tripitaka_52

พระสุตตันตปฎ ก ขทุ ทกนกิ าย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๓ - หนา ที่ 66 เถรคาถา ปญจกนบิ าต ๑. ราชทตั ตเถรคาถา วาดวยคาถาของพระราชทตั ตเถระ[๓๓๕] ภกิ ษไุ ปปา ชาผีดิบ ไดเหน็ ซากศพหญงิ คนหนงึ่ ซงึ่ เขา ท้ิงไวในปา ชา มหี มูหนอนฟอนกดั กินอยู กธ็ รรมดาคนที่ ชอบสวยชอบงาม บางพวกไดเ ห็นซากศพอนั เปนของเลว- ทราม ยอมเกลยี ด แตความกําหนดั รกั ใครยอมเกิดแกเ รา เราเปนเหมอื นคนตาบอด เพราะไมเ ห็นของไมสะอาดท่ี ไหลออกจากทวารท้ัง ๙ ในซากศพน้นั ภายในเวลาหงุ ขา วหมอหน่ึงสกุ เราหลกี ออกจากท่ีนนั้ เรามีสต-ิ สมั ปชญั ญะ เขาไปสทู ีค่ วรแหง หนง่ึ ทนี น้ั การกระทาํ ไวใ นใจโดยอบุ ายอันชอบจงึ เกิดขัน้ แกเ รา โทษปรากฏ แกเ รา ความเหนือ่ ยหนายกต็ ั้งมั่น ลาํ ดับน้นั จิตของเรา หลดุ พน จากกเิ ลส ขอทานจงดคู วามทธ่ี รรมเปน ธรรม ดีเลศิ เถดิ เพราะวชิ ชา ๓ เราไดบ รรลุแลว เราไดทาํ กจิ พระพุทธศาสนาเสร็จแลว. จบราชทัตตเถรคาถา

พระสตุ ตันตปฎ ก ขทุ ทกนกิ าย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๓ - หนา ท่ี 67 อรรถกถาปญ จกนบิ าต อรรถกถาราชทตั ตเถรคาถาท่ี ๑ ในปญ จกนบิ าต คาถาของทานพระราชทตั ตเถระ มีคาํ เรม่ิ ตนวาภกิ ฺขุ สวี ถกิ  คนฺตวฺ า ดังน้ี. เรือ่ งน้ันมเี หตเุ กิดขึ้นอยา งไร ? พระเถระแมน้ี ไดก ระทาํ บุญญาธิการไวใ นพระพุทธเจา ในปางกอนส่งั สมไวใ นภพนัน้ ๆ ในกปั ท๑ี่ ๔ แตภทั รกัปน้ี เมือ่ โลกวางพระพุทธเจาบังเกดิ ในเรือนมีตระกูล ถงึ ความเปนผูรูเดยี งสาแลว วนั หนง่ึ เขาไปยังไพรวนั ดวยกรณยี กิจบางอยาง เหน็ พระปจเจกพุทธเจาองคห น่ึงน่ังที่โคนไมในไพรวนั นั้น มีจิตเลอื่ มใสไดถ วายผลมะกอก อนั บรสิ ทุ ธิด์ ี. ดวยบุญกรรมนนั้ ทานทอ งเท่ยี วไปในเทวโลกและมนษุ ยโลก ในพทุ ธุปบาทกาลน้ี บงั เกดิ ในตระกลู แหงพอคาเกวยี น ในกรุงสาวัตถีมารดาบดิ าไดต้งั ชอื่ ทานวา ราชทัตตะ เพราะอาราธนาทาวเวสวณั มหาราชไดม า. ทา นเจรญิ วยั แลว เอาเกวียน ๕๐๐ เลมบรรทุกสนิ คา ไดไปยังกรุงราชคฤหโ ดยการคา ขาย. ก็สมัยนนั้ หญงิ แพศยาคนหนึง่ ในกรุงราชคฤห มีรูปงามนาดนู าชมเพราะประกอบดว ยความเปนผูเ ลอโฉมอยา งยงิ่ จงึ ไดทรัพยวนั ละ ๑,๐๐๐ครั้ง บุตรของพอคา เกวียนใหท รพั ย ๑,๐๐๐ แกหญงิ แพศยาน้ันทุก ๆวัน สําเรจ็ การอยรู วมกัน ไมน านนัก ทรัพยท้งั หมดก็ส้ินไป เปน คนทกุ ขยาก เมอ่ื ไมไดรว มวตั ถุแมส กั วาอาหารและเคร่อื งนุงหม เท่ยี วหมุนเวยี นไปขา งโนนขางนี้ ไดถ ึงความสงั เวชแลว. วันหน่งึ ทานไดแกไ ปยังพระเวฬวุ นัมหาวิหารกับอบุ าสกทัง้ หลาย.

พระสตุ ตนั ตปฎก ขุททกนกิ าย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๓ - หนาท่ี 68 ก็สมัยนั้น พระศาสดาแวดลอมไปดวยบรษิ ทั เปน อนั มาก ประทับน่ังแสดงธรรมอยู. ทานนั่งอยูท่ที า ยบรษิ ัท ฟง ธรรมในสํานกั พระศาสดาไดศรัทธาบวชแลว สมาทานธดุ งคอยใู นปาชา ในกาลนน้ั บตุ รของพอ คาเกวยี นคนหนึง่ ไดใ หท รพั ยพันหนึง่ แลวอยรู วมกับหญิงแพศยาน้นั . และหญิงแพศยานั้น เหน็ รัตนะมคี ามากในมอื ของเขา ใหเ กิดความโลภข้ึนจึงใหผ เู ปน นกั เลงเหลาอื่นฆา ใหตายแลว ถือเอารตั นะนัน้ . ลําดบั นนั้ พวกมนุษยรูเร่ืองนั้นของบุตรพอ คา เกวียนน้นั แลว จึงสง พวกนน้ั มนษุ ยผ ูสอดแนมไป มนุษยผสู อดแนมเหลาน้ันไดเขาไปยังเรือนหญิงแพศยาน้ัน ในเวลาราตรี พากันฆา นางใหต ายโดยไมทาํ ผวิ ใหถลอก แลวทงิ้ ไวใ นปาชา. พระราชทตั ตเถระ เท่ียวอยใู นปา ชา เพื่อถอื เอาอสุภนิมิต เขา ไปเพอ่ืทาํ ไวใ นใจซงึ่ ซากศพของหญิงเพศยาน้ัน โดยเปนของปฏกิ ูล กระทําไวในใจโดยแยบคายส้นิ วาระเล็กนอ ย กระทําไวในใจโดยอบุ ายไมแยบคายโดยภาวะที่ตายแลว ไมนาน โดยทีส่ นุ ขั บานและสุนขั จงิ้ จอกไมกระทบกระทง่ั ผวิ เปน ตน และเปน วัตถุวิสภาคไมถ กู สวนกัน ใหเ กดิ กามราคะขน้ึ ในรา งน้ัน มีใจสลดยงิ่ นัก อบรมจิตของตน หลีกไป ณ ท่สี มควรสว นขางหน่ึง โดยครูเดียว แลว ถือเอาเฉพาะอสุภนมิ ติ ท่ปี รากฏต้งั แตตนเทานน้ั การทาํ ไวในใจโดยแยบคาย ทาํ ฌานใหเ กิดขึ้น ทําฌานนน้ั ใหเปนบาท เรม่ิ ตัง้ วปิ ส สนาบรรลพุ ระอรหัตในขณะนนั้ น่ันเอง. ดว ยเหตนุ น้ัทา นจึงกลา วไวใ นอปทาน๑วา เราไดเ ห็นพระสยมั ภพู ุทธเจา ผไู มท รงพายแพอะไร ในปาใหญ จงึ ไดเอาผลมะกอกมาถวายแดพระสยัมภู๑. ขุ. อ. ๓๓/ขอ ๑๑๒.

