TURKCE

01 SÖZCÜKTE ve SÖZ ÖBEKLER‹NDE ANLAM Sözcükten ve söz öbeklerinden anlad›¤›m›z Sözcüklerin as›l anlamlar› daima di¤erlerinden önceliklidir. Sözcüklerin mecaz anlamlar› yayg›n bir kullan›ma sahiptir. Deyimler dilin as›l dokusunu oluflturan söz öbekleridir. Terimler baz› sözcüklerin özel anlam alan› oluflturmas›d›r. Baz› sözcükler ayn› anlamlar› karfl›lar: Efl anlaml›l›k Baz› sözcükler benzer anlamlar ifade eder: Yak›n anlaml›l›k Evrende karfl›t olay ve olgular vard›r: Z›t anlaml›l›k Anlam› farkl› baz› sözcükler ayn› seslerden oluflur: Efl seslilik Soyutluk / Somutluk Bir sözü benzetme olmaks›z›n bir baflkas›n›n yerine kulland›¤›m›z olur: Ad aktarmas› Bir sözü birkaç sözcükle anlatmak mümkündür: Dolaylama Baz› sözcükler do¤adaki seslerin taklidinden do¤mufltur: Yans›ma sözcükler ‹ki sözcük bir arada özel bir anlam ifade edebilir: ‹kilemeler Sözcükler öbekleflerek yeni anlamlar kazan›r. Önemli baz› ayr›nt›lar

YÖRÜNGEDEK‹ KAVRAMLAR gerçek anlam s. 13 mecaz anlam s. 14 deyimler s. 15 terim (kavram) anlam› s. 15 efl anlaml›l›k s. 16 yak›n anlaml›l›k s. 16 z›t anlaml›l›k s. 17 efl seslilik s. 17 soyutluk / somutluk s. 17 ad aktarmas› s. 18 dolaylama s. 18 yans›ma sözcükler s. 19 ikilemeler s. 19 söz öbekleri s. 20 ayr›nt›lar s. 21 12

SÖZCÜKTE VE SÖZ ÖBEKLER‹NDE ANLAM 1.1 Sözcükten ve söz öbeklerinden anlad›¤›m›z Bu temel ilke, dili gramer aç›s›ndan çözümlemede ve anlam yönünden kavramada bizlere kolayl›k Bu konunun sorular›, bir sözün cümle içindeki an- sa¤layacakt›r. lam›n›n aç›k olarak belirlenebilmesi temeline da- yand›r›lm›flt›r. Ayr›ca gerçek anlam, gerçek anlam Baz› kitaplarda yer alan ve daha çok yazarlar›n d›fl›nda kullan›lma, (mecaz anlam) mürsel mecaz, kendi görüfllerini yans›tan uç anlam, uç karfl›t an- dolaylama, bir sözün veya söz öbe¤inin ne anlama lam gibi kavramlar›n ÖSYM taraf›ndan bugüne de- geldi¤i... fleklinde sorular gelmektedir. ¤in sorulmad›¤›n› görüyoruz. ÖSYM'nin söz kavram›yla; Bu konuyla ilgili sorular›n çözülebilmesi, geliflmifl bir dil mant›¤›n›, dilin inceliklerine vak›f olmay› ge- – dilin anlaml› en küçük birimini, kelimeyi, rektiriyor. Verilen sorular›n titizlikle çözülmesi bu yetene¤inizi gelifltirecektir. – söz öbeklerini Sözcük, dilin anlaml› veya görevli en küçük birimi- – cümleleri dir. Baz› sözcükler tek bafl›na anlaml› oldu¤u hal- de, baz› sözcükler tek bafl›na aç›k bir anlam tafl›- karfl›lad›¤›n› dikkate almal›y›z. maz. Sözcüklerin bir varl›¤›, bir kavram ya da olguyu Sana dün bir tepeden bakt›m aziz ‹stanbul karfl›lamak için kurdu¤u yeni anlam birliklerine söz öbe¤i diyoruz. Bir söz öbe¤i birden fazla sözcük- dizesindeki bütün sözler tek bafl›na anlaml›d›r. ten oluflur. Ana gibi yâr olmaz. Sözcükler, evrendeki varl›klar›n, kavramlar›n, ol- gular›n, eylemlerin... dildeki karfl›l›klar›d›r. Dolay›- Çal›flmak ve baflarmak bizler için birer hedef olmal›. s›yla evrende ne varsa ve hangi iliflkiler yürürlük- cümlelerinde yer alan \"gibi\", \"ve\", \"için\" sözcükle- teyse dilde de onlar›n olmas› do¤ald›r. rinin anlam› ancak cümle içinde aç›kl›k kazan›r. Sözcük ve genel olarak dil alan›ndaki incelemeler- Sözcükte anlam konusunu gerçek anlam, mecaz de bu temel ilkenin göz ard› edilmesi yanl›fllara yol anlam ve terim anlam› çerçevesinde inceleyelim. açacakt›r. 1.2 Sözcüklerin as›l anlamlar› daima di¤erlerinden önceliklidir. Bir sözün ilk ve temel anlam›na ‘gerçek anlam’ de- örnek soru nir. Buna sözcü¤ün tek bafl›na düflündürdü¤ü ilk anlam›, söylendi¤inde akla gelen ilk anlam› veya I. Onun bu piflkinli¤ine bir anlam veremedik. sözlüklerdeki ilk anlam› da denir. Gerçek anlam›n II. Ço¤unluk sa¤lanamad›¤› için toplant› ertelendi. zaman içinde geliflip çeflitlenmifl haline yan anlam III. Cesaretinin k›r›lmas›na sen sebep oldun. denebilmektedir. Yan anlam, gerçek anlam›n aç›- IV. Çevre temizli¤ine önem vermek gerekir. l›mlar›ndand›r. Yukar›daki cümlelerin hangilerinde alt› çizili sözcükler Elindekileri yavaflça yere b›rakt›. (Gerçek) gerçek anlam› d›fl›nda (mecaz anlam›yla) kullan›lm›flt›r? ‹ki ay çal›flt›ktan sonra iflini b›rakt›. (Yan) Askere giderken yafll› annesini bizlere b›rakt›. (Yan) A) I. ve II. B) I. ve III. C) II. ve III. Zaten kötü al›flkanl›klar› yok say›l›rd›, olanlar› da b›rak- t›. (Yan) D) II. ve IV. E) III. ve IV. Bu cümlelerde yer alan 'b›rakmak' eylemi gerçek ÖSS 1991 anlamlarda (sözlük anlam› ve yan anlamlar) kulla- n›lm›flt›r. çözüm I. cümledeki “piflkinlik” sözcü¤ünün ilk anlam› “atefl- 13 te piflmifl olma” d›r. Ancak cümlede bambaflka bir an- lam kazanm›fl: “Hiç ald›r›fl etmeyen, umursamayan.” III. cümledeki “K›r›lmak” sözcü¤ü de gerçek anlam›n- da de¤il. Sözcük, “Parçalara ayr›lmak” anlam›ndan uzaklafl›p “yitmek” anlam›nda kullan›lm›flt›r. Cevap B

SÖZCÜKTE VE SÖZ ÖBEKLER‹NDE ANLAM 1.3 Sözcüklerin mecaz anlamlar› yayg›n bir kullan›ma sahiptir. Bir sözün benzetme, yak›flt›rma, soyutlama... gibi yöntemlerle gerçek anlam›n›n d›fl›nda kullan›lmas›d›r. Mecaz anlaml› sözcükler, yepyeni bir anlam kazanm›flt›r. Kalemin ucu s›k s›k k›r›l›yor. Sözlerimize k›r›ld›¤›n› anlam›flt›k. \"k›r›lmak\" sözü ilk cümlede gerçek, ikinci cümlede mecazî bir anlam tafl›yor. Afla¤›daki cümlelerde alt› çizili sözlerin gerçek veya mecaz anlamda kullan›ld›¤›n› belirtelim: Gerçek anl. Mecazi anl. Geçen sonbahar› çok iyi hat›rl›yor. Da¤lar susarken konuflurduk tepelerde. Bu durum beni ba¤lamaz, bildi¤im gibi davran›r›m. O eflsiz manzara hayalimde canland›. Sisli bir da¤ ete¤inde isli birkaç evce¤iz. Gönlümden garip hisler gelip geçiyor. Bizi kuru bir teflekkürle u¤urlad›lar. örnek soru örnek soru Afla¤›daki cümlelerin hangisinde alt› çizili sözcük me- Maviyle yeflilin kucak kuca¤a oldu¤u Kanl›ca, hep k›- caz anlam›yla kullan›lm›flt›r? p›r k›p›r, hep hayat dolu ve hep kendi gibi kalmak is- tiyor. A) Gelecek hafta bugün yine buluflal›m. B) Az sonra beyaz bir at üstünde gelin göründü. Bu cümlede geçen “kendi gibi kalmay› istemek” sö- C) Çocu¤u uyutmak için odaya götürdü. züyle anlat›lmak istenen, afla¤›dakilerden hangisidir? D) Bu bofl sözleri dinlemekten b›km›flt›. E) Akrabalar›n› görmek, onlarla konuflmak istiyordu. A) Sahip oldu¤u özellikleri koruma çabas› içinde ol- mak ÖSS 1995 B) Önemli bir yer oldu¤unu kan›tlamaya çabalamak C) Benzerlerinden farkl› olmaya çal›flmak D) En iyi biçimde tan›t›lmay› istemek E) Canl›l›¤›n› çevresine hissettirmek ÖSS 2000 çözüm “bofl” sözünün ilk anlam›, “içinde bir fley bulunma- çözüm yan” d›r. Verilen seçenekte ise \"faydas›z, gerçek ol- \"kendi gibi kalmay› istemek” sözü, cümle içinde yeni bir anlam kazanm›flt›r. Bu sözle anlat›lmak istenen, mayan\" anlamlar›nda kullan›larak sözcü¤e mecaz sahip oldu¤u özellikleri, de¤erleri korumaya çal›fl- makt›r. anlam kazand›r›lm›flt›r. Cevap A Cevap D Sözün gerçek anlam›yla mecaz anlam› aras›nda kimi zaman aç›kça belirle- nebilen, kimi zaman da yorumla ulafl›labilen bir ilgi daima vard›r. Bu alt bafll›¤›n pekiflmesi için Kavrama Testi 1 / 1 ve 2. sorular› hemen çözelim. 14

SÖZCÜKTE VE SÖZ ÖBEKLER‹NDE ANLAM 1.4 Deyimler dilin as›l dokusunu oluflturan söz öbekleridir. Deyimler, mecaz (gerçek anlam›n›n d›fl›nda) an- çözüm lamlar üzerine kurulmufl dil birlikleridir. Fakat bu, Cümlelerdeki deyimleri belirleyerek ifle bafllayal›m. genellikle bir sözün mecaz anlam›ndan çok, bu dil birli¤inin topluca mecaz anlam›d›r. I. → gözünü k›rpmamak II. → uykusunu almamak ‹¤ne atsan yere düflmemek, gözden düflmek, dile gel- III. → uykusu gelmemek mek, saçlar›n› a¤artmak, el ele vermek, kula¤›n› ç›nlat- IV. → uykusu a¤›r mak, diline dolamak, dört ayak üzerine düflmek... V. → gözüne uyku girmemek Deyimler, yo¤un bir anlam›, k›sa ve kal›plaflm›fl ifa- I. ve V. deyimelirn hiç uymamak / uyuyamamak anla- delerle ve somutlaflt›rarak verebilmenin önemli ör- m›nda oldu¤unu görüyoruz. nekleridir. Bunlar da her söz öbe¤i gibi birden çok sözcükten oluflur. Deyimi oluflturan sözcükler tek Cevap A bafl›na de¤il, topluca bir anlam› üstlenir. Anlamlar› kifliden kifliye veya kullan›ld›¤› yere göre de¤ifl- örnek soru mez. Kal›plaflm›flt›r; söyleniflleri de¤ifltirilemez. \"‹ncir çekirde¤ini doldurmak\" yerine \"üzüm çekir- Ozan›n ilk fliir kitab›n› bunca y›l ertelemesinin nedeni de¤ini doldurmak\" denilemez. ÖSYM deyimlerin gizlenmeyi seven bir kiflili¤inin olmas›ndan çok, yaz- özelliklerini veya atasözlerinden farkl› yönlerini d›klar›n› kolay kolay be¤enmeyen, kusursuzu arayan de¤il, dildeki günlük kullan›mlar›n› temel alan soru- biri olmas›yd› san›yorum. lar sormaktad›r. Bir sözün küçümseme, hakaret etme, yerme... gibi amaçlar- Kendisinden böyle söz edilen bir sanatç› afla¤›daki la ve kaba bir kullan›mla kal›plaflm›fl hâline argo denilir. deyimlerden hangisiyle nitelendirilebilir? voltay› almak, jetonu düflmemek, leyla (flaflk›n), araklamak A) ‹¤neyle kuyu kazan (çalmak), asmak (ihmal etmek) ... B) ‹fli bafl›ndan aflk›n olan Baz› argo ifadeler deyim konumuna gelmifl olabilir. C) ‹fline dört elle sar›lan D) ‹flini sa¤lama ba¤layan örnek soru E) ‹nce eleyip s›k dokuyan I. Hasta sabaha kadar gözünü k›rpmam›flt›. ÖSS 2008 II. Dün akflam geç yatt›¤›ndan uykusunu alamam›flt›. III. Uykum gelmesin diye s›k s›k yüzümü y›kad›m. çözüm IV. Uykusunun a¤›r oldu¤unu herkes bilirdi. V. Dünkü tart›flma yüzünden bütün gece gözüme Deyim anlamlar›n› bilip bilmedi¤imizi yoklayan bu soruda “titiz, dikkatli ve özenli” bir insan anlat›l›yor. uyku girmedi. “‹nce eleyip s›k dokumak” deyiminin anlam› budur. Yukar›daki cümlelerin hangilerindeki deyimler an- Cevap E lamca birbirine yak›nd›r? A) I. ve V. B) II. ve III. C) II. ve IV. D) III. ve IV. E) IV. ve V. ÖSS 1991 Bu alt bafll›¤›n pekiflmesi için Kavrama Testi 1 / 3, 4, 5, 6, 7 ve 8. sorular› hemen çözelim. 1.5 Terimler baz› kelimelerin özel anlam alan› oluflturmas›d›r. Bir sözün bilim, sanat, meslek... gibi bir alanda, Bu iflte bir nokta kadar menfaatim yok. 15 özel bir anlamda kullan›lmas›d›r. Sözün belirli alan- ↓ lara özgü bir anlam oluflturmas› ve bu anlam›yla kal›plaflmas›d›r. terim de¤il (mecaz anlam) Nota, solfej, makam, ses, t›n›... müzik alan›yla; harf, Yarg› bitince cümlenin sonuna nokta konur. hece, cümle, paragraf, metin... dil alan›yla ilgili te- terimdir rimlerin baz›lar›d›r. Terim anlam› oluflturmufl sözler kiflilere göre de¤i- Terim olarak kullan›lan sözcükler, mecaz anlam fliklik göstermez. kazand›klar›nda terim olmaktan ç›karlar. Sözlerin çeflitli alanlarda bu tür anlamlar kazanmas›, bu alanlardaki ihtiyac› karfl›lama amac›na yöneliktir.

SÖZCÜKTE VE SÖZ ÖBEKLER‹NDE ANLAM 1.6 Baz› kelimeler ayn› anlamlar› karfl›lar: Efl anlaml›l›k Farkl› sözcüklerin ayn› anlam› karfl›lamas› durumu- örnek soru dur. Ayn› dile ait olan sözcüklerden efl anlaml› gibi Afla¤›daki cümlelerin hangisinde \"ifl\" kelimesi \"dav- görünenler aras›nda küçük de olsa anlam farkl›l›k- ran›fl\" anlam›nda kullan›lm›flt›r? lar› vard›r. Dolay›s›yla bir dilin as›l yap›s›nda efl an- laml› sözcük yoktur. Bunlar genellikle komflu diller- A) Ona borç vermekle çok iyi bir ifl yapt›n do¤rusu. den devflirilmifltir. B) fiair, yazar ve ö¤retmen olarak ifli oldukça a¤›r. kara - siyah / ak - beyaz / han - sultan / kurum - mües- sese / yenilemek - revize etmek / yal›t›m - izolasyon C) Ne tür bir ifl arad›¤›n› anlayamad›m. Bu sözler bazen birbiri yerine kullan›l›r, bazen kul- D) Bankadaki ifli uzun sürdü¤ü için gelememifl. lan›lmaz. E) Bu bir zevk ifli, herkes istedi¤i gibi giyinir. Yeniçeri Oca¤› Osmanl›'n›n temel kurumlar›ndan biriydi. Yeniçeri Oca¤› Osmanl›'n›n temel müesseselerinden ÖSS 1985 biriydi. Çaba göster; yüzümü kara ç›karma. çözüm Çaba göster; yüzümü siyah ç›karma. “ifl” sözcü¤ü B ve C seçeneklerinde “u¤rafl›” anla- ‹lk örnekteki sözler, birbiri yerine kullan›labilmifl, m›nda, D seçe¤inde “yap›lmas› gereken hizmet” an- ikinci örnekte ise uygun düflmemifltir. lam›nda, E seçene¤inde “anlay›fl” anlam›nda kulla- n›lm›fl, A seçe¤inde ise “davran›fl” anlam›nda kulla- n›lm›flt›r. Cevap A Bu alt bafll›¤›n pekiflmesi için Kavrama Testi 1 / 9. ve Kavrama Testi 2 / 9, 10. sorular› hemen çözelim. 1.7 Baz› kelimeler benzer anlamlar ifade eder: Yak›n anlaml›l›k Bir varl›¤›, kavram›, olguyu veya eylemi as›l olarak örnek soru tek söz karfl›lar. Ama bunlar›n farkl› durumlar›na, kiflilerin farkl› alg›lay›fllar› eklenince yak›n anlama I. Onun böyle davranmas›na önce bir anlam vere- gelebilecek sözcükler ortaya ç›kar. medim. üflümek - donmak / pis - kötü / demek - söylemek II. Bir zamanlar ben de seyahati severdim. / bakmak - görmek III. Bu ifle y›llarca emek vermifl bir insand›. IV. Çoktand›r böyle güzel bir film izlememifltim. Yak›n anlaml› sözlerde anlam ortakl›¤› oldu¤u gibi V. Eskiden burada yemyeflil bir orman vard›. anlam farkl›l›¤› da vard›r. Bundan dolay› böyle söz- ler, kimi zaman birbiri yerine kullan›labilirken, kimi Bu cümlelerin hangilerindeki alt› çizili sözler birbiri- zaman kullan›lamaz. ne yak›n anlamdad›r? b A) I. ve IV. B) II. ve III. C) II. ve V. ab a D) III. ve IV. E) III. ve V. çözüm 1989 Yak›n Anlaml› Sözlerde Anlam ‹liflkisi II. cümlede geçen \"bir zamanlar\" sözü ile, V. cümlede geçen \"eskiden\" sözü \"önceleri\" anlam›na gelmektedir. Cevap C Bu alt bafll›¤›n pekiflmesi için Kavrama Testi 1 / 11. ve Kavrama Testi 2 / 6, 7, 8. sorular› hemen çözelim. 16

SÖZCÜKTE VE SÖZ ÖBEKLER‹NDE ANLAM 1.8 Evrende karfl›t olay ve olgular vard›r: Z›t anlaml›l›k Dil, evrende (kainatta) var olanlar›n ve olup biten- Ayn› do¤rultuda geliflen eylemler veya kavramlar lerin insan taraf›ndan ifadelendirilmesidir. Dolas›y- birbirinin karfl›t› de¤ildir. la z›t anlaml›l›k, hayatta karfl›tl›k belirten durumla- r›n dile aktar›lm›fl halidir. seslenmek ba¤›rmak hayk›rmak iyi-kötü / güzel - çirkin / a¤lama - gülme/ zengin - Bir eylemin olumsuzu onun karfl›t› say›lmaz. fakir / büyük - küçük... gelmek - gelmemek / kalkmak - kalkmamak Bu alt bafll›¤›n pekiflmesi için Kavrama Testi 1 / 12. soruyu hemen çözelim. 1.9 Anlam› farkl› baz› kelimeler ayn› seslerden oluflur: Efl seslilik Baz› sözcüklerin kök olarak hem eylem hem de Yüz verince astar›n› da istiyor. varl›k veya durum bildirdikleri (çift tabanl› oldukla- O zamanlar yüz liran›n bile k›ymeti vard›. r›) görülür. Bu kullan›mlar dilde, özellikle fliirde, benimsenmifl ve \"ayn› sesleri tafl›yan sözlerin farkl› anlamlara Farkl› anlamdaki sözcüklerin ayn› seslerden olufl- gelmesi\" fleklinde tan›mlanan \"cinas sanat›\" olufl- mas›na efl seslilik (sestefllik) denir. mufltur. at, at- / geç, geç - / tat, tat - / bit, bit - / var, var - / ... Zam an›nda almay›n, zaman›nda al›n. Bütün bunlar› yaz›n›z ama güzel olsun yaz›n›z. Ayn› seslerden oluflan baz› sözlerin birden fazla Dilerim mutlu geçsin bahar›n›z yaz›n›z. anlam› karfl›lad›¤› görülür. 1.10 Soyutluk / Somutluk Örnek soruyu çözerek konuyu pekifltirelim. Sözcüklerin her biri evrendeki bir varl›¤›n, kavra- örnek soru m›n ya da eylemin dile aktar›m›d›r. Sözcüklerin temsil ettikleri bu fleyler somutsa sözcükler de so- Anlam genifllemesi yoluyla somut anlaml› bir ad, bir mut, soyutsa sözcükler de soyut anlaml›d›r. de soyut anlam kazanabilir. Örne¤in, somut anlam›y- la ‘geçilen yer’ demek olan ‘yol’ kelimesi, ‘yöntem’ Somutlu¤u, befl duyu ile alg›lanma; soyutlu¤u, befl anlam›na gelerek soyut bir anlam da kazanm›flt›r. duyu ile alg›lanamama fleklinde tan›mlayabiliriz. Böyle bir anlam de¤iflmesini örneklendiren kelime, Ifl›k, tafl, su, hava, ses, renk, toprak, insan... somut afla¤›dakilerin hangisinde kullan›lm›flt›r? anlam tafl›rken; ak›l, düflünce, cennet, melek, sev- gi, dert... soyut anlam tafl›r. A) Bunu yapmaya yürek ister, bu her babayi¤idin har- c› de¤il. Bu tür biberler oldukça ac›d›r. / somut ‹htiyar bize dönerek ac› ac› gülümsedi. / soyut B) Bu gördü¤ün bulutlar, ya¤mur yüklü bulutlard›r. Son y›llarda ‹stanbul'un havas› tertemiz. / somut C) Bu da¤lar, geçit vermez sarp da¤lard›r. Onun bulundu¤u ortamlar›n havas› de¤ifliyor. / soyut D) A¤açlar, ilkyazda bir gelin gibi donan›rlar. E) Yap›n›n güzel bir görümü vard›; tafl, dantel gibi ifl- Sözlerin bu özelli¤inden yola ç›k›larak somutlama- soyutlama yoluna gidilmektedir. lenmiflti. Somut anlaml› bir sözcü¤ün cümlede soyut anlam 1983 kazanmas›na soyutlama; soyut anlaml› bir sözcü- ¤ün somut anlamda kullan›lmas›na da somutlama çözüm denir. “yürek” kelimesi gerçek (ayn› zamanda somut) anlam›y- la \"kalp\" demektir. A seçene¤inde ise \"cesaret\" anlam›n- da soyut (ayn› zamanda mecaz) olarak kullan›lm›flt›r. Cevap A Bu alt bafll›¤›n pekiflmesi için Kavrama Testi 2 / 1. soruyu hemen çözelim. 17

