ห้าปีในสยาม เล่ม ๑

400 บทที่ ๑๔ คาบสมทุ รมลายู เกาะภูเก็ตทั้งเกาะเปน็ ดงั เชน่ เหมอื งดีบกุ ขนาดยกั ษ์ ช้ันหนิ แกรนิตตาม ภูเขาเตม็ ไปด้วยดีบุก ดนิ ในหบุ เขากอ็ ดั แนน่ ไปดว้ ยดบี ุก มีดบี กุ อยูใ่ ต้ดนิ ในปา่ ลกึ และกม็ ดี บี กุ อยทู่ ใี่ ตท้ อ้ งทะเล การขดุ หาดบี กุ โดยชาวจนี ผไู้ มร่ จู้ กั เหนด็ เหนอื่ ย กอ่ ให้เกดิ การเปลยี่ นแปลงภมู ิทศั นโ์ ดยรอบ สว่ นทเี่ ปน็ หบุ เขาไดย้ า้ ยมาอยดู่ ้าน หนึ่ง ภูเขาถกู ตัดหายไป ทะเลกไ็ ด้ถูกขุดเซาะเจาะลงไปจนท�ำใหส้ ่วนท่ีเป็นอ่าว หายไปดว้ ย หา่ งจากเรือออกไป ๑ ไมล์เข้าไปยงั บรเิ วณอา่ วเราจะต้องเดินขา้ ม แนวคนั คูตื้นเขินที่ล้วนมีต้นตออันเกิดมาจากการท�ำเหมืองแร่ดีบุกท่ีอยู่บริเวณ ต้นแม่น�้ำท้ังส้ิน ท่าเรืออันแสนสบายท่ีเมื่อสามสิบกว่าปีก่อนนั้นได้ท�ำหน้าท่ี ปกปอ้ งเรอื สำ� เภาจำ� นวนนบั ไมถ่ ว้ นทเ่ี มอื่ รวมระวางบรรทกุ แลว้ นบั ไดเ้ ปน็ รอ้ ยๆ ตนั แตต่ อนนไ้ี ดก้ ลายเปน็ อา่ วจอดเรอื ซง่ึ จดั ไวส้ ำ� หรบั ใหจ้ อดเรอื ทอ้ งแบน และ เรอื สำ� ป้นั 9สองหางเสอื เพยี งไม่ก่ลี �ำ อู่เรอื เล็กๆ ทใี่ ช้จอดเรอื หาปลาเปน็ เหมือง ดบี ุกเกา่ แกท่ ีถ่ กู ทงิ้ ร้าง ริมตลิง่ ของฝงั่ แม่นำ�้ เกดิ จากการน�ำเศษแร่มากองสุมไว้ ทั้งแร่คว็อตซ์และฮอร์นเบล็น๑ (hornblende) ฝั่งอยู่ใต้พ้ืนดินลึกราว ๑ ฟุต และมกี ลน่ิ ทเ่ี กดิ จากการแปรสภาพของหนิ แกรนติ ฉนุ ฟงุ้ อยใู่ นอากาศ เหนอื ตวั เมืองขึ้นไปจะเป็นบริเวณหุบเขาโล่งกว้างปราศจากแนวป่ามีน้�ำสกปรกจาก กระแสนำ้� ทไ่ี หลลงมาระหวา่ งกองเศษหางแร่ หญา้ ชนั้ เลวไมก่ ตี่ น้ งอกสะเปะสะ ปะตรงนนั้ บ้างตรงนบ้ี า้ ง และมีบ่อน�้ำลึกสีแดงเกิดข้ึนเป็นหย่อมๆ อย่ตู ามเสน้ ทางนั้น บางครัง้ ก็มกี ระท่อมหลงั คาสนี ำ้� ตาลปลูกหลบอยใู่ ตร้ ่มเงาของกลมุ่ ต้น มะพร้าวซ่ึงดูเหมือนจะเป็นพืชเพียงชนิดเดียวท่ีเจริญงอกงามได้บนดินแดน รกร้างแห่งน้ี ท่ีเห็นอยู่ใกล้ๆ จะเป็นคนงานในเรือกลไฟท่ีก�ำลังท�ำงานอย่าง ขะมักเขม้น ส่วนที่อยู่ไกลออกไปจะเป็นกลุ่มคนกำ� ลังท�ำงานวุ่นวายอยู่ในทุ่ง ลานกวา้ งทม่ี คี วามลกึ ราว ๕ ฟาทอม ดว้ ยประจักษ์พยานต่างๆ ทีท่ ำ� ให้แจง้ ถงึ จ�ำนวนดีบุกมหาศาลท่ีอยู่บนเกาะจึงท�ำให้เราต้องรู้สึกสะดุดใจอีกครั้งกับภาพ 9 คำ� อธิบายของกปั ตนั โลว์ เรื่องทา่ เรอื แสดงให้เหน็ ว่าเขาข้นึ บกที่บรเิ วณอา่ วเล็ก ๆ ทางเหนอื ของท้องนำ�้ ใกลฝ้ งั่ ห่างจาก ทงุ่ คา ซึ่งเปน็ บริเวณใหเ้ รือทอดสมอ และขณะนีร้ จู้ กั กนั ในช่ือวา่ “ท่าเรอื ภเู ก็ต” ทา่ เรือ หรอื วา่ “ทจี่ อดเรอื ” ซึง่ เป็นหมู่บ้าน สำ� คัญที่เขาระบไุ ว้ตามปกตคิ งจะเปน็ ทดี่ อนทีไ่ หนสกั แห่ง ทางอา่ วเลก็ ๆ นีจ้ ะถูกคุ้มกนั จากทางดา้ นตะวันออกมากกว่าทาง ถนนที่หา่ งทงุ่ คา มนั เปน็ ท่าเรือซึง่ เป็นท่ชี นื่ ชอบกันโดยท่วั ไป – ต้นฉบับ ๑ แรช่ นดิ หนงึ่ มีสีเขียว สดี ำ� หรือสนี �้ำตาล พบอยใู่ นหนิ ทวั่ ไป – สวป.

