสตั วถามพอคาบานนอกวา ทา น

พระสุตตันตปฎ ก ขุททกนกิ าย ทุกนิบาตชาดก เลม ๓ ภาค ๓ - หนา ท่ี 357พดู จรงิ หรอื . พอ คา บา นนอกกลาววา ขาพเจาพาเด็กนั้นไปจริงนาย. ถามวา เหยี่ยวพาเด็กไปไดจรงิ หรอื . ตอบวา จรงิ จะ นาย.ถามวา ก็ในโลกนี้ธรรมดาเหยี่ยวจะนําเดก็ ไปไดหรอื . พอ คาบานนอกกลา ววา ขาแตน าย ขาพเจา ขอถามทา นวา เหยย่ี วไมสามารถพาเด็กไปในอากาศได แตหนูเคี้ยวกนิ ผาลเหลก็ ไดห รอื .พระโพธสิ ัตวถามวา น่เี ร่อื งอะไรกัน. พอคา บา นนอกกลา ววาขา แตน าย ขา พเจา ฝากผาลไว ๕๐๐ ทเ่ี รือนของพอ คาน้ี พอคานบี้ อกวา ผาลของทา นถูกหนกู นิ เสยี แลวชใี้ หด ูขี้หนวู า นี้คือขี้ของหนทู ่กี นิ ผาลของทา น ขาแตนาย ถาหนูกนิ ผาลได แมเหย่ียวก็จักพาเอาเดก็ ไปได หากกินไมไ ด แมเ หยีย่ วกจ็ ะนําเด็กนัน้ ไปไมได พอคานี้กลาววา หนูกนิ ผาลหมดแลว ทา นจงทราบเถดิ วาผาลเหลา นน้ั ถูกหนูกินจรงิ หรือไม ขอไดโ ปรดพพิ ากษาคดขี องขา พเจา เถดิ . พระโพธสิ ัตวทราบวา พอ คา บานนอกนี้ คงจะคิดโกงแกเ อาชนะคนโกง จึงกลาววา ทา นคิดดแี ลว ไดกลา วคาถาเหลานวี้ า :- ทานไดคดิ อบุ ายตอบอบุ ายดีแลว ไดคดิ โกงตอบผโู กงดแี ลว ถาหนูท้งั หลายพงึ กนิ ผาลได เหตไุ ฉนเหยยี่ วท้งั หลายจะเฉ่ยี วเดก็ ไปไมไดเ ลา . บุคคลทีโ่ กงตอบคนโกง ยอ มมีอยูแนนอน บุคคลท่ลี อลวงก็มอี ยเู หมือนกนั ดกู อนทา นผู

พระสุตตนั ตปฎ ก ขทุ ทกนกิ าย ทุกนบิ าตชาดก เลม ๓ ภาค ๓ - หนา ท่ี 358 มีบุตรหาย ทานจักไมใหผ าลแกเขา บรุ ุษผูมผี าล หาย กจ็ ะไมนาํ บตุ รมาใหแ กท าน. ในบทเหลาน้ี บทวา สสฺส ความวา การโกงแกผทู โี่ กงโดยอบุ ายงุบงิบของผอู ่นื เสีย. บทวา สาเถยฺยมิท สจุ ินฺตติ  ไดแ กความโกงนี้ทานคิดแลว. บทวา ปจโฺ คฑฺฑิต ปฏกิ ฏู สฺส กูฎความวา การโกงตอบตอ บุคคลโกง ทานจดั การแกดีแลว. อธิบายวา ทาํ แกไ ดขนาดทีเ่ ขาทําทเี ดียว. บทวา ผาล เจ อเทยฺยุ มูสิกาความวา หากหนกู ินผาลได ไฉนเหย่ียวจะพาเด็กไปไมได เพราะฉะน้ัน เมือ่ หนูกนิ ผาลได ทาํ ไมเหย่ียวจะนําเดก็ ไปไมได. บทวากฏู สฺส หิ สนตฺ ิ กูฏกูฎา ความวา ทา นเขา ใจวา เราถกู บุรษุท่ใี