tripitaka_25

พระสุตตันตปฎก สงั ยุตตนิกาย สคาถวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนา ท่ี 265ผูเดยี วเทา นน้ั กห็ ามไิ ด ใคร ๆ จะเปนกษัตริยพ ราหมณแพศยส ูทรก็ตามคฤหสั ถห รือบรรพชติ กต็ าม ไถอยางน้ี ครน้ั ไถอยา งนี้แลว เขาทง้ั หมด ยอมพนทกุ ขท ั้งปวงโดยแทแล. พระผมู ีพระภาคเจา ทรงเทศนาแกพ ราหมณ ยกพระนพิ พานแสดงเปนเรือ่ งสดุ ทา ย จบลงดวยอดคอื พระอรหตั ดว ยประการฉะน.ี้ ตอแตนั้นพราหมณฟง พระธรรมเทศนาซงึ่ มีเน้ือความลกึ ซ้งึ แลว ทราบวาคนบรโิ ภคผลแหงการไถนาของเรา ยอ มจะหวิ ในวนั รุง ข้ึนเปน แน แตค นบรโิ ภคผลแหง การไถท่ีเปนอมตะน้ี ยอมพนจากทุกขท งั้ ปวง ดังนี้ มคี วามเลอื่ มใส เมอื่ จะแสดงทาํอาการเล่ือมใส จึงกลา วคําเปนตนวา ภุชฺ ตุ ภว โคตโม ดงั น้.ี คาํ ทั้งหมดและคาํ นอกจากน้ัน เราอธบิ ายเนื้อความไวแลวท้ังนั้นแล. จบอรรถกถากสิสตู รท่ี ๑ ๒. อทุ ยั สตู ร วาดวยตดิ ในรส [๖๗๗] สาวตั ถนี ิทาน. ครัง้ นัน้ เวลาเชา พระผูม ีพระภาคเจาทรงนุงแลว ทรงถือบาตรและจวี ร เสดจ็ เขาไปยงั ท่อี ยูของอุทัยพราหมณ. ลาํ ดบั นน้ั อุทยั พราหมณเ อาขาวใสบาตรถวายพระผมู ีพระภาคเจาจนเตม็ . [๖๗๘] แมครง้ั ที่ ๒ ในเวลาเชา พระผมู ีพระภาคเจา ทรงนงุ แลวทรงถอื บาตรและจวี รเสดจ็ เขาไปยังที่อยูข องอทุ ยั พราหมณ.

พระสุตตันตปฎก สงั ยุตตนกิ าย สคาถวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท่ี 266 ลําดบั นนั้ อทุ ยั พราหมณเ อาขาวใสบาตรถวายพระผูมพี ระภาคเจา จนเตม็ . [๖๗๙] แมคร้ังที่ ๓ เวลาเชา พระผมู พี ระภาคเจาทรงนุงแลว ทรงถอื บาตรและจีวรเสด็จเขา ไปยงั ที่อยขู องอทุ ยั พราหมณ แมในครงั้ ท่ี ๓ อุทยัพราหมณเ อาขา วใสบาตรถวายพระผูมพี ระภาคเจาเตม็ แลว ไดกราบทูลพระผมู ีพระภาคเจา วา พระสมณโคดมนต้ี ดิ ในรส (ติดใจในอาหาร) จงึ เสดจ็ มาบอ ย ๆ. [๖๘๐] พระผูมพี ระภาคเจา จงึ ตรสั วา กสิกรยอ มหวานพืชบอ ย ๆ ฝนยอม ตกบอ ย ๆ ชาวนายอมไถนาบอย ๆ แวน แควน ยอ มบรบิ รู ณดว ยธัญชาตบิ อ ย ๆ ยา จกยอมขอบอ ย ๆ ทานบดีกใ็ หบอย ๆ ทานบดีใหบ อ ย ๆ แลว ก็เขา ถึงสวรรค บอย ๆ ผตู องการนา้ํ นมยอ มรีดนมบอย ๆ ลูกโคยอมเขา หาแมโ คบอ ย ๆ บคุ คล ยอม ลําบากและดนิ รนบอ ย ๆ คนเขลายอมเขา ถึงครรภบอ ยๆ สตั วย อมเกดิ และตายบอ ยๆ บคุ คลทง้ั หลายยอมนาํ ซากศพไปปา ชา บอ ย ๆ สว นผูมปี ญญาถึงจะเกิดบอย ๆ ก็ เพื่อไดมรรคแลวไมเกดิ อีก ดังน้ี. [๖๘๑] เม่อื พระผมู พี ระภาคเจา ตรสั อยา งน้ีแลว อทุ ยั พราหมณไ ดกราบทลู พระผูมพี ระภาคเจาวา ขาแตพระโคดม ภาษิตของพระองคแ จม แจงนกั ขา แตพ ระโคดม ภาษติ ของพระองคแ จมแจงนกั พระองคท รงประกาศ

พระสุตตนั ตปฎ ก สงั ยตุ ตนกิ าย สคาถวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนา ที่ 267ธรรมโดยอเนกปริยาย ดจุ หงายภาชนะทค่ี วํ่า เปด ของทป่ี ด บอกทางแกคนหลงทาง สอ งประทีปในทีม่ ืด ดว ยหวังวา คนมีจกั ษุจักมองเห็นรูปได ขา แตทานพระโคดม ขาพระองคข อถึงพระผูมพี ระภาคเจากับพระธรรมและพระภกิ ษสุ งฆวาเปนสรณะ ของพระองคท รงจําขา พระองคว า เปนอุบาสกผถู งึพระรตั นตรัยเปนสรณะจนตลอดชวี ติ ต้ังแตว นั นีเ้ ปนตน ไป. อรรถกถาอทุ ยสูตรที่ ๒ ในอทุ ยสูตรที่ ๒ มวี ินิจฉยั ดงั ตอไปน้ี :- บทวา โอทเนน ปเู รสิ ความวา พราหมณเ อาขาวพรอ มดวยแกงและกบั ที่เขาจัดไวเพ่อื คนใสบ าตรจนเตม็ ถวาย. ไดยนิ วา พระผมู พี ระภาคเจาทรงตรวจดโู ลกเวลาใกลรุง ทรงเห็นพราหมณน ั้น ทรงปฏิบัติพระสรรี ะแตเชา ทีเดียว เสดจ็ เขาพระคันธกุฎี ทรงปดประตแู ลวประทบั นัง่ ทรงเห็นโภชนะท่เี ขายกเขา ไปไวใ กลพราหมณ ลําพังพระองคเดยี วเทานน้ั ทรงคลองบาตรที่จะงอยบา เสดจ็ ออกจากพระคันธกฎุ ี เสดจ็ ถึงประตพู ระนครทรงนําบาตรออกแลว เสดจ็ เขา ภายในพระนคร ทรงดาํ เนินไปตามลําดับ ประทับยนื อยูที่ซมุ ประตูบา นพราหมณ. พราหมณเห็นพระผมู พี ระภาคเจา แลว ไดถ วายโภชนะทีเ่ ขาจัดแจงมาเพือ่ ตน. คําวา โอทเนน ปเู รสิ นท้ี านกลาวหมายเอาโภชนะน้นั . บทวาทตุ ิยมฺป ไดแกแ มในวนั ท่ี ๒. บทวา ตติยมปฺ  ไดแกแ มในวนั ที่ ๓ ไดยินวา ในระหวา งท่ีพระผูม พี ระภาคเจา เสด็จไปประตเู รือนพราหมณตดิ ๆ กนัตลอด ๓ วัน ไมม ีใคร ๆ ทส่ี ามารถจะลุกขน้ึ รับบาตรได. มหาชนไดยนื แลดูอยเู หมอื นกนั .

พระสตุ ตันตปฎก สังยตุ ตนกิ าย สคาถวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาที่ 268 บทวา เอตทโวจ ความวา พราหมณแมถวายจนเตม็ บาตรตลอด ๓วนั ก็มิไดถ วายดว ยศรทั ธา. พราหมณบรโิ ภคโดยมิไดถวายแมเพียงภกิ ษาแกบรรพชติ ท่มี ายืนอยูยังประตูเรอื น แตไดถ วายเพราะกลวั ถูกติเตยี นวา บรรพชิตมายืนถึงประตูเรอื นแลว แมเพยี งภิกษากไ็ มถวาย กนิ เสียเอง ดังน.้ี และเมือ่ถวาย ๒ วันแรกถวายแลวมไิ ดพดู อะไร ๆ เลย กบั เขาบาน. ทงั้ พระผมู พี ระภาคเจามิไดตรสั อะไร ๆ เหมอื นกัน เสดจ็ หลีกไป แตใ นวนั ท่ี ๓ พราหมณไมอาจจะอดกล้นั ไวไ ด จึงไดก ลาวคาํ น้ีวา ปกฏโ ก ดงั นเ้ี ปนตน. แมพ ระผูมีพระภาคเจา กไ็ ดเสดจ็ ไปจนถึงครั้งที่ ๓ ก็เพอ่ื จะทรงใหเ ขาเปลงวาจานน้ั นัน่ เอง.บรรดาบทเหลานั้น บทวา ปกฏ โก ไดแ กต ิดในรส. พระศาสดาทรงสดับคาํ ของพราหมณแ ลว ตรสั วา ทา นพราหมณทานถวายบณิ ฑบาตตลอด ๓ วนั ยงั ยอทอ อยู ในโลกมธี รรม ๑๖ ประการที่ควรทาํ บอย ๆ ดังน้ี เพือ่ จะทรงแสดงธรรมเหลา นั้น จงึ ทรงเรม่ิ พระธรรมเทศนาน้วี า ปนุ ปปฺ นุ  เจว วปนตฺ ิ พชี  ดงั นี.้ บรรดาบทเหลานัน้ บทวาปุนปฺปนุ  เจว วปนตฺ ิ ทา นกลา วไวใ นสสั สวารหน่ึงแลว แมในสัสสวารอ่นื ๆชาวนายอมหวา นโดยไมทอ แทเลยวา เทานพ้ี อละ ดังนี.้ บทวา ปนุ ปฺปุน วสสฺ ติความวา มใิ ชต กวันเดียวหยุด. ตกอยูแลว ๆ เลา ๆ ทกุ ๆ วนั ทุก ๆ ป ชนบทยอ มมั่งคัง่ ดวยอาการอยา งนี.้ พึงทราบนยั แหงเนอ้ื ความในทกุ ๆ บทโดยอุบายนี้. ในบทวา ยาจกา น้ี พระศาสดาทรงแสดงอา งถงึ พระองค เพราะความท่ีพระองคทรงฉลาดในเทศนา. บทวา ขีรณิกา ไดแกผ รู ีดนมโคเพราะนาํ้นมเปนเหต.ุ จริงอยู ชนเหลานั้นไมปรารถนานํา้ มันคราวเดียวเทานนั้ อธบิ ายวา ยอ มปรารถนารีดโคนมบอ ย ๆ. บทวา กิลมติ ผนทฺ ติ จ ความวาสัตวน ีย้ อมลาํ บากและดิ้นรนดว ยอิรยิ าบถนัน้ ๆ. บทวา คพภฺ  ไดแ กทอ งสตั ว