หา้ ปใี นสยาม เลม่ ๑ 401 อันน่าเกลียดของถนนต่างๆ รวมไปถึงสภาพอันน่าอเนจอนาถของเมืองน้ี การท่ีเราเพิ่งได้เดินทางจากสถานที่ที่มีระเบียบวินัยและความสะอาดสะอ้าน เชน่ เมอื งมะรดิ มาหมาดๆ เราจึงสังเกตเห็นถงึ ความแตกต่างทม่ี ีไดช้ ัดเจนมาก ตำ� รวจพากนั รอ้ งเรยี นเรอื่ งอตั ราคา่ จา้ งงานทไี่ มเ่ ปน็ ธรรม และทพี่ กั อาศยั ทม่ี สี ภาพสบั ปะรงั เค ชาวจนี รอ้ งเรยี นเรอื่ งฝน่ิ คณุ ภาพตำ�่ ทจี่ ดั สง่ ใหพ้ วกเขารวม ทง้ั การเรยี กเกบ็ ภาษสี งู ลบิ ลวิ่ คนทำ� เหมอื งรอ้ งเรยี นเรอื่ งทตี่ อ้ งจา่ ยคา่ ภาคหลวง ในอัตราสูงเกินไป รวมท้ังเงินเพิ่มเติมท่ีเรียกเก็บเอาจากพวกเขาด้วยการบีบ บงั คบั ส่วนคนอ่นื ๆ ก็พากันร้องเรียนในเรื่องทคี่ วามอดุ มสมบรู ณข์ องพนื้ ท่ีต้อง เหอื ดหายลงไปอยา่ งรวดเรว็ ซง่ึ เมอ่ื รวมกนั แลว้ ทกุ ๆ เรอื่ งลว้ นเปน็ การกลา่ วถงึ วิธกี ารเลวรา้ ยต่างๆ ทพี่ วกเขาถกู กระท�ำจาก “ข้าหลวงพิเศษ” ท้ังสนิ้ แต่ท้าย ท่ีสุดแล้วก็คือมันไม่ใช่ธุระของเราที่จะมานั่งรับฟังเพราะสิ่งที่เหลือให้เห็นอยู่ก็ ดูจะท�ำให้เชื่อไดเ้ ช่นน้นั ต�ำรวจจะได้รบั คา่ จ้างเพียง ๖ เหรยี ญดอลลาร์ (๑๓ ชลิ ลงิ ๔ เพนนี) ตอ่ เดือนและจะต้องหาอาหารกินเอง โรงเรือนท่พี ักของพวก เขานัน้ กม็ สี ภาพจะพังไม่พังแหลต่ อนทพี่ วกเราอยูท่ น่ี ั่น จากทขี่ า้ พเจา้ สบื ทราบมาไดน้ น้ั ฝน่ิ ทง้ั หมดจะตอ้ งไดร้ บั การปลอมปนขนึ้ ท่ีภูเก็ต และสว่ นทจ่ี ดั ส่งไปยังเมืองระนองก็มักมคี ุณภาพแบบเดียวกัน แตก่ ็ไม่ เหน็ มใี ครเคยตอ่ วา่ เรอ่ื งสง่ิ ทจ่ี ำ� เปน็ สำ� หรบั ชวี ติ อยา่ งเชน่ ขา้ วสารจะตอ้ งทำ� การ เสยี ภาษี สว่ นของใช้ธรรมดาๆ อยา่ งเชน่ หญ้าแฝกที่ใช้ส�ำหรบั มุงหลังคากจ็ ะ ต้องเสยี ภาษีนำ� เข้าแมว้ า่ มนั จะมาจากกระบี่ ตรงั หรือจงั หวัดอ่นื ๆ ของสยาม ในยา่ นนั้นทตี่ อ้ งจา่ ยภาษีสินคา้ ขาออกไปเรียบรอ้ ยแลว้ ก็ตาม ทำ� ให้ค�ำนวณได้ ว่าเม่ือน�ำภาษีทุกชนิดและไร่นาทุกแห่งที่ถูกเรียกเก็บภาษีมารวมด้วยแล้ว จะ เห็นว่าถูกรัฐบาลเรียกเก็บไปถึง ๔๐ เปอร์เซ็นต์ของเงินที่พวกกุลีทุกๆ คนใน พืน้ ที่น้ันหามาได้ ค่าภาคหลวงที่ตอ้ งจ่ายใหร้ ัฐทั้งทน่ี ่แี ละทุกๆ หัวเมืองภายใต้ การปกครองของสยามกค็ อื หนงึ่ ส่วนในทกุ ๆ หกสว่ น และจะต้องถูกเรยี กเกบ็ หลังจากท่ีรัฐบาลรับทราบเรื่อง นั่นก็คือเมื่อได้มีการประทับตราเครื่องหมาย สำ� หรบั การสง่ ออก เทยี บแลว้ เทา่ กบั มากกวา่ ๑๐ เปอรเ์ ซน็ ตค์ รง่ึ และคา่ ธรรมเนยี ม

402 บทท่ี ๑๔ คาบสมทุ รมลายู การประทับตราที่บวกเพิ่มท�ำให้รัฐบาลได้รับส่วนแบ่งรวมแล้วสูงข้ึนกว่าเดิม โคลนเลนที่กองพนู ทบั ถมกันแสดงใหเ้ ห็นว่างานใกลจ้ ะเสรจ็ ส้ิน การท�ำเหมือง เกือบทั้งหมดต้องใช้ทั้งวิธีการท�ำงานท่ีกินแรงงานหนักโดยจะต้องลงไปท�ำงาน ในบอ่ ทบี่ างครงั้ ลกึ ถงึ ๕๐ ฟตุ หรอื ไมก่ จ็ �ำเปน็ ตอ้ งเรมิ่ ตน้ น�ำเอาวธิ กี ารท�ำเหมอื ง ฉดี ทต่ี อ้ งใชแ้ รงฉดี ของนำ�้ มาใชใ้ นการฉดี เขาหนิ แกรนติ ทมี่ ดี บี กุ ดว้ ยเหตนุ จี้ งึ ไม่ น่าแปลกใจกับตัวเลขค่าใช้จ่ายในอัตราสูงและรายจ่ายบานปลายต่อเนื่อง ด้วยเหตุที่ว่าการท�ำเหมืองในขณะน้ันจ�ำเป็นต้องใช้กระบวนการผลิตที่ยุ่งยาก ซบั ซอ้ นจงึ จะสามารถเจาะเขา้ ถงึ ดบี กุ ได้ จงึ ทำ� ใหห้ ลายๆ เหมอื งทเี่ ขา้ ทำ� งานจำ� ต้องปิดกจิ การลง ซึ่งถ้าอย่ภู ายในสถานการณ์ทีเ่ อื้ออ�ำนวยมากกวา่ นี้ พวกเขา กค็ งจะพึงพอใจกบั การทำ� เหมอื งมากขึน้ ประชากรทงั้ หมดบนเกาะรวมทง้ั ทเ่ี ปน็ ชาวมาเลยแ์ ละชาวสยาม ดเู หมอื น ในขณะนอ้ี าจจะมอี ยทู่ งั้ สนิ้ ประมาณ ๓๓๐,๐๐๐ คน ประชากรทเ่ี ปน็ ชาวเหมอื ง กน็ อ้ ยกวา่ ๒๐,๐๐๐ คน จงึ นบั วา่ ประชากรกำ� ลงั ลดจำ� นวนลง ในปี พ.