SÖZCÜKTE VE SÖZ ÖBEKLER‹NDE ANLAM 1.11 Bir sözü benzetme olmaks›z›n bir baflkas›n›n yerine kulland›¤›m›z olur: Ad aktarmas› Bir söz, anlam iliflkisi dolay›s›yla benzetme d›fl›ndaki çeflitli ilgilerle bir baflka sözün yerine kullan›labilir, bu anlam olay›na mürsel mecaz (mecaz-› mürsel) ya da ad aktarmas› denir. Dünyan›n en iyi raketleri karfl› karfl›ya geldi. / raket → tenisçi Lütfen ayaklar›n›z› ç›kar›n›z. / ayak → ayakkab› Mahalle ayn› olay› konufluyordu. / mahalle → mahalleliler ‹stanbul günden güne yeflilleniyor. / mecaz› mürsel yok ‹stanbul olaya seyirci kalm›flt›. / ‹stanbul → ‹stanbullular Bayram dolay›s›yla üç gün okul yok. / okul → e¤itim Çatma, kurban olay›m çehreni ey nazl› hilal / hilal → bayrak Nam›k Kemal'i okudun mu? / Nam›k Kemal → eserleri Mecaz-› mürsel, genellikle iki söz aras›nda “iç - d›fl, Bir söz benzetme amac› güdülerek bir baflka sözün yerine kullan›labilir. parça - bütün, araç olma” iliflkisi kurularak yap›l›r. Buna mürsel mecaz de¤il benzetme deriz : Güldükçe a¤z›nda incileri görünür. Örne¤in “iç” teki söyleyerek “d›fl” taki kastedilir. ‹nci: difl / benzetme örnek soru çözüm Bu dizelerde “yelken” sözüyle “yelkenli” (küçük tek- Marmara’da her yelken neler) kastedilmifltir. (parça - bütün iliflkisi) ‹lk dize- Uçar gibi nefleli deki “hilal” sözüyle de “bayrak” belirtilmek isteniyor. Yukar›daki dizelerde oldu¤u gibi, kimi sözler benzet- “Hilâl” de “bayra¤›n” bir parças›d›r. Dolay›s›yla bura- me amac› gütmeden kendi anlamlar› d›fl›nda kullan›l›r. da da parça - bütün iliflkisi vard›r. Afla¤›daki dizelerin hangisinde, bu örnektekine ben- zer bir kullan›m vard›r? Cevap A A) Dalgalan sen de flafaklar gibi ey nazl› hilâl B) Ben ezelden beridir hür yaflad›m hür yaflar›m C) Etmesin tek vatan›mdan beni dünyada cüda D) Bast›¤›n yerleri toprak diyerek geçme tan› E) Kim bu cennet vatan›n u¤runa olmaz ki feda ÖSS 1995 Bu alt bafll›¤›n pekiflmesi için Kavrama Testi 2 / 2. soruyu hemen çözelim. 1.12 Bir sözü birkaç kelimeyle anlatmak mümkündür: Dolaylama Bir sözle ifadelendirilecek bir kavram›n kal›plaflm›fl ola- örnek soru rak birden fazla sözle anlat›lmas›na dolaylama denir. \"Bir tek kelimeyle belirtilebilecek bir kavram›, birden Yavru vatan : K›br›s çok kelimeyle anlatmaya 'dolaylama' denir.\" Türkiye'nin kalbi : Ankara Afla¤›daki cümlelerin hangisinde, dolaylama yoktur? Bu örneklerde ve çözümlü soruda da görüldü¤ü gibi A) Anadolu'da ba¤ kütü¤üne, \"omça\" denir. dolaylamada, ilgili varl›¤›n veya kavram›n bir ifllevi B) Yavru vatandan yap›lan ihracatta önemli art›fllar öne al›nmaktad›r. Yani dolaylamaya \"ifllevsel bir ta- n›m\" demek de mümkündür. oldu. C) Ormanlar›n kral›, flimdi bir kafeste tutsakt›r. \"Kömür\" için : kara elmas D) Bal›kç›, \"Derya kuzular›!\", diye ba¤›r›yordu. \"O¤ul\" için : evimin dire¤i E) Büyük kurtar›c›, Anadolu'da yeni bir devlet yaratt›. \"Ankara\" için : Türkiye'nin kalbi çözüm ÖYS 1983 dolaylamalar›nda bu ifllevsellik aç›kça görülür. K›br›s: Yavru vatan, arslan: Ormanlar kral›, bal›k: derya kuzular›, Atatürk: büyük kurtar›c› fleklinde do- laylamayla anlat›lm›flt›r. Cevap A 18 Bu alt bafll›¤›n pekiflmesi için Kavrama Testi 2 / 3. soruyu hemen çözelim.

SÖZCÜKTE VE SÖZ ÖBEKLER‹NDE ANLAM 1.13 Baz› sözcükler do¤adaki seslerin taklidinden do¤mufltur: Yans›ma sözcükler Dilde baz› sözcüklerin do¤adaki seslerden yola ç›- Örne¤in; k›larak olufltu¤unu fark ederiz : ç›t, me, miyav, gür, fl›r›l, f›s, pat, çat, p›r, v›z... miyavlama – kediye ait horlama – insana ait Bu sesler dilde ifllenip türetilerek isim, s›fat, ey- f›s(›lt›) – rüzgara ait lem… çeflitli görevlerde kullan›labilir: gür(lemek) – gö¤e ait bir sestir. ç›t›rt›, ç›t›rdamak, ç›tlamak, ç›t ç›t... Yans›ma gibi görülen her ses böyle de¤ildir. Kiflne- gürültü, gürüldemek, gürlemek, gürültülü… mek, ötmek, ba¤›rmak gibi. Bu sözcükler, do¤ada ses hâlinde yoktur. Yani, atlar kiflnerken, kufllar da Bu sözcüklerin do¤adaki herhangi bir varl›¤›n (in- öterken bu sesleri ç›karmaz. Ancak ilgili eylem ve san, bitki, hayvan veya cans›z varl›klar›n) do¤al ha- hareketleri adland›r›rken insanlar bu sözcükleri reketlerinden do¤al seslerin taklidiyle olufltu¤unu kullanm›fllard›r. biliyoruz. 1.14 ‹ki sözcük bir arada özel bir anlam ifade edebilir: ‹kilemeler Ayn› sözcü¤ün, yak›n anlaml› sözcüklerin veya kar- Biri anlaml›, di¤eri anlams›z - biri di¤erinden elde fl›t anlaml› sözcüklerin tekrar›yla oluflur. ‹kileme- edilmifl - sözcüklerin tekrar›yla: lerde amaç, anlat›m› güçlendirmek, ilgiyi anlat›ma çekmektir. Ufak tefek, hasta masta, kötü mötü... Afla¤›daki örneklerle ikilemelerin meydana gelifl Ufak tefek bir adam yan›m›za yaklaflt›. yollar›n› inceleyelim. Yak›n anlaml› sözcüklerin tekrar›yla: ‹kisi de anlams›z sözcüklerin tekrar›yla: Do¤ru dürüst, efl dost, yalan yanl›fl... P›l› p›rt›, hapur hupur, ecifl bücüfl, ›v›r z›v›r... Verdi¤in yalan yanl›fl bilgilerle bizi yan›ltt›n. Abur cubur yemekten sak›n›n. Anlamdafl sözcüklerin tekrar›yla: örnek soru K›l›k k›yafet, ses seda, ata dede... Afla¤›daki cümlelerin hangisindeki ikilemeyi olufltu- Hâlâ atadan dededen kalma yöntemlerle çal›fl›yorsu- ran sözcükler tek bafllar›na kullan›lamaz? nuz. A) Yalan yanl›fl bilgilerle do¤ru bir karar veremezsin. Karfl›t anlaml› sözcüklerin tekrar›yla: B) Karfl›dan, güçlü kuvvetli görünüyordu. ‹leri geri, iyi kötü, afla¤› yukar›, az çok... Seninle iyi kötü günlerimiz oldu bu evde. C) M›r›n k›r›n etme de olanlar› anlat. Ayn› sözcü¤ün tekrar›yla: D) Aradan afla¤› yukar› on y›l geçti. A¤›r a¤›r, p›r›l p›r›l, h›zl› h›zl›... E) ‹ngilizceyi flöyle böyle bilir. A¤›r a¤›r ç›kacaks›n bu merdivenlerden. ÖSS - 1995 Tekrar edilen bu sözcük yans›ma sözcük de olabilir: çözüm Fokur fokur, flar›l flar›l, gürül gürül... Soban›n üstündeki çay fokur fokur kayn›yordu. C seçene¤indeki \"m›r›n k›r›n\" ikilemesi anlams›z sözcüklerden oluflmufltur; bu sözcükler tek bafl›na kullan›lamaz. Di¤er seçeneklerdeki ikilemeler anlam- l› sözcüklerden oluflmufltur ve bunlar› tek bafl›na kul- lanmak mümkündür. Cevap C Bu alt bafll›¤›n pekiflmesi için Kavrama Testi 2 / 4. soruyu hemen çözelim. 19

SÖZCÜKTE VE SÖZ ÖBEKLER‹NDE ANLAM 1.15 Sözcükler öbekleflerek yeni anlamlar kazan›r. Sözcükler, mecaz anlam kazanarak, benzetme yo- Soruyu çözerken, alt› çizili bölümün parçan›n destek- luyla, soyutlaflarak, somutlaflarak… bir araya gelir ledi¤i anlam› kazanaca¤›n› unutmayal›m. Nitekim bir ve kullan›ld›¤› cümleye özgü bir anlam yüklenir. baflka metinde, ayn› söz öbe¤i bir baflka anlama da ÖSS 2007’de sorulmufl flu cümleyi inceleyelim: gelebilir. Bu nedenle metni anlayarak, kavrayarak okumam›z çok önemli. Metinde bir yazar anlat›l›yor Bu son kitab›nda yazar, bilerek açmad›¤› ama aral›k b›- ve onun dil ve edebiyat kültürünün zenginli¤i örnek- rakt›¤› kap›lardan geçmeyi okurlar›na b›rak›yor. lerle ortaya konuyor. Bu durumda, “oksijeni bol or- tam” yazar›n sahip oldu¤u tüm bu sanatsal kaynakt›r, Bu cümlede geçen “yazar›n, kap›lar› bilerek açma- birikimdir. Soruda bunu E seçene¤inde görüyoruz. y›p aral›k b›rakmas›” sözünün anlam› sorulmufl so- ruda. ‹lgili söz öbe¤i, bu cümleye özgü bir anlam Bütün bu örnek çözümlerden hareketle söz öbek- kazanm›flt›r. Bu nedenle anlam›n›, bu cümle ba¤la- lerinin anlam›n› bulurken izlememiz gereken yol m›nda çözümlemeliyiz. Burada cümlenin anlam›n- haritas›n›n ana hatlar› flunlard›r: dan faydalan›r›z. Cümlede bir kitaptan ve okurlar- dan söz ediliyor. Demek ki yazar okurlar› her fleyi • Verilen parçay› her bak›mdan anlamak, kavramak hemen anlas›n istemiyor, onlar›n biraz çaba harca- malar›n› bekliyor. A seçene¤inde “Her fleyi söyle- • Sorulan söz öbe¤inin parçan›n anlam›yla iliflki- meme” ifadesi bulunuyor ki bu da bizim yakalad›- sini belirlemek ¤›m›z anlamla örtüflüyor. • Söz öbe¤inde, varsa, mecazl› anlat›mlar› par- fiimdi de ÖSS 2008’de sorulmufl bir söz öbe¤i so- çayla iliflkilendirerek çözümlemek rusunu inceleyelim. • Buldu¤umuz ifadeyi karfl›layan seçene¤i belir- Sokaktaki herkesti, her fleydi o; kediler, köpekler, topal lemek mart›lar, âfl›klar dahil herkes. Biricikli¤ini herkeslefltire- rek kurmufltu öykülerini. Kendini, anlatt›klar›yla özdefl- örnek soru lefltirdi. O çak›r gözler, kimsenin görüp alg›layamad›¤› gerçekleri gördü, baflkalar›n›n yazamad›¤› fleyleri yazd›. Özellikleri yönünden hiçbir ak›m içinde yer almayan flairler var. Bunlar, kendi kufla¤›ndan olanlar›n yaz- Bu parçadaki alt› çizili sözün anlam› nedir, düflü- d›klar›na da benzemeyen bir fliir yaz›yorlar. Bir kuflak nelim. Düflünürken ifadedeki mecazlar›, parçada- ya da gruba kat›lmad›klar› için fliirlerinin bulutsu bir ki ipuçlar›n›n yard›m›yla çözmeliyiz. “Biriciklik” görünüflü var. Bunlar› yazanlar, kendilerine özgü bu insan›n tekli¤ini, kendine özgü olmas›n› ifade fliirlerle fliirin bir mozaik oldu¤unu önümüzdeki bir- eder, “herkeslefltirmek” ise, bu kendine özgü ol- kaç y›l içinde gösterecekler. ma hâlini baflkalar›na genellefltirme, onlar›n kal›- b›na girmedir. Sorunun D seçene¤inde flu ifade Bu parçadaki alt› çizili sözlerle anlat›lmak istenen var: “Seçti¤i varl›klar›n dünyas›n› onlar›n kal›b›na afla¤›dakilerin hangisinde s›ras›yla verilmifltir? girerek kendine özgü biçimde anlatma” Gördü¤ü- müz gibi seçenekte hem kendine özgürlük hem A) Özellikleri ve s›n›rlar› belirgin olmayan – çeflitlilik de herkesleflme anlat›l›yor. içeren fiimdi de ÖSS 2005’de sorulmufl bir söz öbe¤i so- B) Düfl gücüne a¤›rl›k veren – teknik aç›dan kusursuz rusunu inceleyelim. C) Duygular› devindiren – sanat de¤eri tafl›yan Bu sanatç›m›z için bir dili bilmek, o dilin edebiyat›n› bil- mek demektir. O edebiyat›n gizli kalm›fl köflelerinde D) Belirli konular üzerinde yo¤unlaflan – birçok ögesi yatan fliirleri, öyküleri bilmek demektir. Gerek Türkçe olan gerekse Frans›zca yazd›¤› yaz›larda, zaman zaman öy- le al›nt›lar yapar ki flafl›r›r kal›rs›n›z. Halk fliirimizden, E) Kendinden öncekileri yads›yan – okur duyarl›¤›na özellikle tekke fliirimizden; ama ayn› zamanda bir Yu- nan, bir Bizans, bir ‹ran fliirinden... Resim, heykel, yaz›n seslenen LYS - 2010 gibi hangi sanat dal›ndan bir ürün ortaya koyarsa koy- sun, bunu, oksijeni bol bir ortamda oluflturmufl bir sa- çözüm natç›m›zd›r o. “bulutsu bir görünüflü” olmak belirginlikten uzak ol- may› ça¤r›flt›r›yor. Sisli bir havada görüntülerin net olmamas› gibi… Bu anlam›, parçan›n bafl›nda anlat›- lan, “bir fliir grubuna kat›lmama” ile gerekçelendirir- sek, bu flairlerin fliirlerinin özelliklerinin belirgin olma- d›¤›na (A seçene¤i) ulafl›r›z. “mozaik” kavram›, “çeflit- lilik” kavram›n› zihnimizde kolayl›kla uyand›rm›flt›r. Cevap A 20 Bu alt bafll›¤›n pekiflmesi için Kavrama Testi 2 / 10, 11 ve 12. sorular› ile Kavrama Testi 3’ün tüm sorular›n› hemen çözelim.

SÖZCÜKTE VE SÖZ ÖBEKLER‹NDE ANLAM 1.16 Önemli Baz› Ayr›nt›lar 4. Ayn› harflerle gösterilen baz› sözcüklerin ses- leri aras›nda ancak söyleniflte belli olan baz› 1. Birçok sözün çeflitli aç›l›mlarla (soyut-somut, farkl›l›klar vard›r. (Dolay›s›yla bu sesleri sestefl gerçek - mecaz vb.) çok farkl› anlamda kullan›la- saymamak gerekir. Bu gibi sözlerin sesleri bildi¤i bir gerçektir. Dolay›s›yla \"çok anlaml›l›k\" farkl›, harfleri ayn›d›r. gibi ayr› bir kavramdan bahsetmek gereksizdir. Seslerdeki bu farkl›l›¤›, harflere de yans›tmak al- 2. Bir söz, tekil oldu¤u hâlde özel bir kullan›mla fabenin imkanlar›yla ilgilidir ve pratikte vard›r: çokluk anlam› tafl›yabilir. Kar, bu y›l erken ya¤d›. Asker hafta sonu iznini teyzesinde geçirmiflti. / teklik Çok kâr ettik. Asker savafl için alarm durumunda. / çokluk Vücudundaki yara k›sa sürede iyileflti. 3. Bir söz farkl› cümlelerde farkl› anlamlara gele- Bir selam yollad›m nazl› yâra bilir. (Bu durum, cümlenin, sözcük üzerindeki etkisidir.) Bundan da flu ç›k›yor : ses ≠ harf. Hiçbir fley oldu¤u gibi kalm›yor, her fley günden güne Harfler, seslerin yaz›daki göstergesidir. Nitekim, de¤ifliyordu./ kendini yenilemek konuflurken harfleri de¤il sesleri kullan›yoruz. Bu koca araziyi flehirdeki bir bina ile de¤ifliyordu. / de¤ifltirmek Ana gibi yar olmaz. / benzetme Geldi¤i gibi ba¤›r›p ça¤›rmaya bafllad›. / an, zaman 21

BU KONUDA ÖZETLE... Konuların ve Kavramların Özeti 1. Sözcük, dilin anlaml› veya görevli en küçük biri- 7. Sözcüklerin anlamca yak›nl›¤›, karfl›lad›klar› midir. Baz› sözcükler tek bafl›na anlaml› oldu¤u kavramlar›n bir bak›mdan ortakl›k, benzerlik hâlde, baz› sözcükler tek bafl›na aç›k bir anlam göstermesidir. tafl›maz. 8. Ad aktarmas› ya da mecaz-› mürsel, bir sözcü¤ün 2. Sözcükler, kullan›ld›klar› cümleye göre ilk, temel çeflitli iliflkilerle bir baflka sözcük yerine kullan›l- anlamlar›ndan uzaklafl›r, yeni, baflka anlamlar mas›d›r. Bu iki sözcük aras›nda benzerlik iliflkisi kazan›r. Sözcüklerin ilk, temel anlamlar›na ger- olmamas› önemlidir. çek, kazand›klar› yeni anlamlara da mecaz anlam denir. 9. Do¤adaki sesleri taklit etmek, sözcük oluflturma- n›n bir yoludur ve bu yolla oluflan sözcüklere 3. Deyimler, mecaz anlaml›, kal›plaflm›fl dil birlikle- yans›ma ad› verilir. ridir. Anlamlar›, sözcükleri, kullan›ld›klar› cümle- ye göre de¤iflmez. 10. ‹kilemeler çeflitli yollarla iki sözcü¤ün bir arada kullan›lmas›yla oluflan söz öbekleridir. 4. Sözcükler özel birtak›m anlamlar kazanabilir. Bunlar, meslek, sanat, bilim dallar›na özgü kav- 11. Söz öbekleri, genellikle sözcüklerin mecaz anlam ramsal anlamlard›r ve terim ad›n› al›rlar. kazanmas›yla oluflur. Bunlar metin içinde yani ba¤lamda anlam kazan›r. 6. Karfl›t kavramlar› karfl›layan sözcükler z›t anlam- l› olarak adland›r›l›r. 22

Ö⁄REND‹KLER‹M‹Z‹ TEST EDEL‹M Kavrama Testi 1 ( 1.1 - 1.9 ) Kavrama Testi 2 ( 1.10 - 1.15 ) Kavrama Testi 3 ( 1.15 ) S›navlarda (ÖSS-ÖYS-YGS-LYS) Sorulmufl Sorular S›navlarda Sorulabilecek Sorular 23

KAVRAMA TEST‹ 1 1. Afla¤›daki cümlelerin hangisinde alt› çizili sözcük 4. Afla¤›daki cümlelerin hangisinde deyim, aç›klamas›y- gerçek anlam›n›n d›fl›nda kullan›lm›flt›r? la verilmifltir? A) Üstü kapal› bir anlat›m yolu izleyerek okuyucula- A) Üzülmesin, tats›zl›k olmas›n diye hep suyunca git- r›nda merak uyand›rmak istiyordu. tim ama bir fley de¤iflmedi. B) Bu kadar uzak oldu¤unu bilseydim sizinle burala- B) Bu yafllarda gençler ailelerine kafa tutar ve bunu ra kadar gelmezdim. kiflili¤ini göstermek gibi görür. C) Siz ne taraftan geldiniz bilmiyorum ama ben kes- C) Art›k sabredecek gücü kalmam›fl, b›çak kemi¤e tirme yolu kulland›m. dayanm›flt›. D) Hastal›¤› atlatm›fl galiba, çok güçlü görünüyor. D) Amac›m sizinle boy ölçüflmek, iflimde ne kadar iyi oldu¤umu göstermek de¤il. E) Birlikte geçirdi¤imiz günlerin hat›r›na el gibi dav- ranmasayd› bari. E) Son günlerde buluttan nem kap›yordu; ben de onu biraz yaln›z b›rakt›m. 2. (I) Su hiç flüphesiz hayat›n kayna¤›d›r; yeryüzünde ha- 5. Deyimler dile renk katar, cümlelerin anlamlar›n› güç- yat muhtemelen bütün sular kuruduktan sonra bite- lendirir. Türkçede ayn› kelimeyle oluflturulmufl pek cek. (II) Devlet denebilecek ilk ciddi organizasyonlar çok farkl› deyim vard›r. Bu kelimelerden biri de \"su.\" ve medeniyetlerin yükseldi¤i flehirler, nehir ve deniz ‹yi iliflki içinde bulunan insanlar için \"aralar›ndan su k›y›lar›nda kuruldu. (III) ‹nsanlar hayata tutunmak için I hep suya kofltular, gerekti¤inde bir yudum su için sa- s›zm›yor\", birini yak›ndan tan›mak anlam›nda da vaflt›lar da. (IV) ‹nsanl›k tarihi k›saca \"suyu aray›fl tari- II hi\" diye özetlenebilir. (V) Bunun için hemen her kül- “huyunu suyunu bilmek\" deyimleri kullan›l›r. \"Su gö- türde kutsall›k yüklenen su, tarihin hiçbir döneminde türmemek\" bir fleyin aç›k ve kesin oldu¤unu, \"akan sadece H2O olmad›, her zaman zengin bir kültürle akt›. III sular durmak\" önlenmesi imkâns›z durumlar› ifade Bu parçada numaralanm›fl cümlelerin hangisindeki al- IV t› çizili sözcüklerin ikisi de mecaz anlaml›d›r? etmek için kullan›lan deyimlerdir. Bir iflte yan›ndakini yar› yolda b›rakanlar, sözünden dönenler içinse \"su A) l. B) ll. C) lll. D) lV. E) V. V koyuvermek\" deyimi uygun düfler. Parçada numaralanm›fl bölümlerin hangisinde bir yanl›fll›k söz konusudur? A) l. B) ll. C) lll. D) lV. E) V. 3. Afla¤›dakilerin hangisinde yanl›fl anlamda kullan›lm›fl 6. Afla¤›dakilerin hangisinde deyim, aç›klamas›yla veril- bir deyim vard›r? mifltir? A) Her iflten anlar, sorunlar› ustal›kla çözer; gözünü A) Yaflad›klar›m› baflkalar›na ders olsun diye ka¤›da budaktan sak›nmayan biridir k›sacas›. döktüm. B) Yüzünden düflen bin parçayd› bugün belli ki bir B) Bugün a¤z›n› b›çak açm›yor, seni üzen bir fleyler fleylere can› s›k›lm›fl. olmal›. C) Merak etmeyin eli kula¤›nda, bu hafta anlaflma C) Ayaklar›ma kara sular indi, biraz durup dinlene- imzalanacak. lim art›k. D) Lütfen can›n› s›kma, incir çekirde¤ini doldurmaz D) Kalabal›¤› görünce konuflamad›m, dilim tutulmufl- bütün bunlar. tu sanki. E) Bir ak›lda durmuyorsun, böyle olunca da hiçbir E) Onlara bel ba¤lamayal›m, bu iflte bize hiçbir yar- plan› uygulayam›yoruz. d›mlar› dokunmaz. 24

