tripitaka_25

พระสตุ ตันตปฎก สงั ยุตตนิกาย สคาถวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท่ี 201ฆตฺวา เปน ตน แลว คดิ วา ถาพระสมณโคดมจักกลา ววา เราชอบใจการฆาบุคคลช่อื โนน เมอื่ เปนเชนน้ี เราจักขม ทา นวา ทานปรารถนาจะฆา เหลา ชนทที่ านไมชอบใจ ทา นเกิดมาเพื่อจะฆา โลก ความเปน สมณะของทานจะมีประโยชนอะไร ถาพระสมณโคดมจกั กลา ววา เราไมชอบใจการฆา ใคร ๆเมอ่ื เปนเชนน้ี เราจะขม ทา นวา ทา นไมป รารถนาจะฆา กิเลสมรี าคะเปนตนเพราะเหตไุ ร ทา นจงึ เปนสมณะเทย่ี วไป ดงั น้ัน ปญหา ๒ เงอื่ นน้ี พระ-สมณโคดมก็จะกลนื ไมเขา คายไมออก ดังนแ้ี ลว กห็ ลีกไป. บทวา สมฺโมทิความวา พราหมณไ มแ สดงความโกรธ เพราะคนเปนบัณฑิต จงึ กลา วถอ ยคาํไพเราะชื่นชมกัน. ทา นกลา วปญ หาไวใ นเทวตาสังยตุ . แมค าํ ทเ่ี หลือทานกลา วไวพสิ ดารแลว ในหนหลงั แล. จบอรรถกถาธนญั ชานสี ตู รที่ ๑ ๒. อักโกสกสตู ร วา ดวยพระพุทธเจาไมร ับคาํ ดา ของพราหมณ [๖๓๑] สมัยหนงึ่ พระผูมีพระภาคเจา ประทับอยูในพระวิหารเวฬุวันอนั เปน ท่พี ระราชทานเหยอื่ แกก ระแต กรุงราชคฤห. อักโกสกภารทวาชพรหมณไดสดบั มาวา ไดยนิ วา พราหมณภารทวาชโคตรออกจากเรอื บวชเปนบรรพชิต ในสํานกั ของพระสมณโคดมแลว ดงั นี้กโ็ กรธ ขดั ใจ เขาไปเฝาพระผมู ีพระภาคเจาถึงทป่ี ระทับ ครน้ั แลว ดา บรภิ าษพระผมู พี ระภาคเจาดวยวาจาอนั หยาบคาย มิใชข องสตั บรุ ุษ.

พระสุตตันตปฎก สังยตุ ตนิกาย สคาถวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนา ที่ 202 [๖๓๒] เม่อื อกั โกสกภารทวาชพราหมณก ลา วอยางนแ้ี ลว พระผมู ีพระภาคเจาไดตรัสกะอักโกสกภารทวาชพราหมณวา ดูกอ นพราหมณ ทานยอ มสาํ คญั ความขอ นน้ั เปนไฉน มติ รและอํามาตย ญาติสาโลหิต ผเู ปน แขกของทาน ยอมมาบางไหม. อักโกสกภารทวาชพราหมณตอบวา พระโคดมผเู จรญิ มิตรและอํามาตย ญาติสาโลหติ ผูเ ปน แขกของขา พระองคย อ มมาเปนบางคราว. พระผูมพี ระภาคเจาตรัสวา ดูกอนพราหมณ ทา นยอมสําคญั ความขอ นัน้ เปน ไฉน ทา นจัดของเค้ยี วของบริโภคหรือของด่ืมตอนรับมิตรและอํามาตย ญาติสาโลหติ ผูเปนแขกเหลานนั้ บา งหรอื ไม. อ. พระโคดมผูเจริญ ขาพระองคจดั ของเคี้ยวของบริโภคหรอื ของดม่ื ตอนรบั มิตรและอํามาตย ญาติสาโลหิต ผเู ปน แขกเหลา นนั้ บางในบางคราว. พ. ดูกอ นพราหมณ กถ็ า วา มติ รและอํามาตย ญาตสิ าโลหติ ผูเ ปน แขกเหลา นน้ั ไมร ับ ของเค้ยี วของบรโิ ภคหรอื ของดืม่ นนั้ จะเปน ของใคร. อ. พระโคดมผูเจริญ ถาวามติ รและอํามาตย ญาตสิ าโลหติ ผเู ปน แขกเหลา นนั้ ไมร บั ของเคีย้ วของบริโภคหรอื ของด่มื น้ัน กเ็ ปน ของขา พระอยา งเดิม. พ. ดูกอ นพราหมณ ขอ นี้กอ็ ยา งเดยี วกัน ทา นดา เราผูไมดาอยู ทานโกรธเราผไู มโ กรธอยู ทา นหมายมน่ั เราผไู มห มายมนั่ อยู เราไมรบั เร่อื งมกี ารดา เปนตนของทา นนน้ั ดกู อนพราหมณ เรอื่ งมีการดาเปนตน นนั้ ก็เปน ของทา นผูเ ดยี ว ดกู อนพราหมณ เร่อื งมีการดาเปน ตน นนั้ ก็เปนของทานผูเ ดียว แลวตรัสตอไปวา ดกู อ นพราหมณ ผูใดดา ตอบบุคคลผดู า อยู โกรธตอบบุคคลผูโกรธอยู หมายมน่ั ตอบบคุ คลผหู มายมั่นอยู ดกู อ นพราหมณ ผนู ้เี รากลา ววา

พระสตุ ตันตปฎก สงั ยุตตนกิ าย สคาถวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท่ี 203ยอมบรโิ ภคดวยกนั ยอมการทําตอบกัน เรานั้นไมบ ริโภครวม ไมก ระทาํ ตอบดวยทานเปนอันขาด ดูกอนพราหมณ เรือ่ งมีการดาเปน ตน น้ันเปน ของทา นผูเดียว ดกู อนพราหมณ เรื่องมีการดา เปนตนนัน้ เปนของทา นผูเดยี ว. อ. บริษทั พรอมดวยพระราชา ยอมทราบพระโคดมผเู จริญ อยางนี้วาพระสมณโคดมเปนพระอรหนั ต กเ็ มื่อเปนเชน นั้น ไฉนพระโคดมผูเ จรญิจึงยังโกรธอยเู ลา. [๖๓๓] พระผูมพี ระภาคเจา ตรสั วา ผูไมโกรธ ฝก ฝนตนแลว มีความเปน อยูสมํ่าเสมอ หลดุ พน แลว เพราะรูตอบ สงบ คงท่ีอยู ความโกรธแลว ผูนน้ั เปน ผูใดโกรธตอบบคุ คลผโู กรธ แลวผนู ้นั เปน ผลู ามก กวาบคุ คลนัน้ แหละ เพราะการ โกรธตอบน้นั บุคคลไมโกรธตอบบคุ คล ผโู กรธแลว ช่อื วา ยอ มชนะสงครามอนั บคุ คลชนะไดโ ดยยาก ผใู ดรูวา ผูอน่ื โกรธ แลวเปน ผมู ีสติสงบเสียได ผูนนั้ ช่อื วา ยอม ประพฤตปิ ระโยชนแ กท งั้ สองฝา ย คอื แก ตนและแกบคุ คลอื่น เมอ่ื ผูนัน้ รักษา ประโยชนอ ยทู ัง้ สองฝา ย คือของตนและ ของบุคคลอน่ื ชนทั้งหลายผูไมฉ ลาดใน ธรรมยอ มสาํ คญั บคุ คลนั้นวา เปนคนเขลา ดงั น้ี. [๖๓๔] เมื่อพระผมู พี ระภาคเจาตรัสเจา อยางนแี้ ลว อกั โกสกภาร-ทาวชพราหมณไ ดกราบทูลพระผมู พี ระภาคเจาวา ขา แตพระโคดมผูเ จริญ

พระสตุ ตนั ตปฎ ก สงั ยุตตนกิ าย สคาถวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท่ี 204ภาษิตของพระองคแ จมแจงนกั ขา แตพ ระโคดมผเู จริญ ภาษิตของพระองคแจมแจงนกั พระโคดมผูเจรญิ ทรงประกาศพระธรรมโดยปรยิ ายเปน อันมากเปรียบเหมือนบคุ คลหงายของที่ควํ่าเปด ของท่ีปด บอกทางแกค นหลงทาง หรือสองประทีปในทีม่ ืดดวยคิดวา คนมีจกั ษุยอมเหน็ รปู ฉฉะนัน้ ขา พระองคน้ีขอถึงพระโคดมผเู จรญิ พระธรรม และพระภกิ ษสุ งฆวาเปนสรณะ ขอขา พระองคพงึ ไดบ รรพชา พึงไดอ ุปสมบทในสํานักของพระโคดมผเู จริญ. อักโกสกภารทวาชพราหมณไ ดบ รรพชาไดอปุ สมบทแลว ในสาํ นกั ของพระผมู ีพระภาคเจา กท็ านอกั โกสกภารทวาชะอปุ สมบทแลวไมนานแล หลกีไปอยูผูเดยี ว ไมประมาท มีความเพียร มจี ิตมน่ั คงอยู ไมน านเทาไรนกั ก็กระทําใหแ จง ซง่ึ คุณวิเศษยอดเยีย่ มเปนที่สุดแหง พรหมจรรยซึง่ กลุ บุตรทงั้ หลายออกจากเรอื นบวชเปนบรรพชติ โดยชอบมคี วามตอ งการ ดว ยปญญาเปนเคร่ืองรยู ่งิ เองในปจ จุบันนเ้ี ขาถึงอยู ไดทราบวา ชาติส้นิ แลว พรหมจรรยอยูจบแลกิจที่จะตอ งทาํ ไดท าํ เสร็จแลว กิจอ่นื อกี เพ่ือความเปน อยางนีม้ ิไดมี กแ็ หละทานพระอักโกสกภารทวาชะไดเปนพระอรหันตร ูปหนง่ึ ในบรรดาพระอรหันตท้งั หลาย ดงั น้ีแล. อรรถกถาอักโกสกสูตร ในอักโกสกสตู รที่ ๒ มีวนิ ิจฉยั ดังตอไปน้ี :- บทวา อกฺโกสกภารทฺวาโช ไดแกพ ราหมณนน้ั ชอื่ วาภารทวาชะ.ก็พราหมณนนั้ ไดม าดาพระตถาคตดวยคาถาประมาณ ๕๐๐ เพราะเหตนุ ั้น พระสังคตี ิกาจารยท ้ังหลาย จึงต้ังชอ่ื วา อกั โกสกภารทวาชะ. บทวา กปุ โต อนต-ฺตมโน ความวา โกรธและไมพ อใจดวยเคอื งวาพระสมณโคดมใหพ ช่ี ายของเราบวช ทาํ ใหเส่อื มเสยี ใหแตกเปน ฝกฝา ย. บทวา อกฺโกสติ ความวา ดา

