tripitaka_57

พระสตุ ตนั ตปฎก ขทุ ทกนิกาย ทุกนิบาตชาดก เลม ๓ ภาค ๓ - หนาที่ 401 ๔. กมุ ภลี ชาดก คณุ ธรรมเครื่องใหเ จริญ [๒๙๗] ผูใดมคี ณุ ธรรม อนั เปนเครอ่ื งใหเ จริญ อยางยง่ิ ๔ ประการน้ี คอื สจั จะ ๑ ธรรม ๑ ธิติ ๑ จาคะ ๑ ผูน ั้นยอมลวงพน ศตั รไู ด. [๒๙๘] สว นผูใด ไมม คี ุณธรรมอันเปน เครอ่ื ง ใหเจริญอยางยง่ิ ๔ ประการน้ี คือ สัจจะ ๑ ธรรม ๑ ธติ ิ ๑ จาคะ ๑ ผูน้นั ยอมลวงพนศตั รู ไมไ ด. จบ กมุ ภีลชาดกท่ี ๔ อรรถกถากมุ ภลี ชาดกท่ี ๔ พระศาสดาเม่อื ประทับอยู ณ พระเวฬุวนั มหาวิหาร ทรงปรารภพระเทวทัต ตรัสพระธรรมเทศนานี้ มคี าํ เริ่มตน วายสเฺ สเต จตุ โร ธมฺมา ดงั น้ี. พระโพธสิ ตั วไ ดก ลาวคาถาเหลา นว้ี า :- ผูใดมีคณุ ธรรมอนั เปน เครอ่ื งใหค วาม เจรญิ อยางย่งิ ๔ ประการนี้ คอื สัจจะ ๑ ธรรม ๑ ธิติ ๑ จาคะ ๑ ผูนั้นยอมลว งพนศัตรูได.

พระสตุ ตันตปฎก ขุททกนิกาย ทุกนิบาตชาดก เลม ๓ ภาค ๓ - หนาท่ี 402 สวนผูใ ดไมมีคณุ ธรรมอนั เปน เคร่ืองให เจรญิ อยา งยิ่ง ๔ ประการน้ี คือ สัจจะ ๑ ธรรม ๑ ธิติ ๑ จาคะ ๑ ผนู ั้นยอมลวงพนศตั รูไมได. ในบทเหลานัน้ บทวา คุณา ปรมภททฺ กา ความวา ผใู ดไมม คี ุณธรรมอันเจรญิ ๔ ประการเหลา นี้ โดยเปนหมูเปนหมวดผูนัน้ ยอ มไมอาจลว งพนศัตรูไปได. ขอ ความทั้งหมดทีเ่ หลอื ในชาดกนีพ้ รอมทง้ั ประชมุ ชาดก มนี ัยดังกลา วแลว ในกุมภีลชาดกในหนหลังแล. จบ อรรถกถากมุ ภลี ชาดกท่ี ๔

พระสุตตนั ตปฎ ก ขุททกนกิ าย ทุกนบิ าตชาดก เลม ๓ ภาค ๓ - หนา ท่ี 403 ๕. ขนั ตวิ รรณนชาดก ตองอดใจในคนทีห่ าคุณธรรมยาก [๒๙๙] ขา แตพระองคผสู มมตเิ ทพ ขาพระบาท มีบรุ ษุ ผขู วนขวายในกจิ ทกุ อยางอยูคนหนง่ึ แต เขามคี วามผิดอยขู อ หนง่ึ พระองคจะทรงโปรด ดําริในความผดิ ของเขาน้ันเปน ประการใด พระ- เจา ขา. [๓๐๐] บรุ ุษเชน นี้ของเราก็มอี ยใู นทีน่ ี้ แตบรุ ษุ ผปู ระกอบดว ยองคคุณหาไดย าก เราจงึ สูอ ดใจ เสยี . จบ ขันตวิ รรณนชาดกที่ ๕ อรรถกถาขนั ตวิ รรณนชาดกท่ี ๕ พระศาสดาเม่อื ประทบั อยู ณ พระเชตวนั มหาวหิ าร ทรงปรารภพระเจาโกศล ตรัสพระธรรมเทศนานี้ มีคําเริ่มตนวาอตฺถิ เม ปรุ โิ ส เทว ดังน้.ี ไดยนิ วา อาํ มาตยของพระเจา โกศลผูหน่งึ ผมู ีอปุ การะมาก ไดลอบเปน ชกู บั นางสนม. พระราชาแมทรงทราบก็ทรง

พระสตุ ตนั ตปฎก ขุททกนกิ าย ทุกนบิ าตชาดก เลม ๓ ภาค ๓ - หนาท่ี 404อดกลนั้ น่ิงไวดวยคดิ วา เปน ผมู ีอุปการะแกเรา ไดกราบทูลพระศาสดา. พระศาสดาตรสั วา มหาบพติ ร แมพระราชาในกาลกอ นก็ทรงอดกลั้นอยา งน้เี หมอื นกัน พระเจา โกศลทลู อาราธนาจงึ ทรงนาํ เรอื่ งอดีตมาตรสั เลา. ในอดตี กาลครงั้ พระเจาพรหมทตั เสวยราชสมบัติอยใู นกรุงพาราณสี อํามาตยผ หู น่ึงไดลอบเปน ชูกับนางสนมของพระองค. แมค นใชของอาํ มาตยกล็ อบเปนชใู นครอบครวั ของเขา.เขาไมอาจอดกลั้นความผิดของคนใชไ ด จึงพาตวั ไปเฝา พระราชาเพ่ือจะถามวา ขา แตสมมติเทพ คนใชของขา พระองคคนหนง่ึเปนผทู ํากิจการท้งั ปวง เขาไดเ ปน ชูกบั ครอบครัวของขา พระองคขาพระองคควรจะทาํ อะไรแกเ ขา จงึ กลา วคาถาแรกวา :- ขา แตพ ระองคผ ูสมมติเทพ ขา พระบาท มบี ุรุษผูขวนขวายในกจิ การทกุ อยา งอยคู นหนงึ่ แตเ ขามีความผิดอยขู อ หนงึ่ พระองคจะทรงโปรด ดํารใิ นความผิดของเขาน้นั เปนประการใด พระ- เจา ขา. ในบทเหลาน้ัน บทวา ตสสฺ เจโกปราธตฺถิ ความวา บุรุษน้ันมคี วามผดิ อยูขอหนึ่ง. บทวา ตตฺถ ตวฺ  กินตฺ ิ มฺสิ ความวาพระองคจ ะทรงดํารใิ นความผดิ ของบรุ ุษนน้ั ในขอ นั้นวา ควรท าอยา งไร ขอพระองคจงทรงปรบั สินไหมบุรษุ น้นั ตามสมควรแกค วามผิดของเขาเถิด พระเจา ขา .