ศ. ๒๔๒๗ นน้ั มจี �ำนวนชาวจนี อยู่บนเกาะเกือบถึง ๕๐,๐๐๐ คน ผลผลิตดบี ุกในปี พ.ศ. ๒๔๓๗ เกินกว่า ๒,๕๐๐ ตัน1 เมื่อ ๑๐ ปีก่อนหน้านี้ประมาณว่าเคยผลิตได้ มากกวา่ นเี้ ป็น ๒ เทา่ จากนั้นในทกุ ๆ เดอื นกม็ คี นอพยพเขา้ มาใหม่อกี เรอื่ ยๆ แต่ขณะน้ันพวกเขาได้เดินทางออกไปเป็นจ�ำนวนมากโข ซ่ึงดูได้จากการที่ ประชากรลดจ�ำนวนลงมากเป็นประจ�ำทุกปี ถนนหนทางได้รับการซ่อมแซม อย่างดใี นสมัยของราชาผ้คู รองเมืองคนกอ่ นและสามารถใช้วัวเทียมเกวยี นเดนิ ทางสบู่ รเิ วณเหมอื งบนดอนไดอ้ ยา่ งไมม่ ปี ญั หา ระหวา่ งทเ่ี ราแวะมาทนี่ ี่ คนงาน ประเภทเดียวท่ีเห็นอยู่ตามถนนหนทางคือคนงานเหมืองที่กระตือรือร้น พวก เขาตา่ งขดุ เจาะทำ� ลายถนนเหลา่ นน้ั เพอ่ื คน้ หาดบี กุ ทอ่ี ยเู่ บอ้ื งลา่ ง หรอื ไมก่ จ็ ะมี คนขับเกวียนช่วยกันลากควายเทียมเกวียนข้ามไปมาเพ่ิมประสิทธิภาพในการ สรา้ งรอยแตกแยกซำ�้ เตมิ ลงบนถนนเขา้ ไปอกี การทำ� เปน็ ทองไมร่ รู้ อ้ นของรฐั บาล ในเรื่องสภาพของถนนเท่ากับเป็นการผลักภาระในภายภาคหน้าให้ตกอยู่กับ 1 รายละเอยี ดไดแ้ สดงไว้พอสงั เขปในภาคผนวก ๑๐ – ต้นฉบับ

หา้ ปีในสยาม เล่ม ๑ 403 พวกคนทำ� เหมอื ง โดยเฉพาะเหมอื งทอ่ี ยไู่ กลๆ ออกไป และการไรค้ วามสามารถ ของเจ้าหนา้ ทีร่ ฐั บาลในการจัดการกับปญั หาต่างๆ ท่เี ก่ียวกับกจิ การเหมืองแร่ ก็ทำ� ให้ค�ำร้องเรยี นตา่ งๆ ไม่เคยได้รบั การสะสาง คำ� รอ้ งเรยี นของฝา่ ยตรงขา้ ม กพ็ อกพนู ขน้ึ รวมทง้ั เรอื่ งการทะเลาะววิ าทเรอื่ งการแยง่ ชงิ สทิ ธใิ นการใชน้ ำ�้ และ การกำ� หนดเขตจงึ ยงั คงเปน็ อปุ สรรคทก่ี ดี ขวางเขาตอ่ ไปเรอ่ื ยๆ และเปน็ ตน้ เหตุ อนั ตรายตอ่ สันติสุขของสว่ นรวม ด้วยเหตุที่มีข้าหลวงรุ่นใหม่คนหนึ่งได้ถูกลิดรอนอ�ำนาจจากข้าหลวง “พิเศษ” ไปโดยส้นิ เชงิ ขา้ พเจา้ จงึ ได้เดินทางไปท่ีเหมืองแห่งหน่งึ เปน็ เหมืองท่ี เถ้าแก่ ถูกเหมืองท่ีอยู่ใกล้เคียงดูดเอาน�้ำไป ด้วยการต่อท่อส่งน้�ำของเขาใน ตำ� แหน่งท่ีสูงกว่าและเรยี กรอ้ งจะเกบ็ คา่ ธรรมเนียมร่วม ๑,๐๐๐ ดอลล่ารเ์ พื่อ ใช้ในการบูรณะซ่อมแซมท่อ เพื่อนของเราท่ีมีคนงานท�ำงานอยู่ในเหมือง ๕๐ คน ทำ� งานอะไรไมไ่ ด้เลยตลอด ๓ เดอื น แลว้ กต็ อ้ งยอมคลอ้ ยตามสถานการณ์ ทเี่ ปน็ อยนู่ นั้ โดยดษุ ฎี สว่ น เถา้ แก่ อกี คนหนง่ึ นนั้ เขามที งั้ คนและปนื เปน็ จำ� นวน มากกวา่ ดงั นั้นหลังจากการตอ่ สใู้ นเบือ้ งต้นแล้ว เขาจงึ ได้ตัดสนิ ใจที่จะอดทน รอคอยให้ฝนตกในยามที่เขาหวังทีจ่ ะมีนำ้� เอาไว้ใช้ ความฝงั ใจทยี่ งั คงอยใู่ นใจของขา้ พเจา้ หลงั จากเสรจ็ สน้ิ ภารกจิ ทภี่ เู กต็ นน้ั ก็คอื เรอ่ื งท่รี ู้สึกว่า “ข้าหลวงพเิ ศษ” พระยาทิพยโ์ กษา (Tip Kosa) คงจะต้อง มีจิตใจเปย่ี มลน้ ด้วยความรสู้ กึ จงเกลยี ดจงชงั ชาวจีนอย่างลึกซงึ้ และเขาคงจะ หงุดหงิดใจเปน็ อันมากเมอ่ื ไดเ้ หน็ ชาวจนี คนสุดทา้ ยยงั หลงเหลืออยู่ นอกเหนือ จากคุณสมบัติอันเยี่ยมยอดที่เขามีอยู่อย่างไม่ต้องสงสัยแล้วนั้น คุณสมบัติใน การจัดการกับชาวจีนดูเหมือนจะท�ำได้ดีพอๆ กับที่ท�ำกับควาย ข้าพเจ้าขอ สารภาพวา่ ตวั เองกไ็ มไ่ ดม้ คี วามชนื่ ชมในตวั พวกกลุ ชี าวจนี มากมายอะไรนกั แต่ ขา้ พเจา้ กร็ สู้ กึ วา่ บางทที า่ นขา้ หลวงควรจะไดร้ บั รวู้ า่ คนทดี่ ำ� รงตำ� แหนง่ ขา้ หลวง ควรจะต้องมีความรู้สึกเห็นอกเห็นใจต่อผู้อ่ืนบ้าง ด้วยเหตุนี้ข้าพเจ้าจึงท�ำเป็น ลองเสี่ยงแสดงความช่ืนชมกับท่านอย่างอ่อนน้อมเป็นที่สุด จากการท่ีท่านได้ รับเอาวธิ ีการหมนุ เวียนชาวจีนออกไปจากจงั หวดั ภายใตก้ ารปกครองของทา่ น