พระสตุ ตันตปฎ ก สงั ยตุ ตนกิ าย สคาถวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนา ท่ี 205ดวยอกั โกสวตั ถุ ๑๐ คอื เจาเปน โจร เปน คนโง เปนคนหลง เปนอฐู เปนโค เปน ลา เปน สตั วนรก เปนสัตวเ ดรัจฉาน เจาไมมสี ุคติ เจาหวังแตท ุคติเทา นั้น. บทวา ปรภิ าสติ ความวา เมื่อกลา วคาํ เปน ตนวา สมณะโลนขอนนั้ จงยกไว เจา ยังทาํ วา ขา ไมม โี ทษ บัดนี้ ขาไปสูราชสกุลแลวจะบอกเขาใหลงอาชญาแกเจา ดงั น้ี ช่อื วา บริภาษ. บทวา สมภฺ ุ ชฺ ติ ไดแก บริโภครวมกัน . บทวา วีตหิ รติ ไดแก ทาํ คืนการท่ที ํามาแลว. บทวา ภวนฺต โข โคตม ถามวา เพราะเหตไุ รพราหมณจงึ กลาวอยางน้ี. ตอบวา เพราะพราหมณไ ดฟ ง คาํ ของพระสมณโคดมน้ันวา ดูกอ นพราหมณ น่นั เปน ของทา นผูเ ดียว ดูกอ นพราหมณ นั่นเปน ของทา นผูเดียว โดยไดฟ ง กันสืบ ๆ มาวา ขนึ้ ชอ่ื วาฤาษีทง้ั หลายโกรธแลว ยอมสาบใหเ ปนเหมอื นลูกโคผอมเปน ตน จงึ เกดิ ความกลวั แตค ําสาปวา พระสมณโคดมเหน็ ท่ีจะสาปเรากไ็ ด เพราะฉะนั้น พราหมณจ งึ ไดกลา วอยา งน.้ี บทวา ทนฺตสฺส ไดแกผ หู มดพยศ. บทวา ตาทโิ น ไดแ กผูถงึลกั ษณะผูคงที.่ บทวา ตสฺเสว เตน ปาปโย ความวา บคุ คลนน้ั แลเปนเลวกวาบุคคลผโู กรธนั้น. บทวา สโต อปุ สงฺกมติ ความวา บคุ คลเปน ผูประกอบดว ยสตยิ อมอดกลั้นไวไ ด. บทวา อภุ นิ ฺน ติกจิ ฺฉนฺตาน ไดแกผ ูอดกล้นั ทง้ั ๒ ฝา ย. อกี อยา งหนึง่ บาลีกอ็ ยา งนีเ้ หมอื นกนั บคุ คลใดมีสตเิ ขาไปสงบ ประพฤตปิ ระโยชนอ ดกลนั้ ใหส ําเร็จประโยชนท ้ังสองฝา ย ชนทั้งหลายยอ มสาํ คัญบคุ คลนน้ั วา เปน ชนพาล ชนทง้ั หลายเปน เชน ไร คือเปน ผไู มฉลาดในธรรม. บทุ วา ธมมฺ สฺส ไดแ กธรรมคือ เบญจขนั ธ หรือสจั ธรรม๔. บทวา อโกวทิ า ไดแ กผไู มฉ ลาดในธรรม คือเปนปถุ ชุ นอนั ธพาล. จบอรรถกถาอักโกสกสตู รท่ี ๒

พระสุตตนั ตปฎ ก สงั ยุตตนกิ าย สคาถวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนา ท่ี 206 ๓. อสรุ นิ ทกสตู ร วา ดวยอสรุ ินทกพราหมณดา พระพทุ ธเจา [๖๓๕] สมัยหนึง่ พระผมู ีพระภาคเจา ประทับอยูใ นพระวิหารเวฬวุ ันอนั เปนท่พี ระราชทานเหยือ่ แกก ระแต กรุงราชคฤห. อสรุ ินทกภารทวาชพราหมณไ ดสดบั มาวา ไดยนิ วา พราหมณภาร-ทวาชโคตร ออกจากเรอื นบวชเปนบรรพชิตในสํานกั ของพระสมณโคดม โกรธขดั ใจ เขา ไปเฝาพระผูมีพระภาคเจา ถึงทปี่ ระทบั ครนั้ แลวก็ ดา บรภิ าษพระผูม ีพระภาคเจาดวยวาจาอันหยาบคาย มใิ ชข องสัตบุรษุ . เม่ืออสุรนิ ทกภารทวาชพราหมณก ลา วอยางนแี้ ลว พระผมู พี ระภาคเจาไดท รงนงิ่ เสีย. ลําดบั นั้นแล อสรุ นิ ทกภารทวาชพราหมณไดก ลา วกะพระผูมีพระภาคเจา วา พระสมณะ เราชนะทานแลว พระสมณะ เราชนะทานแลว. [๖๓๖] พระผูมีพระภาคเจาตรสั วา ชนพาลกลา วคาํ หยาบดวยวาจา ยอ ม สําคญั วาชนะทเี ดียว แตความอดกลน้ั ได เปนความชนะของบณั ฑิตผูรแู จงอยู ผูใด โกรธตอบบคุ คลผโู กรธแลว ผนู ัน้ เปน ผู ลามกกวา บคุ คลผโู กรธแลว เพราะการ โกรธตอบน้ัน บุคคลไมโ กรธตอบบุคคล ผโู กรธแลว ยอมชอื่ วาชนะสงความอนั บคุ คลชนะไดโ ดยยาก ผูใดรวู า ผูอื่น โกรธแลว เปน ผมู สี ติสงบอยูได ผูนั้น

พระสุตตันตปฎ ก สงั ยตุ ตนกิ าย สคาถวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนา ท่ี 207 ชอ่ื วา ยอมประพฤตปิ ระโยชนแ กท้งั สอง ฝาย คือแกต นและแกผ อู น่ื เม่อื ผูนน้ั รักษา ประโยชนอยูท้งั สองฝาย คอื ของตนและ ของผูอนื่ ชนทัง้ หลายผูไมฉลาดในธรรม ยอมสําคญั บคุ คลนั้นวาเปน คนเขลา ดงั นี.้ [๖๓๗] เมือ่ พระผมู พี ระภาคเจา ตรัสอยา งน้แี ลว อสรุ นิ ทกภารทวาช-พราหมณไดก ราบทูลพระผมู ีพระภาคเจา วา ขาแตพระโคดมผูเ จริญ ภาษิตของพระองคแ จม แจงนกั ขา แตพระโคดมผเู จรญิ ภาษติ ของพระองคแจมแจงนัก พระโคดมผเู จรญิ ทรงประกาศพระธรรมโดยปรยิ ายเปน อนั มาก เปรยี บเหมือนบคุ คลหงายของที่ควํ่าเปดของท่ีปด บอกทางแกค นหลงทาง หรอื สองประทปี ในทีม่ ดื ดว ยคดิ วา คนมีจกั ษุยอมเหน็ รปู ไดฉะนั้น ขา พระองคน้ีขอถึงพระโคดมผเู จรญิ พระธรรม และพระภกิ ษสุ งฆวา เปนสรณะ ขอขา พระองคพึงไดบรรพชา พงึ ไดอ ปุ สมบทในสาํ นกั ของพระโคดมผูเจริญ อสุรินทกภารทวาชพราหมณไดบรรพชา ไดอ ปุ สมบทแลวในสํานักของพระผูม ีพระภาคเจา ก็ทานอสรุ ินทกภารทวาชะอปุ สมบทแลว ไมน านแลหลีกไปอยผู ูเดียว ไมป ระมาท มีความเพยี ร จิตมั่นคง ไมน านเทา ไรนักกก็ ระทาํ ใหแจง ซึ่งคณุ วิเศษอนั ยอดเยีย่ มเปนทสี่ ุดแหง พรหมจรรย ซึง่ กุลบุตรท้งั หลายผอู อกจากเรอื นบวชเปนบรรพชิตโดยชอบมคี วามตอ งการ ดวยปญ ญาเปน เครือ่ งรูยิ่งเองในปจ จบุ ันนเี้ ขาถงึ อยู ไดท ราบวาชาติส้นิ แลว พรหมจรรยอยจู บแลว กจิ ท่จี ะตองทําไดท ําเสร็จแลว กจิ อื่นเพ่ือความเปน อยา งน้ีมิไดม ีกแ็ หละทานพระอสรุ ินทกภารทวาชะไดเ ปนพระอรหันตร ูปหนึง่ ในบรรดาพระอรหนั ตท ัง้ หลาย ดังนแี้ ล.

พระสตุ ตันตปฎ ก สงั ยุตตนกิ าย สคาถวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาที่ 208 อรรถกถาอสรุ นิ ทกสตู ร ในอสรุ ินทกสูตรที่ ๓ มีวินิจฉยั ดงั ตอ ไปนี้ :- บทวา อสรุ นิ ทฺ กภารทวฺ าโช ไดแ ก นองชายของอักโกสกภาร-ทวาชพราหมณ. บทวา กุปโ ต ความวา เปนผูโ กรธ เพราะเหตุนัน้ น่ันแล.บทวา ชยฺเจวสฺส ต โหติ ความวา นน้ั เปน ชยั ชนะของผนู ัน้ นน่ั เอง.อธิบายวา นนั้ เปน ชยั ชนะ. ถามวา เปน ชัยชนะของบุคคลเชน ไร. ตอบวาความอดกลนั้ อนั ใดของผูร ูแจง ความอดกลั้น คอื ความอดทนของผรู แู จงคุณดว ยความอดกล้นั อันนั้น นี้เปน ชยั ชนะของผรู แู จง นัน้ นั่นแล. สวนชนพาลกลา วคําหยาบ ยอ มสําคญั ชยั ชนะอยางเดยี ววา เปน ชยั ชนะของเรา. จบอรรถกถาอสุรนิ ทกสตู รท่ี ๓ ๔. พิลังคิกสูตร วาดว ยบาปกลบั สนองผูประทษุ ราย [๖๓๘] สมัยหนึ่ง พระผูมีพระภาคเจา ประทบั อยใู นพระวิหารเวฬวุ นัอนั เปน ที่พระราชทานเหยื่อแกกระแต กรุงราชคฤห. พิลังคกิ ภารทวาชพราหมณไดสดับมาวา ไดยนิ วา พราหมณภาร-ทวาชโคตร ออกจากเรือนบวชเปนบรรพชิตในสาํ นกั ของพระสมณโคดม ดงั นี้โกรธ ขัดใจ เขาไปเฝาพระผูมีพระภาคเจา ถงึ ท่ีประทับ ครน้ั แลว ไดย ืนน่ิงอยูณ ที่ควรสว นขางหนงึ่ .

