tripitaka_52

พระสุตตันตปฎก ขทุ ทกนิกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๓ - หนา ที่ 456 ประโยชนอนั สูงสุด เราบรรลวุ ชิ ชา ๓ แลว คําส่ังสอน ของพระพทุ ธเจาเราไดทาํ เสรจ็ แลว จติ ของเราผนู อ มไป ในเนกขมั มะ ในความวเิ วกแหงจติ ในความไมเบียด- เบียน ในความส้นิ ไปแหง อุปาทาน ในความสน้ิ ตัณหา และความไมหลงใหลแหง ใจ ยอมหลดุ พนโดยชอบ เพราะเห็นความเกิดข้นึ แหง อายตนะ การสงั่ สมยอมไมม ี แกภกิ ษุนั้น ผหู ลุดพน แลวโดยชอบ มีจติ รักสงบ เสร็จ กิจแลว กจิ อน่ื ที่จะพึงทําอีกไมม ี ภเู ขาศลิ าลวนเปนแทง ทึบ ยอ มไมส ะเทือนดว ยลมฉนั ใด รูป เสยี ง กลิ่น รส โผฏฐัพพะ และธรรมารมณทงั้ สน้ิ ทั้งท่ีเปนอิฏฐารมณ และอนฏิ ฐารมณ ยอ มไมท าํ จิตของบคุ คลผูคงทใ่ี หหว่นั - ไหวไดฉ นั นัน้ จิตของผูคงทีน่ ้ัน เปน จิตตงั้ มนั่ ไมหว่ันไหว ไมเกาะเกี่ยวดวยอารมณอ ะไร ๆ เพราะผูคงทน่ี ั้นพจิ ารณา เห็นความเส่ือมไปแหง อารมณน นั้ . บรรดาบทเหลา นน้ั บทวา ยาหุ รฏเ สมุกฺกฏโ ความวา ผูใดเปน ผูสงู สดุ คอื ประเสริฐสดุ โดยชอบ คืออยา งยง่ิ ดวยโภคสมบตั แิ ละดว ยอิสริยสมบัติ พรอมดวยชาวบาน ๘๐,๐๐๐ คนในอังครฐั . บทวา รโฺ  อคคฺ สสฺ ปทฺธคู ประกอบความวา เปนบรวิ ารแหงพระเจา พิมพสิ าร ผเู ปน อธิบดีในองั ครัฐ เพราะอรรถวา เปนทย่ี ินดีแหง บริษัทดว ยสงั คหวตั ถุ ๔ เปน คหบดีวิเศษ เปน กฎุ ม พใี นรัฐของพระเจา พิมพสิ ารน้นั .

พระสตุ ตนั ตปฎก ขุททกนิกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๓ - หนา ท่ี 457 บทวา สฺาชฺชฺ ธมเฺ มสุ อกุ กฺ ฏโ ความวา พระโสณะน้นั เปน ผูสงู สดุ ในโลกตุ รธรรมในวันนี้ คือในบัดนี้ แมใ นกาลเปนคฤหัสถ ทานก็เปนผสู งู สุดกวาใครๆ ทเี ดียว บัดนี้แมในเวลาเปนบรรพชิต ทา นก็เปนผสู ูงสุดเหมอื นกนั เพราะฉะน้ัน ทา นจึงแสดงตนใหเหมอื นคนอนื่ . บทวา ทุกฺขสฺส ปารคู ความวา ทานถงึ ฝง คือถงึ ท่ีสดุ แหง ทุกขในวฏั ฏะทั้งสน้ิ , ดว ยคาํ น้นั ทา นจงึ ยังความเปน ผูสูงสดุ ทีก่ ลาวแลว โดยไมแ ปลกกนั ใหแ ปลกกัน เพราะแสดงถงึ การบรรลพุ ระอรหตั . บดั น้ีทา นเปน ผูถงึ ฝง แหงทกุ ขดว ยขอปฏบิ ตั ิใด เมอื่ จะแสดงขอปฏบิ ัตินน้ั โดยอา งถึงพระอรหัตผล จึงกลา วคาถาวา ปฺจ ฉินฺเท ตัดสงั โยชนเ บือ้ งตํ่า ๕. คําแหงคาถาน้นั มีอธบิ ายวา บุรษุ พึงตัดสงั โยชนอ นั เปนสวนเบื้องตาํ่๕ อยา ง อันใหถงึ อบายและกามสุคติ ดว ยมรรค ๓ เบอ้ื งตํา่ เหมอื นตัดเชือกทผ่ี ูกไวท ่เี ทาดวยศัสตราฉะน้นั . บุรษุ พงึ ละสงั โยชนอ นั เปน สวนเบือ้ งสูง ๕ อนั ใหถ งึ รปู ภพและอรปู ภพ ดวยอรหตั มรรค เหมือนตัดเชอื กทผี่ กูไวท คี่ อฉะนั้น, ก็แลครัน้ ละสังโยชนอันเปนสว นเบอ้ื งสงู เหลานนั้ ไดแ ลวพงึ เจริญ คือพึงทําอินทรีย ๕ มีสทิ ธินทรียเ ปน ตน ใหเกดิ ย่งิ ๆ ขน้ึ ไป,กภ็ กิ ษุผูเ ปนอยางนี้ ชอ่ื วา เปน ผกู า วลว งธรรมเปน เคร่ืองขอ ง ๕ คอื ธรรมเครอื่ งของคือ ราคะ โทสะ โมหะ มานะ และทิฏฐิ ทา นจึงเรียกวาผูขา มโอฆะไดแลว เพราะขามโอฆะ ๔ คือ กามโอฆะ ภวโอฆะ ทฏิ ฐโิ อฆะและอวชิ ชาโอฆะ. เม่อื แสดงวา ก็ปฏปิ ทานี้ชอ่ื วา เปน ความบริบรู ณแ หง ศลี อันขอปฏบิ ัติเคร่ืองขา มโอฆะน่นั แล และศีลเปนตน ยอมถึงความบรบิ ูรณ