SÖZCÜKTE VE SÖZ ÖBEKLER‹NDE ANLAM 7. Afla¤›dakilerin hangisinde bir deyim, aç›klamas›yla 10. Afla¤›dakilerin hangisinde, “geçmek“ sözcü¤ünün birlikte verilmifltir? anlam›yla kullan›m› birbirine uymamaktad›r? A) Sergide birçok sanatç› k›l› k›rk yararak oluflturduk- Anlam Kullan›m lar› eserlerini tan›tma f›rsat› buldu. A) B›rakmak, vazgeçmek: Kârdan geçtik, en az›ndan B) Yine acele karar vermifl, burnunun dikine gitmiflti. sermayeyi kurtarsak. C) Nas›l oldu anlayamad›m, kaflla göz aras›nda bizi B) Bir yerden baflka yere Kap›n›n önünden birkaç burada b›rak›p kaçm›fl. gitmek: kifli aceleyle geçiyor. D) Bu ifl senin bafl›n› daha çok a¤r›t›r, bence öncelik- le bu meseleyi halletmelisin. C) Üstünlük sa¤lamak: Yar›flta tüm rakiplerini geçti. E) Misafirlerine gereken sayg› ve ilgiyi göstermifl, on- lar› el üstünde tutmufltu. D) Yürürlükte bulunmak, Belediye otobüslerinde geçerli olmak: bu kartlar geçmiyor. E) Kullanmak, Bütün günüm ders faydalanmak: çal›flarak geçti. 8. – Burnunu sokmak 11. I. Bu eseri olufltururken Yunan mitolojisinden ve – Burnunun ötesini görememek II. Frans›z edebiyat›ndan esinlendi¤imi söyleyebilirim. – Burnunda tütmek III. – Burnu sürtmek Bu elefltirmen benim eserlerimi de¤erlendirirken IV. çok ac›mas›z davran›yor. Afla¤›daki cümlelerin hangisinde, bu deyimlerden herhangi birinin aç›klamas› yoktur? Çocukluk döneminde okudu¤u kitaplarla ufkunu ve kelime da¤arc›¤›n› gelifltirmifl, bu yolla farkl› A) Y›llard›r görmedi¤i memleketine özlem duyuyordu. dünyalar›n kap›lar›n› aralam›flt›r. B) Çok ileri gitti, bu ceza onu biraz usland›r›r. C) Plans›z çal›fl›rd›, yar›n ne yapaca¤›n› bilmezdi. Olaylar› böyle bir bak›fl aç›s›yla ele alman ve en D) O kendisinin en iyi oldu¤unu düflünür, kendini ince ayr›nt›lar› dahi yakalaman beni çok flafl›rtt›. çok be¤enir. Numaralanm›fl cümlelerin hangilerindeki alt› çizili E) Kendisini ilgilendirmeyen ifllere de kar›fl›rd›. sözcükler anlamca birbirine en yak›nd›r? A) I. ve II. B) I. ve III. C) II. ve III. D) II. ve IV. E) III. ve IV. 9. Afla¤›daki cümlelerin hangisinde \"b›rakmak\" sözcü¤ü 12. \"Yazar›n derme çatma üslubu, acemi olanlar›n bile dik- \"vazgeçmek, caymak\" anlam›nda kullan›lm›flt›r? katinden kaçm›yor.\" cümlesindeki alt› çizili sözün an- lamca karfl›t› bir söz afla¤›dakilerin hangisinde vard›r? A) Gözalt›ndaki üç kifliyi b›rakt›lar, di¤erlerinin sor- gusu devam ediyor. A) Roman, sa¤lam kurgusuyla okurlar›n gönlünü ka- zand›. B) Bu konuda kitap okumay› b›rakt›m, zaten ö¤rene- ce¤imi ö¤rendim. B) fiiirin özgün bir tarzda kaleme al›nmas› önemlidir. C) ‹laçlar›m› bu hafta önce b›rakt›m ama kendimi iyi C) Ak›c› anlat›m› ve yal›n diliyle öteki yazarlardan hissetmiyorum. ayr›l›yor. D) Israr etmeyi b›rakt›m çünkü sonuç alam›yorum. D) Bir yazar›n köksüz anlay›fllar›n izinden gitmesi ya- p›tlar›n› niteliksiz k›lar. E) B›rak›n kavga etmeyi, komflular›m›z rahats›z ola- cak. E) Gerçekçi anlat›m tarz›n› benimseyen yazar, bu y›l da ödül ald›. A-C-A / C-D-D / E-D-D / E-D-A 25

KAVRAMA TEST‹ 2 1. Afla¤›daki cümlelerin hangisinde \"tafl\" sözcü¤ü soyut 4. ‹kilemeler, cümle içinde farkl› görevler yüklenebilir; anlamda kullan›lm›flt›r? isim, s›fat, zarf olabilir. A) Otoyola düflen tafllar tehlike saç›yor. Afla¤›daki cümlelerin hangisindeki ikileme s›fat göre- B) Tafl yürekliler bile sevilmek ister. vinde kullan›lm›flt›r? C) Müzedeki tafltan heykeller gezenlerin ilgisini çekti. D) Tarihî tafl evler zamana direniyor. A) Etraf›ndakileri, yalan yanl›fl bilgilerle yanl›fl yön- E) Kumsala ad›n› yazd›m renkli tafllarla. lendiriyor. B) Kahvenizi so¤utmay›n s›cak s›cak için. C) Herkes k›sa k›sa konuflup yerine geçti. D) Bütün yaz›lar iç içe geçmifl, hiçbiri okunmuyor. E) S›k s›k bize u¤rar, hâlimizi hat›r›m›z› sorar. 2. Afla¤›daki cümlelerin hangisinde ad aktarmas› yap›l- 5. Zorlu geçen bir dört y›l›n ard›ndan nihayet mezun m›flt›r? oluyordu iflte. Annesi ve babas› mezuniyetini görmek için yollara düflmüfl, ‹stanbul'a gelmiflti. K›zlar›n›n A) Çok yoruldun art›k, ver de çantan› ben tafl›yay›m. sonunda bir alt›n bilezik sahibi olmas› onlar› çok B) ‹fl yerinden edindi¤im bilgiye göre son zamanlar- ama çok mutlu ediyordu. Ö¤renciler cüppe ve keple- riyle bir bir salona girerken bir alk›fl tufan› koptu. da iflini çok aksat›yormufl. C) Bu flehir, do¤al güzellikleriyle ve kültürüyle insan- Bu parçada afla¤›dakilerin hangisi yoktur? lar›n be¤enisini kazan›yor. A) Yans›ma B) Pekifltirme C) Dolaylama D) Bafl›n›n çok a¤r›d›¤›n› söyleyerek erkenden yat- D) Deyim E) ‹kileme mak istedi. E) fiiirleriyle hayat›n aynas› olmaya devam ediyordu. 6. Afla¤›daki cümlelerin hangisindeki alt› çizili sözcük- ler anlamca birbirine en yak›nd›r? 3. Bir sözcükle anlat›labilecek bir kavram›, anlam› etki- li k›lmak maksad›yla, birden fazla sözcükle anlatma- A) Senin yoklu¤unu hiç hissettirmedi, bizi çok iyi ya dolaylama denir. a¤›rlad›. Buna göre, afla¤›daki cümlelerin hangisinde dolayla- B) Her ayr›nt›y› hesaplamak, her fleyi tekrar tekrar ma yap›lm›flt›r? gözden geçirmek zorunday›z. A) Üç y›ld›r birden fazla denek üzerinde yapt›¤›m›z C) Ülkenin içlerine do¤ru sokuldular, birliklerimiz çal›flmalar bizi aç›klad›¤›m›z sonuçlara ulaflt›rd›. onlar› engelleyemedi. B) Modern ça¤›n en etkili iletiflim yollar›ndan biri D) Bu hataya göz yumamam, önlem almay› geciktir- olan beyaz perde, teknolojik geliflmeleri titizlikle meyin. takip ediyor. E) Yakalad›¤›m baflar›, elde etmek istediklerimin C) ‹nsanlara, sporun bar›fl ve kardefllik duygular›na anahtar› olacak. yasland›¤›n› anlatmaya çal›flsak da bu konuda so- mut sonuçlar elde etti¤imizi söyleyemem. D) Festivale kat›lan Türk filmlerinden üçü, çeflitli dal- larda ödüle lay›k görüldü. E) Ö¤rencilerimizi s›nav stresinden biraz olsun uzak- laflt›rmak için böyle bir etkinlik düzenledik. 26

SÖZCÜKTE VE SÖZ ÖBEKLER‹NDE ANLAM 7. l. Böyle tek bafl›na kalma, hiç de¤ilse bir arkadafl›- 10. Tarihte ve bugün yüksek bir medeniyet seviyesine n› arayal›m. ulaflm›fl milletleri incelersek onlar›n baz› temel de¤er- leri hayatlar›n›n esas› hâline getirdiklerini görürüz. ll. Hemen hemen bir saat oyaland›m, gelen giden olmad›. Bu cümledeki alt› çizili sözün yerine afla¤›dakilerin hangisi getirilirse cümlenin anlam› de¤iflmez? lll. Az kals›n kaza yap›yorduk, son anda arabay› fark ettim. A) baz› önemli de¤erleri toplumda gelifltirmek için gayret gösterdiklerini lV. Bu dosyay› olsa olsa sen gere¤i gibi inceleyebilirsin. B) kendi de¤erlerini baflkalar›na da benimsetmeye V. Dü¤ün salonunda neredeyse üç bin kifli vard›. çal›flt›klar›n› Numaralanm›fl cümlelerin hangilerindeki alt› çizili C) birtak›m temel de¤erlere var olduklar› sürece s›k› sözler anlamca en yak›nd›r? s›k›ya ba¤l› kald›klar›n› A) l. ve ll. B) l. ve lll. C) ll. ve V. D) birtak›m temel ilkelere uyulmas›n› zorunlu hâle getirdikleri D) lll. ve IV. E) lV. ve V. E) baz› temel de¤erleri toplumda yaflatmay›, hayatla- r› süresince hedefleri olarak gördüklerini 8. Afla¤›dakilerin hangisinde alt› çizili sözcükler anlam- 11. Ben kendi evimin önünü temiz tutmaya çal›fl›yorum. ca en yak›nd›r? Yoksa birileriyle karfl› karfl›ya gelmeyeyim, diye özel bir çabam yok. Kendi yap›p ettiklerime bak›p daha iyisini A) Dosyay› haz›rlad›m, pek yak›nda size sunaca¤›m. nas›l yapar›m, diye düflünüyorum. Baflkalar›n› elefltire- cek f›rsat›m olmuyor. Hep kendimle hesaplafl›yorum. B) Böyle plans›z hareket ederek projemizi zora soku- yoruz. Yazar, \"kendi evinin önünü temiz tutmak\" sözleri ile afla¤›dakilerden hangisini anlatmak istemifltir? C) Bu insanlar› anlamak, ne arzulad›klar›n› onlardan duymak istiyorum. A) Kendi eksiklerini gidermeye çal›flmak B) Baflka yazarlarla çat›flmaktan kaç›nmak D) Ulusal kültürünü koruyan, de¤erlerine sahip ç›kan C) Kendini öteki yazarlardan farkl› görmek biriydi. D) Birtak›m eksiklerin nedenlerini bilmemek E) Kendine özgü bir tarz gelifltirmek E) Olup bitenleri yorumlayarak kendi düflünceleriyle birlefltirerek sonuçlara ulafl›yor. 9. Afla¤›dakilerin hangisinde \"yer\" sözcü¤ünün anlam› 12. Ben yolculuklar›na yan›na bavul almadan ç›kan bir ile kullan›m› birbirine uymamaktad›r? yazar›m; çünkü bavulu bir yük olarak görüyorum. Her roman bir yolculuk de¤il mi? ‹flten ben bu yolcu- Anlam Kullan›m lu¤a; \"flurada flunu yapay›m, burada bu bana laz›m olur, flu da bulunsun bir kenarda.\" diye planlanm›fl, A) De¤er, anlam : Ablam›n kalbimde ayr› tüm malzemeleri haz›rlam›fl olarak ç›kmak istemiyo- B) Durum, konum : bir yeri vard›r. rum. Her fley kendi seyrinde aks›n, olaca¤› gibi olsun, C) Yeryüzü, toprak : en güzeli bu. D) Uygun ortam : Ailenin yerinde olsam E) Bölüm, taraf : ben de izin vermezdim. Bu parçadaki alt› çizili söz, yazar›n hangi niteli¤ini ifade etmektedir? Sars›nt›dan sonra yer çatlam›fl. A) Dolu dolu yaflamay› seven B) Romanlar›n› bir plan dahilinde yazmayan Senin bu insanlar ara- C) Roman yazarken gözlemlerinden faydalanmayan s›nda yerin olamaz. D) Öteki yazarlar› örnek almayan E) Her eserinde bir yenilik arayan Bu güzel beldenin her yerini gezdik. B-B-B / A-A-E / C-D-D / C-A-B 27

KAVRAMA TEST‹ 3 1. Büyük sanatç›lar›n biyografilerinde, biyografi yazar›- 4. En verimli ça¤›nda sa¤›r olan Beethoven, \"Tanr›, her- n›n, ortalama okurun be¤enisini kazanmak için dü- kesin kula¤›na bir fleyler f›s›ldar, benimkine ba¤›rd›.\" meni, sanatç›n›n yapt›¤› iflten yaflad›¤› fleye k›rmas› demiflti. Sanatç›lar›n hayat hikâyelerindeki o hiç de beni fliddetle mutsuz eden bir tutum. mütevaz› olmayan sözlerine bakt›kça pek ço¤unun o rahats›z edici duyguyla bar›flt›klar›n› görmek müm- Bu cümlede geçen \"dümeni k›rmak\" sözüyle afla¤›da- kün. Kimisinin kulaklar›n›n keskinli¤ine sürekli tak›- kilerin hangisi anlat›lmak istenmifltir? l›p duran o seslerle derdi vard›r; bir baflkas›n›n gördü- ¤ü ve duydu¤u her fleyi kelimelerden infla etti¤i haya- A) Konunun detaylar›na inmek lî dünyalara ilmekledi¤i sayfalarla. B) Nesnel bir tutum sergilemek Bu parçada alt› çizili bölümle afla¤›dakilerin hangisi C) Olumsuz noktalar› yans›tmamak anlat›lmak istenmifltir? D) Konuyu bir baflka noktaya yönlendirmek A) Kurmaca gerçeklik E) Ele al›nan konuya farkl› aç›lardan bakmak B) Duyguya dayal› bir anlat›m C) Dil ve anlat›mda yal›nl›k 2. Gazetecilik, gazetenin yayg›nlaflmas›na paralel ola- D) Tarafl› ve soyut ifadeler rak pek çok edebiyatç› için ikinci bir meslek olagel- E) Yazar›n hayat›ndan esere yans›yan unsurlar mifl ve böylece kalem oynat›lan bu iki alanda etkile- flim, aktar›m ve rekabet dinmeden sürmüfltür. Edebi- 5. Onun öyküleri, anlam›n› hiçbir zaman ilk elde aç›k yat tarihinde 盤›r açan pek çok edebiyatç›n›n par- etmeyen, hatta mümkünse bu anlam› olabildi¤ince maklar› gazete sütünuna de¤mifltir. Di¤er yandan örtmeye odaklanm›fl öyküler. Bir olay›n kendisinden unutulmamal› ki yazar-gazetecinin kalemi, gazete ziyade zihindeki ça¤r›fl›mlar›yla hareket eden, olay- sütununa mürekkebini b›rakmaya bafllad›¤›nda art›k dan çok temaya düflkün öyküler yaz›yor sanatç›. Ör- o haber, haberden ibaret de¤ildir. fiair ya da ne¤in okurunu gelip geçen trenlere tafl atan bir ço- yazarlar›n ço¤u haber olarak kalmayacak haberler cukla tan›flt›r›r yazar. Ama çok iyi biliriz ki onun bir yapm›fllard›r. öyküsünde bir tafl elden ç›km›flsa, kesinlikle hedefine varmayacak ve yazar o tafl› havada as›l› tutacakt›r. Bu parçada alt› çizili bölümde edebiyatç›lar›n yapt›- Parçada sözü edilen yazar›n, alt› çizili bölümde bah- ¤› haberlerin hangi niteli¤i anlat›lmak istenmifltir? sedilen anlat› yöntemini benimsemesinin nedeni afla- ¤›dakilerin hangisi olabilir? A) Kal›c› olmas› ve etkisini yitirmemesi A) Okuyucuda duygusal bir iz b›rakmak B) ‹nsanlar›n ilgisini çekecek nitelikte olmas› B) Öyküyü okuyucunun tamamlay›p sonuçland›rma- C) Günlük sorunlara de¤inmesi s›na f›rsat vermek D) Edebî nitelik tafl›yan yönlerinin bulunmas› C) Öznel bir tutum sergilemekten uzak durmaya ça- E) Okuyan› bir konuda ayd›nlatmas› l›flmak D) Öyküyü kurmaca bir gerçekli¤e dayand›rmak 3. Ünlü yazar Hayalhâne'den sonra yazd›¤› bu ikinci E) Okuyucuya bir mesaj ulaflt›rmak roman›nda okura metafor yüklü bir kurgu sunuyor. T›pk› modern fliir gibi ço¤ul okumalara aç›k bir ro- man var önümüzde. Alt› çizili bölümde, bu parçada sözü edilen romanla il- gili olarak afla¤›dakilerin hangisi anlat›lmak istenmifltir? A) Kahramanlar›n›n hayal ürünü olmas› B) Okuyucuya her okuyuflta farkl› anlamlar sunmas› C) Kurgusal bir yap›ya sahip olmas› D) Dil ve anlat›mda fliire yaklaflmas› E) Okuyucunun hayal gücünü gelifltirmesi 28

SÖZCÜKTE VE SÖZ ÖBEKLER‹NDE ANLAM 6 Modern edebiyat›n ve özellikle de roman›n bizde 9. Mehmet Akif böyle bir flairdi; müthifl sorumluluk geç filizlenmesi yazarlar›m›zda öyle bir mahcubiyet duygusuyla, as›l fliirin taflt›¤› iç dünyas›n›n kepenkle- yarat›r ki de¤il klasikler, yeni ç›km›fl eserlerin eleflti- rini kapat›p faltafl› gibi aç›lm›fl gözlerini inan›lmaz bir risi bile olabildi¤ince k›r›p dökmeden yap›l›r. Tanp›- dikkatle d›fl dünyaya çevirmiflti. nar ya da dilinin sivrili¤iyle nam salm›fl Yahya Kemal dahi, ça¤dafllar› Türk yazarlar›n romanlar›n› s›n›r› Parçada geçen \"iç dünyas›n›n kepenklerini kapat- zorlayan bir dille elefltirmekten sak›n›rlar. mak\" sözüyle anlat›lmak istenen afla¤›dakilerden hangisidir? Bu parçada alt› çizili bölüm yerine afla¤›dakilerin hangisi getirildi¤inde anlamda bir de¤iflme ya da A) fiiirinde kendine özgü anlat›m tarzlar› denememek bozulma olmaz? B) fiiir yazarken öznellikten uzaklafl›p nesnel davran- A) büyük bir özenle B) nazik bir dille mak C) fiiiriyle ilgili elefltirileri görmezden gelmek C) elefltirel bir üslupla D) ak›c› bir anlat›mla D) Kendi istedi¤i ve hayal etti¤i fliiri de¤il, okurun E) kimseyi incitme endiflesi tafl›madan bekledi¤i fliiri yazmak E) fiiirinde kendi duygular›n›, bireysel sorunlar›n› an- 7. Kitapta anlat›lan karakterlerin bugün yaflad›¤›m›z top- lumda her geçen gün azald›¤›n› söyleyebiliriz. Yazar, latmamak modern zamanlar›n hayat›n k›y›s›na itti¤i kahraman- lar› kay›t alt›na al›rken geçmifl zaman kipine müraca- 10. Bir elefltirmenin flu sözleri, onu tan›mlayabilecek en at etmiyor. Kahramanlar› ve onlar›n hayata katt›¤› güzel ifade bence: \"Gökkufla¤›nda yedi renk oldu¤u- zenginli¤i bu tarz anlat›mla yaflatmaya çal›fl›yor. na inanmay›p sekizincinin pefline düflen bir yazar.\" Gelene¤i, ustalar›n deneyimlerini reddetti¤i ya da Bu parçadaki alt› çizili bölümde afla¤›dakilerin han- önemsemedi¤i anlafl›lmamal› buradan. Bunlar› kabul gisi anlat›lmak istenmifltir? edip \"Bu kadar m›?\" diyerek \"daha\"n›n pefline düfler. A) fiimdiki zaman içinde canl› bir flekilde anlatmak Bu parçadaki \"gökkufla¤›nda yedi renk oldu¤una B) Geçmiflin de¤erleriyle birlefltirmek inanmay›p sekizincinin pefline düflen\" sözleri ile ya- C) Hayat›n her an›n› yans›tmak zar›n hangi özelli¤i anlat›lmak istenmifltir? D) Tarihî unsurlardan yararlanmamak E) Bilinen gerçeklerden yola ç›kmamak A) Belli bir çizgisi, kesin bir sanat tarz› olmayan B) Herkesi kucaklamaya çal›flan C) Gözlemlerini yorumlayarak aktaran D) Farkl› anlay›fllar›, yazarlar› takip eden E) Kal›plarla, genel kabullerle kendini s›n›rlamayan 8. Edebiyat›n geliflmesi, zenginleflmesi için iyi yazarlara 11. Cesur sanatç›lar› seviyorum; yenilikten korkmayanla- elbette ihtiyaç var. Ama bir de mücevhere de¤er bi- r›, farkl› olmaya çal›flanlar›... Her yenilik bir döne- çecek kuyumcular gerekiyor. Bir yap›t›n elefltirisini meçtir sanatç›n›n yaflam›nda. Bu dönemeçlere afl›r› yapacak donan›mda ustalar laz›m. h›zla girmemek gerek. Yenilik olmal› elbet ama her ad›m hesapl› at›lmal›. Bu parçadaki alt› çizili sözün anlam› afla¤›dakilerden hangisidir? Bu parçadadaki alt› çizili sözle anlat›lmak istenen afla- A) Gençlere yol gösterecek usta yazarlar ¤›dakilerden hangisidir? B) Görülmemifl güzellikte ve de¤erde eserler A) Be¤enilecek yenilikler yapmak C) Edebiyat eserlerinin de¤erlerini belirleyecek sanat B) Farkl› kesimlerin onay›n› almak adamlar› C) Yenilik yaparken dikkatli, ölçülü olmak D) Sanat anlay›fl›na ba¤l› kalmak D) Kabiliyetli ve çal›flkan genç yazarlar E) Yenilik yapan sanatç›lar› yavafl ve bilinçli izlemek E) Edebiyat eserlerinden beklentileri olan nitelikli okurlar 29 D-D-B / A-B / B-A-C / E-E-C

SINAVLARDA (ÖSS-ÖYS-YGS-LYS) SORULMUfi SORULAR 1. Afla¤›daki cümlelerin hangisinde, cümlede kullan›lan 4. I. Kendini daha fazla yorma; sonra hastalan›rs›n. deyimin aç›klamas› yoktur? II. Ya¤mur bafllamadan sen git; ben sonra gelirim. A) Onu birden karfl›mda görünce çok flafl›rd›m, göz- lerime inanamad›m. III. Sa¤daki çiçekçiden sonra ilk soka¤a sapacaks›n. B) Haz›rlanan tasla¤› henüz iyice incelemedim, ona IV. Kurumumuzda imza yetkisi, baflkandan sonra flöyle bir göz att›m. genel sekreterindir. C) Konuflmas›nda, dinleyicilerin ilgisini çekmeyen, V. Bu ifli sonra seninle birlikte yapar›z. konu d›fl› gereksiz fleyler söyledi, a¤›z kalabal›¤› etti. Yukar›daki numaralanm›fl cümlelerin hangilerinde \"sonra\" sözcü¤ü ayn› anlamda kullan›lm›flt›r? D) ‹fle bafllamadan önce deneyimli kiflilerin görüflleri- ni sormal›, onlar›n fikrini almal›s›n. A) I. ve II. B) II. ve V. C) III. ve IV. E) Bu konu üzerinde günlerce çal›flt›, sonunda iflin D) III. ve V. E) IV. ve V. üstesinden geldi. ÖSS - 1998 ÖSS - 1992 2. Afla¤›daki cümlelerin hangisinde yerinde kullan›lma- 5. Befl yüz sayfal›k bu dev romanda, yazar›n olaylara ve m›fl bir deyim vard›r? durumlara hiç yama yapmad›¤›n› görürüz. A) Kad›n, durmadan a¤l›yor, bir yandan da: \"‹çim ya- n›yor dostlar!\" diye ba¤›r›yordu. Bu cümlede geçen \"yama yapmamak\" sözüyle belir- B) Olay yerinde, herkes telafl içindeyken o k›l›n› bile tilmek istenen afla¤›dakilerden hangisidir? k›p›rdatm›yordu. C) Odac› Halil Efendi, yeni müdür için: \"Can› tez bi- A) Sözü uzatmaktan kaç›nmak rine benziyor.\" dedi. B) Anlat›ma kendini katmamak D) Ev sahibi, konuklar›na bak›p: \"Bu ne fl›kl›k böyle!\" C) Aç›k ve anlafl›l›r bir dil kullanmak deyince Ayfle üstüne al›nd›. D) Yaflan›lanlar› oldu¤u gibi yans›tmak E) Görüflüne baflvurdu¤um herkes, onun, sözünün E) Farkl› anlat›m biçimlerinden yararlanmamak eri bir kifli oldu¤unu söylüyordu. ÖSS - 1999 ÖSS - 1996 6. Yaflad›klar› dönemde yeterince tan›nmam›fl baz› 3. Deneme yazman›n temel koflulu say›lan baflka türlü ozan ve yazarlar vard›r. Bunlar çamurlu bir su biri- düflünme, genellikle yazarlar›n olgunluk ça¤›na özgü kintisine bembeyaz, ›fl›l ›fl›l çak›l tafllar› atarlar; ancak bir niteliktir. bu tafllar, zaman›nda pek fark edilmez. Bir gün gelir, o çamurlu sular durulur ve o güzel çak›l tafllar› gün Bu cümlede geçen \"baflka türlü düflünme\" sözüyle ›fl›¤›na ç›kar. anlat›lmak istenen, afla¤›dakilerden hangisidir? A) Kitlenin isteklerine yan›t verebilme Bu parçada geçen \"çamurlu su birikintisi\" sözüyle B) Üstün nitelikli oldu¤unu yorumlar›yla kan›tlama anlat›lmak istenen afla¤›dakilerden hangisidir? C) Yeni bilgiler edinip kendini gelifltirme D) Olaylar›n ilgi çekici yönlerini görebilme A) Gerçek sanat ürünlerinin ayr›m›na var›lamad›¤› E) S›radanl›ktan kurtulup özgün olabilme ortam ÖSS - 1996 B) Sanat›n, yaflam› güzellefltirme ifllevi C) Sanatç›lar›n ürün vermede karfl›laflt›¤› güçlükler 30 D) Sanatla ilgilenen, yaflam›n› sanatla kazanan kiflile- rin azl›¤› E) Sanatç›lara yöneltilen olumsuz elefltiriler ÖSS - 1999

