tripitaka_21

พระสตุ ตันตปฎ ก มชั ฌิมนิกาย มชั ฌมิ ปณณาสก เลม ๒ ภาค ๒ - หนา ท่ี 1 พระสตุ ตันตปฎ ก มชั ฌิมนกิ าย มัชฌิมปณณสาก เลมท่ี ๒ ภาคท่ี ๒ ขอนอบนอมแดพระผูมีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจา พระองคน้นั ราชวรรค ๑. ฆฏิการสูตร [๔๐๓] ขา พเจาไดส ดบั มาอยางนี้ :- สมยั หนงึ่ พระผมู ีพระภาคเจาเสดจ็ จาริกไปในโกศลชนบทพรอ มดวยภกิ ษสุ งฆห มูใหญ. ครั้งนัน้ แล พระผูมีพระภาคเจาเสดจ็ แวะออกจากทางแลวไดท รงแยมพระสรวลในประเทศแหงหนึ่ง. ครงั้ น้นั ทา นพระอานนทไ ดมีความคิดวา เหตอุ ะไรหนอ ปจจัยอะไร ท่ีพระผูมพี ระภาคเจาทรงแยม-พระสรวล พระตถาคตทง้ั หลายจะทรงแยม พระสรวลโดยหาเหตุมิไดนั้นไมม ีดงั นี.้ ทา นพระอานนทจงึ ทาํ ผา อตุ ราสงคเฉวยี งบาขา งหนงึ่ ประนมอัญชลีไปทางพระผูมีพระภาคเจาแลว ไดท ูลถามพระผมู ีพระภาคเจาวา ขาแตพระองคผเู จรญิ เหตอุ ะไรหนอ ปจ จยั อะไร ทพี่ ระผมู ีพระภาคเจาทรงแยม พระสรวลพระตถาคตทั้งหลายจะทรงแยม พระสรวลโดยหาเหตมุ ไิ ดนน้ั ไมม ี.

พระสุตตันตปฎ ก มัชฌมิ นกิ าย มัชฌิมปณ ณาสก เลม ๒ ภาค ๒ - หนาท่ี 2 [๔๐๔] พระผูม พี ระภาคเจาตรัสวา ดกู อ นอานนท เร่ืองเคยมีมาแลว ทป่ี ระเทศนไี้ ดมนี ิคมชือ่ เวภฬิคะ เปน นิคมมง่ั ค่ังและเจริญ มคี นมากมีมนุษยห นาแนน. พระผมู ีพระภาคเจา ทรงพระนามวา กสั สปผเู ปนอรหนั ตสมั มาสัมพุทธเจา ทรงอาศยั เวภฬคิ นิคมอย.ู ดกู อ นอานนท ไดยินวา ทนี่ ี้เปนพระอารามของพระผมู ีพระภาคเจา ทรงพระนามวา กสั สปผเู ปน พระอรหันตสัมมา-สัมพทุ ธเจา . ไดยินวา พระผูมพี ระภาคเจา ทรงพระนามวา กัสสปผูเ ปน อรหนั ตสมั มาสมั พทุ ธเจา ประทบั นง่ั ตรสั สอนภกิ ษสุ งฆท น่ี ้ี. [๔๐๕] คร้ังน้ัน ทานพระอานนทไ ดปผู า สงั ฆาฏสิ ช่ี ้ันถวาย แลวกราบทลู พระผมู พี ระภาคเจา วา ขา แตพระองคผูเจริญ ถาอยา งน้ัน ขอพระผมู ีพระภาคเจา ประทับน่ังเถดิ เม่อื เปน เชนน้ี ภูมปิ ระเทศน้ีจักไดเ ปน สว นท่พี ระอรหนั ตสัมมาสัมพทุ ธเจาสองพระองคท รงบริโภค. พระผมู พี ระภาคเจา ประทบันัง่ บนอาสนะท่ที า นพระอานนทป ถู วายแลว จึงตรัสกะพระอานนทว า ดกู อนอานนท เร่อื งเคยมีมาแลว ในประเทศน้ีมีนิคมช่ือเวภฬคิ ะ เปน นคิ มมง่ั ค่ังและเจรญิ มคี นมาก มีมนษุ ยห นาแนน . ดกู อ นอานนท พระผมู ีพระภาคเจาทรงพระนามวา กัสสปผูเ ปน พระอรหันตสัมมาสัมพุทธเจา ทรงอาศัยเวภฬิคนิคมอยู. ไดยนิ วา ท่นี ี้เปนพระอารามของพระผมู พี ระภาคเจา ทรงพระนามวา กสั สปผูเปน พระอรหนั ตสัมมาสมั พทุ ธเจา. ไดยนิ วา พระผมู พี ระภาคเจา ทรงพระนามวากสั สปผูเปน พระอรหนั ตสมั มาสัมพุทธเจา ประทับนัง่ ตรัสสอนภกิ ษสุ งฆทน่ี .้ีและในเวภฬคิ นคิ ม มีชางหมอชื่อฆฏิการะเปน อุปฏ ฐากของพระผูม ีพระภาคเจาทรงพระนามวา กสั สปผูเปน พระอรหันตสัมมาสมั พทุ ธเจา เปน อปุ ฏฐากผเู ลิศ.มมี าณพชื่อโชติปาละเปนสหายของชางหมอ ชอ่ื ฆฏกิ าระ เปน สหายที่รัก. ครงั้ น้นัฆฏกิ าระชา งหมอ เรียกโชติปาลมาณพมาวา มาเถดิ เพอ่ื นโชตปิ าละ เราจักเขาไปเฝาพระผมู ีพระภาคเจา ทรงพระนามวา กัสสปผูเปนพระอรหันตสัมมาสมั พุทธ-

พระสุตตันตปฎ ก มัชฌมิ นิกาย มชั ฌิมปณ ณาสก เลม ๒ ภาค ๒ - หนา ท่ี 3เจา เพราะวา การทีเ่ ราไดเห็นพระผมู ีพระภาคเจา ผเู ปน พระอรหันตสัมมาสมั -พุทธเจา นนั้ สมมติกันวาเปน ความดี. โชตปิ าลสมาทาน [๔๐๖] ดกู อ นอานนท เม่อื ฆฏิการะชางหมอกลาวอยางนีแ้ ลว โชติ-ปาลมาณพไดกลาววา อยาเลยเพื่อนฆฏิการะ จะมีประโยชนอะไรดวยพระสมณะศรี ษะโลนนั้นท่เี ราเห็นแลว เลา. ดูกอ นอานนท แมค รั้งทส่ี อง ฆฏกิ าระชา งหมอกไ็ ดกลาวกะโชตปิ าลมาณพวา มาเถดิ เพือ่ นโชติปาละ เราจกั เขา ไปเฝาพระผูม ีพระภาคเจา ทรงพระนามวา กัสสปผูเปน พระอรหันตสมั มาสมั พุทธเจา เพราะวาการทีเ่ ราไดเ ห็นพระผมู พี ระภาคเจา ผเู ปน พระอรหันตสมั มาสัมพุทธเจาน้นัสมมตกิ ันวา เปนความดี แมครง้ั ท่ีสอง โชติปาลมาณพกไ็ ดก ลา ววา อยา เลยเพ่อื นฆฏกิ าระ จะมปี ระโยชนอ ะไรดวยพระสมณะศีรษะโลน นนั้ ท่ีเราเหน็ แลวเลา แมครั้งที่สาม ฆฏิการะชา งหมอก็ไดก ลา ววา มาเถิดเพ่ือนโชตปิ าละ เราจกั เขาไปเฝา พระผูม พี ระภาคเจาทรงพระนามวากัสสปผูเปน พระอรหนั ตสมั มา-สมั พุทธเจา เพราะวาการทเ่ี ราไดเหน็ พระผมู พี ระภาคเจา ผเู ปน พระอรหนั ต-สมั มาสัมพุทธเจา นนั้ สมมติกันวาเปน ความดี. ดูกอ นอานนท แมค รัง้ ทสี่ ามโชติปาลมาณพก็กลาววา อยาเลยเพ่ือนฆฏิการะ จะมีประโยชนอ ะไรดว ยพระ-สมณะศีรษะโลน นนั้ ท่เี ราเหน็ แลว เลา. ฆ. เพื่อนโชติปาละ ถา อยางนน้ั เรามาถอื เอาเครอื่ งสําหรบั สีตวั เม่อืเวลาอาบนา้ํ ไปแมนาํ้ เพือ่ อาบน้าํ กนั เถดิ . โชติปาลมาณพรับคาํ ฆฏกิ าระชา งหมอแลว . [๔๐๗] ดกู อ นอานนท ลําดบั นั้น ฆฏิการะชางหมอ และโชติปาล-มาณพไดถ ือเอาเครอื่ งสําหรบั สีตัวเม่อื เวลาอาบน้ําไปยังแมน าํ้ เพื่ออาบน้ํา. คร้งั

พระสตุ ตันตปฎ ก มชั ฌิมนกิ าย มชั ฌิมปณณาสก เลม ๒ ภาค ๒ - หนา ที่ 4น้นั แล ฆฏกิ าระชา งหมอ ไดเ รยี กโชติปาลมาณพมากลาววา เพื่อนโชตปิ าละนก้ี ็ไมไกลพระอารามของพระผมู พี ระภาคเจาทรงพระนามวา กสั สปผเู ปนพระ-อรหนั ตสมั มาสัมพทุ ธเจา มาเถดิ เพื่อนโชติปาละ เราจักเขาไปเฝาพระผูม พี ระภาคเจา ทรงพระนามวา กัสสปผูเปนพระอรหันตสมั มาสมั พุทธเจา เพราะวาการท่ีเราไดเ ห็นพระผูมพี ระภาคเจา ผเู ปน พระอรหนั ตสมั มาสัมพทุ ธเจาน้นั สมมติกนั วาเปนความด.ี [๔๐๘] ดกู อ นอานนท เม่ือฆฏิการะชา งหมอกลา วอยางนีแ้ ลว โชต-ิปาลมาณพไดก ลา วกะฆฏิการะชา งหมอวา อยาเลยเพ่ือนฆฏกิ าระ จะมปี ระโยชนอะไรดวยพระสมณะศรี ษะโลนนั้นท่เี ราเห็นแลวเลา . แมคร้งั ท่ีสอง...แมค รัง้ ท่ีสาม ฆฏกิ าระชางหมอ กไ็ ดเรียกโชตปิ าลมาณพมากลา ววา เพอื่ นโชติปาละ นี้ไมไกลพระอารามของพระผูม พี ระภาคเจาทรงพระนามวา กัสสปผูเปน พระอรหนั ต-สัมมาสมั พุทธเจา มาเถิดเพ่ือนโชตปิ าละ เราจกั เขา ไปเฝาพระผมู พี ระภาคเจาทรงพระนามวา กสั สปผเู ปนพระอรหันตสมั มาสัมพทุ ธเจา เพราะวา การท่ีเราไดเหน็ พระผูมพี ระภาคเจา ผูเปน พระอรหนั ตสัมมาสัมพุทธเจา นน้ั สมมตกิ นั วา เปนความด.ี แมค ร้ังทส่ี าม โชตปิ าลมาณพกไ็ ดก ลาวกะฆฏิการะชางหมอ วา อยาเลยเพื่อนฆฏิการะ จะมีประโยชนอะไรดว ยพระสมณะศรี ษะโลน นนั้ ทเี่ ราเหน็แลว เลา. [๔๐๙] ดูกอ นอานนท ลําดับนั้น ฆฏกิ าระชางหมอไดจ ับโชตปิ าล-มาณพท่ชี ายพกแลว กลา ววา เพอ่ื นโชตปิ าละ นก้ี ็ไมไ กลพระอารามของพระผมู ีพระภาคเจาทรงพระนามวากสั สปผูเปน พระอรหนั ตสัมมาสัมพทุ ธเจา มาเถิดเพ่ือนโชตปิ าละ เราจกั เขา ไปเฝาพระผูมพี ระภาคเจา ทรงพระนามวากสั สปผูเปนพระอรหันตสมั มาสัมพุทธเจา เพราะวา การที่เราไดเห็นพระผูมีพระภาคเจาผูเปนพระอรหันตสมั มาสมั พุทธเจานัน้ สมมติกนั วาเปน ความดี. ลาํ ดับนน้ั

พระสตุ ตนั ตปฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปณณาสก เลม ๒ ภาค ๒ - หนา ที่ 5โชตปิ าลมาณพใหฆฏกิ าระชางหมอปลอ ยชายพกแลวกลา ววา อยาเลยเพื่อนฆฏกิ าระ จะมปี ระโยชนอ ะไรดวยพระสมณะศรี ษะโลนนัน้ ที่เราเหน็ แลวเลา. ดูกอนอานนท ลาํ ดบั น้นั ฆฏกิ าระชางหมอ จับโชติปาละผูอาบนา้ํดําเกลาทผ่ี มแลว กลา ววา เพอื่ นโชติปาละ นีไ้ มไกลพระอารามของพระผูมีพระภาคเจา ทรงพระนามวากัสสปผูเปนพระอรหันตสัมมาสมั พุทธเจา มาเถิดเพอื่ นโชติปาละ เราจกั เขาไปเฝาพระผมู ีพระภาคเจาทรงพระนามวากัสสปผูเ ปน พระอรหันตสมั มาสมั พทุ ธเจา เพราะวา การท่ีเราไดเ ห็นพระผูม พี ระภาคเจา ผเู ปนพระอรหันตสมั มาสัมพทุ ธเจานั้น สมมติกนั วา เปน ความด.ี คร้ังนน้ั โชตปิ าล-มาณพมีความคิดวา นา อศั จรรยหนอทา น ไมเ คยมมี าหนอทาน ทีฆ่ ฎิการะชา งหมอ ผูมชี าตติ ํ่ามาจบั ทีผ่ มของเราผูอาบนาํ้ ดาํ เกลาแลว การท่ีเราจะไปนเ้ี ห็นจะไมเ ปนการไปเล็กนอยหนอ ดังน้ีแลว ไดก ลาวกะฆฏิการะชา งหมอวา เพื่อนฆฏิการะ การที่เพอ่ื นทําความพยายามตัง้ แตชกั ชวนดวยวาจา จบั ท่ชี ายพกจนลว งเลยถงึ จบั ที่ผมน้ัน ก็เพ่อื จะชวนใหก ันไปในสาํ นกั พระผมู ีพระภาคเจา ทรงพระนามวา กัสสปผูเปนพระอรหนั ตสมั มาสัมพทุ ธเจา นนั้ เทา นั้นเองหรือ. ฆ. เทา น้ันเองเพอ่ื นโชติปาละ จรงิ เชน นน้ั เพอ่ื น ก็การที่เราไดเห็นพระผมู พี ระภาคเจา ผูเ ปนพระอรหนั ตสัมมาสัมพุทธเจานน้ั เปน ความดี. โช. เพ่ือนฆฏิการะ ถาอยา งน้ัน จงปลอยเถดิ เราจกั ไป. [๔๑๐] ดูกอ นอานนท ครน้ั นัน้ ฆฏิการะชา งหมอ และโชติปาลมาณพไดเ ขา ไปเฝาพระผมู พี ระภาคเจา ทรงพระนามวากัสสปผูเ ปน พระอรหันตสมั มา-สัมพทุ ธเจา ถงึ ทปี่ ระทบั แลวฆฏกิ าระชา งหมอถวายอภิวาทพระผมู ีพระภาคเจาทรงพระนามวากสั สปผูเปนพระอรหันตสัมมาสมั พทุ ธเจา แลวนั่งอยู ณ ที่ควรสวนขา งหนง่ึ . สว นโชติปาลมณพไดป ราศรัยกบั พระผูมีพระภาคเจาทรง

พระสุตตนั ตปฎก มัชฌมิ นิกาย มัชฌมิ ปณณาสก เลม ๒ ภาค ๒ - หนา ท่ี 6พระนามวา กัสสป ผูเปน พระอรหันตสัมมาสัมพุทธเจา คร้ันผานการปราศรัยพอใหร ะลกึ ถึงกนั ไปแลว นัง่ ณ ท่คี วรสวนขา งหนึง่ . ฆฏิการะชา งหมอนั่ง ณท่ีควรสวนขางหนึ่งแลว ไดกราบทูลพระผูมีพระภาคเจาทรงพระนามวากสั สปผูเปนพระอรหันตสัมมาสมั พุทธเจา วา ขา แตพระองคผ เู จรญิ นี้โชติปาลมาณพเปนสหายทีร่ กั ของขา พระพทุ ธเจา ขอพระผมู พี ระภาคเจาโปรดทรงแสดงธรรมแกโ ชติปาลมาณพนเ้ี ถิด. [๔๑๑] ดกู อนอานนท ครง้ั นั้น พระผมู พี ระภาคเจาทรงพระนามวากัสสปผูเปน พระอรหันตสัมมาสมั พุทธเจา ทรงยังฆฏิการะชา งหมอ และโชต-ิปาลมาณพใหเห็นแจง ใหสมาทาน ใหอาจหาญ ใหรา เรงิ ดว ยธรรมกี ถา.ลาํ ดบั น้นั ฆฏกิ าระชางหมอและโชตปิ าลมาณพ อนั พระผมู ีพระภาคเจา ทรงพระนามวากสั สปผูเ ปนพระอรหนั ตสมั มาสมั พุทธเจาใหเ ห็นแจง ใหสมาทานใหอาจหาญ ใหร าเริงดวยธรรมกี ถา เพลิดเพลินชน่ื ชมพระภาษิตของพระผมู ีพระภาคทรงพระนามวา กสั สปผเู ปนพระอรหันตสมั มาสัมพทุ ธเจา แลวลกุ จากอาสนะ ถวายอภวิ าท พระผูมีพระภาคเจา ทรงพระนามวา กัสสป ผเู ปน พระอรหันตสมั มาสัมพุทธเจา ทาํ ประทักษณิ แลวหลกี ไป. [๔๑๒] ดกู อ นอานนท ครง้ั นน้ั โชติปาลมาณพไดถ ามฆฏกิ าระชา งหมอวา เพอ่ื นฆฏิการะ เม่ือทา นฟง ธรรมน้ีอยู และเม่ือเชน นัน้ ทานจะออกจากเรือนบวชเปน บรรพชติ หรือหนอ. ฆ. เพอ่ื นโชติปาละ ทานก็รูอ ยูวา เราตองเล้ยี งมารดาบิดา ซง่ึ เปนคนตาบอดผูชราแลวมใิ ชห รอื . โช. เพือ่ นฆฏกิ าระ ถา เชนนน้ั เราจกั ออกจากเรอื นบวชเปน บรรพชิต.