พระสุตตันตปฎก ขุททกนกิ าย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๓ - หนาท่ี 458เพราะการละมานะเปน ตน , ไมใชโ ดยประการอน่ื ทานจึงกลาวคาถาวาอนุ ฺนฬสฺส ดังนี้เปนตน. บรรดาบทเหลานน้ั บทวา อุนนฺ ฬสฺส แปลวา มีมานะคอื ความวา งเปลา อนั ยกสงู ข้ึน. จรงิ อยู มานะ ทานเรยี กวา นัฏฐะ ฉิบหาย เพราะเปน เหมอื นฉิบหายแลว เพราะความเปน เปลา โดยความเปน ไปของใจท่ฟี ูขึน้ บทวา ปมตฺตสฺส ไดแ ก ถึงซึ่งความประมาท เพราะการปลอยสติ. บทวา พาหริ าสสฺส ความวา ไหลไปทั่วในอายตนะภายนอกอธิบายวา ปราศจากราคะในกามทงั้ หลาย. บทวา สีล สมาธิ ปฺ า จ, ปารปิ รู ึ น คจฺฉติ ความวา เมือ่บคุ คลนนั้ เสพธรรมอันเปนขา ศกึ ตอ ศลี เปนตน อันดับแรกคณุ มีศีลเปน ตนแมท ่ีเปนโลกยิ ะ ยอ มไมถงึ ความบริบรู ณ จะปว ยกลาวไปไยถึงโลกุตร-ธรรมเลา. ในขอน้ันทา นกลาวเหตดุ ว ยคําวา กก็ ิจใด ดังน้ีเปน ตน จรงิ อยูกรรมมีอาทิอยางนี้วา การรกั ษาศีลขันธอนั หาประมาณมไิ ด จาํ เดิมแตเวลาท่ภี กิ ษบุ วชแลว การอยปู า การรักษาธดุ งค ความเปน ผมู ีภาวนาเปนทีม่ ายนิ ดี ชอ่ื วา กจิ . ก็กจิ ตามทก่ี ลาวมาแลว น้ี อันภิกษุไมก ําหนดแลว คือทิง้ เสยี แลวโดยไมการทาํ . ชือ่ วา อกิจจะ ไดแ ก กรรมมีอาทอิ ยางนวี้ า การตบแตง บาตรจวี ร ประคดเอว การผูกอังสะ รม การประดบั รองเทา พัดใบตาล ธมกรก.กรรมมอี าทิอยา งนว้ี า การประดับบริขาร ความเปนผูมากดวยปจจยัช่อื วา ไมใชกิจของภกิ ษุ กิจน้ันภกิ ษุเหลาใดการทาํ อาสวะทงั้ ๔ ยอม

พระสุตตนั ตปฎก ขทุ ทกนกิ าย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๓ - หนา ที่ 459เจรญิ แกภ กิ ษเุ หลาน้ัน ผูช อ่ื วา มีมานะดังไมออยกขนึ้ แลว เพราะยกมานะเพียงวา ไมออ ข้นึ ประพฤติ ชื่อวา ผูประมาทเพราะปลอ ยสติ. สว นคณุ มีปญญาเปน ตน เจริญแกภิกษุเหลาใด เพือ่ จะแสดงภิกษุเหลาน้ัน ทานจึงกลา ววา เยส ดังน้ี เปน ตน. บรรดาบทเหลา น้นั บทวา สุสมารทฺธา ความวา ประคองความเพียรไวดแี ลว . บทวา กายคตาสติ ไดแ ก กายานุปส สนาภาวนา. บทวา อกิจจฺ  เต ความวา กิจของทา นนัน้ คอื กจิ มกี ารตบแตงบาตรเปนตน. บทวา น เสวนตฺ ิ ไดแ ก ยอ มไมทาํ . บทวา กิจเฺ จ ไดแ ก กจิ มกี ารคมุ ครองคณุ คือศลี อนั หาประมาณมิได อันภกิ ษพุ ึงทาํ จําเดมิ แตก าลทีต่ นบวชแลว . บทวา สาตจจฺ การิโน แปลวา ผมู อี ันกระทําตดิ ตอ อธบิ ายวาอาสวะทง้ั ๔ ยอมถงึ ความพินาศ คือถงึ ความส้ินไป ถงึ ความไมม ีแกสตั วเหลานัน้ ผูชอื่ วา มีสติ เพราะไมอยูปราศจากสติ. ชื่อวา ผมู สี ัมปชญั ญะดวยสมั ปชัญญะ ๔ คือ สาตถกสัมปชญั ญะ สปั ปายสมั ปชัญญะ โคจร-สัมปชญั ญะ อสมั โมหสัมปชญั ญะ. บดั นี้ เมื่อจะใหโอวาทแกภ กิ ษุผูอยูในสํานักของตน จึงกลา วคาถาวา อุชมุ คคฺ มหฺ ิ ดงั นีเ้ ปนตน. บรรดาบทเหลา นนั้ บทวา อชุ ุมคคฺ มฺหิ อกขฺ าเต ความวา เมอื่พระศาสดาตรสั พระอริยมรรค อันเปนมชั ฌิมปฏปิ ทา เพราะเวนที่สดุ ๒อยา ง และเพราะละความคดกายเปน ตน .

พระสุตตนั ตปฎก ขุททกนิกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๓ - หนา ที่ 460 บทวา คจฺฉถ แปลวา จงดาํ เนนิ ไป. บทวา มา นิวตฺตถ ไดแ ก จงอยาหยดุ เสยี ในระหวา ง. บทวา อตฺตนา โจทยตฺตาน ความวา กลุ บตุ รผปู รารถนาประโยชนในพระศาสนานี้ ตกั เตอื นอยูซึง่ ตนดว ยตนเอง มกี ารพิจารณาภัยในอบายเปน ตน. บทวา นิพฺพานมภิหารเย ความวา พึงนาํ ตนไปสพู ระนิพพานคอื พึงเขาไปใกลพ ระนพิ พาน อธบิ ายวา พึงปฏิบตั โิ ดยประการท่ีจะทําพระนิพพานน้ันใหแ จง. บัดนี้ เพื่อจะแสดงการปฏิบตั ิของตนวา แมเ ราปฏิบตั อิ ยางน้ีแหละทานจงึ กลาววา อจจฺ ารทธฺ มฺหิ ดงั นเ้ี ปนตน. บทวา อจจฺ ารทธฺ มฺหิ วีรยิ มหฺ ิ ความวา เมอ่ื เราเจริญวปิ ส สนา ไมกระทาํ ความเพยี รใหกิจเสมอดว ยสมาธิ ประคองความเพยี รอยางเหลือเกนิก็ความทผ่ี นู นั้ ปรารภความเพียรเกนิ ไป ไดกลาวไวแลวในหนหลงั นัน่ แล. บทวา วีโณปม กริตวฺ า เม ความวา เมือ่ ทานพระโสณะเกิดความคดิ ขน้ึ วา สาวกของพระผมู พี ระภาคเจา เหลา ใดเหลา หน่ึงเเล ปรารภความเพียรยอ มอยู เราเปน ผหู นึง่ ในสาวกเหลา น้ัน กถ็ าวา จติ ของเรายอ มหลดุพน จากอาสวะทั้งหลาย เพราะไมยดึ มนั่ เพราะฉะนนั้ เราจักสกึ . พระ-ศาสดาทรงแสดงพระองคในท่ีเฉพาะหนาของทา นโสณะน้ัน จงึ ตรัสถามวาเพราะเหตุไร โสณะ เธอจงึ เกิดความคดิ ข้นึ วาจักสึก เมื่อกอนเธอเปนผูครองเรือนฉลาดในเสียงแหง สายพณิ . เม่อื ทา นทลู วา อยา งน้นั พระเจา ขาจงึ ตรัสวา โสณะ เธอสําคญั ขอนน้ั เปน อยางไร ? ในกาลใดสายพณิ ของเธอตงึ เกินไป อนึง่ สายพณิ ของเธอยอ มมเี สียงหรอื ควรแกก ารงานในสมัยน้ัน