404 บทท่ี ๑๔ คาบสมทุ รมลายู มาปรับใช้ได้อย่างละมุนละม่อมและมีประสิทธิภาพเป็นอันมาก แต่ข้อสังเกต ของขา้ พเจา้ ไดร้ บั การตอบรบั อยา่ งเย็นชาจนนา่ แปลกใจ ข้าพเจ้าได้รับการบอกกล่าวเมื่ออยู่ที่กรุงเทพฯ ว่าเขาเป็นบุรุษที่ฉลาด เฉลียวอยา่ งย่งิ เป็นความจริงที่ไมม่ ีใครกล้าปฏิเสธเมื่อได้รูจ้ ักกบั เขา และก็คง ไม่มีใครสามารถคาดเดาเพื่อทึกทักไปเองว่าเขาได้น�ำเอานโยบายขูดเลือดขูด เน้อื หัวเมืองฝ่ายตะวนั ตกเหลา่ น้ีมาใช้โดยปราศจากการหวงั ผลทีเ่ ห็นไดช้ ัดเจน ท่ีน่าประหลาดใจเพียงประการเดียวก็คือการที่รัฐบาลสยามยอมรับในเร่ืองนี้ เพราะเมอื่ เรว็ ๆ นี้ เขาเพง่ิ จะไดร้ บั มอบหมายใหด้ ำ� รงตำ� แหนง่ เดมิ ตอ่ ไปอกี วาระ หน่ึง เทา่ ทส่ี ังเกตดจู ะเหน็ ว่ามแี ตเ่ สยี งท่แี สดงความมนั่ อกมน่ั ใจในตัวเขา ความ สำ� เรจ็ ของเขาในการยกเลกิ ภาษรี ษั ฎากรนบั เปน็ ความสำ� เรจ็ อนั ยงิ่ ใหญ่ เปน็ ผล งานอนั ปราณตี ละเมยี ดละไมทเ่ี ขาไดท้ ำ� ขนึ้ ซง่ึ กลา่ วกนั วา่ เขายงั คงรกั ษาคา่ เฉลย่ี ของเงนิ ภาษสี ง่ กลบั มายงั กรงุ เทพฯ ไดป้ ระมาณ ๕๐๐,๐๐๐ ดอลลา่ รเ์ ปน็ ประจำ� ทกุ ปี ไมเ่ คยมขี ้าหลวงคนไหนสามารถจัดการกบั เร่ืองน้ไี ดด้ กี วา่ น้ี และกค็ งจะ ไมม่ ขี า้ หลวงคนไหนในโลกนที้ ส่ี ามารถปกครองหวั เมอื งตา่ งๆ โดยเสยี คา่ ใชจ้ า่ ย นอ้ ยกวา่ นี้ไดเ้ ป็นแน่ นอกจากสถานท่ีท�ำการของรัฐบาลและท่ีพ�ำนักของท่านข้าหลวงพิเศษ แล้วเราสังเกตเห็นงานสาธารณะอ่ืนๆ อีก ๓ งาน ซึ่งจำ� เป็นต้องบันทึกเอาไว้ เพ่ือแสดงใหเ้ หน็ ถึงการใช้จา่ ยเงินท่ีภเู ก็ต ถนนช่วงหน่ึงใกล้ๆ ต�ำบลในทอนได้ รบั การซอ่ มแซมกอ่ นทเี่ ราจะจากมาเปน็ ระยะทางไกลราว ๒๐๐ หลา มลู คา่ การ ซ่อมแซมคงจะประมาณ ๑๐๐ ดอลล่าร์ อย่างทสี่ องเม่อื ปอ้ มท่ีพักของต�ำรวจ ไดพ้ งั ลงกไ็ ดม้ กี ารสรา้ งเพงิ ไมไ่ ผข่ น้ึ ทดแทนซง่ึ ขา้ พเจา้ กเ็ ชอื่ วา่ คงไมไ่ ดส้ รา้ งจาก งบประมาณของตำ� บล อยา่ งที่สามกค็ ือ มาตรวดั จดุ สังเกตและทุ่นเรอื ตา่ ง ๆ ท่ี อยู่ในอ่าวภูเกต็ ล้วนแสดงลักษณะให้เหน็ ชัดเจนว่ามกี ารทาสี จริงอยูท่ กี่ ัปตัน วเี บอร์ ผดู้ ำ� รงตำ� แหนง่ ในฐานะเจา้ หนา้ ทต่ี ำ� รวจประจำ� ทอ้ งถนิ่ จะเปน็ ผอู้ อกคา่ ใช้จ่ายสีซึง่ ใช้ทาน้ัน แตก่ ็มคี นจากหน่วยงานของรัฐบาลเปน็ ผลู้ งมือปฏบิ ัติงาน

ห้าปใี นสยาม เล่ม ๑ 405 ขา้ พเจา้ มนั่ ใจวา่ รฐั บาลสยามทกี่ รงุ เทพฯ คงไมเ่ คยไดต้ ระหนกั ถงึ ผลแหง่ ภัยพิบัติซึ่งตัวระบบได้ส่งผลไปยังหัวเมืองต่างๆ ท่ีอยู่ห่างไกล ภาษีรัษฎากรท่ี เกบ็ ไดใ้ นแต่ละปถี กู รักษาระดับให้อย่ใู นเกณฑต์ วั เลขท่ีเหมาะสม ดงั นัน้ จึงไม่มี ใครข้องใจสงสัย เงินจะถูกส่งมาท่ีกรุงเทพฯ และกรมโยธาธิการ (P.W.D = Public Work Department) ก็จะน�ำเงนิ นนั้ ไปใชจ้ ่ายเรื่องการปรับปรุงภาพ ลกั ษณข์ องเมอื ง ผมู้ าเยอื นยอ่ มประทบั ใจกบั สง่ิ ทด่ี ำ� เนนิ การอยทู่ กี่ รงุ เทพฯ และ เดินทางกลับไปชักชวนกันว่าสยามเป็นประเทศทันสมัย ส่วนสภาพแห่งความ ยากจนขน้ แคน้ ของจงั หวดั ตา่ งๆ นนั้ ไมเ่ คยไดผ้ า่ นสายตาของพวกเขาเลย ขา้ หลวง ประจำ� จงั หวดั ไดเ้ คยรอ้ งเรยี นกบั ขา้ พเจา้ อยา่ งกลดั กลมุ้ พรอ้ มกบั กวาดนว้ิ ของ เขาไปยงั ลำ� คลองแหง่ หนงึ่ ในกรงุ เทพฯ ทที่ ำ� เขอื่ นกนั้ เอาไวอ้ ยา่ งสวยงาม พรอ้ ม ด้วยถนนอันงดงามน่ามองทั้ง ๒ ฟากว่า “นั่นเงินของพวกเราทั้งนั้น ส่วนเรา แมแ้ ตจ่ ะมงุ หลงั คาศาลาพจิ ารณาคดคี วามเรากย็ งั ตอ้ งออกเงนิ คา่ ใชจ้ า่ ยเองเลย” เหมืองแรโ่ ลกิ (Lo Gi)