พระสตุ ตนั ตปฎ ก ขทุ ทกนกิ าย ทุกนบิ าตชาดก เลม ๓ ภาค ๓ - หนาที่ 405 พระราชาทรงสดับดงั นัน้ แลว จึงกลา วคาถาที่ ๒ วา :- บรุ ุษเชน น้ขี องเราก็มีอยูในทน่ี ้ี แตบุรษุ ผูป ระกอบดวยองคคุณหาไดย าก เราจึงสูอ ดใจ เสีย. อธบิ ายความแหงคาถานัน้ วา บรุ ุษผปู ระทษุ รา ย เชน นี้คอื มีอุปการะมาก มอี ยูในเรือนของเราผูเปนพระราชา เปนสัตบรุ ษุ . ก็บรุ ุษนั้นมอี ยใู นทนี่ ี้ เดี๋ยวนี้กย็ ังอยใู นทน่ี ีแ้ หละ แมเราผูเปน พระราชาก็ยังอดกล้นั เพราะบรุ ุษนนั้ เปนผมู อี ุปการะมาก.บทวา องคฺ สมฺปนโฺ น ความวา ชอื่ วา บรุ ษุ ผูประกอบดว ยสวนแหง คุณธรรม. ทั้งปวงหาไดยาก ดว ยเหตุนั้น เราจงึ สูอดกลัน้ เสียในฐานะเห็นปานน้.ี อํามาตยรูวาพระราชาตรสั หมายถงึ ตน ตัง้ แตนน้ั มาก็ไมกลาเปน ชูก บั นางสนมอีก. แมค นใชข องอาํ มาตยน ้ัน ก็รวู าพระราชาทรงวากลาวตน ตงั้ แตน น้ั มาก็ไมกลาทาํ กรรมน้ันอีก. พระศาสดาทรงนําพระธรรมเทศนาน้ีมาแลว ทรงประชุมชาดก. พระราชาพาราณสใี นครัง้ น้ัน คอื เราตถาคตนเ้ี อง อาํ มาตยน้ันรูวาพระราชากราบทูลแดพระศาสดา ตงั้ แตน ั้นมาก็ไมอาจทํากรรมนนั้ . จบ อรรถกถาขนั ติวรรณนชาดกท่ี ๕

พระสตุ ตนั ตปฎก ขทุ ทกนกิ าย ทุกนบิ าตชาดก เลม ๓ ภาค ๓ - หนาท่ี 406 ๖. โกสิยชาดก วา ดวยผรู ูกาลควรไมควร [๓๐๑] การออกไปในเวลาอนั สมควร เปน ความ ดี การออกไปในเวลาอนั ไมสมควร ไมดี เพราะ วาคนผูออกไปโดยเวลาไมสมควร ยอ มไมยงั ประโยชนอ ะไรใหเกดิ ได คนทีเ่ ปนศตั รเู ปน อนั มาก ยอ มทาํ อันตรายคนผูอ อกไปแตผ เู ดียวใน เวลาอนั ไมสมควรได เหมอื นฝงู การมุ จกิ นกเคา ฉะนัน้ . [๓๐๒] นักปราชญร ูจ กั วิธีการตา ง ๆ เขา ใจชอ ง ทางของคนเหลาอ่ืน ทาํ พวกศัตรทู ้งั มวลใหอ ยู ในอํานาจไดแ ลว พงึ อยูเปนสขุ เหมือนนกเคา ผฉู ลาด ฉะนั้น. จบ โกสยิ ชาดกท่ี ๖ อรรถกถาโกสิยชาดกที่ ๖ พระศาสดาเม่อื ประทบั อยู ณ พระเชตวนั มหาวิหาร ทรงปรารภพระเจาโกศล ตรสั พระธรรมเทศนาน้ี มคี าํ เรมิ่ ตนวากาเล นิกฺขมนา สาธุ ดังน.้ี

พระสุตตันตปฎก ขุททกนิกาย ทุกนิบาตชาดก เลม ๓ ภาค ๓ - หนา ที่ 407 พระเจาโกศลเสด็จออกในเวลาไมส มควร เพือ่ ปราบปรามชายแดน. เรื่องนีม้ ีนยั ดงั ทกี่ ลาวแลวในหนหลังท้งั น้ัน. สวนพระศาสดาทรงนาํ อดตี นิทานมาตรสั เลา. ในอดตี กาลครัง้ พระเจา พาราณสเี สดจ็ กรีฑาทัพออกในเวลาไมส มควร ทรงยบั ยงั้ กองทพั อยูทีอ่ ทุ ยาน. ในกาลนั้นมีนกเคาตัวหนึง่ เขาไปซอนอยใู นพมุ ไมไผ. ฝูงกาตางมาลอมไวดว ยคดิ วา จักจับนกเคาตอนออก. นกเคา ไมคอยรอจนถงึ พระ-อาทติ ยต ก จงึ ออกในกาลไมสมควร พอขยับจะบนิ หน.ี ทีนน้ักาทั้งหลายจึงรุมกันจกิ ตจี นลว งลง. พระราชาตรสั เรยี กพระ-โพธสิ ตั วแ ลว ตรสั ถามวา ดูกอนทา นบัณฑติ พวกกาเหลา นี้จกิ ตีนกเคา ตกลงดวยเหตุใดหนอ. พระโพธิสตั วกราบทลู วา ขาแตมหาราชเจา นกเคาออกจากทอี่ ยขู องตนในกาลไมส มควร จึงไดรับความทกุ ขเ หน็ ปานนี้ เพราะฉะนัน้ จงึ ไมควรออกจากทอี่ ยูของตนในกาลไมสมควร. เมือ่ จะประกาศขอความนี้ จึงกลา วคาถาทง้ั สองนว้ี า :- การออกไปในเวลาอันสมควรเปนความ ดี การออกไปในเวลาอันไมสมควรไมดี เพราะ วา ผูออกไปในเวลาไมสมควร ยอ มไมย ังประ- โยชนอ ะไรใหเกดิ ได คนทเ่ี ปน ศัตรูเปนอนั มาก ยอ มทาํ อนั ตรายคนผูออกไปแตผูเดยี ว ในเวลา อันไมสมควรไดเ หมือนฝูงการุมจกิ นกเคา ฉะน้นั .