หห นกู ินผาลโกง กก็ ารจะโกงแกผูทโ่ี กงเชน นี้ ยงั มอี กี มากในโลกน้ี คอื การโกงตอบคนโกง ยงั มีอยู. บทวา ภวติ ปโรนิกตโิ น นกิ ตยฺ า ความวา บุคคลผูตลบแตลง ผทู าํ การลอลวงยงั มอี กี ทเี ดยี ว ดกู อ นบุรุษผูบุตรหาย จงคืนผาลใหแกบ ุรุษผูผาลหายน้ีเถิด ถา ทานไมใหผาล เขาจักพาบตุ รของทา นไป แตบรุ ุษนอี้ ยาเอาผาลของทา นไปเลย ทา นจงใหผาลแกเขาเสียเถิด.พอ คา โกงกลาววา ขา แตนายขาพเจายอมคนื ให ถาเขาจะคืนบตุ รใหขาพเจา . พอคาบัณฑติ กลาววา ขาแตน าย ขา พเจา จะคืนบตุ รให ถาเขาจะคืนผาลใหข าพเจา . พอคา ทบี่ ตุ รหายกไ็ ดคนื บุตร พอคา ผาลหายกไ็ ดค ืนผาล แลว ทงั้ สองก็ไปตามยถากรรม.

พระสตุ ตนั ตปฎ ก ขุททกนิกาย ทกุ นิบาตชาดก เลม ๓ ภาค ๓ - หนาที่ 359 พระศาสดาทรงนําพระธรรมเทศนานมี้ าแลว ทรงประชุมชาดก. พอ คา โกงในครงั้ นน้ั ไดเปน พอคา โกงในคร้งั น.ี้ พอคาบัณฑติ ไดเปน พอคาบัณฑติ นี้แล สว นอาํ มาตยผ วู นิ ิจฉยั คดี คอืเราตถาคตนี้แล. จบ อรรถกถากูฏวณิชชาดกที่ ๘

พระสตุ ตันตปฎ ก ขุททกนิกาย ทกุ นิบาตชาดก เลม ๓ ภาค ๓ - หนาที่ 360 ๙. ครหิตชาดก คนโงเ ขลายอมเห็นแกเงนิ [๒๘๗] มนษุ ยท ัง้ หลายผูมีปญ ญาเขลา ไมเ หน็ อรยิ ธรรม พูดกนั แตวา เงนิ ของเรา ทองของเรา ดงั น้ี ท้งั กลางคืนและกลางวนั . [๒๘๘] ในเรือนหลงั หนง่ึ มเี จาของเรือนอยู ๒ คน ใน ๒ คนน้นั คนหน่ึงไมมหี นวด แตม นี มหอ ย ยาน เกลามวยผม และเจาะหู เขาซื้อมาดวย ทรัพยมาก เจาของเรือนผูนนั้ ยอมกลาวเสียด แทงคนในเรอื นนน้ั ต้งั แตแรกมาอย.ู จบ ครหติ ชาดกท่ี ๙ อรรถกถาครหิตชาดกที่ ๙ พระศาสดาเมอื่ ประทับอยู ณ พระเชตวันมหาวหิ าร ทรงปรารภภิกษกุ ระสันเพราะเบ่อื หนา ย รปู หน่ึง ตรสั พระธรรม-เทศนานี้ มคี าํ เรม่ิ ตนวา หริ ฺ  เม สวุ ณฺณ เม ดังนี.้ เรอ่ื งยอมวี า ภิกษนุ ้ันไมม อี ารมณย ึดแนว แนเ ลย. ภกิ ษุทง้ั หลายน าภิกษเุ บื่อหนายนั้นเขา ไปเฝาพระศาสดา. พระ-ศาสดาตรัสถามวา ไดย นิ วา เธอกระสันจริงหรอื กราบทลู วา