SÖZCÜKTE VE SÖZ ÖBEKLER‹NDE ANLAM 7. Depremde evde de¤ildik. Eve gelince gördük ki do- 10. Sözünü dinletmeyi sever, bunu baflaramad›¤›nda si- laplar, kitapl›klar devrilmifl; binlerce kitap yerlerde. nirlenip h›rç›nlafl›rd›. Bunun için, hemen her zaman, fiimdi o kitaplar ne olacak? “Can›n› kurtarm›fls›n, yet- hem çevresindekilerin kendisine, hem de kendisinin mez mi?” demeyin. Kitaplar da insan›n can› gibi. Bi- çevresindekilere karfl› davran›fllar›nda ipleri kendi is- rine bile zarar gelse içimden birfleyler kopar. tedi¤i gerginlikte tutmay› baflar›rd›. Bu parçada geçen \"içinden birfleyler kopmak\" sözüy- Yukar›da geçen \"ipleri kendi istedi¤i gerginlikte tut- le anlat›lmak istenen, afla¤›dakilerden hangisidir? may› baflarmak\" sözüyle anlat›lmak istenen afla¤›da- kilerden hangisidir? A) Birdenbire afl›r› heyecana kap›lmak B) Bedensel bir ac› duymak A) Çevresindekilere, kendi görüfllerinin do¤rulu¤unu C) Yapabilece¤i bir fleyi yapamaz hale gelmek kan›tlamak D) ‹stedi¤i gibi davranamad›¤› için rahats›z olmak E) Bir olay karfl›s›nda derin üzüntü duymak B) ‹steklerinin gerçekleflmesi için her yola baflvurmak C) Her konuda kendisini bilgili ve yeterli görmek ÖSS - 2000 D) ‹nsanlarla olan iliflkilerini, kendi ölçütlerine göre 8. B›kmadan, yorulmadan, y›lg›nl›¤a düflmeden, sürekli yönlendirmek okumal›y›z. Okurken bir yandan, daha önce okuduk- E) Kendini, oldu¤undan daha güçlü göstermeye ça- lar›m›zdan belle¤imizde kalan izin üzerini örten to- zu, kiri temizlemeli, bir yandan da bu izi derinlefltir- l›flmak meye çal›flmal›y›z. ÖSS - 2001 Bu parçada geçen \"belle¤imizde kalan izin üzerini örten tozu, kiri temizlemek\" sözüyle anlat›lmak iste- 11. BIr yaz›n›n tad› sözcükleri giydirmekte, koflturmakta, nen afla¤›dakilerden hangisidir? s›çratmakta ve onlara diz çöktürmekte gizlidir. Her sanatç› sözcüklere diz çöktürebilir mi? Üstesinden A) Edinilmifl bilgilerin önemini anlamak kolayca gelinecek bir ifl de¤ildir bu. Öncelikle, o di- B) Do¤ruyu yanl›fltan ay›rmak lin bütün girdisini ç›kt›s›n› çok iyi bilmeyi gerektirir. C) Gereksiz bilgilerle oyalanmamak Dilin olanak ve yeteneklerini tan›mayan bir sanatç›- D) Unutulmaya yüz tutmufl bilgileri an›msamak n›n önünde diz çökmez sözcükler. E) Yeniliklere aç›k olmaktan kaç›nmamak Bu parçada, \"sanatç›lar›n sözcüklere diz çöktürmesi\" sözüyle anlat›lmak istenen afla¤›dakilerden hangisldir? ÖSS - 2000 A) Söz dizimi bak›m›ndan özensiz cümleler aras›nda s›k›fl›p kalmamak 9. Afla¤›daki cümlelerin hangisindeki alt› çizili sözcük- B) Sözcük seçimiyle, her yap›t›na farkl› bir boyut ka- ler anlamca birbirine en yak›nd›r? zand›rmak C) Sözcükler üzerinde fazla durmadan üretken olma- A) Bir süre sonra kendisi de bu ak›m›n, bu tart›flma- ya çal›flmak n›n içinde yar alm›flt›. D) Okurun dil duyarl›¤›n› gelifltiren yap›tlar ortaya koymak B) Bu kitaplar›, belirledi¤iniz ölçütlere göre seçin, E) Sözcüklerin gündelik kullan›mlar›yla yetinmeyip ay›r›n. onlara yeni ve özgün anlamlar yüklemek C) Kendisine yap›lan bu haks›zl›¤›, bu sayg›s›zl›¤› içi- ÖSS - 2003 ne sindiremiyordu. D) Bütün bunlar›, kendisinin yerine, önüne geçmek isteyenler düzenliyordu. E) Bu makineler ötekilere göre daha kullan›fll›, daha pahal›d›r. ÖSS - 2001 E-D-E / B-D-A / E-D-B / D-E 31

SINAVLARDA (ÖSS-ÖYS-YGS-LYS) SORULMUfi SORULAR 1. Bu romanda yazar, Istanbul sokaklar›n›n art›k tarihe 4. Her iyi öykü, kendinden sonrakilere aflmalar› gereken kar›flm›fl o eski görünümlerini fliirli bir dille yeniden bir ç›ta b›rak›r. Bu nedenle bir yazar, kendinden ön- kuruyor. Kahramanlar›na s›cak bir sevgiyle, onlar›n ce yap›lan yolculuklar› hesaba katmadan yola ç›kma insani yanlar›n› araflt›rarak yaklafl›yor. Onlar› derinle- yanl›fl›na düflmemelidir. Böyle yaparsa hedefine asla mesine kavramaya çal›fl›yor; aralar›ndaki farklar› or- ulaflamaz. taya koyuyor. Daha do¤rusu kiflilerin iç dünyalar›n- daki dü¤ümleri iyi yakal›yor. Bu parçadaki alt› çizili sözle anlat›lmak istenen afla- ¤›dakilerden hangisidir? Bu parçada, \"kiflilerin iç dünyalar›ndaki dü¤ümleri iyi yakalamak\" sözüyle anlat›lmak istenen afla¤›dakiler- A) Yaflad›¤› dönemin havas›n› yap›tlar›nda yans›ta- den hangisidir? mama A) Günümüzde say›lar› iyice azalm›fl insan tiplerini B) Gelece¤e kalma düflüncesi tafl›mama anlatmak C) Var olan yaz›nsal birikimden yararlanmama B) ‹nsanlar›n, gizli kalm›fl ay›r›c› özelliklerini bulup göstermeyi baflarmak D) Yazarken, okurlar›n be¤enisini ölçü almama C) Kiflilerin ortak özelliklerini belirlemeye çal›flmak E) De¤iflik nitelikli konular ifllememe D) Kahramanlar›, insan› yücelten bir tutumla oluflturmak ÖSS - 2008 E) Yarataca¤› tipleri sorunlu insanlar aras›ndan seçmek 5. O yönetmenle çal›flmak son derece zevkliydi. O da oynamamaktan yana olan bir yönetmen. Bu yal›n ve ÖSS - 2003 do¤al tarz, benim oyunculuk anlay›fl›ma çok uygun. Birlikte iyi çal›flmalar yapt›¤›m›z› düflünüyorum. 2. Okudu¤umuz romanlar, öyküler yaz›nsall›¤›n topra- ¤›nda üretilmifl uydurmacalard›r bir bak›ma. Ne var ki Bu parçadaki alt› çizili sözle, oyunculuk konusunda okuma eyleminin do¤as›ndan gelen bir yönlendir- anlat›lmak istenen afla¤›dakilerden hangisidir? meyle unutuyoruz bunu. Okurken, içinde bulundu¤u- muz ortamdan kopuyor, yaz›nsal ürünlerin bize sun- A) Canland›r›lacak karakterlere çok iyi haz›rlanmak du¤u dünyay› gerçek yaflam›n üstüne ç›kar›yoruz. B) Yönetmenin söylediklerinin d›fl›na ç›kmamak Bu parçadaki alt› çizili sözle anlat›lmak istenen afla- ¤›dakilerden hangisidir? C) Zaman içinde deneyim kazanmak A) Yans›t›lan çirkinlikleri görmekten kaç›nma D) Baflka sanatç›lar›n oynama biçimine öykünmemek B) As›l gerçe¤in okuduklar›m›z oldu¤una inanma E) Rollerini, yapayl›ktan kaç›narak, yafl›yormufl gibi canland›rmak C) Anlat›lanlar› düfl gücüyle s›n›rland›rma ÖSS - 2008 D) Yaflam› de¤iflik boyutlar›yla alg›lama 6. Dost canl›s›, sevgi dolu, nitelikli bir insand›. Dünya- E) Olaylar›, olgular› kiflisel ölçütlerle de¤erlendirme ya hep yüre¤inin penceresinden bakt›. Yard›ma ihti- yaç duydu¤u en güç günlerinde, en çok güvendi¤i ÖSS - 2005 kiflileri yan›nda görmedi¤inde bile onlar› sevmekten, ba¤›fllamaktan kaç›nmad›. K›rg›nl›klar›n nedenini 3. Bir yazar flöyle diyor: \"Sözcüklerin dedi¤ini anl›yo- kendinde aramay› ye¤ledi. 32 rum, bütün özelliklerini biliyorum, hepsinin tad›na var›yorum; ama onlar› yan yana getirirken yeni ça¤- Bu parçada geçen “dünyaya hep yüre¤inin pencere- r›fl›mlar yaratam›yorum.\" sinden bakma” sözüyle anlat›lmak istenen afla¤›daki- lerden hangisidir? Bu cümledeki alt› çizili sözle anlat›lmak istenen afla- ¤›dakilerden hangisidir? A) Olaylar›, durumlar› duygular›na göre de¤erlendirme B) Çevresindekileri üzmekten kaç›nma A) Çok kullan›lan sözcükleri ye¤lememek C) Yaflananlar› de¤iflik yönleriyle düflünme D) Yak›nlar›n›n mutlulu¤unu isteme B) Birbirinden kolayca ay›ramamak E) Kendi düflüncelerinin do¤rulu¤una inanma C) Yerleflik kullan›mlar›n d›fl›na ç›karamamak ÖSS - 2009 D) Aralar›nda anlam iliflkisi kuramamak E) Yap›t›n içeri¤ine göre biçimlendirememek ÖSS - 2005

SÖZCÜKTE VE SÖZ ÖBEKLER‹NDE ANLAM 7. Sanatta ve edebiyatta etkilenme do¤ald›r. Çünkü sa- 10. Kim bilir kaç kere karar verip de bafllayamad›¤›m bir naç›n›n en önemli özelli¤i, sürekli aray›fl içinde ol- ifli bu y›l da ertelemek zorunda kald›m. Türkçe Söz- mas›, kendini yeterli görmemesidir. Nitekim yazar lük’ü al›p bafltan sona okuma düflüncem yine hayal André Gide, kendine yetti¤ini söyleyen sanatç›y› \"ze- oldu. Oysa sözcüklerin kuytulara yatm›fl, öteki yüzle- kâs›na diyet yapt›ran insan\"a benzetir. riyle karfl›laflmak tad›na doyulmaz bir e¤lence ola- cakt› benim için. Bu parçada geçen \"zekâs›na diyet yapt›rmak\" sözüy- le sanatç›lara özgü hangi özellik belirtilmifltir? Bu parçadaki alt› çizili sözle, sözcüklere yönelik ola- rak anlat›lmak istenen afla¤›dakilerden hangisidir? A) Düflünce ve duygu dünyas›n› besleyerek gelifltir- meme A) ‹lk anda akla gelmeyen anlamlar›n› ö¤renmek B) Öz elefltiri yapma al›flkanl›¤› olmama B) Yap›sal özelliklerini tan›mak C) Görüfllerini baflkalar›yla paylaflmak istememe C) Yenilerini eskilerinden ay›rabilmek D) Baflkalar›n› taklitten kaç›nma D) Gündelik dilde kullan›lanlar› araflt›rmak E) Yarat›lar› üzerinde gerekti¤i ölçüde çal›flmama E) Yeni bir sözlük oluflturmak YGS - 2010 YGS - 2011 8. Bilimsel bir yaz›, dile getirdi¤i düflünce ne olursa ol- 11. Bir sanatç›m›z flöyle diyor: “Dergiler, edebiyat›n ye- sun her türlü duyguyla, duygusall›kla ilgisini kesmifl- ralt› haritas›d›r.” Nitekim bu dergilerde ilk ürünleri tir. Böylesi yaz›larda bilim adam›, kendini mümkün yay›mlanan genç flairlerin ço¤u, bir süre sonra çal›fl- oldu¤u kadar paranteze almal›d›r. Bu yaz›lar, \"Nesne- malar›n› kitaplaflt›rarak flairliklerinin ilk kilometre tafl- ler kendisi konufluyor.\" diyenleri hakl› ç›karmal›d›r. lar›n› koyarlar. Bu parçada geçen \"kendini paranteze almak\" sözüy- Bu parçada geçen “edebiyat›n yeralt› haritas› olma” sö- le anlat›lmak istenen afla¤›dakilerden hangisidir? züyle dergilerin hangi özelli¤i belirtilmek istenmifltir? A) Anlama çabas› içinde olmak A) Sanatç›lar›, farkl› alg›lama kal›plar› içinde düflün- dürme B) Konu d›fl›na ç›kmamak B) Gizli yeteneklerin gün ›fl›¤›na ç›kmas›na olanak C) Farkl› görüfllere sayg› duymak sa¤lama D) Kiflisel de¤erlendirmelerini yans›tmamak C) Yazarlar›, yeni yaz›nsal türlere yönlendirme D) fiiiri öteki türlerin önüne geçirme E) Özgün bir bak›fl aç›s›na sahip olmak E) Sanatç›lar›n birbirlerinden yararlanmas›na ortam YGS - 2010 haz›rlama 9. Hayatta iki tür insan vard›r: Birinci gruptakiler, haya- YGS - 2011 ta eldivenle dokunanlar; ikinci gruptakiler, hayata el- divensiz dokunanlar. Hayata eldivenle dokunanlar›n 12. fiair olarak baflar›m› ------ borçluyum çünkü ne kadar hiç y›pranmamak gibi bir ayr›cal›klar› vard›r. Eldi- çok sözcükten kurtulursam fliire o kadar çok yaklaflt›- vensiz dokunmaya görün ac›r, yanar can›n›z. Ama ¤›m› düflünürüm hep. her fleyi daha derinli¤ine duyumsar, daha yo¤un yaflars›n›z. Sanatç›n›n bunlardan birini seçme lüksü Bu cümlede bofl b›rak›lan yere düflüncenin ak›fl›na yoktur. O, hayata eldivensiz dokunanlardand›r. göre afla¤›dakilerden hangisi getirilmelidir? Bu parçada geçen “sanatç›n›n hayata eldivensiz dokunmas›” sözüyle anlat›lmak istenen afla¤›dakiler- den hangisidir? A) Ümitlendirici ortamlar yaratma A) sahip olduklar›ma de¤il, vazgeçtiklerime B) Yaflamdaki güçlükleri do¤rudan anlatma B) ayn› metni eklemelerle zenginlefltirmeme C) Yaflan›lanlar› bir de¤erlendirmeden geçirme C) ald›¤›m notlardan yararlanmama D) Olaylar› düfl gücüyle yeniden yaratma D) hayal gücümün zenginli¤ine E) Yaflama yeni anlamlar yükleme E) iflledi¤im duygular›n çeflitlili¤ine LYS - 2010 YGS - 2011 B-B-C / C-E-A / A-D-B / A-B-A 33

SINAVLARDA SORULAB‹LECEK SORULAR 1. Afla¤›dakilerin hangisinde \"aç›lmak\" sözcü¤ünün anla- 4. Kufllar gibi özgür olmak ister herkes. Özellikle de sa- m› ile kullan›m› birbirine uymamaktad›r? natç›lar... Ama ben sanatç›n›n konacak bir dal› olma- s› gerekti¤ini düflünüyorum. ‹stedi¤ini yapman›n bir Anlam Kullan›m s›n›r› olmal›, bu s›n›r› kendi tan›mlamal›. Bir yerde durmay›, kendini frenlemeyi bilmeli. A) rahatlamak, kendine Kamaramdan güverteye ç›k›nca biraz aç›ld›m. Bu parçada sanatç›larla ilgili olarak \"sanatç›n›n kona- gelmek : cak bir dal› olmas› gerekti¤i\" sözleriyle anlat›lmak is- tenen afla¤›dakilerden hangisidir? B) engellerin kalkmas› : Kar›n kapad›¤› yollar be- lediye taraf›ndan aç›ld›. A) Kendi ülkesinden esinlenmesi B) Özgürlü¤ünde ölçüyü korumas› C) hizmete girmek : ‹lçemizde büyük bir kütüp- C) ‹nsanlar›na de¤er vermesi hane aç›lacak. D) Baflkalar›ndan yard›m almas› E) Kurallara ba¤l› olmas› D) ulaflmak, seslenmek: Bu romanla dünyaya aç›l- m›fl oldunuz. E) gere¤inden fazla Bir gün en yak›n arkada- fl›na aç›ld›. konuflmak : 2. Kitaplara merakl› birkaç ihtiyar d›fl›nda kimsenin pek 5 fiiiri ve düflüncesiyle yüzy›llard›r Türk kültürünü bes- u¤ramad›¤› bu so¤uk yüzlü tafl binan›n ikinci kat›nda, leyen Mevlânâ, engin hayal gücü ve inan›lmaz ilha- soldaki odada, özellikle k›fl günlerinde sobay› yak›p m›yla sadece kendi ça¤›na ve içinden ç›kt›¤› toplu- müdavimlerle koyu sohbetlere dalan kütüphane me- mun insanlar›na de¤il, bütün insanl›¤a seslenebilen, muru kitap sevdam› fark etmiflti. ‹stedi¤im her kitab› her dinden, her mezhepten, her ›rktan insan› kucak- ç›kar›r, hatta herkese açmad›¤› büyük salona girerek layabilen bir düflünce adam› ve büyük bir flairdi. Pey- raflardaki kitaplar› keyfimce taramama göz yumard›. gamberler d›fl›nda, etkisi onunki kadar uzun sürmüfl, onun kadar mesaj›n› ça¤lar ötesine ulaflt›rabilmifl Bu parçayla ilgili afla¤›dakilerin hangisi söylenemez? baflka birini göstermek mümkün de¤ildir. A) ‹lk cümledeki \"bina\" sözcü¤ünde ad aktarmas› Bu parçada alt› çizili sözlerin anlamlar› s›ras›yla afla- vard›r. ¤›dakilerin hangisinde verilmifltir? B) \"koyu sohbetleri\" öbe¤indeki \"koyu\" sözcü¤ü me- A) kuflat›c› – ça¤›n› anlam›fl caz anlam›yla kullan›lm›flt›r. B) genifl kitlelere ulaflan – gelece¤e uzanm›fl C) toplumu kucaklayan – ça¤lar ötesini görebilen C) S›fatlardan ve betimlemelerden yararlan›lm›flt›r. D) evrensel – iletisi kal›c› olmufl D) ‹kinci cümlenin yüklemi bir deyimdir. E) insanl›¤›n sesi olan – gelece¤i yans›tan E) Ara söz kullan›lm›flt›r. 3. Ne yaz›k ki \"moda\" kavram›n›n edebiyatta da karfl›l›¤› var. Bu nedenle yaflad›¤›n›z zaman çok aldat›c› olabi- lir. Alk›fllara kulak t›kay›n, kendi ölçütlerinizle en iyi- sini yap›n. Çünkü moda rüzgâr› bugün sizi alk›fllatsa da çabucak esip geçebilir. Yapt›klar›n›z gerçekten iyiyse onun önünde savrulmaz, gelece¤e uzan›rs›n›z. Parçadaki alt› çizili sözle anlat›lmak istenen afla¤›da- kilerden hangisidir? A) Ortaya koydu¤u eserlere güvenmek B) Gücünü birikiminden almak C) Baflkalar›n›n düflüncelerini de¤ersiz görmek D) Eserlerinin be¤enilmesini önemsememek E) Be¤enilmek için eser üretmek E-A-D / B-D 34

KAZANMIfi OLMAMIZ GEREKEN B‹LG‹ ve BECER‹LER Sözcüklerin ba¤lamdaki anlam›n› belirleme Gerçek anlaml› ve mecaz anlaml› sözcükleri ay›rt etme Deyimlerin anlamlar›n› bilme Yanl›fl anlamda kullan›lan deyimi bulabilme Deyimleri do¤ru flekilde kullanma Terimleri ay›rt etme Ayn› anlama gelen sözcükleri belirleme Anlamca birbirine z›t sözcükleri, kavramlar› bulma Sestefl sözcükleri ay›rt etme Soyut - somut kavramlar› tan›ma Cümledeki ad aktarmas›n› belirleme Dolaylaman›n nas›l yap›ld›¤›n› anlama ve örneklerini bulma Yans›ma sözcüklerin oluflumunu anlama, bunlar› belirleme ‹kilemelerin oluflum yollar›n› kavrama Söz öbeklerinin cümledeki anlamlar›n› belirleme 35



02 CÜMLEDE ANLAM ‹L‹fiK‹LER‹ / KAVRAMLAR Cümleler çeflitli kavramlara ve aralar›ndaki iliflkilere yaslanabilir. Baz› cümlelerde eylemin gerçekleflme nedeni belirtilir. Eylemlerimizi bir amaç do¤rultusunda gerçeklefltirdi¤imiz olur. Baz› durumlar›n gerçekleflmesi bir baflkas›n›n gerçekleflmesine ba¤l›d›r: Koflula (flarta) ba¤l›l›k Yorumlar kifliseldir. Yarg›lar kiflisel olup olmamalar› bak›m›ndan iki türdür: Öznel ve nesnel Bir eserin anlatt›klar›: ‹çerik Yazar›n dili kullanma biçimi: Üslup Varl›klar ve olaylar karfl›laflt›r›labilir. Anlat›m› güçlü k›lman›n bir yolu: Benzetme Varl›klar› betimlerken görsel k›lmak esast›r. Gördüklerimizi anlatt›¤›m›z cümleler gözleme dayal›d›r. Tan›mlamak, bir fleyin ne oldu¤unu söylemektir. Örnekleme, konuyu daha iyi anlamam›z› sa¤lar. Elefltiri: Bir varl›¤›n, eserin, olumlu - olumsuz yönlerini ortaya koyma ifli Olumlu duygular›m›z sözcüklere dökülüyor: Be¤enme Bir varl›k, bir eser herhangi bir aç›dan de¤erlendirilebilir. Kesinli¤e dayanmayan yarg›lar: Olas›l›k - tahmin - varsay›m Sezgi - Kayg› - fiafl›rma Dileklerimizi ifade eden cümleler vard›r. Hayat›m›z planlarla, tasar›larla doludur. ‹nsan kendisinden, baflkalar›ndan rahats›z olabilir: Yak›nma - Piflmanl›k / Hay›flanma Daha güzele, iyiye yöneltme çabas›: Öneri Kimi cümlelerimizde dostlar›m›z› uyar›r›z (ikaz ederiz). Baz› cümlelerde eflitlik anlam› vard›r. Anlat›m› somut veya soyut k›lmak mümkündür. Cümlede baz› sözleri öne ç›karmak isteriz. Cümleye, ara söz veya ara cümleler kullanarak bilgiler ekliyoruz. Al›nt› cümleler do¤rudan veya dolayl› verilebilir. Kiflilefltirme: ‹nsana ait özellikleri do¤aya aktarma