พระสตุ ตนั ตปฎก สังยตุ ตนกิ าย สคาถวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท่ี 209 [๖๓๙] ลาํ ดับนัน้ แล. พระผูม พี ระภาคเจาทรงทราบความปริวติ กแหงใจของพลิ งั คิกภารทวาชพราหมณดวยพระหฤทัยแลว ไดตรสั กะพิลงั คิกภารทวาชพราหมณดว ยพระคาถาวา ผูใ ดประทุษรายตอ คนผูไมประทษุ - รายซ่งึ เปน บุรษุ ผูหมดจด ไมมกี เิ ลสเปน เคร่อื งย่วั ยวน บาปยอ มกลบั สนองผูน้ัน เปนพาลนน่ั เอง เปรียบเหมอื นธุลีอัน ละเอยี ด ทีบ่ คุ คลซัดไปสูท่ที วนลม ฉะนั้น [๖๔๐] เม่ือพระผมู พี ระภาคเจาตรัสอยา งนี้แลว พิลังคกิ ภารทวาช-พราหมณไดก ราบทลู พระผมู พี ระภาคเจา วา ขา แตพระโคดมผูเจรญิ ภาษิตของพระองคแ จม แจงนกั ขาแตพระโคดมผูเจริญ ภาษติ ของพระองคแ จม แจงนัก พระโคดมผูเจริญ ทรงประกาศพระธรรมโดยปริยายเปน อันมาก เปรยี บเหมอื นบคุ คลหงายของทคี่ วํา่ เปด ของท่ปี ด บอกทางแกคนหลงทาง หรอื สอ งประทีปในทม่ี ดื ดว ยคดิ วา คนมจี กั ษยุ อมเหน็ รปู ไดฉ ะนัน้ ขาพระองคน ้ีขอถึงพระโคดมผูเจริญ พระธรรม และพระภกิ ษุสงฆว า เปน สรณะ ขอขา พระองคพงึ ไดบรรพชา พงึ ไดอ ปุ สมบทในสํานกั ของพระโคดมผเู จริญ. พิลงั คิกภารทวาชพราหมณ ไดบ รรพชา ไดอปุ สมบทแลวในสาํ นกัของพระผูมีพระภาคเจา กท็ า นพิลังคกิ ภารทวาชะอปุ สมบทแลว ไมนานแลหลีกไปอยผู เู ดียว ไมป ระมาท มีความเพยี ร จิตมน่ั คงอยู ไมน านเทา ไรนกักก็ ระทาํ ใหแจง ซ่งึ คณุ วเิ ศษอนั ยอดเยย่ี ม เปนท่สี ดุ แหงพรหมจรรยซ ่งึ กลุ บตุ รทั้งหลายผูออกจากเรอื นบวชเปน บรรพชิตโดยชอบ มคี วามตอ งการดว ยปญญาเปน เครือ่ งรูย งิ่ เองในปจ จบุ นั นี้ เขา ถึงอยู ไดทราบวา ชาติส้ินแลว พรหมจรรย

พระสุตตันตปฎก สังยตุ ตนิกาย สคาถวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนา ท่ี 210อยูจบแลว กิจทจี่ ะตอ งทําไดท าํ เสร็จแลว กจิ อน่ื อกี เพื่อความเปน อยา งนม้ี ิไดม ีก็แหละทา นภารทวาชะไดเปนพระอรหนั ตรปู หนงึ่ ในบรรดาพระอรหันตทง้ั หลาย ดังนี้แล. อรรถกถาพิลังคิกสตู ร ในพลิ งั คกิ สตู รท่ี ๔ มีวนิ จิ ฉัยดงั ตอไปนี้ :- บทวา พิลงคฺ กิ ภารทวฺ าโช ไดแก พราหมณน นั้ ช่ือวา ภารทวาชะ.แตเ ขาใหการทํานาํ้ ขา วลว น ๆ และปรุงดว ยเครอ่ื งปรงุ มปี ระการตาง ๆ ไวข ายรวบรวมทรัพยไ วเ ปนอนั มาก เพราะฉะนนั้ พระสังคีตกิ าจารยท ง้ั หลาย จงึต้ังช่ือเขาวา พลิ ังคิกภารทวาชะ. บทวา ตณุ หฺ ภี โู ต ความวา เขาคดิ วาผนู ใ้ี หพ่ีชายทัง้ ๓ ของเราบวช ก็โกรธอยางยงิ่ เมื่อไมอ าจพูดอะไรได จึงไดหยุดนงิ่ เสีย ทานกลาวคาถาไวแ ลว ในเทวตาสังยุตแล. จบอรรถกถาพลิ ังคิกสูตรที่ ๔

พระสตุ ตนั ตปฎ ก สังยุตตนิกาย สคาถวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนา ท่ี 211 ๕. อหงิ สกสตู ร วาดวยผูควรชื่อวา อหิงสกะ [๖๔๑] สาวตั ถีนทิ าน. ครั้งนั้นแล อหงิ สกภารทวาชพราหมณ เขาไปเฝา พระผมู พี ระภาคเจายงั ที่ประทบั ครน้ั แลว สนทนาปราศรัยกับพระผมู พี ระภาคเจา แลว ครน้ั ผานการปราศรยั พอใหร ะลกึ ถงึ กันไปแลว จึงนง่ั อยู ณ ท่ีควรสวนขางหนง่ึ . อหิงสกภารทวาชพราหมณ นั่งอยู ณ ท่ีควรสวนขา งหนึง่ แลวไดกราบทลู พระผมู ีพระภาคเจาวา ขาแตพ ระโคดมผูเจริญ ขาพระองคช อ่ื วาอหิงสกะ ขาแตพระโคดมผเู จรญิ ขา พระองคชอื่ วา อหงิ สกะ. [๖๔๒] พระผมู พี ระภาคเจา ตรัสวา ถา วาทานมีชือ่ วา อหิงสกะ ทานพงึ เปนผไู มเ บียดเบียนดว ยกายดวยวาจาและ ดวยใจ ผูน ัน้ ยอมเปนผชู ื่อวา อหิงสกะ โดยแท เพราะไมเ บยี ดเบียนซงึ่ ผูอ่นื . [๖๔๓] เมื่อพระผูม ีพระภาคเจาตรสั อยางนีแ้ ลว อหงิ สกภารทวาช-พราหมณ ไดกราบทลู พระผมู ีพระภาคเจา วา ขาแตพระโคดมผูเจริญ ภาษติของพระองคแจมแจงนกั ขาแตพ ระโคดมผเู จริญ ภาษติ ของพระองคแ จมแจงนัก ฯลฯ ก็แหละพระอหิงสกภารทวาชะ ไดเปน พระอรหันตรปู หนึง่ ในบรรดาพระอรหันตท งั้ หลาย ดงั นแ้ี ล.

พระสตุ ตันตปฎก สงั ยุตตนิกาย สคาถวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนา ที่ 212 อรรถกถาอหงิ สกสูตร ในอหิงสกสูตรท่ี ๕ มวี นิ จิ ฉัยดังตอ ไปนี้ :- บทวา อหึสกภารทวฺ าโช ไดแ ก พราหมณน ้ัน ช่อื วา อหิงสกภารทวาชะ. แตพราหมณน ้นั ถามอหญิงสกปญหา. เพราะเหตุนน้ั พระสงั คตี -ิกาจารยทั้งหลายจงึ ไดตง้ั ช่ือเขาเชนนัน้ . อกี อยางหน่งึ พราหมณน น้ั วา โดยชื่อชื่อวา อหงิ สกะ วา โดยโคตร ชือ่ วา ภารทวาชะ. บทวา อหึสกาหความวา เขากลาววา พระสมณโคดมผเู จริญ รูจักเราวา เราชือ่ วา อหงิ สกะ.บทวา ตถา จสสฺ ตดั บทเปน ตถา เจ อสสฺ ความวา ทา นพึงกลาว.บทวา น หึสติ ไดแก ไมเบียดเบยี น คอื ไมใหถึงความลาํ บาก. จบอรรถกถาอหงิ สกสตู รที่ ๕ ๖. ชฏาสูตร วาดว ยตณั หาพายงุ [๖๔๔] สาวัตถีนที าน. ครัง้ นั้นแล ชฏาภารทวาชพราหมณเขา ไปเฝา พระผูม ีพระภาคเจายงั ท่ีประทบั ครนั้ แลว สนทนาปราศรัยกับพระผมู พี ระภาคเจา คร้นั ผา นการปราศรัยพอใหร ะลึกถงึ กนั ไปแลว จึงน่ัง ณ ที่ควรสวนขา งหน่งึ .

พระสุตตนั ตปฎก สังยตุ ตนกิ าย สคาถวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท่ี 213 [๖๔๕] ชฎาภารทวาชพราหมณ นั่ง ณ ทคี่ วรสว นขางหน่งึ แลว ไดกราบทูลพระผมู พี ระภาคเจาดวยคาถาวา ตณั หาหาพายงุ ในภายใน พายงุ ในภาย นอก หมูสัตวถกู ตัณหาพายงุ ไขวใ หน งุ ขา แตพระโคดม เพราะเหตุนั้น ขาพระองค ขอทูลถามพระองควา ใครพึงสางตณั หา พายงุ มิได. [๖๔๖] พระผมู ีพระภาคเจา ตรสั วา ภกิ ษใุ ดเปนคนมีปญญา ตั้งมนั่ อยูใน ศลี อบรมจิตและปญญาใหเจรญิ มีความ เพยี ร มปี ญ ญารกั ษาตน ภิกษนุ ้ันพงึ สาง ตัณหาพายุงนีไ้ ด ราคะโทสะและอวิชชา อันชนเหลา ใด สํารอกแลว ชนเหลา นัน้ เปน พระอรหนั ต มีอาสวะสิ้นแลว ตัณหา พายงุ อนั ชนเหลาน้นั สางไดแลว นามและ รปู ยอ มดับไปไมเหลือในทใ่ี ด ปฏฆิ สัญญา รูปสญั ญา และตัณหาพายงุ นน่ั ยอมขาด ไปในทนี่ ัน้ . [๖๔๗] เมื่อพระผูมพี ระภาคเจาตรัสอยา งนแ้ี ลว ชฏาภารทวาช-พราหมณไ ดกราบทูลพระผมู พี ระภาคเจา วา ขาแตพระโคดมผเู จริญ ภาษิตของพระองคแ จมแจง นกั ฯลฯ กแ็ หละทานชฏาภารทวาชะ ไดเปน พระอรหนั ตรปู หน่งึ ในบรรดาพระอรหันตท ้ังหลาย ดังนีแ้ ล.