พระสตุ ตันตปฎก ขทุ ทกนิกาย ทุกนิบาตชาดก เลม ๓ ภาค ๓ - หนาท่ี 361จริงพระเจา ขา ตรัสถามวา เพราะเหตุไร กราบทูลวา เพราะอาํ นาจกิเลสพระเจา ขา. ลําดับนัน้ พระศาสดาตรสั วา ดูกอนภิกษุ ธรรมดากเิ ลสแมส ัตวเ ดยี รฉานทั้งหลายในกาลกอ นก็ติเตยี น เธอบวชแลว ในพระศาสนาเชน น้ี เหตไุ ฉนจึงกระสนั ดวยอํานาจกเิ ลสท่ีแมสัตวเ ดยี รฉานกต็ เิ ตียน ทรงนาํ อดตี มาตรัสเลา. ในอดตี กาลครง้ั พระเจาพรหมทัตเสวยราชสมบตั ิอยูใ นกรงุ พาราณสี พระโพธสิ ัตวอ บุ ตั ใิ นกาํ เนิดวานร ในหิมวนั ต-ประเทศ. ชาวปาผูหนงึ่ จบั วานรนั้นมาถวายพระราชา. วานรนน้ั เม่ือไดอยูในพระราชวังเปนเวลานาน ไดก ลายเปน สัตวเรยี บรอ ย. รกู ริ ิยาท่ปี ระพฤติกนั ในหมมู นุษยเปน อันมาก.พระราชาทรงเลือ่ มใสในจริยาวัตรของวานรน้ัน รับสัง่หาพรานปามาตรสั วา จงปลอ ยวานรเสียในทีท่ ีจ่ ับได. พรานไดท ําตามรบั สัง่ . ฝูงวานรรวู าพระโพธสิ ัตวมา เมื่อเหน็ พระ-โพธิสัตวน น้ั จึงประชุมกันท่ีหลังแผนหนิ ใหญกอ นหน่งึ ตางชื่นชมกบั พระโพธิสตั วแ ลว ถามวา สหายทานอยูท ่ไี หนมาเปนเวลานาน.ตอบวา เราอยใู นพระราชนเิ วศนในกรงุ พาราณสี. ถามวา ถาเชน น้ัน ทา นพนมาไดอ ยา งไร. พระราชาทําเราใหเ ปน ลงิ สาํ หรับลอเลน แลว ทรงเล่ือมใสในวัตรของเราจึงทรงปลอ ยเรา. ลาํ ดบั นัน้ วานรทง้ั หลายพดู กะพระโพธิสตั วว าทา นรกู ริ ยิ าที่ประพฤตกิ ับมนษุ ยโลก ขอทานจงบอกแกพวกเรากอ น พวกเราประสงคจะฟง. พระโพธิสตั วกลา ววา เธออยา ถาม

พระสตุ ตนั ตปฎ ก ขุททกนกิ าย ทุกนบิ าตชาดก เลม ๓ ภาค ๓ - หนา ที่ 362กิรยิ าของมนษุ ยก ะเราเลย. พวกวานรกลาววา บอกเถดิ ทานพวกเราอยากฟง. พระโพธิสัตวก ลาววา ขึน้ ชอื่ วา มนษุ ยเปนกษตั รยิ ก็ตาม เปนพราหมณก็ตาม ลว นกลา ววา ของเรา ของเรายอ มไมรูถ งึ ความไมเทย่ี ง ความไมมีอยู บัดน้พี วกเธอจงฟงการกระทําของคนอนั ธพาลเหลาน้นั . แลว ไดก ลา วคาถาเหลานีว้ า :- คนทงั้ หลายผูมีปญ ญาเขลา ไมเ ห็นอริย- ธรรม พดู กันแตว า เงนิ ของเรา ทองของเรา ดงั น้ี ทัง้ กลางคนื และกลางวนั . ในเรอื นหลังหน่งึ มีเจา เรอื นอยสู องคน ในสองคนน้ัน คนหนง่ึ ไมมหี นวด แตม นี มหอ ย ยาน เกลาผมมวย และเจาะหเู ขาซ้อื มาดวยทรพั ย มาก เจา ของเรือนผนู น้ั ยอมกลา วเสยี ดแทงคน ในเรอื นน้นั ต้ังแตแรกมาอย.