พระสุตตนั ตปฎ ก ขทุ ทกนกิ าย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๓ - หนาท่ี 69 ในกปั ท่ี ๓๑ แตภ ทั รกปั น้ี เราไดถ วายผลไมใ ดในกาลน้ัน ดว ยการถวายผลไมนัน้ เราไมรูจกั ทคุ ตเิ ลย นี้เปนผลแหง การถวายผลไม เราเผากเิ ลสทงั้ หลายแลว . . . ฯลฯ . . . พระพุทธศาสนาเราไดท ําเสร็จแลว ดังน้.ี กค็ ร้นั ทา นบรรลุพระอรหตั แลว พิจารณาการปฏิบัตขิ องตน เกิดปตโิ สมนสั ไดกลาว ๕ คาถา๑เหลานวี้ า ภกิ ษไุ ปปา ชา ผดี บิ ไดเ หน็ ซากศพผหู ญงิ คนหนึ่ง ทเ่ี ขา ทง้ิ ไวในปาชา มีหมหู นอนฟอนกัดกินอยู กธ็ รรมดาคนหนึ่ง ชอบสวยชอบงามบางพวกไดเห็นซากศพ อันเปนของเลว- ทราม ยอ มเกลียด แตค วามกําหนัดรกั ใครยอ มเกิดแกเ รา เราเปน เหมือนคนตาบอด เพราะไมเหน็ ของไมส ะอาดที่ ไหลออกจากทวารท้ัง ๙ ในซากศพนนั้ ภายในเวลาหุงขาว หมอหนงึ่ สุก เราหลีกออกจากท่นี นั้ เรามสี ติสัมปชญั ญะ เขาไปสทู ่ีควรแหง หนงึ่ ทนี ้นั การกระทาํ ไวใ นใจโดยอุบาย อนั ชอบจงึ เกิดขนึ้ แกเรา โทษปรากฏแกเรา ความเหนื่อย หนา ยกต็ ้งั มัน่ ลําดับนนั้ จติ ของเราก็หลดุ พน จากกเิ ลส ขอทา นจงดคู วามทธี่ รรมเปนธรรมดเี ลศิ เถิด เพราะวชิ ชา ๓ เราไดบรรลุแลว เราไดท ํากิจในพระพุทธศาสนาเสรจ็ แลว. บรรดาบทเหลานน้ั บทวา ภกิ ฺขุ สีวถกิ  คนตฺ ฺวา ความวา ช่อื วา๑. ขุ. เถร. ๒๖/ขอ ๓๓๕.

พระสุตตนั ตปฎ ก ขทุ ทกนกิ าย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๓ - หนา ที่ 70ภิกษุ เพราะเหน็ ภัยในสงสาร เขา ไปใกลป า ชาผีดิบ เพื่อตอ งการอสุภ-กรรมฐาน. กค็ ําวา ภิกขฺ ุ นี้ พระเถระกลา วคํานี้ดว ยตนเองหมายเอาตน. พงึ ทราบวิเคราะหในบทวา อิตฺถึ ดังตอไปน้ี ชื่อวา ถี คือมาตุคามเพราะเปน ทไ่ี ปคือไหลไปแหงเลอื ดคอื สุกกะ โดยภาวะเปน ที่สืบตอแหง สัตว.อนึ่ง เมือ่ วาดว ยภาษาเดิม ภาษาท่ีถูกอยางนี้ ทา นเรยี กวา อติ ถฺ ี ดังนี้ก็มีอน่งึ ในบรรดาหญิงมหี ญิงหมนั เปนตนกม็ ีบัญญตั วิ า หญิง เพราะเปนเสมือนกบั หญิงนนั้ และเพราะไมล วงสภาวะความเปน หญงิ ไปได. กด็ วยบทวา อติ ถฺ ี นี้ พระเถระกลา วถงึ ซากศพหญงิ . บทวา อชุ ฌฺ ิต แปลวา อนั สละแลว คอื อนั เขาทอดทิ้งแลว เพราะเปนสิง่ ทนี่ าตเิ ตยี นนัน่ เอง ไดแ ก อนั เขาทิง้ แลว โดยภาวะทไ่ี มมีความอาลัย. บทวา ขชชฺ นตฺ ึ กิมหิ ี ผุฏ ความวา เปนของเต็มไปดวยหมหู นอนกดั กนิ อยู. บทวา ย หิ เอเก ชคิ จุ ฺฉนตฺ ิ มต ทิสฺวาน ปาปก ความวา ผทู ่ีมชี าตหิ ลุดพน พวกหนึง่ ยอมเกลยี ด ท้ังไมป รารถนาจะดูซากศพที่ชวั่ ชาลามก ซ่งึ ตายไปแลว เพราะปราศจากอายุไออนุ และวิญญาณ. บทวา กามราโค ปาตุรหุ ความวา กามราคะ ไดปรากฏคือไดเกดิแกเ ราแลว เพราะไมมกี ารใสใ จโดยแยบคายเปน กาํ ลงั ในซากศพนัน้ . บทวา อนฺโธว สวตี อหุ ความวา ของอันไมสะอาดไหลออกจากทวารทง้ั ๙ ในซากศพนั้น เม่ือมนั กาํ ลังไหลอยู เรากเ็ ปน เหมือนคนบอดเพราะไมเห็นของอนั ไมสะอาด. ดว ยเหตนุ น้ั ทานจงึ กลาววา

พระสตุ ตันตปฎก ขุททกนกิ าย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๓ - หนาที่ 71 คนกาํ หนดั ยอ มไมร ูอรรถ คนกาํ หนัดยอมไมร เู หน็ ธรรม ความมืดบอดยอมมีในคราวท่ีคนถูกราคะครอบงาํ .และอาจารยบ างพวกกลาววา \"ดกู อ นพราหมณ กามฉนั ทแ ล กระทาํ ซง่ึความเปน ดังคนบอด และวา กระทาํ ใหเ ปนดังคนไมมจี กั ษุ,\" แตใ นทีน่ ้ีอาจารยบางพวกลง ต อาคม แลวกลาวความวา ความไมเปน ไปในอาํ นาจเพราะถกู กเิ ลสกลุม รุม หรอื เปน ไปในอาํ นาจแหงกเิ ลส. อาจารยอกี พวกหนง่ึ กลาวบาลีวา อนฺโธว อสติ อหุ เราเปน ผไู มมีสติดังคนบอด แลวกลา ววา เราเปน ผูเวน จากสติเหมือนคนบอดเพราะกามราคะ แตคําทงั้ สองนน้ั ไมมใี นบาล.ี บทวา โอร โอทนปากมหฺ า ความวา ภายในเวลาท่หี มอ ขาวสุกคร้ังหนึ่ง คือขา วสุกในทะนานแหงขาวสารทล่ี างเปย กชุมดแี ลว ยอมสกุ โดยเวลาเทา ใด ภายในเวลาแตกาลเทาน้นั น่นั แล โดยกาลรวดเร็วแมแ ตก าลนนั้ เราเมื่อบรรเทาราคะหลีกออกจากที่นน้ั ราคะเกดิ ข้นึ แลวแกเราผยู นือยใู นทใ่ี ด เราหลกี ไปแลว ปราศไปแลว จากทีน่ น้ั . เราหลกี ไปมีสตมิ สี ัมปชัญญะ เขา ไปตั้งสมณสัญญาไว ชอ่ื วามีสติโดยมนสกิ ารถึงสตปิ ฏฐาน และเปน ผูช่อื วา มสี ัมปชัญญะ เขาไปใกลท ค่ี วรสวนขา งหนึ่ง ไดน ัง่ เขาสมาธิ เพราะรสู ภาวะแหงธรรมโดยชอบนน่ั เองคาํ วา กเ็ ม่ือเรานงั่ แลว แตน ัน้ มนสกิ ารเกิดขนึ้ แกเ ราแลว คอื เกิดขน้ึแลวโดยแยบคาย ดงั นเ้ี ปนตนท้งั หมด มนี ยั ดงั กลา วในหนหลังนน้ั แลฉะน้.ี จบอรรถกถาราชทตั ตเถรคาถาที่ ๑