พระสตุ ตันตปฎก สงั ยตุ ตนกิ าย สคาถวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนา ที่ 214 อรรถกถาชฏาสตู ร ในชฏาสูตรที่ ๖ มวี ินจิ ฉยั ดงั ตอไปนี้ :- บทวา ชฏาภารทฺวาโช ไดแก พราหมณนนั้ ชื่อภารทวาชะ แตเพราะเขาถามปญหาท่ยี ุงๆ พระสงั คตี กิ าจารยจ ึงกลาวอยางนั้น. คาํ ท่เี หลือทานกลาวไวแ ลวในเทวตาสังยุตแล. จบอรรถกถาชฏาสูตรที่ ๖ ๗. สทุ ธิกสตู ร วา ดวยความหมดจด [๖๔๘] สาวัตถีนิทาน. ครัง้ นัน้ แล สทุ ธกิ ภารทวาชพราหมณ เขาไปเฝา พระผมู ีพระภาคเจายงั ท่ีประทบั คร้ันแลว สนทนาปราศรัยกบั พระผูมพี ระภาคเจา ครัน้ ผา นการปราศรยั พอใหระลึกถงึ กนั ไปแลว จึงนงั่ ณ ท่ีควรสวนขางหนงึ่ . [๖๔๙] สทุ ธกิ ภารทวาชพราหมณ นั่ง ณ ทคี่ วรสวนขางหนึ่งแลวไดกลา วคาถานใ้ี นสํานักของพระผูมีพระภาคเจา วา

พระสตุ ตันตปฎ ก สงั ยตุ ตนิกาย สคาถวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนา ที่ 215 พราหมณบ างคน ในโลกแมเปนผูม ี ศีล กระทําตบะอยู ยอ มหมดจดไมไ ด พราหมณนัน้ ถึงพรอมแลวดว ยวชิ ชาและ จรณะยอมหมดจดได หมสู ัตวอ ื่นนอกน้ี ยอ มหมดจดไมไ ด. [๖๕๐] พระผมู พี ระภาคเจาตรสั วา พราหมณผ ูก ลาวถอ ยคําแมม าก เปน ผูเนา และเศรา หมองในภายใน อาศัยการ โกหก (ลวงโลก) ยอ มไมเ ปน พราหมณ เพราะชาติ กษัตรยิ  พราหมณ แพทย ศูทร คนจณั ฑาล และคนเทหยากเยื่อ มคี วาม เพียรอัน ปรารภแลว มจี ติ มนั่ คง มีความ บากบัน่ มน่ั เปนนติ ย ยอมถงึ ความหมดจด อยางยง่ิ ทานจงรูอ ยางน้ีเถดิ พราหมณ. [๖๕๑] เมือ่ พระผมู ีพระภาคเจา ตรัสอยางนี้แลว สุทธกิ ภารทวาช-พราหมณไดก ราบทลู พระผมู ีพระภาคเจา วา ขาแตพระโคดมผูเจรญิ ภาษิตของพระองคแ จมแจง นกั ขาแตพ ระโคดมผเู จริญ ภาษติ ของพระองคแจม แจงนักฯลฯ ก็แหละทา นพระภารทวาชะ ไดเปนพระอรหนั ตร ปู หน่ึง ในบรรดาพระ-อรหนั ตทัง้ หลาย ดังนี้แล.

พระสตุ ตนั ตปฎ ก สงั ยตุ ตนิกาย สคาถวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท่ี 216 อรรถกถาสทุ ธกิ สตู ร ในสุทธิสตู รที่ ๗ มีวินจิ ฉยั ดงั ตอ ไปน้ี :- บทวา สทุ ฺธกภารทวฺ าโช ไดแก พราหมณแ มน ี้ก็ช่ือวา ภารทวาชะเหมือนกัน แตเพราะเขาถามปญหาท่ีหมดจด พระสงั คีตกิ าจารยจ ึงกลาวอยา งนน้ั . บทวา สีลวาป ตโป กร ความวาแมเ ขาสมบูรณดว ยศีล ก็ยงั บาํ เพญ็ -ตบะอยู ในบทวา วชิ ฺชาจรณสมปฺ นโฺ น น้ี บทวา วชิ ฺชา ไดแ กเ วท ๓.บทวา จรณ ไดแ กธรรมเนียมของตระกูล. ดวยคาํ วา โส สชุ ฌฺ ติ น อฺาอิตรา ปชา ทานกลา ววา พราหมณนน้ั ไดว ิชชา ๓ ยอมบริสทุ ธ์ิ แตหมสู ตั วท่ีนับวาไมม คี วามรู ยอมไมบ รสิ ุทธิ.์ บทวา พหุมปฺ  ปลป ชปฺป ความวา กลา วถอยคาํ แมม าก อธบิ ายวา กลา วแมตงั้ พนั คําวา พราหมณเทาน้ันบริสทุ ธ์ิ . บทวา ตนโฺ ตกสมฺพุ ความวา เปนผูเนาดวยความเนา คือกเิ ลสในภายใน. บทวา สงกฺ ิลฏิ โ  ความวา ประกอบดวยกายกรรมเปนตนที่เศราหมอง. จบอรรถกถาสทุ ธิกสูตรที่ ๗

พระสุตตันตปฎ ก สงั ยตุ ตนิกาย สคาถวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาที่ 217 ๘. อคั คิกสตู ร วา ดวยผถู ึงพรอมดว ยไตรวิชชา [๖๕๒] สมยั หนง่ึ พระผูมพี ระภาคเจาประทับอยูในพระวหิ ารเวฬวุ ันอันเปนทพ่ี ระราชทานเหยือ่ แกก ระแต เขตพระนคหาชคฤห กโ็ ดยสมยั นัน้ แล อคั คกิ ภารทวาชพราหมณปรงุ ขา วปายาสดว ยเนยใสดว ยคดิ วา เราจักบชู าไฟ จักบาํ เรอการบชู าไฟ. [๖๕๓] คร้งั นั้นแล พระผูมพี ระภาคเจา ทรงนงุ แลว ทรงถือบาตรและจวี รเสด็จเขาไปสกู รงุ ราชคฤห เพ่ือบิณฑบาตในเวลาเชา เสด็จไปบณิ ฑบาตในกรงุ ราชคฤหต ามลําดบั ตรอก เสดจ็ เขา ไปยงั ท่อี ยูของอคั คกิ ภารทวาชพราหมณคร้นั แลว ไดประทับยืนอยู ณ ที่ควรสว นขา งหนึง่ . [๖๕๔] อคั คิกภารทวาชพราหมณ ไดเห็นพระผูมพี ระภาคเจา ประทับยืนเพอ่ื บิณฑบาต คร้นั แลว ไดก ราบทูลกะพระผูม ีพระภาคเจา ดว ยคาถาวา พราหมณผ ูถึงพรอมแลว ดว ยไตร- วชิ ชา มชี าติ ฟงคัมภีรเ ปน อันมาก ถึง พรอ มแลว ดว ยวชิ ชาและจรณะ พราหมณ น้ันควรบรโิ ภคปายาสน้ี. [๖๕๕] พระผมู พี ระภาคเจา ตรสั วา พรามหมณผกู ลาวถอ ยคาํ แมมาก เปน ผเู นา และเศราหมองในภายใน อนั ความ โกหกแวดลอ มแลว ยอ มไมช่อื วา เปน พราหมณเ พราะชาติ ผูใดรบู พุ เพนวิ าส และเห็นทงั้ สวรรคท ัง้ อบาย อนงึ่ ถงึ ความ

พระสตุ ตันตปฎ ก สังยตุ ตนกิ าย สคาถวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนา ที่ 218 สนิ้ ไปแหง ชาติ เปนมนุ ีผูอยจู บแลว เพราะ รยู ิ่ง ผูน ั้นเปนผูม ีไตรวิชชาดว ยวิชชาสาม เหลา นี้ ช่ือวาเปนพราหมณผูถงึ พรอมแลว ดวยวิชชาและจรณะ พราหมณน ั้นควร บริโภคปายาสน.ิ อัคคกิ ภารทวาชพราหมณกราบทูลวา พระโคดมผเู จรญิ ขอเชิญบรโิ ภคเถิด พระโคดมเปน พราหมณผ เู จริญ. [๖๕๖] พระผูมีพระภาคเจา ตรสั วา เราไมพงึ บริโภคโภชนะท่ไี ดเ พราะ การขบั กลอม ดกู อนพราหมณนัน่ ไมใ ช ธรรมของผพู จิ ารณาอยู พระพุทธเจา ทง้ั หลายยอมรังเกยี จโภชนะที่ไดเ พราะการขบั กลอม ดกู อนพราหมณ เมื่อธรรมมีอยู ความเลี้ยงชพี น้ีก็ยังมี อน่ึง ทานจงบํารุง พระขีณาสพท้งั ส้นิ ผแู สวงหาคุณอันใหญ ผมู ีความคนองอนั สงบแลว ดว ยขา วน้ําอนั อ่ืน เพราะวาการบาํ รุงน้ัน ยอมเปนเขต ของผูม งุ บญุ . [๖๕๗] เม่ือพระผูมพี ระภาคเจา ตรัสอยางน้แี ลว อัคคกิ ภารทวาชพราหมณไดก ราบทลู พระผมู ีพระภาคเจาวา ขาแตพ ระโคดมผูเ จริญ ภาษิตของพระองคแจม แจงนกั ขา แตพระโคดมผูเจรญิ ภาษติ ของพระองคแ จมแจงนักฯลฯ กแ็ หละทานพระภารทวาชะไดเ ปน พระอรหันตรปู หนึ่ง ในบรรดาพระ-อรหนั ตท้ังหลาย ดงั น้แี ล.

พระสุตตนั ตปฎ ก สงั ยุตตนิกาย สคาถวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนา ท่ี 219 อรรถกถาอัคคกิ สตู ร ในอคั คิกสตู รที่ ๘ มีวินิจฉยั ดังตอ ไปนี้ :- บทวา อคคฺ ิกภารทฺวาโช ไดแก พราหมณแมน้ี ก็ช่อื วาภารทวาชะเหมอื นกัน แตโดยท่เี ขาบาํ เรอไฟ พระสังคตี ิกาจารยจ ึงดังชอ่ื เขาอยางนนั้ .บทวา สนนฺ หิ โิ ต ไดแ ก. อันเขาปรุงอยางด.ี บทวา อฏ าสิ ความวาเพราะเหตุไร จงึ ยนื อยใู นที่นน้ั . เลากันมาวา พระผูมีพระภาคเจาทรงตรวจดูโลกในเวลาใกลรุง ทรงเหน็ พราหมณน้ี ทรงพระดํารวิ า พราหมณน ถ้ี อืขาวปายาสอนั เลิศเห็นปานนี้เอาไปเผาไฟ ดวยต้งั ใจจะใหมหาพรหมบริโภคยอ มกระทําสิ่งท่ีไรผ ล กาวลงสทู างอบาย เม่อื ไมละลัทธินี้ กจ็ กั ทําอบายใหเตม็จําเราจกั ไปทาํ ลายทิฎฐิของเขาดวยธรรมเทศนาแลวใหบ รรพชา ใหมรรค ๔ผล ๔ แกเ ขา เพราะฉะนัน้ ในเวลาเชา จึงเสด็จเขากรงุ ราชคฤห ไดป ระทับยนื อยู ณ ทน่ี ัน้ . บทวา ตหี ิ วชิ ฺชาหิ ไดแก ดวยเวท ๓. บทวา ชาติมา ความวาประกอบดวยชาติที่บรสิ ทุ ธิ์ ๗ ช่วั โคตร. บทวา สตุ วา พหู ความวา ฟงคัมภรี ต า งๆ เปนอันมาก. บทวา โสม ภุฺเชยยฺ ความวา พราหมณกลา ววาพราหมณน ้ันไดว ิชชา ๓ ควรบรโิ ภคขาวปายาสน้ี แตขา วปายาสนีไ้ มควรแกพระองค. บทวา เวทิ ความวา รู คอื แทงตลอดดว ยบุพเพนวิ าสญาณ. บทวาสคฺคาปาย ไดแ ก เห็นทัง้ สวรรคทงั้ อบายดว ยทพิ ยจักษุ. บทวา ชาตกิ ฺขยไดแกพระอรหตั . บทวา อภิฺ าโวสิโต ความวา ผูอยจู บพรหมจรรยแลว