พระสตุ ตนั ตปฎ ก ขุททกนกิ าย ทุกนิบาตชาดก เลม ๓ ภาค ๓ - หนาท่ี 408 นักปราชญรจู กั วิธีการตา ง ๆ เขาใจชอง ทางของคนเหลา อ่นื ทําพวกศตั รทู ้งั มวลใหอ ยูใน อาํ นาจไดแลว พงึ อยเู ปน สขุ เหมอื นนกเคา ผูฉลาด ฉะนน้ั . ในบทเหลานน้ั บทวา กาเล นิกขฺ มนา สาธุ ความวา การออกไปกด็ ี การกา วไปก็ดี ชื่อวา การออกไป การออกไปในกาลอนั สมควรเปน การดี การออกไปในกาลอันไมส มควร ไมดีเพราะฉะนนั้ การออกไปกด็ ี การกา วไปกด็ ี เพ่อื จะไปในที่อื่นจากทีอ่ ยขู องตน ไมดี. ในบทสีบ่ ทมีอาทวิ า อกาเลหิ พงึ ประกอบบทที่สามดว ยบททีห่ นงึ่ บททีส่ ่ดี วยบททสี่ อง แลว พึงทราบความอยา งนี้. ทนี่ นั้ แลชนเปนอนั มาก คือคนทเี่ ปนศตั รูเปนอันมากลอมคน ๆ เดียวผอู อกไปหรือกา วไปในเวลาอันไมส มควร ยังคน ๆ เดียวใหถึงความพินาศ. เปรียบเหมอื นฝงู กาจกิ นกเคาผูอ อกไปหรอื กาวไปในเวลาอนั ไมสมควรใหถงึ มหาพินาศ ฉะนัน้ .เพราะฉะนัน้ ใหด ูสตั วดิรจั ฉานเปน ตน ใคร ๆ ไมค วรออกไปไมควรกา วไปจากท่ีอยขู องตนในเวลาอันไมส มควร. บทวาธโี ร ในคาถาที่สองไดแ ก บณั ฑติ . บทวา วิธิ ไดแกป ระเพณีที่บณั ฑิตแตกอ นไดว างไว. บทวา วิธาน ไดแก สวนหรือการจัด.บทวา วิวรานคุ ู ไดแ ก เดินตาม คอื ร.ู บทวา สพฺพามติ เฺ ต ไดแกศตั รทู งั้ หมด. บทวา วสกี ตฺวา ไดแ ก ทําไวใ นอํานาจของตน.บทวา โกสโิ ยว คอื เหมอื นนกเคาผฉู ลาดอ่ืนจากนกเคา โงน ้ี.

พระสตุ ตนั ตปฎก ขุททกนิกาย ทุกนิบาตชาดก เลม ๓ ภาค ๓ - หนา ท่ี 409ทา นอธิบายไววา กผ็ ใู ดแลเปนบณั ฑิตยอ มรูวธิ ีการอันเปน สว นของวิธี กลาวคือประเพณีท่โี บราณกบณั ฑติ วางไวว า ในกาลน้ีควรออกไป ควรกา วไป ในกาลน้ี ไมค วรออกไป ไมค วรกา วไปหรือ การจดั แจงวิธีน้นั . ผนู ัน้ ชอ่ื วา รูจักวธิ ีการตาง ๆ รชู องทางของคนอน่ื คือ ศัตรูของตน เหมือนนกเคา ผฉู ลาด ออกและกาวไปโดยกาลอนั สมควรของตน คอื ตอนกลางคนื จิกหัวกาซึ่งนอนอยู ณ ทน่ี น้ั ๆ ทํากาเหลานั้นท้งั หมดใหอ ยูใ นอาํ นาจของตนพงึ อยูเปนสุข ฉนั ใด แมบัณฑิตออกไป กา วไป ในกาลอนั สมควรกฉ็ ันน้นั กระทําศัตรูของตนใหอ ยใู นอํานาจ พงึ มคี วามสขุ ไมม ีทกุ ข ฉะนนั้ . พระราชาทรงสดับคําของพระโพธสิ ตั วแ ลว เสดจ็ กลับพระศาสดาทรงนาํ พระธรรมเทศนานีม้ าแลว ทรงประชมุ ชาดก.พระราชาในครั้งนั้นไดเ ปนอานนทในครงั้ น้ี สว นอาํ มาตยบ ณั ฑติคอื เราตถาคตนี้แล. จบ อรรถกถาโกสิยชาดกท่ี ๖

พระสุตตันตปฎก ขทุ ทกนิกาย ทกุ นบิ าตชาดก เลม ๓ ภาค ๓ - หนาที่ 410 ๗. คถู ปาณกชาดก หนอนทาชางสู [๓๐๓] ทา นก็เปน ผกู ลา หาญ มาพบกบั เราผูกลา หาญ อาจประหารไดไ มยนยอ มาซชิ าง ทานจง กลบั มากอน ทานกลัวหรือจงึ ไดห นีไป ขอให พวกคนชาวองั คะและมคธะไดเ ห็นความกลาหาญ ของเราและของทานเถดิ . [๓๐๔] เราจักไมต องฆา เจา ดวยเทา งา หรอื ดวย งวงเลย เราจกั ฆาเจาดว ยคูถ หนอนตัวเนา ควร ฆาดว ยของเนา เชน กัน. จบ คูถปาณกชาดกที่ ๗ อรรถกถาคูถปาณกชาดกท่ี ๗ พระศาสดาเม่ือประทับอยู ณ พระเชตวันมหาวิหาร ทรงปรารภภกิ ษรุ ูปหนึ่ง ตรัสพระธรรมเทศนานี้ มคี าํ เริ่มตน วาสูโร สูเรน สงฺคมฺม ดังน.ี้ ไดย นิ วา ในครัง้ นั้นมีบานในนิคมแหงหน่งึ จากเชตวนั -มหาวิหารประมาณโยชนก ับหนงึ่ คาวุต. ที่บา นนน้ั มีสลากภัตรและปก ขิกภัตรเปนอนั มาก. มบี รุ ษุ ดวนผูหนึ่ง ชอบซกั ถาม