พระสุตตันตปฎก สงั ยุตตนิกาย สคาถวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนา ที่ 269ดิรจั ฉานมีสนุ ัขบานและสุนัขจิ้งจอกเปน ตน . บทวา สวี ถกิ  ไดแ กป า ชา.อธบิ ายวา นาํ สัตวต ายแลว ไปในปา ชา นัน้ บอย ๆ. บทวา มคฺคฺจ ลทธฺ าอปนุ พภฺ วาย ความวา พระนพิ พานชือ่ วามรรค เพราะไมเ กิดอกี อธบิ ายวาไดพ ระนพิ พานน้นั . บทวา เอว วุตเฺ ต ความวา เมอื่ พระผมู ีพระภาคเจาประทบั ยนื อยูระหวา งถนนนนั่ แหละ ทรงแสดงปุนัปปนุ ธรรม ๑๖ ประการ ไดตรัสอยา งน.้ีบทวา เอตทโวจ ความวา ในท่ีสุดเทศนา พราหมณพรอมดว ยบตุ รภรรยาพวกมติ รและญาติ เลื่อมใส ถวายบงั คมแทบพระยคุ ลบาทของพระผมู พี ระภาคเจา กลาวคาํ นีว้ า อภกิ กฺ นฺต โภ เปนตน. จบอรรถกถาอทุ ยสูตรที่ ๒ ๓. เทวหิตสูตร วาดวยการใหไ ทยธรรม [๖๘๒] พระผูมพี ระภาคเจา ประทับอยู ณ พระวหิ ารเชตวนั อารามของอนาถบณิ ฑิกเศรษฐี กรุงสาวตั ถ.ี สมัยน้ัน พระผูมพี ระภาคเจาประชวรดว ยโรคลม. ทานพระอุปวาณะ เปนอปุ ฏฐากพระผมู พี ระภาคเจา. ครั้งนั้น พระผมู พี ระภาคเจาทรงเรยี กทานพระอปุ วาณะมาตรัสวาอปุ วาณะ เธอจงรู น้ํารอนเพื่อฉัน ทานพระอุปวาณะทลู รับพระผมู พี ระภาคเจาแลว นุงสบงถือบาตรและจวี รเขา ไปยังทีอ่ ยูของเทวหติ พราหมณ แลว ยืนนิ่งอยู ณ ที่ควรสว นขา งหนงึ่ .

พระสตุ ตนั ตปฎ ก สงั ยุตตนกิ าย สคาถวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท่ี 270 [๖๘๓] เทวหติ พราหมณไ ดเ หน็ ทา นพระอปุ วาณะยืนนิ่งอยู ณ ทค่ี วรสวนขางหนง่ึ ไดก ลาวกะทานพระอปุ วาณะดว ยคาถาวา ทานเปน สมณะศรี ษะโลน ครองผา สงั ฆาฏิยนื นิ่งอยู ทา นปรารถนาอะไร แสวงหาอะไร มาเพ่ือขออะไรหรอื . [๖๘๔] ทานพระอุปวาณะตอบวา พระสุคตมนุ ีเปน อรหนั ตใ นโลก ประชวรดวยโรคลม ถา มีน้ํารอน ขอทาน จงถวายแกพระสคุ ตมุนีเกิดพราหมณ ฉัน ปรารถนาจะเอาไปถวายพระผูม พี ระภาคเจา ในบรรดาผทู ่คี วรแกก ารบชู า. [๖๘๕] ครัง้ น้นั เทวหติ พราหมณใ หบ ุรษุ (คนใช) ถือกานํา้ รอนและหอ นา้ํ ออย ( ตามไป) ถวายทา นพระอปุ วาณะ. ลาํ ดับนั้น ทานพระอปุ วาณะเขา ไปเฝา พระผมู พี ระภาคเจายงั ท่ปี ระทบัแลวอัญเชญิ ใหพ ระผูมพี ระภาคเจาสรงสนาน และละลายนาํ้ ออ ยดวยนาํ้ รอนแลว ถวายพระผูม ีพระภาคเจา. ลําดับน้นั พระผูมพี ระภาคเจาทรงหายประชวรน้นั . [๖๘๖] ตอมา เทวหติ พราหมณเ ขาไปเฝา พระผมู พี ระภาคเจา ยังที่ประทบั แลว ปราศรยั กบั พระผมู ีพระภาคเจา ครั้นผา นการปราศรัยพอใหร ะลึกถึงกันไปแลวนั่ง ณ ทีค่ วรสว นขา งหนง่ึ . เทวหติ พราหมณน ่งั ณ ทคี่ วรสว นขางหนึง่ แลว ไดก ราบทลู พระผูมีพระภาคเจาดวยคาถาวา

พระสตุ ตันตปฎ ก สังยตุ ตนิกาย สคาถวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาที่ 271 พึงใหไ ทยธรรมทีไ่ หน ทานอนั บุคคลใหทไี่ หนมผี ลมาก ทกั ษณิ าสาํ เร็จ ในที่ไหน แกบ คุ คลผบู ชู าอยา งไร. [๖๘๗] พระผูม ีพระภาคเจาตรัสตอบวา ผูใดรขู ันธท่ีเคยอาศยั ในกอน แล เหน็ สวรรคแ ละอบาย บรรลพุ ระอรหัต อนั เปนท่ีสน้ิ ชาติ อยูจบแลว เพราะรูยิ่ง เปนมุนี พึงใหไทยธรรมในผนู ้ี ทานทีใ่ ห แลวในผนู ีม้ ีผลมาก ทกั ษณิ ายอมสาํ เรจ็ แกบ ุคคลผบู ชู าอยางน้ีแหละ. [๖๘๘] เมื่อพระผูมีพระภาคเจาตรัสอยางนแี้ ลว เทวหติ พราหมณไดกราบทูลพระผูมีพระภาคเจา วา ขา แตทานพระโคดม ภาษิตของพระองคแจม แจง นกั ขาแตทา นพระโคดม ภาษติ ของพระองคแ จมแจง นกั พระองคทรงประกาศธรรมโดยอเนกปรยิ าย ดจุ หงายภาชนะที่ควาํ่ เปด ของทป่ี ดบอกทางแกคนหลงทาง สอ งประทปี ในท่ีมืด ดว ยหวงั วา คนมีจกั ษุจักมองเห็นรปู ได ขา แตท านพระโคดม ขาพระองคข อถึงพระผมู ีพระภาคเจา กับพระธรรม. และพระภิกษุสงฆวา เปน สรณะ ขอพระองคจ งทรงจาํ ขา พระองควาเปนอุบาสก ผูถึงพระรัตนตรัยเปน สรณะตลอดชวี ิต ตัง้ แตวันนเี้ ปน ตนไป.

พระสุตตันตปฎก สงั ยุตตนิกาย สคาถวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาที่ 272 อรรถกถาเทวหติ สูตร ในสูตรท่ี ๓ มวี ินิจฉัยดังตอ ไปนี:้ - บทวา วาเตหิ ไดแ ก ดว ยลมในทอ ง. เลากนั มาวา เม่อื พระผมู ีพระภาคเจาทรงกระทาํ ทุกกรกริ ิยา ๖ พรรษา ทรงนาํ เอาถว่ั เขียวและถ่ัวพูเปน ตน อยา งละฟายมอื นาเสวย ลมในพระอทุ รกาํ เริบเพราะเสวยไมดีและบรรทมลําบาก. สมยั ตอมา ทรงบรรลพุ ระสมั โพธญิ าณแลว แมเ สวยโภชนะประณตีอาพาธน้นั ก็ยงั ปรากฏตัวเปนระยะ ๆ คาํ นี้ทานกลาวหมายเอาอาพาธน้นั . บทวาอุปฏ าโก โหติ ความวา เปนอุปฏ ฐากในคราวยังไมม อี ุปฏ ฐากประจาํตอนปฐมโพธิกาล. ไดย นิ วา ในเวลานน้ั บรรดาพระอสีติมหาเถระ ผูทไ่ี มเคยเปน อุปฏฐากของพระศาสดาไมม.ี ก็พระเถระเหลา นี้ คือ พระนาคสมุ นะพระอุปวาณะ พระสนุ กั ขตั ตะ พระจุนทะ พระสมณุทเทสะ พระสาคตะพระเมฆิยะ เปน อุปฏ ฐากทีม่ ีช่อื มาในบาลี แตในเวลาน้ี พระอปุ วาณเถระลุกขนึ้ แตเชา ตรู ไดอ ปุ ฏ ฐากพระผูมีพระภาคเจาทุกอยา ง เชนกวาดบรเิ วณถวายไมช าํ ระพระทนต จัดถวายน้ําสรง ถอื บาตรจีวรตามเสดจ็ . บทวาอุปสงฺกมิ ดวยยามวา ไดย ินวา ตลอดเวลา ๒๐ ป ในปฐมโพธิกาล ปา ปราศจากควันไฟ แมพระผมู พี ระภาคเจา ก็ยังมไิ ดทรงอนญุ าต ทตี่ ม นํ้าแกภ ิกษุทั้งหลายกพ็ ราหมณนั้นใหทาํ เตาเปนแถว ยกภาชนะใหญ ๆ ขึน้ ตง้ั บนเตา ใหทาํ นาํ้ รอ นแลวขายน้ํารอนพรอมกบั ผงสําหรบั อาบนํ้าเปนตน เลยี้ งชพี . ผปู ระสงคอาบน้ําไปในทีน่ ั้นแลว ใหร าคา (ซอ้ื ) อาบนํ้าลูบไลด ว ยของหอม ประดบั ดอกไมแลว หลกี ไป. เพราะฉะนน้ั พระเถระจงึ เขา ไปในที่นนั้ .

พระสตุ ตันตปฎ ก สงั ยุตตนิกาย สคาถวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท่ี 273 บทวา กึ ปตถฺ ยาโน ไดแ ก ปรารถนาอะไร บทวา กึ เอสไดแกแสวงหาอะไร. บทวา ปชู โิ ต ปชู เนยยฺ าน ความวา พระเถระเริม่กลา วสดุดพี ระทศพลน้.ี ทานกลา วคํานี้ ไววา ไดย ินวา พระเถระไปเพอื่คลิ านเภสชั กลา วสรรเสรญิ ภิกษไุ ข ดังนี้. จรงิ อยู พวกมนุษยไดฟง คําสรรเสริญแลว ยอ มสาํ คัญเภสัชทค่ี วรถวายโดยเคารพ. ภิกษไุ ขไ ดเ ภสชั อันเปนสปั ปายะแลว ยอ มหายไขฉบั พลนั ทีเดียว ความจรงิ เม่อื จะกลาว ไมควรกลา วพาดพงิ ไปถงึ ฌานวิโมกขส มาบตั ิและมรรคผล. แตควรกลาวอาคมนยี ปฏปิ ทาอยา งน้ี คอื ผูม ีศีล มคี วามละอาย มักรังเกียจ พหูสูต ทรงไวซง่ึ นิกายเปน ทมี่ าผตู ามรกั ษาอรยิ วงศ. บทวา ปูชเนยฺยาน ความวา พระอสตี ิมหาเถระ ชอ่ื วาปูชเนยยฺ า เพราะโลกพรอ มทง้ั เทวโลกควรบชู า. ทา นเหลานัน้ นั่นแล ชอื่ วาสกฺกเรยฺยา เพราะควรสักการะ ชือ่ วา อปจเิ นยฺยา เพราะควรทาํ ความนอบนอ มแกท า นเหลา น้นั ทเี ดียว. พระเถระเมื่อประกาศคุณของพระผมู พี ระ-ภาคเจา น้ันวา พระผูมีพระภาคเจา เปน ผูอันเทวดาและมนุษยเ หลา นั้นบูชาสักการะนอบนอม ดงั นี้ จึงกลา วอยา งนี้. บทวา หาตเว แปลวา เพ่อื นําไป. บทวา ผาณติ สฺส จ ปูฏ ไดแกกอ นนํา้ ออยใหญท่ีปราศจากขี้เถาไดยนิ วา พราหมณน ั้น ถามวา พระสมณโคดมทรงไมส บายเปนอะไร ไดทราบวา ลมในทอ ง จงึ กลาววา ถา เชน นั้น พวกเรารจู ักยาในเร่อื งน้ี ตอแตนี้ขอทา นจงเอานํา้ หนอยหน่งึ ละลายนํา้ ออยนี้ ถวายใหทรงด่ืมในเวลาสรงเสรจ็พระเสโทจักซมึ ออกภายนอกพระสรรี ะดว ยนํ้ารอ น ลมในทองจกั หายดวยยาน้ีดว ยประการฉะนี้ พระสนณโคดมจกั ทรงสําราญ ดวยอาการดงั วา มาน ดังนี้แลวจึงไดถ วายใสลงในบาตรพระเถระ. บทวา อปุ สงกฺ มิ ความวา ไดย ินวา เมื่ออาพาธน้นั สงบแลว ไดเกิดเรอื่ งพสิ ดารวา เทวหติ พราหมณถ วายเภสัชแดพ ระตถาคต โรคสงบเพราะ