พระสตุ ตนั ตปฎก มัชฌิมนิกาย มชั ฌิมปณณาสก เลม ๒ ภาค ๒ - หนา ที่ 7 โชติปาลบรรพชาอปุ สมบท [๔๑๓] ดกู อนอานนท ครัง้ นัน้ ฆฏิการะชางหมอและโชตปิ าลมาณพไดเ ขาไปเฝา พระผมู ีพระภาคเจาทรงพระนามวากัสสปผูเปน พระอรหนั ตสัมมาสัมพุทธเจาถงึ ทปี่ ระทับ ถวายบังคมพระผมู ีพระภาคเจาทรงพระนามวา กสั สปผเู ปนพระอรหันตสมั มาสมั พุทธเจาแลว นง่ั อยู ณ ที่ควรสว นขางหนึ่ง. ฆฏกิ าระชางหมอ ไดกราบทูลวา ขา แตพระองคผ เู จรญิ นโ้ี ชตปิ าลมาณพเปน สหายท่ีรกัของขา พระพทุ ธเจา ขอพระผมู พี ระภาคเจาทรงใหโชตปิ าลมาณพนี้บวชเถิดดังน.ี้ โชติปาลมาณพไดบรรพชาอปุ สมบทแลวในสํานกั พระผูม พี ระภาคเจาทรงพระนามวา กัสสป ผูเ ปน พระอรหนั ตสัมมาสัมพุทธเจา. ครั้นเม่ือโชติปาลมาณพอปุ สมบทแลวไมนาน ประมาณกง่ึ เดอื น พระผูมีพระภาคเจาทรงพระนามวากสั สป ผเู ปนพระอรหนั ตสัมนาสัมพุทธเจา ประทับอยใู นเวภฬคิ นคิ มตามควรแกพระพุทธาภริ มยแ ลว เสด็จหลีกจาริกไปทางพระนครพาราณสี เสดจ็ จารกิไปโดยลาํ ดับ ถงึ พระนครพาราณสแี ลว . [๔๑๔] ดกู อ นอานนท ไดยินวา ในคราวนน้ั พระผมู ีพระภาคเจาทรงพระนามวากัสสป ผเู ปนพระอรหันตสมั มาสัมพทุ ธเจา ประทับอยู ณ ปาอสิ ปิ ตนมิคทายวนั ใกลพ ระนครพาราณสี. ครัง้ นัน้ พระเจา กาสที รงพระนามวา กกิ ิไดทรงสดับวา ไดย นิ วา พระผูมีพระภาคเจา ทรงพระนามวา กสั สปผูเ ปนพระอรหันตสมั มาสัมพุทธเจา เสด็จถึงพระนครพาราณสี ประทบั อยู ณ ปาอิสิปตนมิคทายวนั ใกลพ ระนครพาราณสี. คร้งั นน้ั พระเจา กิกกิ าสิราชรบั สัง่ใหเ ทยี บราชยานทดี่ ี ๆ แลว ทรงราชยานอยา งดีเสดจ็ ออกจากพระนครพาราณสีดว ยราชยานอยา งดี ดว ยราชานภุ าพอยา งย่งิ ใหญ เพ่ือจะเฝา พระผูมพี ระภาคเจาทรงพระนามวากัสสปผเู ปน พระอรหนั ตสมั มาสัมพุทธเจา เสด็จไปโดยเทา ทย่ี าน

พระสตุ ตนั ตปฎก มัชฌมิ นิกาย มชั ฌมิ ปณ ณาสก เลม ๒ ภาค ๒ - หนาท่ี 8จะไปไดแ ลว เสด็จลงจากราชยาน เสดจ็ พระราชดําเนนิ ดว ยพระบาทเขา ไปเฝาพระผมู ีพระภาคเจาทรงพระนามวา กัสสป ผูเปน พระอรหนั ตสมั มาสมั พุทธเจาถึงทปี่ ระทบั ถวายบงั คมแลว ประทบั นั่ง ณ ท่ีควรสวนขางหนง่ึ . [๔๑๕] ดูกอนอานนท พระผมู ีพระภาคเจาทรงพระนามวากัสสปผูเปน พระอรหันตสัมมาสมั พุทธเจา ทรงยังพระเจากกิ ิกาสิราชใหทรงเหน็ แจงใหท รงสมาทาน ใหทรงอาจหาญ ใหทรงราเริง ดวยธรรมีกถา. ลําดับน้ันพระเจากกิ กิ าสิราชอนั พระผมู ีพระภาคเจาทรงพระนามวา กัสสปผูเ ปนพระอรหนั ตสมั มาสมั พุทธเจา ใหท รงเห็นแจง ใหท รงสมาทาน ใหท รงอาจหาญ ใหทรงรา เริง ดว ยธรรมีกถาแลว ไดกราบทลู วา ขา แตพ ระองคผ ูเจริญ ขอพระผูมพี ระภาคเจา พรอมดว ยภกิ ษสุ งฆจงทรงรับภัตตาหารของหมอมฉันในวันพรงุ น.้ี พระผูมีพระภาคเจาทรงพระนามวา กัสสป ผเู ปนพระอรหันตสมั มาสัม-พทุ ธเจา ทรงรบั ดวยอาการดษุ ณีภาพ. พระเจา กกิ ิกาสริ าชทรงทราบวาพระผมู ีพระภาคเจาทรงพระนามวา กัสสปผเู ปนพระอรหันตสัมมาสัมพทุ ธเจาทรงรบั นิมนตแ ลว เสด็จลุกจากอาสนะ ถวายบงั คม ทรงทาํ ประทกั ษิณแลวเสดจ็หลกี ไป. พอลว งราตรีนน้ั ไป พระเจากิกกิ าสิราชรบั สงั่ ใหต กแตง ขาทนยีโภชนยี ะอันประณตี ลว นแตเปนขาวสาลอี นั ขาวและออน มีสงิ่ ดาํ เกบ็ ออกหมดแลว มีแกงและกบั เปน อเนก ในพระราชนเิ วศนของทาวเธอ แลวรับส่งัใหราชบรุ ุษไปกราบทูลภตั กาลวา ไดเ วลาแลว พระเจาขา ภัตตาหารสาํ เรจ็แลว. วาดวยเสดจ็ เขา ไปยงั พระราชนิเวศน [๔๑๖] ดกู อนอานนท ครงั้ นนั้ เวลาเชา พระผูมีพระภาคเจาทรงพระนามวา กสั สปผูเปนพระอรหันตสมั มาสมั พทุ ธเจา ทรงนุง แลว ทรงถือบาตร

พระสุตตนั ตปฎ ก มชั ฌิมนิกาย มชั ฌิมปณ ณาสก เลม ๒ ภาค ๒ - หนาที่ 9และจวี ร เสด็จเขา ไปยังพระราชนิเวศนของพระเจากิกิกาสิราช ประทบั นง่ับนอาสนะท่ีเขาจดั ถวาย พรอ มดวยภกิ ษุสงฆ. ลําดับนั้น พระเจา กิกิกาสิราชทรงอังคาสภิกษสุ งฆม ีพระพุทธเจา เปน ประมุข ใหอิม่ หนําเพยี งพอดว ยของเคีย้ วของฉนั อันประณีต ดว ยพระหัตถของทาวเธอ. คร้ันพระผูม พี ระภาคทรงพระนามวา กสั สป อรหันตสัมมาสมั พทุ ธเจาเสวยเสร็จ วางพระหตั ถจากบาตรแลว พระเจา กิกิกาสิราช ทรงถืออาสนะตํา่ อนั หนึง่ ประทับ น่ัง ณ ทีค่ วรสวนขางหน่งึ ครน้ั แลว ไดกราบทูลวา ขาแตพระองคผเู จริญ ขอพระผมู ีพระภาคเจาทรงรบั การอยจู าํ พรรษา ณ เมอื งพาราณสี ของหมอมฉันเถิดหมอมฉนั จักไดบ ํารงุ พระสงฆเห็นปานน.้ี พระผูม ีพระภาคทรงพระนามวากสั สปอรหนั ตสมั มาสมั พทุ ธเจาตรสั วาอยาเลย มหาบพิตร อาตมภาพรบั การอยูจําพรรษาเสียแลว. แมครัง้ ท่สี อง. . .แมคร้ังทส่ี าม พระเจา กกิ กิ าสิราชไดกราบทลู วา ขาแตพระองคผ ูเจรญิ ขอพระผูม ีพระภาคเจาทรงรบั การอยจู ําพรรษา ณ เมืองพาราณสขี องหมอมฉันเถดิหมอ มฉนั จักไดบ ํารุงพระสงฆเ หน็ ปานน.้ี แมค รง้ั ที่สาม พระผูมีพระภาคทรงพระนามวา กสั สปอรหนั ตสัมมาสัมพุทธเจา ก็ตรัสวา อยาเลย มหาบพิตร อาตมภาพรบั การอยูจาํ พรรษาเสยี แลว .ครั้งนน้ั พระเจากกิ ิกาสิราชทรงเสยี พระทัย ทรงโทมนสั วา พระผูม พี ระภาคทรงพระนามวา กสั สปอรหันตสมั มาสมั พทุ ธเจา ไมท รงรบั การอยจู าํ พรรษา ณเมืองพาราณสีของเราเสียแลว ดงั นี้ แลวไดทูลถามวา ขา แตพ ระองคผเู จริญมใี ครอืน่ ทเ่ี ปนอปุ ฏฐากยง่ิ กวาหมอ มฉันหรอื .

พระสุตตนั ตปฎก มชั ฌิมนกิ าย มชั ฌมิ ปณณาสก เลม ๒ ภาค ๒ - หนาท่ี 10 วา ดวยทรงสรรเสรญิ ฆฏกิ าระ [๔๑๗] มีอยู มหาบพติ ร นคิ มชื่อเวภฬคิ ะ ชา งหมอ ชอื่ ฆฏกิ าระ อยูในนคิ มน้นั เขาเปนอปุ ฏ ฐากของอาตมภาพ นบั เปนอุปฏฐากชัน้ เลิศ พระองคแลทรงเสยี พระทัยมคี วามโทมนัสวา พระผมู ีพระภาคทรงพระนามวา กัสสปอรหนั ตสมั มาสัมพทุ ธเจา ไมทรงรับการอยูจําพรรษาในเมอื งพาราณสีของเราเสียแลว ความเสียใจและความโทมนัสนน้ี ้นั ยอ มไมม ีและจักไมมีในชา งหมอฆฏกิ าระ ดกู อนมหาบพิตร ชางหมอ ฆฏิการะแล ถงึ พระพุทธเจา พระธรรมพระสงฆ เปน สรณะ เวน ขาดจากปาณาติบาต เวนขาดจากอทนิ นาทาน เวนขาดจากกาเมสมุ ิจฉาจาร เวนขาดจากมุสาวาท เวน ขาดจากนาํ้ เมาคือสรุ าและเมรัยอนั เปนทีต่ ัง้ แหงความประมาท ดกู อ นมหาบพิตร ชา งหมอ ฆฏกิ าระเปน ผปู ระกอบดว ยความเลื่อมใส อันไมห วนั่ ไหวในพระพทุ ธเจา ในพระธรรมในพระสงฆ ประกอบดว ยศลี ทีพ่ ระอรยิ ะเจาใคร ดูกอ นมหาบพิตร ชา งหมอฆฏิการะ เปน ผหู มดสงสยั ในทกุ ข ในทุกขสมทุ ยั ในทกุ ขนิโรธ ในทุกข-นิโรธคามินปี ฏิปทา บรโิ ภคภัตม้ือเดยี ว ประพฤติพรหมจรรย มีศีล มีกัลยาณธรรม ปลอ ยวางแกว มณแี ละทองคํา ปราศจากการใชท องและเงินดกู อ นมหาบพติ ร ชา งหมอ ฆฏกิ าระแล ไมขดุ แผนดนิ ดวยสากและดว ยมอืของตน นาํ มาแตดินตล่ิงพงั หรือขยุ หนซู ่ึงมีอยูดว ยหาบ ทาํ เปน ภาชนะแลวกลา วอยา งนวี้ า ในภาชนะน้ี ผใู ดตองการ ผนู ้ันจงวางถุงใสขาวสาร ถุงใสถว่ั เขยี ว หรือถุงใสถวั่ ดําไว แลว นําภาชนะทต่ี องการนั้นไปเถดิ ดกู อนมหาบพติ รชา งหมอ ฆฏิการะ เลี้ยงมารดาบดิ า ผชู รา ตาบอด ชา งหมอฆฏกิ าระเปนอปุ ปาติกะ จะปรนิ พิ พานในภพน้นั มีการไมก ลับจากโลกนนั้ เปนธรรมดาเพราะโอรมั ภาคิยสัญโญชนหาประการหมดสิน้ ไป.