พระสตุ ตนั ตปฎ ก ขุททกนกิ าย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๓ - หนา ที่ 72 ๒. สุภตู เถรคาถา วา ดว ยคาถาของพระสุภตู เถระ [๓๓๖] บรุ ุษผูป ระสงคจ ะทาํ ธรุ กจิ เม่อื ประกอบตนในกิจท่ี ไมค วรประกอบ ถา เมอื่ ขึน้ ประพฤติอยอู ยา งนัน้ กไ็ มพึง ไดสําเรจ็ ผล การประกอบในกจิ ท่ีไมควรประกอบน้นั มิใช ลกั ษณะบญุ ถาบุคคลใด ไมถ อนความเปนอยอู ยา ง ลําบาก แลวมาสละธรรมอันเอกเสีย บคุ คลนน้ั กพ็ ึงเปน ดงั คนกาลี ถา สละทง้ิ คุณธรรมแมทง้ั ปวง ผูนนั้ ก็พึงเปน เหมอื นคนตาบอด เพราะไมเห็นธรรมที่สงบและธรรมไม สงบ บคุ คลพงึ ทําอยา งใด พงึ พดู อยา งนั้นแล ไมพ งึ ทํา อยางใด ไมพึงพูดอยา งน้นั บณั ฑิตทง้ั หลายยอ มกาํ หนด รวู า บคุ คลผไู มทาํ ดแี ตพูดน้นั มมี าก ดอกไมงาม มสี ี แตไมม ีกลิน่ ฉนั ใด วาจาอันเปนสภุ าษติ ยอ มไมม ีผลแก บุคคลผูไมท าํ อยู กฉ็ นั นัน้ ดอกไมง าม มีสี มกี ลน่ิ ฉนั ใด วาจาอันเปนสุภาษติ ยอ มมีผลแกบุคคลผูทําอยฉู ะน้นั . จบสุภตู เถรคาถา อรรถกถาสุภูตเถรคาถาที่ ๒ คาถาของทานพระสภุ ตู เถระ มคี ําเริ่มตน วา อโยเค ดังน.้ี เร่อื งนน้ั มีเหตุเกิดขึน้ อยางไร ?

พระสตุ ตนั ตปฎ ก ขทุ ทกนกิ าย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๓ - หนาที่ 73 พระเถระแมน ้ี ไดทาํ บญุ ญาธกิ ารไวในพระพทุ ธเจาในปางกอ นส่ังสมบุญไวในภพนั้น ๆ ในกาลแหงพระผูม ีพระภาคเจาพระนามวากัสสปะบงั เกดิ ในตระกูลคหบดีมหาศาล ในกรุงพาราณสี ถงึ ความเปน ผูร เู ดยี งสาแลว วนั หน่งึ ฟง ธรรมในสาํ นักของพระศาสดามีจติ เลื่อมใส ตงั้ อยใู นสรณะและศลี ไดใ หเ ชด็ ทาพระคันธกุฎีของพระศาสดา ดว ยของหอม ๔อยาง (จนั ทนแ ดง, กานพลู, กฤษณา, กาํ ยาน) เดอื นละ ๘ ครัง้ ทุกเดือน. ดว ยบญุ กรรมนั้น ทา นเปนผูม รี า งกายหอมตลบในทเี่ กดิ แลว ๆในพทุ ธุปบาทกาลนบี้ ังเกิดในตระกูลคฤหบดใี นมคธรัฐ ไดนามวา สภุ ตู ะเจรญิ วัยแลวละฆราวาส เพราะความที่ตนเปนผูมีอัธยาศยั ในการสลดั ออกจงึ บวชในเดียรถยี  เมอ่ื ไมไดส ่ิงอันเปน สาระในท่นี ัน้ เหน็ สมณพราหมณเปน อันมาก มีอปุ ติสสะโกสติ ะและเสละเปนตน บวชในสํานกั ของพระ-ศาสดาเสวยความสขุ ในความเปนสมณะ ไดศรัทธาในพระศาสนา จึงบวชแลว ใหอาจารยและอุปชฌายยินดี เรยี นพระกรรมฐาน อยโู ดยวิเวก เจรญิวปิ สสนาบรรลพุ ระอรหตั . ดว ยเหตนุ นั้ ทา นจงึ กลาวไวในอปทาน๑วา ในภัทรกัปนี้ พระพุทธเจามพี ระนามวา กัสสป ผเู ปน พงศพันธพุ รหม ทรงยศใหญ ประเสริฐกวา นักปราชญ ท้ังหลาย ไดเ สดจ็ อบุ ตั ิขน้ึ แลว พระองคส มบูรณดว ย อนุพยญั ชนะ มีพระลกั ษณะอนั ประเสริฐ ๓๒ ประการ มพี ระรัศมีลอ มรอบขา งละวา ประกอบดวยขายรศั มี ทรง๑. ข.ุ อ ๓๓/ขอ ๑๔๐.

พระสตุ ตนั ตปฎก ขทุ ทกนกิ าย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๓ - หนา ที่ 74ยงั สตั วใหยินดีไดเหมอื นพระจันทร แผดแสงเหมอื นพระอาทติ ย ทาํ ใหเยอื กเย็นเหมอื นเมฆ เปนบอเกดิ แหงคณุ เหมือนสาคร มศี ลี เหมอื นแผน ดนิ มีสมาธิเหมือนขุนเขาหิมวันต มีปญ ญาเหมอื นอากาศ ไมขอ งเหมอื นกบั ลม ครั้งนน้ั เราเกดิ ในสกลุ ใหญ มที รพั ยแ ละธญั ญา-หารมากมาย เปนที่สัง่ สมแหงรตั นะตา ง ๆ ในพระนครพาราณสี เราไดเ ขาเฝาพระองคผ ูเปน นายกของโลก ซงึ่ประทับน่ังอยูกบั บรวิ ารมากมาย ไดสดบั อมตธรรมอนั นํามาซง่ึ ความยนิ ดแี หง จิต พระพุทธองคท รงพระมหาปุรสิ -ลักษณะ ๓๒ ประการ มนี กั ขตั ฤกษดเี หมือนพระจนั ทรทรงสมบูรณด วยอนุพยญั ชนะ บานเหมอื นตน พญารงัอนั ขายคอื พระรัศมีแวดวง มีพระรัศมรี งุ เรอ่ื ง เหมอื นภเู ขาทอง มีพระรัศมีลอ มรอบดา นละวา มรี ัศมนี ับดว ยรอยเหมอื นอาทติ ย มีพระพักตรเ หมอื นทองคํา เปน พระ-พิชติ มารผูประเสริฐ เปน เหมือนภูเขาอันใหเ กดิ ความยนิ ดี มพี ระหฤทยั เตม็ ดวยพระกรณุ า มพี ระคณุ ปานดงัสาคร มีพระเกียรติปรากฏแกโลก เหมอื นเขาสิเนรซุ ึ่งเปนภูเขาสูงสุด มพี ระยศ เปน ที่ปล้มื ใจ เปน ผปู ระกอบดวยปญญาเชน เดียวกับอากาศ เปน นักปราชญ มพี ระทัยไมของในท่ีทงั้ ปวงเหมอื นลม เปน ผูนาํ เปน ที่พ่ึงของสรรพสตั ว เหมอื นแผนดนิ เปนมนุ ีผูส งู สุด อันโลกไม