พระสตุ ตันตปฎก สงั ยตุ ตนกิ าย สคาถวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนา ท่ี 274เภสัชนัน้ น่ันเอง นาอศั จรรย ทานของพราหมณเ ปนบรมทาน. พราหมณผูป ระสงคช ื่อเสียง ไดฟ งดังนัน้ แลว เกดิ โสมนสั วา กิตติศพั ทข องเรานข้ี จรไปแมด วยเหตุเพียงเทาน้เี อง ประสงคจะใหเขารเู รอ่ื งท่ีตนกระทําแลว ในขณะนน้ั เอง เขา ไปเฝาทาํ ความคุน เคยในพระทศพล. บทวา ทชฺชา แปลวา พึงให. บทวา กถ หิ ยชมานสฺส ไดแ กบูชาดวยเหตุอะไร. บทวา อชิ ฺฌติ ไดแ กม ผี ลมาก. บทวา โย เวทิ ความวาไดกระทาํ ผูท่รี ูท ่ัวถงึ ใหป รากฏชดั . ปาฐะวา โย เวติ ดงั น้กี ็มี. อธิบายวาผูใ ดยอ มรู คือรทู ัว่ ถึง. บทวา ปสสฺ ติ ไดแก ยอ มเห็นดวยทพิ ยจักษ.ุ บทวาชาตกิ ฺขย ไดแ กพระอรหัต. บทวา อภิ ฺา โวสิโต ความวา อยจู บพรหมจรรย คอื ถึงทีส่ ุดพรหมจรรย คือความเปน ผูทํากจิ เสร็จแลว เพราะร.ูบทวา เอว หิ ยชมานสฺส ความวา บชู าอยดู ว ยอาการนี้ คอื อาการบูชาพระขีณาสพ. จบอรรถกถาเทวหติ สูตรที่ ๓ ๔. มหาศาลสูตร วา ดวยบตุ รขับบิดาออกจากเรือน [๖๘๙] สาวตั ถนี ิทาน. ครั้งน้ัน พราหมณมหาศาลคนหนึ่ง เปน คนปอน นุงหมปอนเขาไปเฝา พระผูมพี ระภาคเจายังทป่ี ระทับ สนทนาปราศรยั กบั พระผมู พี ระภาคเจาคร้ันผานการปราศรยั พอใหระลึกถึงกันไปแลว น่งั ณ ท่คี วรสวนขางหน่งึพระผูมีพระภาคเจาไดตรัสกะพราหมณมหาศาลน้นั ผนู ่งั ณ ท่ีควรสว นขา งหนง่ึ แลววา ดูกอนพราหมณ ทําไมทา นจงึ เปนคนปอน นุง หมก็ปอน.

พระสตุ ตนั ตปฎก สงั ยตุ ตนิกาย สคาถวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนา ท่ี 275 พราหมณมหาศาลกราบทลู วา ขาแตทานพระโคดม พวกบุตรของขาพระองค ๔ คนในบา นนี้คบคดิ กบั ภรรยาแลว ขบั ขาพระองคออกจากเรอื น. [๖๙๐] ดูกอนพราหมณ ถา อยางนั้น ทานจงเรียนคาถาน้แี ลวเมือ่ หมมู หาชนประชุมกันทีส่ ภา และเมื่อพวกบุตรมาประชมุ พรอมแลว จงกลาววา เราชน่ื ชม และปรารถนาความเจริญ แกบ ุตรเหลาใด บุตรเหลา นัน้ คบคดิ กันกับ ภรรยารมุ วาเรา ดงั สนุ ัขรมุ เหาสุกร เขาวา พวกมนั เปนอสัตบรุ ษุ ลามก รอ งเรียกเราวา พอ ๆ พวกมันประดุจยกั ษแ ปลงเปน บุตร มา ละทง้ิ เราผลู วงเขาปจ ฉมิ วยั ไว. พวกมันกําจัดคนแกไมมีสมบัติออก- จากท่ี (อาศยั ) กนิ ดังมา แกทีเ่ จา ของ ปลอ ยทิง้ ฉะนน้ั . บดิ าของบตุ รพาลเปน ผเู ฒา ตอ งขอ ในเรือนผอู น่ื ไดยินวาไมเ ทาของเรายังจะ ดกี วา พวกบตุ รทไ่ี มเ ชื่อฟง จะดีอะไร เพราะไมเ ทายังปอ งกนั โค หรือสุนัขดุได ในที่มดื ยังใชยนั ไปขา งหนา ได ในท่ลี ึก ยังใชห ยั่งดไู ด พลาดแลวยงั ยงั้ อยไู ดดวย อานภุ าพไมเ ทา .

พระสตุ ตันตปฎก สงั ยตุ ตนิกาย สคาถวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนา ท่ี 276 [๖๙๑] คร้ังนั้นแล พราหมณมหาศาลน้นั เรียนคาถาน้ใี นสาํ นกัพระผูมพี ระภาคเจา แลว เมอ่ื หมูม หาชนประชุมกันในสภา และเมอ่ื พวกบุตรมาประชมุ แลวจงึ ไดก ลา ววา เราชืน่ ชมและปรารถนาความเจริญ แกบ ตุ รเหลา ใด บุตรเหลา น้ัน คบคดิ กนั กบั ภรรยารมุ วา เรา ดังสุนขั รมุ เหาสุกร เขาวาพวกมันเปนอสัตบุรุษลามก รองเรยี ก เราวาพอ ๆ พวกมนั ประดจุ ยักษแปลงเปน บตุ รมา ละท้งิ เราผลู ว งเขาปจ ฉมิ วยั ไว พวกมัน กาํ จัดคนแกไมม ีสมบตั ิออกจากที่ (อาศยั ) กิน ดงั มา แกทเ่ี จา ของปลอยทิ้ง ฉะนน้ั . บดิ าของบตุ รพาลเปนผเู ฒาตองขอ ในเรือนผอู ืน่ ไดย ินวาไมเ ทา ของเรายงั จะ ดีกวา พวกบตุ รทไ่ี มเชือ่ ฟง จะดีอะไร เพราะไมเทา ยงั ปองกนั โคหรือสนุ ขั ดไุ ด ในท่มี ดื ยงั ใชย ันไปขา งหนาได ในท่ลี กึ ยังใชห ย่ังดูได พลาดแลวยังยง้ั อยไู ดด ว ย อานภุ าพไมเทา. [๖๙๒] ลําดบั นนั้ พวกบตุ รนาํ พราหมณมหาศาลนั้นไปยงั เรอื นใหอาบนา้ํ แลว ใหน ุงหมผาคูห นึ่ง ๆ ทกุ ๆ คน.

พระสตุ ตนั ตปฎก สงั ยุตตนิกาย สคาถวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท่ี 277 พราหมณมหาศาลนัน้ ถอื ผาคหู นึ่งไปเฝาพระผูมพี ระภาคเจา ยงั ท่ีประทบั สนทนาปราศรยั กับพระผมู พี ระภาคเจา แลว นงั่ ณ ทีค่ วรสว นขางหน่งึ แลว ไดก ราบทูลพระผมู พี ระภาคเจา วา ทานพระโคดม ขาพเจาช่ือวาเปน พราหมณ ยอมแสวงหาทรพั ยส ําหรับอาจารยมาใหอาจารย ขอทา นพระโคดมผเู ปนอาจารยข องขาพเจา จงรับสวนของอาจารยเ ถิด. พระผูมีพระภาคเจาทรงรับดวยความอนุเคราะห. [๖๙๓] คร้งั นน้ั พราหมณมหาศาลนั้น ไดก ราบทูลพระผูมีพระ-ภาคเจาวา ขาแตทา นพระโคดม ภาษิตของพระองคแจม แจง นัก ขาแตทา นพระโคดม ภาษติ ของพระองคแจมแจง นัก พระองคทรงประกาศธรรมโดยอเนกปริยาย ดุจหงายภาชนะท่ีคว่ํา เปด ของที่ปด บอกทางแกค นหลงทางสอ งประทีปในทมี่ ืด ดว ยหวังวา คนมีจักษจุ กั มองเห็นรปู ได ขา แตทา นพระ-โคดม ขา พระองคข อถึงพระผมู พี ระภาคเจา กับพระธรรมและพระภกิ ษุสงฆวาเปน สรณะ ขอพระองคจ งทรงจาํ ขาพระองคว าเปน อุบาสก ผถู ึงพระรตั นตรัยเปนสรณะตลอดชวี ติ ตง้ั แตว ันนี้เปนตนไป. อรรถกถามหาศาลสูตร ในมหาศาลสตู รที่ ๔ มีวนิ ิจฉัยดังตอไปน้ี :- บทวา ลโู ข ลขู ปาปุรโณ ไดแกเ ปน คนแก มผี าหม เกา. บทวาอุปสงฺกมิ ความวา เพราะเหตไุ ร พราหมณจ ึงเขาไปหา. เลา กนั มาวาในเรอื นของพราหมณนั้นไดมีทรัพยถึง ๘ แสน. พราหมณน ั้นไดท ําอาวาห-มงคลแกบ ุตร ๔ คน จายทรพั ยถ ึง ๔ แสน. ลาํ ดับน้นั เม่อื นางพราหมณี