พระสุตตันตปฎก มชั ฌิมนิกาย มชั ฌิมปณณาสก เลม ๒ ภาค ๒ - หนาท่ี 11 [๔๑๘] ดูกอ นมหาบพติ ร คร้งั หนึง่ อาตมภาพอยูทีน่ คิ มชือ่ เวภฬิคะนั้นเอง เวลาเชา อาตมภาพนงุ แลว ถอื บาตรและจีวร เขาไปหามารดาบดิ าของฆฏิการะชางหมอถงึ ที่อยู แลวไดถามวา ดูเถดิ น่คี นหาอาหารไปไหนเสียเลา. มารดาบดิ าของฆฏิการะชา งหมอ ตอบวา ขา แตพระองคผ ูเ จรญิอุปฏฐากของพระองคออกไปเสียแลว ขอพระองคจงเอาขาวสุกจากหมอขา วน้ีเอาแกงจากหมอ แกงนเ้ี สวยเถดิ . ดูกอนมหาบพติ ร ครงั้ น้ัน อาตมภาพไดเ อาขาวสกุ จากหมอ ขา ว เอาแกงจากหมอแกงฉันแลว ลุกจากอาสนะหลีกไป ลาํ -ดบั นัน้ ฆฏิการะชางหมอเขา ไปหามารดาบิดาถึงทอ่ี ยู แลว ไดถ ามวา ใครมาเอาขาวสกุ จากหมอ ขาว เอาแกงจากหมอแกงบริโภคแลว ลุกจากอาสนะหลกี ไป.มารดาบิดาบอกวา ดูกอนพอ พระผมู ีพระภาคเจาทรงพระนามวากัสสปอรหนั ต-สัมมาสัมพทุ ธเจา ทรงเอาขา วสกุ จากหมอขา ว เอาแกงจากหมอ แกงเสวยแลวเสด็จลุกจากอาสนะหลีกไป. ครง้ั นัน้ ฆฏิการะชางหมอมคี วามคดิ เห็นวา เปนลาภของเราหนอ เราไดดแี ลว หนอ ทีพ่ ระผูมีพระภาคเจา ทรงพระนามวากสั สปอรหนั ตสัมมาสมั พทุ ธเจา ทรงคนุ เคยอยา งย่งิ เชนนีแ้ กเ รา. ดูกอ นมหาบพิตร ครัง้ นนั้ ปต ิและสขุ ไมล ะฆฏกิ าระชา งหมอตลอดกงึ่ เดือน ไมล ะมารดาบิดาตลอดเจ็ดวนั . [๔๑๙] ดูกอ นมหาบพติ ร ครั้งหนึ่ง อาตมภาพอยทู ี่เวภฬิคนคิ มน้ันเอง. คร้นั นน้ั ในเวลาเชา อาตมภาพนงุ แลว ถือบาตรและจีวรเขาไปหามารดาบิดาของฆฏิการะชา งหมอถงึ ทอ่ี ยู แลวไดถามวา ดูเถดิ น่คี นหาอาหารไปไหนเสียเลา . มารดาบิดาของฆฏกิ าระชา งหมอตอบวา ขา แตพระองคผูเจริญ อปุ ฏ ฐากของพระองคอ อกไปเสียแลว ขอพระองคจงเอาขนมสดจากกระเชา นี้ เอาแกงจากหมอ แกงเสวยเถิด. ดูกอนมหาบพิตร คร้ังนั้น อาตมภาพไดเอาขนมสดจากกระเชา เอาแกงจากหมอ แกงฉนั แลว ลกุ จากอาสนะหลกี ไป. ลาํ ดบั นน้ั ฆฏิการะชา งหมอเขา ไปหามารดาบดิ าถงึ ที่อยู แลว ไดถามวา ใครมาเอาขนมสดจากกระเชา

พระสุตตันตปฎก มชั ฌมิ นกิ าย มัชฌิมปณณาสก เลม ๒ ภาค ๒ - หนาที่ 12เอาแกงจากหมอ แกงบรโิ ภค แลว ลุกจากอาสนะหลีกไป. มารดาบดิ าบอกวา ดกู อนพอ พระผูมพี ระภาคเจา ทรงพระนามวา กัสสปอรหนั ตสมั มาสัมพุทธเจา ทรงเอาขนมสดจากกระเชา เอาแกงจากหมอแกงเสวยแลว เสดจ็ ลุกจากอาสนะหลีกไป. ครัง้ นนั้ ฆฎิการะชา งหมอ มคี วามคิดเหน็ วา เปนลาภของเราหนอ เราไดด ีแลวหนอ ที่พระผมู ีพระภาคทรงพระนามวา กัสสปอรหันตสัมมาสัมพทุ ธเจาทรงคุนเคยอยา งยิ่ง เชน นีแ้ กเ รา. ดูกอ นมหาบพติ ร ครั้งน้นั ปต ิและสขุ ไมละฆฏกิ าระชา งหมอตลอดก่งึ เดอื น ไมละมารดาบิดาตลอดเจด็ วนั . [๔๒๐] ดูกอนมหาบพติ ร คร้ังหน่ึง อาตมภาพอยทู ีเ่ วภฬคิ นิคมน้นัเอง ก็สมัยนัน้ กฏุ ิร่วั . อาตมภาพจึงเรียกภกิ ษุท้งั หลายมาวา ดกู อนภิกษทุ ง้ัหลาย เธอท้งั หลายจงพากันไปดหู ญงิ ทนี่ เิ วศนข องฆฏกิ าระชา งหมอ. เมื่ออาตมภาพกลาวอยางนี้แลว ภิกษเุ หลาน้นั ไดกลาวกะอาตมภาพวา ขาแตพ ระ-องคผูเ จริญ หญา ที่นเิ วศนข องฆฏิการะชา งหมอ ไมมี มแี ตห ญาที่มงุ หลังคาเรือนทฆ่ี ฏกิ าระชางหมอ อยเู ทานน้ั . อาตมภาพไดสง่ั ภิกษุทง้ั หลายวา ดูกอ นภิกษุท้งัหลาย เธอท้งั หลายจงพากันไปร้ือหญาท่มี งุ หลังคาเรือน ทฆ่ี ฏิการะชา งหมอ อยูมาเถิด. ดูกอนมหาบพติ ร คร้ังนน้ั ภิกษุเหลา น้ันไดไ ปรอื้ หญาทมี่ งุ หลงั คาเรือนท่ีฆฏกิ าระชา งหมออยูม าแลว . ลาํ ดบั นั้น มารดาบิดาของฆฏกิ าระชา งหมอไดกลาวกะภกิ ษุเหลานน้ั วา ใครมารอ้ื หญามงุ หลงั คาเรือเลา . ภิกษทุ งั้ หลายตอบวา ดกู อนนอ งหญิง กุฎขี องพระผูมพี ระภาคเจาทรงพระนามวากัสสปอรหันต-สมั มาสัมพุทธเจา รั่ว . มารดาบิดาฆฏิการะชางหมอไดกลาววา เอาไปเถดิ เจา ขาเอาไปตามสะดวกเถิด ทานผเู จริญ. ครัง้ น้ัน ฆฏิการะชางหมอเขา ไปหามารดาบดิ าถงึ ท่อี ยู แลวไดถามวา ใครมารือ้ หญา มุงหลังคาเรอื นเสียเลา. มารดาบดิ าตอบวา ดกู อ นพอ ภิกษุทัง้ หลายบอกวา กฎุ ีของพระผูมีพระภาคเจาทรงพระนามวากัสสปอรหันตสัมมาสัมพทุ ธเจา รั่ว. ดกู อนมหาบพิตร ครั้งน้ัน

พระสตุ ตนั ตปฎก มชั ฌมิ นกิ าย มชั ฌมิ ปณ ณาสก เลม ๒ ภาค ๒ - หนาท่ี 13ฆฏิการะชา งหมอ มีความคิดเห็นวา เปนลาภของเราหนอ เราไดด แี ลวหนอทีพ่ ระผมู พี ระภาคทรงพระนามวา กัสสปอรหันตสัมมาสมั พุทธเจา ทรงคนุ เคยอยา งย่ิงเชน นี้แกเ รา. ดูกอ นมหาบพิตร ครงั้ นนั้ ปตแิ ละสุขไมละฆฏกิ าระชา งหมอ ตลอดก่งึ เดือนไมล ะมารดาบดิ าตลอดเจด็ วัน. และครงั้ น้ัน เรอื นทฆ่ี ฏิการะชางหมออยทู ้ังหลังนั้นมอี ากาศเปนหลังคาอยตู ลอดสามเดอื น ถงึ ฝนตกก็ไมร วั่ดกู อนมหาบพติ ร ฆฏกิ าระชางหมอ มีคุณเหน็ ปานน.้ี กกิ ิ. ขาแตพระองคผ เู จริญ เปน ลาภของฆฏิการะชา งหมอแลว ฆฏกิ าระชางหมอไดด ีแลว ท่พี ระผมู ีพระภาคเจา ทรงคนุ เคยอยางย่ิงเชน น้ีแกเขา. [๔๒๑] ดกู อนอานนท คร้ังน้ัน พระเจา กิกิกาสริ าชไดสง เกวยี นบรรทกุ ขาวสารขา วปณฑุมฑุ ิกสาลีประมาณหารอยเลม และเครื่องแกงอนัสมควรแกข าวสารนน้ั ไปพระราชทานแกฆ ฏกิ าระชา งหมอ. คร้ังน้นั ราชบรุ ุษท้ังหลายเขา ไปหาฆฏิการะชางหมอแลวไดก ลาววา ดกู อนทานผูเจรญิ นข้ี าวสารขา วปณฑุมุฑกิ สาลบี รรทกุ เกวียนประมาณหารอ ยเลม และเครื่องแกงอันสมควรแกขา วสารนัน้ พระเจา กิกกิ าสิราชสงมาพระราชทานแกท านแลว จงรบัของพระราชทานเหลาน้นั ไวเ ถดิ . ฆฏิการะชา งหมอไดตอบวา พระราชามพี ระราชกิจมาก มีราชกรณียะมาก ของที่พระราชทานมาน้ี อยาเปน ของขา พเจาเลย จงเปน ของหลวงเถดิ . [๔๒๒] ดกู อ นอานนท เธอจะพึงมีความคดิ เหน็ วา สมัยน้ัน คนอ่ืนไดเ ปนโชตปิ าลมาณพแนนอน แตข อนั้นเธอไมควรเหน็ อยางนน้ั สมัยน้นั เราไดเปนโชตปิ าลมาณพ. พระผูมพี ระภาคเจา ไดตรสั พระพทุ ธพจนน แ้ี ลว ทา นพระอานนทยนิ ดชี ่นื ชมพระภาษิตของพระผูมพี ระภาคเจาแลว ดงั น้แี ล. จบ ฆฏกิ ารสตู ร ท่ี ๒

พระสตุ ตันตปฎ ก มชั ฌมิ นิกาย มัชฌมิ ปณ ณาสก เลม ๒ ภาค ๒ - หนา ที่ 14 ราชวรรควรรณนา อรรถกถาฆฏิการสูตร ฆฏกิ ารสูตรมคี าํ เร่ิมตนวา ขาพเจา ไดสดบั มาแลว อยา งน้ี:- พึงทราบวินิจฉัยในฆฏิการสูตรนน้ั ดังตอไปนี้ บทวา สิต ปาตวฺ ากาสิทรงกระทาํ ความแยม พระโอษฐใ หปรากฏ ความวา พระผูมีพระภาคเจา ทรงดําเนนิ ไปโดยมหามรรคา ทรงตรวจดูภมู ิประเทศแหงหนึ่ง แลวทรงรําพงึ วาเมื่อเราประพฤตจิ ริยาอยู เคยอยใู นท่ีน้บี า งหรอื หนอ ดงั น้ี ทรงเห็นวา เมอื่ศาสนาพระกสั สปพุทธเจา ท่นี ้เี ปนนิคมช่ือวา เวภัลลิคะ๑ ในกาลน้ัน เราเปนมาณพชือ่ โชตปิ าละ เรามสี หายเปน ชา งหมอ ชอ่ื ฆฏกิ าระ เรากับนายฆฏิการะน้ันไดก ระทาํ เหตอุ ันดไี วอ ยางหนงึ่ ในทีน่ ้ี ความดีนั้นยงั ปกปด อยู ยังไมป รากฏแกภกิ ษุสงฆ เอาเถดิ เราจะกระทําเร่ืองน้ันใหปรากฏแกภิกษุสงฆทรงดาํ รดิ งั น้แี ลว ทรงหลกี ออกจากทางประทบั ยนื อยู ณ ประเทศหนึ่งเทียวทรงกระทาํ ความแยม พระโอษฐใ หปรากฏ ทรงแยม พระโอษฐ. พระพทุ ธเจาทัง้ หลายยอ มไมทรงพระสรวล เหมือนอยา งพวกมนษุ ยช าวโลกยี  ยอ มตที องหวั เราะวา ทไี่ หน ทไ่ี หน ดังน้.ี สวนการยมิ้ แยม ของพระพทุ ธเจาทงั้ หลายปรากฏเพียงอาการยินดรี า เรงิ เทานัน้ . อนงึ่ การหัวเราะน้นั มไี ดด ว ยจิตท่เี กดิพรอ มดวยโสมนสั ๑๓ ดวง. ในบรรดาจิตเหลา นนั้ มหาชนชาวโลกยอมหวั เราะดว ยจติ ๘ ดวง คอื โดยอกุศลจิต ๔ ดวง โดยกามาวจรกุศลจติ ๔ ดวง.พระเสกขบุคคลยอมหัวเราะดวยจิต ๖ ดวง นาํ จติ ที่สัมปยตุ ดว ยทฏิ ฐฝิ า ยอกศุ ลออก ๒ ดวง. พระขีณาสพยอ มยม้ิ แยม ดวยจติ ๕ ดวง คอื ดวยกิริยาจติ ที่เปน๑. ฉ เวคะลิงคะ. ส.ี เวหลิงคะ.

พระสตุ ตนั ตปฎ ก มัชฌมิ นกิ าย มัชฌมิ ปณณาสก เลม ๒ ภาค ๒ - หนา ที่ 15สเหตุกะ ๔ ดวง ดวยกิริยาจติ ท่ีเปน อเหตุกะ ๑ ดวง. แมในจติ เหลา นนั้ เมอื่อารมณมกี าํ ลงั มาปรากฏยอ มยม้ิ แยม ดว ยจติ ท่ีสมั ปยตุ ดว ยญาณ ๒ ดวง. เม่อือารมณทุรพลมาปรากฏ ยอ มยิม้ แยมดว ยจติ ๓ ดวง คอื ดว ยทุเหตกุ จิต ๒ดวง ดวยอเหตกุ ะ ๑ ดวง. แตในที่นี้ จิตท่เี กดิ พรอมดว ยโสมนสั อันเปน มโนวญิ ญาณธาตุฝา ยกริ ิยาอเหตุกจติ ทําใหความหัวเราะเพยี งอาการยินดีราเริงใหเ กดิแตภวังคเทา นั้น. อนงึ่ ความแยม นน้ี ้ัน ถึงมปี ระมาณเล็กนอยอยา งนี้ กไ็ ดปรากฏแกพระเถระ. ถามวา ปรากฏอยางไร. ตอบวา ธรรมดาในกาลเชน นั้นเกลยี วรัศมมี ีประมาณเทา ตนตาลใหญ รงุ เรอื งแปลบปลาบประดุจสายฟามชี อ ต้ัง๑๐๐ จากพระโอษฐ ประหน่ึงมหาเมฆที่จะยังฝนใหต กในทวปิ ทัง้ ๔ ตัง้ ขึน้ จากพระเขีย้ วแกว ท้ัง ๔ กระทําประทักษณิ พระเศยี รอนั ประเสริฐ ๓ รอบ แลวก็อนั ตรธานหายไป ณ ปลายพระเข้ียวแกว นนั่ แล. เพราะเหตนุ ั้นทานพระอานนทถงึ จะเดนิ ตามไปขา งพระปฤษฎางคข องพระผูมพี ระภาคเจา ก็ทราบถึงความแยมพระโอษฐด วยสญั ญานั้น. พึงทราบวนิ จิ ฉยั ในคาํ วา โส ภควนฺต เอตทโวจ นี้ ดังตอไปนี้นัยวา ทา นพระอานนท คิดวา พระผูมีพระภาคเจา พระนามวา กสั สปะ ยอมทรงโอวาทภิกษุสงฆ ทรงกระทําการประกาศสจั จธรรมท้งั ๔ เราจักใหพระผมู ีพระภาคเจาพอพระทัยประทบั น่ัง ณ ทนี่ ี้ ภมู ภิ าคนี้ จกั เปน อนั พระพุทธเจาถึงสองพระองคท รงใชสอย มหาชนจกั บูชา ดวยของหอมและระเบียบดอกไมเปนตน จักกระทาํ เจดยี ส ถานบาํ รงุ อยูก็จักมีสวรรคเ ปน ท่ไี ปในภายหนา ดังนี้แลว จงึ ไดกราบทูลคาํ วา ถา อยางนน้ั ขอพระผมู พี ระภาคเจา ดงั นี้เปนตน นั้น. บทวา มณุ ฑฺ เกน สมณเกน ความวา จะเรียกคนศีรษะโลนวาคนโลน หรอื เรียกสมณะวา สมณะ ยอ มสมควร. ก็แลโชตปิ าละนี้ระอาอยดู วย