พระสุตตันตปฎ ก ขุททกนกิ าย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๓ - หนา ที่ 75เขาไปฉาบทาได เหมอื นปทมุ ไมค ดิ น้าํ ฉะนั้น เปน ผเู ชนกบั กองไฟเผาหญา คือวาทะลวงโลก พระองคเ ปนเสมอื นยาบาํ บัดโรค ทาํ ใหยาพิษคอื กิเลสพินาศ ประดบั ดวยกลิน่ คือคณุ เหมอื นภเู ขาคนั ธมาทน เปนนกั ปราชญท ี่เปนบอเกิดแหง คณุ ดจุ ดังสาครเปนบอ เกดิ แหง รตั นะทั้งหลายฉะนัน้ และเปน เหมอื นมาสนิ ธพอาชาไนย เปน ผนู าํ ไปซงึ่ มลทินคอื กิเลส ทรงยาํ่ ยมี ารและเสนามารเสยี ไดเหมือนนายทหารใหญผ มู ีชยั โดยพิเศษ ทรงเปน ใหญเพราะรตั นะคือโพชฌงค เหมือนพระเจา จักรพรรดิ ทรงเปน ผเู ยยี วยาพยาธิคือโทสะเหมือนกบั หมอใหญ ทรงเปนหมอผาฝคอื ทิฏฐิ เหมือนศลั ยแพทยผ ปู ระเสริฐสุดครงั้ นั้น พระองคทรงสองโลกใหโ ชตชิ วง อันมนุษยแ ละทวยเทพสกั การะ เปนดงั พระอาทติ ยส องแสงสวา งใหแกนรชน ทรงแสดงปฐมเทศนาในบริษัทท้งั หลาย พระ-องคทรงพร่าํ สอนอยางน้วี า บุคคลจะมีโภคทรพั ยมากไดเพราะทํางาน จะเขาถึงสุคติกเ็ พราะศลี จะดบั กิเลสไดเ พราะภาวนา ดังน้ี บริษทั ทั้งหลายฟงเทศนาน้นั อันใหเ กดิ ความแชม ช่นื มาก ไพเราะท้ังเบอ้ื งตนทามกลางและทสี่ ุด มีรสใหญประหน่งึ น้ําอมฤต เราไดส ดบั พระ-ธรรมเทศนาอนั ไพเราะดี ก็เล่ือมใสในพระศาสนาของพระพิชิตมาร จงึ ถึงพระสุคตเจา เปน สรณะ นอบนอ ม

พระสุตตันตปฎก ขุททกนกิ าย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๓ - หนา ท่ี 76ตราบเทาสิน้ ชีวิต คร้ังนัน้ เราไดเอาของหอมมชี าติ ๔ ทาพ้ืนพระคันธกฎุ ีของพระมหามุนเี ดอื นหนง่ึ ๘ วนั โดยต้งัปณธิ านใหส รรี ะทีป่ ราศจากกลนิ่ หอมไดม ีกลิ่นหอม คร้ังนั้นพระพิชติ มาร ไดพยากรณเ ราผูอยากไดก ายมกี ล่ินหอมวา นระใดเอาของหอมทาพื้นพระคนั ธกฎุ ีคราวเดียว ดวยผลของกรรมนนั้ นระนนั้ เกิดในชาตใิ ด ๆ จกั เปน ผมู ีตวัหอมทกุ ชาติไป จกั เปน ผเู จรญิ ดว ยกลิ่นคือคุณ จกั เปน ผูไมม อี าสวะปรินิพพาน เพราะกรรมท่ีทาํ ไวด ีนน้ั และเพราะการตัง้ เจตนจาํ นงไว เราละรางมนษุ ยแ ลว ไดไ ปสวรรคช ้นั ดาวดงึ ส ก็ในภพสุดทา ยในบัดนี้ เราเกดิ ในสกุลอันมั่นคง เมอื่ เรายังอยูในครรภม ารดา มารดาเปนหญงิ มกี ลิ่นตวั หอม และในเวลาท่ีเราคลอดจากครรภมารดานั้น พระนครสาวตั ถีหอมฟงุ เหมอื นกบั ถกู อบดวยกล่นิ หอมทุกอยา ง ขณะนัน้ ฝนดอกไดอ นั หอมหวล กลน่ิทพิ ยอันนารน่ื รมยใ จ และธุปมีคา มาก หอมฟุงไป เราเกิดในเรือนหลงั ใด เรือนหลงั น้นั เทวดาไดเ อาธูปและดอกไม ลว นแตมกี ล่นิ หอม และเคร่ืองหอมมาอบ กใ็ นเวลาทเี่ รายังเยาว ตง้ั อยใู นปฐมวยั พระศาสดาผูเปนสารถีฝก นระ ทรงแนะนาํ บรษิ ัทของพระองคท่เี หลือแลวเสดจ็ มายังพระนครสาวตั ถี พรอมดว ยพระภิกษสุ งฆเหลา นั้นท้งั หมด ครง้ั น้นั เราไดพบพทุ ธานุภาพจงึ ออก

พระสตุ ตนั ตปฎ ก ขทุ ทกนกิ าย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๓ - หนาที่ 77 บวช เราเจรญิ ธรรม ๔ ประการคือ ศลี สมาธิ ปญ ญา และวมิ ุตติอันยอดเย่ียม แลวบรรลธุ รรมเปน ท่ีสิน้ อาสวะ ในคราวท่เี ราออกบวช ในคราวที่เราเปนพระอรหันต และ ในคราวท่ีเราจกั นิพพาน ไดมีฝนกลน่ิ หอมตกลงมา กก็ ลิ่น สรีระอันประเสรฐิ สุดของเราครอบงําจันทนอนั มคี า ดอก จาํ ปาและดอกอบุ ลเสีย และเราไปในที่ใด ก็ยอ มขมข่ี กล่นิ เหลาน้ีเสียโดยประการทั้งปวง ฟงุ ไปเชนน้ันเหมือน กัน เราเผากเิ ลสทัง้ หลายแลว . . . ฯลฯ . . . พระพทุ ธ- ศาสนาเราไดท ําเสร็จแลว ดังน้ี. ก็แลครนั้ ทา นบรรลพุ ระอรหัตแลว คดิ ถงึ ทุกข คือ อตั ตกลิ ม-ถานุโยค ท่ีคนบวชในพวกเดียรถียไดร บั มา และสุขอันเกิดแตฌ านเปน ตนท่ีตนบวชในพระศาสนาไดมา เม่อื จะพยากรณพ ระอรหัตผล โดยยกเอาการพิจารณาขอปฏบิ ตั ิของตน จึงไดก ลาวคาถา ๕ คาถา๑เหลาน้วี า บรุ ุษผูประสงคจ ะทาํ ธุรกิจ เมอ่ื ประกอบตนในกิจท่ี ไมค วรประกอบ ถา เมอ่ื ข้นึ ประพฤติอยอู ยา งนัน้ ก็ไมพงึ ได สําเรจ็ ผล การประกอบในกจิ ทีไ่ มควรประกอบนัน้ มใิ ช ลกั ษณะบุญ ถาบุคคลใด ไมถอนความเปน อยูอยา งลําบาก แลว มาสละธรรมอันเอกเสีย บุคคลน้ันกพ็ ึงเปน ดังคน กาลี ถา สละทง้ิ คุณธรรมแมทัง้ ปวง ผนู ้ันก็พงึ เปน เหมือน คนตาบอด เพราะไมเ หน็ ธรรมท่ีสงบและเห็นธรรมไม๑. ข.ุ เถร. ๒๖/ขอ ๓๓๖.