พระสุตตนั ตปฎก สงั ยตุ ตนกิ าย สคาถวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท่ี 220เพราะรยู ่งิ . บทวา พฺราหฺมโณ ภว ความวา พราหมณขณี าสพผูสมบรู ณดวยชาติเชน พระโคดมผูเจรญิ น้ัน ต้งั แตอ เวจีจนถึงภวัคคพรหมไมม ี พระองคผูเจรญิ นแี่ หละเปนพราหมณ. กแ็ ลคร้นั กลา วอยางน้ีแลว พราหมณไ ดบรรจุขา วปายาสเตม็ ถาดทองแลว นอมเขา ไปถวายพระทศพล. พระศาสดาทรงแสดงอุบตั เิ หตเุ กิด ทรงหามโภชนะเสีย จงึ ตรัสคาํ เปนตน วา คาถาภิคีต เม ดังนี.้ บรรดาบทเหลาน้ันบทวา คาถาภิคตี  ไดแก ขับกลอมดวยคาถาท้ังหลาย. บทวา อโภชเนยยฺ ไดแ กไ มค วรบรโิ ภค. ทา นกลา วอธบิ ายไวว า พราหมณ ทา นไมอ าจใหอ าหารเพียงทพั พหี นึง่ แกเ รา ผดู าํ รงอยดู วยภกิ ขาจารวตั รตลอดกาลเทา นี้ แตบดั นี้เราประกาศพระพุทธคุณทั้งปวงแกท า น เหมอื นคนหวา นงาลงบนเสือ่ ลาํ แพนดงั นน้ั โภชนะนีเ้ หมือนไดม าเพราะขบั กลอ ม ฉะน้นั เราไมควรบรโิ ภคโภชะที่ไดมาดวยการขบั กลอ ม. บทวา สมปฺ สฺสต พรฺ หมฺ ณ เนส ธมฺโม ความวาพราหมณ ผทู ่พี จิ ารณาเห็นอรรถและธรรม ไมมีธรรมเนียมนวี้ า ควรบรโิ ภคโภชนะเหน็ ปานนี้ แตพ ระพุทธเจา ทง้ั หลาย ทรงรังเกียจสุธาโภชนะทไ่ี ดดวยการขับกลอม คอื พระพทุ ธเจาท้ังหลายยอมทรงขจดั ออกซึ่งโภชนะที่ไดมาเพราะขับกลอม. บทวา สมปฺ สสฺ ต พฺราหมฺ ณ เนส ธมฺโม ความวาพราหมณ เม่อื ธรรมมีอยู เมอ่ื บุคคลพจิ ารณาธรรม ดังอยใู นธรรม เลี้ยงชพี อยูนเ้ี ปน ความพระพฤติ คอื นเ้ี ปนการเลี้ยงชพี วา ควรขจัดโภชนะเห็นปานนเี้ สียแลว บรโิ ภคโภชนะทไ่ี ดม าโดยธรรมเทาน้ัน. ลาํ ดับน้ัน พราหมณคิดวา เมอื่ กอนเราไมรถู งึ คณุ หรอื โทษของพระ-สมณโคดม แตบดั นเี้ รารคู ณุ ของพระสมณโคดมนัน้ แลว จึงปรารถนาจะโปรยทรพั ยป ระมาณ ๘๐ โกฏิ ในเรือนของเราลงในพระศาสนา กพ็ ระสมณโคดมนี้จะตรสั วา ปจ จยั ที่เราถวาย เปน อกปั ปยะ พระสมณโคดมคงไมทรงตําหนิเรา

พระสตุ ตนั ตปฎ ก สงั ยุตตนกิ าย สคาถวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนา ท่ี 221ลําดบั นน้ั พระผมู ีพระภาคเจาทรงสงพระสัพพญั ุตญาณพิจารณาวารจิตของพราหมณน ัน้ ทรงพระดาํ รวิ า พราหมณนก้ี าํ หนดปจจัยทต่ี นใหแมทง้ั หมดวา เปน อกปั ปยะ ความจรงิ กถาเกิดข้ึนเพราะปรารภโภชนะใด โภชนะนั้นแลไมม ี กถานอกนนั้ นไมมีโทษ ดงั น้ี เมื่อจะทรงแสดงประตูแหง การถวายปจ จยั ๔แกพราหมณ จึงตรสั คํามอี าทวิ า อเฺ น จ ดังน้.ี บรรดาบทเหลา น้ันบทวา กกุ กฺ ุจฺจ วูปสนฺต ความวา สงบความราํ คาญเสยี ไดดวยอํานาจความคนองมอื เปน ตน . คําวา อนเฺ นน ปาเนน น้ีเปน เพยี งเทศนา. กค็ วามนี้พึงทราบดงั ตอไปนี้ ทา นจงบาํ รงุ ดวยปจ จยั เหลา อนื่ มีจีวรเปน ตน ทท่ี า นกําหนดวา จักบริจาค ขอ นั้นเปนเขตของผมู ุงบุญ. ชอ่ื วาคําสอนของพระตถาคตน้ีเปนอันทา นผมู ุงบญุ คอื ปรารถนาบุญตกแตง แลว เหมือนพชื แมน อยท่ีหวานลงในนาดี ยอมใหผลมาก ดงั น้ีแล. จบอรรถกถาอัคคิกสูตรท่ี ๘ ๙. สนุ ทรกิ สูตร วา ดวยการบูชาไฟ [๖๕๘] สมัยหนง่ึ พระผมู พี ระภาคเจาประทับอยูท่ีฝง แมน าํ้ สนุ ทริกาในโกศลชนบท. ก็โดยสมัยนนั้ แล สนุ ทรกิ ภารทวาชพราหมณ บูชาไฟ บําเรอการบูชาไฟ อยทู ฝ่ี ง แมนาํ้ สนุ ทริกา.

พระสตุ ตนั ตปฎ ก สงั ยุตตนกิ าย สคาถวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนา ท่ี 222 ลาํ ดบั นั้นแล สุนทรกิ ภารทวาชพราหมณ บชู าไฟ บาํ เรอการบูชาไฟแลว ลกุ ขึ้นจากอาสนะ เหลยี วดทู ิศท้งั ๔ โดยรอบ ดวยคดิ วา ใครหนอควรบรโิ ภคปายาสอนั เหลือจากการบูชาน้ี. [๖๕๙] สนุ ทริกภารทวาชพราหมณ ไดเ หน็ พระผมู ีพระภาคเจาทรงคลมุ อวยั วะพรอมดวยพระเศยี ร ประทับน่งั ทโี่ คนตน ไมตนหนึ่ง ครน้ั แลวถือขาวปายาสทเี่ หลือจากการบชู าไฟดวยมือซา ย ถือเตา นาํ้ ดว ยมือขวา เขา ไปเฝาพระผูม ีพระภาคเจา ยงั ทปี่ ระทับ. ลําดับนน้ั พระผูมพี ระภาคเจาทรงเปด พระเศยี รดวยเสยี งเทา ของสนุ ทรกิ ภารทวาชพราหมณ ครงั้ นัน้ แล สุนทรกิ ภารทวาชพราหมณก ลาววา นี้พระสมณะโลนผเู จริญ นีพ้ ระสมณะโลน ผูเ จริญ แลว ประสงคจะกลับจากที่นน้ั ทีเดยี ว. ลําดับน้ันแล สนุ ทริกภารทวาชพราหมณไ ดค วามดาํ รวิ า พราหมณบางพวกในโลกนเ้ี ปน ผูโลนบางกม็ ี ถากระไร เราพึงเขาไปหาพระสมณะผโู ลนนั้นแลว ถามถึงชาต.ิ ลําดับนัน้ แล สนุ ทริกภารทวาชพราหมณ เขา ไปหาพระผมู พี ระภาคเจายงั ที่ประทบั ครั้นแลว ไดถ ามพระผูม พี ระภาคเจาวา ทานเปน ชาตอิ ะไร. [๖๖๐] พระผมู ีพระภาคเจา ตรสั วา ทา นอยา ถามถงึ ชาติ แตจงถามถึง ความประพฤติเถดิ ไฟยอ มเกดิ จากไมแ ล บคุ คลแมเกิดในตระกูลต่ําเปน มุนี มีความ เพียรเปน ผรู ูทว่ั ถงึ เหตุ หา มโทษเสียดว ย หริ ิ ฝกตนแลวดวยสจั จะ ประกอบดว ย

พระสตุ ตนั ตปฎ ก สังยุตตนกิ าย สคาถวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท่ี 223 การปราบปราม ถึงทส่ี ดุ แหง เวท มี พรหมจรรยอ ันอยจู บแลว ผใู ดมียัญอนั นอ มเขาไปแลว บูชาพราหมณผูนน้ั ผูน้นั ชือ่ วา ยอ มบูชาพระทกั ขิไณยบุคคลโดยกาล [๖๖๑] สนุ ทริกภารทวาชพราหมณก ราบทูลวา การบชู าน้ีของขา พระองคเ ปนอัน บชู าดีแลว เซน สรวงดีแลว เปนแน เพราะ ขาพระองคไดพบผถู งึ เวทเชน นนั้ และ เพราะขา พระองคไ มพบบคุ คลเชน พระองค ชนอืน่ จึงบริโภคปายาสอันเหลอื จากการ บูชา. สุนทริกภารทวาชพราหมณกราบทลู วา ทา นพระโคดมผเู จริญทา นพราหมณผ ูเ จรญิ เชิญบริโภคเถดิ . [๖๖๒] พระผูมพี ระภาคเจาตรสั วา เราไมบ ริโภคโภชนะที่ไดเพราะการ ขบั กลอ ม ดกู อนพราหมณ นน่ั ไมใชธรรม ของผพู ิจารณาอยู พระพทุ ธเจาทงั้ หลาย ยอ มบรรเทาโภชนะทไ่ี ดเพราะการขับ- กลอม ดกู อนพราหมณ เมือ่ ธรรมมีอยู น่ันเปนความประพฤติ อนึ่ง ทานจงบํารงุ พระขีณาสพทง้ั ส้นิ ผูแ สวงหาคณุ อันใหญ ผมู ีความคะนองอันสงบแลว ดวยสง่ิ อ่ืน