406 บทที่ ๑๔ คาบสมทุ รมลายู เมอื่ สมเดจ็ ฯ กรมพระยาดำ� รงราชานภุ าพทรงดำ� รงตำ� แหนง่ เปน็ เสนาบดี ของกระทรวงมหาดไทย จงั หวดั ตา่ งๆ จงึ เรม่ิ ทจ่ี ะไดร้ บั การเหลยี วแลขนึ้ มาบา้ ง จึงไม่ต้องสงสัยอีกแล้วว่าต่อไปน้ีนโยบายบีบเค้นจังหวัดต่างๆ เพ่ือน�ำมาสร้าง ประโยชนใ์ หแ้ ก่เมืองหลวงคงเรม่ิ ที่จะไมไ่ ด้รับความเช่ือถอื ในระยะ ๑๘ เดือน ทผี่ า่ นมาจะเหน็ ในเรอื่ งพฒั นาการไดอ้ ยา่ งแจม่ ชดั บางพน้ื ทน่ี น้ั ชดั เจนจนสงั เกต ได้ แต่เร่ืองที่ต้องท�ำก็ยังคงมีอีกมากมายมหาศาล และในบางกรณีคนที่ถูกส่ง ใหไ้ ปท�ำงานกม็ ไิ ดม้ คี ณุ สมบตั เิ หมาะสมกบั ต�ำแหนง่ มาตรการใหมใ่ นระบบการ คลงั จะสง่ ผลในเรอ่ื งนอี้ ยา่ งไรบา้ งขา้ พเจา้ กม็ อิ าจทราบได้ แตจ่ ากทกุ ๆ รายงาน ท�ำให้ทราบว่าภูเก็ตก็ไม่ได้สืบทอดความเจริญก้าวหน้าใดๆ มาจากมาตรการ ต่างๆ น้ันเสียทีเดียว และก็ไม่ได้มาจากความรู้สึกหลงไหลได้ปล้ืมที่มาตรการ เหล่านั้นกำ� ลงั เป็นท่นี ิยมอยู่ในกรงุ เทพฯ วธิ กี ารในการผลติ ดบี กุ ในโคลนเลนของชาวจนี เปน็ วธิ เี ดยี วกบั ทใี่ ชก้ นั อยู่ ทกุ รฐั ในแหลมมลายู ขณะทล่ี านทำ� เหมอื งหรอื เหมอื งเปดิ ทร่ี จู้ กั กนั ในชอ่ื เหมอื ง กสา จะเป็นเหมืองขนาดเล็กมีอัตราส่วนการจ้างคนงานเพียงไม่กี่คน แต่จะ สังเกตเหน็ การขุดเจาะหลุมบอ่ อย่รู อบเมืองภเู ก็ต เหมืองขนาดใหญท่ ีส่ ุดช่อื วา่ เหมืองโลกิ มีพืน้ ทด่ี ้านหนา้ กวา้ ง ๖๐๐ หลา มคี นงานประมาณ ๙๐๐ คน ที่ หาด กะรัง เปน็ หาดโคลนเนื้อแข็งสเี ข้ม หนาประมาณ ๕ ฟตุ พนื้ ทีเ่ ต็มไปด้วย สินแร่ด�ำช้นั ดี ฉาบหน้าดว้ ยดนิ หนา้ แร่ท่ีมคี วามลกึ เกือบๆ ๗ ฟาทอม เม่ือน้�ำ ทะเลข้ึนระดับสูงก็มักจะไหลผ่านมันเป็นประจ�ำ แต่ตอนน้ีกลับมีเข่ือนกั้นเป็น สนั อยทู่ างดา้ นหลงั เปน็ ชนั้ ๆ โดยเกดิ จากนำ้� ทว่ ม ซงึ่ คงตอ้ งยกความดคี วามชอบ ให้แก่พวกคนซ่งึ อยใู่ นท่ีลุม่ เช่นน้ัน ผลผลิตที่ไดม้ ีปรมิ าณ ๒ ตนั ครงึ่ ตอ่ วนั และ ดว้ ยการทำ� งานทใ่ี ชร้ ะบบ กงสี ทง้ั หมด จำ� นวนคนงานทเี่ ดนิ ทางแบกสนิ แรข่ น้ึ ๆ ลงๆ ไปตามทางยาวทป่ี ลู าดดว้ ยแผน่ กระดานไวเ้ ปน็ วธิ ที ด่ี เู หมอื นจะทำ� ใหเ้ หมอื ง มคี นงานพอเหมาะกับสถานท่ี ในระหว่างช่วงแรกท่ีเราได้เข้าไปแวะดูนั้นเหมืองส่วนใหญ่ได้พากันถาก ดนิ หนา้ แร่ออกจนเกลี้ยงซ่ึงเปน็ การเตรยี มการเพ่อื รอเวลาฝนตก กเ็ ป็นไปตาม

หา้ ปีในสยาม เลม่ ๑ 407 เกณฑ์อยู่แล้วท่ีในระหว่างฤดูแล้งจะไม่มีน้�ำเพียงพอในการใช้ฉีดชะล้าง แม้ว่า จะมีเหมืองเล็กๆ บางเหมืองใช้เครื่องสูบน้�ำเคล่ือนท่ีขนาดเล็กสูบเอาน้�ำที่กัก เก็บไว้ในลานเหมืองเก่าแก่ขึ้นมาใช้ได้บ้าง แต่อย่างไรก็ตาม เคร่ืองสูบน�้ำท่ีมี สายพานทำ� ดว้ ยไมเ้ ปน็ ระหดั วดิ นำ้� แบบนกี้ เ็ ปน็ แบบทใ่ี ชก้ นั มากทส่ี ดุ มนั ทำ� งาน โดยใช้ทั้งระหัดวิดน�้ำแบบท่ีเป็นล้อหมุนได้ตามกระแสน้�ำพัด วงล้อขนาดเล็ก กว้างประมาณ ๓ ฟุต และมีขนาดเส้นผ่าศนู ยก์ ลาง ๕ ฟุต หรือแบบทใ่ี ช้คนงาน ๖ คน เดนิ หมุนเพลาขนาดยาวไปรอบๆ แกนไม้ ในขณะทฝ่ี นตกกม็ กั จะมีแรง หนว่ งดงึ อยา่ งรนุ แรงบนสายพานระหดั วดิ นำ�้ ตามทคี่ าดการณไ์ วอ้ ยแู่ ลว้ แตพ่ วก เขากย็ งั คงเดนิ หน้าท�ำงานเรื่อยไปทงั้ กลางวันและกลางคืน การทำ� งานบนเขาทเี่ รยี กกนั โดยทว่ั ไปวา่ เหมอื งแลน่ 2 ถา้ พดู ในแงข่ องการ ทำ� เหมอื งแรแ่ ลว้ ตอ้ งถอื วา่ เปน็ วธิ กี ารทน่ี า่ สนใจทส่ี ดุ เพราะเปน็ วธิ กี ารท�ำเหมอื ง ทตี่ อ้ งใชค้ วามเชย่ี วชาญเปน็ อยา่ งดี และไมไ่ ดม้ กี ารนำ� เอาวธิ กี ารทางวทิ ยาศาสตร์ มาใช้ให้เห็นเลยแม้แต่น้อย ตัวเหมืองจะต้ังอยู่ตามเขาหินแกรนิตหนาแน่นซ่ึง เป็นแนวของแกนโครงสร้างหลักของเกาะแห่งนี้ และเป็นแกนท่ีทอดยาวตาม แนวฝั่งทะเลท่ีมุ่งหน้าลงสู่ตอนใต้ผ่านเมืองตะกั่วป่าและตะก่ัวทุ่ง เมื่อช้ันหิน แกรนติ ได้มาเชอ่ื มตอ่ กับชนั้ หินทรายที่มีปรมิ าณกวา้ งใหญไ่ พศาล มันจงึ กลาย เป็นช้นั หินท่ีเต็มไปด้วยดบี กุ ซึ่งดบี ุกจะกระจัดกระจายแทรกอยู่ในมวลของชั้น หนิ เปน็ กอ้ นผลกึ แกว้ เลก็ ๆ สดี ำ� ซงึ่ เปน็ เหมอื นองคป์ ระกอบจำ� เปน็ ทจี่ ะขาดเสยี ไม่ได้ ย่ิงใกล้ชุมทางท่ีเป็นแนวบรรจบมากขึ้นเท่าไหร่ก็จะย่ิงมีหินแกรนิตมาก ข้นึ เทา่ นนั้ และบางจดุ บรรจบลกึ ๆ ท่ีผสมผสานกันได้อตั ราส่วนพอเหมาะ ชนั้ หินจะเผยใหเ้ ห็นถึงเส้นใยซึง่ เป็นรอยแตกในเน้อื หินแกรนติ โดยตลอดแนวของ ชั้นหินทรายสีแดงเหมือนหินไมก้าที่อยู่ด้านบน จากการทดสอบคร้ังล่าสุดท่ี ต�ำบลในทอน จะพบรอยแตกที่มีดีบุกแทรกให้เห็นอยู่ บริเวณหย่อมที่มีดีบุก หนาแนน่ กวา่ นจี้ ะกระจุกตัวอย่อู ย่างสมำ่� เสมอใกลก้ บั แนวของรอยแตกในเนื้อ หินแกรนิต ส่วนบริเวณที่อยู่ห่างจากชุมทางออกไปก็จะพบดีบุกได้น้อยลง 2 เหมืองกระ เปน็ เหมืองทีท่ ำ� กนั บนเขาลูกเล็ก ๆ ด้วยเช่นกัน แต่ระหวา่ งฤดูฝนกต็ อ้ งมีนำ้� เพียงพอทีจ่ ะใช้ฉีด ดงั น้นั ทุกอยา่ ง จึงต้องขึ้นอยู่กบั ฝนท้ังสน้ิ ตัวอย่างเชน่ เหมอื งในหลังสวน บทท่ี ๑๗ เปน็ ตน้ – ต้นฉบบั

408 บทที่ ๑๔ คาบสมทุ รมลายู จนกระท่งั เม่ือถึงความลกึ ระดบั หนึง่ กจ็ ะไมม่ ดี ีบกุ ให้ขดุ อีกต่อไป คนท�ำเหมือง ดีบุกท่ัวโลกต่างยึดเอาบริเวณสันขอบหนิ แกรนติ เป็นพ้นื ทีท่ �ำเหมืองดีบุก และ ทน่ี ่ีกเ็ ป็นเช่นน้ัน ในทางกลับกนั บรเิ วณฝ่ังตะวนั ออกดา้ นทีอ่ ยไู่ กลออกไปจะพบวา่ ไมไ่ ดม้ ี ดบี ุกหนาแน่นอย่ตู ามชุมทางเสมอไปนัก ส่วนใหญจ่ งึ จะท�ำเหมอื งกนั ตามแนว รอยแยกตัวของชั้นหินคว็อตซ์อันอ่อนนุ่มท่ีแทรกตัวอยู่ตลอดแนวหินแกรนิต เน้อื แข็งโดยรอบ ในตำ� บลอน่ื ๆ ซง่ึ อยใู่ กลก้ บั บา้ นสะปำ� ขน้ึ ไปทางตอนเหนอื จะพบสายแร่ ขนาดเลก็ ๆ พาดผา่ นไปทง้ั ทางดา้ นทศิ เหนอื และดา้ นทศิ ใตต้ ามแนวหนิ แกรนติ สภาพเนอ้ื หนิ เสอื่ มสลายผพุ งั ทปี่ รากฏใหเ้ หน็ อยใู่ นสายแรน่ น้ั บอกใหร้ วู้ า่ มนั เปน็ ต�ำแหน่งทีอ่ ยหู่ ่างจากบริเวณทจ่ี ะพบดบี ุกมาก แตด่ เู หมือนวา่ มันจะมีลกั ษณะ แตกละเอยี ดและเคลื่อนที่ จากการท่สี ายแร่เหล่านน้ั มกั จะมเี สน้ ทางตอ่ กนั อยู่ ท่ีระดับความลึกเพียงไม่กี่ฟาทอม มันจะกลายสภาพได้อย่างรวดเร็วและจาก นนั้ กจ็ ะไดพ้ บรอยแตกในเนอื้ หนิ รอยใหม่ ๆ อยหู่ า่ งจากดา้ นหนงึ่ ของสายแรน่ น้ั ออกไปไม่ก่ีฟุต หรือไม่ก็จะมีแร่อื่นแทรกตัวเข้ามาแทนท่ี โดยทั่วไปที่แนวกั้น ด้านหนึ่งจะมีแนวตกผลึกเป็นตัวบ่งบอกท่ีชัดเจน แต่ว่าท่ีสายแร่อีกฟากหน่ึง การทจี่ ะคน้ หาขอ้ จำ� กดั ของบรเิ วณทม่ี กี ารเปลย่ี นแปลงทางเคมเี ปน็ สนิ เรไ่ ดน้ นั้ มกั จะเปน็ เรอ่ื งทที่ ำ� ไดย้ าก โดยทวั่ ไปดบี กุ จะมสี นี ำ้� ตาลแกห่ รอื เทาเขม้ มวลรวม ส่วนใหญ่ของมันทั้งหมดล้วนเสื่อมสลายแปรสภาพ3 พวกคนจีนจะท�ำงานโดย วิธีใช้ชะแลงขุดลงไปบนเนินเขาและค่อยๆ กะเทาะผลึกแก้วออกมาทีละก้อน โดยใชค้ ้อน นอกจากคนงานชาวจีนแล้วก็ไม่มใี ครสามารถทำ� งานเช่นน้ีไดด้ เี ทา่ พวกเขา คณุ ลกั ษณะทว่ั ไปของหนิ แกรนติ กค็ อื ลายในเนอ้ื หนิ และพน้ื ทรี่ ว่ นซยุ เปน็ บรเิ วณกวา้ งขวางของมนั มนั จะเสอื่ มสภาพไปไดร้ วดเรว็ มากเมอื่ อยใู่ นทโี่ ลง่ แจง้ กลางอากาศ หนิ ทรายทกี่ ลา่ วถงึ ส่วนใหญ่มกั จะเกิดการเปลี่ยนแปลงอยใู่ กล้ ๆ กับหนิ แกรนติ ในหลายๆ พ้นื ทม่ี นั จะมลี กั ษณะท่กี ลายสภาพเป็นผลกึ หิน แล้ว 3 เขตแร่ดีบุกทมี่ ีสภาพเหมอื นกันเป็นอย่างมากปรากฏอยู่ท่ีเขาเหมอื งในเมอื งมะลิวัลย์ – ตน้ ฉบบั