พระสุตตนั ตปฎ ก ขทุ ทกนกิ าย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๓ - หนา ที่ 78 สงบ บุคคลพงึ ทาํ อยางใด พงึ พดู อยา งนั้นแล ไมพ ึงทาํ อยา งใด ไมพ ึงพดู อยางนน้ั บณั ฑติ ท้ังหลายยอ มกําหนด รวู า บุคคลผูไมตํ่า ดีแตพ ดู นน้ั มีมาก ดอกไมง าม มสี ี แตไ มมีกลนิ่ ฉันใด วาจาอันเปนสภุ าษติ ยอมไมมผี ล แกบุคคลผไู มทําอยู กฉ็ นั นัน้ ดอกไมง ามมสี ี มกี ล่นิ ฉันใด วาจาอันเปนสุภาษติ ยอมมผี ลแกบ ุคคลผทู ําอยู ฉนั นั้น. บรรดาบทเหลา นัน้ บทวา อโยเค ไดแกใ นท่สี ุด ๒ อยา ง ท่ไี มควรประกอบ คอื ไมควรเสพ. แตใ นทน่ี ้ีพึงทราบความ ดวยสามารถแหงอัตตกิลมถานุโยค ประกอบเนอื ง ๆ ในการทรมานตน. บทวา ยุ ชฺ  ความวา ประกอบตนในท่สี ดุ ๒ อยางนัน้ คือปฏิบตั ิเหมอื นอยา งนั้น. บทวา กจิ จฺ มจิ ฺฉโก ความวา ปรารถนากิจทีน่ าํ ประโยชนท้ังสองมา,หากวา พึงประพฤตอิ ยใู นกิจไมควรประกอบ โดยเปน ปฎปิ กษต อกจิ ท่คี วรประกอบนนั้ ไซร. บทวา นาธิคจเฺ ฉยฺย ความวา ช่ือวา ญายะ เพราะไมพ ึงบรรลุหติ สุขตามทีป่ ระสงค เพราะฉะนนั้ เราถูกหลอกลวงดว ยมตขิ องพวกเดยี รถีย จงึ ประกอบในสง่ิ ไมค วรประกอบ นนั่ ไมใชลักษณะบุญคือไมใ ชสภาวะแหงบญุ ของเรา. ทานแสดงวา เราหลงเพราะกรรมเกา จึงประกอบในสงิ่ ไมควรประกอบ. บทวา อพฺพูฬฺห อฆคต วชิ ิต ความวา กเิ ลสมีราคะเปนตนช่ือวา อฆา เพราะมีการเบียดเบียนเปน สภาวะ, ความเปนอันลําบาก คอื

พระสตุ ตนั ตปฎ ก ขทุ ทกนิกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๓ - หนา ที่ 79อฆา ความเปนอยูแหงกเิ ลสทีล่ ําบาก คือความเปน ไปในสงสาร ความเปนอยแู หงกเิ ลสที่ลําบากเหลา นน้ั ไดแกความครอบงํากศุ ลธรรม. ทานกลา ว อฆคต วชิ ติ  เพราะไมล บนคิ คหติ . อธบิ ายวา ผูใดยังละความเปน อยอู นั ลาํ บากไมได ผูน น้ั กเ็ ปน อยอู ยา งน้ัน เพราะทําการเปนอยูลําบากที่ยังถอนไมไ ดน น้ั ใหเ ปนแวนแควน คอื ยงั ถอนกิเลสข้นึ ไมได. บทวา เอกเฺ จ โอสฺสเชยยฺ ความวา หากพงึ ละ คอื พงึ สละความไมประมาทอันหน่งึ และความประกอบชอบ ดว ยเปน ผไู มม เี พื่อน ๒และดว ยความเปนผมู ีความเพยี ร. บุคคลนัน้ เหมอื นกาลี คือพง่ึ เปน เหมือนคนกาลกณิ ี. บทวา สพพฺ านปิ  เจ โอสสฺ เชยยฺ ความวา หากบคุ คลน้ัน พงึสละ. สัทธินทรีย วรี ิยนิ ทรยี  สตนิ ทรยี  สมาธินทรยี  และปญญินทรยี อันบมดว ยวมิ ุตติแมท ้ังหมด, คือหากพงึ ทิ้งเสยี ดวยการไมอบรม, คนนนั้กพ็ ึงเปน เหมอื นคนบอด เพราะไมเ หน็ ธรรมที่สงบและธรรมท่ไี มสงบ. ศพั ทวา ยถา เปนนิบาต ใชในอรรถเปรยี บเทียบโดยอุปมา. บทวา วณฺณวนฺต แปลวา สมบูรณดว ยสแี ละสัณฐาน. บทวา อคนฺธก ไดแ ก เวน จากกลิน่ อันตางดว ยดอกทองกวาวดอกอญั ชันเขียว ดอกชัยพฤกษเ ปน ตน . บทวา เอว สุภาสติ า วาจา ความวา พุทธพจนคอื ปฎก ๓ อันเสมือนกบั ดอกไมอ ันสมบรู ณด วยสีและสณั ฐาน ชอ่ื วา วาจาสุภาษิต เหมือนอยางวา กลนิ่ ยอมไมแ ผไปในสรรี ะของผทู ัดทรงดอกไมท่ไี มม กี ลิ่น ฉนั ใดพระพทุ ธพจนกฉ็ นั น้ัน ผใู ดไมประพฤตใิ หสมา่ํ เสมอดว ยกจิ มกี ารฟง โดย

พระสุตตนั ตปฎก ขทุ ทกนิกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๓ - หนาที่ 80เคารพเปนตน ยอมไมนาํ มาซงึ่ กล่นิ คือสตุ ะ และกล่นิ คอื การปฏิบัติ คือไมม ผี ลแกผ นู น้ั ผูไ มป ระพฤติโดยเคารพ ชอ่ื วา แกผ ูไมก ระทํากจิ ที่พึงกระทําในพระพทุ ธพจนน ัน้ เพราะฉะน้ัน ทานจึงกลา ววา วาจาอนั เปนสภุ าษิต ยอมไมมีผลแกผ ูกระทํา ดว ยประการฉะน้ี. บทวา สุคนธฺ ก ไดแ ก ดอกไมหอมตางดว ยดอกมะลิ ดอกจําปาและดอกอุบลเขยี วเปน ตน. บทวา เอว ความวา กล่ินยอ มแผไปในสรรี ะของบคุ คลผทู ัดทรงดอกไมฉันใด แมวาจาอันเปน สภุ าษิตกลา วคือพระพุทธพจน คือปฎ ก ๓ก็ฉนั น้นั ยอ มมผี ลคือยอมมผี ลมากมีอานิสงสม าก แกบคุ คลผูก ารทํากิจทคี่ วรกระทาํ ในพระพทุ ธพจนนั้น ดว ยกจิ มกี ารฟงโดยเคารพเปนตน.เพราะฉะนน้ั พงึ ปฏบิ ัติในโอวาท คอื พึงทาํ อยางไร พึงกลา วอยางนนั้คาํ ท่ีเหลือมีนยั ดังกลาวแลวแล. อรรถกถาสุภตู เถรคาถาท่ี ๒