พระสุตตนั ตปฎก มัชฌิมนกิ าย มัชฌิมปณ ณาสก เลม ๒ ภาค ๒ - หนา ที่ 16โวหารทตี่ นเรยี นแลว ในพราหมณสกลุ เพราะยังมีญาณไมแกกลาแลว จงึกลา วอยางนน้ั . บทวา โสตฺตสิ ินาน ไดแ ก ผงบดทท่ี ําไวสําหรับอาบนํ้า.ท่ีเคลาจุณหนิ สดี ังพลอยแดงกับตา งทําแลวทา นเรยี กวา ผงบด. ซงึ่ ทา นหมายเอากลาวไววา เตน โข ปน สมเยน ฉพพฺ คคฺ ิยา ภกิ ฺขู กรุ ุวินฺทยิ สตุ ตฺ ิกายนหายนฺต๑ิ ก็คร้งั น้ันแล ภกิ ษุฉพั พคั คีย อาบน้าํ ดว ยผงหนิ แดงสาํ หรบั ขดั สตี วั .สหายทงั้ สองนัน้ ถอื เอาผงหินแดงสําหรับขดี สีตวั นัน้ ไปขดั สีตวั . บทวา เอวสมมฺ ความวา แมในปจ จุบนั น้ี พวกมนษุ ย มใิ ครชวนวา พวกเราไปไหวพระเจดีย ไปฟงธรรมกันเถอะ จะไมกระทําความอตุ สาหะ แตใคร ๆ ชวนวาพวกเราไปดฟู อ นราํ ขบั รองเปน ตน กันเถอะ ดังน้ี จะรับคาํ ดว ยการชกั ชวนเพียงครัง้ เดยี วฉนั ใด โชติปาละกฉ็ นั นนั้ เหมอื นกัน เมอ่ื ฆฏิการะชวนวา ไปอาบน้าํ กนั เถอะ กร็ บั คาํ ดว ยการชวนคําเดียว จึงตอบไปอยา งน้นั . บทวา โซตปิ าล มาณว อามนฺเตสิ ความวา ฆฏกิ าระชางหมออาบนาํ้ ดว ยการบรหิ ารอยา งดที ข่ี างหน่งึ แลว ข้นึ กอนยืนรออยู เมื่อโชติปาละอาบอยดู วยการบรหิ ารอยางผูมอี สิ รยิ ยศอนั ใหญ จนอาบเสร็จแลว เรียก โชติปาละผนู ุงหม แลว กาํ ลังกระทําผมใหแ หง อย.ู ฆฏกิ าระเมือ่ จะแนะนําจึงกลาววา อยเพราะโชตปิ าละมาณพอยูใกลกัน. บทวา โอวฏฎ ิก วินิเวเตฺวา ความวา พระโพธสิ ตั วผมู ีกาํ ลงั ดุจชางสารเอนไปหนอ ยหนึง่ กลา ววา ถอยไปสหาย ใหฆฏกิ าระชางหมอปลอ ยการจบั ท่ีจบั ไวแลว. บทวา เกเสสุ ปรามสติ ฺวา เอตทโวจ ความวา ไดย ินวา ฆฏิการะนน้ั ดาํ รวิ า มาณพโชติปาละน้ี เปน คนมปี ญ ญาเม่ือไดเ หน็ ครั้งเดยี วจักเลอื่ มใสในการเหน็ พระตถาคตดวย จักเล่อื มใสในธรรมกถาดวย ธรรมดาผทู เี่ ลื่อมใสแลวจักอาจทําอาการท่ไี ดเลอื่ มใส ช่ือวา มิตรยอมมคี ณุ ประโยชน๑. ว.ิ จุ ๗/๓

พระสตุ ตนั ตปฎ ก มัชฌิมนิกาย มชั ฌิมปณ ณาสก เลม ๒ ภาค ๒ - หนา ท่ี 17อันน้ี เราจักทาํ อยา งใดอยางหน่งึ จบั สหายผูเ สมอ ไปยังสาํ นักพระทศพลใหจงได ดงั นั้น จึงจับโชตปิ าลมาณพนนั้ ทผี่ มแลวไดกลา วคําน้นั . บทวาอติ รชจฺโจ ความวา ฆฏิการะ มีชาติเปนอยางอ่ืน คือ มีชาติไมเสมอกันกบั เรา หมายความวา มีชาตติ าํ่ . บทวา น วตที  นี้ ไดถ งึ ความตกลงในการจบั นั่นแหละวา การจับเรานี้ จกั ไมเ ปนการจับที่ทราม คือ ไมใ ชก ารจบัท่ีเลก็ นอย จักเปนการจบั ทใ่ี หญ คือ ฆฏกิ าระชางหมอนี้ มไิ ดจับดว ยกาํ ลงัของตน จับดว ยพระกําลงั ของพระศาสดา ดงั น้.ี ท อกั ษร หิ อักษร และป อกั ษรในคําวา ยาวตโทหิป นี้ เปน นบิ าต ความวา เทา นน้ั เปน อยางยง่ิ . คํานี้มีอรรถาธบิ ายวา เรยี กดว ยวาจา และจับท่ีชายพก เลยไปจนถงึ จบัผม ควรทาํ ประโยคเพอื่ การจบั ในขอนัน้ . บทวา ธมมฺ ยิ า กถาย ไดแก พึงทราบธรรมกิ ถาที่ปฏสิ ังยตุ ดว ยปุพเพนวิ าสญาณเพื่อไดเ ฉพาะซ่งึ สติในทนี่ ี้. ก็พระผมู ีพระภาคเจา ตรัสธรรมกถาเพอ่ื ใหโซติปาละนั้นกลับไดสตโิ ดยนัยนว้ี า ดกู อนโชติปาละ ตวั ทานมิใชส ตั วผ หู ยง่ั ลงสูฐานะอันตํ่าทรามแตทานปรารถนาสพั พญั ุตญาณหย่งั ลง ณ มหาโพธิบัลลังก ธรรมดาคนเชนทานไมควรอยดู วยความประมาท ดงั นี.้ ฝา ยพระเถระผูอยู ณ สมุทรขา งโนนกลา ววา พระผมู ีพระภาคเจา ตรัสธรรมิกถาวา โชติปาละ เราบําเพ็ญบารมี ๑๐ประการ ตรสั รูสัพพญั ตุ ญาณ มภี ิกษุสองหม่นื แวดลอ ม เที่ยวไปในโลกดวยประการใด แมต วั ทา นก็จงบาํ เพญ็ บารมี ๑๐ ประการ แทงตลอดสัพพญั ตุ -ญาณ มหี มสู มณะเปน บรวิ าร ทองเทีย่ วไปในโลก ดวยประการเชนเดียวอยางนัน้ เถดิ เราเหน็ ปานนไี้ มสมควรจะตอ งประมาท ดงั นี้ จิตของโชตปิ าละน้ันยอ มนอมไปในบรรพชาดว ยประการใด กท็ รงสั่งสอนถงึ โทษในกามทง้ั หลายและอานสิ งสใ นการออกบวชดวยประการน้นั .

พระสุตตันตปฎก มชั ฌมิ นกิ าย มชั ฌมิ ปณณาสก เลม ๒ ภาค ๒ - หนา ที่ 18 บทวา อลตฺถ โข อนนททฺ ปพฺพชฺช อลตฺถ อปุ สมปฺ ท ความวา โชติปาลมาณพบวชแลวไดก ระทาํ อยา งไร ทผี่ ูเ ปน พระโพธสิ ตั วจ ะพงึ กระทาํ .ธรรมดาพระโพธิสัตวย อ มบรรพชาในที่เฉพาะพระพักตรข องพระพุทธเจา ท้ังหลาย. ก็แลครนั้ บวชแลว ยอ มไมเ ปนผมู ีเขาอนั ตกแลวดจุ สตั วนอกนี้ ตงั้ อยูในจตปุ ารสิ ทุ ธศิ ลี แลว เลาเรียนพระพทุ ธพจน คือ พระไตรปฎก สมาทานธดุ งค ๑๓ เขา ปา บาํ เพญ็ คตวัตร และ ปจ จาคตวตั ร กระทาํ สมณธรรมเจริญวปิ สสนา จนถงึ อนโุ ลมญาณจึงหยดุ ไมกระทาํ ความพยายามเพือ่ มรรคผลตอไป แมโ ชติปาลมาณพ กไ็ ดก ระทําอยา งน้นั เหมอื นกัน. บทวา อฑฺฒ-มาสูปสมปฺ นฺเน ความวา คร้นั พระผมู ีพระภาคเจา ทรงยังทารกแหงตระกูลใหบวชแลว ไมป ระทับอยหู นึ่งเดอื น เสดจ็ ไปแลว ความเศรา โศกของมารดาบดิ าไมสงบ. เขายังไมร กู ารถือบาตรและจวี ร ความคนุ เคยกบั ภกิ ษหุ นุมและสามเณรทั้งหลายยงั ไมเ กดิ ความเย่ือใยกับพระเถระทัง้ หลายยงั ไมมัน่ คง ยังไมเกดิ ความยินดีในทท่ี ไ่ี ปแลว ๆ แตเ ม่อื อยตู ลอดเวลามีประมาณเทา นี้ มารดาบดิ า ก็ยอ มไดเพอื่ เหน็ ดว ยเหตนุ นั้ ความโศกของมารดาและบิดาน้ัน ยอมเบาบางลง ยอมรูการถอื บาตรและจีวร ยอมเกดิ ความคนุ เคยกบั สามเณรและภิกษหุ นมุ ทง้ั หลาย ความเย่ือใยกับพระเถระทั้งหลาย ยอ มตัง้ มัน่ ในทไ่ี ปแลวๆยอ มมคี วามยนิ ดยี ่ิง ยอ มไมก ระสนั เพราะฉะนัน้ จงึ ควรอยตู ลอดกาลมีประมาณเพยี งน้ี เพราะฉะนน้ั พระผมู พี ระภาคเจาพระนามวา กสั สป ทรงประทบั อยูสน้ิ กึ่งเดอื น ทรงหลีกไปแลว . บทวา ปณฑฺ มุ ุทิกสฺส สาลิโน ไดแ ก ขา วสาลีแดงทก่ี ระทาํ ใหออนนมุ แหงแลว . ไดยินวา ขาวสาลนี น้ั ตัง้ แตหวา นไปมกี ารบรหิ าร ดังนี้แปลงนา ตองมีกระทาํ บรกิ รรมเปนอยางดี แลวเอาพืชวางในท่ีน้ัน รดดว ยนาํ้หอม. ในเวลาหวา น ผูกลําแพนมีผาอยเู บ้อื งบน ทาดุจเพดาน เวลาแก ก็

พระสุตตันตปฎก มัชฌมิ นิกาย มชั ฌมิ ปณ ณาสก เลม ๒ ภาค ๒ - หนา ท่ี 19เก่ียวรวงขาวเปลอื กทําเปนกํา ๆ ผูกเชือกหอยตากใหแ หง ลาดจุณของหอมใหเต็มฉางเก็บไวแ ลวเปด ทุกสามป. ขาวสาลแี ดงกลน่ิ หอมทเ่ี กบ็ ไวถ งึ สามปอยางนี้ ซอ มเปน ขา วสารบรสิ ุทธิ์ดี ไมมีเมล็ดดาํ จะตกแตงเปนของเคยี้ วชนดิ ตาง ๆก็ได เปน ขา วสวยก็ได. ทา นหมายเอาคํานัน้ จึงกลา ววา ปณตี จฺ ขาทนียโภชนยี  ฯลฯ กาล อาโรจาเปสิ แปลวา ตกแตงขาทนียะโภชนยี ะอันประณีต ฯเปฯ แลว ใหราชบรุ ุษกราบทูลภัตตกาล ดังน้ี. สองบทวา อธิวฏุ โ  เม ความวา พระผมู ีพระภาคเจาพระนามวากัสสป ตรัสหมายถงึ อยา งไร ? ตรัสหมายถึงวา ในเวลาพระองคเสด็จออกจากเวภลั ลคิ ะ ฆฏิการะไดถอื เอาปฏิญญาเพื่อใหเสดจ็ ประทบั อยจู ําพรรษาในสํานกั ของคนนนั้ เสยี แลว. ตรสั หมายถึงการจําพรรษานัน้ . บทวา อหุเทวอฺถตฺต อหุ โทมนสสุ  ความวา พระเจา กกิ ิกาสิราชทรงปรารภถึงความไมมีลาภ มคี วามเสยี พระทัย มจี ิตโทมนสั วา เราไมไดเพ่อื ถวายทานตลอดไตรมาส และไมไดเ พ่ือฟง พระธรรม และไมไดเพือ่ ปฏิบตั ิพระภกิ ษุถึง ๒ หมืน่รปู โดยทาํ นองนีเ้ สียแลว . ไมทรงปรารภพระตถาคต. ถามวา เพราะเหตุไร.ตอบวา เพราะพระองคเ ปน พระโสดาบนั . ไดยนิ มาวา แตก อนพระเจากิกกิ าสิราชนั้นทรงนบั ถอื พราหมณ. ตอมาสมัยหน่ึง เม่ือชายแดนกําเรบิ ขึ้น ทรงเสด็จไประงบั จงึ ตรัสส่ังธิดา พระนามวา อรุ จั ฉทา วา ลกู รกั เจา จงอยาประมาทในเทวดา ของเรา. พวกพราหมณท้ังหลายเหน็ ราชธดิ านั้นแลว ตา งหมดความสาํ คญั ไป. ราชบรุ ษุ ทงั้ หลายเมื่อพระนางถามวา คนพวกนีค้ ือใคร ก็ตอบวา เปน เทวดา๑ของพระองค. พระ-ราชธิดาตรสั ถามวา ชือ่ วา ภมุ เทวดา มีรปู อยางนเ้ี อง แลว ทรงเสด็จขึน้ปราสาท. วันหนึง่ พระนางทรงยืนทอดพระเนตรถนนหลวง ทรงเหน็ พระ๑. ฎีกาวา เตส สมฺ า สมยั นน้ั เรยี ก พราหมณเหลาน้นั วา ภุมเทวดา

พระสุตตนั ตปฎก มัชฌมิ นิกาย มชั ฌมิ ปณณาสก เลม ๒ ภาค ๒ - หนาท่ี 20อัครสาวกของพระผูมีพระภาคเจาพระนามวา กัสสป ทรงส่งั ใหนมิ นตม าแลวถวายบิณฑบาต ทรงสดบั อนุโมทนาอยูเทียว ไดเปนพระโสดาบนั จงึ ตรสัถามวา ภกิ ษุรปู อ่นื ๆ ยงั มีอีกบางไหม ไดทรงสดบั วา พระศาสดาพรอมดว ยภิกษุสงฆส องหม่ืนรูป เสดจ็ ประทับ อยู ณ ปาอสิ ิปตนะ จึงทรงใหไปนิมนตม าแลว ทรงถวายทาน. พระราชาทรงยงั พระราชอาณาเขตใหสงบแลว เสด็จกลบัแลว. ทนี ั้นพวกพราหมณท ้ังหลายมาเฝา พระราชากอ นกวาทีเดียว กลาวโทษพระธดิ าแลว แตกกนั . แตพ ระราชาไดท รงประทานพรไวใ นเวลาพระราชธิดาประสตู ิ. พระญาตทิ ั้งหลาย ขอพรถวายพระนางวา ขอใหครองราชย ๗ วนั .คร้ังนนั้ พระราชาจึงทรงมอบราชสมบตั ิใหพระราชธดิ าสิน้ ๗ วนั . พระราชธดิ าทรงยังพระศาสดาใหเ สวยอยู ส่ังใหเ ชญิ พระราชาเสด็จประทบั น่งั ณ ภายนอกมา นแลว . พอพระราชาไดท รงสดับอนุโมทนาของพระศาสดากไ็ ดเ ปน พระ-โสดาบัน. กธ็ รรมดาพระโสดาบันจะไมท รงมอี าฆาตปรารภพระตถาคต. เพราะฉะน้ัน ทา นจงึ กลาววา น ตถาคต อารพฺถ แปลวา ความเสียใจ ความโทมนัสใจ ไมไ ดปรารภพระตถาคต. บทวา ย อิจฺฉติ ต หรตุ ความวา ไดย นิ วา ฆฏกิ าระชางหมอทําภาชนะทงั้ หลายไว ไมกระทาํ การซอื้ และการขาย. กค็ รน้ั กลาวอยางนี้แลวจงึ ไปสูป า เพอื่ หาฟน บา ง เพอ่ื หาดินบา ง เพ่อื หาใบไมบ าง. มหาชนไดย ินวาฆฏิการะชา งหมอ ทาํ ภาชนะเสร็จแลว จึงถือเอาขา วสาร เกลอื นมสม นํ้ามนัและน้าํ ออยท่อี ยา งดี ๆ เปน ตน มา. ถา ภาชนะมคี ามาก มลู คา มีนอ ย. จะตอ งใหสิ่งของสมควรกันจึงคอยเอาไป ฉะนัน้ มหาชนจงึ ยังไมเอาภาชนะนน้ั ไป. จะตองไปนาํ เอามลู คา มาอีก ดวยคิดวา ฆฏกิ าระชา งหมอเปนพอคา ประกอบดวยธรรมปฏิบัตบิ ํารุงมารดาบิดา บาํ รงุ พระสมั มาสัมพุทธเจา อกุศลจักมีแกเราเปนอนั มากดงั นี.้ แตถาภาชนะมีคานอ ย มูลคา ท่เี ขานาํ มามีมาก จะชวยเก็บงํามลู คา ที่นํา