YÖRÜNGEDEK‹ KAVRAMLAR sebep - sonuç iliflkisi s. 39 amaç iliflkisi s. 40 koflula ba¤l›l›k s. 41 yorum s. 41 öznel - nesnel yarg›lar s. 42 içerik s. 43 üslup s. 43 karfl›laflt›rma s. 44 benzetme s. 45 betimleme s. 46 gözlem s. 46 tan›m s. 46 örnekleme s. 47 elefltiri s. 47 be¤enme s. 48 de¤erlendirme s. 48 olas›l›k - tahmin - varsay›m s. 49 sezgi - kayg› - flafl›rma s. 50 istek s. 51 tasar› s. 51 yak›nma - piflmanl›k / hay›flanma s. 52 öneri s. 52 uyar› s. 53 eflitlik s. 53 vurgu s. 53 soyutluk - somutluk s. 54 ara söz - ara cümle s. 54 do¤rudan - dolayl› anlat›m s. 55 kiflilefltirme s. 55 38

CÜMLEDE ANLAM ‹L‹fiK‹LER‹ / KAVRAMLAR 2.1 Cümleler çeflitli kavramlara ve aralar›ndaki iliflkilere yaslanabilir. “Cümlede Anlam ‹liflkileri” bafll›¤› alt›nda, cümle- cümleler (ve dolay›s›yla sorular) de¤ifliyor. lerde verilen çeflitli kavramlar› inceliyoruz. Yarg› ç›karmak, eksik verilen cümleyi tamamlamak, veri- Bir fleyin ö¤renildi¤inin aç›k belirtisi, verilen soru- len cümleye anlamca yak›n olan›n› bulmak, ayn› lar› çözmenin ötesinde, ilgili alanda örnekler olufl- anlama gelen cümleleri belirtmek, deyim aç›kla- turabilmektir. Öyleyse verilen kavramlar›n her bi- mas›... gibi sorular› cümle yorumu bafll›¤›nda ince- riyle ilgili örnekler oluflturmay› deneyelim. lemeyi uygun gördük. Çünkü, bu tür cümleler bir bak›ma küçültülmüfl paragraf niteli¤indedir ve Cümle, bir iste¤i, bir duyguyu tam olarak anlatan kavram iliflkilerinden çok, yoruma dayanmaktad›r. veya bir yarg›y› belirten sözcük dizisidir. Bir cümle bir sözcükten oluflabilece¤i gibi birçok sözcükten Bu konuyla ilgili sorular, kimi zaman cümle fleklin- de oluflabilir. de, kimi zaman paragraf bütünlü¤ünde sorulmak- tad›r. Verilen kavramlar› iyi ö¤renebilen, dil mant›- Seviyorum. ¤› içinde yerli yerine oturtan ve bu kavramlar›, ‹stanbul'u seviyorum. çözdü¤ü örneklerle sabitlefltiren ö¤renciler bu tür ‹stanbul'u di¤er flehirlerden çok seviyorum. sorular› çözmede zorlanmayacakt›r. Sabitlemek Do¤al bir tarih müzesi olan ‹stanbul'u di¤er flehirler- gerekir çünkü bu kavramlar sorudan soruya ve y›l- den çok seviyorum. dan y›la de¤iflmiyor. Ancak kavramlar›n yer ald›¤› Çok çeflitli anlamlar› ve kavramlar› cümlelerle dile getiririz. Bunlar› k›saca görelim. 2.2 Baz› cümlelerde eylemin gerçekleflme nedeni belirtilir. Eylemin yap›lmas›n› gerekli k›lan durumlara sebep Gitmek istedi¤i kasaba oldukça uzakt›. Sabah erken- denir. den yola ç›kmal›yd›. Baz› cümlelerde sebep ve onun sonucu bir arada Güz armutlar›, kar ya¤madan olgunlaflmaz. Bu güne verilmifl olabilir. kadar a¤açlar›n dal›nda kalmalar› bundand›r. Kar›n aniden ya¤›fl› flehir trafi¤ini altüst etti. Bu örneklerdeki ilk cümleler ikincisinin sebebini ta- fl›yor. Sebep - sonuç cümleleri yer de¤ifltirebilir. sebep sonuç Gerekçe, sebep kavram›yla zaman zaman iç içe, bazen kesiflim kümesi olan ve genellikle de sebebi Genel olarak sebep bildiren bölüm önce gelmekle ve amac› kuflatan daha genifl bir kavram olarak dü- beraber baz› cümlelerde sebeple sonucun yer de- flünülmektedir. ¤ifltirdi¤i görülür. 1. Rapor gelmedi¤i için, yat›r›mlar konusunda karar verilemedi. Ben yarime gül demem / sonuç (yarg›) sebep sonuç Gülün ömrü az olur / sebep (gerekçe) 2. Yat›r›mlar konusunda karar verilememesi Yar ismini desem olmaz / sonuç (yarg›) sonuç Düfler dillere dillere / sebep (gerekçe) raporun gelmeyiflindendir. sebep Ben yari görmedim / sebep Halim yaman oldu / yarg› - (sonuç) Bu tür cümlelerde birden fazla yarg›n›n oldu¤unu ‹letilmek istenen mesaja göre cümlede amaç veya bilmek ve ilgili yarg›lar›n hangisinin sonuç, hangisi- sebep kavram› öncelenmifl olabilir. nin sebep oldu¤unu ay›rt etmek gereklidir. Makaleyi k›sa sürede bitirmek için u¤rafl›yordu. /amaç Bazen sebeple sonucun farkl› cümlelerde oldu¤u Verilen süre azald›¤›ndan çal›flma temposunu h›zlan- görülür: d›rm›flt›. / (sebep) 39

CÜMLEDE ANLAM ‹L‹fiK‹LER‹ / KAVRAMLAR örnek soru örnek soru Büyükbaba öldü, sonra üzüntüsünden büyükanne de Afla¤›daki sorulardan hangisinin yan›t› bir gerekçe öldü.” cümlesindeki neden - sonuç iliflkisi, afla¤›daki içermektedir? cümlelerin hangisinde görülmektedir? A) – Resim çal›flmalar›n›zda en çok hangi malzemeyi A) Kedi, a¤ac›n tepesine ç›km›flt›. ‹ncecik bir dal üze- kullan›yorsunuz? rinde güçlükle duruyordu. – Tümüyle yerli mal› olan› seçip kullan›r›m. B) Ayfle Han›m uyumufltu. K›z› onu ça¤›raca¤› s›rada B) – Ayr›nt›ya önem verir misiniz? kendisi uyand›. – Evet güzelli¤e ulaflmak için ayr›nt›lar› önemsiyorum. C) H›d›r, at›n yelesine s›k› s›k› yap›flt›. At, önce naz- C) – Resim yaparken nas›l bir yol izlersiniz? land›, sonra t›r›sa kalkt›. – Önce dikkatimi ele alaca¤›m konu üzerinde yo- ¤unlaflt›r›r›m, onunla yaflamaya bafllar›m; sonra D) Atölyeye bir sessizlik çöktü. Sonra m›r›lt›lar, fis- çal›flmaya koyulurum. koslar bafllad›. D) – Türk resim sanat›n›n günümüzdeki durumunu E) Müdür, yafll› adama ters ters bakt›. Adamca¤›z nas›l de¤erlendiriyorsunuz? utanc›ndan büzüldükçe büzüldü. – Resim sanatç›lar›m›z›, eriflmeleri amaçlanan ye- rin de ötesinde görüyorum. 1982 çözüm E) – Resme yeni bafllayanlara neler öneriyorsunuz? Öncül cümlede “büyükanne”nin ölmesinin nedeni – ‹lgilendikleri konuda e¤itim görmelerini, sonra da “büyükbaban›n ölümünden duydu¤u üzüntü” olarak ö¤rendirlerini uygulamaya çal›flmalar›n› öneriyorum. verilmifltir. E seçene¤inde de “adam›n utanc›ndan büzülmesi”nin nedeni “müdürün ona ters ters bak- çözüm ÖSS - 2004 mamas›”d›r. “Gerekçe”, ÖSYM taraf›ndan “sebep” kavram›ndan çok Cevap E farkl› kullan›lm›yor. Soruyu çözelim: B seçene¤inde, ayr›n- t›lara önem verip vermedi¤i soruluyor. Cevap asl›nda ne- den önem verdi¤ini / önem verme gerekçesini aç›kl›yor. Cevap B Bu alt bafll›¤›n pekiflmesi için Kavrama Testi 1 / 1, 2, 3 ve 4. sorular› hemen çözelim. 2.3 Eylemlerimizi, bir amaç do¤rultusunda gerçeklefltirdi¤imiz olur. Düflünce ve eylemlerimizin sonucunda ulaflmak is- örnek soru tedi¤imiz as›l noktay› amaç (hedef) olarak tan›mla- yabiliriz. Bu yönüyle, sebep eylemlerimizin gerisin- (I) Bütün dünyada geleneksel olandan, halk hikayesi de, amaç ise ilerisinde yer al›r. Amaç, ulaflmak is- ve destandan yararlanma yoluna gidilmifltir. (II) Mü- tedi¤imiz fleydir. Örnekleyelim: zik, resim, roman, öykü, fliir, tiyatro ve sinema gibi sanat dallar›n›n hepsinde böyledir. (III) Ben de böyle Antoloji haz›rlamakla, yak›n dönemde ismi unutulma- yapmak, geleneksel olan› ça¤dafl öykü sanat›na tafl›- ya yüz tutmufl flairleri gençlere duyurmay› düflündüm. mak istiyorum. (IV) Bu yöntemi ülkemiz yaz›n›nda ustaca uygulayan Yaflar Kemal'in izinde yürümek is- Bu çal›flmalar, kendi alan›nda en iyisi olmaya yöneliktir. teyiflimin özünde de iflte bu yat›yor. (V) Nitekim son yap›t›mda geleneksele yöneliflim aç›kça görülebilir. Amaç anlam› tafl›yan baz› cümlelerde “için, diye, üzere” sözcüklerinin kullan›ld›¤› görülür. Bunlar› Yukar›daki parçadaki numaralanm›fl cümlelerin han- ipucu olarak de¤erlendirebiliriz. gilerinde amaç söz konusudur? Yeni bir spor kompleksinin aç›l›fl›n› yapmak üzere kente A) I. ve IV. B) I. ve V. C) II. ve III. geldi. (Amaç → spor kompleksinin aç›l›fl›n› yapmak) D) III. ve IV. E) IV. ve V. Eksikleri tamamlayal›m diye erken geldim (Amaç → eksikleri tamamlamak) ÖSS - 1999 Amaç iliflkisini, sebep - sonuç iliflkisi ile kar›flt›rmamak gerekir. Bir eyle- çözüm min sebebi baflkad›r, eyleme yönelten amaç baflkad›r. E¤er ayr›t etmede çok zorlan›rsak cümleye “amac›yla” sözcü¤ünü eklemeyi deneyelim. Se- Yazar, bu parçan›n III. ve IV. cümlesinde yöneldi¤i bep - sonuç cümlelerinde uymayacakt›r. hedefi, ulaflmak istedi¤i noktalar› belirtiyor. Cevap D 40 Bu alt bafll›¤›n pekiflmesi için Kavrama Testi 1 / 5. soruyu hemen çözelim.

CÜMLEDE ANLAM ‹L‹fiK‹LER‹ / KAVRAMLAR 2.4 Baz› durumlar›n gerçekleflmesi bir baflkas›n›n gerçekleflmesine ba¤l›d›r: Koflula (flarta) ba¤l›l›k Baz› eylemlerin gerçekleflmesi, bir flarta ba¤l›d›r. O Yazmazsam kendimi gelifltiremem. (koflul) flart varsa ilgili eylem gerçekleflir; yoksa gerçek- Yazmad›¤›mdan kendimi gelifltiremedim. (sebep) leflmez. fiart kipi ekiyle isteklerimizi dillendirdi¤imiz de Kar ya¤›fl› akflama kadar sürerse okulu tatil etmek zo- olur. Bu ifadelerde koflul anlam› olmayacakt›r. runda kal›r›z. O olmad› m› bu iflin alt›ndan kalkamay›z. fiimdi on yafl daha genç olsam! Kitab› yeniden basabiliriz ancak bu, ilk bask›n›n okur Ne olurdu, kardeflim de burada olsayd›. taraf›ndan tutulmas›na ba¤l›. örnek soru Bu örneklerde gözlemlendi¤i gibi yarg›lar bir koflu- Afla¤›daki cümlelerin hangisinde \"koflula ba¤l›l›k\" lun gerçekleflmesine ba¤l›d›r. Koflul bildiren ifade- söz konusudur? ler flart kipi ekiyle, (–sa, –se); baz› ba¤laçlarla (ama, fakat, ancak, yoksa...); m›, mi edat›yla sa¤lanabilir. A) Konuflmak üzere kürsüye yöneldi. B) Evden ç›kmak üzere oldu¤unu ö¤rendim. Bazen koflul anlam› olumsuz flekilde de ifade edile- C) Kitab› geri vermek üzere ald›. bilir : D) Günefl do¤mak üzereyken yola ç›kt›k. E) Onu trene binmek üzereyken yakalad›k. Koyun kurt ile gezerdi. Fikir baflka baflka olmasa ÖSS - 1988 Bu dizelerde, koyunun kurt ile gezemeyifli fikrin çözüm baflka baflka olmas› durumuna ba¤lanm›flt›r. C seçene¤indeki cümlede eylem, bir flarta ba¤l› ola- Koflul biçimi tafl›yan her yarg›da bu anlam yoktur : rak gerçekleflmifltir. (Kitab› almas› geri vermek flart›- Siz gelmeseniz de ben gidece¤im. (koflul yok) Siz gelmezseniz ben gidemem. (koflul) na ba¤lanm›flt›r.) Siz olmasan›z da bu ifller yürür. (koflul yok) Siz olmazsan›z bu ifller yürümez. (koflul) Cevap C Ayn› eylemin arka plan›, gerçekleflme durumu, ba- zen sebep biçiminde bazen koflul biçiminde ifade edilebilir; afla¤›daki örneklerden yola ç›karak bu durumu ay›rt edelim. Bu alt bafll›¤›n pekiflmesi için Kavrama Testi 1 / 6. soruyu hemen çözelim. 2.5 Yorumlar kifliseldir. Bu tabloda, k›rsal hayat bütün ayr›nt›lar›yla yer alm›fl; gözlem “Seni düflte gördüm hayra yor, diyor.” ressam hayat›n›n bir bölümünü köylerde geçirmifl olmal›. Bu dizede kullan›ld›¤› gibi yorumlamak (yormak) yorum sonuca ulaflt›rmak, yarg› ç›karmak demektir. Bir durumu, bir gözlemi, bir tespiti veya verileri de¤er- Üretti¤i mallarda hep hata ç›k›yor, lendirerek yarg›ya ulaflma anlam›na gelir. gözlem acaba ifle yeni mi bafllad›? yorum Bu alt bafll›¤›n pekiflmesi için Kavrama Testi 1 / 7 ve 8. sorular› hemen çözelim. 41

CÜMLEDE ANLAM ‹L‹fiK‹LER‹ / KAVRAMLAR 2.6 Yarg›lar kiflisel olup olmamalar› bak›m›ndan iki türdür: Öznel ve nesnel Kifliden kifliye de¤iflmeyen, oldu¤u gibi aktar›lan, çözüm üzerinde anlafl›lm›fl, objektif yarg›lar nesnel; di¤er- leri özneldir. A, B, C, D seçeneklerinde kifliden kifliye de¤iflmeyen, bir ölçütle ölçülebilen yarg›lar varken E'de kiflisel bir Nesne -l / Nesneye dayal›, kiflisel yorumlardan uzak düflünce aktar›lm›flt›r. Özne - l / Özneye, kifliye dayal›, kiflisel yorumlara aç›k Cevap E Buradaki “I” Bat› dillerinde kullan›lan bir tür iyelik ekidir. örnek soru Yazar, bu eserde konuflma dilini yans›tmaya çal›flm›fl. (I) ‹htiyar Adam ve Deniz, Ernest Hemingway’e Nobel / nesnel Ödülü kazand›ran romanlar›ndan biri. (II) Psikolojik ya- n› a¤›r basan ve sinemaya uyarlanmas› neredeyse ola- Yazar, bu eserde gereksiz yere konuflma dilini yans›t- naks›z görülen bu roman, ünlü bir yönetmence sine- maya çal›flm›fl. / öznel maya uyarlanm›fl. (III) Filmde, bal›kç›l›kla geçinen ihti- yar bir adam›n yaflam›, ilgi çekici bir biçimde anlat›l- Afla¤›da verilen cümlelerin öznel mi nesnel mi ol- m›fl. (IV) Uzun süredir bal›k yakalayamayan ihtiyar duklar›n› yanlar›na belirtelim. adam›n, son kez flans›n› denedi¤inde büyük bir bal›k avlamas› ve onu karaya ç›karmak için gösterdi¤i ola- Sanatç›, gördüklerini duygusal bir süzgeçten geçirerek ¤anüstü çaba, izleyiciyi oldukça etkiliyor. (V) ‹htiyar aktarmal›d›r. Adam ve Deniz, izlemeye de¤er en iyi filmlerden biri. Romanc›, köy yaflam›n› gözlemledi¤i flekilde anlatm›fl. Yukar›daki parçada numaralanm›fl cümlelerden han- gisinde öznellik yoktur? fiair, fliirlerinde istiarelere, mecazlara, s›kça baflvurmufl. A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V. Gereksiz örneklere yer verilmesi, okuyucuyu kitaptan uzaklaflt›r›yor. ÖSS - 2000 Bu konuyla ilgili sorular, “hangisinde kiflisel görüfl yoktur, yazar kendi duygular›n› katm›flt›r, gözlem- ler oldu¤u gibi verilmifltir...” fleklinde de gelebiliyor. “Kan›tlanabilirlik aç›s›ndan farkl› olmak” fleklinde- ki sorular da bu konuyla ilgilidir. Bu tür sorular›n çözümü için, ortaya konan verilerin kifliden kifliye de¤iflip de¤iflmedi¤ine veya kan›tlanmaya uygun olup olmad›¤›na bak›lmal›. örnek soru çözüm Afla¤›daki cümlelerin hangisinde öznel bir de¤erlen- Parçadaki cümlelerde, öznelli¤e neden olan ifadeleri dirme söz konusudur? belirleyelim. I. → nesnel A) Romanda anlat›lanlar Kurtulufl Savafl› y›llar›nda II. → “sinemaya uyarlanmas› neredeyse olanaks›z görünen” geçiyor. III. → “ilgi çekici bir biçimde” IV. → “ola¤anüstü çaba izleyici oldukça etkiliyor” B) Öyküdeki kiflilerin dördü kad›n, üçü erkektir. V. → “izlemeye de¤er, en iyi filmlerden biri” C) Roman›n sonunda kahramanlar›n hepsi ölüyor. Cevap A D) Kitaptaki ilk öykünün konusu köy yaflam›d›r. E) Öykülerin anlat›m›nda bir kuruluk, bir tekdüzelik görülüyor. ÖSS - 1991 Bu alt bafll›¤›n pekiflmesi için Kavrama Testi 1 / 9, 10, 11, 12 ve 13. sorular› hemen çözelim. 42

CÜMLEDE ANLAM ‹L‹fiK‹LER‹ / KAVRAMLAR 2.7 Bir eserin anlatt›klar›: ‹çerik örnek soru Bir eserde yer alan her fley onun içeri¤idir. Yaz›l› (I) Bu kitab›n dört bölümü, asl›nda birer uzun makale veya sözlü bir üründe (f›kra, masal, destan, halk hi- olarak düflünülmüfl. (II) Dördü de ayr› ayr› temalar› kayesi, öykü, makale, roman, tiyatro...) anlat›lan- iflliyor. (III) Bu temalar: Osmanl› - Türk müzi¤inin ö¤- lar, bu eserin içeri¤ini; anlat›lmak istenenlerse ay- retimi, icra üslubu, makamlar› ve bunlar› kuflaktan n› eserin ana düflüncesini (mesaj›n›) oluflturur. kufla¤a aktarma yöntemleri... (IV) Yani Türk müzi¤i- nin belirleyici özellikleri... (V) Bütün bunlarla, gele- Bu roman, Kurtulufl Savafl› sonras› Ankara'y› ele al›yor. neksel Osmanl› - Türk müzi¤inin çeflitli yönlerine ›fl›k tutuluyor ve onun belirgin nitelikleri ortaya konuyor. \"Para\" isimli senaryo roman›nda ekonomik krizler an›nda insan psikolojisi verilmeye çal›fl›lm›fl. Yukar›daki numaralanm›fl cümlelerden hangisi sözü edilen kitab›n içeri¤iyle ilgili de¤ildir? Nasrettin Hoca f›kralar›n›n arka plan›nda, o dönem Anadolu hayat› kal›n çizgilerle yer al›r. A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V. Bir eserle ilgili olarak bahsedilebilecek çok fley var- ÖSS - 1996 d›r: Etkisi, anlat›m biçimi, yaz›ld›¤› dönem, yazar›- n›n bak›fl aç›s›, kullan›lan dil... Bütün bunlar içerik- çözüm le ilgili de¤ildir. ‹çerikle ilgili bir cümle, \"Ne anlat›- yor, neler anlat›l›yor?\" sorular›na aç›k cevap vere- ‹lk cümle, kitab›n, neden söz etti¤ine cevap vermiyor bilmelidir. ancak nas›l anlat›ld›¤›na cevap veriyor. Kitab›n içeri- ¤iyle de¤il, biçimsel yönüyle ilgili bir yarg› tafl›yor. Cevap A Bu alt bafll›¤›n pekiflmesi için Kavrama Testi 2 / 1 ve 2. sorular› hemen çözelim. 2.8 Yazar›n dili kullanma biçimi: Üslup örnek soru Yazar›n dili kullanma biçimine üslup denir. Yazar›n Afla¤›daki cümlelerden hangisi, üslupla ilgili bir yar- kulland›¤› dil, seçti¤i kelimeler, kelimelere yükledi¤i g›d›r? anlamlar, anlat›m›n sade ya da sanatl› olmas› üslubu verir. Üslup, ÖSYM'nin sorular›nda “dille ilgili anla- A) Romanc›n›n ifli, insanlar›n hangi koflullar alt›nda, t›m özellikleri” olarak sorulmaktad›r. Bu tür sorular- nas›l düflündü¤ünü göstermektir. da, konuya, eserin baflar›s›na, eserin kal›c›l›¤›na... yer veren seçenekler çeldirici olarak sunuluyor. fiu B) Bir romanc› roman kiflilerini yarg›lamamal›, onla- örneklerin hepsi üslupla ilgili yarg›lar tafl›yor: r›n yans›z bir tan›¤› olmal›d›r. – fiiirde, sözcükler duygusal ça¤r›fl›mlar› ile kullan›l›- C) Bir romanc›n›n baflar›s›, yaflanm›fl olaylar› anlat- yor. mas›na ba¤l›d›r. – H. Rahmi kenar mahalle insanlar›n›n dilini romanlar›- D) Bir roman›n kal›c›l›¤›, okuyucusunun ilgisini çek- na tafl›m›fl. mesiyle ölçülür. – M. Akif soka¤›n dilini aruz vezniyle anlatma baflar›s›- E) Romanc›, roman kiflilerinin karakterini çizerken n› gösterebilmifl. onlar›n diliyle konuflmak zorundad›r. – Y. Kemal hitaplardan, ara sözlerden çokça yararlan- m›fl. 1990 çözüm “Kahramanlar›n diliyle konuflma” bir anlat›m özelli¤i oldu¤u için üslupla ilgilidir. Cevap E Kimi sorular, içerik ve üslupla ilgili yarg›lar›n bir arada bulundu¤u cümlelere yönelik olabilir. Yine ayn› yaklafl›mla çözelim. Cümlede hem anlat›m, dil özellikleriyle hem de konuyla ilgili bilgiler arayal›m. Bu alt bafll›¤›n pekiflmesi için Kavrama Testi 2 / 3 ve 4. sorular› hemen çözelim. 43