พระสตุ ตนั ตปฎก ขุททกนิกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๓ - หนาท่ี 81 ๓. คริ มิ านันทเถรคาถา วา ดว ยคาถาของพระคริ ิมานันทเถระ [๓๓๗] ฝนตกเสียงไพเราะเหมอื นเพลงขบั กุฎีของเรามงุ ดี แลว มปี ระตหู นาตา งมิดชดิ ดี เราเปน ผสู งบอยใู นกุฎีนน้ั ถาประสงคจ ะตกก็ตกลงมาเถดิ ฝน ฝนตกไพเราะเหมือน เพลงขับ กุฎขี องเรามุงดแี ลว มปี ระตหู นา ตา งมิดชิดดี เราเปน ผมู จี ติ สงบอยูในกฎุ นี นั้ ถา ประสงคจ ะกต็ กลง มาเถดิ ฝน ฯลฯ เราเปน ผูป ราศจากราคะอยูในกุฏี นนั้ ฯลฯ เราเปน ผูป ราศจากโทสะอยใู นกุฎนี ้ัน ฯลฯ เรา เปน ผูปราศจากโมหะอยใู นกฎุ นี ั้น ถา ประสงคจ ะตกก็ตก ลงมาเถดิ ฝน. จบคิรมิ านนั ทเถรคาถา อรรถกถาคิรมิ านันทเถรคาถาท่ี ๓ คาถาของทา นพระคิรมิ านันทเถระ มีคําเริ่มตน วา วสฺสติ เทโวดงั นี้. เรอื่ งน้นั มเี หตุเกิดข้นึ อยางไร ? พระเถระแมน ้ี ไดก ระทําบุญญาธกิ ารไวใ นพระพุทธเจา ในปางกอนสง่ั สมบญุ ไวในภพนัน้ ๆ ในกาลแหง พระผูมพี ระภาคเจา พระนามวา สเุ มธบังเกดิ ในเรือนมตี ระกูล เจริญวยั แลว อยคู รองฆราวาส เมอ่ื ภรรยาและบุตรของคนทาํ กาละแลว เพียบพรอมไปดว ยลกู ศรคอื ความโศก เขาไปสปู าเม่อื พระศาสดาเสด็จไปในที่นั้นแสดงธรรม ถอนลูกศรคอื ความโศกไดแลว

พระสตุ ตนั ตปฎ ก ขทุ ทกนกิ าย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๓ - หนาที่ 82มีจติ เลอ่ื มใสบูชาดวยของหอมและดอกไม ถวายบังคมดว ยเบญจางค-ประดิษฐ ประคองอญั ชลีขน้ึ เหนอื เศยี รแลว กลา วชมเชย. ดวยบญุ กรรมนนั้ ทานทอ งเทยี่ วไปในเทวโลกและมนษุ ยโลก ในพทุ ธปุ บาทกาลนี้ เกิดเปนบุตรแหง ปโุ รหติ ของพระเจา พมิ พสิ ารในกรงุราชคฤห, ทานไดนามวาคิรมิ านนั ทะ, ทานถงึ ความเปน ผูร เู ดยี งสาแลวเห็นอานภุ าพของพระพุทธเจา ในการเสด็จไปกรุงราชคฤหแหง พระศาสดาไดศรัทธาบรรพชา กระทาํ สมณธรรมอยูในหมบู านส้นิ ๒-๓ วนั แลวไดไปยังกรงุ ราชคฤหเพือ่ ถวายบังคมพระศาสดา. พระเจาพิมพิสารมหาราช ทรงทราบการมาของทาน จึงเสด็จเขาไปหา ทรงปวารณาวา ทานขอรบั ขอทา นจงอยูในทน่ี ้แี หละ ขาพเจาจะอุปฏฐากดวยปจ จยั ๔ ดงั น้แี ลว เสด็จไปไมทรงระลกึ ถงึ ความทพ่ี ระองคมีกิจมาก เทวดาทงั้ หลายคดิ วา พระเถระยอ มอยใู นโอกาสกลางแจง จงึ หามฝน เพราะกลัวพระเถรจะเปยก. พระราชาทรงกาํ หนดถงึ เหตทุ ฝี่ นไมต กจงึ ใหสรา งกระทอมสําหรับพระเถระ. พระเถระอยใู นกระทอมไดทําความเพียรชอบ โดยไดเ สนาสนะเปนสัปปายะ ประกอบความเพยี รสมาํ่ เสมอบําเพ็ญวปิ ส สนาบรรลุพระอรหตั . ดว ยเหตุน้นั ทานจงึ กลา วไวใ นอปทาน๑วา ภริยาของเราทาํ กาละแลว บุตรของเรากไ็ ปสูปา ชา มารดา บดิ า และพ่ีชายของเราเผาท่เี ชิงตะกอนเดยี วกัน เพราะความเศราโศกน้นั เราเปน ผูเ รารอน เปน ผูผ อม เหลอื ง จติ เราฟงุ ซาน เพราะเราประกอบดวยความเศรา- โศกน้นั เรามากดวยลูกศรคือความโศก จงึ เขา ไปสูชาย๑. ข.ุ อ. ๓๒/ขอ ๓๙๙.

พระสุตตนั ตปฎ ก ขทุ ทกนกิ าย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๓ - หนา ที่ 83ปา บริโภคผลไมทีห่ ลน เองอยูท่โี คนตนไม พระสมั พุทธ-ชนิ เจา พระนามวา สุเมธ ผกู ระทาํ ท่สี ุดทุกข พระองคประสงคจ ะชว ยเหลอื เรา จงึ เสด็จมาในสาํ นกั ของเรา เราไดย นิ เสยี งพระบาทของพระพทุ ธเจาพระนามวา สเุ มธ ผูแสวงหาคณุ อันใหญยง่ิ จงึ ชะเงอศรี ษะดูพระมหามุนีพระมหาวรี เจา เสดจ็ เขา มา ปต เิ กิดขึน้ แกเรา ในกาลนั้นเราไดเหน็ พระองคผ ูเปนนายกของโลก แลว มใี จไมฟ งุ -ซา นกลบั ไดส ติ แลวไดถวายใบไมก ํามอื หนงึ่ พระผูมพี ระ-ภาคเจาผมู จี กั ษุประทับนง่ั บนใบไมน ้ันดว ยความอนุเคราะหพระผมู พี ระภาคเจาพระนามวาสเุ มธ ผูเปน นายของโลกผตู รสั รูแลว คร้ันประทบั นง่ั บนใบไมน น้ั แลว ทรงแสดงธรรมเครือ่ งบรรเทาลูกศรคอื ความโศกแกเราวา ชนเหลา -น้นั ใครไมไดเชือ้ เชญิ ใหมากม็ าจากปรโลกนนั้ เอง ใครไมไ ดอ นญุ าตใหไปกไ็ ปจากมนุษยโลกนีแ้ ลว เขามาแลวฉนั ใด กไ็ ปฉันน้นั จะปริเทวนาไปทําไมในการตายของเขานนั้ สตั วมเี ทา เม่ือฝนตกลงมา เขาก็เขาไปอาศัยในโรงเพราะฝนตก เม่ือฝนหายแลว เขากไ็ ปตามปรารถนาฉันใด มารดาบิดาของทา นกฉ็ ันนน้ั จะปรเิ ทวนาไปทาํ ไมในการตายของเขานั้น แขกผจู รไปมา เปนผสู น่ั หวน่ั -ไหวฉันใด มารดาบดิ าของทานก็ฉันนั้น จะปริเทวนาไปทาํ ไมในการตายของเขาน้ัน งลู ะคราบเกา แลว ยอ มไปสูกายเดมิ ฉนั ใด มารดาบิดาของทา นก็ฉนั นัน้ จะปริเทวนา