พระสุตตันตปฎก สงั ยตุ ตนิกาย สคาถวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนา ท่ี 278ของพราหมณนัน้ ทํากาละแลว บตุ รทงั้ หลายปรึกษากันวา ถาบดิ าจักนาํนางพราหมณีอื่นมา ตระกลู จักแตก ดว ยอํานาจบุตรท่เี กดิ ในทองของนางเอาเถอะเราจกั สงเคราะหท า น. บตุ รทั้ง ๔ คนนนั้ บาํ รุงดวยของกนิ และเคร่ืองนุง หม เปนตน อันประณีต กระทาํ การนวดมอื และเทา เปน ตน สงเคราะหวนั หน่ึง เม่ือพราหมณน ั้นนอนกลางวันแลวลกุ ข้นึ จงึ พากนั นวดมือและเทากลา วโทษในการอยูค รองเรือนเฉพาะอยา ง จงึ ออนวอนวา พวกฉันจักบาํ รุงทานโดยทาํ นองนจ้ี นตลอดชวี ิต ขอทา นจงใหทรพั ยแมทีเ่ หลือแกพ วกฉัน.พราหมณไ ดใหท รพั ยแกบ ตุ รคนละหน่ึงแสนอีก แลว แบงเคร่ืองอปุ โภคบรโิ ภคท้ังหมดออกเปน ๔ สว น นอกจากผานุงหมของตน มอบใหไ ป. บุตรคนโตบาํ รุงพราหมณน้ัน ๒-๓ วนั . ครั้นวันหนึ่ง หญิงสะใภย นื อยูทซ่ี ุม ประตู พูดกะพราหมณผ อู าบนํา้แลวมาอยูอยา งนีว้ า เหตไุ รทา นจงึ ใหท รพั ยแกล ูกคนโตเปน รอ ยเปน พนั จนเหลือเฟอ บตุ รท้งั หมดทานใหค นละสองแสนมิใชห รอื ทานไมรูทางไปเรอื นของบุตรคนอ่ืน ๆ หรอื . พราหมณโกรธ วาอหี ญิงถอย จงฉบิ หาย แลวไดไปเรอื นบุตรอน่ื . แตนั้น ๒-๓ วนั ก็หนไี ปเรือนอ่นื ดวยอบุ ายอยา งนี้เหตนุ นั้ เมอ่ื ไมไ ดเขา ไปแมในเรอื นหลงั หน่งึ ก็บวชเปน ตาผา ขาว เท่ียวภกิ ขาจารโดยกาลลว งไปก็แกช ราลง มีรา งกายเหยี่ วแหง เพราะการกนิ ไมด แี ละนอนลําบากกลับจากภิกขาจารนอนบนต่ังหลบั ไป ลกุ ขนึ้ นง่ั ตรวจดตู นเม่อื ไมเ ห็นทีพ่ ึ่งในบตุ รจงึ คดิ วา ไดยนิ วา พระสมณโคดม มพี ระพักตรไ มส ะยวิ้ มพี ระพกั ตรเ ผยพูดจานาสบายใจ ฉลาดในปฏสิ นั ถาร เราอาจเขา ไปเฝาพระสมณโคดมไดปฏิสนั ถาร พราหมณจ ัดผานงุ หมเรียบรอย ถอื ภกิ ขาภาชนะเขาไปเฝาพระผมู ีพระภาคเจาถึงทปี่ ระทบั .

พระสตุ ตนั ตปฎก สังยุตตนกิ าย สคาถวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท่ี 279 บทวา ทาเรหิ ส ปุจฉฺ ฆรา นิกฺขาเมนฺติ ความวา บตุ รท้งั หลายถอื เอาทรัพยอันเปน ของ ๆ ขาพระองคท งั้ หมด รูว า ขา พระองคไ มมีทรพั ยจ ึงปรกึ ษากบั ภรรยาของตนแลว ขบั ไลขา พระองคอ อกจากเรือน. บทวา นนทฺ สิ สฺ  ความวา เราเกดิ ความเพลดิ เพลิน ยินดี ปราโมทย.บทวา ภาวมิจฉฺ ิส ความวา เราปรารถนาความเจรญิ . บทวา สาว วาเทนตฺ ิ สกู รความวา พวกสนุ ขั เปนฝูง ๆ เหาไลสกุ ร เหา รองข้นึ ดัง ๆ บอย ๆ ฉันใดบุตรทั้งหลายก็ฉันน้ัน พรอ มกบั ภรรยาขบั ไลเราผูรองเสียงดัง ๆ ใหหนไี ป. บทวา อสนฺตา ไดแ ก อสัตบรุ ษุ ทัง้ หลาย. บทวา ชมมฺ า แปลวาผลู ามก. บทวา ภาสเร แปลวา ยอ มกลา ว. บทวา ปุตตฺ รูเปน ไดแกดวยเพศของบตุ ร. บทวา วโยคต ไดแก ยอมละ คอื ทอดทิ้งเราผลู วงวัยทง้ั ๓ ตั้งอยูในปจ ฉมิ วัย. บทวา นิพฺโภโค แปลวา ไมม ีเคร่อื งบริโภค. บทวา ขาทนาอปนียติ ความวา คนทง้ั หลายยอมใหของกินมีรสตา ง ๆ แกม า ชั่วเวลาทมี่ ันยงั หนมุ มีกําลังวิง่ ไว ตอแตน ้ัน พอมันแกหมดกําลงั กท็ อดทิ้ง มันไมไ ดรบั การดูแล ตอ งเท่ยี วไปหาหญา แหงในดงกับแมโคท้ังหลาย บิดาชอ่ื วา ไมมโี ภคะเพราะทรพั ยทง้ั ปวงถูกปลน ไปหมด เวลาแกเ หมือนมานั้น พระเถระผเู ปนบดิ าของตนพาล ก็เสมอื นเราตองขออาหารในเรือนคนอืน่ . ศัพทวา ยฺเจ เปนนิบาต. ทานกลา วอธบิ ายไววา เขาวาไมเ ทายงั ประเสริฐกวา ดกี วาบุตรของเราที่ไมเ ชอื่ ฟง ไมย าํ เกรง มีอยูในปกครอง.บดั นี้ เพอ่ื จะทรงแสดงวาไมเ ทา นั้นเปน ของประเสริฐ จงึ ตรัสวา จณฑฺ  ปโคณ ดงั นเี้ ปนตน

พระสตุ ตนั ตปฎ ก สังยุตตนิกาย สคาถวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาที่ 280 บทวา ปุเร โหติ ไดแกใชนําหนา อธิบายวา เอาไมเทานั้นไวขางหนา ไป ยอมสะดวก. บทวา คาธเมติ ความวา เวลาลงน้าํ ใชไ มเ ทาเปนที่พ่ึงในนํ้าลึก. บทวา ปรยิ าปุณติ ฺวา ไดแ ก เรยี นจนคลองปาก. บทวา สนฺน-ิสินเฺ นสุ ความวา ในวนั ท่พี วกพราหมณประชมุ กนั เชน นนั้ เมอื่ พวกบุตรประดบั ดว ยเครือ่ งอลงั การทัง้ ปวงเขา ที่ประชมุ นน้ั นัง่ บนอาสนะอันคูควรอยางใหญ ทา มกลางพวกพราหมณ. บทวา อภาสิ ความวา พราหมณแกค ดิ วาน้ีเปนเวลาของเราแลว จงึ เขาไปกลางท่ีประชมุ ยกมือข้นึ กลา ววา ทานผเู จริญทงั้ หลาย เรามีความประสงคจ ะกลาวคาถาแกทานท้งั หลาย เมอ่ื เรากลา วแกพวกทา น ทานทั้งหลายจกั ฟงกันไหม เมื่อพวกพราหมณกลาววา กลาวเถดิกลา วเถดิ ทานพราหมณ พวกเราจักฟง ดังนี้ จงึ ไดยนื กลาวทเี ดยี ว. ก็โดยสมัยนน้ั แล พวกมนษุ ยมีประเพณีอยวู า ผูใดกนิ ของของบดิ ามารดา ไมเลยี้ งดูบดิ ามารดา ผูน น้ั ควรใหตายเสีย ดังนี้ เพราะฉะน้ัน บุตรพราหมณเ หลาน้นัจงึ หมอบลงที่เทา ท้ังสองของบดิ า วงิ วอนวา พอจา ขอพอจงใหชวี ิตแกพวกฉันเถิด. เพราะหวั ใจของบดิ าออนโยนตอ ลูก ๆ พราหมณนน้ั จงึ กลา ววาทา นผูเจริญทัง้ หลาย ขอทานทั้งหลายอยาใหล ูกโง ๆ ของฉนั พนิ าศเสยี เลยพวกเขาจักเลยี้ งดูเรา ดงั น.้ี ลาํ ดับนน้ั คนทงั้ หลายกลาวกะลูก ๆ ของพราหมณนั้นวา ผเู จรญิทงั้ หลาย ตัง้ แตว นั นไี้ ป ถาพวกเธอไมปรนนิบตั ิบดิ าใหด ี พวกเราจักฆาพวกเธอเสยี . ลูก ๆ เหลา น้นั มีความกลวั จงึ นําบิดาไปยงั เรอื นปรนนิบตั ิ.เพ่ือจะแสดงเรอื่ งน้นั ทานจึงกลาวคําเปน ตน วา อถโข ต พรฺ าหมฺ ณมหาสาล ดงั นี้. บรรดาบทเหลา นั้น บทวา เนตวฺ า ความวา ใหบดิ าน่งั บนต่ังแลว ยกข้นึ นําไปดว ยตนเอง. บทวา นหฺ าเปตฺวา ความวา เอาน้าํ มันทาตัว

พระสุตตันตปฎก สงั ยตุ ตนกิ าย สคาถวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนา ท่ี 281แลวนวดฟน ใหอาบดวยผงของหอมเปนตน. ใหเ รียกนางพรหมณที ้งั หลายมากลา ววา ต้งั แตวนั น้ไี ป พวกเธอจงปรนนบิ ตั บิ ดิ าของเราใหด ี ถาพวกเธอประมาท พวกเราจักขบั ไลพวกเธอออกจากเรอื น ดงั น้แี ลวใหบริโภคโภชนะอยางประณีต. พราหมณไดอ าหารดี นอนสบาย สองสามวันเทานนั้ ก็มีกําลงั มีรางกายเอบิ อ่ิม แลดอู ตั ภาพแลวคิดไดวา เราไดสมบัตนิ ีเ้ พราะอาศัยพระ-สมณโคดม จึงถอื เคร่อื งบรรณาการไปเฝาพระผูมีพระภาคเจา . เพือ่ จะแสดงความน้ัน ทานจงึ กลา วคําเปน ตน วา อถโข โส ดังนี้. บรรดาบทเหลา นน้ับทวา เอตทโวจ ความวา พราหมณวางผาคูหน่ึงแทบบาทมูล แลวไดก ลา วคํานี้ คอื กราบทลู พระผมู พี ระภาคเจา ในเวลารับสรณคมนเสรจ็ น่ันเอง อยางนี้วา ขา แตพระโคคมผูเจริญ พวกลกู ๆ ใหภ ัตตาหารประจาํ แกข าพระองค๔ สวน ขาพระองคขอถวายแดพ ระองค ๒ สวนจาก ๔ สวนน้ัน ขาพระองคจักบริโภคเอง ๒ สวน พระผูมีพระภาคเจา ตรสั วา พราหมณ ทานอยา มอบใหเฉพาะสวนทด่ี ีเลย เราตถาคตจักไปสถานท่ชี อบใจของเราเทานน้ั . พราหมณกราบทลู วา ผูเจริญ อยา งนน้ั สิ ถวายบงั คมพระผมู ีพระภาคเจาแลวไปเรือนเรยี กพวกลูกมาบอกวา ลกู ๆ ท้ังหลาย พระสมณโคดมเปนเพอื่ นของพอพอ ถวายภัตตาหารประจาํ ของพอ ๒ สว นแกพระสมโคดมน้ัน เม่อื ทานมาถงึบา น พวกเจาอยาลืมเสียละ พวกลูกพากันรับคําวา ดีแลวพอ . เชา วนั รุงขนึ้พระผมู พี ระภาคเจา ทรงถอื บาตรจวี รเสดจ็ ไปประตนู ิเวศน ของลกู คนโต. พอเขาเห็นพระศาสดาเทา นั้น รบั บาตรจากพระหัตถ นมิ นตใหเ สด็จเขา เรือนใหป ระทับนั่งเหนอื บลั ลังกซงึ่ คคู วรมากแลว ไดถ วายโภชนะอนั ประณีต. วันรงุ ขนึ้ พระศาสดาเสดจ็ ไปเรือนของลกู อีกคนหนงึ่ วนั รงุ ข้นึ เสดจ็ ไปเรอื นของ