CÜMLEDE ANLAM ‹L‹fiK‹LER‹ / KAVRAMLAR 2.9 Varl›klar ve olaylar karfl›laflt›r›labilir. Bir varl›k ya da olgunun di¤erine göre ne durum- fiimdiye kadar böyle kapsaml› bir eser yaz›ld›¤›n› gör- da oldu¤unu belirleme amac›yla yap›lan ifllemdir. medim. Karfl›laflt›rman›n olabilmesi için en az iki varl›k ve- ya olgu ve bunlar›n karfl›laflt›r›ld›klar› bir nitelik, bu eser kriter, özellik gerekir. di¤er eserler kapsaml›l›k x (varl›k) Karfl›laflt›rma Di¤er eserlerin gizli tutuldu¤u - ama cümlenin içinde gizli tutuldu¤u - fark edilmeli. n (nitelik) (+) fiu cümlelerde karfl›laflt›rma olup olmad›¤›n› belir- y (varl›k) n tiniz : x Karfl›laflt›rma + / – (–) – Ülke ekonomisinde geçen y›la göre bir düzelme yt gözleniyor. Bu kitap di¤er kitaplar gibi baflar›l› de¤il. – “Yaln›zl›k” filminde konu, insanlar›n ikilemlerinden bu kitap (varl›k) yola ç›k›larak ifllenmifl. baflar› (nitelik) – ‹stanbul di¤er kentlerden kalabal›k. di¤er kitaplar (varl›k) – Dinlemek, konuflmaktan da yararl›. (Kesiflim var, karfl›laflt›rma var.) – Kardeflinin anlatt›klar›na göre olumlu özellikler tafl›yor. Yukar›da gösterildi¤i gibi, karfl›laflt›rma olabilme- si için varl›k ya da olgular›n bir nitelik yönünden örnek soru ne durumda olduklar›n›n belirtilmesi gerekir. Bir ifle bafllamak, devam ettirmekten zor. (I) Yap›t›n› gece boyunca okuyup yuttuktan sonra, vakit geçirmeme olanak yoktu. (II) Düflüncelerimi be- Bafllamakla devam ettirmek, zorluk bak›m›ndan lirtmek için hemen yazmaya koyuldum. (III) Öncelik- karfl›laflt›r›lm›flt›r. le flunu söyleyeyim: (IV) Bugünkü edebiyatta bu güç- te bir yap›tla karfl›laflmad›m. (V) Günümüzün yazar- Dü¤ün salonunda erkek taraf› k›z taraf›ndan kalaba- lar› aras›nda hiç kimse, ne ben ne de bir baflkas›, böy- l›kt›. le bir fley yazmay› baflaramad›. Erkek taraf›yla k›z taraf› kalabal›k olma yönüyle Yukar›daki numaralanm›fl cümlelerin hangilerinde karfl›laflt›r›lm›flt›r. “karfl›laflt›rma” söz konusudur? Bir varl›¤a özgü farkl› durumlar›n söylenmesi kar- A) I. ve II. B) I. ve IV. C) II. ve III. fl›laflt›rma de¤ildir. Dü¤ün salonunun sa¤›n› erkek taraf›, solunu k›z tara- D) II. ve IV. E) IV. ve V. f› doldurdu. ÖSS 1996 Erkek taraf› Salonun sa¤› K›z karaf› Salonun solu çözüm (Kesiflim yok, karfl›laflt›rma yok.) IV. cümlede bugünkü edebiyattaki di¤er eserlerle sö- zü edilen eser; V. cümlede de günümüz yazarlar›n›n Bazen karfl›laflt›r›lan varl›k veya kavramlardan bi- yazd›klar›yla söz konusu yazar›n yazd›klar› karfl›lafl- ri gizli tutulmakta veya belirgin olarak verilme- t›r›l›yor. mektedir: Cevap E 44

CÜMLEDE ANLAM ‹L‹fiK‹LER‹ / KAVRAMLAR örnek soru örnek soru Afla¤›daki cümlelerin hangisinde “karfl›laflt›rma” söz (I) Bu söyleflimiz s›ras›nda bana yöneltti¤iniz sorular konusudur? düflüncelerimi gözden geçirme olana¤› sa¤l›yor. (II) Ne yap›yorum, nas›l yap›yorum sorular›n› yan›tlamak A) ‹yi bir flair ve yazar olmas›na karfl›n çok tan›nm›fl gerçekten kolay de¤il. (III) Çünkü ne yapt›¤›m›z, nas›l yapt›¤›m›z üzerinde, yazarken daha az, yazd›ktan biri de¤ildi sonra daha çok düflünürüz. (IV) Asl›nda yaz› ustal›¤› uzun, çok uzun y›llardan sonra kazan›lan bir beceri- B) Öykülerinde betimlemeyle birlikte mizahi bir anla- dir. (V) Bu beceri sürekli bir geliflim gösterir. t›ma da yer verirdi. Yukar›daki parçada numaralanm›fl cümlelerin hangi- sinde karfl›laflt›rma söz konusudur? C) Sözcükleri, de¤iflik anlamlarda kullanmaktan kay- naklanan çarp›c› bir anlat›m› vard›. D) Betimlemelerinde abartmaya kaçan romantik bir tutum görülürdü. E) Öykülerini de okudu ama bunlar› fliirleri ve oyunla- A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V. r› kadar be¤enmedi. ÖSS 1995 ÖSS 1999 çözüm çözüm E seçene¤inde yazar›n “öyküleri” ile “fliirleri ve III. cümlede “düflünme” eyleminin “yazarken” ve oyunlar›” “be¤enilme” yönüyle karfl›laflt›r›lm›flt›r. “yazd›ktan sonraki” aflamalar› karfl›laflt›r›lm›flt›r. Cevap E Cevap C Bu alt bafll›¤›n pekiflmesi için Kavrama Testi 2 / 5 ve 6. sorular› hemen çözelim. 2.10 Anlat›m› güçlü k›lman›n bir yolu: Benzetme Anlat›m› görsel hâle getirmek, somutlaflt›rmak, Benzetme, bu örneklerde görüldü¤ü flekliyle gibi, güçlendirmek... gibi amaçlarla bir varl›k, kavram benzemek, hat›rlamak(an›msamak), kadar, sanki, veya olguyu - benzerlik ilgisinden faydalanarak - ayn›, t›pk›... sözleriyle yap›labildi¤i gibi bu sözler di¤er bir varl›k, kavram veya olgu ile anlatmakt›r. kullan›lmaks›z›n da yap›labilir. Örnekleyelim: örnek soru O titrek kalbini baht›n yeline Bir ince tüy gibi sal anneci¤im (kalb → ince tüye ben- (I) Toroslar, Çukurova’n›n bereketli topraklar›n› ‹ç zetilmifl) Anadolu’nun bozk›rlar›ndan ay›r›r. (II) Çukurova’y› at Yolcuyum bir kuru yaprak misali nal› biçiminde kuflatm›fl bir duvard›r sanki. (III) Ova- Rüzgâr›n önüne kat›lm›fl›m ben (yolcu → kuru bir yap- dan bak›l›nca çelikten dev bir testere a¤z›n› and›ran ra¤a benzetilmifl) tepeler, yaz k›fl ›fl›l ›fl›ld›r. (IV) Toroslar öylesine sarp ve yüksektir ki kolay kolay geçilmez. (V) Tren bile To- Benzetme, dilde inceli¤in, k›vrakl›¤›n, süslemenin roslar’› geçerken tünelin birinden ç›k›p ötekine girer. bir yöntemi olarak özellikle fliirde çokça kullan›lm›fl- t›r. Bu kullan›m›n her kademesi farkl› bir kavramla Yukar›daki parçada numaralanm›fl cümlelerden han- (teflbih, teflbih-i beli¤, istiare) adland›r›lm›flt›r. (An- gilerinde benzetme yap›lm›flt›r? cak burada bir edebiyat terimi olarak de¤il, dilin ge- nel bir konusu olarak benzetmeyi ele al›yoruz.) A) I. ve II. B) I. ve III. C) II. ve III. Benzetmeye, çeflitli kullan›mlarda rastlar›z: D) II. ve IV. E) IV. ve V. Bitkiler her sabah aç bir çocuktur ÖSS - 2000 Emer, emer, emerler toprak anay› Kald›r›mlar, içimde yaflayan bir insand›r. çözüm Bu cümleler, esir insanlar›n sözüne benziyor. Bir k›z›lderili kadar gözü kara. II. cümlede, “Toroslar”, “at nal›na”; III. cümlede ise Orta Karadeniz yaylalar›nda kurulan obalar, Toros- “tepeler”, “çelikten dev bir testere a¤z›na” benzetil- lar'da yaflayan yörük çad›rlar›n› hat›rlat›r. mifltir. Toplumun gelenekleri, suyu kesilmeyen ›rmak gibidir. Ev, yafll› sahibini and›r›yor. Cevap C 45 Bu alt bafll›¤›n pekiflmesi için Kavrama Testi 2 / 7 ve 8. sorular› hemen çözelim.

CÜMLEDE ANLAM ‹L‹fiK‹LER‹ / KAVRAMLAR 2.11 Varl›klar› betimlerken görsel k›lmak esast›r. Varl›klar› ay›rt edici yönleriyle, zihinde görüntü Oturduklar› ev, kutu gibi küçücük bir evdi. uyand›racak biçimde anlatmakt›r. Buna, bir fleyi görsel hâle getirmek, yüzünü, görüntüsünü ortaya Birden, havada, karanl›¤› bir ustura gibi ac›s›z ve belir- ç›karmak da diyebiliriz. (Kavram›n kökü olan “bet” siz kesen bir beyaz flimflek parlad›. yüz demektir: Beti benzi soldu.) Bu cümlelerde “niteleyici sözcüklerin, s›fatlar›n” kul- Genç adam›n yüzünde hafif bir k›z›ll›k ve belli belirsiz lan›ld›¤›n› görüyoruz. Betimlemenin as›l ögeleri de bir gülümseme vard›. bunlard›r. Soyut kavramlar›n, karakterlerin de betim- lenebildi¤ini (ruhi veya psikolojik portre) bilelim. Bu alt bafll›¤›n pekiflmesi için Kavrama Testi 2 / 9 ve 10. sorular› hemen çözelim. 2.12 Gördüklerimizi anlatt›¤›m›z cümleler gözleme dayal›d›r. Yarg›lar›m›zda, gözle alg›lanabilir ayr›nt›lar sun- örnek soru maya gözlem diyoruz. (I) Kap›y› uzun boylu, güler yüzlü bir adam açt›. (II) Boyu k›sayd›. Önce beni tepeden t›rna¤a flöyle bir süzdü. (III) Son- Bahar ad›m ad›m, çiçek çiçek geliyordu. ra, büyük bir incelikle beni salona buyur etti. (IV) Ona Gözlerinde, böyle kalabal›k bir ortamda bulunman›n flair oldu¤umu söyleyince gözleri parlad›. (V) fiiirler heyecan› vard›. ve flairler üzerine uzun uzun konufltuk. Gözlemlerimiz bazen zaman içine yay›labilir. Yukar›daki cümlelerin hangisinde, gözleme yer veril- Ben bu flehirde do¤up büyüdüm; ‹stanbul'da önce yeflil- memifltir? likler yok edildi, sonra evler, ifl yerleri kaplad› her taraf›. A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V. Baz› yarg›lar›m›zda gözlem ya yoktur ya da fark edilmeyecek kadar arka plandad›r. 1990 Gençlik en verimli ça¤›m›zd›r. çözüm Çocuk e¤itiminde, görsel unsurlara öncelik verilmeli. Bu gece sizi düflümde gördüm. A, B, C, D seçeneklerinde verilen cümlelerde gözle al- Ortas›nda bir çeflmenin oldu¤u, yemyeflil bir mahalle- g›lanabilen yarg›lar var. Son cümlede ise yok. de yaflamay› hayal ediyorum. Cevap E 2.13 Tan›mlamak bir fleyin ne oldu¤unu söylemektir. Tan›m bir fleyin ne ifle yarad›¤›na, içeri¤ine, nitelik- örnek soru lerine... ne oldu¤una iliflkin bilgi de¤il, kimli¤idir. Bir bak›ma, bu nedir, kimdir sorusunun cevab›d›r. (I) Bilinç ak›fl› yöntemi, öykü ve romanlarda karakter- lerin, geçmifle ve bugüne iliflkin duygu, düflünce ve ÖSYM'nin sorular›nda, verilen tan›m›n geçerli an›lar›n›n aktar›m›nda kullan›lan bir tekniktir. (II) Söz (do¤ru) olup olmad›¤› de¤il, tan›m›n var olup olma- konusu duygu ve düflüncelerin hiçbir denetim ya da s›- d›¤›n›n tespit edilmesi istenmektedir. n›rlama olmaks›z›n, olanca do¤all›¤›yla aktar›lmas›, an- lat›y› zenginlefltirir. (III) Bu teknikle yazar, okura kendi Hikâye, yaflanabilecek olaylar›n sanatç› taraf›ndan duygular›n› anlayabilme olana¤› sunar. (IV) Bir baflka kurgulanmas›d›r. anlat›mla okurun, gerçe¤i farkl› boyutlarda görmesini Yaflanabilecek olaylar›n sanatç› taraf›ndan kurgulan- sa¤lar. (V) Böylece yazar, yüzeysel olan›n anlat›m›yla mas›na hikâye denir. yetinmeyerek, yaratt›¤› kahramanlar›n iç dünyalar›n› Hikâye, yaflanabilecek olaylara dayan›larak sanatç› ta- da yans›tt›¤› için anlat›m›na derinlik kazand›rm›fl olur. raf›ndan oluflturulur. Bu parçadaki numaralanm›fl cümlelerin hangisi ta- n›msal bir nitelik tafl›maktad›r? Yukar›da verilen cümlelerin ilk ikisinde tan›m(ta- A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V. n›mlama) vard›r, üçüncüsünde ise hikâyenin ne ol- çözüm du¤u de¤il, nas›l yaz›ld›¤› (oluflturuldu¤u) yolunda ÖSS - 2007 bir aç›klama yap›lm›flt›r; dolay›s›yla tan›m yoktur. Tan›msal nitelik tafl›yan cümleler genellikle “X nedir?” sorusuna cevap veren cümlelerdir. I numaral› cümle “Bilinç ak›fl› yöntemi nedir?” sorusuna cevap veriyor. 46 Cevap A Bu alt bafll›¤›n pekiflmesi için Kavrama Testi 2 / 11 ve 12. sorular› hemen çözelim.

CÜMLEDE ANLAM ‹L‹fiK‹LER‹ / KAVRAMLAR 2.14 Örnekleme, konuyu daha iyi anlamam›z› sa¤lar. Anlat›lan bir konuyu görsel k›lmak veya somutlafl- örnek soru t›rmak, onun daha iyi anlafl›lmas›n› sa¤lamak üze- re, çeflitli veriler (referanslar) sunmakt›r. Örnekle- (I) Günlük yaflam›m›zda renklerin önemli bir rolü var- mede genellikle isimler geçer. Bunlar bir kiflinin, d›r. (II) Bu nedenle renklerle ilgili pek çok bilimsel ça- bir eserin, bir kitab›n ismi olabilir. l›flmalar yap›lm›flt›r. (III) Yap›lan araflt›rmalar göster- mifltir ki soluk al›fl›m›z, kan bas›nc›m›z, renklere ba¤- ‹stanbul birçok medeniyetin izlerini tafl›yor. Bizans'tan l› olarak de¤iflebilmektedir. (IV) Renklerden aç›k ma- kalma Yeralt› Sarn›c›, Osmanl›'n›n eseri olan Topkap› vi, gevfletici ve rahatlat›c›; koyu mavi uyar›c›d›r. (V) Saray› ve günümüz medeniyetinin önemli bir eseri Bu da renklerin etki gücünün birbirinden farkl› oldu- olan Bo¤az Köprüsü.... ¤unu göstermektedir. (VI) Bu gerçe¤i gözönönde bu- lunduran içmimarlar, ev ve ›fl›k düzenlemelerinde Verilen örnek, belirtilen yarg›y› ya da öncülü güç- renk ö¤esine özel önem verirler. lendirme, pekifltirme amac›na yöneliktir; bundan dolay› isimler aç›kça an›l›r. Yukar›daki parçada numaralanm›fl cümlelerin hangi- si, kendisinden önceki cümlede belirtilen yarg›y› ör- Öyküleri veya romanlar› ile yurt d›fl›nda tan›nan birçok neklendirmektedir? yazar›m›z var. Onlar bu eserleriyle sadece kendilerini tan›tm›yor, aksine ülkemizi de tan›t›yor. Bu baflar›lar› A) II. B) III. C) IV. D) V. E) VI. hepimiz için bir övünç kayna¤›d›r. ÖSS - 2000 Bu cümlede bir örnek verilmifl olmad›. Örnek veri- lebilmesi için “ilgili ödülü” alan bir veya birkaç ki- çözüm fliden söz edilmesi gereklidir. Parçada, IV. cümlede III. cümledeki yarg›y› somutlafl- t›ran örnekler verilmifltir. Cevap C 2.15 Elefltiri: Bir varl›¤›n, eserin, olumlu - olumsuz yönlerini ortaya koyma ifli Elefltiri, edebiyat›n da önemli bir türü olarak karfl›- örnek soru m›za ç›kmaktad›r. Elefltiri, sanatta bir eserin ya da sanatç›n›n olumlu ya da olumsuz özelliklerini orta- (I) Mario Giordano’nun Deney adl› roman› ilk kez dili- ya koymay› ifade eder. Günlük hayatta da elefltir- mek / elefltirilmek karfl›laflt›¤›m›z bir tutumdur. mize çevrilmesine karfl›n sinemaseverler bu isme ya- Genellikle olaylar›n ve kiflilerin olumsuz hâlleri elefltiri konusu olur. Ancak ÖSYM elefltiri kavram›- banc› de¤il. (II) Deney önce Das Experiment, ard›n- n› “olumsuzluk” la s›n›rlam›yor. “Be¤eni” ifadesi olan cümleleri de elefltiri olarak benimsiyor. Afla¤›- dan da The Experiment adlar›yla iki kez sinemaya daki cümleler olumlu, olumsuz elefltiriler içeriyor. uyarlanm›flt›. (III) Bu uyarlamalar, roman› kadar ba- – Yazar›n kulland›¤› dil, birçok okuru zorlayan, okuma- y› zevksiz hâle getiren bir dil. / olumsuz flar›l› de¤ilse de ilki Alman, ikincisi Amerikan yap›m› – fiiirleri, okurun dünyas›na bambaflka tatlar kat›yor. / olumlu olan her iki film de seyircilerin ilgisini çekmiflti. (IV) – Genç kuflak okurlarla aras›ndaki uçurum derinlefltik- çe yazar›n eserleri raflarda kal›yor. / olumsuz Do¤rusunu söylemek gerekirse hikâyesi o kadar etki- – Konu seçimindeki titizli¤i ve baflar›y›, dili kullanmada gösteremiyor. / olumlu + olumsuz leyici ve sinemaya uyarlamaya o kadar elveriflli ki bu Son örnekte oldu¤u gibi baz› cümlelerde olumlu ve filmlerin ilgi çekmemesi için yönetmenlerin özel bir olumsuz elefltiri birlikte bulunabilir. beceriksizlik göstermeleri gerekliydi. (V) Çünkü De- Kifli, kendisi de elefltirebilir, bu durumda elefltiri “öz elefltiri” ad›n› al›r. Bu kavramla ilgili olarak Kavrama Testi 3 / 3. soruyu çözebiliriz. ney otorite ve güç aras›ndaki iliflkiyi, iktidar›n do¤a- s›n› ve büyüsünü, hapishanenin ifllevini, sonuç olarak da insan›n karanl›k yanlar›n› sorgulayan bir roman. Bu parçadaki numaralanm›fl cümlelerin hangisinde hem olumlu hem de olumsuz bir elefltiri söz konusudur? A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V. YGS - 2012 çözüm \"yan tutmama\" ne demek öncelikle? 47 \"tarafs›z olma\" diye de ifade edebiliriz. fiimdi verilen cümleleri \"tarafs›zl›k\" yönü ile de¤er- lendirelim. I. cümlede yarg›lar›nda dostlar›n›n vs. pay› olmad›¤›n›, IV. cümlede de hiçbir düflünceye ba¤lanmad›¤›n› söy- lüyor. Bunlar tarafs›zl›k ifadesidir. Cevap C Bu alt bafll›¤›n pekiflmesi için Kavrama Testi 3 / 1, 2, 3 ve 4. sorular› hemen çözelim.

CÜMLEDE ANLAM ‹L‹fiK‹LER‹ / KAVRAMLAR 2.16 Olumlu duygular›m›z sözcüklere dökülüyor: Be¤enme Herhangi bir davran›fl›n, sözün, eserin, varl›¤›n biz- yük bir özen gösterir. (III) Zaman zaman, do¤up büyü- de art› yönde (olumlu) duygular uyand›rmas›d›r. dü¤ü Trakya yöresinin yerel sözcüklerini de özgün bi- Bu duruma be¤enme denir ve bu be¤enimizi bazen çimleriyle kullan›r. (IV) Yerel dili, yerel sözcükleri kul- aç›k bazen de kapal› cümlelerle dile getiririz. lanaca¤›m derken, yad›rgat›c› olmaktan kaç›n›r, hiçbir zaman yapayl›¤a düflmez. (V) Onun bu sözcükleri kul- Son fliiriniz hepimizin hofluna gitti. lanmadaki amac›, okurlar›na, dilimizin sözcük yönün- Bu gömlek size ne kadar da yak›flm›fl. den ne kadar zengin oldu¤unu göstermektir. Yürüyüflünüzde bir asalet, konuflman›zda naziklik var. \"Hiç\" isimli kitab› mutlaka okumal›s›n›z. Yukar›da numaralanm›fl cümlelerin hangilerinde be- ¤enme söz konusudur? Bu cümlelerde bir be¤eni vard›r. Son cümledeki be¤eni aç›kça de¤il, dolayl› olarak dile getirilmifltir. A) I. ve II. B) II. ve III. C) II. ve IV. Be¤enmenin ileri boyutlarda ifadesine “övgü”, be- D) III. ve IV. E) IV. ve V. ¤enmemenin afl›r› boyutlarda ifadesine \"yergi\" denir. ÖSS - 1994 örnek soru çözüm (I) Sanatç›, öykülerinde daha çok toplumumuzun k›r- II. cümlede geçen \"ustaca yararlanarak\" sözü bir be- sal alanlarda yaflayan insanlar›n yaflam›n›, onlar›n do- ¤a ve çevre ile olan iliflkilerini yans›t›r. (II) Anlat›mda ¤eni ifadesidir. Ayn› flekilde IV. cümledeki \"hiçbir za- günlük konuflma dilinin inceliklerinden ustaca yarar- lanarak, k›sa ve anlamca yo¤un cümleler kurmaya bü- man yapayl›¤a düflmez\" ifadesi de bir be¤eni tafl›- maktad›r. III. cümlede ise bir be¤eni de¤il, durum tes- piti, gözlem vard›r. Cevap C Bu alt bafll›¤›n pekiflmesi için Kavrama Testi 3 / 5. soruyu hemen çözelim. 2.17 Bir varl›k, bir eser herhangi bir aç›dan de¤erlendirilebilir. Gözlem ve tespitlerimizi, bize ulaflan verileri irde- örnek soru ler, yarg›lara ulafl›r›z. Buna, de¤erlendirme denir. De¤erlendirme, belli bir eserin, yazar›n özellikle- Afla¤›daki cümlelerin hangisinde, \"de¤erlendirme\" rini ortaya koymad›r. De¤erlendirmede esas olan söz konusudur? “de¤erlendirilecek bir varl›k, nesne” olmas›d›r. Eldeki somut bir fley üzerine de¤erlendirme yap›- A) Kimi sanatç›lar duygular›n› dile getirmek için kimi- labilir ancak. leri de kusursuz eserler yaratmak için yazarlar. B) Romanc›, gerçekleri düfl gücüyle yeniden biçim- lendiren kiflidir. Kitab›n son bölümündeki fliirler birkaç sayfaya yay›lm›fl. C) Bir eserin de¤erinin, konusundan çok üslubuna Bu fliirlerde sözcüklerin yerel kullan›l›fllar› oldu¤u gibi ba¤l› oldu¤unu her zaman söylerim. yer alm›fl. D) Bu romandaki kiflilerin birbiriyle iliflkisi üzerine bir Yaz›n›n ilk bölümünde yer alan iddialar sonraki bölüm- çok inceleme yap›lm›flt›r. de somut kan›tlara dayand›r›lm›fl. E) Bu eserde, konu gerçek yaflamdan al›nm›fl, kifliler Bu fliirlerde, Klasik Türk fliirinin ölçü, kafiye anlay›fl›na s›k› s›k›ya ba¤l› kal›nm›flt›r. karakterlerine uygun biçimde konuflturulmufltur. Yazar›n bu roman›nda betimlemeler genifl yer tutuyor, kahramanlar bu betimlenen çevrelerde anlat›l›yor. 1989 Bu üç cümle aç›k bir gözlem sonucu ulafl›lan tes- çözüm pitleri (saptama) içeriyor. De¤erlendirme, bir konu, varl›k veya eser hakk›nda de¤er biçme, de¤erini ortaya koyma anlam›nda bir kavramd›r. Seçenekleri bu aç›dan inceledi¤imizde; A'da, sanatç›lar›n hangi amaçlarla yazd›klar› Örnek soruyu inceleyelim. B'de, romanc›n›n tan›m› C'de, bir eserin de¤eriyle ilgili kiflisel bir görüfl D'de, bir roman kiflileri üzerinde yap›lm›fl inceleme say›s› söz konusu edilmifltir. E seçene¤inde, ilgili eserin konusu ve kiflileriyle ilgili 48 bilgi verilmifltir. Cevap E Bu alt bafll›¤›n pekiflmesi için Kavrama Testi 3 / 6. soruyu hemen çözelim.