ู ในบทเหลา น้นั บทวา หริ ฺ เม สวุ ณณฺ  เม นี้เปนเพยี งหวั ขอ เทศนา. ดว ยบทท้งั สองนกี้ ินความรวมรตั นะทงั้ สิบประการบุพพณั ณชาติ อปรัณณชาติ ไรนา เรอื กสวนและสัตว ๒ เทา๔ เทา ทกุ อยา ง แลว กลา ววา น่ีของเรา นขี้ องเรา. บทวาเอสา รตตฺ ิทวิ า กตา ความวา พวกมนุษยพ ูดกนั เปน นิจท้ังกลางวนัและกลางคืน มิไดรอู ยางอื่นวา เบญจขนั ธไมเทีย่ งหรอื เปนแลวหาเปน ไม เที่ยวเพอ ราํ พันอยูอยา งนแ้ี ล. บทวา ทุมเฺ มธาน





































































พระสุตตันตปฎ ก ขทุ ทกนิกาย ทุกนบิ าตชาดก เลม ๓ ภาค ๓ - หนาที่ 397หว งใยทา นเลย แตพอรคู ุณของทาน เพราะอาศยั บัณฑิต ครง้ั นน้ัจึงไดม อบความเปนใหญทั้งปวงให นางทลู อาราธนาขอใหเลาจงึ ทรงนาํ เรอ่ื งอดีตมาตรสั เลา . ในอดีตกาลครงั้ พระเจา พรหมทตั เสวยราชสมบัตอิ ยูในกรงุ พาราณสี พระโพธสิ ตั วอุบตั ใิ นตระกลู อํามาตย ครั้นเจริญวัย ไดเ ปนผสู อนอรรถและธรรมของพระเจา พรหมทตั . คร้ังน้ันพระราชาทรงระแวงโอรสของพระองควา จะกบฎตอ พระองคจงึ ทรงเนรเทศออกเสียจากอาณาจกั รนนั้ . พระโอรสนั้นพาชายาของตนออกจากนครไปอาศยั อยทู หี่ มูบา นแควนกาสแี หง หน่งึ .ครั้นตอ มาพระโอรสนัน้ ทราบขาววา พระบิดาสวรรคตแลวคดิ วา เราจักไปครองราชสมบตั ิอันเปน สมบตั ิของตระกลู จึงกลบั มาสเู มืองพาราณี ไดข าวหอในระหวางทาง โดยผใู หสั่งวาจงแบงใหภ รรยาบาง แลว บริโภคเถิด ไมยอมใหชายาน้ัน บรโิ ภคเสียเองท้งั หมด. นางเสียใจวา บุรุษนี้ใจคอโหดรายจรงิ หนอ. พระโอรสนนั้ ครองราชสมบตั ใิ นกรุงพาราณสแี ลว ต้งั นางไวใ นตําแหนง อคั รมเหสี มิไดประทานเคร่ืองสักการะและยกยอ งอยางอนื่ โดยทรงเหน็ วา เทานน้ั กพ็ อแลวสําหรบั นาง แมแตค ําวาเจา เปนอยอู ยา งไร กม็ ไิ ดตรัสถามนางเลย. พระโพธิสตั วคดิ วาพระเทวีนมี้ ีอปุ การะมาก มีความจงรกั ภกั ดตี อ พระราชา. แตพระราชามไิ ดสนพระทยั ถงึ พระนางแมแ ตน อย. เราจักใหพระองคทรงประทานเครอ่ื งสักการะและยกยอ งพระนาง จึงเขาไปเฝา