พระสตุ ตนั ตปฎก สังยุตตนกิ าย สคาถวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาที่ 282ลกู อีกคนหน่ึง พระองคเสด็จไปเรือนของลกู พราหมณทกุ คนตามลาํ ดบั ดว ยประการฉะนี.้ พวกลูกพราหมณทุกคนไดก ระทําสักการะเหมือน ๆ กนั . อยูม าวนั หน่ึง ท่เี รือนของลกู คนโตมงี านมงคล. ลกู คนโตนนั้ กลาวกะบดิ าวา พอ พวกเราจะถวายมงคลแกใ คร. พราหมณกลาววา พวกเราไมรจู กัใครอ่ืนเลย พระสมณโคดมเปนสหายของพอ มใิ ชหรอื ลกู คนโตกลา ววาถา อยา งนั้น พอ จงนิมนตพ ระสมณโคดมมาฉนั ภตั ตาหารในวนั รงุ ขึ้นพรอ มดว ยภกิ ษุประมาณ ๕๐๐ รูป พราหมณไ ดท ําเหมอื นอยา งนนั้ . พระผูมพี ระภาคเจาทรงรับนมิ นตแลว แวดลอมไปดว ยภิกษุสงฆไ ดเ สด็จไปสูประตูเรือนของลูกชายคนโตนั้น ในวันรุงขึน้ . ลกู ชายคนโตนั้น เชิญเสดจ็ พระศาสดาใหเขาไปสเู รอื น ซึง่ ทาดว ยของเขียวประดบั ดว ยเครื่องประดบั ทกุ อยา ง นิมนตภกิ ษสุ งฆ ซึ่งมพี ระพทุ ธเจา เปนประมขุ ใหน ัง่ บนอาสนะทีป่ ลู าดแลว ไดถ วายขา วปายาสมนี ้าํ นอย และของเคยี้ วตางชนิด. ลําดบั นั้น ลูกท้งั สคี่ นของพราหมณน่งั เฝา พระศาสดา กราบทูลในระหวา งเสวยภตั ตาหารวา ขาแตพ ระโคดมผเู จรญิพวกขา พระองคปรนนบิ ตั ิบดิ าของพวกขาพระองค มไิ ดประมาท ขอพระองคจงดูอัตภาพ. พระศาสดาตรัสวา ขึ้นช่ือวา การเลีย้ งดบู ิดามารดาท่ีพวกเธอทําแลวเปนความดี พวกโบราณบัณฑติ เคยประพฤตกิ ันอยางสมา่ํ เสมอทีเดยี วแลว ตรัสนาคราชชาดก ยกอรยิ สัจ ๔ แสดงธรรม ในเวลาจบเทศนาพราหมณพรอมดวยลูก ๔ คน ลูกสะใภ ๔ คน สง ญาณไปตามกระแสเทศนา ตัง้ อยูในโสดาปต ติผล. จาํ เดมิ แตน น้ั พระศาสดามไิ ดเสด็จไปทีเ่ รือนของชนเหลา นน้ัในกาลท้งั ปวง ดังนีแ้ ล. จบอรรถกถามหาศาลสูตรท่ี ๔

พระสตุ ตนั ตปฎก สังยุตตนิกาย สคาถวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท่ี 283 ๕. มานตั ถัทธสูตร วา ดว ยการทาํ ความเคารพในบุคคล ๔ พวก [๖๙๔] สาวัตถีนิทาน. สมยั น้ัน พราหมณม นี ามวา มานัตถทั ธะ อาศยั อยใู นกรงุ สาวัตถี เขาไมไ หวมารดา บดิ า อาจารย พ่ชี าย. [๖๙๕] สมัยน้นั พระผูมีพระภาคเจาอันบริษัทหมใู หญแ วดลอมทรงแสดงธรรมอย.ู ครัง้ น้นั มานตั ถัทธพราหมณมีความดาํ รวิ า พระสมณโคดมนอ้ี นับริษัทหมูใหญแ วดลอมแสดงธรรมอยู ถากระไร เราจะเขา ไปเฝาพระสมณ-โคดมยังที่ประทับ ถา พระสมณโคดมตรสั กะเรา เรากจ็ ะพดู กะทาน ถาพระสมณโคดมไมต รสั กะเรา เราก็จะไมพ ูดกะทา น ลําดับน้นั แล มานตั ถทั ธพราหมณเ ขาไปเฝา พระผมู พี ระภาคเจายงั ท่ีประทบั แลวยนื อยู ณ ทค่ี วรสวนขา งหน่งึ ครั้งนน้ั พระผูมพี ระภาคเจาไมตรสั ดว ย มานัตถัทธพราหมณตอ งการจะกลับจากทน่ี ้ัน ดว ยคดิ วาพระสมณโคดมนีไ้ มรูอ ะไร. [๖๙๖] ทนี่ ั้น พระผมู พี ระภาคเจาทรงทราบความปริวิตกในใจของมานัตถัทธพราหมณดว ยพระหฤทยั แลว ไดตรัสกะมานตั ถทั ธพราหมณดว ยพระคาถาวา ดกู อนพราหมณ ใครในโลกนม้ี ี มานะไมดีเลย ผูใดมาดวยประโยชนใ ด ผูน ั้นพงึ เพิ่มพนู ประโยชนน้ันแล. [๖๙๗] ครง้ั นน้ั มานตั ถัทธพราหมณคดิ วา พระสมณโคดมทราบจติ เรา จงึ หมอบลงดวยศีรษะทีใ่ กลพ ระบาทพระผูมีพระภาคเจา ณ ที่นัน้ เอง

พระสุตตันตปฎก สังยุตตนกิ าย สคาถวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนา ท่ี 284แลวจูบพระบาทพระผูมพี ระภาคเจาดวยปากและนวดดว ยมือ ประกาศชอื่ วาขา แตท า นพระโคดม ขาพระองคมีนามวา มานตั ถัทธะ. ครั้งนนั้ บรษิ ัทน้นั เกดิ ประหลาดใจวา นา อัศจรรยจ ริง ไมเคยมหี นอมานัตถทั ธพราหมณน้ไี มไหวม ารดา บดิ า อาจารย พช่ี าย แตพ ระสมณโคดมทรงทําคนเห็นปานนใ้ี หทาํ นอบนบไดเปน อยา งดีย่ิง. ลาํ ดับนั้น พระผมู ีพระภาคเจา ตรสั กะมานัตถทั ธพราหมณว า พอละพราหมณ เชิญลุกขนึ้ น่งั บนอาสนะของตนเถดิ เพราะทานมีจิตเล่ือมใสในเราแลว. [๖๙๘] ลําดับน้นั มานัตถทั ธพราหมณน่ังบนอาสนะของตนแลวไดกราบทลู พระผูมพี ระภาคเจา ดว ยคาถาวา ไมควรทํามานะในใคร ควรมีความ เคารพในใคร พงึ ยําเกรงใคร บูชาใคร ดว ยดแี ลว จึงเปน การดี. [๖๙๙] พระผูมีพระภาคเจา ตรสั ตอบวา ไมควรทาํ มานะในมารดา บิดา พ่ชี าย และในอาจารยเปน ที่ ๔ พึงมคี วามเคารพ ในบคุ คลเหลา นน้ั พงึ ยาํ เกรงบคุ คล เหลา น้นั บูชาบุคคลเหลานนั้ ดวยดแี ลว จึงเปน การดี บุคคลพึงทาํ ลายมานะเสีย ไมค วรมีความกระดางในพระอรหันตผ ู เย็นสนิท ผทู ํากิจเสร็จแลว หาอาสวะมไิ ด ไมม ีผูอ่นื ย่งิ กวา เพราะอนุสยั น้ัน.

พระสตุ ตนั ตปฎก สังยตุ ตนิกาย สคาถวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท่ี 285 [๗๐๐] เมอ่ื พระผูมีพระภาคเจาตรสั เชน นี้แลว มานัตถทั ธพราหมณไดกราบทูลพระผมู พี ระภาคเจาวา ขาแตท า นพระโคดม ภาษิตของพระองคแจมแจง นัก ขาแตท านพระโคดม ภาษติ ของพระองคแจม แจง นัก พระองคทรงประกาศธรรมโดยอเนกปริยายดุจหงายภาชนะทค่ี ว่าํ เปดของทป่ี ด บอกทางแกค นหลงทาง สอ งประทีปในทม่ี ดื ดว ยหวังวา คนมีจักษุจกั มองเห็นรปู ไดขา แตทา นพระโคดม ขา พระองคข อถงึ พระผูมพี ระภาคเจา กบั พระธรรมและพระภิกษุสงฆเปน สรณะ ขอพระองคจงทรงจําขาพระองคว าเปนอบุ าสกผถู ึงพระรตั นตรัยเปนสรณะตลอดชีวิต ตัง้ แตวนั นเ้ี ปนตนไป. อรรถกถามานัตถทั ธสตู ร ในมานตั ถัทธสูตรท่ี ๕ มีวินิจฉัยดังตอไปน้ี :- บทวา มานตฺถทฺโธ ความวา ผูกระดางเพราะมานะ เหมอื นลกู โปง เตม็ ไปดวยลม. บทวา อาจริย ความวา ในเวลาเรยี นศิลปะ อาจารยไมใหศ ลิ ปะแกผ ูไมไหว. แตในกาลอ่นื พราหมณน้นั ไมไ หวอ าจารย. แมผมู พี ระภาคเจา นัน้ มีอยู พราหมณก็ไมร.ู บทวา นาย สมโณ ความวาพราหมณน้ันไดม ีความคดิ อยา งน้ีวา เพราะเหตุทพ่ี ระสมณะนี้ เมือ่ พราหมณผสู มบรู ณดว ยชาตเิ ชน เรานาถึงเขา ก็ไมทาํ กิจมาตรวา ปฏิสันถาร ฉะน้นั จึงไมรอู ะไร. บทวา อพฺภูตจิตฺตชาตา ไดแ กป ระกอบดว ยความยนิ ดี อันไมเคยมีกม็ ามีขึ้น. บทวา เกสฺ วสฺส ความวา พงึ เคารพในใคร. บทวากยฺ สสฺ ความวา พวกไหน เปน ที่เคารพของบุคคลน้ัน. บทวา อปจิตา อสสฺ ุ

พระสตุ ตันตปฎ ก สงั ยตุ ตนิกาย สคาถวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาที่ 286ความวา พวกไหนพงึ เปน ผคู วรเพอ่ื แสดงความนบนอบ. ดว ยคาถานว้ี า อรหนฺเตเปนตน ทรงแสดงปชู นยี บุคคล โดยยกพระองคเปน ตวั อยาง เพราะพระองคเปนผูฉ ลาดในเทศนา. จบอรรถกถามานตั ถัทธสตู รที่ ๕ ๖. ปจจนิกสตู ร วาดว ยคําอันเปน สุภาษติ [๗๐๑] สมยั หนง่ึ พระผมู พี ระภาคเจา ประทับอยใู นพระเชตวนัอารามของทานอนาถบณิ ฑิกเศรษฐี กรุงสาวตั ถี สมัยน้ัน พราหมณมีนามวาปจจนิกสาตะ อาศัยอยใู นกรงุ สาวตั ถี ปจ จนกิ สาตพราหมณมีความดาํ รวิ าอยา กระนนั้ เลย เราพงึ เขาไปเฝาพระสมณโคดมยงั ท่ีระทบั เถดิ พระสมณโคดมจกั ตรัสคําใด ๆ เราจกั เปนขาศกึ คําน้นั ๆ ดงั น.้ี [๗๐๒] สมยั น้นั พระผูมพี ระภาคเจา เสดจ็ จงกรมอยูใ นทแ่ี จงลําดับน้ัน ปจ จนิกสาตพราหมณเขาไปเฝาพระผูมพี ระภาคเจา ถึงทป่ี ระทับแลวเดินตามพระผมู พี ระภาคเจา ซงึ่ กาํ ลงั เสด็จจงกรมอยู ไดก ราบทูลพระผูม ีพระ-ภาคเจาวา ขอทา นพระสมณะจงตรัสธรรม. [๗๐๓] พระผูมีพระภาคเจาตรสั วา คําอันเปน สุภาษติ อนั บคุ คลผยู นิ ดี จะเปน ขา ศกึ มจี ติ เศราหมอง มากไปดวย ความแขงดี จะรูแจงดวยดีไมได สว นวา