CÜMLEDE ANLAM ‹L‹fiK‹LER‹ / KAVRAMLAR 2.18 Kesinli¤e dayanmayan yarg›lar: Olas›l›k - Tahmin - Varsay›m Bir eylemle, bir durumla ilgili olabilirlik, olmayabi- örnek soru lirlik durumuna olas›l›k, bir eylem ya da durumu bir Afla¤›dakilerin hangisi, bir varsay›m› ifade etmektedir? an için gerçekleflti, oldu farz etmeye de varsay›m diyoruz. Varsay›mda \"tut ki, diyelim ki, kabul ede- A) O, çarflamba günü geziden dönebilir. lim, farz et ki, düflün ki...\" gibi ifadeler yer al›r. Ör- B) Diyelim ki bu olay gerçek de¤ildir. nekleyelim: C) ‹stedi¤ini verir, yeter ki sen çal›fl. D) Belki onu sen de tan›rs›n. Yar›n belki de görüflemeyece¤iz. / olas›l›k E) Yar›n akflam yeme¤ine onlar da gelebilir. Yar›n görüflemeyece¤imizi kabul edelim. / varsay›m. ÖSS - 1989 ‹lk cümlede bir eylemin olup olmayaca¤›n›n kesin- çözüm lik ifade etmeyifli, ikincide ise kesin bir kabul (var- A'da (dönebilir - dönmeyebilir) olas›l›k; B'de varsa- sayma) vard›r. y›m (Bu olay›n gerçek olmad›¤›n› kabul etme) C'de koflul, D ve E’de olas›l›k anlamlar› vard›r. Afla¤›daki cümleleri bu aç›dan inceleyip de¤erlen- direlim. Cevap B 1. Sizin teklifinizi kabul edebilir. / Tahminle olas›l›¤›n ayn› kavramlar gibi görünmesi ortak noktalar›ndan kaynaklan›yor. Bununla birlik- 2. Herhalde sizin teklifiniz kabul edilmeyecek. / te farkl› yönleri de vard›r. Tahmin, verilerden yola ç›karak yap›lm›fl bir de¤erlendirmeyi içerir. Olas›- 3. Beyaz›d, daha haz›rl›kl› olsayd› Timur yenilebilirdi. / l›kta ise iflin olup olmayaca¤›na iliflkin yarg› ön plandad›r. Örnekleyelim: 4. Bize yard›mc› olmayaca¤›n› san›yorum. / Tad›na bak›l›rsa bu suyun bir maden kayna¤›ndan geç- 5. Bir an için I. Beyaz›d'›n Timur'u yendi¤ini düflünelim. / ti¤i düflünülebilir. / tahmin 6. Diyelim ki beklemedi¤imiz sorunlarla karfl›laflt›k... / Talih kuflu sizin bafl›n›za da konabilir. / olas›l›k 7. fiu anda sizi ülkenin en yetkili insan› kabul edelim; yapaca¤›n›z ilk ifl ne olur? / ‹lk dört cümlede olas›l›k, son üç cümlede ise varsa- y›m anlam› vard›r. örnek soru örnek soru Afla¤›daki cümlelerin hangisinde bir \"olas›l›k, olabi- (I) Anadoluhisar›’n›n bulundu¤u bölgenin tarihi, eski- lirlik\" söz konusudur? ye dayan›yor. (II) Kaynaklara göre, Anadoluhisar›, Bo¤az’dan geçiflleri kontrol etmek amac›yla Y›ld›r›m A) Kar ya¤›yor; k›fl geldi art›k. Beyaz›t taraf›ndan yapt›r›lm›fl. (III) Yap›l›rken kullan›- lan malzemeler aras›nda, Bizans yap›lar›ndan al›nm›fl B) Onunla konuflmal›s›n›z; köyün en yafll› kiflisidir. tafllar da var. (IV) Bu durum, burada eski bir Zeus Ta- p›na¤›’n›n bulundu¤u yolundaki düflünceleri daha da C) Ben onu iyi tan›r›m; çok dürüst bir çocuktur. güçlendiriyor. (V) Bo¤az’›n en dar yerinde, Göksu De- resi k›y›s›nda bulunan bu bölgenin, bugün oldu¤u gi- D) Siz de biliyorsunuz; o, kardefllerin en küçü¤üdür. bi, Osmanl› öncesinde de yerleflim alan› olarak kulla- n›ld›¤› çeflitli kaynaklarda belirtiliyor. E) Geç kald›k; san›r›m o gitmifltir. 1988 çözüm Yukar›daki parçada numaralanm›fl cümlelerin hangi- sinde belirtilenler “tahmin” niteli¤i tafl›maktad›r? A, B, C, D seçeneklerinde kesin bir durum ve gözlem- den söz ediliyor. E de ise san›lan bir durum (olas›l›k) A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V. söz konusudur. ÖSS 2000 Cevap E çözüm Bazen gereklilik, gücü yetme ve kesinlik bildiren durumlarla olas›l›k an- Tahminin bir anlam› da eldeki verilerden faydalana- latan durumlar benzeyebilir, kar›flt›r›lmamal›. Örne¤in, “Bütün bu oku- rak ak›l yürütmedir. Buna uygun olan IV. cümledir. duklar›m› akl›mda tutabilirim.” cümlesi olas›l›k de¤il, “gücü yetme” an- Di¤erlerinde bilgi ve belgelerden söz edilmifltir. lam› tafl›maktad›r. Cevap D Bu alt bafll›¤›n pekiflmesi için Kavrama Testi 3 / 7, 8 ve 9. sorular› hemen çözelim. 49

CÜMLEDE ANLAM ‹L‹fiK‹LER‹ / KAVRAMLAR 2.19 Sezgi - Kayg› - fiafl›rma örnek soru Afla¤›daki cümlelerin hangisinde \"flafl›rma\" anlam› Olabilecek durumlar› befl duyumuz d›fl›nda alg›la- vard›r? yabiliriz; (alg›lad›¤›m›z bu durum gerçekleflir veya gerçekleflmez): sezgi. A) Bu ifli çok geciktirmeden yapar m›s›n›z? B) Yeflilden daha tatl› renk mi olur? Olabilecek durumlar›n, gidiflat›n risk ve tehlikeyle C) Caddeyi dolduran kalabal›ktan geçmek kolay m›? sonuçlanaca¤›n› düflünür, endifleleniriz : kayg›. D) Biraz sonra bir bata¤›n içine dalmayal›m m›? E) Herkes gibi siz de mi o adam› bekliyorsunuz? Baz› olaylar, eylemler çeflitli yönleriyle bizim dü- flündüklerimizin ve beklentilerimizin üzerinde ger- 1983 çekleflir; buna verdi¤imiz tepkiye flaflma - flafl›rma denir. Bu tan›mlamalar› örnekleyelim : çözüm Yaklaflan adamlar›n, dost olduklar› do¤du içime. / sezgi fiafl›rma gerçekleflmifl bir olay veya eylemle ilgilidir Bunlar›n farkl› amaçlar› oldu¤unu hissediyorum. / sezgi ve beklenmedik bir durumu ifade eder. Soruyu bu Yak›nda beklenmedik geliflmeler olacak gibi. / sezgi aç›dan inceledi¤imizde: A'da rica, B'de be¤eni, C'de yaflanan bir zorluk ,D'de Gerçekleflmifl eylemlerle ilgili olarak aç›klanan beklenmedik bir durum, E'de cevap isteyen bir soru, duygu ve düflünceler \"sezgi\" de¤ildir. anlam› vard›r. Bu ifllerin böyle sonuçlanaca¤› belliydi! Cevap D Benim söylediklerim nas›l da bir bir ç›k›yor. örnek soru Ayr›ca hayallerin, beklentilerin de sezgiyle kar›flt›- r›lmamas› gerekli. (I) Çeviri, kültürler aras› etkileflimdeki önemli etkinlik- lerden biri. (II) Kültürleri zenginlefltiren bir ö¤e. (III) Kardeflinizin bu iflin üstesinden gelece¤ini ümit ediyo- Son y›llarda çok say›da bilimsel ve yaz›nsal metin di- rum. / beklenti limize çevrildi. (IV) Bu, Türk kültürü aç›s›ndan büyük Onun uzun boylu biri olaca¤›n› düflünüyordum. / tahmin bir kazanç. (V) Ne var ki bu çeviri metinlerinin birço- Birkaç y›l içinde zengin olaca¤›m› san›yorum. / tahmin ¤unda özgün metnin tam olarak yans›t›l›p yans›t›lma- - olas›l›k d›¤› ya da kullan›lan Türkçenin niteli¤i tart›fl›labilir. Bu cümlelerde bir sezgi yoktur. Yukar›daki parçada numaralanm›fl cümlelerin hangi- sinde bir kayg› dile getirilmektedir? Kayg› (endifle), sonuca iliflkin olumsuz ç›kar›mlard›r: A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V. S›rlar›m›z› onlar›n duymas›ndan endifle duyuyorum. Bafl›na bir fleyler gelmifl olmas›ndan çekiniyorum. 1994 / II Bu gidiflat›n, bu tav›rlar›n sonu nereye varacak! Korkar›m, bu ilac› fazla kullanmak sa¤l›¤›n›z› bozar. çözüm Kayg› kavram›n›n kapsam›nda, olumsuzluklar vard›r. Afla¤›daki cümlelerde flaflma (hayret) duygusu ör- Parçada, bu durum V. cümlede verilmifltir. neklenmifltir. Cevap E Bu tabloyu siz mi yapt›n›z? K›fl gününde bir bahar havas› sanki! Daha önceleri hiç böyle konuflmazd›n! Yaln›z aç›ktaki ›fl›¤› görebiliyorsan, yaln›z söylenenleri duyabiliyorsan ne görebiliyorsun ne duyabiliyorsun demektir. Halil Cibran 50

CÜMLEDE ANLAM ‹L‹fiK‹LER‹ / KAVRAMLAR 2.20 Dileklerimizi ifade eden cümleler vard›r. örnek soru ‹çimizden geçen çeflitli düflünceler olur. Bunlar›, di- (I) Türkçe ö¤retmenimiz, s›n›fa girdi¤i ilk gün bize rek veya dolayl› olarak söze aktar›r›z. Söze aktar›- yaflam öyküsünün ne oldu¤unu anlat›p kendi yaflam lan bu kavramlar›n dilek, öneri, tasar›, olarak kar›- öykümüzü yazmam›z› istemiflti. (II) O zaman, bu ça- fl›m›za ç›kmas› mümkündür. ‹flte bu kavramlar›n l›flman›n gerekçesini anlayamam›flt›m. (III) Bugün, ayr›m› oldukça önemlidir. Dilek, istek, “isteme, ar- ben de ö¤retmen olduktan sonra, düflünüyorum da zu etme“ dir. bu çal›flma, ö¤retmen ile ö¤renci aras›nda kurulabi- lecek güçlü bir iletiflimin bafllang›c› olabilir. (IV) Ayr›- fiimdi onun da burada olmas› ne güzel olurdu. ca ö¤rencilerin, kendilerini tan›malar›n› sa¤layabilir. ‹çimden, benim de çocuklar›m olsun, diye geçirdim. (V) Keflke tüm ö¤retmenler bu tür çal›flmalarla ö¤- rencilerini, iç dünyalar›yla hesaplaflmaya yönlendir- cümleleri dilek tafl›yor. se, kendilerini tan›ma konusunda cesaretlendirse. Dilekler bazen olumsuz da olabilir. Bu parçada numaralanm›fl cümlelerin hangisinde “di- lek“ söz konusudur? \"Var›p yad illere meyil verirsen K›fl ola ba¤lana yollar›n dostum\" A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V. ‹kinci dizede bir flarta ba¤l› olarak olumsuz bir di- ÖSS - 2002 lek vard›r. çözüm Dilekler anlat›l›rken, genellikle, eylemlerin, istek kipi (-e / -a), anlam›ndan uzaklaflarak istek kipinin Parçan›n son cümlesinde, ö¤retmenlerden yapmas› anlam›n› kazanm›fl olan flart kipi (-se / -sa) ya da istenen bir davran›fl dile getirilmifltir. emir kipiyle çekimlendi¤ini görüyoruz. fiu örnek- leri inceleyelim: Cevap E Lütfen bana yard›m edin. (emir kipiyle çekimli) Bu akflam oyalanmadan gelseniz. (flart kipiyle çekimli) Bir ömür mutluluk içinde yüzesiniz. (istek kipiyle çekimli) 2.21 Hayat›m›z planlarla, tasar›larla doludur. Bir ifli, eylemi yapmay› düflünme, planlama, \"ta- örnek soru sarlama\" demektir. Uygulamaya geçilecek her ifl ve ifllem, önceden tasar› haline getirilmifltir. Öneri (I) Halka ulaflmam›z, operan›n halka seslenen bir sa- ile tasar› aras›nda fark vard›r: Tasar›, daha çok nat oldu¤unu anlatmam›z gerekiyor. (II) Bu da büyük kendi yapacaklar›m›za yönelik bir çal›flma ve bu- ölçüde halkla daha yak›ndan iletiflim kurmam›za ba¤- nun çerçevesini çizme iken; öneri, kendi d›fl›m›zda- l›d›r. (III) Bu amaçla gelecek y›l bir yar›flma düzenle- kilerin yapmas›n› istedi¤imiz ifllemlere yönelik dü- meyi ve sahnelenmeye de¤er görülen eserleri sahne- flüncelerimizi tafl›r. lemeyi düflünüyorum. (IV) E¤er kat›l›m sa¤lan›rsa, bu tür yar›flmalar› ileride daha da çeflitlendirip zengin- Tasar› cümleleri, bir yönüyle amaç anlam› da içerir. Çünkü yapmay› dü- lefltirerek sürdürmek istiyorum. (V) Bu tür etkinlikler flündüklerimiz, planlad›klar›m›z, asl›nda, amaçlar›m›za iflaret eder. Türk seyircisini, yavafl yavafl da olsa, operaya yak- laflt›racak, ona orepay› sevdirecektir. Yukar›daki numaralanm›fl cümlelerin hangilerinde bir tasar›dan söz edilmektedir? A) I. ve II. B) Il. ve III. C) Ill. ve IV. D) IlI. ve V. E) IV. ve V. çözüm ÖSS - 1997 III. ve IV. cümlelerde yap›lmas› planlanan bir iflten (gelecek y›l bir yar›flma düzenlemek / kat›l›m sa¤la- n›rsa, yar›flmalar› daha zenginlefltirerek sürdürmek) söz edilmektedir. Cevap C Bu alt bafll›¤›n pekiflmesi için Kavrama Testi 3 / 10. soruyu hemen çözelim. 51

CÜMLEDE ANLAM ‹L‹fiK‹LER‹ / KAVRAMLAR 2.22 ‹nsan kendinden, baflkalar›ndan rahats›z olabilir: Yak›nma - Piflmanl›k / Hay›flanma Karfl›laflt›¤›m›z olumsuzluklarla ilgili flikayetleri- örnek soru miz, serzenifllerimiz olur. ‹flte, flikayet edilecek bu durumlar baflkalar›n›n tav›r ve ifllemleriyle ilgiliyse Afla¤›daki cümlelerin hangisinde bir “yak›nma“ söz buna yak›nma, kendi tav›r ve ifllemlerimizle ilgiliy- konusudur? se buna da piflmanl›k veya hay›flanma deriz. A) Dergiye girecek yaz›lar›n baflka bir yerde yay›m- – Ald›¤›n›z› bir de geri vermeyi bilseniz. lanmam›fl ve özgün olmas› gerekir. – Yanl›fllar›nda ›srar ediyor. – Çalakalem yaz›lm›fl bu yaz›larda bir tat yok. B) Konudan konuya atlayan, bafll›¤›yla içeri¤i birbiri- – O ne zaman bizimle ilgilenmifl ki flimdi ilgilensin! ne uymayan yaz›lar bizi çok yormaktad›r. Bu cümlelerde yak›nma vard›r. C) ‹steklerimizden birisi de gönderilen yaz›lar›n, yaz› makinesiyle çift aral›kl› olarak yaz›lmas›d›r. – Nas›l oldu da o dönemlerin de¤erini bilmedim. – Böyle bir sözü keflke söylemeseydim. D) Alt alta dizilmifl cümlelerin fliir say›lmayaca¤› her- – Kararl› davransayd›m dostlar›mdan olmayacakt›m. kesçe bilinen bir gerçektir. Bu cümlelerde piflmanl›k anlam› vard›r. Söz konu- E) Daha güzel, daha nitelikli bir dergi ç›karabilmek su flikâyet, elden kaç›r›lan f›rsatlarla ilgili olursa bunun “hay›flanma“ kavram› ile karfl›land›¤›n› için okurla iflbirli¤i flartt›r. gözlemliyoruz: ÖSS - 1996 \"F›rsat elde iken al›p kaçmad›m Öldürmeli beni dövmeli de¤il!\" çözüm Karacao¤lan B seçene¤inde, bir baflkas›n›n yapt›¤› olumsuz bir ifl- ten flikâyet ediliyor. Bu, yak›nmad›r. Cevap B 2.23 Daha güzele, iyiye yöneltme çabas›: Öneri (tavsiye - teklif) Daha yavafl konuflman›zda fayda var. örnek soru Çevrenizdekilerin hatalar›n› pek önemsemeyin. (I) Bu fliirlerin tad›na varabilmem için, oldukça fazla çaba harcamam gerekti. (II) Bunlar›n bir yan› ne ka- Yaz›lar›n›z›, yay›ma girmeden bir kez daha gözden ge- dar aç›k ve yal›nsa bir yan› da o kadar karmafl›k ve çirmeniz iyi olur. yo¤un. (III) Bu noktada, sanatç›n›n öyküleriyle ben- zerlikler görülüyor. (IV) Kitab›n sonuna, fliirlerin sez- Bu cümleler bir öneri tafl›yor. Öneri, baflkalar›n›n gisel dünyas›n› ortaya koyacak notlar›n eklenmesi, yapaca¤› ifl, ifllem ve davran›fllarla ilgili olarak bun- yararl› olabilirdi. (V) Yine de sanatç›n›n fliirlerinden lar›n nas›l olmas› gerekti¤i hakk›nda görüfllerimizi bir demetin Türkçeye kazand›r›lmas› çok olumlu bir sunmam›zd›r. Bu görüfller, ifllemlerin yap›lma tar- çal›flma. z›yla ilgili istekler tafl›r. Yukar›daki parçay› oluflturan cümlelerin hangisinde Bir iste¤i tafl›mayan cümlelerde öneri de yoktur. bir \"öneri\" söz konusudur? Afla¤›daki cümleleri bu gözle inceleyelim. A) I B) II C) III D) IV E) V – fiiirlerinizde anlafl›lmaz baz› sözcükler var. – fiiirlerinizde, anlafl›lmaz sözcüklere bu kadar yer ÖSS - 1990 verece¤inizi hiç düflünmezdim. çözüm – fiiirlerinizde, anlafl›lmaz sözcüklere bu kadar yer Parçada, yaln›z IV. cümlede yazar, bir iflin nas›l yap›- vermemeniz yerinde bir davran›fl olur. laca¤›na iliflkin bir görüfl bildiriyor. Bu cümlelerin ilkinde bir tespit, ikincisinde bir flafl- Cevap D ma, üçüncüsünde ise öneri vard›r. 52

CÜMLEDE ANLAM ‹L‹fiK‹LER‹ / KAVRAMLAR 2.24 Kimi cümlelerimizde dostlar›m›z› uyar›r›z (ikaz ederiz). Yap›lmas›n› yanl›fl buldu¤umuz baz› durumlar› ön- örnek soru ceden bildirme, riskli veya tehlikeli baz› eylemler- den sak›nd›rmak istedi¤imiz durumlar› dile getir- Afla¤›daki cümlelerin hangisinde \"uyarma\" söz konu- medir. Uyar›, eylemin gerçekleflmesinden önceye sudur? ait bir bildirimdir. Örnekleyelim: A) ‹zin verirseniz bu konuyu tart›flal›m. Dikkat köpek var! B) Arkadafllar biraz sessiz olabilir miyiz? C) Hemen okula gitmek zorunday›m. Evraklar›n›z› teslim etmeniz için iki gününüz kald›. D) Ben nöbeti al›nca siz gidersiniz. E) Bu kitaplar› okuyunca arkadafl›n›za verir misiniz? Bu ilac› doktorunuza dan›flmadan kullanmay›n›z. 1988 çözüm B seçene¤inde, ilgili kiflilerin gürültülü davrand›klar› görülüyor ve bundan vazgeçmeleri sessiz olmalar› için uyar› yap›l›yor. Cevap B 2.25 Baz› cümlelerde eflitlik anlam› vard›r. örnek soru Bu kavram eflit niteliklere sahip olmay›, bir varl›¤› Afla¤›daki cümlelerin hangisinde eflitlik kavram› söz ayn› ölçülerde paylaflmay›, bazen say›sal bazen de konusudur? soyut verilerle ifade etmektedir. A) Elmay› ortas›ndan ikiye bölüp, yar›s›n› ona uzatt›. Bu haberi biz de onun gibi sonradan duyduk. B) Ne o ne bu, ikisinin ortas›n› bulmaya çal›fl. C) Ortada bir masa, masan›n iki yan›nda da sandalye- (O da sonradan duydu, biz de sonradan duyduk.) Var›m›z yo¤umuz aram›zda kardefl pay› yap›ld›. ler vard›. (Eflit olarak paylaflt›k.) D) ‹flin ortas›nda b›rakt›, çekip baflka yere gitti. E) Kahvenin flekeri mümkünse orta olsun. çözüm Eflitlik, ölçülebilir (say›sal) flekilde ayn› olmay› öngö- rür. Bu durum “Elmay› ortadan ikiye bölüp yar›s›n› ona uzatt›” cümlesinde vard›r. Cevap A 2.26 Cümlede baz› sözleri öne ç›karmak isteriz. örnek soru Vurgu, cümlede bir sözü ya da söz grubunu öne ç›- (I) Arkadafl›n›zla (II) sizi (III) K›z›lay'da (IV) otobüs karmak, güçlendirmektir. Vurgulanmak istenen dura¤›nda (V) gördüm. söz yüklemin hemen önüne getirilir. Bu cümlede zaman› vurgulamak için “dün” sözcü¤ü- O günlerde Ali Bey bizim tak›mda yer al›yordu. nün, numaralanm›fl yerlerin hangisine getirilmesi uy- O günlerde bizim tak›mda Ali Bey yer al›yordu. gun olur? Bu cümlenin yükleminin bir deyimden olufltu¤una, A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V. dolay›s›yla “yer” sözünün yüklemin içinde oldu¤u- na dikkat etmeli. (Vurgu, yüklemde de¤il, yüklemin çözüm 1993 önündeki sözdedir.) Bir sözü vurgulaman›n bir yolu da sözcü¤ü yükleme yaklaflt›rmakt›r. “Dün” sözcü¤ünü (V) nolu yere getirdi- 53 ¤imiz zaman yükleme yaklaflt›rm›fl (vurgulam›fl) oluruz. Cevap E