พระสุตตนั ตปฎ ก ขุททกนิกาย ทุกนิบาตชาดก เลม ๓ ภาค ๓ - หนาท่ี 398พระเทวี ไวร ะยะพอสมควรแลวยืนอยู ณ สว นขา งหน่ึง เม่อื ตรสัถามวา อะไรเลา พอ จงึ ทลู เพอ่ื ตอ เร่อื งราวข้ึนวา ขาแตพ ระเทวีขา พระองคร บั ราชการบํารุงพระองคไมควรจะใหท อนผาหรือกอ นขาวแกม ารดาบดิ าผแู กเ ฒา บางเทียวหรอื . พระเทวีตรัสวาแมตัวเราเองยงั ไมไดอ ะไรเลย เราจะเอาอะไรใหทานเลา ในเวลาที่ไดเ รากใ็ หทานมใิ ชหรอื . แตบ ดั น้พี ระราชามิไดพระราชทานอะไรใหเ รา. การพระราชทานอยางอ่นื จงยกไวเ ถดิ พระองคเม่ือกําลงั เสด็จเพือ่ จะรบั ราชสมบตั ิ ไดข า วหอ หน่ึงในระหวา งทาง ยงั มไิ ดป ระทานแมแตอาหารแกเ รา พระองคเ สวยเสยี เองหมด. พระโพธิสัตวทูลถามวา ขาแตพระแมเจา พระองคจ ักกลาทูลอยางน้ใี นสํานักพระราชาหรือ ตรสั วา กลาซิ พอ คณุ จงึ ทลู วาถา เชน นัน้ ในเวลาท่ีขาพระองคเฝา อยูในราชสํานักวันนีแ้ หละเม่อื ขาพระองคท ลู ถามขึ้น ขอพระนางจงตรสั อยา งนี้ วนั น้แี หละขาพระองคจ กั ใหพระราชารสู กึ คณุ ของพระองค. ครั้นทลู อยางนี้แลว พระโพธิสตั วจ งึ ลว งหนาไปกอน ยืนเฝา พระราชา. ฝายพระเทวกี ไ็ ปยืนเฝาพระราชา. ลาํ ดับนั้นพระโพธสิ ตั วก ราบทูลพระเทววี า ขา แตพ ระแมอยหู วั พระแมเ จาทรงมพี ระทยั จืดเหลอื เกนิ การที่พระแมเจาจะใหท อนผาหรือเพยี งกอ นขา วแกม ารดาบดิ าไมสมควรหรือ.พระเทวีตรสั วา เราเองยงั ไมไดอ ะไรจากพระราชา จักเอาอะไรใหท า นเลา. พระโพธิสตั วทลู ถามวา พระองคไดตาํ แหนงอัคร-

พระสุตตนั ตปฎ ก ขุททกนกิ าย ทุกนบิ าตชาดก เลม ๓ ภาค ๓ - หนาที่ 399มเหสมี ิใชหรอื . พระเทวีตรสั วา แนะ พอ เม่อื ไมม ีการยกยอ งตําแหนง อคั รมเหสีจักทําอะไรได พระราชาของทา นจกั พระ-ราชทานอะไรแกเ ราในบัดน้ีเลา พระองคไ ดขาวหอระหวางทางยังไมพ ระราชทานใหสกั หนอย เสวยเสยี เอง. พระโพธสิ ตั วทลูถามวา ขา แตพระมหาราชไดยินวา อยา งนัน้ หรอื . พระราชาทรงรบั พระโพธสิ ตั วทราบวา พระราชาทรงรับแลว จงึ ทูลวาขาแตพ ระแมเ จา ถาเชน นัน้ พระองคจ ะมปี ระโยชนอะไร ดว ยการประทับอยูทนี่ ี้ ต้งั แตก าลไมเ ปนที่รกั ของพระราชา เพราะการรวมกบั ผูไ มเ ปน ท่รี ักเปน ทุกขในโลก เม่อื พระองคป ระทับอยูท น่ี ้ี การรวมกบั ความไมเ ปนทีร่ กั ของพระราชาจักเปน ทกุ ข.