พระสุตตันตปฎก สงั ยตุ ตนิกาย สคาถวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาที่ 224 คือขาวน้ํา เพราะวาการบํารุงนน้ั ยอ มเปน เขตของผูมุง บญุ . [๖๖๓] ลําดับน้ัน สนุ ทริกภารทวาชพราหมณกราบทลู วา ขาแตพระโคดมผเู จรญิ ถา เชนนน้ั ขาพระองคจะใหปายาสอนั เหลอื จากการบูชาน้ีแกใคร. พระผูม พี ระภาคเจา ตรสั วา . ดกู อนพราหมณ เรายงั ไมแลเห็นบคุ คลในโลกพรอ มทั้งเทวโลก มารโลก พรหมโลก ในหมูส ตั วพรอ มทงั้ สมณพราหมณเทวดาและมนษุ ย ซึ่งจะบริโภคปายาสทเ่ี หลือจากการบูชาน้แี ลว จะพึงถึงความยอ ยไปโดยชอบ นอกจากตถาคตหรอื สาวกของตถาคต ดูกอ นพราหมณ ถาอยา งนัน้ ทา นจงท้ิงปายาสอันเหลอื จากการบูชานน้ั ณ ท่ีปราศจากของเขียวหรือท้งิ ใหจ มลงไปในนํ้าท่ไี มมตี วั สตั ว. [๖๖๔] ลาํ ดับนนั้ สนุ ทริกภารทวาชพราหมณทง้ิ ปายาสอันเหลือจากการบชู านั้น ใหจ มลงไปในนา้ํ ที่ไมมีตวั สตั ว. ครั้งนน้ั แล ปายาสอันเหลือจากการบูชานั้น อันสนุ ทริกภารทวาช-พราหมณเทลงแลวในน้ํายอ มมีเสยี งดัง วิจิฏะ วฏิ ิจฏิ ะ และเดอื ดเปนควนั กลุมเหมือนอยา งผาลที่เผาตลอดวนั อนั บคุ คลใสล งแลว ในน้าํ ยอ มมเี สียงดัง วจิ ิฏะวิฏิจิฏะ และเดอื ดเปน ควนั คลมุ ฉะนนั้ . ลําดับน้นั สุนทริกภารทวาชพราหมณ หลากใจเกดิ ขนชชู นั เขาไปเฝาพระผมู ีพระภาคเจา ยงั ทป่ี ระทบั คร้ันแลว ไดย นื อยูใ นทค่ี วรสวนขางหนึง่ . [๖๖๕] พระผมู ีพระภาคเจา ไดตรสั กะสุนทริกภารทวาชพราหมณ ผูยนื อยู ณ ทคี่ วรสว นขางหน่งึ ดวยพระคาถาท้ังหลายวา

พระสุตตันตปฎก สงั ยุตตนิกาย สคาถวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนา ที่ 225 ดกู อนพราหมณ ทา นเผาไมอยูอ ยาสาํ คญั ซึ่งความบริสทุ ธ์ิ ก็การเผาไมน ี้เปนของภายนอก ผฉู ลาดท้งั หลายยอ มไมก ลาวความบริสทุ ธด์ิ ว ยการเผาไมน น้ั ดูกอนพราหมณ เราละการเผาไมซ่งึ บคุ คลพงึ ปรารถนาความบรสิ ทุ ธด์ิ วยการเผาไมอันเปนของมใี นภายนอก แลวยงั ไฟคือญาณใหโ พลงภายในตนทีเดียว เราเปนพระอรหันต มไี ฟอันโพลงแลวเปน นติ ยมจี ิตตงั้ ไวช อบแลวเปนนติ ย ประพฤต-ิพรหมจรรยอ ยู ดกู อนพราหมณ มานะแลเปนดุจภาระคอื หาบของทา น ความโกรธดจุ ควัน มสุ าวาทเปนดุจเถา ล้ินเปนประดุจภาชนะเครื่องบชู า หทยั เปนทต่ี ั้งกองกณู ฑ ตนท่ฝี กดแี ลว เปน ความรงุ -เรอื งของบรุ ษุ ดูกอนพราหมณ บคุ คลผูถงึ เวททั้งหลายนนั้ แล อาบใหหวงนาํ้ คือธรรมของบรุ ษุ ทงั้ หลาย มีทา คือศลี ไมข ุนมัว อันบิณฑติ ทั้งหลายสรรเสรญิ แลว มีตวั ไมเ ปย กแลว ยอ มขามถงึ ฝง ดูกอนพราหมณ สัจธรรม ความสาํ รวมพรหมจรรย การถงึ ธรรมอนั ประเสริฐอาศยั ในทา มกลาง ทานจงกระทาํ ความ

พระสุตตันตปฎก สังยตุ ตนิกาย สคาถวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาที่ 226 นอบนอ มในพระขีณาสพผูตรงทัง้ หลาย เรากลา วคนนัน้ วา ผูมธี รรมเปน สาระ. [๖๖๖] เมอื่ พระผมู พี ระภาคเจา ตรสั อยางน้แี ลว สุนทรกิ ภารทวาช-พราหมณไดก ราบทลู พระผมู ภี าคเจา วา ขา แตพระโคดมผเู จรญิ ภาษิตของพระองคแ จม แจง นกั ขา แตพระโคดมผูเ จรญิ ภาษติ ของพระองคแจม แจง นักฯลฯ ก็แหละทานพระภารทวาชะ ไดเ ปน พระอรหนั ตรูปหนงึ่ ในบรรดาพระ-อรหันตท ั้งหลาย ดังน.้ี อรรถกถาสุตทริกสตู ร ในสนุ ทรกิ สตู รท่ี ๙ มีวนิ จิ ฉัยดงั ตอไปนี้ :- บทวา สนุ ฺทรกิ ภารทฺวาโช ไดแก ผูม ชี ื่ออยางนน้ั เพราะบูชาไฟท่ีฝง แมน ํ้า ชอ่ื วา สุนทรุ กิ า. บทวา สุนฺทรกิ าย ไดแกแ มน า้ํ มชี ่ืออยา งนน้ั .บทวา อคฺคึ ชุหติ ไดแกใ หไ ฟโพลงขึ้นดว ยการใสข องบูชา. บทวา อคคฺ ิหตุ ฺตไดแ กเขา ไปยังโรงไฟดวยการขดั สฉี าบทา และพลีกรรมเปนตน . บทวา โกนุโข อิม หพฺยเสส ภุเฺ ชยยฺ ความวา ไดย ินวา พราหมณนนั้ เหน็ ขา วปายาสทเ่ี หลือจากการบชู าไฟแลวคดิ วา ขาวปายาสท่ใี สล งในไฟ อันมหาพรหมบริโภคกอ นแลว แตข า วปายาสน้ยี งั เหลืออยู ถา วาเราพึงใหขาวปายาสน้นั แกพราหมณผ เู กิดแตป ากพระพรหม เน้ือเปนเชนน้ี แมบ ุตรพรอมทั้งบดิ ากเ็ ปนผเู ราเล้ียงอ่มิ หนาํ สาํ ราญแลว และทางไปพรหมโลกก็เปน อนั เราทําใหบรสิ ุทธ์ิดแี ลว . สุนทรกิ ภารทวาชพราหมณนั้นลุกจากอาสนะ เหลยี วแลดูทิศทง้ั ๔ โดย

พระสตุ ตันตปฎ ก สังยตุ ตนิกาย สคาถวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาที่ 227รอบเพอ่ื จะดพู ราหมณ ดว ยคดิ วา ใครหนอควรบริโภคขาวปายาสอนั เหลือจากการบชู าน.ี้ บทวา รกุ ฺขมเู ล ความวา ท่โี คนตน ไมใ หญในไพรสณฑน ้นั . บทวาสสีส ปารตุ  นิสินฺน ความวา ประทับนั่งคลุมพระวรกายพรอมทั้งพระเศยี ร.ถามวา กเ็ พราะเหตไุ ร พระผมู ีพระภาคเจา จึงประทบั น่ัง ณ ทน่ี นั้ . ตอบวา ไดย ินวาพระผมู ีพระภาคเจา ทรงตรวจดโู ลกในเวลาใกลร ุง เห็นพราหมณนี้แลว ทรงพระ-ดาํ ริวา พราหมณน ถี้ อื ขาวปายาสอันเลิศเห็นปานนเ้ี อาไปเผาไฟ ดว ยต้ังใจจะใหม หาพรหมบริโภค ชื่อวา ทําส่ิงทไี่ รผล ฯลฯ เราจะใหมรรค ๔ ผล ๔. เพราะฉะน้นั พระผมู ีพระภาคเจาจงึ เสด็จลกุ ขน้ึ แตเชา ตรทู ีเดยี ว ทรงชาํ ระพระวรกายเสรจ็ แลว ทรงถือบาตรจวี ร เสด็จไปประทบั นงั่ ณ โคนตนไมน ่นั โดยนยั ดังกลา วแลว นน่ั แล. ถามวา เมอื่ เปน เชนนัน้ เหตุไร พระองคจึงทรงคลุมตลอดพระเศียร. ตอบวา เพอื่ ปองกนั หมิ ะตกและลมหนาว. พระตถาคตทรงสามารถอดทนหมิ ะตกและลมหนาวน้ันได แตถ ามิไดทรงนง่ั คลุมพระวรกาย พราหมณไดแกไกลก็จะกลับเสยี . เมอื่ เปน เชนน้ี ก็จะไมไ ดพดู จากนั ดังนัน้ พระผูมีพระภาคเจา มีพระดําริวา เม่อื พราหมณมา เราจกั เปดศีรษะ ทีนน้ั พราหมณก็เห็นเรา จักไดพูดจากัน เราจกั แสดงธรรมดามแนวทพ่ี ูดจากนั แกพราหมณดงั น้ี จงึ ไดท รงทาํ อยา งน้นั เพอ่ื จะไดพดู จากัน . บทวา อปุ สงฺกมิ ความวา พราหมณค ิดวา ทา นผนู ค้ี ลมุ ตลอดศรี ษะประกอบความเพยี รคืนยงั รุง เราจกั ถวายทกั ษิโณทกแลวถวายขา วปายาสทเ่ี หลอื จากการบูชาไฟน้แี กทา นผูน้ี ดังนี้ มีความสําคัญวาทานเปนพราหมณจึงเขา ไปหา. บทวา มณุ ฺโฑ อย ภว มณุ ฺฑโก อย ภว ความวา พอพระผมู พี ระภาคเจา เปด พระเศียร พราหมณเ หน็ พระองคม ผี มส้นั จงึ กลาววาผูน ี้เปนสมณะโลน . เม่อื ตรวจดูตระหนกั ย่ิงกวา น้ัน กม็ ไิ ดเหน็ แมป ลายผมพอ