พระสตุ ตนั ตปฎ ก ขุททกนิกาย ทกุ นิบาตชาดก เลม ๓ ภาค ๓ - หนา ท่ี 411ปญหาอยทู บี่ า นนัน้ . บรุ ษุ น้ันถามปญหาภิกษุหนมุ และสามเณรทไ่ี ปรบั สลากภตั รและปกขิกภัตรวา พวกไหนด่มื พวกไหนเคย้ี วกนิ พวกไหนบริโภค ทาํ ใหภ ิกษุและสามเณรเหลา นน้ั ไมสามารถตอบปญ หาได ใหไ ดอาย. ภิกษแุ ละสามเณรทัง้ หลายจึงไมไ ปบา นนั้นเพ่อื รับสลากภตั รและปก ขิกภัตร เพราะเกรงบุรษุ ดวนนัน้ . อยมู าวนั หนง่ึ ภิกษรุ ูปหนง่ึ ไปโรงสลากถามวาทานผูเจริญ สลากภตั รหรือปกขิกภัตรที่บา นโนน ยังมีอยหู รือเม่อื ภกิ ษผุ ูเปนภัตถทุ เทสกก ลา ววา ยงั มีอยู ทา น แตที่บา นน้นัมีบรุ ษุ ดว นคนหนึ่ง คอยถามปญ หา ดาวา ภิกษุสามเณรท่ีไมสามารถแกปญ หาได จึงไมมีใครอยากไปเพราะเกรงบุรษุ ดวนนั้นจึงกลา ววา ทานผูเจรญิ ขอจงใหภัตรทีบ่ านนัน้ ถึงผมเถิด ผมจักทรมานบุรุษน้นั ทาํ ใหห มดพยศ จะทําใหหนีไปเพราะเหน็ ผมตัง้ แตน้ันเลย. ภกิ ษุท้ังหลายรับวา ดลี ะ จะใหภัตรทบี่ า นนัน้ถงึ แกทาน ภิกษุนน้ั จึงไปท่บี านนั้นหมจีวรท่ปี ระตบู าน. บุรษุดว นเหน็ ภกิ ษนุ ้นั ก็ปรี่เขา ไปหาดงั แพะดุ กลาววา สมณะจงแกปญหาของขาพเจาเถดิ . ภกิ ษนุ ้นั กลา ววา อุบาสก ขอใหอาตมาเท่ียวบิณฑบาตในบานรบั ขาวยาคมู าศาลาน่งั พกั เสยี กอนเถดิ .บุรุษดว นเมอื่ ภิกษุนน้ั รบั ขา วยาคู แลวมาสูศาลาน่งั พกั ก็ไดกลา วเหมือนอยางน้นั . ภกิ ษุนน้ั กผ็ ดั วา ขอดื่มขาวยาคูกอ นขอกวาดศาลานั่งพักกอน ขอรับสลากภัตรมากอน คร้ันรบั สลากภตั รแลว จงึ ใหบุรษุ น้ันถือบาตร กลาววา ตามมาเถิด เราจัก

พระสตุ ตันตปฎก ขุททกนิกาย ทุกนบิ าตชาดก เลม ๓ ภาค ๓ - หนา ท่ี 412แกป ญ หาทาน พาไปนอกบา น จีบจวี รพาดบา รับบาตรจากมอืของบรุ ุษนน้ั ยืนอยู. บุรษุ น้นั กลาวเตือนวา สมณะจงแกปญหาของขาพเจา . ภิกษกุ ลา ววา เราจะแกปญ หาของทา น แลว ผลกัโครมเดยี วลมลง โบยตดี ังจะบดกระดกู ใหละเอยี ด เอาคถู ยดั ปากขูสาํ ทับวา คราวนตี้ ั้งแตน ีไ้ ป เราจะคอยสืบรูในเวลาทถี่ ามปญ หาไร ๆ กะภิกษุทีม่ าบา นนี.้ ต้ังแตน้ันบรุ ษุ ดวนเห็นภิกษุแลวก็หนี. ครนั้ ตอ มา การกระทาํ ของภิกษุน้ันไดปรากฏข้นึ ในหมูสงฆ. ภิกษุทั้งหลาย จงึ ประชมุ สนทนากนั ในโรงธรรมวาดกู อนอาวุโส ไดย นิ วา ภิกษรุ ูปโนน เอาคูถใสปากบุรุษดว นแลวกไ็ ป. พระศาสดาเสด็จมาตรสั ถามวา ดกู อนภิกษุท้งั หลายบดั นี้พวกเธอนั่งสนทนากนั ดว ยเรอ่ื งอะไร เม่ือภกิ ษุเหลา นน้ักราบทลู ใหท รงทราบแลว จงึ ตรสั วา ดูกอนภกิ ษทุ ง้ั หลาย ภิกษุนั้นจะรุกรานบรุ ษุ ดวนดวยคูถในบดั นเ้ี ทา น้ันก็หาไม แมเม่ือกอนก็ไดรุกรานแลว เหมอื นกนั แลว ทรงนาํ เรือ่ งอดีตมาตรสั เลา . ในอดีตกาลชาวอังคะและมคธท้งั หลาย ตางกไ็ ปมาหาสูยังแวน แควนของกนั และกนั . วันหนง่ึ ตางเขา ไปอาศัยบา นหลงัหนึง่ ที่พรมแดนของรฐั ท้ังสอง ด่ืมสรุ า กินปลาเนื้อกันแลว ก็เทยี มยานออกเดินทางแตเชาตร.ู ในเวลาที่ชนเหลา นั้นไปกันแลวหนอนกินคูถตัวหนง่ึ ไดกล่ินคูถจึงมา เหน็ สรุ าท่เี ขาท้ิงไวต รงที่นงั่ กนั จึงดืม่ ดวยความกระหาย ก็เมาไตข ้นึ บนกองคถู . คูถสด ๆกย็ บุ ลงหนอ ยหนงึ่ เมอ่ื หนอนไตข นึ้ ไป. หนอนน้นั กร็ องวา

พระสุตตันตปฎ ก ขทุ ทกนิกาย ทุกนบิ าตชาดก เลม ๓ ภาค ๓ - หนาท่ี 413แผนดนิ ทานตัวเราไปไมไ ด. ขณะนนั้ เองชา งตกมันตัวหนึ่งมาถึงทน่ี ั้นไดก ล่ินคถู แลวรงั เกียจกห็ ลีกไป. หนอนเห็นชางนนั้ แลวเขา ใจวา ชางน้กี ลัวเราจึงหนีไป เราควรจะทาํ สงครามกับชา งน้ีจงึ รองเรยี กชางน้นั กลาวคาถาแรกวา :- ทานก็เปนผกู ลาหาญ มาพบกับเราผกู ลา หาญ อาจประหารไดไ มย น ยอ มาซชิ า ง ทานจง กลับมากอน ทานกลัวหรอื จึงไดหนไี ป ขอให พวกชาวองั คะและมคธะไดเ หน็ ความกลาหาญ ของเราและของทา นเถดิ . เนอื้ ความแหง คาถานี้วา ทา นกเ็ ปนผูกลา หาญมาพบกบัเราผกู ลาหาญ ผไู มย อ ทอทางความเพยี ร บากบ่นั เปน นักตอสูเพราะสามารถในทางสูรบ เหตใุ ดจงึ ไปเสยี ไมป ระสงคการสงครามเลา . การประหารกันสักทีเดยี ว ก็ควรกระทํามใิ ชห รอื .เพราะฉะนั้น ดูกอ นชา ง จงมาเถดิ จงกลับกอน ทา นกลวั ตายดวยเหตุเพยี งเทานัน้ จะกลัวหนไี ปเทยี วหรือ ชาวองั คะและมคธทง้ั หลายผอู ยูพรมแดนน้ี จงคอยดูความเกง กาจ ความทรหดอดทนของเราและของทาน. ชางนัน้ แผดเสยี งรองไดฟงคาํ ของหนอนนนั้ แลว จงึ กลับไปหาหนอน เม่อื จะรกุ รบหนอนน้นั ไดกลาวคาถาที่ ๒ วา