พระสตุ ตันตปฎก ขทุ ทกนิกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๓ - หนา ที่ 461บางหรอื เมื่อทา นโสณะทูลวา ก็ขอ นัน้ ไมเปน อยา งนนั้ พระเจาขา จงึตรสั วา โสณะ เธอสําคัญขอ น้ันเปน อยา งไร ในกาลใดสายพณิ ของเธอหยอนเกนิ ไป ในสมัยน้ันพณิ ของเธอยอ มมเี สยี ง หรือควรแกก ารงานบางหรือ เมือ่ ทา นโสณะทูลวา ก็ขอ นน้ั ไมเ ปนอยางนัน้ พระเจา ขา จงึ ตรัสวาโสณะ เธอสาํ คัญขอนั้นเปนอยางไร ก็ในกาลใดสายพิณของเธอไมตงึ เกนิไปและไมห ยอ นเกนิ ไป ตง้ั อยูใ นคุณอันเสมอ ในสมัยนนั้ สายพิณของเธอมีเสียง หรือควรแกการงานบา งละหรอื เมื่อทานโสณะทูลวา เปน อยางน้ันพระเจาขา จึงตรัสวา อยา งน้ันนัน่ แหละ โสณะ ความเพียรอันปรารภเกนิ ไป ยอ มเปนไปเพ่อื ความฟุง ซาน ความเพียรอนั หยอนเกนิ ไป ยอมเปนไปเพ่อื ความเกยี จครา น เพราะเหตนุ ัน้ นน่ั แล โสณะ เธอจงต้ังความเพยี รใหสม่ําเสมอ และจงรูแจง ความที่อินทรยี ม คี วามสมาํ่ เสมอกัน ดงั นี้ครน้ั ทรงกระทําพิณใหเ ปนอุปมาอยางนี้แลว จึงแสดงธรรมแกเ รา ดวยโอวาทอันเปรียบดวยพิณอันใหเปน แลว . บทวา ตสฺสาห วจน สุตฺวา ความวา เราไดฟ งวโี ณปโมวาทสูตรอนั เปนพระดํารัสของพระผมู พี ระภาคเจา นัน้ แลว จงึ ละความท่ีตนเปนผใู ครเ พื่อจะสึก อนั เกิดข้นึ ในระหวา งเสีย ยนิ ดแี ลว คอื ยินดียิ่งแลว ในศาสนาของพระศาสดา. กเ็ ม่อื จะอยู เราจะบาํ เพ็ญสมถะใหพ รอมมูล ประกอบความเพียรใหสมํา่ เสมอ ยงั ความท่สี มาธกิ ับวีริยะมกี ิจเสมอใหเ กดิ ขึ้น ยงั วปิ สสนาสมาธิซ่งึ มฌี านเปน ทตี่ ้งั ใหถงึ พรอ ม บาํ เพญ็ วปิ ส สนา จึงกลา วประโยชนในขอน้ันวา ดว ยการบรรลปุ ระโยชนอ นั สูงสุด. บทวา อตุ ฺตมสฺส ปตตฺ ยิ า ความวา เพ่อื บรรลุพระอรหัต.

พระสุตตันตปฎ ก ขุททกนิกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๓ - หนา ท่ี 462 บดั นี้ เมอื่ จะทรงแสดงประการทส่ี มถะและวิปส สนาสาํ เร็จแกผปู ฏิบัติโดยอา งถงึ พระอรหตั ผล จึงกลา วคาํ วา เนกขฺ มฺเม ดังน้เี ปน ตน. บทวา อธิมตุ ตฺ สสฺ ความวา ผปู ระกอบขวนขวาย โดยภาวะ นอมไป โอนไป เงื้อมไปในเนกขมั มะนัน้ อธิบายวา อนั ดับแรก เปนผูม งุหนาตอ บรรพชากอน แลว ละกามทง้ั หลายและบรรพชา ประกอบการขวนขวายในธรรมอนั หาโทษมิได มีอาทอิ ยางนคี้ ือ การชําระศลี ใหหมดจด การอยูปา การรกั ษาธุดงค และการประกอบยิ่งในภาวนา. บทวา ปวเิ วกฺจ เจตโส ความวา มสี ตนิ อ มใจไปสคู วามสงดัและนอ มไปในเนกขัมมะอยางน้อี ยู คอื ประกอบขวนขวายในวเิ วก โดยยังฌานหมวดสแี่ ละฌานหมวดหาใหบงั เกิด. บทวา อพยฺ าพชฺฌาธมิ ุตฺตสฺส ความวา นอมใจไปโดยความเปนผูหมดทุกข ในเพราะไมเ บียดเบยี น คือยงั ฌานสมาบัติใหเกดิ แลว ขวนขวายในความสขุ อันเกิดแตส มถะ. บทวา อปุ าทานกฺขยสฺส จ ความวา นอมใจไปในทส่ี ุดแหง ความสิ้นไปแหง อปุ าทานทงั้ ๔ คอื ในพระอรหัต. จริงอยู บทวา อปุ าทานกฺขยสฺส น้ี เปนฉฏั ฐีวภิ ตั ติ ใชใ นอรรถแหงสตั ตมวี ภิ ัตต.ิ อธบิ ายวากระทาํ ฌานตามทต่ี นบรรลุแลวนน้ั ใหเ ปนบาทแลว ตามประกอบวิปสสนา เพอ่ื บรรลพุ ระอรหัต. บทวา ตณหฺ กขฺ ยาธิมตุ ตฺ สสฺ ความวา ชอ่ื วา ตัณหักขยะ เพราะเปนทีส่ นิ้ ไปแหง ตณั หา, ไดแกพ ระนพิ พาน, นอ มไปในพระนพิ พานน้ันคอื นอ มไป โอนไป เงอ้ื มไปในนิโรธ โดยเห็นอปุ าทานโดยความเปน ภัยและเหน็ ความไมม อี ุปาทานโดยปลอดภัย.