พระสุตตันตปฎก สงั ยุตตนิกาย สคาถวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนา ท่ี 228จะไหวได จึงกลาวตวิ า สมณะโลน . บทวา ตโตว ไดแ ก จากประเทศที่คนยืนเห็นน้ันแหละ. บทวา มณุ ฺฑาป หิ ความวา ดวยเหตุบางอยางพราหมณม ศี รี ษะโลนก็มี. บทวา มา ชาตึ ปุจฉฺ ความวา ถา ทา นหวังวา ทานมผี ลมาก ก็อยาถามถงึ ชาตเิ ลย. เพราะชาติไมใชเหตแุ หงความเปน พระทักขไิ ณยบคุ คลบทวา จรณจฺ ปจุ ฉฺ ความวา อีกอยา งหนึ่ง จงถามถงึ ความประพฤติคือประเภทแหง คุณมีศีลเปนตน. เพราะขอ นนั้ เปนเหตุแหง ความเปนพระทักขิ-ไณยบคุ คล. บัดนี้ เมอ่ื จะทรงทาํ ความนัน้ ใหแจมแจงแกพ ราหมณน น้ั จึงตรสัวา กฏา หเว ชายติ ชาตเวโท เปนตน . ในขอ นัน้ มีอธบิ ายดงั ตอไปน้ีในท่ีนีไ้ ฟยอ มเกิดจากไม และไฟท่เี กิดจากไมม ศี าลาเปน ตนนั้น มไิ ดท าํ หนาท่ีของไฟ ไฟท่เี กดิ จากไมมีรางนาํ้ ดม่ื เปนตน มไิ ดทาํ หนา ท่ขี องไฟ แตไ ฟซง่ึ เกดิแตท ีใ่ ดท่หี นง่ึ ก็ตาม ยอ มทําหนาที่ของไฟแทด วยคุณสมบตั มิ ีเปลวของตนเปนตน. ดว ยประการฉะน้ี ผทู เี่ กดิ ในตระกูลพราหมณเปนตน ยอ มเปนทกั ขไิ ณย-บคุ คล ผทู เี่ กิดในตระกูลจณั ฑาลเปนตน เปนทักขิไณยบคุ คลไมได. อีกอยา งหนึง่ ผูท ี่เกดิ ในตระกูลต่าํ กต็ าม ผูท ่เี กดิ ในตระกลู สูงก็ตามเปนมนุ ผี ูม อี าสวะสน้ิแลว มคี วามเพียร กาํ จัดโทษดวยหิริ เปนผรู ทู ั่วถึงเหตุ ยอมเปน ผมู ีชาติ คอืเปน ทักขิไณยบคุ คลสูงสดุ ดวยคุณสมบตั ซิ ึ่งมคี วามเพยี รและหริ ิเปน ประธานนี้ดว ยวา เขายอมทรงไวซ ึ่งคณุ ทั้งหลายดว ยความเพยี ร ยอ มหักหามโทษทง้ัดวยหริ ิ. อกี อยางหน่งึ บทวา มุนิ ในทน่ี ้ี ไดแกผูประกอบดว ยโมนธรรม(ความเปน ผูนิ่ง). บทวา ธติ ิมา ไดแ กมีความเพยี ร. บทวา อาชานโี ยไดแกรูถ ึงเหตุ. บทวา หิรนิ เิ สโธ ไดแกห า มจากความช่ัวดว ยหริ ิ. บทวาสจเฺ จน ทนโฺ ต ไดแกฝ กตนดว ยปรมัตถสัจจะ บทวา ทมสา อเุ ปโต ไดแกเ ขา ถงึ ดว ยการฝกอินทรยี . บทวา เวทนฺตคู ความวา ถงึ ทส่ี ดุ แหงเวท

พระสตุ ตนั ตปฎก สังยุตตนิกาย สคาถวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท่ี 229คอื มรรค ๔ หรือถึงท่สี ุดแหง กิเลสดว ยเวทคือมรรค ๔ บทวา วสุ ติ พฺรหมฺ -จรโิ ย ไดแกอ ยูจ บมรรคพรหมจรรย. บทวา ยฺ ปู นโี ต ไดแ กน อ มนาํ ยญัหรอื จดั แจงยัญ. บทวา ตมปุ วฺหเยถ ความวา ผทู ีจ่ ัดแจงยัญนั้น ชอ่ื วาบูชาพราหมณน น้ั คือพราหมณโดยปรมตั ถ. กค็ าํ วา ขาเรยี กคือเรียกพระ-อนิ ทร เรียกพระโสมะ เรียกพระวรุณ เรยี กพระอีสานะ เปน คาํ เรียกรอ งที่ไรป ระโยชน. บทวา กาเลน ความวา พราหมณเมอื่ แสดงการบูชา พึงบูชาพราหมณน ้นั ภายในเวลาเท่ยี งเทาน้นั ดว ยคาํ วา ถึงเวลาแลว เจาขา ภัตตาหารสาํ เรจ็ แลว . บทวา โส ชุหติ ทกขฺ เิ ณยเฺ ย ความวา ผูใ ดนิมนตพ ระขณี าสพมา ถวายทักขณิ าคอื ปจ จยั ส่ใี นพระขีณาสพน้นั ผนู ้นั ชือ่ วา บชู าพระทักขิไณย-บคุ คลในกาลดวยประการฉะนี้ มิใชใสเขาในไฟซง่ึ ไมม จี ติ ใจ. พราหมณฟ ง พระดํารัสของพระผมู พี ระภาคเจาดวยประการฉะน้ี เล่อื มใสแลว บดั นี้ เมือ่ จะทําความเล่อื มใสของตนใหแ จมแจง จงึ กราบทูลวาอทธฺ า สยุ ฏิ  เปนตน. ขอ นนั้ มีใจความดงั ตอไปนี้ การบูชาของขา พระองคนี้ บดั น้ีจักเปนการบชู าดว ยดี เชนสรวงดวยดแี นแ ท แตเมอื่ กอ นขา พระองคเอาเผาไฟเปน สง่ิ ท่ีไรป ระโยชน. บทวา อฺโ ชโน ไดแก ปุถชุ นผูอนั ธพาลพูดอยูวา เราเปนพราหมณ เราเปนพราหมณ. บทวา หพยฺ เสสไดแ ก เหลือจากการบูชา. คําวา ภุชฺ ตุ ภว เปน ตน พงึ ทราบโดยนยั ที่กลา วแลวในสตู รกอ น บทวา น ขฺวาห ตดั เปน น โข อห . ถามวา กเ็ พราะเหตไุ รพระผมู ีพระภาคเจาจงึ ตรสั อยางนั้น. ตอบวา เลา กนั มาวา พอพราหมณนอมโภชนะน้นั เขา ไปเทานั้น เทวดาในทวปี ใหญ ๔ ทวีปนอย ๒,๐๐๐ ถือเอาดอกไมผ ลไมแ ละเนยใสเนยขนน้าํ มนั น้าํ ผึง้ นาํ้ ออยเปนตน ดว ยสําคญั วา พระศาสดาจักเสวย จึงถอื เอาโอชะท่ีใหเ กิดดวยอานภุ าพอันเปน ทิพยใสเขา เหมือนบบี รวง

พระสุตตันตปฎ ก สังยตุ ตนกิ าย สคาถวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนา ที่ 230ผ้งึ ถอื เอานา้ํ ผงึ้ . เพราะฉะนั้น โภชนะนั้นจึงถึงความเปน ของละเอยี ด. ก็โภชนะน้นั เปน วตั ถุหยาบสําหรับมนษุ ย ฉะนน้ั จึงไมถึงความยอยไปโดยชอบสาํ หรบัมนษุ ยเ หลานน้ั เพราะเปนวัตถุหยาบนนั่ เอง. แตผสมพชื ๓ อยา งลงในนมโคโภชนะน้ันจงึ กลายเปนเจือดว ยของหยาบ. อนง่ึ โภชนะนั้นเปน วตั ถุละเอียดสาํ หรบั หมูเทพ เพราะฉะน้นั จงึ ไมถงึ ความยอยไปโดยชอบสําหรบั เทวดาเหลานัน้ เพราะเปน วตั ถลุ ะเอยี ด. แมใ นทอ งของพระขณี าสพผูสกุ ขวปิ สสกกไ็ มยอยไป. แตพ ระขีณาสพผูไดสมาบัตแิ ปด พงึ ยอยไปดว ยอํานาจสมาบัติ. แตส ําหรับพระผูมีพระภาคเจา พงึ ยอยไปดวยเตโชธาตุเกิดแตก รรมตามปกติอยา งเดยี ว. บทวา อปฺปหรเิ ต แปลวา ปราศจากของเขียว. กถ็ า พงึ ใสล งในหญาเขยี ว หญาท้งั หลายก็จะพึงเนา ดวยขาวปายาสทีล่ ะเอียด ธรรมดาพระพุทธเจาท้งั หลาย ยอมไมลว งละเมดิ ภตู คามสิกขาบท เพราะฉะนัน้ จึงตรสั อยา งน.ี้แตควรใสเ ขาในท่มี หี ญา ตน ใหญ ๆ สูงประมาณแคคอ. บทวา อปปฺ าณเก ความวา ดว ยวา เมอ่ื ใสลงในนาํ้ นอ ยที่มตี ัวสตั วสตั วก็จะตาย เพราะนํ้าน้นั จึงตรสั อยางน้ัน แตทีใ่ ดมนี าํ้ ลึกมาก แมเ ม่ือใสต ง้ั๑๐๐ ถาด ๑,๐๐๐ ถาด นํ้ายอมไมเสีย ควรใสในน้ําเชนนัน้ . บทวา โอปลาเปสิความวา ใหจ มลงพรอ มกับถาดทอง. บทวา วิจิฏายติ วฏิ ิจฏิ ายติ ความวายอมทาํ เสียงอยา งนั้น. ถามวา กน็ ่ันเปนอานภุ าพของขาวปายาส หรอื เปนอานุภาพของพระตถาคต. ตอบวา เปน อานุภาพของพระตถาคต. ก็พราหมณน ้ีใหข าวปายาสจมลงแลว กจ็ ะเดินนอกทาง ไมมายงั สํานักพระศาสดา เดินเลยไป.ลาํ ดบั นัน้ พระผมู ีพระภาคเจา มพี ระดาํ ริวา พราหมณเห็นขอ อัศจรรยน้ีแลวจกั มาสูสาํ นกั ของเรา เมอ่ื เปน เชนนั้น เราจะทําสายการยึดถือมจิ ฉาทฏิ ฐิของเขาดวยพระธรรมเทศนา ใหห ยั่งลงในพระศาสนา ใหด ่ืมน้ําอมฤตดังนี้แลวไดท รงกระทําอยางนนั้ ดว ยกาํ ลังอธษิ ฐาน.