พระสตุ ตนั ตปฎ ก มชั ฌิมนกิ าย มัชฌิมปณ ณาสก เลม ๒ ภาค ๒ - หนาท่ี 21มาใหด ีเหมอื นเจา ของบานแลวจงึ ไปดวยคดิ วา ฆฏิการะชางหมอ เปนพอคา ท่ีประกอบดว ยธรรม จกั เปน บญุ ของพวกเรา ดังนี้. พระผูมพี ระภาคเจา พระนามวา กสั สป เมื่อจะทรงตดั ขาดคลองแหงพระดํารัสของพระราชาวา ก็ฆฏิการะชางหมอ มคี ณุ ถึงอยา งน้ี เหตไุ รจงึ ยังไมบวช จงึ ตรสั วา ฆฏกิ าระชา งหมอเล้ียงมารดาบดิ า ผูตาบอด ผแู กเฒา ดังนี้. บทวา โก นุ โข ความวา พระผมู พี ระภาคเจาตรสั ถามวา ฆฏกิ าระชา งหมอ ไปไหนละ. บทวา กมุ ฺภยิ า แปลวา จากหมอ ขาว. บทวา ปรโิ ยคาแปลวา. จากหมอ แกง. บทวา ปรภิ ุ ชฺ แปลวา จงบริโภคเถดิ . ถามวาก็มารดาบิดาของฆฏิการะกลา วอยา งนน้ั เพราะเหตุไร. ตอบวา ไดยินวาฆฏิการะชา งหมอหุงขาวแลว ตมแกงแลว ใหม ารดาบิดาบรโิ ภคแลว ตวั เองจงึบรโิ ภค แลวตง้ั ขา ว ตัง้ แกงทต่ี ักไวถวายพระผมู พี ระภาคเจา ปลู าดอาสนะไวนําอาหารเขา ไปวางไวใ กล ต้ังนาํ ไวใ หสัญญาแกมารดาบดิ าแลว จงึ ไปสูป า เพราะฉะนน้ั จงึ กลาวอยางน้ี. บทวา อภิวสิ ฺสฏโ แปลวา ทรงคนุ เคยอยา งย่ิง. บทวา ปต ิสขุ  น วิชหิ ความวา ฆฏิการะชา งหมอไมละปติสุขตลอดไป โดยแทจริง ฆฏิการะชา งหมอ ระลึกอยูเนอื ง ๆ ไมว าขณะใด ๆ เปนกลางคืนกต็ าม กลางวนั ก็ตาม ทัง้ ในบานทั้งในปา วา พระผยู อดบุคคลในโลกทเ่ี รยี กวา พรอ มทั้งเทวโลก ทรงเขา มาในบา นเรา ถือเอาอามสิ ไปบรโิ ภคชา งเปนลาภของเราหนอ ปตมิ ีวรรณะ ๕ ยอ มเกิดขึ้นทุกขณะ ๆ. ทานกลา วคํานั้นหมายถึงเรื่องน้.ี บทวา กโฬปย า แปลวา จากกระเชา. ถามวา ก็พระผมู พี ระภาคเจาทรงกระทาํ อยางนไ้ี ดหรือ. ตอบวา เปนเหตอุ ันชอบธรรม เชน เดยี วกับขาวในบาตรของภกิ ษทุ งั้ หลาย เพราะฉะน้นั พระผูมพี ระภาคเจา จงึ ทรงกระทาํ อยา งนัน้ . อนึง่ การบญั ญตั ิสิกขาบท ยอ มมีแกพระสาวกท้งั หลายเทา น้นั ชอ่ื วา

พระสตุ ตนั ตปฎ ก มชั ฌมิ นิกาย มัชฌิมปณ ณาสก เลม ๒ ภาค ๒ - หนา ท่ี 22เขตแดนแหงสิกขาบทยอมไมม ีแกพระพุทธเจา ทง้ั หลาย. เหมอื นอยางวาดอกไมแ ละผลไมท่มี อี ยใู นพระราชอทุ ยาน คนเหลา อ่นื เกบ็ ดอกไมแลผลไมเหลา นนั้ ไปยอ มมีโทษ สวนพระราชาทรงบรโิ ภคไดตามพระราชอธั ยาศัย ขอนี้ก็มีอปุ ไมยเหมอื นอยา งน้ัน. สว นเถระผอู ยู ณ ฝง สมทุ รขางโนน กลาววาไดย ินวา พวกเทวดาท้ังหลายจดั แจงถวายแลว ดังนี้. บทวา หรถ ภนเฺ ต ทรถ ภทฺรมขุ า ความวา ลูกของเราเมอ่ื ถามวา จะไปไหน. ก็ตอบวา ไปสาํ นักพระทศพล. มวั ไปท่ไี หนเสียกระมงั หนอ จึงไมรวู าทีป่ ระทบั ของพระศาสดาร่วั เปน ผมู จี ิตยินดแี ลว ในการถือเอา มคี วามสาํ คญั วา ไมม คี วามผิด จงึ กลา วอยา งนัน้ . บทวา เตมาส อากาสจฺฉทน อฏาสิ ความวา ไดย นิ วาพระผูมพี ระภาคเจา ทรงเลยไปเดอื นหนง่ึ สาํ หรบั ฤดูฝน ๔ เดอื น จึงทรงใหภกิ ษุไปนาํ หญา มุงมา เพราะฉะน้ัน จงึ กลาวอยา งนัน้ . อนง่ึ ความเฉพาะบทในเรื่องน้ี ดงั ตอไปน.ี้ ชอื่ วา มอี ากาศเปนเครอ่ื งมุง เพราะอรรถวา อากาศเปน เคร่ืองมงุ ของเรือนนน้ั . บทวา น จาตวิ สสฺ ๑ิ ความวา มิใชว า ฝนจะไมรั่วอยา งเดยี ว ตามธรรมดา หยดน้าํ แมสักหยดหนงึ่ มไิ ดร ่วั แลว ในภายในท่นี ้าํ ตก แหงชายคาท่ีเรือนฆฏกิ าระชางหมอนี้ ฉนั ใด แมล มและแดดก็ไมทาํความเบยี ดเบียนเหมอื นดงั ภายในเรอื นที่มีเคร่อื งมุง อันแนนหนา ฉันน้นั .การแผไปแหงฤดูกไ็ ดม ตี ามธรรมดาน่ันเอง. ในภายหลงั เม่ือนิคมนน้ั แมร า งไปแลว ทีต่ รงน้ัน ฝนกไ็ มต กรดอยนู ่นั เทยี ว. พวกมนษุ ย เมอื่ กระทาํ การงานในเม่อื ฝนตกก็จะเกบ็ ผา สาฎกไวท ี่ตรงนน้ั แลวกระทําการงาน. ที่ตรงนัน้ จักเปนเชนนั้นเร่อื ยไปตลอดการปรากฏกัปหน่ึง. กอ็ าการท่เี ปนเชน นนั้ นั่นแล มใิ ชดว ยอิทธานุภาพของพระตถาคต แตด ว ยคุณสมบัตขิ องมารดาและบิดาของ๑. ฉ. น เทโวตวิ สฺสิ

พระสตุ ตันตปฎก มชั ฌมิ นกิ าย มชั ฌิมปณณาสก เลม ๒ ภาค ๒ - หนาท่ี 23ฆฏกิ าระชา งหมอ นัน้ นน่ั เทียว. แทจ ริง มารดาและบดิ าของฆฏิการะชา งหมอน้ัน มิไดเกิดโทมนัส เพราะขอ นัน้ เปนปจ จัยวา พระสัมมาสัมพุทธเจาไมพึงไดในทไ่ี หนจงึ ทรงใหทําการรื้อหลงั คานิเวสนของเรา ผูตาบอดทัง้ สองคน. แตเกิดความโสมนัสอยา งมกี าํ ลงั มใิ ชนอยแกเขาวา พระผูยอดบคุ คลในโลกทัง้ เทวโลกใหมานาํ หญาจากนิเวศนของเราไปมงุ พระคนั ธกฏี ดังน้ี. บณั ฑติ พงึ ทราบวา ปาฏหิ ารยิ น้ีเกิดขน้ึ ดว ยคุณสมบัตขิ องมารดาบิดาฆฏิการะชา งหมอนน้ั นน่ัเทียว ดว ยประการฉะนี้. ในคําวา ตณฺฑลุ วาหสตาทิ นี้ พึงทราบวา สองรอ ยเกวียน เปนวาหะ หน่งึ . คาํ วา เครือ่ งแกง อันสมควรแกขาวสารน้นั ความวาวตั ถุมีน้ํามัน นา้ํ ออ ยเปน ตนที่สมควรแกขา วสารนนั้ เพอ่ื สปู ะ ไดย ินวา พระราชาทรงสงของมปี ระมาณเทา นไ้ี ปดวย ทรงสาํ คัญวา ภัตรจักมแี กภ กิ ษุ พนั รูปเพื่อประโยชนไ ตรมาส. คําวา อยา เปน ของขาพเจาเลย จงเปน ของหลวงเถดิ ฆฏิการะชา งหมอ ปฏเิ สธแลว เพราะเหตไุ ร. เพราะเปนผูบรรลคุ วามมีความปรารถนานอย. ไดย นิ วา ฆฏิการะชา งหมอน้นั มีความคิดอยา งนว้ี าพระราชาไมเคยทรงเห็นเรา สง มาแลวเพื่ออะไรหนอแล. แตน น้ั จึงดํารวิ าพระศาสดาเสดจ็ ไปยงั พระนครพาราณสี พระองคเมอ่ื ถูกพระราชาทูลวงิ วอนใหอ ยูจาํ พรรษาก็ตรัสบอกวา ทรงรบั ปฏญิ ญาของเราไวแ ลวจะตรสั บอกคณุกถาของเราแนแท ก็ผูท่ีมลี าภแหงคณุ กถาทีไ่ ดแลว ยอมเปน เหมอื นลาภท่ีคนฟอน ฟอนแลวจงึ ได และเหมือนลาภท่ีคนขับ ขบั แลวไดแลว ประโยชนอะไรดวยส่งิ นี้แกเ รา เราอาจกระทาํ การบาํ รงุ ทัง้ มารดาและบดิ า ทง้ั พระ-สมั มาสมั พทุ ธเจา ดว ยลาภทเ่ี รากระทําการงานแลวเกดิ ข้นึ ดังน้ี. คําท่เี หลือในที่ทุกแหง งา ยทง้ั นนั้ แล. จบ อรรถกถาฆฏกิ ารสตู รท่ี ๑

พระสตุ ตันตปฎ ก มชั ฌิมนิกาย มชั ฌมิ ปณณาสก เลม ๒ ภาค ๒ - หนา ท่ี 24 ๒. รัฏฐปาลสูตร [๔๒๓] ขา พเจาไดส ดบั มาอยา งน:้ี - สมยั หนงึ่ พระผูมพี ระภาคเจา ไดเสดจ็ จาริกไปในหมชู นชาวกรุ ุ พรอ มดวยภกิ ษุสงฆหมูใหญเสด็จถงึ นคิ มของชาวกรุ ุอนั ชอื่ วา ถลุ ลโกฏฐิตะ. พราหมณและคฤหบดีท้งั หลายชาวนคิ มถุลลโกฏฐิตะ ไดสดับขาววา พระสมณโคดม-ศากยบตุ รทรงผนวชจากศากยสกุล เสด็จจาริกไปในหมชู นชาวกุรุ พรอมดว ยภิกษสุ งฆหมูใหญ เสดจ็ ถึงถลุ ลโกฏฐิตะแลว ก็กิตตศิ พั ทอันงามของทานพระ-สมณโคดมพระองคนน้ั ขจรไปแลว อยา งนี้วา แมเพราะเหตนุ ้ี ๆ พระผูมีพระภาคเจา พระองคน นั้ เปน พระอรหันต ตรสั รูเ องโดยชอบ ถงึ พรอ มดวยวิชชาและจรณะ เสด็จไปดีแลว ทรงรูแจงโลก เปน สารถีฝก บรุ ษุ ท่ีควรฝก ไมม ีผอู นื่ ยง่ิ กวา เปน ศาสดาของเทวดาและมนษุ ยท ง้ั หลาย เปนผูเบกิ บานแลว เปนผูจาํ แนกพระธรรม พระองคทรงทําโลกนพี้ รอ มท้งั เทวโลก มารโลก พรหมโลกใหแจงชัดดวยพระปญญาอนั ยงิ่ ของพระองศเ องแลว ทรงสอนหมูสัตวพ รอมทั้งสมณะ พราหมณ เทวดาและมนษุ ยใ หรตู าม ทรงแสดงธรรมมคี ุณอนั งามในเบอื้ งตน มีคุณอันงามในทา มกลาง มคี ณุ อนั งามในทีส่ ดุ ทรงประกาศพรหมจรรยพ รอ มท้ังอรรถพรอมทั้งพยัญชนะบรสิ ุทธ์ิ บริบูรณส้นิ เชิง ก็การเหน็ พระอรหนั ตท ัง้ หลายเหน็ ปานนนั้ เปน การดีดังน้ี. [๔๒๔] ครง้ั นนั้ พราหมณและคฤหบดีชาวถุลลโกฏฐิตนิคม ไดเขาไปเฝาพระผูมีพระภาคเจาถึงทปี่ ระทับ บางพวกถวายบงั คมพระผูมพี ระภาคเจาแลว น่งั ณ ที่ควรสว นขางหน่งึ บางพวกปราศรัยกับพระผมู พี ระภาคเจา คร้ันผา นการปราศรยั พอใหร ะลกึ ถึงกันไปแลว น่งั ณ ที่ควรสว นขา งหนึ่ง บางพวก

พระสุตตันตปฎก มัชฌิมนกิ าย มัชฌมิ ปณ ณาสก เลม ๒ ภาค ๒ - หนาที่ 25ประนมอญั ชลไี ปทางพระผูมพี ระภาคเจาประทบั แลวนง่ั ณ ท่คี วรสวนขา งหนงึ่บางพวกประกาศช่อื และโคตรในสาํ นกั พระผูมีพระภาคเจา แลวนั่ง ณ ที่ควรสว นขา งหนึ่ง บางพวกนิ่งอยแู ลว น่งั ณ ท่คี วรสวนขา งหนงึ่ . พระผูมพี ระภาคเจาทรงยงั พราหมณและคฤหบดีชาวถุลลโกฏฐติ นิคม ผนู งั่ ณ ทคี่ วรสวนขา งหนึง่ใหเห็นแจง ใหส มาทาน ใหอ าจหาญ ใหรืน่ เรงิ ดวยธรรมกี ถา. รฐั ปาละขอบรรพชา [๔๒๕] สมยั น้นั กุลบุตรชอ่ื รัฐปาลรฐั ปาละ เปน บตุ รของสกลุ เลิศ ในถุลลโกฏฐิตนคิ มนั้น นั่งอยใู นบริษทั น้นั ดว ย. รฐั ปาลกลุ บตุ ร มีความคิดเห็นวาดว ยประการอยางไร ๆ แล เราจึงจะรูทั่วถึงธรรมท่ีพระผูมพี ระภาคเจาทรงแสดงแลว การทีบ่ ุคคลผคู รองเรอื นจะประพฤติพรหมจรรยใ หบริบรู ณ ใหบรสิ ทุ ธ์ิ โดยสว นเดยี วดจุ สงั ขข ดั ไมใ ชทาํ ไดงาย ถา กระไร เราพึงปลงผมและหนวด นุงหม ผา กาสายะ ออกจากเรอื นบวชเปน บรรพชิตเถิด. ครั้งนน้ัพวกพราหมณ คฤหบดชี าวถุลลโกฏฐิตนิคม อันพระผมู ีพระภาคเจา ทรงใหเหน็ แจง ใหส มาทาน ใหอ าจหาญ ใหร าเรงิ ดวยธรรมกี ถา ชื่นชมยนิ ดพี ระภาษติของพระผูม ีพระภาคเจา ลุกจากอาสนะถวายบงั คมพระผูมพี ระภาคเจา ทําประทักษณิ แลวหลกี ไป. เมอ่ื พราหมณแ ละคฤหบดชี าวถุลลโกฏฐิตนคิ มหลีกไปไมน าน รัฐปาลกุลบตุ รเขา ไปเฝา พระผมู พี ระภาคเจาถงึ ทป่ี ระทบั ถวายบงั คมพระภาคเจาแลวน่งั ณ ท่ีควรสวนขางหนง่ึ ครัน้ แลว ไดกราบทูลวา ขา แตพระองคผ ูเจรญิ ดว ยประการไร ๆ แล ขาพระพทุ ธเจา จงึ จะรทู ว่ั ถึงธรรมท่ีพระผมู พี ระภาคเจาทรงแสดงแลว การท่ีบคุ คลผูครองเรอื นจะประพฤติพรหมจรรยใ หบ ริบรู ณ ใหบ ริสทุ ธโ์ิ ดยสว นเดียวดจุ สงั ขข ัด ไมใ ชทาํ ไดงา ยขาพระพุทธเจาปรารถนาจะปลงผมและหนวด นุงหม ผากาสายะ ออกจากเรอื น