พระสตุ ตันตปฎก ขุททกนิกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๓ - หนาท่ี 463 บทวา อสมโฺ มหฺจ เจตโส ความวา นอ มจติ ไปสคู วามเปนไปโดยไมหลง ดว ยสามารถเเหง สัมปชญั ญะ คอื ความไมหลง. หรือนอ มจิตไปสอู ริยมรรคอนั เปนความไมห ลง ดว ยการถอนความหลงไดโ ดยเดด็ ขาด. บทวา ทสิ วฺ า อายตนปุ ปฺ าท ความวา เพราะเหตทุ ไี่ ดเ หน็ การเกดิขนึ้ แหงอายตนะท้ังหลาย มจี กั ษเุ ปนตน โดยปจจัยตามที่เปน ของตนและเห็นความดับ โดยเปน ขาศึกกบั ความเกดิ นนั้ ดว ยมรรคปญ ญา อนัประกอบดวยวปิ ส สนาปญญา. บทวา สมมฺ า จติ ตฺ  วิมุจฺจติ ความวา จติ ยอ มหลดุ พน จากอาสวะท้งั ปวง โดยชอบ คือโดยเหตุ โดยญายะ โดยลาํ ดบั แหง มรรค. ในคาํ วา ตสสฺ สมมฺ า วิมุตฺตสสฺ เปนตน มีความสงั เขปดังตอไปน้วี า :- จติ นั้นหลดุ พนแลวจากกเิ ลสท้ังปวง โดยนยั ที่กลา วแลว คือโดยชอบแท เพราะเหตุนัน้ นั่นแล ความกอ ขึ้นแหงกุศลหรอื อกุศลท่ภี ิกษุผูขีณาสพ มีจติ สงบเพราะสงบโดยสวนเดียว กระทําไวย อ มไมม ี เพราะถอนขนึ้ ดวยมรรคนน่ั เอง กจิ ท่ีควรทําตางดว ยปริญญากิจเปนตน ยอมไมมีเพราะทํากิจเสรจ็ แลว ภูเขาอันลวนแลว ดว ยหนิ เปน แทงทึบ ยอ มไมสะเทือน ยอมไมห ว่ันไหวดวยลมตามปกติฉันใด ธรรมคอื อารมณมีรูปเปน ตน อันนา ปรารถนาและไมปรารถนา ของจิตของภิกษุผูขณี าสพกฉ็ นั น้นั ไมย งั จติ ของทา นผคู งที่ คอื ผูถ งึ ความเปนผคู งที่ ดาํ รงม่ันไมเอนเอยี ง เปน จิตปราศจากกเิ ลสเครอื่ งประกอบ เพราะความเปนผูล ะความโศกไดท้ังหมด ไมห ว่ัน ไมไ หวได และทา นยอ มเขา ผลสมาบัติเห็น

พระสุตตนั ตปฎ ก ขทุ ทกนกิ าย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๓ - หนา ท่ี 464แจงอยตู ลอดกาลโดยกาล แหง ธรรมคอื อารมณน ัน้ ยอ มตามเห็นความเสื่อมคอื ความดับ ไดแกม สี ภาวะแตกไปทกุ ขณะ เพราะเหตนุ ้นั ทานจงึ พยากรณพระอรหตั ผล. จบอรรถกถาโสณโกฬิวสิ เถรคาถาท่ี ๑ จบปรมัตถทีปนี อรรถกถาเถรคาถา เตรสกนบิ าต

พระสุตตนั ตปฎ ก ขุททกนกิ าย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๓ - หนาท่ี 465 เถรคาถา จุททสกนิบาต ๑. เรวตเถรคาถา วา ดวยคาถาของพระเรวตเถระ[๓๘๑] นบั แตเ ราออกบวชเปนบรรพชติ แลว ไมร สู กึ ถงึ ความ ดําริอันไมป ระเสริฐประกอบดวยโทษเลย ในระยะกาล นานที่เราบวชอยูน ี้ เราไมรูสกึ ถึงความดาํ ริวา ขอใหสตั ว เหลา น้ัน จงถกู ฆา ถกู เขาเบียดเบยี น จงไดรบั ทกุ ข เรารสู ึกแตก ารเจรญิ เมตตาอนั หาประมาณมิได อบรมสง่ั - สมดีแลวโดยลําดับ ตามทีพ่ ระพทุ ธเจาทรงแสดงไวแลว เราไดเ ปน มิตรเปน สหายของสตั วท ั้งปวง เปน ผูอนเุ คราะห สัตวท ั้งปวง ยินดีแลว ในการไมเบียดเบยี น เจริญเมตตา- จติ อยูทกุ เมื่อ เรายงั จติ อันไมงอนแงน ไมก าํ เรบิ ให บันเทิงอยู เจรญิ พรหมวิหารอันบรุ ษุ ผูเ ลวทรามไมซอ งเสพ สาวกของพระสัมมาสมั พุทธเจา เปนผเู ขาทุติยฌานอัน ไมม วี ติ กวิจาร ประกอบดว ยความเปน ผนู ิ่งเปน อรยิ ะ โดย แทจ ริง ภูเขาศลิ าลวนไมหวนั่ ไหว ตง้ั อยูคงที่ แมฉนั ใด ภิกษุก็ฉนั น้นั ยอ มไมหวน่ั ไหวดุจบรรพตเพราะสิน้ โมหะ ความช่วั แมม ปี ระมาณเทา ปลายขนทราย ยอ มปรากฏ เหมือนประมาณเทาหมอกเมฆ แตทานผไู มม กี เิ ลสเครอื่ ง ย่วั ยวน ผแู สวงหาความสะอาดเปนนติ ย เมืองหนาดา น เปน เมืองอนั เขาคมุ ครองแลวทงั้ ภายในและภายนอกฉนั ใด

พระสตุ ตันตปฎก ขุททกนกิ าย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๓ - หนาที่ 466 ทานทง้ั หลายจงคมุ ครองตนฉันนนั้ เถดิ ขณะอยา ไดล ว ง เลยทานทงั้ หลายไปเสีย เราไมย ินดีตอ ความตาย ไม เพลิดเพลนิ ตอความเปน อยู แตเ รารอเวลาตาย เหมอื น ลกู จางคอยใหห มดเวลาทาํ งานฉะน้นั เราไมยินดี ความตาย ไมเ พลดิ เพลินตอ ความเปน อยู แตเรามสี ติสัมปชัญญะรอทา เวลาตาย พระศาสดาเราคนุ เคยแลว เราทาํ คาํ สงั่ สอน ของพระพุทธเจา เสรจ็ แลว ปลงภาระอนั หนักลงแลว ถอนตัณหาเคร่ืองนําไปสภู พแลว ไดบรรลถุ ึงประโยชนท ่ี กุลบตุ รออกบวชเปนบรรพชติ ตองการแลว บรรลถุ ึงความ ส้นิ สงั โยชนทง้ั ปวง ทานทงั้ หลายจงยังความไมประมาท ใหถึงพรอมเถิด นีเ้ ปนคาํ สอนของเรา เราจักอาํ ลาทา น ท้ังหลายปรนิ พิ พานในบัดนี้ เพราะเราเปน ผหู ลดุ พน แลว จากกิเลสท้ังปวง. จบเรวตเถรคาถา อรรถกถาจุททสกนบิ าต อรรถกถาขทิรวนยิ เรวตเถรคาถาท่ี ๑ ใน จทุ ทสกนบิ าต คาถาของทา นพระขทิรวนิยเรวตเถระ มคี าํเรม่ิ ตน วา ยถา อห ดังน้,ี เร่ืองนน้ั มเี หตเุ กิดข้นึ เปนอยางไร ?