พระสุตตนั ตปฎ ก ขุททกนิกาย ทุกนบิ าตชาดก เลม ๓ ภาค ๓ - หนา ท่ี 414 เราจกั ไมต อ งฆา เจาดว ยเทา งา หรือดว ย งวงเลย เราจักฆา เจาดวยคถู หนอนตัวเนา ควร ฆา ดว ยของเนา เชน กัน. เน้อื ความแหง ความคาถาน้นั วา เราจักไมฆ า เจาดวยเทาเปนตน แตเราจกั ฆา เจาดวยคูถจงึ สมควรแกเจา ก็และคร้ันชางกลาวอยา งน้แี ลว จงึ กลาวตอ ไปวา สตั วก ินคถู เนา ควรตายดวยของเนา . ชางจงึ ถา ยคถู กอนใหญล งบนหวั หนอนน้ันแลว ถา ยปส สาวะรดยงั หนอนใหถงึ แกค วามตายในที่น้ันเอง แผดเสยี งเขาปาไป. พระศาสดาทรงนาํ พระธรรมเทศนานีม้ าแลว ทรงประชุมชาดก. ตัวหนอนในครงั้ นน้ั ไดเ ปน บรุ ษุ ดวนในคร้งั น้ี ชางไดเปนภกิ ษุรปู นนั้ สว นเทวดาผูเ กิดในไพรสณฑน้ัน เห็นเหตนุ น้ั โดยประจกั ษ คือ เราตถาคตน้ีแล. จบ อรรถกถาคถู ปาณกชาดกที่ ๗

พระสุตตนั ตปฎก ขทุ ทกนิกาย ทกุ นบิ าตชาดก เลม ๓ ภาค ๓ - หนา ท่ี 415 ๘. กามนีตชาดก ผถู กู โรครกั ครอบง ารักษายาก [๓๐๕] เราปรารถนาระหวางเมอื งทง้ั ๓ คือ เมอื ง ปญ จาละ ๑ เมืองกุรุยะ ๑ เมอื งเกกกะ ๑ ดกู อน ทานพราหมณ เราปรารถนาราชสมบัติท้งั ๓ เมืองนนั้ มากกวาสมบัตทิ ีเ่ ราไดแลว น้ี ดูกอน พราหมณ ขอใหท านชวยรกั ษาเราผูถูกความ ใครค รอบงําดวยเถิด. [๓๐๖] อนั ทจ่ี ริง เมอื่ บคุ คลถูกงเู หากัด หมอ บางคนกร็ กั ษาได อนง่ึ บคุ คลถกู ผีเขาสิง หมอ ผูฉลาดกไ็ ลออกได แตบคุ คลผถู กู ความใคร ครอบงําแลว ใคร ๆ ก็รักษาไมหาย เพราะวา เมือ่ บคุ คลลวงเลยธรรมขาวเสียแลว จะรกั ษา ไดอ ยา งไร. จบ กามนีตชาดกที่ ๘ อรรถกถากามนตี ชาดกที่ ๘ พระศาสดาเมือ่ ประทบั อยู ณ พระเชตวนั มหาวหิ าร ทรงปรารภพราหมณชือ่ กามนีตะ ตรัสพระธรรมเทศนาน้ี มีคําเริ่มตน วา ตโย คิรึ ดังน.ี้

พระสุตตันตปฎ ก ขุททกนิกาย ทกุ นบิ าตชาดก เลม ๓ ภาค ๓ - หนาท่ี 416 เรอื่ งราวทง้ั ปจจบุ นั และอดตี จักมีแจง ในกามชาดก ในทวาทสนบิ าต. พระราชบุตรท้ังสองพระองคน ัน้ พระองคพ ไ่ี ดก ลับมาเปน พระราชาในกรุงพาราณสี. พระองคนองไดเ ปน อุปราช.ทั้งสองพระองคนั้น องคพ่เี ปน พระราชาเปน ผูไมอม่ิ ในวตั ถกุ ามและกิเลสกาม มีพระทยั โลภในทรพั ยส มบตั .ิ ในคราวน้นั พระ-โพธสิ ตั วเปนทาวสักกเทวราช ตรวจดชู มพูทวีป ทรงทราบวาพระราชานั้นมิไดทรงอ่มิ ในกามทง้ั สอง ทรงด ารวิ า จกั ไปขมข่ีพระราชานี้ใหล ะอายพระทยั จงึ ทรงแปลงเปนพราหมณมาณพเขา เฝาพระราชา. เม่อื พระราชาตรัสถามวา แนะมาณพ ทา นมาดว ยประสงคอ ะไร. กราบทลู วา ขาแตมหาราช ขา พระองคพบนครสามนครนารืน่ รมยม ีภกิ ษาหารสมบูรณ พรง่ั พรอมดวยชา ง มา รถ พลนกิ รและเงินทองเคร่ืองอลงั การ แตพ ระองคสามารถยดึ นครทงั้ ๓ นน้ั ดว ยกาํ ลงั เลก็ นอยเทา น้นั ขาพระองคจงึ มาเพือ่ รบั อาสาไปตเี มอื งทงั้ สามถวายพระองค. เม่อื ตรสั ถามวา เราจะไปกันเมือ่ ไรเลา มาณพ. กราบทลู วา ไปพรงุ น้ีพระ-เจาขา. ตรสั วา ถาเชน นน้ั เราไปดวยกนั ทา นมาแตเ ชา ๆ หนอยทา วสกั กะตรสั วา ดแี ลว พระเจาขา พระองคจ งเตรยี มพลไวโดยเร็วแลวเสด็จกลบั วมิ านของพระองค. รุง ขนึ้ พระราชารบั สั่งใหเ ท่ียวตีกลองเรยี กชมุ นมุ พล รับส่งั ใหอ ํามาตยท งั้ หลายมาแลวตรัสวา เม่อื วานนี้มพี ราหมณ