พระสตุ ตันตปฎ ก มชั ฌิมนกิ าย มัชฌมิ ปณ ณาสก เลม ๒ ภาค ๒ - หนา ท่ี 26บวชเปนบรรพชติ ขอขา พระพุทธเจา พงึ ไดบ รรพชาอปุ สมบทในสาํ นกั ของพระผูมีพระภาคเถิด. พระผมู ีพระภาคเจา ตรสั วา ดูกอ นรัฐปาละ ทา นเปน ผูท ่ีมารดาบดิ าอนุญาตใหออกจากเรือนบวชเปน บรรพชิตแลวหรอื . รฐั ปาลกลุ บุตรกราบทูลวา ขา แตพ ระองคผูเจริญ ขาพระพุทธเจาเปน ผูทม่ี ารดาบิดายังมิไดอ นุญาตใหออกจากเรือนบวชเปน บรรพชติ เลย พระ-เจา ขา. ภ. ดูกอนรฐั ปาละ พระตถาคตทั้งหลาย ยอมไมบวชบตุ รท่ีมารดาบิดามไิ ดอ นญุ าต. ร. ขาแตพระองคผเู จริญ มารดาบดิ าจักอนญุ าตใหขาพระพุทธเจาออกจากเรือนบวชเปน บรรพชิต ดว ยประการใด ขาพระพทุ ธเจาจักกระทาํดวยประการนั้น. [๔๒๖] ครง้ั นั้น รัฐปาลกลุ บตุ รลกุ จากอาสนะ ถวายบังคมพระผูม ีพระภาคเจา ทาํ ประทักษณิ แลว เขา ไปหามารดาบิดาถงึ ท่อี ยู แลว ไดกลา ววาขา แตค ุณแมค ุณพอ ดวยประการอยา งไร ๆ แล ฉนั จึงจะรทู ัว่ ถึงธรรมที่พระผูม พี ระภาคเจา ทรงแสดงแลว การทบี่ คุ คลผูครองเรอื นจะประพฤติพรหมจรรยใ หบริบรู ณ ใหบ รสิ ทุ ธิ์ โดยสวนเดยี วดจุ สงั ขข ัด ไมใชท าํ ไดง ายฉนั ปรารถนาจะปลงผมและหนวด นงุ หม ผา กาสายะ ออกจากเรือนบวชเปนบรรพชติ ขอคณุ แมคณุ พอ จงอนุญาตใหฉนั ออกจากเรือนบวชเปนบรรพชิตเถิด. การบอกลามารดาบิดา [๘๒๗] เมื่อรฐั ปาลกลุ บุตรกลาวเชนนีแ้ ลว มารดาบดิ าของรัฐปาล-กลุ บุตรไดกลา ววา พอรฐั ปาละ เจาเปนบตุ รคนเดยี ว เปนที่รกั ที่ชอบใจของเราทั้งสองมีแตความสขุ ไดร บั เลี้ยงดมู าดวยความสขุ พอรัฐปาละ เจา ไมได

พระสตุ ตนั ตปฎก มัชฌมิ นิกาย มัชฌมิ ปณณาสก เลม ๒ ภาค ๒ - หนา ท่ี 27รจู ักความทกุ ขอ ะไรเลย มาเถิด พอ รัฐปาละ พอ จงบริโภค จงดมื่ จงใหบาํ เรอเถิด เจา ยงั กาํ ลังบริโภคได กําลังดืม่ ได กาํ ลังใหบาํ เรอได จงยนิ ดีบรโิ ภคกามทาํ บุญไปพลางเถดิ เราทั้งสองจะอนญุ าตใหเ จาออกจากเรือนบวชเปน บรรพชติ ไมไ ด ถึงเจาจะตาย เราทั้งสองก็ไมป รารถนาจะพลดั พรากจากเจา เหตุไฉน เราทัง้ สองจักอนญุ าตใหเ จา ซึง่ ยงั เปนอยู ออกจากเรอื นบวชเปนบรรพชติ เลา . แมคร้งั ท่สี อง แมครั้งท่สี าม รัฐปาลกลุ บุตรก็กลาววาขา แตคุณแมคณุ พอ ดวยประการ ๆ แล ฉันจึงจะรทู ว่ั ถงึ ธรรมที่พระผูม พี ระ-ภาคเจา ทรงแสดงแลว ขอคณุ แมค ุณพอจงอนญุ าตใหฉ ันออกจากเรอื นบวชเปนบรรพชิตเถดิ . แมค รั้งทีส่ าม มารดาบิดาของรฐั ปาลกลุ บตุ รก็ไดก ลา ววา พอรัฐปาละ เจา เปน บุตรคนเดียว เปนท่รี ักที่ชอบใจของมารดาบดิ า มแี ตค วามสุข ไดร บั เลยี้ งดมู าดวยความสุข พอ รัฐปาละ เจา ไมไ ดรูจักความทุกขอะไรๆเลย มาเถิด พอ รฐั ปาละ พอจงบริโภค จงดม่ื จงใหบ าํ เรอเถดิ เจา ยงั กาํ ลงับริโภคได กําลังด่มื ได กาํ ลังใหบ ําเรอได จงยนิ ดบี รโิ ภคกามทําบญุ ไปพลางเถิด มารดาบดิ าจะอนญุ าตใหเจาออกจากเรอื นบวชเปนบรรพชติ ไมไ ด ถึงเจาจะตาย เราทงั้ สองก็ไมป รารถนาจะพลดั พรากจากเจา เหตไุ ฉน เราทง้ั สองจักอนญุ าตใหเ จา ซึ่งยงั เปน อยูอ อกจากเรือนบวชเปนบรรพชิตเลา. [๔๒๘] ครัง้ นนั้ รฐั ปาลกุลบตุ รนอ ยใจวา มารดาบดิ าไมอ นญุ าตใหเราออกจากเรอื น บวชเปนบรรพชติ ดงั น้ี จึงนอนอยูบนพน้ื อนั ปราศจากเคร่ืองลาด ณ ทน่ี ัน้ เอง ดว ยตงั้ ใจวา ทน่ี ้จี กั เปนทต่ี ายหรือท่บี วชของเราไมบ ริโภคอาหารตัง้ แตห นึง่ วนั สองวนั สามวัน ส่วี ัน หา วัน หกวันตลอดถงึ เจด็ วัน. [๔๒๙] ครั้งนัน้ มารดาบดิ าของรัฐปาลกลุ บุตรไดกลา ววา พอ รฐั -ปาละ เจา เปน บตุ รคนเดียว เปน ท่รี กั ทช่ี อบใจของเราท้ังสอง มีแตความสุข

พระสุตตันตปฎ ก มชั ฌมิ นิกาย มชั ฌิมปณ ณาสก เลม ๒ ภาค ๒ - หนาท่ี 28ไดรับเล้ียงดมู าดวยความสุข พอ รฐั ปาละ เจา ไมไ ดร ูจักความทุกขอะไร ๆ เลยเจาจงลุกขึ้น พอรัฐปาละ เจาจงบริโภค จงดมื่ จงใหบําเรอเถดิ เจายงั กาํ ลงับรโิ ภคได กาํ ลงั ด่ืมได กําลงั ใหบ าํ เรอได จงยนิ ดบี ริโภคกามทาํ บญุ ไปพลางเถิด เราท้งั สองจกั อนุญาตใหเจาออกจากเรอื นบวชเปน บรรพชิตไมได ถงึ เจาจะตาย เราท้ังสองก็ไมปรารถนาจะพลดั พรากจากเจา เหตไุ ฉน เราทงั้ สองจักอนุญาตใหเ จาซงึ่ ยงั เปนอยอู อกจากเรือนบวชเปน บรรพชติ เลา . เม่ือมารดาบิดากลาวเชน น้ีแลว รัฐปาลกลุ บตุ รก็ไดน ง่ิ เสีย. แมครงั้ ทีส่ อง. . . แมค รง้ั ทส่ี ามมารดาบิดาของรัฐปาลกุลบุตรก็ไดกลา ววา พอรัฐปาละ เจาเปน บตุ รคนเดยี วเปน ทีร่ กั ทช่ี อบใจของเราทัง้ สอง มแี ตค วามสุข ไดรับเล้ยี งดูมาดวยความสุขพอรฐั ปาละ เจาไมไ ดร ูจ ักความทุกขอะไร ๆ เลย เจาจงลุกขึ้น พอ รฐั ปาละเจาจงบริโภค จงดมื่ จงใหบําเรอเถดิ เจายังกําลงั บริโภคได กําลงั ด่ืมไดกําลงั ใหบําเรอได จงยินดีบรโิ ภคกามทําบญุ ไปพลางเถดิ แมค ร้ังทสี่ าม รฐั ปาลกุลบตุ รก็ไดน่ิงเสยี . การออ นวอนมารดาบิดา [๔๓๐] คร้งั น้นั พวกสหายของรัฐปาลกุลบตุ ร พากันเขาไปหารัฐปาลกุลบตุ รถึงที่อยู แลว ไดกลาววา เพื่อนรฐั ปาละ ทานเปนบตุ รคนเดียวเปนท่รี ักทีช่ อบใจของมารดาบดิ า มีแตความสุข ไดร ับเล้ยี งดมู าดวยความสุขทานไมไ ดร ูจักความทุกขอะไรๆเลย เชญิ ลุกขึน้ เพ่อื นรัฐปาละ ทา นจงบรโิ ภคจงด่มื จงใหบําเรอเถิด ทา นยังกาํ ลงั บริโภคได กําลงั ดื่มได กําลงั ใหบ าํ เรอไดจงยนิ ดีบรโิ ภคกามทาํ บญุ ไปพลางเถดิ มารดาบิดาจะอนุญาตใหท า นออกจากเรือนบวชเปนบรรพชติ ไมไ ด ถงึ ทา นจะตาย มารดาบดิ าก็ไมป รารถนาจะพลัดพรากจากทาน เหตุไฉน มารดาบดิ าจะอนญุ าตใหท า นซงึ่ ยังเปนอยอู อก

พระสุตตันตปฎก มัชฌิมนกิ าย มัชฌิมปณ ณาสก เลม ๒ ภาค ๒ - หนาที่ 29จากเรอื นบวชเปนบรรพชติ เลา . เม่อื สหายเหลานัน้ กลาวเชน นี้ รฐั ปาลกุลบตุ รก็ไดน งิ่ เสีย. แมครง้ั ที่สอง. . . แมคร้งั ที่สาม พวกสหายของรัฐปาลกลุ บุตรไดกลาววา เพอื่ นรัฐปาละ ทานเปน บุตรคนเดียว เปนทีร่ ักทีช่ อบใจของมารดาบิดา มแี ตค วามสุข ไดรับเลยี้ งดูมาดวยความสขุ ทานไมรจู กั ความทุกขอ ะไร ๆเลย เชญิ ลกุ ขน้ึ เพือ่ นรัฐปาละ ทา นจงบริโภค จงดม่ื จงใหบ าํ เรอเถิดทา นยงั กําลงั บรโิ ภคได กําลังดม่ื ได กําลังใหบ าํ เรอได จงยินดีบรโิ ภคกามทาบุญไปพลางเถิด แมคร้งั ทีส่ าม รัฐปาลกุลบตุ รกไ็ ดน่ิงเสยี . ลาํ ดบั นั้น พวกสหายพากันเขา ไปหามารดาบดิ าของรฐั ปาลกุลบุตรถงึทอ่ี ยูแลวไดกลาววา ขา แตคณุ แมค ุณพอ รฐั ปาลกุลบุตรน้ี นอนอยูท่ฟี น อันปราศจากเครื่องลาด ณ ท่ีนั่นเอง ดว ยตั้งใจวา ทนี่ ้จี กั เปน ทต่ี ายหรอื ทบี่ วชของเรา ถาคณุ แมคณุ พอ จะไมอ นญุ าตใหรัฐปาลกลุ บุตรออกจากเรอื นบวชเปนบรรพชติ กจ็ ักตายเสียในท่ีนั้นเอง แตถ า คณุ แมค ุณพอจะอนญุ าตใหรฐั ปาล-กุลบตุ รออกจากเรือนบวชเปน บรรพชติ คุณแมคุณพอ ก็จักไดเห็นเขาแมบวชแลว หากรฐั ปาลกุลบตุ รจกั ยนิ ดใี นการบวชเปน บรรพชติ ไมได เขาจะไปไหนอืน่ ก็จกั กลับมาทนี่ เี่ อง ขอคณุ แมคุณพอ อนญุ าตใหรัฐปาลกุลบตุ รออกจากเรอื นบวชเปนบรรพชิตเถดิ . [๔๓๑] มารดาบดิ ากลา ววา ดกู อ นพอ ทงั้ หลาย เราอนุญาตใหรฐั ปาลกุลบตุ รออกจากเรอื นบวชเปนบรรพชิต แตเ ม่ือเขาบวชแลว พึงมาเยย่ี มมารดาบิดาบาง. ครัง้ นนั้ สหายทง้ั หลายพากันเขาไปหารฐั ปาลกุลบุตรถึงที่อยูแลวไดก ลา ววา คณุ แมค ณุ พอ อนญุ าตใหทานออกจากเรือนบวชเปน บรรพชิตแลว แตเ ม่ือทา นบวชแลว พึงมาเยีย่ มคุณแมค ุณพอ บาง. [๔๓๒] คร้งั น้นั รฐั ปาลกลุ บตุ รลุกข้นึ บาํ รงุ กายใหเ กดิ กาํ ลงั แลวเขาไปเฝาพระผูม ีพระภาคเจา ถงึ ที่ประทับ ถวายบังคมพระผูมีพระภาคเจา แลว

พระสตุ ตนั ตปฎ ก มชั ฌิมนกิ าย มัชฌิมปณ ณาสก เลม ๒ ภาค ๒ - หนา ท่ี 30น่งั ณ ทีค่ วรสว นขา งหนึ่ง แลว ไดทูลวา ขาแตพ ระองคผเู จรญิ มารดาบิดาอนญุ าตใหขา พระพทุ ธเจา ออกจากเรือนบวชเปนบรรพชิตแลว ขอพระผูม ีพระภาคเจา ใหขาพระพทุ ธเจา บวชเถดิ . รัฐปาลกุลบุตรไดบรรพชา ไดอ ปุ สมบทในสํานักพระผูมีพระภาคเจา คร้ันเมอื่ ทา นรัฐปาละอุปสมบทแลว ไมน าน พอไดก่งึ เดอื น พระผมู ีพระภาคเจาประทับอยใู นถุลลโกฏฐิตนคิ มตามควรแลว เสดจ็จารกิ ไปทางนครสาวตั ถี เสดจ็ จาริกไปโดยลําดบั ไดเ สดจ็ ถึงนครสาวัตถีแลว . รฐั ปาละสําเรจ็ พระอรหัต [๔๓๓] ไดยินวา พระผูมีพระภาคเจา ประทับ อยู ณ พระวิหารเชตวนัอารามของทา นอนาถบณิ ฑิกเศรษฐี ใกลพ ระนครสาวัตถ.ี คร้ังนั้น ทา นรัฐปาละหลีกออกไปอยแู ตผเู ดยี ว เปนผูไมประมาท มคี วามเพยี ร มีตนสง ไปแลว ไมชานานเทา ไร กท็ าํ ใหแจง ซึ่งท่ีสุดพรหมจรรย ไมมธี รรมอน่ื ยิ่งกวาทกี่ ุลบตุ รท้งั หลายผูอ อกจากเรือนบวชเปน บรรพชติ โดยชอบตอ งการ ดวยปญ ญาอันย่งิ ดว ยตนเองในปจ จุบนั เขาถงึ อยู รูชดั วาชาตสิ ้ินแลว พรหมจรรยอยจู บแลว กจิ ทค่ี วรทํา ทาํ เสรจ็ แลว กจิ อ่นื เพอื่ ความเปนอยางน้มี ิไดม.ีทานพระรฐั ปาละไดเ ปนพระอรหนั ตรูปหนึง่ ในจาํ นวนพระอรหนั ตทง้ั หลาย. [๔๓๔] ครงั้ น้ัน ทา นพระรฐั ปาละเขาไปเฝาพระผมู ีพระภาคเจาถึงที่ประทบั ถวายบงั คมแลว นง่ั ณ ท่ีควรสวนขางหนึง่ แลวไดก ราบทลู วาขาแตพระองคผ ูเจริญ ขา พระองคปรารถนาจะไปเยีย่ มมารดาบิดา ถา พระผูมีพระภาคเจาทรงอนุญาตกะขาพระองค. พระผมู พี ระภาคเจาทรงมนสิการกําหนดใจของทานพระรัฐปาละดวยพระหฤทัยแลว ทรงทราบชัดวา รฐั ปาลกุลบุตรไมส ามารถท่จี ะบอกลาสิกขาสกึ ออกไปแลว. ลําดับน้ัน จงึ ตรัสวา ดกู อนรฐั ปาละ ทา นจงสําคัญกาลอนั ควร ณ บดั นีเ้ ถิด. ทา นพระรัฐปาละลกุ จาก