พระสตุ ตันตปฎก ขุททกนกิ าย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๓ - หนา ท่ี 467 คาถาของทาน บางอยางมาแลวในเอกนิบาตในหนหลัง, ก็ในเรือ่ งน้ันทานแสดงถึงเหตเุ พยี งใหเกิดสตใิ นหลาน ๆ ของตน เพราะฉะนัน้คาถาทานจงึ สงเคราะหเ ขาในเอกนบิ าต แตค าถาเหลานี้ ทา นประกาศถงึขอ ปฏบิ ัตจิ าํ เดมิ แตพระเถระบวชแลว จนถงึ ปรนิ พิ พาน ยกขึน้ สงั คายนาในจุททสกนิบาตน้.ี ในขอน้นั เหตุเกดิ เร่ืองทานกลา วแลว ในหนหลงั นัน่ แล. แตข อ นี้มคี วามแปลกกนั ดงั ตอ ไปน้ีวา ไดย ินวา พระเถระบรรลพุ ระอรหตั แลว ไปยงั ทีอ่ ปุ ฏ ฐากพระศาสดาและของพระมหาเถระ มพี ระธรรมเสนาบดเี ปน ตนอยูในทนี่ ัน้ เพียงวนั เล็กนอ ยเทาน้นั ก็กลบั มาปาไมตะเคยี นนั่นแล ยบั ยง้ัอยูด ว ยสุขอันเกิดแตผ ลสมาบัติ และดว ยพรหมวิหารธรรม. เมอื่ กาลลวงไปดวยอาการอยา งนี้ วยั ถงึ ครา่ํ ครา เจรญิ โดยลาํ ดบั .วันหน่งึ ทานไปยังที่บาํ รุงพระพุทธเจา อยใู นทีไ่ มไ กลแตกรุงสาวัตถี ในระหวา งทาง. กโ็ ดยสมัยน้ัน พวกโจรกระทําการปลน ในพระนคร ถึงพวกมนษุ ยผูอ ารักขาไลต ดิ ตาม พากนั หนีไปท้งิ หอ สิ่งของท่ีลกั มาในทใี่ กลพ ระ-เถระ. พวกมนุษยต ิดตามเหน็ ภณั ฑะในท่ใี กลพ ระเถระ แลว พาไปดวยหมายวาเปนโจร จึงแสดงแดพ ระราชาวา ผูนเ้ี ปน โจรพระเจา ขา. พระราชารับส่ังใหป ลอ ยพระเถระแลว ตรัสถามวา ทานขอรับ ทานกระทําโจรกรรมนี้หรอื ไม ? พระเถระเพื่อจะประกาศกรรมเชน นัน้ ทีต่ นไมเ คยกระทําตง้ั แตเกิดมากจ็ รงิ ถึงกระนนั้ กรรมน้นั อาตมาก็มิไดท ํา เพราะตดั กิเลสไดเดด็ขาด และไมควรกระทาํ ในกรรมเชนนัน้ เม่อื จะแสดงธรรมแกภิกษผุ ูอยูในทใ่ี กลและแกพระราชา จึงไดก ลาวคาถาน้วี า

พระสตุ ตันตปฎก ขทุ ทกนกิ าย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๓ - หนา ที่ 468 นับแตเ ราออกบวชเปน บรรพชติ แลว ไมร ูสกึ ถึงความดาํ ริอันไมป ระเสรฐิ ประกอบดวยโทษเลย ในระยะกาลนานทเ่ี ราบวชอยูนี้ เราไมรูส ึกถึงความดํารวิ า ขอใหสตั วเ หลาน้ันจงถกู ฆา ถกู เขาเบียดเบยี น จงไดร ับทุกขเรารสู กึ แตการเจริญเมตตาอนั หาประมาณมไิ ด อบรมสั่งสมดีแลวโดยลําดบั ตามท่ีพระพุทธเจา ทรงแสดงไวแลว เราไดเ ปนมิตรเปน สหายของสัตวทง้ั ปวง เปน ผูอนเุ คราะหสัตวท้งั ปวง ยินดีแลวในการไมเบยี ดเบียนเจริญเมตตาจติ อยูทกุ เมื่อ เรายงั จติ อันไมง อ นแงน ไมกาํ เริบใหบ ันเทิงอยู เจรญิ พรหมวหิ ารอนั บุรุษผเู ลวทรามไมซอ งเสพ สาวกของพระสมั มาสมั พุทธเจา เปนผูเขาทุตยิ ฌานอนั ไมม วี ติ กวจิ าร ประกอบดว ยความเปนผูนงิ่เปน อรยิ ะ โดยแทจ รงิ ภูเขาศลิ าลวนไมหวั่นไหว ตั้งอยคู งที่ แมฉันใด ภิกษกุ ฉ็ ันนน้ั ยอมไมห ว่ันไหวดุจบรรพต เพราะส้นิ โมหะ ความชัว่ แมม ปี ระมาณเทาปลายขนทราย ยอมปรากฏเหมอื นประมาณเทา หมอก-เมฆ แกทานผไู มมีกิเลสเครือ่ งยั่วยวน ผูแสวงหาความสะอาดเปนนิตย เมืองหนา ดา นเปน เมืองอนั เขาคุมครองแลวทงั้ ภายในและกายนอกฉันใด ทานทง้ั หลายจงคุม-ครองตนฉันน้ันเถดิ ขณะอยาไดล ว งเลยทา นท้งั หลายไปเสยี เราไมย ินดตี อ ความตาย ไมเพลดิ เพลนิ ตอ ความเปนอยู แตเรารอเวลาตาย เหมือนลกู จา งคอยใหหมด