พระสตุ ตันตปฎ ก ขทุ ทกนิกาย ทุกนิบาตชาดก เลม ๓ ภาค ๓ - หนา ที่ 417มาณพผหู นึง่ รับอาสาจะตีนครทงั้ สามเอาราชสมบตั ิถวาย คอืนครอุตตรปญจาละ นครอนิ ทปต ร นครเกกกะ เราจะพามาณพนัน้ ไปตีเอาราชสมบัตใิ นนครทงั้ สามนน้ั . พวกทา นจงไปตามตัวมาณพนัน้ มาโดยเรว็ . พวกอาํ มาตยท ลู ถามวา ขา แตพระองคพระองคพ ระราชทานทพ่ี กั ใหม าณพน้ัน ณ ทีไ่ หน. ตรัสวาเราไมไ ดใหท ีพ่ ักแกเ ขา. กราบทลู ถามวา เสบียงอาหารพระองคพระราชทานหรือเปลา ตรสั วา เสบยี งอาหารก็ไมไ ดป ระทานทลู ถามวา ขาพระองคจ ะไปตามตัวไดท ่ีไหน. ตรสั วา พวกทานจงเทีย่ วตามหาดูตามถนนในนครเถิด. พวกอาํ มาตยเ ทีย่ วตรวจตราดูแลวไมพ บ จึงกราบทลู วา ไมพบตัว พระเจา ขา เม่ือพระ-ราชาไมไ ดตวั มาณพมากเ็ กดิ ความโศกเสียพระทยั วา เราเส่อื มจากอิสสริยสมบตั ิอันใหญหลวงอยางนเี้ สียแลว ดวงพระทัยก็เรา รอ น โลหิตทฉี่ ีดเลย้ี งหทัยกก็ ําเรบิ จนเกิดสาํ รอกโลหติ ออกมา. บรรดาแพทยทัง้ หลายก็ไมสามารถจะรักษาได. ถดั จากน้ันมา ๓-๔ วัน ทา วสกั กเทวราชทรงตรวจดู ทรงทราบการประชวรของพระราชา ทรงดําริวา จักชว ยรักษา จึงแปลงเปนพราหมณมาเยอื นประตพู ระราชวงั ใหก ราบทูลวามีหมอพราหมณจะมารกั ษาพระองค. พระราชาทรงสดับดังน้ันตรัสวา หมอหลวงลว นแตใหญโต ยงั รกั ษาเราไมไ ด ทานจงจา ยคา ปวยการใหเขากลับไปเถิด. ทาวสกั กเทวราชไดส ดบั คําอาํ มาตยม าบอกแลวตรัสวา เราไมตอ งการท่ีพักและคาปว ยการแมคา ขวัญขาวเรา

พระสุตตนั ตปฎก ขทุ ทกนกิ าย ทกุ นิบาตชาดก เลม ๓ ภาค ๓ - หนาท่ี 418ก็ไมข อรับ เราขออาสารักษาพระองค. ขอพระราชาจงใหเ ราเฝา เถิด. พระราชาทรงสดับดังนนั้ แลว รับสง่ั วา ถา เชนนัน้ จงมาเถดิ . ทา วสกั กเทวราชเสดจ็ เขา ไปแลว ถวายบงั คมยืน ณสวนขางหนงึ่ . พระราชาตรสั ถามวา ทา นจะรักษาเราหรอื .ทลู วาอยางน้ันพระเจา ขา. ตรัสวา ถา เชนนน้ั จงรักษาเถิด.กราบทลู วา ขา แตม หาราช ขอประทานโอกาส ขอพระองคจ งบอกลกั ษณะของโรคแกข า พระองควาเกดิ เพราะเหตุอะไร เกิดเพราะเสวยอะไร หรอื ไดทอดพระเนตร หรือทรงสดับอะไรพระราชาตรัสวา แนะพอ โรคของเราเกดิ เพราะไดฟ งขา วทูลถามวา พระองคส ดับขา วอะไร. ตรสั วาแนะพอ มีมาณพคนหน่งึ มาบอกวา จกั รับอาสาตีเอาราชสมบัติในนครทง้ั สามถวายเรา เราก็ไมไ ดใหท พี่ ักหรอื คากนิ อยูแ กเขา เขาคงโกรธเราจงึไปเฝา พระราชาองคอ ่นื . เม่ือเปน เชน นั้น เรากเ็ ฝา แตค ิดอยวู าเราเสือ่ มจากอสิ สริยสมบตั ิอันใหญห ลวงดงั นี้ จงึ ไดเกิดโรคขนึ้ถาทานสามารถกจ็ งรกั ษาโรคอนั เกดิ เพราะจิตปรารถนาของเรา. เม่อื จะประกาศเนือ้ ความนไี้ ดกลา วคาถาแรกวา :- เราปรารถนาระหวางเมืองท้ังสาม คือ เมอื งปญจาละ ๑ เมืองกุรุยะ ๑ เมอื งเกกกะ ๑ ดกู อ นทานพราหมณ เราปรารถนาราชสมบัติ ทง้ั สามเมืองนนั้ มากกวาราชสมบตั ิทเี่ ราไดแลว

พระสุตตนั ตปฎก ขทุ ทกนกิ าย ทุกนิบาตชาดก เลม ๓ ภาค ๓ - หนา ที่ 419 น้ี ดูกอนพราหมณ ขอทานรกั ษาเราผถู กู ความ ใครครอบงําดว ยเถดิ . ในบทเหลานั้น บทวา ตโย คิรึ คอื นครท้ังสาม. เหมอื นสุทัสสนเทพนคร ทานเรียกวา สุทัสสคีรี เพราะจะรบยดึ เอาไดยาก หวั่นไหวไดยากในประโยคนีว้ า สทุ สสฺ นคริ โิ น ทฺวาร เหตปกาสต.ิ เพราะฉะนั้น ในคาถาน้ีจงึ มเี นอื้ ความดังนี้ เราตอ งการนครสามนคร และแควน ท้ังสามแควนในระหวา งนครเหลา นัน้ .เราตองการหมดทง้ั สามแวน แควน อนั มีนามวา อุตตรปญจาละซงึ่ มีนครช่ือวา กปล ะ แวน แควนหน่ึง มนี ามวา กุรยุ ะ ซ่ึงมีนครชอื่ วา อนิ ทปต ร แวน แควน หน่ึง มนี ามวา เกกกะ ซงึ่ มนี ครชื่อวา เกกกะราชธานี แวนแควน หนึ่ง. เราปรารถนาราชสมบัติท้ังสามแวนแควนนน้ั ย่ิงไปเสยี กวา ราชสมบตั ิกรุงพาราณสี ซึ่งเราครองอยูน้ี. บทวา ตกิ ิจฉฺ ม พฺรหฺมณ กามนตี  ความวาทานพราหมณ เราถูกวตั ถกุ ามและกเิ ลสกามเหลานน้ั ชกั นาํ ไปแลว ถกู รบกวนประหตั ประหารแลว ถา ทานอาจก็จงรักษาเราเถิด. ล าดับนนั้ ทา วสกั กเทวราชจึงตรสั กะพระราชาวา ขา แตมหาราช พระองคจ ะรักษาดวยโอสถรากไมเ ปนตนไมหาย ตอ งรักษาดวยโอสถ คือญาณอยางเดียว ไดก ลาวคาถาที่ ๒ วา :- อันทจ่ี รงิ เมอื่ บุคคลถูกงเู หา กดั หมอบาง คนกร็ ักษาได อนง่ึ บคุ คลถกู ผสี งิ หมอผูฉลาด