พระสุตตันตปฎ ก มัชฌมิ นกิ าย มชั ฌมิ ปณ ณาสก เลม ๒ ภาค ๒ - หนา ที่ 31อาสนะถวายบงั คมพระผมู พี ระภาคเจา ทําประทักษณิ แลว เก็บเสนาสนะถอืบาตรและจีวรหลกี จารกิ ไปทางถลุ ลโกฏฐิตนคิ ม จาริกไปโดยลาํ ดับ บรรลถุ ึงถุลลโกฏฐติ นิคมแลว . [๔๓๕] ไดยินวา ทา นพระรัฐปาละพกั อยู ณ พระราชอทุ ยาน ชื่อมิคาจรี ะของพระเจา โกรัพยะในถุลลโกฏฐติ นคิ มนั้น. คร้งั นั้นเวลาเชา ทานพระรฐั ปาละนุงแลว ถอื บาตรและจวี รเขาไปบณิ ฑบาตยังถุลลโกฏฐิตนคิ ม.เมอื่ เท่ยี วบณิ ฑบาตในถลุ ลโกฏฐิตนคิ มตามลําดบั ตรอก ไดเ ขาไปยงั นิเวศนข องบดิ าทาน. สมัยนน้ั บิดาของทานพระรัฐปาละ กําลังใหชา งกลั บกสางผมอยูท ่ีซุมประตูกลาง ไดเหน็ ทา นพระรัฐปาละกําลงั มาแตไ กล แลวไดก ลาววาพวกสมณะศรี ษะโลน เหลานี้ บวชบตุ รคนเดียวผูเปนทีร่ กั ทช่ี อบใจของเรา.ครั้งน้ัน ทานพระรัฐปาละไมไดการให ไมไดค ําตอบท่บี านบดิ าของทา น ท่ีแทไดแตค ําดา เทาน้ัน. บอกเรื่องพระรฐั ปาละ [๔๓๖] สมัยนั้น ทาสีแหง ญาติของทา นพระรฐั ปาละปรารถนาจะเอาขนมกมุ มาสท่บี ดู ไปทง้ิ . ทานพระรัฐปาละไดก ลาวกะทาสีของญาตินน้ั วา ดกู อนนองหญงิ ถา สงิ่ นัน้ จําตองท้ิง จงใสใ นบาตรของฉนั น้เี ถดิ . ทาสขี องญาติเม่ือเทขนมกมุ มาสทบ่ี ดู นน้ั ลงในบาตรของทา นพระรฐั ปาละ จาํ นิมิตแหงมอื เทา และเสยี งได แลวไดเ ขา ไปหามารดาของทานรัฐปาละ แลวไดก ลาววา เดชะคุณแมเ จา แมเจาพึงทราบวา รฐั ปาละลูกเจา มาแลว . มารดาทานพระรัฐปาละกลา ววา แมคนใช ถาเจากลา วจรงิ ฉนั จะทําเจาไมใหเ ปนทาส.ี ลําดับน้ัน มารดาของทา นพระรัฐปาละเขา ไปหาบดิ าถงึ ที่อยแู ลวไดกลาววา เดชะทา นคฤหบดี ทานพงึ ทราบวา ไดย ินวารฐั ปาลกุลบุตรมาถงึ แลว.

พระสุตตนั ตปฎ ก มัชฌมิ นิกาย มัชฌมิ ปณณาสก เลม ๒ ภาค ๒ - หนา ที่ 32 [๔๓๗] ขณะน้ัน ทา นพระรฐั ปาละอาศัยฝาเรอื นแหงหน่งึ ฉันขนมกุมมาสบูดนั้นอย.ู บดิ าเขาไปหาทานพระรฐั ปาละถึงทใี่ กล แลวไดถ ามวามอี ยหู รอื พอรัฐปาละ ที่พอจกั กนิ ขนมกมุ มาสบูด พอ ควรไปเรอื นของตวั มใิ ชหรือ. ทา นพระรัฐปาละตอบวา ดกู อ นคฤหบดี เรอื นของอาตมภาพผูอ อกจากเรอื นบวชเปน บรรพชติ จะมที ไี่ หน อาตมภาพไมม เี รอื น อาตมภาพไดไ ปถึงเรอื นของทา นแลว แตท่เี รอื นของทา นนน้ั อาตมภาพไมไ ดก ารให ไมไ ดคําตอบเลย ไดเพียงคาํ ดาอยางเดียวเทานน้ั . มาไปเรือนกนั เกดิ พอรัฐปาละ. อยาเลยคฤหบดี วันนี้อาตมภาพทําภตั กจิ เสร็จแลว . พอรฐั ปาละ ถาอยางนนั้ ขอทานจงรบั ภตั ตาหารเพอื่ ฉันในวนั พรุงน้.ีทานพระรฐั ปาละรบั นมิ นตดวยดุษณีภาพแลว. เขา ไปนิเวศนบิดา [๔๓๘] ลําดบั นัน้ บิดาของทา นพระรัฐปาละทราบวา ทา นพระรัฐปาละรับนมิ นตแลว เขาไปยงั นเิ วศนข องตน แลว สัง่ ใหฉาบไลที่แผนดินดวยโคมยั สดแลว ใหขนเงินและทองมากองเปนกองใหญ แบง เปนสองกอง คอืเงนิ กองหน่งึ ทองกองหนึ่ง เปนกองใหญอยา งทีบ่ ุรุษผยู ืนขา งนไ้ี มเหน็ บรุ ุษที่ยนื ขา งโนน บุรษุ ทย่ี ืนขางโนน ไมเ หน็ บุรุษผูย ืนขา งน้ี ฉะน้ัน ใหป ด กองเงินทองน้นั ดว ยเสื่อลําแพนใหปูลาดอาสนะไวท า มกลาง แลวแวดวงดว ยมาน แลวเรยี กหญงิ ท้ังหลายทีเ่ ปน ภรรยาเกา ของทานพระรัฐปาละมาวา ดูกอ นแมสาว ๆท้งั หลาย เจา ท้งั หลายประดบั ดว ยเครื่องประดับชดุ ใดมา จงึ เปน ท่ีรกั ท่ีชอบใจของรฐั ปาละบตุ รของเราแตกอน จงประดับดว ยเครอ่ื งประดบั ชุดนนั้ .

พระสตุ ตันตปฎก มัชฌมิ นิกาย มัชฌิมปณณาสก เลม ๒ ภาค ๒ - หนาท่ี 33ครน้ั ลวงราตรีนั้นไป บิดาของทานพระรฐั ปาละ ไดส ง่ั ใหตกแตง ของเคี้ยวของฉันอยา งประณีต แลวใชค นไปเรยี นเวลาแกท านพระรัฐปาละวา ถึงเวลาแลวพอ รฐั ปาละ ภตั ตาหารสําเรจ็ แลว. ครั้งนั้น เวลาเชา ทา นพระรัฐปาละ นุงแลวถือบาตรและจวี รเขา ไปยงั นิเวศนแ หง บดิ าทาน แลว นั่งบนอาสนะท่เี ขาแตง ต้งัไว. บดิ าขอทา นพระรัฐปาละส่งั ใหเปดกองเงินและทองน้ัน แลวไดกลาวกะทานพระรัฐปาละวา พอรัฐปาละ ทรพั ยก องนเ้ี ปน สว นของมารดา กองอ่ืนเปนสวนของบดิ า สว นของปอู กี กองหนง่ึ เปนของพอผูเดยี ว พอ อาจจะใชสอยสมบตั แิ ละทาํ บุญได พอจงลาสิกขาสึกเปนคฤหสั ถม าใชส อยสมบตั แิ ละทาํ บญุไปเถดิ . ทา นพระรัฐปาละตอบวา ดูกอ นคฤหบดี ถาทานพึงทําตามคาํ ของอาตมภาพได ทานพงึ ใหเขาขนกองเงนิ กองทองน้ีบรรทุกเกวยี นใหเข็นไปจมเสียที่กลางกระแสแมน ้าํ คงคา ขอน้นั เพราะเหตไุ ร เพราะความโศก ความร่าํ ไรทุกข โทมนสั และอปุ ายาส มที รพั ยนั้นเปน เหตุ จกั เกดิ ขึ้นแกทาน. ลําดับนนั้ ภรรยาเกา ของทา นพระรฐั ปาละ ตางจบั ท่เี ทาแลวถามวาพอ ผลู ูกเจา นางฟาทั้งหลายผเู ปน เหตใุ หทานประพฤตพิ รหมจรรยน้ันเปนเชนไร. ทา นพระรฐั ปาละตอบวา ดูกอ นนอ งหญิง เราท้งั หลายประพฤติพรหมจรรยเพราะเหตุนางฟา ท้ังหลายหามิได. หญงิ เหลา นน้ั เสียใจวา รฐั ปาละผลู กู เจา เรียกเราท้ังหลายดวยวาทะวานองหญิง ดังนี้ สลบลมอยู ณ ทีน่ นั้ . ครัง้ นั้น ทานพระรัฐปาละไดก ลาวกะบิดาวา ดกู อ นคฤหบดี ถา จะพึงใหโภชนะก็จงใหเถิด อยา ใหอาตมภาพลําบากเลย. บริโภคเถิด พอรฐั ปาละ ภัตตาหารสาํ เร็จแลว.

พระสุตตนั ตปฎ ก มชั ฌิมนกิ าย มัชฌมิ ปณณาสก เลม ๒ ภาค ๒ - หนาท่ี 34 ลาํ ดบั นน้ั บิดาทานพระรัฐปาละ ไดอ ังคาสทา นพระรฐั ปาละดวยของเคย้ี วของฉนั อยา งประณีต ใหอ ่ิมหนาํ ดวยมือของตนเสร็จแลว. [๔๓๙] ครั้งน้นั ทา นพระรัฐปาละฉนั เสรจ็ ชักมอื ออกจากบาตรแลวไดยืนขนึ้ กลาวคาถาเหลาน้ีวา จงมาดูอตั ภาพอนั วจิ ติ ร มีกายเปน แผล อันคุมกันอยแู ลว กระสบั กระสา ย เปนท่ีดาํ ริของชนเปน อนั มาก ไมมคี วามย่งั ยืนมนั่ คง จงมาดรู ูปอันวิจิตรดวยแกว มณี และกณุ ฑล มีกระดูกอันหนงั หุม หอ ไว งามพรอมดว ยผา [ของหญิง] เทาท่ยี อม ดว ยสีแดงสด หนา ทีไ่ ลทาดวยจรุ ณ พอ จะหลอกคนโงใหห ลงได แตจ ะหลอกคน ผแู สวงหาฝง คอื พระนิพพานไมไ ด ผมที่ แตง ใหเ ปนแปดลอนงามตา ท่ีเยมิ้ ดวย ยาหยอด พอจะหลอกคนโงใ หหลงได แตจะหลอกคนผูแสวงหาฝง คอื พระ- นพิ พานไมได กายเนา อันประดับดว ย เครอ่ื งอลังการ ประดุจทนานยาหยอดอนั ใหมวิจิตร พอจะหลอกคนโงใหห ลงได แตจะหลอกคนผแู สวงหาฝงคือ พระนพิ - พานไมได ทา นเปน ดังพรานเนอื้ วางบว ง ไว แตเ นื้อไมตดิ บวง เมอ่ื พรานเนือ้ กําลงั ครา่ํ ครวญอยู เรากนิ แตอ าหารแลว กไ็ ป.

พระสุตตันตปฎ ก มัชฌมิ นิกาย มัชฌิมปณณาสก เลม ๒ ภาค ๒ - หนาที่ 35 ครนั้ ทานพระรฐั ปาละยืนกลาวคาถาเหลา นีแ้ ลว จึงเขาไปยงั พระราชอทุ ยานมิคาจรี ะของพระเจาโกรัพยะ แลวน่ังพักกลางวันอยทู โี่ คนไมแ หง หนึง่ . พระเจา โกรพั ยะเสด็จเขาไปหาพระรฐั ปาละ [๔๔๐] ครั้งน้ัน พระเจาโกรัพยะ ตรสั เรียกพนกั งานรกั ษาพระราชอุทยานมาวา ดกู อ นมิควะ ทา นจงชําระพืน้ สวนมคิ าจรี ะใหห มดจดสะอาดเราจะไปดพู น้ื สวนอันดี. นายมคิ วะทูลรับพระเจาโกรพั ยะวา อยา งนั้น ขอเดชะแลว ชําระพระราชาอทุ ยานมคิ าจรี ะอยู ไดเห็นทานพระรฐั ปาละซ่งึ นัง่ พักกลางวนัอยทู ีโ่ คนไมแ หง หน่ึง จึงเขาไปเฝา พระเจาโกรัพยะ แลว ไดก ราบทลู วา ขอเดชะพระราชอุทยานมคิ าจีระของพระองคหมดจดแลว และในพระราชอุทยานนม้ี ีกุลบตุ รช่อื รัฐปาละ ผูเ ปนบุตรแหงตระกูลเลิศในถุลลโกฏฐิตนิคมน้ี ท่พี ระองคทรงสรรเสรญิ อยเู สมอ ๆ นน้ั เธอน่ังพักกลางวันอยูท่โี คนไมแ หงหนึ่ง. พระเจา โกรัพยะตรัสวา ดกู อนเพ่อื นมคิ วะ ถาเชน นน้ั ควรจะไปยงัพื้นสวนเด๋ยี วนี้ เราทั้งสองจกั เขาไปหารัฐปาละผูเจริญนนั้ ในบัดน้ี. ครง้ั นนั้ พระเจา โกรพั ยะรบั ส่งั วา ของควรเคีย้ วควรบริโภคสิ่งใดอันจะตกแตงไปในสวนน้ัน ทา นทั้งหลายจงแจกจา ยของสง่ิ นัน้ ทง้ั สิน้ เสียเถดิ ดังนี้แลว รับสงั่ ใหเทียมพระราชยานชั้นดี เสดจ็ ออกจากถุลลโกฏฐิตนคิ มดว ยพระราชยานที่ดี ๆ ดวยราชานภุ าพอนั ย่งิ ใหญ เพอื่ จะพบทานพระรฐั ปาละทา วเธอเสดจ็ พระราชดําเนินโดยกระบวนยานพระทนี่ งั่ ไปจนสดุ ทาง เสดจ็ ลงทรงพระดาํ เนินดวยบริษทั ชนสูงๆ เขา ไปหาทานพระรัฐปาละ แลว ทรงปราศรยักับทานพระรัฐปาละ คร้ันผานการปราศรัยพอใหระลกึ ถงึ กนั ไปแลว ไดป ระทบัยนื อยู ณ ทีอ่ นั สมควรสว นขา งหนึ่ง แลวรบั ส่งั วา เชญิ ทานรัฐปาละผเู จรญิ นัง่บนเคร่ืองลาดนี้เถิด.

พระสตุ ตนั ตปฎ ก มชั ฌิมนกิ าย มชั ฌมิ ปณณาสก เลม ๒ ภาค ๒ - หนา ท่ี 36 ทา นพระรฐั ปาละถวายพระพรวา ดกู อนมหาบพติ ร อยาเลย เชญิมหาบพติ รนง่ั เถดิ อาตมภาพน่ังทอ่ี าสนะของอาตมภาพดีแลว . พระเจา โกรพั ยะประทับนง่ั บนอาสนะทพ่ี นักงานจัดถวาย. [๔๔๑] คร้นั พระเจา โกรัพยะประทบั นั่งแลว ไดต รัสกะทา นพระรัฐ-ปาละวา ทา นรัฐปาละผูเจริญ ความเส่อื มสป่ี ระการนี้ ที่คนบางพวกในโลกนี้ถึงเขา แลว ยอมปลงผมและหนวด นุงหม ผา กาสายะ ออกจากเรือนบวชเปนบรรพชิต ความเสื่อม ๔ ประการน้นั เปนไฉน คือความเสอ่ื มเพราะชรา ๑ความเส่อื มเพราะความเจ็บไข ๑ ความเส่อื มจากโภคสมบัติ ๑ ความเส่ือมจากญาติ ๑. วาดวยความเสื่อมเพราะชราเปนตน [๔๔๒] ทา นรฐั ปาละ ความเส่อื มเพราะชราเปน ไฉน ทา นรัฐปาละคนบางคนในโลกนี้ เปน คนแกแลว เปนคนเฒา เปนผใู หญ ลวงกาลผานวยั มาโดยลาํ ดับ. เขาคดิ เห็นดังนวี้ า เดี๋ยวนเ้ี ราเปน คนแกแ ลว เปน คนเฒาแลวเปนผใู หญ ลว งกาลผานวยั มาโดยลาํ ดับ กก็ ารทเี่ ราจะไดโภคสมบัตทิ ี่ยงั ไมไดหรือการท่เี ราจะทาํ โภคสมบัติทไ่ี ดแลว ใหเ จริญ ไมใชท ําไดงา ย อยา กระนน้ั เลยเราพงึ ปลงผมและหนวด นงุ หมผา กาสายะ ออกจากเรอื นบวชเปนบรรพชิตเถดิ .เขาประกอบดวยความเสือ่ มเพราะชรานั้น จึงปลงผมและหนวด นุงหมผากาสายะ ออกจากเรือนบวชเปนบรรพชิต ดูกอนทานรัฐปาละ นีเ้ รียกวาความเส่อื มเพราะชรา. สว นทา นรฐั ปาละผเู จรญิ เดยี๋ วนี้ก็ยังหนุมแนน มีผมดําสนทิ ประกอบดว ยความเปน หนุมกําลงั เจริญเปน วัยแรก ไมมีความเสอ่ื มเพราะชราน้ันเลย. ทานพระรัฐปาละรเู หน็ หรอื ไดฟง อะไร จงึ ออกจากเรือนบวชเปน บรรพชิตเสียเลา .