พระสุตตันตปฎก ขทุ ทกนกิ าย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๓ - หนา ที่ 469 เวลาทํางานฉะน้ัน เราไมยินดคี วามตาย ไมเ พลิดเพลนิ ความเปนอยู แตเรามีสตสิ มั ปชญั ญะรอทา เวลาตาย พระศาสดาเราคุนเคยแลว เราทาํ คาํ สั่งสอนของพระ- พทุ ธเจาเสรจ็ แลว ปลงภาระอันหนักลงแลว ถอนตณั หา เคร่อื งนําไปสูภพแลว ไดบ รรลุประโยชนทกี่ ุลบตุ รออก บวชเปน บรรพชติ ตองการแลว บรรลถุ ึงความสน้ิ สงั โยชน ทง้ั ปวง ทา นทงั้ หลายจงยงั ความไมประมาทใหถ งึ พรอ ม เถิด นี้เปนคําสอนของเรา เราจกั อาํ ลาทา นทั้งหลาย ปรินพิ พานในบัดนี้ เพราะเราเปนผหู ลดุ พนแลวจากกิเลส ท้ังปวง. ในคาถาน้ัน มกี ารพรรณนาตามลําดบั บทดังตอ ไปนี้วา บทวาอมิ สฺมึ ทีฆมนตฺ เร ประกอบความวา ในกาลใดเราเปน บรรพชิต ต้งั แตน้นั มาก็นีเ้ ปนกาลนานของเรา ในกาลระยะยาวเชนน้ี เราไมรคู วามตรึกอนั ประกอบดว ยโทษอนั ไมประเสริฐ ดว ยอาํ นาจอภิชฌาวา นีเ้ ปน เหตุของเรา หรือดว ยอาํ นาจพยาบาทวา ขอสัตวเ หลานี้จงถูกฆา. บทวา เมตตฺ ฺจ อภชิ านามิ ความวา ช่อื วา เมตตา เพราะเปนเหตุเยอ่ื ใยคือสิเนหา ไดแกความไมพยาบาท, ชื่อวา เมตตา เพราะมีความรกั ใคร ความเจริญเมตตา ไดแก พรหมวหิ ารธรรมมีเมตตาเปนอารมณ, ซึ่งเมตตานัน้ , ทานสงเคราะหพรหมวหิ ารนอกนี้ ดว ยศพั ทวาเมตตา กรุณา มุทิตา และอเุ บกขา. บทวา อภชิ านามิ ความวา เรารโู ดยเฉพาะหนา, จรงิ อยู เม่อืพจิ ารณาถึงฌานทบ่ี รรลแุ ลว เปนอนั ชอื่ วามุงหนา ตอปจ จเวกขญาณ

พระสุตตนั ตปฎ ก ขทุ ทกนกิ าย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๓ - หนา ที่ 470เพื่อเลีย่ งคาํ ถามวาประมาณเทา ไร ทานจงึ กลาววา หาประมาณมิไดเปน ตน .ก็ฌานนั้นนน้ั ช่ือวา หาประมาณมิได เพราะมีสตั วห าประมาณมไิ ดเ ปนอารมณ เหมอื นฌานท่พี ระพทุ ธเจาทรงแสดงแลว . ประกอบความวา เรารเู ฉพาะฌานน้ีทช่ี อื่ วา เจรญิ ดีแลว เพราะเจรญิ ดวยดี ท่ีชอื่ วาอบรม คือเสพคุนแลวโดยลําดับ คอื ตามลาํ ดับอยางน้ี คอื เมตตาท่ีหนงึ่ จากน้ันกรุณา จากนน้ั มทุ ติ า ภายหลงั อุเบกขา,ชื่อวาเปนมติ รของคนท้ังปวง เพราะเปนมิตรของสัตวทัง้ ปวง หรอื คนทง้ั ปวงเปนมติ รของเรา, จริงอยู ผเู จรญิ เมตตา ยอ มเปน ทีร่ ักของสัตวทง้ั หลาย. แมใ นบทวา สพพฺ สโข นีก้ ม็ นี ยั นี้เหมอื นกนั . บทวา สพพฺ ภตู านกุ มฺปโก ไดแกผ อู นุเคราะหส ตั วท้ังปวง. บทวา เมตตฺ จติ ตฺ จฺ ภาเวมิ ความวา เรายังจิตใหเกิด คือยงั จิตที่ประกอบคอื ทส่ี มั ปยตุ ดวยเมตตาใหเจรญิ โดยพเิ ศษ หรอื ประกาศเพราะถงึ ความสูงสดุ ในภาวนาแมในเมือ่ ไมกลาว. อกี อยางหนง่ึ วา เราเจริญเมตตาจิต, ความแหงคํานั้นมีนัยดงั กลาวแลวในหนหลังนั้นแล. บทวา อพยฺ าปชฺชรโต ความวา ยนิ ดียิง่ ในความเบยี ดเบยี น คือในการนําประโยชนเ กื้อกูลเขาไปใหแ กส ตั วท ้งั หลาย. บทวา สทา แปลวา ทกุ ๆ กาล ดวยคํานั้นทา นแสดงถงึ การกระทําความเพยี รเปน ไปติดตอในกาลนน้ั . บทวา อส หิร แปลวา ไมงอ นแงน คอื ไมถ ูกราคะอนั เปนขาศกึใกลไมครามา. บทวา อสงกฺ ปุ ฺป แปลวา ไมก ําเริบ คือไมกาํ เริบดวยพยาบาท

พระสุตตนั ตปฎก ขุททกนิกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๓ - หนา ที่ 471อันเปนขา ศึกไกล. ครน้ั กระทําใหเ ปนอยางน้ี ยอ มบันเทิงท่วั คือบันเทิงยิ่ง ซง่ึ เมตตาจิตของเรา คือเจรญิ พรหมวหิ าร บทวา อกาปุรสิ เสวติ  ความวา เราทําใหเกิดคอื เจรญิ ซ่ึงเมตตาพรหมวิหารเปนตนอนั ประเสริฐ คอื เลิศ ไดแก หาโทษมไิ ด อนั คนช่ัวคอื ตา่ํ ชา ไมเ สพแลว หรอื อันคนไมชวั่ คอื พระอรยิ เจา ทั้งหลาย มพี ระพทุ ธเจาเปนตนเสพแลว . ครัน้ แสดงขอปฏบิ ัตขิ องตนดว ย ๕ คาถา โดยยกตนขน้ึ แสดงอยางน้ีบัดนีเ้ มื่อจะแสดงขอปฏิบตั นิ นั้ โดยอา งถงึ พระอรหตั ผล จงึ ไดกลาว ๔คาถา โดยนัยมีอาทวิ า อวติ กฺก ดังนี้. บรรดาบทเหลาน้ัน บทวา อวิตกกฺ  สมาปนฺโน ความวา ถงึพรอมซง่ึ ฌานมที ตุ ยิ ฌาณเปนตน อนั เวน แลว จากวิตก, ดว ยคําน้นัพระเถระกลา วการบรรลุฌานมที ุติยฌานเปนตนดวยตนเอง โดยอา งถึงพระอรหัตผล ดวยพรหมวหิ ารภาวนา กเ็ พราะเหตทุ ่ีพระเถระกระทําฌานนน้ั น่นั แลใหเปนบาทแลว เจริญวปิ สสนาแลว ยดึ เอาพระอรหตั โดยอาสนะเดยี วนั่นเอง ฉะนั้นเมื่อจะแสดงความนั้น โดยอางเอาพระอรหัตผลนนั่ แล จึงกลาววา อวิตกฺก สมาปนฺโน ดงั นี้แลวกลา ววา สาวกของพระสมั มาสมั พทุ ธเจา เปน ผเู ขาถึงความเปนผูน่งิ แบบพระอรยิ ะในขณะ-นน้ั . ในขอน้ัน สมาบัตอิ นั ไมม ีวิตกไมม วี จิ าร เพราะไมมีวจีสังขารพระพุทธเจา ทัง้ หลายตรัสวา เปน ความนิ่งแบบพระอริยะ ก็สมาบัติอยา งใดอยางหนึง่ ช่ือวา เปน ความนิง่ แบบพระอรยิ ะ เพราะพระบาลวี า ภิกษุทงั้ หลาย เมื่อพวกเธอประชมุ กนั พึงทํากจิ ๒ อยาง คือเปน ผูกลา วธรรม