พระสุตตนั ตปฎ ก สงั ยตุ ตนิกาย สคาถวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท่ี 231 บทวา ทารสุ มาทหาโน ไดแ ก เผาไม. บทวา พหทิ ฺธา หิ เอตความวา ชอื่ วา การเผาไมน ้ี มีภายนอกแตอรยิ ธรรม ถา ความบริสุทธพ์ิ งึ มีดวยการเผาไมน ี้ พวกเผาปา เปนตน เผาไมเปนอันมาก กจ็ ะพงึ บริสทุ ธิ์กอนเขา.บทวา กุสลา ไดแกผ ูฉลาดในขนั ธเปนตน. บทวา อชฌฺ ตตฺ เมว ชลยามิโชตึ ความวา เราจะยงั ไฟคือญาณใหโพลงภายในตน คอื ในสันดานของตน.บทวา นจิ จฺ คฺคินี ไดแก มีไฟโพลงเปน นิตย ดวยสัพพญั ุตญาณอนั เน่อื งดว ยอาวัชชนจิต. บทวา นิจจฺ สมาหิตตฺโต ไดแก ผมู ีจิตต้งั อยูโดยชอบเปนนิตย. บทวา พฺรหมฺ จรยิ  จรามิ ไดแ ก พระองคท รงยึดถอื พรหมจรรยซ่งึ ทรงประพฤตทิ โ่ี พธิมณฑลสถาน จงึ ตรสั อยา งนี.้ บทวา มาโน หิ เต พฺราหฺมณ ขารภิ าโร ความวา ภาระ คือหาบอนั บคุ คลนําไปดว ยคอแมอยขู า งบน ก็ยอ มถกู ตอ งกับแผน ดินในท่ที เี่ หยียบไป ๆ ฉันใด มานะทีย่ กขึน้ เพราะอาศยั สิง่ ทถ่ี อื กันมี ชาติโคตรตระกลู เปนตนฉนั น้นั เม่ือยังความริษยาใหเ กิดขนึ้ ท่ีนน้ั ๆ ยอ มใหจมลงในอบาย ๔. ดวยเหตุนน้ั พระผูมีพระภาคเจา จงึ ตรสั วา พราหมณ กม็ านะของเธอเปนดงั ภาระคือหาบ. บทวา โกโธ ธโู ม ความวา ความโกรธ ชอ่ื วา เปนดังควันไฟเพราะอรรถวาเปน ความเศราหมองแหงไฟคอื ญาณของเธอ. เพราะเหตุนั้นน่นั แล ไฟคือญาณอนั เศราหมองของเธอ จงึ ไมรงุ เรอื ง. ดวยบทวา ภสมฺ นิมฺ-โมสวชฺช ทา นแสดงวา มุสาวาท ชอ่ื วา ข้ีเถา. เพราะอรรถวา ปราศจากโอชะ ทานอธบิ ายวา เหมอื นอยางวา ไฟทีข่ เ้ี ถาปดไว ยอมไมโ ชตชิ ว งฉันใด ญาณของเธออันมสุ าวาทปดไวกฉ็ ันน้นั . ดว ยคาํ วา ชวิ ฺหา สชุ าทานกลาววา ทานมีทพั พีทที่ าํ ดวยทองเงนิ โลหะไมและดินอยา งใดอยางหนงึ่ไวเ พ่ือจะบูชายัญ ฉนั ใด เรามลี ิ้นใหญเ ปนดจุ ทัพพีเคร่อื งบูชา เพอ่ื ประโยชนแกก ารบูชาธรรม ฉนั น้นั . บทวา หทย โชตฏิ  าน ความวา หทยั ของ

พระสุตตันตปฎ ก สงั ยุตตนิกาย สคาถวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท่ี 232สัตวท ้งั หลาย เปน ทีต่ ้งั แหง กองกณู ฑ ดว ยอรรถวา เปนทแ่ี หงการบูชาธรรมของเรา เหมอื นหทัยของทานเปน ท่ีต้ังแหง กองกณู ฑทฝี่ ง แหง แมน ํา้ . บทวาอตตฺ า ไดแก จติ . บทวา ธมโฺ ม รหโท ความวา ทานบาํ เรอไฟมรี างกายเปอนดวยควัน ขี้เถาและเหงื่อ ลงอาบนํ้าในแมน าํ้ สุนทริกา ฉันใด เราไมต อ งการดวยหวงน้ําภายนอกเชน แมน้ําสุนทริกา แตเ รามธี รรมคือมรรคมีองค ๘ เปน หวงน้ําเราใหส ัตว ๑๐๐ บา ง ๑,๐๐๐ บา ง ๘๔,๐๐๐ บาง ใหอาบในธรรมคอื มรรคมอี งค๘ น้ัน พรอมๆกัน ฉนั น้นั . ดวยบทวา สีลติตโฺ ถ ทานแสดงวา ปาริสุทธิศีล๔ เปนทา แหงหวงนํา้ คอื ธรรมของเรานน้ั . บทวา อนาวโิ ล ความวา แมน้าํสนุ ทริกาของทาน เมอื่ คน ๔ - ๕ คนอาบพรอ มกัน มที รายท้งั ขางลางขางบนขนุ มวั ฉนั ใด หว งนํา้ ของเราหาเปน เชนนั้นไม แมเ ม่อื สตั วห ลายพนั ลงไปอาบหวงนํ้าน้นั กไ็ มขนุ มัวคงใสอย.ู บทวา สพภฺ ิ สต ปสฏโ ความวาธรรมของบัณฑติ ท้งั หลาย อันพวกบัณฑติ สรรเสรญิ อกี อยางหน่ึง ธรรมนั้นของสัตบุรุษทง้ั หลาย ทานเรยี กวา สัพภิ เพราะอรรถวา สูงสุด ทา นเรยี กวาปสัฏฐะ เพราะบัณฑิตสรรเสรญิ . บทวา ตรนฺตปิ าร ไดแก ถึงฝง คือพระนิพพาน. บดั นี้ พระผมู ีพระภาคเจา เมอื่ ทรงยกองคแ หงหว งนาํ้ คืออริยมรรคขน้ึ แสดง จึงตรสั คาํ วา สจฺจ ธมโฺ ม ดงั นีเ้ ปน ตน. บรรดาบทเหลา นน้ับทวา สจจฺ  ไดแ ก วจสี จั . ดว ยบทวา ธรรมนที้ รงแสดงสัมมาทฏิ ฐิสัมมาสังกัปปะ สมั มาวายามะ สมั มาสติ สมั มาสมาธิ. ดวยบทวา ส ยโม นี้ทรงหมายเอาสัมมากัมมันตะและสัมมาอาชวี ะ. อกี อยา งหนึ่ง ดว ยบทวา สจฺจ น้ีทรงหมายเอามรรคสจั . ธรรมคือมรรคสัจนนั้ โดยอรรถไดแกส ัมมาทิฏฐิ. สมจริงดังคาํ ท่ีตรัสไววา สัมมาทิฏฐเิ ปน ทง้ั ตัวมรรค เปน ทัง้ ตัวเหตุ, แตเ มอ่ื

พระสุตตันตปฎก สังยุตตนกิ าย สคาถวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนา ท่ี 233หมายเอาสัมมาทฏิ ฐิ ก็ทรงหมายเอาสัมมาสงั กปั ปะเหมือนกนั เพราะมีคติเหมอื นสัมมาทฏิ ฐินัน้ . ดวยบทวา ธมฺโม นี้ ทรงหมายเอาสมั มาวายามะสัมมาสตแิ ละสัมมาสมาธิ. ดว ยบทวา ส ยโม นี้ ทรงหมายเอาสมั มาวาจาสัมมากมั มนั ตะและสมั มาอาชวี ะ รวมความวา ทรงแสดงมรรคมีองค ๘ ดวยประการฉะน้ี. อกี อยา งหนึ่ง บทวา สจฺจ ไดแก ปรมัตถสัจ. ปรมตั ถสัจนนั้ โดยความไดแกพระนพิ พาน. ดวยบทวา ธมฺโม ทานหมายเอาองค ๕ คอืสมั มาทิฏฐิ สัมมาสงั กัปปะ สัมมาวายามะ สัมมาสติ สัมมาสมาธ.ิ ดวยบทวาส โม หมายเอาองค ๓ คอื สัมมาวาจา สัมมากัมมนั ตะ สัมมาอาชวี ะ ยอ มเปน อันทา นแสดงมรรคมอี งค ๘ แมดว ยประการฉะน.ี้ บทวา พฺรหมฺ จริย นี้ก็คอื ชือ่ วา พรหมจรรย. บทวา มชฺเฌ สติ า ไดแ ก เวน สัสสตทิฏฐแิ ละอุทเฉททฏิ ฐิ อาศยั อยตู รงกลาง. บทวา พรฺ หมฺ ปตตฺ ิ ไดแ ก ถงึ ความเปนผูประเสรฐิ . ต อักษรในคําวา สตุชชฺ ภุ ูเตสุ นโม กโรหิ นี้ กระทาํบทสนธ.ิ อธบิ ายวา ทานน้ันจงกระทําความนอบนอมในพระขีณาสพทั้งหลายผูตรง. บทวา ตมห นร ธมฺมสารีติ พรฺ ูมิ ความวา เราเรียกบคุ คลผูปฏิบตั ิอยา งนี้นั้นวา ผูนี้เปน ธรรมสารี และวา ผูนปี้ ฏิบัตเิ พอ่ื ธรรมสารี หรอื วาผนู ล้ี ะอกศุ ลธรรมดวยกุศลธรรมต้งั อยู ดงั นี้. จบอรรถกถาสุนทริกสตู รที่ ๙

พระสตุ ตันตปฎ ก สังยตุ ตนิกาย สคาถวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนา ที่ 234 ๑๐. พหธุ ติ สิ ูตร วา ดว ยความสขุ [๖๖๗] สมยั หน่ึง พระผูม ีพระภาคเจา ประทบั อยูใ นชฏั ปา แหงหน่งึในโกศลชนบท. กโ็ ดยสมยั นนั้ แล โคงาน ๑๔ ตัว ของพราหมณภารทวาชโคตรคนหนึ่งหายไป. [๖๖๘] ครง้ั นั้นแล พราหมณภารทวาชโคตรเทีย่ วแสวงหาโคงานเหลานัน้ อยู เขา ไปถึงชฏั ปา นน้ั ครั้นแลว ไดเ ห็นพระผมู พี ระภาคเจา ประทับอยูในชัฏปาน้นั ทรงนง่ั สมาธิ ตง้ั พระกายตรง ทรงดํารงพระสตเิ ฉพาะพระพักตร ครน้ั แลว เขาไปเฝา พระผูมีพระภาคเจา ถงึ ท่ีประทับแลว ไดก ลา วคาถาเหลาน้ันในสาํ นักของพระผมู ีพระภาคเจาวา โคงาน ๑๔ ตวั ของพระสมณะน้ี ไมม แี น แตของเราหายไปได ๖๐ วนั เขา วันนี้ เพราะเหตนุ ้ัน พระสมณะนี้จึงเปน ผมู คี วามสขุ งาท้งั หลายอันเลวมใี บหนง่ึ และสองใบในไร ของพระสมณะนี้ไมม ี เปน แน เพราะเหตุนัน้ พระสมณะน้จี งึ เปน ผมู ีความสุข หนทู ั้งหลายในฉางเปลา ยอ มไมร บกวนแกพ ระสมณะนี้ดวยการยก หูหางข้นึ แลว กระโดดโลดเตน เปน แน เพราะเหตนุ นั้ พระสมณะน้ีจงึ เปนผมู ี ความสขุ เคร่อื งลาดของพระสมณะน้ใี ช