พระสตุ ตันตปฎ ก มัชฌิมนิกาย มัชฌมิ ปณณาสก เลม ๒ ภาค ๒ - หนาท่ี 37 [๔๔๓] ทานรฐั ปาละ กค็ วามเส่อื มเพราะความเจ็บไขเปน ไฉน. ทานรัฐปาละ คนบางคนในโลกนี้ เปนคนมีอาพาธ มีทุกข เปน ไขหนัก. เขาคดิเห็นดงั นีว้ า เด๋ียวนเี้ ราเปน คนมอี าพาธ มที กุ ข เปน ไขหนัก ก็การที่เราจะไดโภคสมบตั ทิ ่ียงั ไมได หรือการที่เราจะทาํ โภคสมบตั ิทีไ่ ดแลว ใหเ จรญิ ไมใ ชทําไดงา ย อยา กระนั้นเลย เราพึงปลงผมและหนวด นุมหม ผา กาสายะ ออกจากเรอื นบวชเปน บรรพชิตเถิด. เขาประกอบดวยความเส่อื มเพราะความเจ็บไขน ้ันจงึ ปลงผมและหนวด นงุ หมผา กาสายะ ออกจากเรือนบวชเปนบรรพชิต น้ีเรยี กวาความเสื่อมเพราะความเจ็บไข. สว นทานรัฐปาละ เดยี๋ วน้เี ปนผูไมอ าพาธไมม ีทกุ ข ประกอบดวยไฟธาตทุ ี่ยอ ยอาหารสมา่ํ เสมอดี ไมเยน็ นัก ไมร อ นนักไมม ีความเสอ่ื มเพราะความเจบ็ ไขน้ันเลย. ทา นรัฐปาละรเู ห็นหรอื ไดฟง อะไรจึงออกจากเรือนบวชเปน บรรพชติ เสยี เลา. [๔๔๔] ทา นรัฐปาละ ก็ความเสอ่ื มจากโภคสมบตั เิ ปน ไฉน. ทา นรฐั ปาละ คนบางคนในโลกนี้ เปน คนม่ังคงั่ มที รพั ยมาก มีโภคะมาก โภคสมบตั เิ หลา น้ันของเขาถึงความสิ้นไปโดยลําดับ. เขาคดิ เห็นดังนี้วา เม่ือกอ นเราเปนคนม่งั คง่ั มีทรพั ยมาก มโี ภคะมาก โภคสมบตั ิเหลา นั้นของเราถึงความสิ้นไปโดยลาํ ดบั แลว ก็การท่เี ราจะไดโ ภคสมบตั ทิ ยี่ ังไมไ ด หรือการทเ่ี ราจะทาํ โภคสมบตั ทิ ไ่ี ดแลว ใหเ จรญิ ไมใ ชท ําไดงาย อยา กระนนั้ เลย เราพงึ ปลงผมและหนวด นุง หม ผา กาสายะออกจากเรอื นบวชเปนบรรพชติ เถิด ดงั น้.ี เขาประกอบดว ยความเส่ือมจากโภคสมบตั นิ ั้น จงึ ปลงผมและหนวด นุงหมผากาสายะออกจากเรือนบวชเปน บรรพชติ ทา นรฐั ปาละผูเจรญิ นีเ้ รียกวาความเสื่อมจากโภคสมบัติ. สว นทานรัฐปาละเปนบุตรของตระกูลเลิศในถลุ ลโกฏฐิตนคิ มนี้ ไมม ีความเส่ือมจากโภคสมบตั ินัน้ . ทานรัฐปาละรเู ห็นหรือไดฟง อะไรจึงออกจากเรือนบวชเปน บรรพชติ เสยี เลา .

พระสุตตันตปฎก มัชฌมิ นกิ าย มชั ฌิมปณณาสก เลม ๒ ภาค ๒ - หนาท่ี 38 [๔๔๕] ทานรฐั ปาละ ก็ความเสื่อมจากญาติเปน ไฉน. ทา นรฐั ปาละคนบางคนในโลกนี้ มีมติ ร อํามาตย ญาติสาโลหติ เปนอนั มาก ญาตเิ หลานน้ัของเขาถงึ ความสน้ิ ไปโดยลําดบั . เขาคิดเหน็ ดังน้ีวา เมอื่ กอ นเรามีมติ ร อาํ มาตยญาตสิ าโลหติ เปนอนั มาก [เดย๋ี วน]ี้ ญาตขิ องเราน้นั ถงึ ความส้นิ ไปโดยลําดับก็การทเ่ี ราจะไดโ ภคสมบัติที่ยงั ไมได หรือการท่ีเราจะทาํ โภคสมบัติทไ่ี ดแลว ใหเจริญ ไมใ ชทาํ ไดง า ย อยา กระนั้นเลย เราพึงปลงผมและหนวด นงุ หม ผากาสายะอออกจากเรือนบวชเปน บรรพชิตเถดิ ดังน้ี . เขาประกอบดวยความเส่อื มจากญาตนิ ้นั จึงปลงผมและหนวด นงุ หมผากาสายะ ออกจากเรอื นบวชเปนบรรพชิต ทานรฐั ปาละ นี้เรยี กวา ความเสื่อมจากญาต.ิ สว นทา นรฐั ปาละมีมิตร อาํ มาตย ญาตสิ าโลหติ ในถุลลโกฏฐิตนิคมนีเ้ ปนอันมาก ไมไดมีความเสื่อมจากญาติเลย. ทา นรฐั ปาละ รเู หน็ หรอื ไดฟ ง อะไร จงึ ออกจากเรือนบวชเปนบรรพชิตเสียเลา. ทา นรฐั ปาละ ความเลอื่ ม ๔ ประการน้ี ทคี่ นบางพวกในโลกนี้ถึงเขาแลว จงึ ปลงผมและหนวด นงุ หม ผากาสายะ ออกจากเรือนบวชเปน บรรพชิต ทานรฐั ปาละไมไ ดม ีความเสื่อมเหลา น้ันเลย. ทา นรฐั ปาละรเู หน็ หรือไดฟง อะไร จึงออกจากเรอื นบวชเปนบรรพชติ เสยี เลา. ธมั มทุ เทส ๔ [๔๔๖] ทานพระรัฐปาละถวายพระพรวา มอี ยแู ล มหาบพติ ร พระผูมีพระภาคเจา พระองคน ัน้ ผทู รงรู ทรงเห็น เปน พระอรหนั ตสัมมาสมั -พทุ ธเจา ทรงแสดงธัมมุทเทส ๔ ขอ ทอ่ี าตมภาพรูเ หน็ และไดฟง แลว จึงออกจากเรือนบวชเปนบรรพชติ . ธมั มุทเทส ๔ ขอเปนไฉน คอื ๑. ดกู อนมหาบพิตร ธมั มุทเทสขอ ทหี่ น่งึ วา โลกอนั ชรานาเขาไปไมยัง่ ยนื ดังน้ีแล อันพระผมู ีพระภาคเจา พระองคนัน้ ผทู รงรู ทรงเห็น

พระสตุ ตันตปฎ ก มชั ฌิมนิกาย มชั ฌิมปณ ณาสก เลม ๒ ภาค ๒ - หนา ท่ี 39เปนพระอรหันตสมั มาสมั พุทธเจา ทรงแสดงแลว ทอี่ าตมภาพรูเหน็ และไดฟ งแลว จึงออกจากเรอื นบวชเปนบรรพชิต. ๒. ดกู อ นมหาบพิตร ธมั มุทเทสขอทส่ี องวา โลกไมม ผี ูตา นทาน ไมเปนใหญเฉพาะตนดงั นแ้ี ล อนั พระผมู พี ระภาคพระองคน ั้น ผูทรงรู ทรงเห็นเปน พระอรหนั ตสัมมาสัมพทุ ธเจา ทรงแสดงแลว ท่อี าตมภาพรูเหน็ และไดฟงแลวจงึ ออกจากเรือนบวชเปนบรรพชิต. ๓. ดกู อ นมหาบพติ ร ธมั มทุ เทสขอท่สี ามวา โลกไมม ีอะไรเปนของตนจาํ ตอ งละสง่ิ ทง้ั ปวงไปดงั นแ้ี ล อันพระผมู ีพระภาคพระองคนนั้ ผทู รงรูทรงเห็นเปน พระอรหันตสมั มาสัมพุทธเจา ทรงแสดงแลว ทอี่ าตมภาพรูเหน็และไดฟง แลว จงึ ออกจากเรอื นบวชเปนบรรพชติ . ๔. ดกู อ นมหาบพติ ร ธัมมุทเทสขอ ทีส่ ี่วา โลกบกพรองอยูเปนนติ ยไมร ูจักอ่มิ เปน ทาสแหงตัณหาดงั น้ีแล อันพระผมู ีพระภาคพระองคน ้ัน ผูทรงรู ทรงเหน็ เปนพระอรหันตสัมมาสัมพุทธเจา ทรงแสดงแลว ท่ีอาตมภาพรูเห็นและไดฟงแลว จึงออกจากเรอื นบวชเปน บรรพชติ . ดกู อ นมหาบพิตร ธัมมทุ เทสสีข่ อ น้แี ล อันพระผมู ีพระภาคพระองคนน้ั ผูทรงรู ทรงเห็น เปน พระอรหนั ตสมั มาสมั พทุ ธเจา ทรงแสดงแลว ที่อาตมภาพรูเหน็ และไดฟงแลว จงึ ออกจากเรือนบวชเปนบรรพชิต. [๔๔๗] ทานรัฐปาละกลาววา โลกอันชรานาํ ไป ไมย งั่ ยนื ดังน้ีกเ็ นอ้ื ความแหงภาษิตนี้จะพึงเห็นไดอ ยา งไร. ดูกอนมหาบพิตร มหาบพิตรจะทรงเขา พระทยั ความขอนน้ั เปนไฉนมหาบพติ รเม่อื มีพระชนมายุย่ีสิบปก ด็ ี ยสี่ ิบหาปก ด็ ี ในเพลงชาก็ดี เพลงมาก็ดี เพลงรถกด็ ี เพลงธนกู ด็ ี เพลงอาวุธก็ดี ทรงศกึ ษาอยางคลองแคลว

พระสตุ ตนั ตปฎก มชั ฌมิ นิกาย มัชฌิมปณณาสก เลม ๒ ภาค ๒ - หนา ท่ี 40ทรงมีกาํ ลัง. พระเพลา มกี ําลงั พระพาหา มีพระกายสามารถ เคยทรงเขาสงความมาแลว หรอื . ทานรัฐปาละ ขา พเจา เมอื่ มอี ายุยี่สิบปก็ดี ยส่ี ิบหา ปก ็ดี ในเพลงชางกด็ ี เพลงมา กด็ ี เพลงรถกด็ ี เพลงธนกู ด็ ี เพลงอาวธุ กด็ ี ไดศึกษาอยา งคลองแคลว มกี าํ ลงั ขา มกี ําลงั แขน มตี นสามารถ เคยเขาสงครามมาแลวบางครง้ั ขาพเจาสําคญั วามีฤทธ์ิ ไมเห็นใครจะเสมอดวยกําลงั ของตน. ดกู อ นมหาบพิตร มหาบพิตรจะทรงเขาพระทัยความขอ นนั้ เปนไฉนแมเ ด๋ยี วน้ี มหาบพติ รก็ยังมีกําลังพระเพลา มีกําลังพระพาหา มพี ระกายสามารถเขาสงครามเหมอื นฉะนั้นไดห รือ. ทานรฐั ปาละ ขอ น้ีหามิได เดย๋ี วน้ี ขาพเจาแกแ ลว เจริญวัยแลวเปนผใู หญ ลว งกาลผา นวยั มาโดยลาํ ดบั แลว วัยของขา พเจาลวงเขาแปดสบิบางครงั้ ขา พเจาคดิ วา จกั ยางเทาทนี่ ี้ ก็ไพลย า งไปทางอ่นื . ดกู อ นมหาบพิตร เนื้อความนีแ้ ล ทพี่ ระผมู พี ระภาคพระองคน ้ัน ผูทรงรู ทรงเห็น เปนพระอรหนั ตสัมมาสัมพุทธเจา ทรงหมายถงึ ตรสัธัมมุทเทสขอ ท่หี นึ่งวา โลกอันชรานาํ เขาไป ไมยั่งยนื ท่อี าตมภาพรเู ห็นและไดฟงแลว จงึ ออกจากเรอื นบวชเปน บรรพชิต. ดูกอ นทานรฐั ปาละ นา อศั จรรย ไมเ คยมมี าแลว ขอวา โลกอันชรานําเขา ไป ไมย่งั ยืนน้ี อันพระผมู ีพระภาคพระองคน นั้ ผทู รงรู ทรงเห็น เปนพระอรหนั ตสัมมาสมั พุทธเจา ตรัสดีแลว ดูกอ นทา นรฐั ปาละ เปน ความจรงิโลกอันชรานําเขา ไป ไมย่งั ยนื ในราชสกลุ นี้ มหี มชู า ง หมูม า หมรู ถ และหมูคนเดนิ เทา หมูใดจักครอบงาํ อนั ตรายของเราได. [๔๔๘] ทานรฐั ปาละกลา ววา โลกไมมผี ูตา นทาน ไมเปน ใหญเฉพาะตนดงั น้ี ก็เนอ้ื ความแหง ภาษติ น้ี จงึ พึงเห็นไดอ ยางไร.

พระสตุ ตนั ตปฎก มชั ฌิมนิกาย มัชฌิมปณณาสก เลม ๒ ภาค ๒ - หนาท่ี 41 ดูกอนมหาบพิตร มหาบพติ รจะทรงเขาพระทยั ความขอ นนั้ เปน ไฉนมหาบพิตรเคยทรงประชวรหนกั บา งหรือไม. ดูกอ นรฐั ปาละ ขา พเจา เคยเจ็บหนกั อยู บางครั้ง บรรดามิตร อํามาตยญาตสิ าโลหติ แวดลอมขาพเจา อยู ดว ยสาํ คญั วา พระเจาโกรัพยะจกั สวรรคตบัดน้ี พระเจา โกรพั ยะจกั สวรรคตบัดนี้ ดังน.ี้ ดกู อนมหาบพิตร มหาบพิตรจะทรงเขา พระทัยความขอ น้ัน เปน ไฉนมหาบพิตรไดม ิตร อาํ มาตย ญาตสิ าโลหิต [ที่มหาบพติ รจะขอรอง] วา มิตรอํามาตย ญาตสิ าโลหติ ผูเ จรญิ ของเราทมี่ ีอยูทง้ั หมด จงมาชวยแบงเวทนาน้ีไป โดยใหเราไดเ สวยเวทนาเบาลง ดังนี้ หรือวามหาบพิตรตอ งเสวยเวทนาแตพ ระองคเดยี ว. ดกู อนทา นรฐั ปาละ ขาพเจา จะไดมติ ร อํามาตย ญาตสิ าโลหิต [ท่ีขาพเจา จะขอรอง] วา มิตร อาํ มาตย ญาตสิ าโลหติ ทีม่ อี ยูทงั้ หมด จงมาชวยแบง เวทนานไ้ี ป โดยใหเ ราไดเสวยเวทนาเบาลงไป ดังนี้ หามิได ท่ีแทขา พเจาตองเสวยเวทนานั้นแตผเู ดยี ว. ดูกอนมหาบพติ ร เนื้อความน้แี ล ทพี่ ระผมู ีพระภาคพระองคน ้ัน ผูทรงรู ทรงเหน็ เปน พระอรหันตสัมมาสมั พุทธเจา ทรงหมายถงึ ตรัสธมั มทุ เทสขอทส่ี องวา โลกไมม ผี ูตา นทาน ไมเปนใหญเ ฉพาะตน ที่อาตมภาพรเู ห็นและไดฟ งแลว จึงออกจากเรือนบวชเปนบรรพชติ . ดกู อนทานรัฐปาละ นาอัศจรรย ไมเ คยมแี ลว ขอ วา โลกไมมผี ูตานทาน ไมเ ปน ใหญเ ฉพาะตนน้ี อนั พระผูมีพระภาคเจาพระองคน น้ั ผูท รงรูทรงเหน็ เปน พระอรหนั ตสัมมาสัมพุทธเจา ตรัสดีแลว ทา นรฐั ปาละ เปนความจรงิ โลกไมมีผูตานทาน ไมเ ปน ใหญเฉพาะตน ในราชสกลุ น้ี มเี งนิและทองอยูทพี่ ืน้ ดินและในอากาศมาก.