พระสุตตนั ตปฎก ขุททกนิกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๓ - หนา ท่ี 472หรือเปน ผนู ่ิงแบบพระอริยะ แตใ นท่นี ้ี ทา นประสงคเอาสมาบัตอิ ันสมั ปยุตดว ยอรหัตผลอันประกอบดวยฌานที่ ๔. บดั น้ี เมอ่ื จะประกาศความทีต่ นไมหวน่ั ไหวดว ยโลกธรรมดวยอุปมาเพราะความที่ตนบรรลุพระอรหตั ผลนนั้ แลว จึงกลา วคาถาวา ยถาปปพฺพโต ดงั นี้เปนตน . บรรดาบทเหลาน้นั บทวา ยถาป ปพฺพโต เสโล ความวา ภูเขาอนั ลว นแลว แตหิน คืออันลว นแลว แตหินเปน แทงทึบฉันใด อธบิ ายวาไมใชภ เู ขาดินรวน ไมใ ชภ เู ขาปนดนิ . บทวา อจโล สุปปฺ ติฏ ิโต ความวา เปน ภเู ขามรี ากตัง้ อยูแ ลวดว ยดี ไมห วน่ั ไหวสะเทือนดวยลมตามปกติ เพราะฉะน้นั พระอรหตั และนพิ พาน ชอื่ วา ละโมหะไดเด็ดขาด เพราะภกิ ษไุ มหวนั่ ไหว เหตโุ มหะส้ินไปดวยอาการอยา งน้ี ดจุ ภเู ขาฉะน้นั คอื ภกิ ษลุ ะอกุศลทั้งปวงไดแลวเพราะอกุศลทัง้ ปวงมีโมหะเปน มลู ยอมไมหวั่นไหวดวยโลกธรรมท้งั หลายเหมอื นภูเขานั้นยอ มไมส ะเทอื นดว ยลมฉะน้ัน อกี อยางหนึง่ อธบิ ายวา เพราะเหตุทีพ่ ระอรหัต และพระนพิ พานทา นเรยี กวา ธรรมเปน ทสี่ ้นิ โมหะ ฉะนน้ัจึงชื่อวา โมหักขยา เพราะฉะนัน้ ภิกษผุ ูตงั้ อยูดว ยดีแลวในอริยสัจ ๔เพราะเหตธุ รรมเปน ทส่ี น้ิ โมหะ และเพราะบรรลุพระนิพพานและอรหตัแมในเวลาไมเ ขา สมาบัตกิ ็ไมหว่ันไหว เหมอื นภเู ขา จะปว ยกลาวไปไยถงึ ผเู ขา สมาบัตเิ ลา. บดั น้เี มอื่ จะแสดงวา ชือ่ วา บาปน้ี ภิกษุผูมีศลี ไมส ะอาดเทานั้นยอ มประพฤติ สว นภกิ ษผุ ูมีศีลสะอาดหาประพฤติไม กบ็ าปสาํ หรับผมู ศี ีลสะอาด

พระสตุ ตนั ตปฎก ขุททกนกิ าย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๓ - หนา ที่ 473น้นั แมม ปี ระมาณนอย กป็ รากฏเปนของหนัก จึงกลา วคาถามอี าทวิ าอนงฺคณสสฺ ดงั นี้. คาํ แหงคาถานั้นมีอธบิ ายดงั น้ีวา ความชั่วมีประมาณเทา ปลายขนทราย ประมาณเทา ปลายผม แมมีประมาณเล็กนอ ยแหง บาป ของสัปบุรุษผชู อื่ วา ไมม กี เิ ลสเครื่องยยี วน เพราะไมม กี เิ ลสเครื่องยียวนมีราคะเปนตน ผูแสวงหาธรรมอันสะอาดหาโทษมไิ ด ต้ังแผท ั่วโลกธาตปุ รากฏเปน เพียงอากาศ เพราะฉะน้ัน จงึ มอี ธบิ ายวา ไมพึงหวังบคุ คลผเู ชน เราในกรรมเห็นปานน้ี. เมอ่ื จะใหโอวาทวา เพราะเหตุท่พี วกคนอันธพาลทําความวารา ยเห็นปานนนั้ ใหเกิดขน้ึ แมใ นผูไ มมกี เิ ลส ฉะน้ันผูใครต อประโยชนพึงรกั ษาตนโดยเคารพ. จงึ กลา วคาถามอี าทิวา นคร ยถา ดงั นี้. คาถาน้นั มอี ธิบายวา เหมือนอยางวาปจ จนั ตนคร อันมนุษยชาวเมอื งปจ จนั ตนครกระทําประตแู ละกําแพงเปน ตนใหม น่ั คง ช่ือวาทาํ ใหมนั่ คงในภายใน เมือ่ กระทําเชิงเทนิ แลคเู ปนตน ใหมน่ั คง ชือ่ วาทาํ ใหม่ันคงในภายนอก เพราะฉะนั้น ชอื่ วากระทําใหเปน อนั คุมครองทงั้ ภายในและภายนอกฉนั ใด พวกเธอทงั้ หลายก็ฉันนน้ั จงอยาปลอ ยสติท่ีเธอเขาไปตัง้ ไว ปด ทวารทง้ั ๖ ทเี่ ปนไปในภายในแลว รกั ษาทวารไวแ ลวกระทําทวารเหลานั้นใหม ่นั คง ดว ยการไมย ดึ ถอื โดยประการท่อี ายตนะภายนอก ๖ ที่ยึดถือไว เปน ไปเพื่อกระทบอายตนะภายใน ไมละสตทิ ่ีรักษาทวาร โดยไมใ หเ ขา ไปสอู ายตนะเหลา น้นั เทย่ี วไปอยู ชือ่ วา คุม-ครองตน. เพราะเหตไุ ร ? เพราะขณะอยาไดลว งเธอทัง้ หลายไปเสยี . จรงิ อยู ขณะท้งั หมดน้ี คือขณะเปน ทอ่ี บุ ตั แิ หง พระพทุ ธเจา ขณะ