พระสตุ ตันตปฎก ขทุ ทกนกิ าย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๓ - หนาท่ี 84ไปทําไมในการตายของเขานน้ั เราไดฟงพระพทุ ธเจาตรัสแลว เวนลูกศรคอื ความโศกได ยงั ความปราโมทยใหเกดิ แลว ไดถ วายบังคมพระพทุ ธเจา ผปู ระเสรฐิ สดุ คร้ันถวายบงั คมแลว ไดบชู าพระพุทธเจา ผูลวงพน ภูเขาคือกเิ ลส เปน พระมหานาค ทรงสมบูรณด วยกลน่ิ หอมอนั เปนทพิ ย พระนานวา สุเมธ เปน นายกของโลก ครน้ั บชู าพระสมั พทุ ธเจา แลว ประนมกรอญั ชลีขึ้นเหนอื เศยี รอนุสรณถงึ คณุ อนั เลศิ แลว ไดส รรเสรญิ พระองคผ เู ปนนายกของโลกวา ขา แตพระมนุ มี หาวรี เจา พระองคเ ปนสัพพญั ู เปน นายกของโลก ทรงขา มพน แลวยังทรงรื้อขนสรรพสตั วด ว ยพระญาณอีก ขาแตพระมหามุนผี ูมีจกั ษุพระองคต ดั ความเคลือบแคลงสงสยั แลว ไดท รงยังมรรคใหเ กดิ แกขาพระองค ดวยพระญาณของพระองค พระ-อรหนั ตผูถึงความสาํ เรจ็ ไดอภญิ ญา ๖ มีฤทธม์ิ ากเที่ยวไปในอากาศได เปนนกั ปราชญ หอ มลอมอยูท กุ ขณะพระเสขะผูกําลังปฏิบตั ิ และผตู ั้งอยใู นผลเปน สาวกของพระองค สาวกทง้ั หลายของพระองคย อ มบาน เหมอื นดอกปทุมเม่อื อาทติ ยอ ุทยั มหาสมทุ รประมาณไมไ ด ไมม ีอะไรเหมือน ยากท่จี ะขามไดฉ ันใด แตขา พระองคผ มู ีจักษุ พระองคสมบรู ณด วยพระญาณกป็ ระมาณไมไดฉันนน้ัเราถวายบังคมพระพุทธเจาผชู นะโลกมีจักษุ มยี ศมากนมัสการทวั่ ๔ ทศิ แลว ไดก ลับไป เราเคลอ่ื นจากเทวโลก

พระสุตตนั ตปฎ ก ขทุ ทกนกิ าย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๓ - หนา ที่ 85 แลว รูสึกตัว กลับมสี ติ ทองเทยี่ วอยูในภพนอ ยใหญล งสู ครรภมารดาออกจากเรือนแลวบวชเปนบรรพชติ เปน ผูม ี ความเพยี ร มปี ญ ญา มีการหลกี เรนอยเู ปนอารมณ ต้งั ความเพยี ร ยงั พระมหามุนีใหทรงโปรดปราน พน แลว จาก กิเลส ดังพระจนั ทรพน แลวจากกลบี เมฆอยทู กุ เมือ่ เรา เปนผขู วนขวายในวิเวก สงบระงับ ไมม อี ุปธิ กําหนดรู อาสวะทัง้ ปวงแลว เปน ผไู มม อี าสวะอยู ในกัปท่ี ๓ หมืน่ แตก ปั นี้ เราไดบูชาพระพทุ ธเจา ใด ดว ยการบูชานั้น เรา ไมรูจ ักทุคตเิ ลย นเ้ี ปน ผลแหงพุทธบูชา เราเผากเิ ลส ทงั้ หลายแลว ...ฯลฯ... พระพทุ ธศาสนาเราไดทําเสรจ็ แลว ดังน.ี้ ครัน้ เม่ือพระเถระบรรลพุ ระอรหัตแลว เมอื่ ฝนตกอยูดจุ มีเสียงราเริงยนิ ดี เมอ่ื จะพยากรณพ ระอรหัตผลนน้ั โดยประกอบขอ ทฝ่ี นหลัง่ ลงมาแตเบ้อื งบน จึงไดกลา วคาถา ๕ คาถา๑น้ีวา ฝนตกเสียงไพเราะเหมอื นเพลงขบั กุฎขี องเรามุงดี แลว มีประตหู นาตางมดิ ชิดดี เราเปนผูสงบอยูในกฎุ นี นั้ ถา ประสงคจะตกก็ตกลงนาเถิดฝน ฝนตกไพเราะเหมอื น เพลงขบั กฎุ ขี องเรามงุ ดแี ลว มปี ระตูหนา ตางมิดชิดดี เราเปนผูม จี ิตสงบอยูใ นกฎุ นี นั้ ถา ประสงคจ ะตกก็ตกลงมา เถดิ ฝน. ฯลฯ เราเปน ผูปราศจากราคะอยใู นกฎุ ีน้ัน ฯลฯ๑. ข.ุ เถร. ๒๖/ขอ ๓๓๗.

พระสุตตนั ตปฎก ขุททกนิกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๓ - หนา ที่ 86 เราเปนผปู ราศจากโทสะอยูในกุฎีน้นั ฯลฯ เราเปนผู ปราศจากโมหะอยูในกุฎีน้ัน ถา ประสงคจะตกก็ตกลงมา เถดิ ฝน. บรรดาบทเหลา นนั้ บทวา ยถาสุคีต แปลวา สมควรแกเพลงขบัทไ่ี พเราะ, อธิบายวา สมควรแกเพลงขับแหงเมฆฝนอนั ดนี นั่ เอง. จริงอยู เมฆเม่อื ตงั้ ข้ึนโดยชัน้ พนั ชั้นแลวคาํ รนรอ งกระหม่ึ แมแ ลบอกจากสายฟาไมต กลงยอมงาม เหมอื นเม่ือไมรอ งกระหม่ึ ตกลงอยางเดยี ว ยอมไมงามฉะนนั้ แตเมือ่ เปน อยา งนน้ั แลว ตกลงยอ มงาม เพราะฉะน้นั ทา นจงึ กลา ววา วสสฺ ติ เทโว ยถาสุคตี  ฝนตกลงเหมอื นเสียงเพลงขบั . เพราะเหตุนั้นทา นจงึ กลาววา เมฆทเี่ ปลง เสยี งนา ชมเชยยง่ิ และวา คํารามรอ งและตกลง. บทวา ตสสฺ  วหิ รามิ ความวา ยอ มอยใู นกระทอมน้ัน โดยหอ งอรยิ วหิ ารธรรม คือโดยอริ ิยาบถวิหาร. บทวา วปู สนฺตจิตโฺ ต ไดแกมจี ิตสงบโดยชอบดว ยสมาธอิ ันสมั ปยตุดว ยอรหัตผล. วลาหกเทวบุตร รับการขวนขวายทีพ่ ระเถระกระทําหลายครั้งดวยเศยี รเกลา อยา งนี้ ยงั ท่ลี มุ และท่ีดอนใหเ ตม็ ยังฝนใหญใหต ก. จบอรรถกถาคิริมานนั ทเถรคาถาที่ ๓