พระสตุ ตนั ตปฎ ก สงั ยุตตนิกาย สคาถวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาที่ 287 บุคคลใด กาํ จดั ความแขง ดี และความไม เลือ่ มใสแหง ใจ ถอนความอาฆาตไดแ ลว ผูน นั้ แลพงึ รคู าํ อนั เปน สภุ าษติ . [๗๐๔] เมอ่ื พระผูมีพระภาคเจาตรัสเชนนแ้ี ลว ปจ จนกิ สาตพราหมณกราบทลู พระผูมีพระภาคเจา วา ทานพระโคดม ภาษติ ของพระองคแจม แจงนกัทานพระโคดม ภาษติ ของพระองคแ จม แจง นกั พระองคท รงประกาศธรรมโดยอเนกปรยิ ายดจุ หงายภาชนะทค่ี วํา่ เปด ของที่ปด บอกทางแกค นหลงทางสองประทีปในท่ีมดื ดว ยหวงั วา คนมีจกั ษจุ ะมองเห็นรปู ได ขาแตท า นพระโคดมขาพระองคน้ขี อถงึ พระผมู ีพระภาคเจา กับพระธรรมและพระสงฆเปน สรณะขอพระองคจงทรงจําขา พระองคว าเปน อบุ าสกผูถงึ พระรตั นตรยั เปน สรณะตลอดชีวติ ตัง้ แตวนั น้ีเปนตนไป. อรรถกถาปจจนกิ สูตร ในปจจนกิ สูตรที่ ๖ มวี ินจิ ฉัยดังตอไปนี้ :- เม่ือเขากลาววา ส่ิงท้ังปวงขาว พราหมณน น้ั กท็ าํ การขดั แยง โดยนัยเปน ตน วา สง่ิ ทัง้ ปวงดาํ ยอมมคี วามสาํ ราญ คอื มคี วามสขุ เพราะเหตุนั้น จงึ ชอื่ วาปจจฺ นกิ สาโต. บทวา โย จ วเิ นยยฺ สารมภฺ  ความวา ผใู ดกาํ จัดความแขงดมี ลี กั ษณะทาํ ใหเ กดิ หนากันแลว ฟง. จบอรรถกถาปจ จนิกสตู รท่ี ๖

พระสตุ ตนั ตปฎก สงั ยตุ ตนกิ าย สคาถวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท่ี 288 ๗. นวกมั มกิ สตู ร วา ดวยความยนิ ดี [๗๐๕] สมยั นนั้ พระผมู พี ระภาคเจาประทบั อยู ณ ไพรสณฑแหง หน่งึ ในแควนโกศล. สมยั หนง่ึ นวกัมมิกภารทวาชพราหมณใหคนทํางานอยใู นไพรสณฑนนั้ เขาไดเห็นพระผูมพี ระภาคเจาซ่ึงประทบั นงั่ คบู ลั ลงั ก (น่งั ขดั สมาธิ)ตง้ั พระกายตรง ดํารงพระสติไวเ ฉพาะหนา ท่โี คนสาลพฤกษตนหนึง่ ครน้ัเหน็ แลว เขามคี วามคิดวา เราใหค นทํางานอยใู นไพรสณฑน ีจ้ ึงยนิ ดี สว นพระสมณะนี้ ใหค นทําอะไรอยูจึงยนิ ด.ี [๗๐๖] ลําดบั นั้น นวกัมมกิ ภารทวาชพราหมณเขา ไปเฝาพระผมู ี-พระภาคเจา ถงึ ท่ีประทบั แลว ไดกราบทูลพระผูมพี ระภาคเจาดว ยคาถาวา ขา แตทา นภิกษุ ทานทํางานอะไร หรอื จงึ อยใู นปา สาลพฤกษ พระโคดม อยใู นปาผูเดยี ว ไดค วามยินดีอะไร. [๗๐๗] พระผูมพี ระภาคเจา ตรัสวา เราไมมีกรณียกจิ ในปา ดอก เพราะ เราถอนรากเงา ปาอนั เปน ขา ศกึ เสียแลว เราไมมีปาคือกิเลส ปราศจากลูกศรคอื กิเลส ละความกระลนั เสียแลว จึงยินดี อยูผูเดียวในปา . [๗๐๘] เมอื่ พระผูมีพระภาคเจา ตรัสเชน นแี้ ลว นวกมั มกิ ภารทวาช-พราหมณ ไดกราบทลู พระผมู ีพระภาค จา วา ทา นพระโคดม ภาษติ ของ

พระสุตตนั ตปฎ ก สังยตุ ตนกิ าย สคาถวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนา ที่ 289พระองคแจม แจงนกั ทานพระโคดม ภาษติ ของพระองคแจม แจง นกั พระองคทรงประกาศธรรมโดยอเนกปรยิ าย ดจุ หงายภาชนะทีค่ วํ่า เปด ของทป่ี ดบอกทางแกคนหลงทาง สอ งประทปี ในทม่ี ืด ดวยหวงั วา คนมีจกั ษุจะมองเห็นรูปได ขาแตทานพระโคดม ขา พระองคขอถึงพระผูมีพระภาคเจา กบัพระธรรมและพระภิกษุสงฆเ ปนสรณะ ขอพระองคจงทรงจําขาพระองควา เปนอุบาสกผถู ึงพระรตั นตรัยเปนสรณะตลอดชีวิต ตงั้ แตว ันนี้เปนตน ไป. อรรถกถานวกมั มกิ สตู ร ในนวกัมมกิ สตู รที่ ๗ มีวินจิ ฉัยดังตอไปน้ี :- บทวา นวกมฺมกิ ภารทวฺ าโช ความวา เลา กนั มาวาพราหมณน้นัใหตดั ตนไมใ นปา ประกอบเปนปราสาทและเรอื นยอดในปา น้ันเอง แลวนาํ มาขายยังพระนครชือ่ วา นวกัมมกิ เพราะอาศยั นวกรรมเลี้ยงชพี ดังกลา วแลวโดยโคตรชือ่ วา ภารทวาชะ เหตุนัน้ จึงช่ือวา นวกัมมิกภารทวาชะ. บทวาทสิ ฺวานสฺส เอตทโหสิ ความวา พราหมณน้นั ไดม คี วามคดิ ดังน้ี เพราะเห็นพระผูมพี ระภาคเจาประทับน่งั เปลงพระฉพั พณั ณรงั ส.ี บทวา วนสมฺ ึไดแ กในไพรสนฑน .ี้ บทวา อุจฺฉินนฺ มลู  เม วน ความวา ปา คือกเิ ลสอนั เราถอนรากเสยี แลว . บทวา นพิ ฺพนโถ ไดแ ก ปราศจากปาคือกิเลส.บทวา เอโก รเม ไดแ ก เรายินดีแตผเู ดยี วเทาน้ัน. บทวา อรตึ วปิ ปฺ หายความวา ละความระอาในการเสพเสนาสนะอนั สงัดและการเจรญิ ภาวนา. จบอรรถกถานวกมั มิกสูตรที่ ๗

พระสตุ ตนั ตปฎก สังยุตตนิกาย สคาถวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนา ที่ 290 ๘. กัฏฐหารสตู ร วา ดว ยความเปน พรหม [๗๐๙] สมัยหนึง่ พระผมู พี ระภาคเจาประทับอยู ณ ไพรสณฑแหง หนงึ่ ในแควน โกศล. ก็สมยั น้นั พวกมาณพหลายคน ซง่ึ เปน อันเตวาสิกของพราหมณภารทวาชโคตรคนหนึง่ เทยี่ วหาฟนพากันเขาไปยังไพรสณฑน น้ั แลว ไดเห็นพระผมู ีพระภาคเจา ประทับน่ังขัดสมาธิ ต้งั พระกายตรง ดํารงพระสติไวเฉพาะหนา อยูในไพรสณฑน ั้น จึงเขาไปหาพราหมณ ภารทวาชโคตรถงึ ทอี่ ยูแลวบอกพราหมณ ภารทวาชโคตรวา ขอทานพึงทราบ พระสมณโคดมประทบัน่ังขดั สมาธิ ตง้ั พระกายตรง ดาํ รงพระสติไวเ ฉพาะหนา อยใู นไพรสณฑ. [๗๑๐] ลําดบั นนั้ พราหมณ ภารทวาชโคตรพรอ มดวยมาณพเหลา น้ันเขา ไปยังไพรสณฑน นั้ แลว ไดเ หน็ พระผูมีพระภาคเจาประทับนัง่ ขดั สมาธิตง้ั พระกายตรง ดาํ รงพระสตไิ วเ ฉพาะหนา คร้ันเห็นแลว จงึ เขา ไปเฝาพระผมู ีพระภาคเจา ณ ทีน่ นั้ แลว ไดทลู พระผูมพี ระภาคเจา ดว ยคาถาวา ภิกษุ ทานเขาไปสปู า ท่ีวา งเปลา ปราศจากตนในปา หนาทึบ นาหวาดเสียว นัก มกี ายไมห วนั่ เปนประโยชน งาม เพง พินิจฌานอยา งดหี นอ ทานเปน มุนี อาศัยปา อยใู นปา ผเู ดยี ว ซ่งึ ไมม ีการ ขับรอ ง และการบรรเลง การท่ที า นมีจติ ยินดี อยใู นปา แตผเู ดียวน้ี ปรากฏเปน ขอนา อศั จรรยแ กข าพเจา ขา พเจา

พระสุตตนั ตปฎก สงั ยุตตนกิ าย สคาถวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท่ี 291 ปรารถนาไตรทิพยอ นั สูงสดุ จงึ มุง หมาย ความเปน สหายกับทา วมหาพรหมผูเ ปน อธบิ ดขี องโลก เหตไุ ร ทานจงึ ชอบใจปา ทีป่ ราศจากคน ทา นทาํ ความเพยี รในทีน่ ี้ เพือ่ บังเกดิ เปนพรหมหรอื . [๗๑๑] พระผมู ีพระภาคเจา ตรัสวา ความมงุ หวังหรือความเพลดิ เพลนิ อยา งใด ๆ ในอารมณห ลายชนดิ ซ่ึงมี ประจําอยูทกุ เม่ือ นานาประการ หรอื ตัณหาอันเปนเหตใุ หก ระชบั แนน ซึง่ มี อวิชชาเปน มลู ราก กอใหเ กดิ ทงั้ หมด เราทําใหส้ินสดุ พรอมทง้ั รากแลว เราจงึ ไมมีความมุงหวงั ไมมตี ณั หาประจํา ไมมีตัณหาเขามาใกล มีปกตเิ ห็นหมดจด ในธรรมท้งั ปวง บรรลุสมั โพธญิ าณอัน สงู สดุ ประเสรฐิ เราควรเปน พรหม แกลว กลาเพงอย.ู [๗๑๒] เม่อื พระผูมีพระภาคเจา ตรัสเชนนแ้ี ลว พราหมณ ภารทวาช-โคตรไดก ราบทลู พระผมู พี ระภาคเจา วา ทานพระโคดม ภาษติ ของพระองคแจม แจงนกั ทา นพระโคดม ภาษิตของพระองคแ จม แจงนกั พระองคท รงประกาศธรรมโดยอเนกปริยาย ดจุ หงายภาชนะท่ีคว่ํา เปด ของท่ปี ด บอกทางแกค นหลงทาง สอ งประทีปในท่มี ืด ดวยหวังวา คนมจี ักษุจะมองเห็นรปู ไดขา แตท านพระโคดม ขา พระองคขอถงึ พระผมู ีพระภาคเจา กบั พระธรรมและ