พระสุตตนั ตปฎก ขทุ ทกนกิ าย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๓ - หนาที่ 474ไดอ ตั ภาพเปนมนษุ ย ขณะอบุ ตั ใิ นมัชฌมิ ประเทศ ขณะไดสมั มาทฏิ ฐิขณะไมบ กพรองอายตนะ ๖ ยอ มลวงบุคคลผูไ มคมุ ครองตนดว ยอาการอยางน้ี, ขณะนัน้ อยา ลว งทา นท้งั หลายไปเสียดงั นแ้ี ล. พระเถระ ครั้นโอวาทบริษทั พรอมดว ยราชบรพิ ารดวยคาถานี้ ดวยอาการอยา งนีแ้ ลว เมอ่ื จะประกาศความท่ตี นมีจิตเสมอในมรณะและชีวติและกิจทตี่ นทาํ เสรจ็ แลว อกี จึงกลาวคําวา นาภินฺนฺทามิ มรณ ไมยนิ ดียงิ่ ซ่ึงความตายดังนเี้ ปนตน. คํานน้ั มีอรรถดงั กลา วแลวในหนหลงั นั่นแล. ก็แลคร้นั กลา วอยา งนี้แลว เหน็ กาลปรนิ ิพพานแหง ตนปรากฏจึงใหโ อวาทแกพ วกเหลา นน้ั โดยสังเขปนั่นแล เมื่อจะประกาศพระนพิ พานจึงกลา วคาถาสุดทา ย. บรรดาบทเหลาน้นั บทวา สมปฺ าเทถปฺปมาเทน ความวา เธอท้งั หลายจงยงั สิกขา ๓ มีทานและศลี เปน ตน ทีค่ วรใหถ งึ พรอม ใหถ งึพรอ มดวยความไมป ระมาทเถดิ , จงเปน ผไู มป ระมาทในการตามรกั ษาศีลอนั เปน ไปแกค ฤหสั ถ อนั ตางดว ยประโยชนในปจ จุบนั และประโยชนในเบือ้ งหนา ในการตามประกอบสมถะ และวิปส สนาภาวนา. บทวา เอสา เม อนุสาสนี ความวา การพร่ําสอนวา ทา นท้ังหลายจงไมป ระมาทในทานและศีลเปนตน นเ้ี ปนคําพร่าํ สอน คอื เปนโอวาทของเรา. ครั้นแสดงขอปฏบิ ตั ิอนั เปนประโยชนแ กผอู ืน่ อยา งนแ้ี ลว เมอื่ จะถอืเอาทีส่ ุดแหงขอ ปฏิบัตอิ นั เปนประโยชนตน จงึ กลา ววา เอาเถอะ เราจักปรนิ ิพพาน เราเปน ผหู ลุดพน แลวในที่ทุกสถาน.

พระสุตตนั ตปฎ ก ขุททกนิกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๓ - หนาท่ี 475 บรรดาบทเหลาน้นั บทวา วปิ ปฺ มุตฺโตมหฺ ิ สพพฺ ธิ ความวา เราเปน ผูหลุดพนแลว จากกเิ ลสและภพท้งั หลาย โดยประการทัง้ ปวง เพราะเหตุนั้น เราจกั ปรินิพพานโดยสวนเดยี วฉะนแ้ี ล. ก็แล คร้นั กลา วอยา งนีแ้ ลว น่งั ขัดสมาธเิ ขา ฌานมีเตโชธาตเุ ปนอารมณ เมอ่ื ไฟลุกโพลงอยปู รินพิ พานดว ยอนุปาทิเสสนิพพานธาตุ. จบอรรถกถาขทิรวนยิ เรวตเถรคาถาท่ี ๑

พระสตุ ตนั ตปฎก ขุททกนิกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๓ - หนาท่ี 476 ๒. โคทตั ตเถรคาถา วา ดวยคาถาของพระโคทัตตเถระ[๓๘๒] โคอาชาไนยที่ดี อันเขาเทยี มแลวที่แอกเกวยี น ยอ ม อาจนําแอกเกวียนไปได ไมยอทอตอ ภาระอนั หนกั ไม ทอดทงิ้ เกวียนอนั เขาเทียมแลว แมฉนั ใด บคุ คลเหลาใด บริบรู ณดวยปญ ญา เหมอื นมหาสมทุ รอนั เตม็ ดว ยนาํ้ บคุ คลเหลานัน้ ยอมไมด หู มนิ่ ผูอนื่ ฉนั น้ัน ยอมเปนดัง อริยธรรมของสตั วท ้ังหลาย นรชนผูตกอยูในอาํ นาจของ เวลา ตกอยูในอาํ นาจภพนอยภพใหญ ยอ มเขาถึงความ ทุกขแ ละตอ งเศรา โศก คนพาลไมพ จิ ารณาเห็นตามความ เปน จรงิ ยอมเดอื ดรอ นดวยเหตุ ๒ อยา ง คอื มีใจฟขู ึ้น เพราะเหตุแหงสุข ๑ มีใจฟบุ ลงเพราะเหตแุ หง ทกุ ข ๑ เหลาใด กา วลว งตัณหาเคร่อื งรอ ยรัดในทกุ ขเวทนา ใน สุขเวทนา และในอทุกขมสุขเวทนา ชนเหลานน้ั เปน ผู ตง้ั มัน่ ไมหวนั่ ไหวเหมอื นเสาเข่อื น เปน ผไู มฟ ูขนึ้ และไม ฟบุ ลง ชนเหลา นัน้ ยอมไมค ิดอยใู นลาภ ความเส่ือมลาภ ในยศ ความเสอ่ื มยศ นนิ ทา สรรเสริญ สุข และทกุ ข ท้งั หมด ดังหยาดนาํ้ ไมต ดิ อยูบนใบบัวฉะนั้น. นกั ปราชญทง้ั หลาย มคี วามสุขและไดชยั ชนะในท่ี ทุกแหง ไป การไมไดล าภโดยชอบธรรม กบั การไดล าภโดย ไมช อบธรรม ทง้ั สองอยางน้ี การไมไ ดล าภอันขอบธรรม จะประเสรฐิ กวา การไดลาภอนั ไมชอบธรรมจะประเสรฐิ