หา้ ปใี นสยาม เลม่ ๑ 409 กลายเป็นหินไมก้าจ�ำนวนมาก สว่ นในทีอ่ ่นื ๆ มนั ไดก้ ลายสภาพไปจนเกอื บจะ ถูกกลืนไปกับหินแกรนิตท้ังหมด เม่ือสกัดมันออกมาครั้งแรกน้ันเน้ือหินก็ยังดู แข็งดี แตเ่ มือ่ ไดผ้ า่ นความเปลี่ยนแปลงของฤดกู าลมันจึงกลายสภาพเป็นโคลน ที่เกาะติดกนั สแี ดงกำ่� ตัวการทที่ ำ� ให้มนั เพ่มิ สเี ปน็ อย่างมากคอื การกระท�ำของ กระแสน้ำ� มองดตู ดั กบั สเี ขียวเขม้ ของปา่ ทอ่ี ยรู่ ายรอบอย่างเห็นได้ชัด ท่อล�ำเลยี งน้ำ� ของชาวจนี ที่ท่อสน้ั การกระทำ� ทงั้ หมดของมนั ขยายตวั เปน็ วงกวา้ งทง้ั รอยแตกรอยหกั กะเทาะ ซงึ่ กดั เซาะขน้ึ ไปไกลตามไหลเ่ ขาตา่ ง ๆ มองเหน็ อยทู่ ว่ั พนื้ ทเ่ี ปน็ ระยะไกลหลาย ไมลล์ ว้ นแตเ่ ปน็ การกระทำ� ทเี่ กดิ ขน้ึ จากพลงั ของนำ้� ทางนำ้� ตา่ งๆ ไดถ้ กู สรา้ งไป ตามเนนิ เขากนิ อาณาเขตกวา้ งออกไปหลายไมล์ ถา้ คดิ เปน็ มลู คา่ กน็ บั หลายๆ พันดอลล่าร์ โดยทว่ั ไปทางน�้ำเหล่าน้ันมักจะวางไปตามแนวเสน้ สูงตำ�่ ของพน้ื ที่

410 บทที่ ๑๔ คาบสมทุ รมลายู แตใ่ นหลายๆ แหง่ จะวางทางนำ�้ เขา้ ไปในบรเิ วณไหลเ่ ขาทยี่ นื่ ออกมาโดยกะเทาะ เนอื้ หนิ ออก หรอื วางทางนำ�้ ขา้ มผา่ นรอ่ งนำ้� ลกึ ซงึ่ อยบู่ นทอ่ สง่ นำ�้ ทป่ี ระดษิ ฐข์ น้ึ มาไดอ้ ยา่ งนา่ ทงึ่ ทอ่ นำ้� ทดี่ ที ส่ี ดุ คอื ทอ่ สง่ นำ�้ ทท่ี อ่ สน้ั วดั ขนาดความกวา้ งได้ ๒๐๐ ฟุต และสูง ๖๕ ฟตุ ทัง้ หมดเปน็ ท่อที่ทำ� ดว้ ยไมเ้ นอ้ื แขง็ ท่อนสั้นๆ มัดรวมเขา้ ด้วยกันโดยใชห้ วายทเ่ี ก็บมาจากป่ารอบๆ ทอ่ นัน้ มนั ทรงตัวอยู่ไดโ้ ดยอาศยั ต้น ไผ่ขนาดยกั ษค์ ำ้� ยันเอาไว้และจะมีชอ่ งโค้งสูงอยูท่ ่ีตอนปลายสดุ ของรอ่ งนำ�้ เพื่อ เปน็ ช่องทางให้ช้างผ่านเข้าออกไดท้ ลี ะตัว ช่วงการท�ำงานหนักที่สุดจะอยู่ในตอนช่วงฤดูฝน แต่บางเหมืองก็จะมี พลังน�้ำใช้ได้ตลอดท้ังปีโดยจะมีการน�ำพากระแสน้�ำไปไว้ตรงส่วนส�ำคัญท่ีสุด ของลานท่ีใช้ท�ำงาน จากน้ันก็ปล่อยน้�ำลงมาโดยตรงให้มันกระแทกไปยังก้อน หนิ ตรงจดุ ทตี่ อ้ งการคนงานจะอยบู่ นทส่ี งู ขา้ งบนทตี่ รงหนา้ แผน่ หนิ และคอยใช้ ชะแลงเหล็กงดั หนิ ช่วยกระแสน้�ำอกี แรงหนงึ่ ซง่ึ จะทำ� ใหก้ ้อนหนิ หลดุ และรว่ ง ลงไปยงั กน้ บอ่ นำ้� จะไหลผา่ นออกไปยงั กลอ่ งไมท้ ที่ ำ� เปน็ รางยาวหรอื บางทกี จ็ ะ เป็นคูน้�ำทีข่ ดุ ลึกเข้าไปในหินแกรนิตซ่ึงบางทขี ุดลึกถงึ ๑๐ ฟตุ เชงิ ลาดไมค่ อ่ ย ชันนกั และคนงานกจ็ ะแยกยา้ ยกันไปยนื ประจ�ำท่โี ดยถือจอบอยเู่ หนอื กน้ หลุม ดบี กุ สว่ นใหญจ่ ะไปรวมตวั กนั อยทู่ บี่ รเิ วณปลายสดุ ดา้ นนอก แตด่ บี กุ ทมี่ คี ณุ ภาพ ดกี วา่ ซงึ่ บางทอี าจจะลอยหา่ งออกไปทางตอนลา่ งกม็ ที า่ ทวี า่ จะไหลไปกองรวม กันไกลออกไปตามระยะการไหล และการที่มันถูกท�ำให้ขยับเขยื้อนไปเร่ือยๆ เพ่ือหลีกเล่ียงปัญหาในการขุดดีบุกออกมารวมทั้งเพ่ือการชดเชยดีบุกท่ีเสียไป กล่องล้างแร่เหล่านี้จึงอาจมีขนาดที่กว้างมากกว่าร้อยหลา คนงานจะคอยเอา คราดกวาดอยู่ตลอดเวลาจากด้านบนสุดจนถึงก้นบ่อ มีแต่ดีบุกก้อนกระจ้อย รอ่ ยจรงิ ๆ เทา่ นนั้ ทจ่ี ะมโี อกาสเลด็ รอดเหลอื อยทู่ ก่ี น้ กลอ่ ง จนเมอ่ื สน้ิ สดุ วนั หรอื ส้ินสุดสปั ดาห์ดบี กุ ก็จะถกู ตวงขน้ึ มากองไว้ ตะกอนท่ีมีรูปร่างเหมือนพัดของเศษแร่ที่เกิดจากการเสียดสีจะแพร่ กระจายพน้ื ผวิ หนา้ ทม่ี คี วามมนั วาวของมนั ออกไปสตู่ วั หมบู่ า้ นทกุ หนแหง่ ทล่ี ำ� นำ้� จากเหมืองสายน้ีไหลเล็ดรอดไปได้ถึง มันจะเจิดจ้าเป็นประกายอยู่ท่ามกลาง