CÜMLEDE ANLAM ‹L‹fiK‹LER‹ / KAVRAMLAR 2.27 Anlat›m› somut veya soyut k›lmak mümkündür. Anlat›lan bir düflüncenin veya iletilecek bir mesa- örnek soru j›n befl duyumuza hitap edecek flekle getirilmesine somutlaflt›rma veya somut anlat›m denir. Soyut Afla¤›daki cümlelerin hangisinde somutlamaya bafl- anlat›m bunun tersidir. vurulmufltur? Soyut Anlat›m Somut Anlat›m A) Benim yapt›¤›m ifl, uçak kullanmaya benzer. Bir- Güvenimiz bofl ç›kt›. Güvendi¤im da¤lara kar ya¤d›. çok iyi ifl yapars›n›z; ama baflar›s›z oldu¤unuz tek bir ifl, sonunuz olur. O sözünden Onun tükürdü¤ünü B) Nereden bakarsak bakal›m, toplumu oluflturan bi- dönmeyen biridir. yalamayaca¤›n› biliriz. reylerle bir duygu al›flveriflimiz var. Bu nedenle yol- layaca¤›m›z her ileti, onlara da uygun gelmelidir. fiu örne¤i inceleyelim: Bu bilgisizli¤i sona erdirmeyi, çevresindekileri bu ka- C) Do¤ru düflünen bireyler yetifltirmek için anadil ö¤re- ranl›ktan ç›karmay› amaçl›yordu. timine önem vermek gerekti¤ini hepimiz biliyoruz. Bu cümlede “bilgisizlik” , “karanl›k” olarak somut- D) Geliflme, toplumsal bilimlerde çok önemli bir kav- laflt›r›lm›flt›r. ramd›r. Bunun için araflt›rmac›lar, geliflme kavram› üzerinde sürekli olarak kafa yormaktad›rlar. E) Olaylar ve nesneler için söz konusu olan iyi - kötü, güzel -çirkin türünden de¤erlendirmelerin her biri- ne de¤er yarg›s› denmektedir. 1997 çözüm A seçene¤inde kifli kendi yapt›¤› ifli uçak kullanmaya benzeterek görsel hale getirmifltir. Cevap A 2.28 Cümleye, ara söz veya ara cümleler kullanarak bilgiler ekliyoruz. Bir cümlede geçen bir kavramla veya cümlenin tü- örnek soru müyle ilgili olarak yapmak istedi¤imiz aç›klama, Konufltu¤um dil kadar, Türkçem kadar güzelsin. vermek istedi¤imiz ek bilgiler olabilir. Bunlar ayr› bir cümlede verilebilir. Ama ilgili cümle içinde ve- Bu cümlede, “konufltu¤um dil kadar” sözü, kendinden rilmesi anlat›ma bir canl›l›k katar, anlat›lan fleyi ge- sonra gelen “Türkçem kadar” sözünü aç›klamaktad›r. lifltirir, güçlendirir. Bu durumdaki söz, tek bafl›na al›nd›¤›nda bir cümle ise ara cümle, de¤ilse ara söz Benzer bir aç›klay›c› söz, afla¤›dakilerin hangisinde olarak isimlendirilir. vard›r? O¤uz Türkçesini öz haliyle konuflan bu yöreden, Çank›- A) Bu sorunla ilgili araflt›rma raporlar›n›, gazete ve r› ve çevresinden, bolca örnek toparlam›flt›k. dergileri okudum. Alt› çizili bölüm bir ara sözdür. B) Söz vermiflti, öteki toplant›ya haz›rl›kl› olarak gele- cek, tart›flmalara kendisi de kat›lacakt›. ‹lk kez bir ön sözde kitab›n elefltirildi¤ini, ön sözler ge- nellikle övgü yaz›lar›d›r, görerek hayretler içinde kal- C) Bir mart günüydü, hava so¤uktu; karla kar›fl›k ya¤- m›flt›k. mur ya¤›yordu. D) ‹lk tayinim do¤up büyüdü¤üm yöreye, Çukuro- va'ya, ç›km›flt›. Virgüller aras›nda kalm›fl bölüm bir ara cümledir. E) Bayramlarda bandonun bafl›na geçer, törenlere, etkinliklere canl›l›k katard›. Örneklerde de görüldü¤ü gibi ara sözler cümlede iki virgül veya iki k›sa çizgi aras›nda yaz›l›r. Cümle- ÖSS 1997 den ç›kart›ld›¤›nda ise cümlenin anlam› bozulmaz. çözüm D seçene¤inde “Çukurova” sözcü¤ünden önceki k›- s›m - “do¤up büyüdü¤üm yöre” - “Çukurova”n›n aç›klay›c›s› durumundad›r ve ara sözdür. Cevap D 54

CÜMLEDE ANLAM ‹L‹fiK‹LER‹ / KAVRAMLAR 2.29 Al›nt› cümleler do¤rudan veya dolayl› verilebilir. Bu konu, bir baflkas›n›n sözünün aktar›m› ile ilgili- örnek soru dir. Aktar›lan söz, orijinali (biçimi) bozulmaks›z›n verilmiflse do¤rudan, anlam› korunmufl ama söyle- Afla¤›daki cümlelerden hangisi, dolayl› anlat›ma bir nifli de¤ifltirilerek verilmiflse dolayl› anlat›m söz örnektir? konusudur : A) fiöyle bir olaylar› an›msar, üzülürüz ve “‹flte bu Geliyorum, dedi. / do¤rudan anlat›m dünya böyledir!” diye düflünürüz. Gelece¤ini söyledi. / dolayl› anlat›m Geceden yola ç›k›n; sabah› beklemeyin, demiflti. / B) Ö¤retmen, Ali'ye: “Arkadafl›na söyle, yar›n ödevini do¤rudan anlat›m mutlaka getirsin!” dedi. Geceden yola ç›kmam›z, sabah› beklemememiz gerek- ti¤ini söylemiflti. / dolayl› anlat›m C) Paul Valery, fliir yazma yönteminden söz ederken “‹lk dize Tanr› vergisidir, ondan sonras› da çaba...” Afla¤›da verilen cümlelerin do¤rudan anlat›ml› m› dermifl. dolayl› anlat›ml› m› olduklar›n› belirtelim. D) Tiyatrodan ç›kt›¤›mda arkadafl›m, Hâz›m'›n sahne- Onun bu çözümleri düflündü¤ünü sanm›yorum. de canland›rd›¤› prensin gerçek hayatta da yafla- m›fl oldu¤unu söyledi. Yar›n, orada olmam›z gerekli, dedi. E) Önce, tiyatronun ö¤elerini, hangi sanatlar›n bir Yar›n, okulda olmam›z› istedi. araya gelerek tiyatro gerçe¤ini ortaya koydu¤unu Bu böyle gitmez, diyordu. düflünelim. ‹fllerimizin yar›m kalmamas› gerekti¤ini belirtti. 1981 çözüm D seçene¤inde, sözü söyleyen kifli, baflkas›na (Ha- z›m'a) ait bir sözü, kendi cümlesi içerisinde, orjinal (ilk) biçimini korumadan ama anlam›n› koruyarak vermifltir. Cevap D Bu alt bafll›¤›n pekiflmesi için Kavrama Testi 3 / 11. soruyu hemen çözelim. 2.30 Kiflilefltirme: ‹nsana ait özellikleri do¤aya aktarma ‹nsanda bulunan birtak›m özelliklerin insan d›fl›n- örnek soru daki baflka varl›klara aktar›lmas›, yüklenmesidir. (I) Sonbahar, kendisinden sonra gelecek k›fl mevsimi- Günefl, bahar› müjdelerken gülümsüyordu. nin gizli telafl›n› yaflat›yor do¤aya. (II) Amasra’da bir Rüzgâr›n sesi zaman zaman 盤l›¤a, zaman zaman in- Roma yap›t› olan Kuflkayas› Yol An›t› sar› bir örtüyle lemeye dönüflüyordu. kaplan›yor. (III) Hasankeyf’teki Artuko¤ullar› zama- Bu yollar, Anadolu insan›n›n de¤iflmeyen yazg›s›n› an- n›ndan kalma cami, minaresindeki son leyle¤i yolcu lat›yor gelip geçenlere. ediyor. (IV) Kaçkarlar'da ya¤mur fazla mesai yapma- ya bafll›yor. (V) Bolu Da¤lar›’nda, Istrancalar'da gezi- ‹lk örnekte günefle, “müjdeleme”; ikincide rüzgâra nirken yerlerde a¤aç gövdelerinin hüzünlü yüzlerini, “盤l›k, inleme sesi ç›karma” ; üçüncüde ise yollara ac›l› bak›fllar›n› görüyoruz. “anlatma, konuflma” özellikleri yüklenmifl. Bu parçada numaralanm›fl cümlelerin hangisinde in- Bunlar insana ait özelliklerdir ve do¤aya aktar›l- sana özgü bir nitelik do¤aya aktar›lmam›flt›r? m›fllard›r. Dolay›s›yla günefl, rüzgâr ve yol kiflileflti- rilmifltir. A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V. Yandaki s›nav sorusunu çözerek kavram› pekiflti- ÖSS - 2001 relim. çözüm II. cümlede Roma yap›t›n›n sar› örtüyle kaplanmas› kiflilefltirme de¤ildir. Cümlede an›t›n sonbahar yap- raklar›yla kapand›¤› ifade ediliyor. Di¤er cümlelerde ise çeflitli varl›klara insana özgü nitelikler verilmifl yani kiflilefltirme yap›lm›flt›r. Cevap B 55 Bu alt bafll›¤›n pekiflmesi için Kavrama Testi 3 / 12. soruyu hemen çözelim.

BU KONUDA ÖZETLE... Konuların ve Kavramların Özeti 1. Kimi cümlelerde yarg›n›n nedeni (gerekçesi) anla- 14. Olas›l›k, bir iflin, durumun ortaya ç›kma - ç›kma- t›l›r. Bunlar ço¤u zaman as›l yarg›ya için, çünkü, ma hâlinin bulunmas›d›r. Tahmin de böyledir bu yüzden, böylelikle vb. sözcükleriyle ba¤lan›r. ama somut bir nedene dayand›r›l›r. Varsay›m cümlelerinde, gerçekten olmufl bir eylem yok- 2. Konuflma veya yaz›da, baz› davran›fllar›m›zla ilgi- tur, sadece öyle farz edilir. li amaçlar ortaya koyar, hedeflerimizi de aç›kla- r›z. 15. Sezgi, tahmine benzeyen bir anlam› ifade eder. Bu nedenle de sorularda yan yana getirilmez bu 3. Bir yarg›n›n gerçekleflmesi, bir baflkas›na ba¤l› iki kavram. Kayg›, endifleyi; flafl›rma ise hayret flekilde anlat›lm›flsa, bu cümlede koflula ba¤l›l›k- duygusunu anlat›r. tan söz edilebilir. 16. Beklentilerimiz, umutlar›m›z asl›nda isteklerimiz- 4. Kiflisel, yanl›, yorum içeren kan›tlanamayan yar- dir. Bunlar›n ifade edildi¤i cümlelerde istek anla- g›lar öznel; tarafs›z, herkesçe kabul edilen, dola- m› öne ç›kar. y›s›yla da kan›tlanabilen yarg›lar nesneldir. 17. Tasar›, plan yapmay› ifade eder. Gelece¤e dair fi- 5. Bir durumun ya da davran›fl›n kiflisel bir bak›flla kirlerimiz, hedeflerimiz bu kapsamdad›r. anlamland›r›lmas› yorumdur. 18. Çevremizdeki kiflilerin eksikleri, yanl›fllar›; olayla- 6. Yaz›lar›n, konuflmalar›n bir konusu, ele ald›¤› bir r›n aksayan yönleri yak›nma cümlelerinde ifade meselesi vard›r ki buna, içerik ad› verilir. edilir. Piflmanl›k ve hay›flanma kiflinin kendisine dönüktür ve “keflke” anlam› ile yak›ndan ilgilidir. 7. Her yazar›n konuyu ele al›fl› tarz› farkl›d›r. Bu, ya- zar›n hem sözcükleri hem de cümleleri kurma, s›- 19. Tavsiyeler, iyiye yöneltme çabalar›, öneri cümle- ralama durumuyla ilgilidir ve üslup ad›n› al›r. lerini oluflturur. Uyar›lar da bir aç›dan bunlara benzer. 8. Varl›klar ya da durumlar, tutumlar özellikleri ba- k›m›ndan karfl›laflt›r›labilir ve bu esnada genellik- 20. ‹ki durumun ayn› oldu¤u, denk oldu¤u cümlelerde le en, daha, kadar sözcükleri kullan›l›r. eflitlik kavram› öncelenmifltir. 9. Anlat›m› etkili k›lman›n bir yolu da varl›klar›, du- 21. Soyut kavramlara yaslanan ifadeler soyut; somut rumlar› nitelikçe daha güçlü olana benzeterek varl›klara yaslananlar da somut anlat›m› olufltu- anlatmakt›r. rur. 10. Gözlemler, yani gözle alg›lanabilen ayr›nt›lar, 22. Cümlelerde kimi sözcükler belirgin verilmek, öne özellikler varl›klar› betimlemekte kullan›l›r. ç›kar›lmak istenir yani vurgulan›r. Bunun için de genellikle yükleme yaklaflt›r›l›r. 11. Tan›mlama, bir kavram›n, varl›¤›n ne oldu¤unu anlatmakt›r. 23. Cümleye asl›nda dahil olmay›p sonradan eklenen ifadeler ara sözler oluflturur. Bunlar›n cümleden 12. Anlat›m› inand›r›c› k›lman›n yollar›ndan biri de ör- ç›kar›lmas› anlam› daralt›r ama anlat›m› bozmaz. nek vermedir. Düflünceyi desteklemek için örnek veririz. 24. Al›nt› cümleler aynen, iki virgül aras›nda ya da t›r- nak içinde verilirse do¤rudan; söyleyenin cümle- 13. Elefltiri, de¤erlendirme ve be¤eni iç içe geçmifl kav- sine kat›larak aktar›l›rsa dolayl› anlat›m söz konu- ramlard›r. De¤erlendirme, yaln›zca tespit etmedir. sudur. Yani yazar›n, eserin özelliklerini ortaya koyarken tarafs›z ifadeler seçerek yap›l›r. Elefltiri, olumlu - 25. Çeflitli varl›klar, insan özelli¤i verilerek anlat›labi- olumsuz ifadelerle oluflturulmufl cümlelerdir. Be- lir. Buna kiflilefltirme ad› verilir. ¤eni ise yaln›zca olumlu yarg›lar› içeren cümleler- de karfl›m›za ç›kar. 56

Ö⁄REND‹KLER‹M‹Z‹ TEST EDEL‹M Kavrama Testi 1 ( 2.1 - 2.6 ) Kavrama Testi 2 ( 2.7 - 2.14 ) Kavrama Testi 3 ( 2.15 - 2.30 ) S›navlarda (ÖSS-ÖYS-YGS-LYS) Sorulmufl Sorular S›navlarda Sorulabilecek Sorular 57

KAVRAMA TEST‹ 1 1. (I) Her zaman, suyun üstüne b›rak›lan ka¤›t gemiler- 4. (I) Orhan Kemal “Bereketli Topraklar Üzerinde” de den bahsediyor, denizin dibindeki güzellikleri umur- toplumsal de¤iflmeyi gözlemlemekle yetinir, ilgisini sam›yoruz. (II) Derinliklerde olanlardan, duygulardan kahramanlar üzerinde yo¤unlaflt›r›r. (II) Onlar›n ruhi konuflmuyoruz. (III) Biraz daha cesur olabilsek, biraz portrelerinin, roman›n trajik sonuyla doru¤a varan daha duygular›m›z›n fark›na varabilsek ama olmu- gerilimin sebepleri üzerinde pek durmaz. (III) Böyle- yor. (IV) Konuflman›n bize gerçe¤i tüm ç›plakl›¤› ile ce okurda derin bir ilgi uyand›r›r. (IV) Roman bu yö- yaflataca¤›n› bildi¤imizden bundan kaç›n›yoruz. (V) nüyle ça¤dafl bir trajediyi and›r›r. (V) Orhan Kemal, Olumsuz bir fleylerle karfl›laflmaktansa sahte ya da Anadolu köylüsünün yoksullu¤unu betimlemenin da- yüzeysel bir yaflam› tercih ediyoruz. ha gerçekçi bir tutum olaca¤›na inand›¤›ndan kolay- c› çözümlere baflvurmaz. Numaralanm›fl cümlelerin hangisinde neden – sonuç iliflkisi vard›r? Parçada numaralanm›fl cümlelerin hangisinde neden - sonuç iliflkisi vard›r? A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V. A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V. 2. (I) Anadolu da¤lar›, en büyü¤ünden en küçü¤üne, es- ki uygarl›klar›n kutsal sayd›klar› bir kimli¤e sahiptir. 5. (I) Hava s›cak ve a¤›r, susuzluktan her yer kupkuru (II) Böylelikle birçok manast›r, tap›nak da¤ doruklar›- olmufl. (II) P›narlar›n suyu bitmifl, kuyular›n suyu çe- na yap›lm›flt›r. (III) Bununla yaln›z tap›na¤› koruma kilmifl, toprak çat›r çat›r çatlam›fl. (III) Köylüler su amac› güdülmemifltir. (IV) ‹nsan›n özündeki yüksel- bulmak umuduyla yeni kuyular açmaya bafllam›fllar. me, gö¤e yaklaflma tutkusu, çevreye yücelerden bak- (IV) Köyün bu periflan halini görünce içim burkuldu. ma e¤ilimi de bunda etkili olmufltur. (V) ‹flte da¤la in- (V) Çünkü su gibi vazgeçilmez bir yaflam kayna¤›n- san aras›nda böylesine güçlü bir yak›nl›k oluflmufltur. dan yoksunlar. (VI) Modern ça¤larda art›k da¤lara ihtiyaç kalmam›fl, gökdelenler onlar›n yerini alm›flt›r. Bu parçada numaralanm›fl cümlelerin hangisinde, bir amaç belirtilmifltir? Yukar›daki numaralanm›fl cümlelerden hangisi ken- dinden sonraki cümlenin gerekçesi durumundad›r? A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V. A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V. 6. Afla¤›daki cümlelerin hangisinde koflula ba¤l›l›k söz konusudur? 3. Afla¤›daki cümlelerin hangisinde yarg› gerekçesiyle 58 birlikte verilmifltir? A) ‹fl bölümü yap›lmas›na karfl› ç›kt›¤›n›z için iflimiz bu kadar aksad›. A) Günlerdir çok çal›fl›yor, zaten gözlerinden yorgun oldu¤u hemen anlafl›l›yor. B) Sizi buraya kadar yormaktansa yar›n sabah ben gelirdim. B) Bu ödevi yaparken arkadafl›m da bana yard›m etti. C) Problemlerimizi birlikte çözebilsek, hiçbir fleyi ol- C) A¤ac›n yapraklar› mevsimi olmad›¤› hâlde dökü- du¤undan fazla büyütmesek, ne iyi olur. lüyor, bu iyiye iflaret de¤il. D) Yolculara durumu belli etmedik, telafllanmalar› D) Bu y›l tarlaya farkl› bir ürün ektik, art›k öteki sat›l- iflimizi zorlaflt›r›r. m›yor. E) Her bir birey sorumlulu¤unu gere¤i gibi yerine ge- E) Program› sonuna kadar seyrettim, anlat›lanlardan tirmedikçe bu ulus kalk›nmaz. pek bir fley anlamad›m. 7. Afla¤›daki cümlelerin hangisinde, birinci yarg› ikinci- nin yorumudur? A) Hava bugün çok güzel olacak, bulutlar da¤›l›yor. B) Sana duydu¤u k›zg›nl›k geçmifl, gözlerinden anla- d›m. C) Köpe¤in üstüne üstüne gidiyor, bu çocuk deli olmal›. D) Konuyu anlamam›fls›n, biraz daha çal›flmal›s›n. E) Yurt d›fl›nda yaflamak zorunda ama ülkesinden ay- r›lmak istemiyor.

CÜMLEDE ANLAM ‹L‹fiK‹LER‹ / KAVRAMLAR 8. Afla¤›dakilerin hangisinde ikinci cümle birincinin yo- 11. (I) Köylülerin ot y›¤›nlar›n› görenler k›z›lderili çad›r- rumu de¤ildir? lar›n› görmüfl gibi olurdu. (II) Bunu aç›kça dile getir- meseler de tebessümleriyle belirtirlerdi. (III) Ah›rdan A) Kap› çal›n›yor, bekledi¤in kifli gelmifl olmal›. ç›kan hayvanlar bu y›¤›nlar›n çevresini sarar, y›¤›n- B) Kar erken bast›rd›, k›fl uzun sürece¤e benzer. daki otlar› zevkle yemeye bafllarlard›. (IV) Küçük bir C) Hesap makinesi bozulmufl, san›r›m yanl›fl kullan›lm›fl. k›z, elinde boyu kadar bir sopayla hayvanlar› su ya- D) Bebek durmadan a¤l›yor, herhalde karn› aç›km›fl. la¤›na sürerdi. (V) Hayvanlar, burunlar›n› suya gö- E) Sözümüz onu etkilemifl olmal›, davran›fllar› çok mer, çocu¤un ›sl›¤› eflli¤inde büyük bir istek ve mut- lulukla içerlerdi suyu. de¤iflti. Yukar›daki cümlelerin hangisinde, anlat›lanlara kiflisel görüfl kat›lmam›flt›r? A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V. 9. (I) Ertesi gün 5800 metre yükse¤e ç›k›yoruz. (II) Ne 12. (I) Onun fliirlerinin ayr› bir tad›, ayr› bir rengi vard›r. (II) yaz›k ki da¤›n zirvesi bulutlarla kapl›. (III) Hava git- ‹nsan ruhunun derinliklerine kadar s›zan lirizmi, ça¤- tikçe karar›yor. (IV) Bir nehir vadisini enlemesine ke- lar boyu onu ölümsüz k›lm›flt›r. (III) fiiirlerinde gazel ve sen köprüden geçiyoruz, günefl birden tekrar aç›yor. mesnevi gibi naz›m biçimleri kullan›r. (IV) Aruzdan (V) Ayd›nl›k bir havada Yadong kentinin güzelli¤i vazgeçmez ve aruzu hatas›z uygular. (V) Sanat yönü karfl›s›nda büyülenmemek elde de¤il. böyle güçlü olan fliirlerindeki, düflünceleri; sevgi, hofl- görü ve bar›fl arayan insanl›¤›n yolunu ayd›nlat›r. Numaralanm›fl cümlelerin hangilerinde öznel anla- t›m vard›r? A) I. ve II. B) II. ve III. C) II. ve V. Parçada numaralanm›fl cümlelerin hangilerinde nes- nel bir anlat›m yolu izlenmifltir? D) III. ve IV. E) IV. ve V. A) I. ve II. B) I. ve III. C) lI. ve V. D) III. ve IV. E) IV. ve V. 10. (I) Birçok okurun, Booker ödülüne lay›k görülen Pos- 13. (I) Lale, Türk kültüründe çok önemli yeri olan, güzel session adl› roman›yla tan›d›¤› A.S. Byatt'›n bu roma- bir çiçektir. (II) O, yaln›z bahçelerde yetifltirilmekle n›nda olaylar iki k›z kardefl aras›nda geçer. (II) Julia ve kalmam›fl, kumafllardan çinilere kadar süsleme ögesi Cassandia çocukluklar›nda aralar›nda, kurmaca bir olarak da kullan›lm›flt›r. (III) Özellikle çinilerdeki lale ortaça¤ dünyas›nda geçen bir oyun gelifltirmifllerdir. motifi herkeste hayranl›k uyand›racak kadar çarp›c›- (III) Oysa yetiflkin olduklar›nda yaln›zca kurduklar› bu d›r. (IV) Süsleme sanatlar›nda bu yo¤unlukta kullan›- düflsel dünyay› geride b›rakmak zorunda kalmam›fl, lan lale, çiçek sevgimizin ölümsüzlü¤ünü de göster- ayn› zamanda birbirlerinden de kopmufllard›r. (IV) As- mektedir. (V) Lalenin, bu ulafl›lmaz saltanat› Lâle l›nda as›l öykü Julia ile Cassandra'n›n birbirleriyle ilifl- Devri’nde sürmüfl, bu dönemi kapatan isyanda güze- kilerinden çok, her birinin kendi kendisiyle iliflkisidir. lim lale bahçeleri yok olup gitmifltir. (V) Yazar belki de bizden, düfllerle yaflamak ve ya- flamdan fazla fley beklemek yerine, yaflam› bir oyun- dan farkl› k›lmam›z› istemektedir bu eseriyle. Yukar›daki parçada numaralanm›fl cümlelerin hangi- Yukar›da numaralanan cümlelerin hangisi kan›tlana- si kiflisel düflünce içermektedir? bilirlik aç›s›ndan ötekilerden farkl›d›r? A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V. A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V. 59 D-A-D / E-C-E-A / E-C-E / D-D-B