พระสุตตันตปฎก ขุททกนิกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๓ - หนาที่ 87 ๔. สุมนเถรคาถา วาดว ยคาถาของพระสมุ นเถระ [๓๓๘] ทา นพระอปุ ช ฌายะปรารถนาธรรมใด ในบรรดาธรรม ท้งั หลายเพือ่ เรา อนเุ คราะหเ ราผูจาํ นงหวงั อมตนพิ พาน กิจท่คี วรทําในธรรมน้นั เราทาํ เสรจ็ แลว ธรรมทม่ี ใิ ชส ิ่งท่ี อางวา ทา นกลาวมาอยางนี้ เราไดบรรลแุ ลว ทาํ ใหแจง แลว ดว ยตนเอง เรามญี าณอนั บรสิ ุทธิ์ หมดความสงสัย จงึ ไดพยากรณในสาํ นกั ของทาน เรารูจ กั ขนั ธท เ่ี คยอยู อาศัยในกอ น ทพิ ยจกั ษุเราไดชาํ ระแลว ประโยชนของตน เราไดบ รรลแุ ลว คาํ ส่ังสอนของพระพุทธเจาเราไดท ําแลว สกิ ขา ๓ อนั เราผไู มประมาทไดฟงดแี ลว ในสํานักของ ทา น อาสวะท้งั ปวงของเราสิ้นแลว บัดนี้ ภพใหมไ มมี ทา นเปน ผมู ีความเอ็นดู อนุเคราะหส ั่งสอนเราดว ยวัตรอนั ประเสริฐ โอวาทของทา นไมไรป ระโยชน เราไดศกึ ษา อยูในสาํ นักของทาน. จบสมนุ เถรคาถา อรรถกถาสมุ นเถรคาถาที่ ๔ คาถาของทานพระสมุ นเถระ มีคําเร่มิ ตนวา ย ปตถฺ ยมาโน ดงั นี้.เรอ่ื งนน้ั มีเหตเุ กดิ ข้นึ อยา งไร ?

พระสตุ ตนั ตปฎก ขุททกนกิ าย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๓ - หนาที่ 88 พระเถระแมน ้ี ไดท าํ บญุ ญาธิการไวในพระพทุ ธเจา ในปางกอ นสั่งสมบุญไวในภพนัน้ ๆ ในกปั ท่ี ๙๕ แตภัทรกัปน้ี เม่ือโลกวา งพระ-พุทธเจา บังเกิดในเรอื นมตี ระกูล ถึงความเปน ผรู เู ดยี งสาแลว เหน็พระปจ เจกพทุ ธเจาองคหนึง่ ปวยไขไดถ วายชน้ิ สมอ. ดวยบุญกรรมนั้น ทา นทองเทีย่ วไปในเทวโลกและมนษุ ยโลก ในพุทธปุ บาทกาลน้ี บงั เกดิ ในตระกูลคฤหบดี ในโกศลรฐั ไดนามวา สมุ นเจริญดว ยความสุข. ก็ลุงของทา นบวชแลวเปน พระอรหนั ตอ ยูในปา เมื่อทานสุมนเจริญวยั แลว จึงใหท า นบรรพชา ไดใหก ัมมัฏฐานอนั เหมาะแกจริต. ทา นประกอบความเพียรในท่นี ้ัน ยังฌาน ๔ และอภญิ ญา ๕ ใหเกิด.ลําดับนน้ั พระเถระไดบอกวปิ สสนาวธิ แี กท าน, ก็ทานเจริญวปิ ส สนาโดยไมน านเลย ดาํ รงอยใู นพระอรหตั . ดวยเหตุนน้ั จึงกลาวไวใ นอปทาน๑วา เรากําลงั นําผลสมอ ผลมะขามปอ ม ผลมะมวง ผล หวา สมอพิเภก กระเบา ผลรกฟา มะตมู มาดว ยตนเอง เราไดเห็นพระมหามุนผี ูม ีปกตเิ พง พนิ จิ ยินดีในฌาน เปน นักปราชญ ลกู อาพาธเบียดเบียน เสดจ็ เดินทางไกล ประทับอยูที่เง้อื มเขา จงึ ไดเอาผลสมอถวายแดพ ระสยมั ภู ก็เราพอทําเภสัชเสรจ็ แลว พยาธหิ ายไปในทนั ใดนน้ั เอง พระพุทธเจา ผูมคี วามกระวนกระวายอนั ละไดแ ลว ได ทรงทําอนโุ มทนาวา ก็ดว ยการถวายเภสัชอันเปน เครือ่ ง ระงับพยาธนิ ้ี ทานเกดิ เปนเทวดา เปน มนษุ ย หรือจะ๑. ขุ. อ. ๓๓/ขอ ๒๘.

พระสตุ ตันตปฎก ขทุ ทกนกิ าย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๓ - หนา ที่ 89 เกดิ ในชาตอิ นื่ จงเปน ผูถ งึ ความสขุ ในทีท่ ุกแหง และ ทานอยา ถงึ ความปว ยไข ครน้ั พระสยัมภพู ทุ ธเจาผไู มทรง พายแพอ ะไร เปนนกั ปราชญ ตรสั ดังน้แี ลวไดเสด็จเหาะ ข้นึ สูนภากาศ เหมือนพญาหงสในอมั พรฉะน้ัน เฉพาะ เราไดถวายสมอแดพระสยมั ภพู ุทธเจาผูแสวงหาคณุ อนั ยิง่ ใหญ ความปวยไขจงึ มิไดเกิดแกเ ราเลยจนถงึ ชาตนิ ี้ น้เี ปน ความเกิดครั้งหลงั ของเรา ภพสุดทายกําลังเปน ไป วิชชา ๓ เราไดบรรลุแลวโดยลําดับ พระพทุ ธศาสนา เราไดทาํ เสร็จแลว ในกปั ท่ี ๙๕ แตก ัปนี้ เราไดถวายเภสชั ในกาลนน้ั ดว ยการถวายเภสัชนัน้ เราไมรจู ักทคุ ตเิ ลย นเี้ ปน ผลแหงเภสชั ทาน เราเผากเิ ลสทง้ั หลายแลว ...ฯลฯ ... พระพุทธศาสนาเราไดท าํ เสร็จแลว ดังน.ี้ กท็ านดํารงอยูในพระอรหัตแลว วนั หนึ่งไดไ ปยังท่อี ปุ ฏ ฐากพระ-เถระผเู ปน ลุง. พระเถระถามถงึ การบรรลุกะทา น, ทานเมอ่ื พยากรณก ารบรรลนุ นั้ จึงพยากรณพระอรหัตผล บันลอื สหี นาทดว ย ๕ คาถา๑ ดังน้ี ทานพระอปุ ช ฌายะ ปรารถนาธรรมใด ในบรรดา ธรรมทัง้ หลายเพ่อื เรา อนเุ คราะหเราผูจํานงหวงั อมต- นพิ พาน กจิ ทีค่ วรทําในธรรมน้นั เราทําเสร็จแลว ธรรมที่ มิใชส่งิ ที่อา งวา ทานกลา วมาอยา งนี้ เราไดบ รรลุแลว ทํา ใหแจงแลวดว ยตนเอง เรามีญาณอนั บรสิ ทุ ธิ์ หมดความ สงสยั จึงไดพยากรณใ นสํานกั ของทา น เรารจู กั ขนั ธท่ี๑. ขุ. เถระ. ๒๖/ขอ ๓๓๘.