พระสตุ ตันตปฎ ก ขุททกนิกาย ทกุ นบิ าตชาดก เลม ๓ ภาค ๓ - หนา ที่ 420 ก็ไลออกได แตบ ุคคลผถู ูกความใครค รอบงําแลว ใคร ๆ ก็รกั ษาไมหาย เพราะวาเม่อื บุคคลลวง เลยธรรมขาวเสียแลว จะรักษาไดอยางไร. ในบทเหลา นัน้ บทวา กณหฺ าหิ ทฏุ  สฺส กโรนฺติ เหเกความวา อันท่ีจรงิ เมอื่ บคุ คลถูกงูเหามพี ษิ รายกัด หมอบางคนก็รักษาดวยมนตและดวยโอสถใหหายได. บทวา อมนุสสฺ วฏิ สสฺกโรนตฺ ิ ปณฑฺ ิตา ความวา หมอผีผูฉลาดจาํ พวกหน่ึง เม่อื คนถกูอมนษุ ยม ผี แี ละยกั ษเ ปนตน เขาสิงแลวยอมทาํ การรกั ษาไดดว ยวธิ ีตา ง ๆ มกี ารเซน สรวง สวดพระปรติ รและวางยาเปนตนใหหายได. บทวา น กามนตี สฺส กโรติ โกจิ ความวา แตคนท่ีถูกกามชักนาํ ไปแลว คืออยใู นอํานาจของกามเวนบณั ฑิตเสยีใคร ๆ อื่นกท็ ําการรักษาไมได แมจะรักษากไ็ มส ามารถจะรักษาใหหายได. ถามวา เพราะเหตุไร. ตอบวา เพราะบคุ คลท่ีกาวลวงเขตแดนสกุ กธรรม คือ กศุ ลธรรม ตงั้ อยใู นอกุศลธรรมเสยี แลว จะรกั ษาดวยมนตแ ละโอสถ เปน ตนอยา งไรไหว คือไมอ าจรักษาไดดว ยมนตและโอสถเปน ตน น้ัน. พระมหาสตั วแ สดงเหตุน้ีแดพระราชาฉะน้แี ลว ไดต รสัใหยง่ิ ๆ ข้นึ ไปอยางนี้วา ขาแตมหาราช ถา พระองคจกั ไดราชสมบัติทัง้ สามแควน น้ัน เมอื่ พระองคเสวยราชท้ัง ๔ นครจะฉลองพระองคดว ยผา สาฎกทั้ง ๔ คู คราวเดียวกนั ไดอยางไรเลา หนอ. จะเสวยทง้ั ๔ ถาดทอง จะบรรทมท้งั ๔ พระแทน

พระสตุ ตันตปฎก ขุททกนิกาย ทกุ นบิ าตชาดก เลม ๓ ภาค ๓ - หนาท่ี 421สิรไิ สยาสนคราวเดยี วกันไดอยา งไร. ขา แตม หาราช พระองคไมพ ึงเปน ไปในอํานาจตัณหา. ชอ่ื วาตัณหานี้เปน มลู รากของความวิบัติ. เมอื่ เจรญิ ขนึ้ ผูใดท าใหงอกงาม ยอมซัดบุคคลนน้ัลงนรกทงั้ ๘ ขุม อุสสทนรก ๑๖ ขุม และอบายภมู ิที่เหลือมีประเภทนานาประการ. พระมหาสตั วแ สดงธรรมขูพระราชาดวยภัยในนรกเปน ตนอยา งนี้. ฝา ยพระราชาฟง ธรรมของพระ-มหาสัตวแลว ก็สรางโศก หายพระโรคทนั ใดนนั้ เอง. แมท าว-สักกะประทานโอวาทแดพระราชาใหด าํ รงอยูในศลี แลวเสดจ็กลบั เทวโลก. ฝา ยพระราชาตงั้ แตนน้ั ทรงบําเพ็ญบุญมที านเปนตน เสดจ็ ไปตามยถากรรม. พระศาสดาทรงนําพระธรรมเทศนานมี้ าแลว ทรงประชุมชาดก. พระราชาในคร้ังนนั้ ไดเ ปนพราหมณช ื่อ กามนตี ะ ในครัง้ น้ี สวนทา วสักกเทวราช คือ เราตถาคตนแี้ ล. จบ อรรถกถากามนีตชาดกที่ ๘

พระสตุ ตนั ตปฎ ก ขทุ ทกนกิ าย ทกุ นิบาตชาดก เลม ๓ ภาค ๓ - หนา ท่ี 422 ๙. ปลายชิ าดก วาดวยขับไลศตั รแู บบสายฟาแลบ [๓๐๗] เมืองตักกสิลาถูกเขาลอมไวทกุ ดา นแลว ดวยกองพลชา งตวั ประเสรฐิ ซง่ึ รองคาํ รนอยู ดานหนึ่ง ดว ยกองทพั มา ตัวประเสริฐซึ่งคลุม มาลาเคร่ืองครบอยูดานหนงึ่ ดวยกองพลรถ ดุจ คลนื่ ในมหาสมุทรอันยังฝนคอื ลกู ศรใหต กลง ดานหนงึ่ ดวยกองพลเดินเทา ถอื ธนมู นั่ มีฝม ือยิง แมน อยูด า นหน่งึ . [๓๐๘] ทา นทั้งหลายจงรบี รกุ เขาไป และจงรบี บุกเขา ไป จงไสชางใหห นนุ เนอื่ งกนั เขาไปเลย จงโหร อ งใหสนั่นหวั่นไหวในวันนี้ ดุจสายฟา อันซา นออกจากกลบี เมฆคํารนอยู ฉะนนั้ . จบ ปลายิชาดกท่ี ๙ อรรถกถาปลายชิ าดกที่ ๙ พระศาสดาเม่อื ประทับอยู ณ พระเชตวนั มหาวหิ าร ทรงปรารภปลายิปรพิ าชก ตรัสพระธรรมเทศนาน้ี มคี าํ เริม่ ตน วาคชคฺคเมเฆภิ ดงั นี.้