พระสตุ ตนั ตปฎ ก สงั ยุตตนิกาย สคาถวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนา ที่ 292พระภิกษสุ งฆเ ปนสรณะ ขอพระองคจ งทรงจาํ ขาพระองคว าเปน อบุ าสกผถู ึงพระรัตนตรัยเปนสรณะตลอดชวี ิต ตั้งแตวันนี้เปน ตนไป. อรรถกถากัฏฐหารสูตร ในกฏั ฐหารสตู รท่ี ๘ วินจิ ฉัยดงั ตอไปนี้ :- บทวา อนฺเตวาสกิ า ไดแก มีผทู าํ การขวนขวายเลาเรียนศิลปะ ซ่ึงวา ธมั มันเตวาสิก. บทวา นิสินนฺ  ไดแ ก ประทบั นง่ั เปลงพระรัศมีมีวรรณะ๖. บทวา คมฺภีรรเู ป ไดแก มสี ภาพลกึ . บทวา พหุเภรเว ไดแกอ ันนา สะพึงกลวั มาก เพราะสิ่งท่มี ีวญิ ญาณและไมม ีวญิ ญาณท่นี า สะพงึ กลัวซึง่ อยใู นทน่ี น้ั . บทวา วคิ าหยิ ไดแก เขาไปแลวโดยลาํ ดบั . บทวา อนิชฺ มาเนน เปนตนเปนกายพเิ ศษ. อธิบายวาดว ยทัง้ กายเห็นปานนี.้ ดว ยคําวา สจุ ารรุ ปู  วต ทา นกลาววา ทา นแหงฌานดียงิ่ หนอ. บทวา วนวสฺสโิ ต มุนิ ไดแก พระมุนคี ือพระพทุ ธเจา ทรงอาศัยปา. บทวา อทิ  ความวา เหตทุ ่ที า นน่ังในปาอยางนน้ี ่ี ยอ มปรากฏเปนสงิ่ ที่นาอศั จรรยแกขา พเจา. บทวา ปต ิมโน ไดแ ก ผูมจี ติ ยนิ ดี. บทวา วเน วเสไดแก อยูใ นปา. บทวา มฺามห ความวา ขา พเจา ยอ มสําคัญ บทวา โลกาธิปต-ิสหพยฺ ต ไดแก ความเปนสหายของทาวมหาพรหมผูเ ปน ใหญใ นโลก. บทวาอากงฺขมาโน แปลวา ปรารถนาอยู. คาํ วา ตวิ ธิ  อนุตฺตร น้ี ทานกลา วหมายพรหมโลกน้ันแหละ. บทวา กสมฺ า ภว วิชนมรฺ มสสฺ โิ ต ความ

พระสุตตนั ตปฎก สงั ยุตตนกิ าย สคาถวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนา ท่ี 293วา ถาไมเ ปน อยา งน้ี เราเขา ใจวาทานหวังพรหมโลกอันดับแรก พราหมณถามวา เมอ่ื เปน อยางน้ี ทานจงบอกแกเรา เหตุไร ทา นจึงชอบอยูปา. บทวาพรฺ หฺมปตฺติยา แปลวา เพ่อื ถึงความเปนผูประเสริฐในทน่ี ี้ ขอ น้ี พราหมณถามโดยอาการอน่ื อีกวา เพราะเหตุไร ทา นจงึ ทาํ ความเพยี ร. บทวา กงขฺ า ไดแกต ณั หา. ดว ยบทวา อภินนฺทนา นี้ แมต ณั หาทานก็เรียกวา อภนิ นั ทนา. บทวา อเนกธาตสู ุ ไดแ ก ในอารมณท ้งั หลายมสี ภาวะมากมาย. บทวา ปุถู ไดแ ก ตัณหาหรือกเิ ลสท่เี หลือมปี ระการตา งๆบทวา สทา สติ า ไดแ ก อยูในอาํ นาจตลอดกาลเปน นิตย. บทวา อาณ-มูลปปฺ ภวา ไดแก ตัณหาเปน ธรรมชาติมีอวิชชาเปน มลู ราก. ดวยบทวาปชปฺปติ นี้ กต็ ัณหาทานเรยี กวา ปชัปปต า โดยเปนเหตุใหก ระซิบวาแมน เี้ ปน ของเรา แมน ้ี เปนของเรา. บทวา สพพฺ า มยา พยนฺตกี ตา ความวาตัณหาทงั้ หมดอนั เราทําใหส ้นิ สดุ คือหมดท่ีสุดแลว ดว ยอรหัตมรรค. บทวาสมลู ิกา ไดแก พรอ มดว ยสิ่งทีม่ อี วิชชาเปนมลู . บทวา อนุปโย ไดแกไมม ีตณั หาเขาไปใกล. ดว ยบทวา สพเฺ พสุธมเฺ มสุ วิสุทฺธทสสฺ โน น้ี ทรงแสดงถงึ พระสพั พญั ุตญาณ. ดวยบทวาสมโฺ พธมิ นุตฺตร ตรสั หมายเอาพระอรหัต. บทวา สิว ไดแ ก ประเสรฐิสุด. บทวา ฌายามิ ความวา เรายอมเพงดว ยฌาน ๒. บทวา วิสารโทไดแก ปราศจากความกําหนัด. จบอรรถกถากฏั ฐหารสตู รที่ ๘

พระสตุ ตนั ตปฎก สงั ยตุ ตนกิ าย สคาถวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท่ี 294 ๙. มาตุโปสกสูตร วา ดวยการเลย้ี งมารดาและบิดา [๗๑๓] สาวตั ถนี ทิ าน. ครงั้ นน้ั ทาตโุ ปสกพราหมณผ เู ลีย้ งมารดาเขาไปเฝาพระผูมพี ระ-ภาคเจา ถึงทปี่ ระทับ สนทนาปราศรยั กับพระผมู ีพระภาคเจา ครั้นผานการปราศรยั กันตามทําเนยี มแลว นัง่ ณ ทค่ี วรสว นขางหน่งึ มาตุโปสกพราหมณนัง่ อยู ณ ท่ีควรสวนขางหนงึ่ แลว ไดก ราบทลู พระผูมีพระภาคเจา ทา นพระ -โคดมผูเจรญิ ขาพเจาแสวงหาภกิ ษาโดยธรรมแลว เลีย้ งมารดาและบดิ า ขาพเจาทาํ เชน นี้ ชอ่ื วาทํากจิ ทค่ี วรทาํ หรือไม. พระผูมีพระภาคเจาตรัสวา ชอบย่งิ พราหมณ ทานทาํ ดงั น้ี ช่ือวาไดท าํ กจิ ทีค่ วรทําแลว ดวยวา ผใู ดแสวงหาภกิ ษาโดยธรรมแลว เลี้ยงมารดาและบิดาผนู ้ันยอ มไดบ ุญเปน อนั มาก. [๗๑๔] พระผมู ีพระภาคเจาผูพระสุคตศาสดา ครน้ั ตรัสไวยากรณ-ภาษิตนีจ้ บลงแลว จงึ ไดต รัสคาถาประพันธต อไปอีกวา บคุ คลใดเลี้ยงมารดาและบดิ าโดย ธรรม เพราะการบํารุงมารดาและบดิ านัน่ แล บณั ฑิตยอ มสรรเสริญบคุ คลนน้ั ในโลก น้ที ีเดียว บคุ คลน้นั ละไปจากโลกนแ้ี ลว ยอ มบันเทิงในสวรรค. [๗๑๕] เมอ่ื พระผมู ีพระภาคเจา ตรสั เชนนี้แลว มาตโุ ปสกพราหมณไดกราบทลู พระผูมพี ระภาคเจา วา ทา นพระโคดม ภาษิตของพระองคแจม แจงนัก ทา นพระโคดม ภาษิตของพระองคแ จม แจง นัก พระองคทรงประกาศธรรม

พระสตุ ตนั ตปฎ ก สังยุตตนกิ าย สคาถวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท่ี 295โดยอเนกปริยายดุจหงายภาชนะท่ีควาํ่ เปดของที่ปด บอกทางแกค นหลงทางสองประทีปในท่มี ดื ดว ยหวงั วา คนมีจกั ษุจะมองเหน็ รูปได ขาแตท า นพระ-โคดม ขาพระองคข อถงึ พระผูม พี ระภาคเจา กับพระธรรมและพระภกิ ษุสงฆเปนสรณะ ขอพระองคจงทรงจาํ ขา พระองควาเปนสรณะตลอดชีวติ ตงั้ แตวนั นี้เปนตน ไป. อรรถกถามาตุโปสกสตู ร ในมาตโุ ปสกสตู รท่ี ๙ วินจิ ฉัยดงั ตอไปน้ี :- บทวา เปจจฺ ไดแ ก กลับไปจากโลกนี.้ จบอรรถกถามาตุโปสกสตู รที่ ๙ ๑๐. ภกิ ขกสูตร วา ดว ยความเปนภกิ ษุ [๗๑๖] สาวตั ถนี ิทาน. คร้ังน้ัน ภกิ ขกพราหมณเขาไปเฝาพระผูม พี ระภาคเจาถงึ ทปี่ ระทับสนทนาปราศรัยกับพระผมู พี ระภาคเจา คร้นั ผานการปราศรยั กนั ตามธรรมเนียมแลวนง่ั ณ ทค่ี วรสวนขางหน่ึง ภกิ ขกพราหมณนงั่ อยู ณ ทค่ี วรสว นขา งหนึง่ แลวไดก ราบทูลพระผมู ีพระภาคเจา วา ขา แตท า นพระโคดมผเู จริญ ขาพระองคเปนคนขอ พระองคก เ็ ปนผูขอ ในความขอ น้ี เราจะตางอะไรกนั .