ธรรมดาวาสัตวเหลา นี้ยอ มคบผทู ค่ี บดว ย รผู ทู ไ่ี มค บวาเขาไมอยากคบ ก็พึงไปเสยี ที่อื่น ดว ยวา ทอี่ าศัยคือ โลกกวางใหญแลว ไดก ลาวคาถาวา :- บคุ คลควรนอบนอมตอผูที่นอบนอ มตน ควรคบกบั ผูทคี่ บตน ควรทาํ กิจตอบแทนแกผ ทู ่ี ชวยทํากิจของตน ไมค วรทําประโยชนแ กผู ปรารถนาความฉบิ หายใหแ ละไมค วรคบกับผู ทไ่ี มค บตน. บคุ คลควรละทงิ้ ผทู ลี่ ะทงิ้ ตน ไมค วรทาํ ความอาลยั รักใครในบคุ คลเชนน้ัน ไมควร สมาคมกับคนทีเ่ ขาไมใ ฝใ จกบั ตน นกรูว า ตนไม

พระสตุ ตันตปฎ ก ขทุ ทกนิกาย ทกุ นบิ าตชาดก เลม ๓ ภาค ๓ - หนาที่ 400 หมดผลแลว ก็ละท้งิ ไปหาตนไมอ่นื เพราะโลก เปนของกวา งใหญ ในบทเหลานน้ั บทวา นเม นมนตฺ สฺส ภเช ภชนฺต ความวาบคุ คลควรนอบนอ มตอบผูท่ีนอบนอ มตน คอื ควรคบผทู ีค่ บตนเทา นนั้ . บทวา กจิ ฺจานกุ ุพฺพสสฺ กเรยยฺ กจิ จฺ  ความวา บคุ คลควรชว ยทํากจิ ท่ีเกิดขึ้นแกผ ทู ี่ชวยทาํ กจิ อันเกิดแกตน. บทวาจเช จชนตฺ  วนถ น กยริ า. ไดแ ก ควรละทงิ้ ผทู ่ีละท้งิ ตน ไมค วรทําความอาลัย กลาวคอื ความเยือ่ ใยในผูน้นั แมแ ตนอ ย. บทวาอเปตจิตเฺ ตน ไดแก ผมู จี ติ เลือ่ นลอย. บทวา น สมฺภเชยยฺ คือไมควรสมาคมกับคนเชน นัน้ . บทวา ทโิ ช ทุม ไดแ ก เหมือนนกเมอื่ กอนตนไมผลผิ ล เมอ่ื สิน้ ผลแลวก็รวู าตนไมน้ีไมม ีผลแลวก็ทง้ิ ตนไมน ัน้ ไปหาตน ไมอืน่ ฉันใดพงึ แสวงตนไมอ น่ื ฉันนน้ั .เพราะโลกนกี้ วางใหญ พระองคจ ักไดบุรุษคนหนงึ่ ผูมีความเสนหาในพระองคแ นแ ท. พระเจา พาราณสที รงสดบั ดังนัน้ แลว ไดพ ระราชทานอิสรยิ ยศทงั้ ปวงแกพ ระเทว.ี ต้ังแตน ั้นมาก็อยูกันอยางพรอมเพรยี งชื่นชม. พระศาสดาทรงนําพระธรรมเทศนาน้ีมาแลว ทรงประกาศสัจธรรม ทรงประชุมชาดก. เมอ่ื จบสัจธรรม สามภี รรยาต้งั อยใู นโสดาปตตผิ ล. สามีภรรยาในคร้งั น้ันไดเ ปน สองสามีภรรยาในครงั้ น้ี สวนอาํ มาตยบ ณั ฑติ คอื เราตถาคตน้ีแล. จบ อรรถกถาปุฏภัตตชาดกท่ี ๓