พระสุตตันตปฎก ขทุ ทกนิกาย ทุกนิบาตชาดก เลม ๓ ภาค ๓ - หนาท่ี 423 ไดยินวา ปริพาชกนั้นทอ งเท่ียวไปท่วั ชมพทู วีป เพ่ือการโตวาทะ ไมไดร ับการโตตอบวาทะอะไร แลว จนลถุ ึงเมืองสาวตั ถีโดยลาํ ดบั ถามมนษุ ยทง้ั หลายวา ใคร ๆ สามารถจะโตตอบวาทะกบั เรามีบางไหม. พวกมนุษยตา งพากนั สรรเสรญิ พระ-พทุ ธองคว า พระมหาโคดมผูสัพพญั เู ลศิ กวา สตั วส องเทาทัง้ หลาย ผูเปน ใหญโดยธรรม ยํ่ายวี าทะของผูอ ื่น เปนผสู ามารถจะโตต อบวาทะกบั คนเชน ทานแมต ้ังพนั ปราชญผ ูม ีวาทะขัดแยงทีเ่ กิดขึ้นในชมพทู วปี แมท งั้ สิน้ ทีจ่ ะสามารถลวงเลยพระผูมี-พระภาคเจาพระองคน น้ั มไิ ดม .ี บรรดาวาทะทั้งปวงมาถงึ บาทมูลของพระองคเ ปน ผุยผงไปดุจคล่ืนสมทุ รกระทบฝง ฉะน้ัน.ปริพาชกถามวา กเ็ ด๋ยี วนีพ้ ระองคประทบั อยทู ่ีไหน ไดฟงวาทพี่ ระเชตวนั มหาวิหาร กลาววา เราจกั ไปประวาทะกบั พระองคในบดั นี้ แวดลอมดวยมหาชนไปสเู ชตวนั มหาวหิ าร พอเห็นซมุประตเู ชตวันมหาวิหาร ซ่ึงพระราชกมุ ารพระนามวา เชตะ ทรงสละทรัพยเ กาโกฏสิ รา ง ถามวา นี้คอื ปราสาทท่ปี ระทบั ของพระสมณโคดมหรอื ไดฟงวา นคี้ อื ซมุ ประตู กลาววา ซมุ ประตูยังเปน ถงึ เพียงน้ี คฤหาสนท ปี่ ระทบั จะเปน เชน ไร เมื่อมหาชนกลา ววา ชื่อวา พระคนั ธกฏุ ีประมาณไมถูก กลา ววา ใครจะโตต อบวาทะกบั พระสมณโคดมเปน ถงึ ปานนไ้ี ด. จงึ หนไี ปจากทน่ี ้ันเอง. มนุษยทงั้ หลายตา งอึงคะนึงกนั จะเขา ไปยงั พระเชต-วันมหาวิหาร พระศาสดาตรัสถามวา ทําไมจงึ มากันผดิ เวลา

พระสตุ ตันตปฎก ขทุ ทกนิกาย ทกุ นบิ าตชาดก เลม ๓ ภาค ๓ - หนา ที่ 424กราบทลู ความเปน ไปใหทรงทราบ. พระศาสดาตรัสวา ดูกอนอุบาสกทั้งหลาย ปรพิ าชกผนู ี้เห็นซมุ ประตูของเรากห็ นใี นบดั นี้เทาน้นั กห็ ามิได แมในกาลกอ นกห็ นีไปแลว เหมอื นกัน พวกมนษุ ยเหลา นั้นจงึ ทูลอาราธนา ทรงนาํ เร่อื งอดีตมาตรสั เลา ในอดตี กาล พระโพธิสตั วเสวยราชสมบัตใิ นเมืองตกั กสิลาในแควน คนั ธาระ. พระเจาพรหมทัตเสวยราชสมบตั ิในกรงุพาราณสี. พระเจาพรหมทัตนนั้ ทรงดํารวิ า จกั ตเี มืองตกั กสิลาจึงยกพลนิกายใหญไปต้ังม่ันอยไู มไ กลจากเมอื งตักกสลิ า ทรงซกั ซอ มเสนาวา จงสง กองชา งเขาไปดา นน้ี สงกองมาเขาไปดา นนี้ สง กองรถเขา ไปดา นนี้ สง พลราบเขา ไปดา นนี้ เม่ือบกุเขาไปอยางนี้แลว จงใชอาวุธทง้ั หลาย จงใหหาฝนลกู ศรใหตกดังหมวู ลาหกโปรยฝนลกู เห็บฉะน้นั ดวยประการฉะน้ี ไดตรสัสองคาถานวี้ า :- เมอื งตกั กสลิ าถกู เขาลอมไวท ุกดานแลว ดว ยกองพลชางตัวประเสริฐ ซ่งึ รองคาํ รนอยู ดานหนงึ่ ดวยกองพลมา ตวั ประเสรฐิ ซ่งึ คลุม มาลาเคร่อื งครบอยูดา นเหนือ ดว ยกองพลรถ ดุจคลนื่ ในมหาสมทุ รอนั ยังฝน คือลกู ศรใหต ก ลงดานหนงึ่ ดว ยกองพลเดนิ เทาถือธนูม่นั มฝี ม อื ยิงแมนอยูดา นหน่ึง ทา นทงั้ หลายจงรบี บกุ เขา ไป และจงรีบบุกเขาไป จงไสชางใหหนุนเนือ่ ง

พระสุตตันตปฎ ก ขทุ ทกนกิ าย ทกุ นบิ าตชาดก เลม ๓ ภาค ๓ - หนา ท่ี 425 กนั เขา ไปเลย จงโหรองใหส นน่ั หว่ันไหว ในวันนี้ ดุจสายฟาอันซา นออกจากกลบี เมฆ คาํ รน อยู ฉะน้นั . พระเจา พรหมทัตนั้นทรงตรวจพลปลุกใจเสนาใหคกึ คักฉะน้แี ลวเคลือ่ นทพั ไปถงึ ที่ใกลป ระตูนคร เหน็ ซมุ ประตแู ลวตรัสถามวา นี้คอื พระราชมณเฑียรหรือ เมื่อเหลา เสนากราบทูลวา นี้คอื ซุมประตูนคร ยังเปน ถงึ ปานนี้ พระราชมณเฑยี รจะเปนเชน ไร ไดส ดบั วาเชนกบั เวชยนั ตปราสาท ตรสั วา เราไมอ าจสูรบกับพระราชาผถู งึ พรอมดว ยยศอยา งนี้ ไดทอดพระเนตรซุมประตแู ลว เสด็จหนีกลบั สูเ มืองพาราณส.ี พระศาสดาทรงนําพระธรรมเทศนานี้มา แลว ทรงประชมุชาดก. พระเจา พาราณสีในครั้งน้ัน ไดเปนปลายปิ รพิ าชกในคร้ังนี้ สวนพระราชาเมอื งตักกสลิ า คือเราตถาคตน้แี ล. จบ อรรถกถาปลายชิ าดกท่ี ๙