พระสุตตนั ตปฎก สังยุตตนิกาย สคาถวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนา ท่ี 296 [๗๑๗] พระผูมีพระภาคเจาตรสั วา บคุ คลหาชอ่ื วา เปน ภกิ ษเุ พยี งดวย การขอคนอื่นไม บุคคลสมาทานธรรม เปน พษิ หาชอ่ื วาเปน ภิกษุไดไม ผูใดใน โลกน้ลี ะบุญและบาปเสียแลว ประพฤติ พรหมจรรยดว ยถารพจิ ารณา ผูนน้ั แล ช่ือวาเปน ภกิ ษุ. [๗๑๘] พระผมู ีพระภาคเจาตรัสเชน นแ้ี ลว ภิกขกพราหมณไ ดก ราบทูลพระผูมพี ระภาคเจาวา ทานพระโคดม ภาษิตของพระองคแ จม แจงนกั ทานพระโคดม ภาษติ ของพระองคแ จม แจงนัก พระองคทรงประกาศธรรมโดยปรยิ าย ดุจหงายภาชนะท่คี ว่าํ เปด ของทป่ี ด บอกทางแกค นหลงทาง สอ งประทปี ในทม่ี ืดดว ยหวงั วา คนมีจกั ษมุ องเหน็ รูปได ขา แตทา นพระโคดมขา พระองคขอถงึ พระผูมีพระภาคเจากบั พระธรรมเเละพระสงฆเ ปน สรณะตลอดชีวติ ตง้ั แตวันนเ้ี ปนตน ไป. อรรถกถาภิกขกสตู ร ในภิกขกสูตรที่ ๑๐ มวี นิ จิ ฉยั ดงั ตอไปน้ี :- บทวา อธิ ไดแก ในความเปนภกิ ษุนน้ี ัน่ แล. บทวา วิส ธมมฺ ไดแ ก อกศุ ลธรรมทมี่ กี ลิน่ เหมน็ . บทวา วาเหตฺวา ไดแก ละไดดว ยอรหัตมรรค. บทวา สงขฺ าย ไดแ กญาณ. บทวา ส เว ภกิ ฺขูติ วจุ ฺจติ ความวา ผูนนั้ แล ทานเรยี กช่อื วา ภิกษุ เพราะทําลายกเิ ลสแล. จบอรรถกถาภกิ ขกสตู รท่ี ๑๐

พระสตุ ตันตปฎ ก สังยุตตนิกาย สคาถวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนา ท่ี 297 ๑๑. สังครวสูตร วา ดวยการอาบน้าํ ลางบาป [๗๑๙] สาวตั ถนี ทิ าน. สมยั นนั้ สังครวพราหมณอาศยั อยใู นกรุงสาวัตถี มีลัทธถิ ือความบรสิ ุทธิด์ วยนํ้า ปรารถนาความบรสิ ทุ ธด์ิ ว ยน้าํ ประพฤตกิ ารลงอาบน้ําชําระ-รางกายทั้งเวลาเยน็ เวลาเชาเปนนติ ย. ครัง้ น้ัน ทานพระอานนทนุง แลว ถือบาตรและจีวร เขา ไปบิณฑบาตในกรงุ สาวัตถีในเวลาเชา คร้ันเท่ยี วบณิ ฑบาตในกรุงสาวัตถแี ลว กลับมาเวลาหลังอาหาร เขา ไปเฝาพระผมู ีพระเจา ถงึ ท่ีประทบั ถวายบังคมแลวนง่ั ณ ทค่ี วรสวนขา งหนึง่ . [๗๒๐] ทานพระอานนทนงั่ อยู ณ ที่ควรสว นขา งหน่ึงแลว ไดก ราบทูลพระผมู พี ระภาคเจาวา พระเจาขา สงั ครวพราหมณอาศยั อยใู นกรุงสาวัตถีเขามลี ทั ธถิ อื ความบรสิ ทุ ธ์ิ ดว ยนา้ํ ปรารถนาความบริสุทธิ์ดวยนา ประพฤติการลงอาบน้าํ ชาํ ระรา งกาย ท้ังเวลาเย็นเวลาเชาเปนนติ ย ขา พระองคขอโอกาสขอพระผูมีพระภาคเจา จงเสดจ็ ไปหาสังครวพราหมณย ังท่ีอยอู าศยั ดว ยความอนุเคราะหเถิด พระเจา ขา. พระผมู พี ระภาคเจา ทรงรับดว ยดษุ ณภี าพ. คร้งั นนั้ เวลาเชา พระผมู ีพระภาคเจาทรงนงุ แลว ทรงถือบาตรและจีวรเสด็จเขา ไปหาสังครวพราหมณยงั ท่ีอยูอาศัย แลวประทบั นงั่ บนอาสนะท่ีเขาปูลาดไว. [๗๒๑] ลาํ ดบั นัน้ สงั ครวพราหมณเขาไปเฝาพระผมู พี ระภาคเจา แลวสนทนาปราศรยั กับพระผูมีพระภาคเจา ครัน้ ผา นการปราศรัยกันตามธรรมเนยี มนั่ง ณ ที่ควรสวนขางหนึ่ง.

พระสุตตนั ตปฎก สังยุตตนกิ าย สคาถวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนา ที่ 298 พระผมู ีพระภาคเจา ไดตรสั ถามสังครวพราหมณ ซ่งึ น่ังอยู ณ สว นขางหน่งึ วา ดกู อนพราหมณ เขาวา ทานมลี ทั ธถิ อื ความบริสุทธดิ์ ว ยน้าํ ปรารถนาความบรสิ ุทธ์ดิ วยนํ้า ทา นประพฤตกิ ารลงอาบนํ้าชาํ ระรางกาย ทั้งเวลาเย็นเวลาเชาเปน นติ ย จรงิ หรือ. สงั ครวพราหมณก ราบทลู วา จรงิ เชนนัน้ ทา นพระโคดมผูเจริญ. พ. ดกู อนพราหมณ ทานเหน็ อํานาจประโยชนอ ะไรจงึ ไดม ีลัทธิถือความบรสิ ทุ ธด์ิ ว ยน้ํา ปรารถนาความบรสิ ุทธ์ิดวยนาํ้ ประพฤติการลงอาบน้าํชาํ ระรา งกาย ทงั้ เวลาเยน็ เวลาเชาเปน นิตย. ส. ทานพระโคดม บาปกรรมใดทขี่ าพระองคท ําในเวลากลางวนั ขาพระองคลอยบาปกรรมน้ันเสียดว ยการอาบน้ําในเวลาเยน็ บาปกรรมใดท่ีขา พระองคท ําในเวลากลางคนื ขา พระองคลอยบาปกรรมน้ันเสียดวยการอาบน้ําในเวลาเชา ทานพระโคดม ขา พระองคเห็นอาํ นาจประโยชนน้แี หละ จงึ ไดช ่อืวา มีลทั ธิถือความบรสิ ุทธดิ์ ว ยนํา้ ปรารถนาความบรสิ ุทธด์ิ ว ยนํ้า ประพฤติการลงอาบนาํ้ ชําระรางกาย ทงั้ เวลาเยน็ ในเวลาเชาเปน นติ ย. [๗๒๒] พระผูมพี ระภาคเจา ตรสั วา ดกู อนพราหมณ หว งน้าํ คือธรรมมี ศลี เปน ทา ไมขุน สตั บุรษุ สรรเสรญิ ตอ สตั บุรุษ ซ่งึ เปน ที่ทีบ่ ุคคลผูถึงเวทอาบ แลว บคุ คลผมู ีตวั ไมเปยกเทา นน้ั จึงจะขา ม ถึงฝง ได. [๗๒๓] เม่อื พระผมู พี ระภาคเจาตรัสเชน นีแ้ ลว สงั ครวพราหมณไดกราบทูลพระผูมพี ระภาคเจาวา ทา นพระโคดม ภาษิตของพระองคแจม แจง นกั

พระสตุ ตนั ตปฎก สงั ยุตตนกิ าย สคาถวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาที่ 299ทานพระโคดม ภาษิตของพระองคแจมแจง นกั พระองคท รงประกาศธรรมโดยอเนกปริยาย ดุจหงายภาชนะทค่ี วาํ่ เปด ของที่ปด บอกทางแกค นหลงทาง สองประทีปในทม่ี ดื ดว ยหวงั วา คนมจี ักษจุ กั มองเห็นรปู ได ขา แตท านพระโคดมขาพระองคขอถงึ พระผูมีพระภาคเจา กบั พระธรรมและภิกษสุ งฆเ ปนสรณะ ขอพระองคท รงจําขาพระองควาเปน อุบาสก ผถู งึ พระรัตนตรยั เปนสรณะตลอดชีวติต้ังแตวนั นเี้ ปนตนไป. อรรถกถาสงั ครวสตู ร ในสังครวสูตรท่ี ๑๑ มวี ินิจฉยั ดังตอไปนี้ :- บทวา ปจเฺ จติ ไดแ ก ยอมปรารถนา คอื ยอมตอ งการ. คฤหัสถออ นวอนอยู จึงกลาววา สาธุ ภนเฺ ต. ไดย ินวา คฤหัสถนนั่ เปนสหายของพระเถระ. เพราะฉะนนั้ พระเถระทลู ขอรอ งดว ยคิดวา ผูเปน คนกาํ พราแมไดเ ราเปน สหาย อยาไดถือมิจฉาทท่ี ฏิ ฐแิ ออัดอยูใ นอบายเลย. อกี นยั หน่ึง พระเถระเขาใจอยูวา คฤหสั ถผูน้ี มบี ริวารมาก เม่อื เขาเล่ือมใส แลว ตระกลู ๕๐๐ ตระกูลจักประพฤติตามคาํ ส่งั สอน จงไดท ูลขอรอง. บทวา อตฺถวส ไดแ ก อานสิ งสของประโยชน คอื เหตุของประโยชน. บทวา ปาป ไดแ ก อกศุ ลกรรมมีปาณาตบิ าตเปน ตน . บทวา ปวาเหมิ ไดแก เราลงนา้ํ แคคอแลวใหล อยไปคอื ใหห นไี ป. คาถาวา ธมฺโม มีใจความดังกลาวแลวน่ันแล. จบอรรถกถาสังครวสตู รที่ ๑๑

พระสุตตนั ตปฎก สงั ยตุ ตนกิ าย สคาถวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท่ี 300 ๑๒. โขมทสุ สสูตร วาดวยธรรมของสภา [๗๒๔] ขา พเจา ไดสดับแลว อยางน้ี :- สมัยหน่ึง พระผมู พี ระภาคเจา ประทบั อยู ณ นคิ มชือ่ วา โขมทสุ สะของเจาศากยะ ในแควนสกั กะ. ครงั้ ในเวลาเชา พระผมู พี ระเจาทรงนงุ แลวทรงถอื บาตรและจวี ร เสด็จเขาไปบณิ ฑบาตยงั โขมทุสสนคิ ม. สมยั น้ัน พราหมณแ ละคฤหบดชี าวโชมทสุ สนคิ ม ประชมุ กันอยูในสภาดวยกรณียกจิ บางอยาง และฝนกําลังตกอยูประปราย. ลําดับนัน้ พระผูมีพระภาคเจา เสดจ็ เขาไปยงั สภาน้ัน. พราหมณและคฤหบดชี าวโชมทุสสนิคม ไดเห็นพระผมู ีพระภาคเจาเสด็จมาแตไ กล ครัน้ แลว ไดกลาวคําน้วี า คนพวกไหนชอ่ื วาสมณะโลน และคนพวกไหนรจู ักธรรมของสภา. [๗๒๕] ครั้งน้ัน พระผูม พี ระภาคเจา ไดตรสั กะพราหมณและคฤหบดีชาวโขมทุสสนคิ ม ดว ยพระคาถาวา ในทีใ่ ดไมม คี นสงบ ท่นี ั้นไมชื่อวา สภา คนเหลา ไดไมก ลา วธรรม คนเหลา นนั้ ไมชื่อวา คนสงบ คนละราคะโทสะ และโมหะแลว กลา วธรรมอยู คนเหลา นัน้ ชือ่ วาคนสงบ. [๗๒๖] เมือ่ พระผูมีพระภาคเจาตรัสอยางน้ีแลว พราหมณแ ละคฤหบดชี าวโขมทุสสนิคม ไดก ราบทลู พระผมู ีพระภาคเจา วา ทา นพระโคดม