ห้าปใี นสยาม เลม่ ๑ 411 แสงแดดดว้ ยเศษเลก็ เศษนอ้ ยของแรห่ นิ แกรนติ จนดรู าวกบั เปน็ ชายฝง่ั ทป่ี กคลมุ ดว้ ยหมิ ะ ลกึ ลงไปกว่านัน้ ซากพืชก�ำลงั ถกู เผาไหมอ้ ยู่ทีด่ า้ นลา่ ง และคอ่ ยๆ คบื คลานเผาไหมก้ นิ พนื้ ทค่ี บื หนา้ ไปเรอ่ื ยๆ ในทกุ ฤดู แรงกดั เซาะบางแหง่ ทำ� ใหเ้ กดิ พื้นผิวหนา้ ท่ีเปน็ แนวต้ังฉากลกึ ถึง ๑๕ ฟาทอม และเมื่อมองลงไปในหลุมเหล่า นนั้ กจ็ ะทำ� ใหน้ กึ ไปถงึ หลมุ แรข่ นาดใหญท่ อ่ี ยลู่ กึ ลงไปเปน็ ชน้ั ๆ ตามแหลง่ แรบ่ าง แหง่ ทเี่ หมอื งคอรน์ ชิ (Cornish) วธิ ที จ่ี ะทำ� ใหไ้ ดร้ บั ความประทบั ใจจากภาพรวม ทั้งหมดได้ดที ี่สดุ คือให้ตดิ ตามทางนำ้� ไปตามแนวของมันเรือ่ ยๆ ผา่ นเข้าไปตรง บรเิ วณทเ่ี ปน็ จุดขา้ มฟาก ไตข่ ้ึนไปด้านบนตรงสว่ นหน้าของบรเิ วณแร่ และข้นึ ไปอยู่เหนือสะพานเหล็กที่ใช้ข้ามเหวลึก ทิวทัศน์ท่ีจะได้เห็นในระยะไกลนั้นก็ คือปา่ ไม้ แผ่นดิน และทอ้ งทะเลท่ีลว้ นแลว้ แตง่ ดงามจบั ตา ชายฝั่งทะเลทเี่ ว้า แหวง่ ตามธรรมชาตซิ ง่ึ มกั จะไดร้ บั การเตมิ แตม้ สฟี า้ จางๆ เขา้ ไวใ้ นภาพดว้ ยตลอด เวลา ทเี่ รางนุ งงสงสยั ยงิ่ นกั กเ็ มอื่ บกุ ลยุ ผา่ นเขา้ ไปในพมุ่ ไมเ้ ตยี้ ๆ ทงี่ ดงามสะพรง่ั ต้นไม้ทเ่ี หน็ ตอ้ งเป็นพนั ธุ์ไมต้ ้นเต้ยี ของประเทศอังกฤษแนๆ่ ท�ำไมสีแดงท่ดี ูค้นุ ตาของมนั ถงึ ชวนให้คิดถึงบ้านเช่นนน้ั พวกเรารสู้ กึ ประหลาดใจเมอ่ื พบวา่ มโี รคภยั ไขเ้ จบ็ เกดิ ขนึ้ ในหมชู่ าวเหมอื ง นอ้ ยมาก ทจ่ี รงิ แลว้ ชาวสยามทอ่ี ยตู่ ามหวั เมอื งชายฝง่ั ทะเลตะวนั ตกตา่ งกไ็ ดร้ บั การกลา่ วขวญั ถงึ ในเรอื่ งการปลอดโรคภยั ไขเ้ จบ็ ตา่ งๆ ถงึ แมว้ า่ จะเปน็ โรคเหนบ็ ชากันอยู่บ้าง แต่การท่ีต้องท�ำงานท่ามกลายสายฝนเช่นนี้ก็ต้องเรียกว่าเขามี สุขภาพทด่ี ี คาดวา่ เรอ่ื งนคี้ งจะต้องเกีย่ วกบั การกวาดล้างเชื้อโรคครงั้ ใหญด่ ้วย การขดุ พลกิ กลับหนา้ ดินที่ไดล้ งมอื ท�ำไปแลว้ เป็นบริเวณกว้างตง้ั แตเ่ มอื่ สามถงึ สศี่ ตวรรษทผี่ า่ นมา ซง่ึ บางทอี าจเปน็ วธิ ที ที่ ำ� ใหไ้ ขม้ าเลเรยี ทแี่ พรร่ ะบาดอยอู่ ยา่ ง กวา้ งขวางไดถ้ กู กำ� จดั ออกไป มนั อาจมคี วามเกยี่ วขอ้ งบางสว่ นกบั การขยายตวั ทางโครงสร้างหินแกรนิตซ่ึงมักจะส่งผลในการขยายตัวออกเป็นบริเวณกว้าง หรือไมก่ ็คงจะเป็นสายลมทะเลออ่ นๆ ซง่ึ เป็นตัวชบ้ี อกถงึ เหตนุ ี้ ส่งิ ต่างๆ ทีอ่ ยู่ ทางพื้นท่ีฝั่งตะวันออกจะมีความแตกต่างกันอย่างไรนั้นเราคงจะพบได้ด้วยตัว ของเราเองในไมช่ ้า

412 บทที่ ๑๔ คาบสมุทรมลายู การหลอมดีบุกทั้งหมดจะท�ำกันเองท่ีในทุ่งคา โดยใช้เตาหลอมโลหะ ขนาดเลก็ แบบใชล้ มเปา่ ทท่ี �ำจากโคลนเนอื้ แกรง่ เปน็ เตาชนดิ ทคี่ นุ้ เคยกนั ดตี ลอด ทั้งแหลมแห่งน้ี ดีบุกที่หลอมแล้วจะมีลักษณะเป็นก้อน หนักประมาณ ๔๐ ปอนด์ ซง่ึ เปน็ ขนาดทใ่ี ชใ้ นการสง่ ออก สว่ นถา่ นทง้ั หมดทนี่ ำ� มาเปน็ เชอ้ื เพลงิ นนั้ ได้มาจากปา่ ในละแวกใกลเ้ คียง เถา้ แก่ ซ่งึ เป็นคนจีนอยใู่ นฐานะของผ้ทู ี่ท�ำเหมืองได้อย่างทไ่ี มเ่ คยมีใคร สามารถท�ำให้ได้ผลเช่นนี้มาก่อน บ่อยคร้ังท่ีเขาไม่ได้ดูแลการท�ำเหมืองอย่าง จริงจังเพ่ือสร้างผลก�ำไร แต่มักจะไปใส่ใจกับเร่ืองการพนัน ฝิ่น และเร่ืองร้าน กินรี เหลา้ ทีต่ ั้งอย่ตู ดิ ๆ กับ กงสี รวมไปถงึ เรือ่ งอาหารและทีเ่ กบ็ ของซงึ่ จดั เตรียมไว้ ส�ำหรับพวกคนงานของเขา ชุมชนชาวต่างชาติท่ีทุ่งคาซึ่งมีกัปตันวีเบอร์ (Weber) และภรรยาของ เขาร่วมอยู่ด้วยได้ให้การต้อนรับขับสู้ข้าพเจ้าเป็นอย่างดี และในชุมชนน้ันยัง ประกอบไปดว้ ยมชิ ชนั นารหี นงึ่ หรอื สองคน นายเรอื เอกแหง่ กองทพั เรอื ทปี่ ฏบิ ตั ิ

ห้าปใี นสยาม เลม่ ๑ 413 หนา้ ทใี่ นฐานะกองทหารจากกรงุ เทพฯ และเจ้าหนา้ ทส่ี องหรือสามคนจากเรือ ปนื ของสยามซง่ึ มกั จะจอดแน่นงิ่ อย่ดู า้ นนอกเมอื ง กองก�ำลังนไ้ี ดถ้ ูกเรยี กระดม พลเพื่อเข้าปราบปรามเหตุการณ์จลาจลท่ีเกิดขึ้นในหมู่ชาวจีนเมื่อไม่นานมานี้ และในการกอ่ เหตคุ รง้ั หนง่ึ นน้ั ผกู้ อ่ การจลาจลจำ� นวนเกอื บ ๒,๐๐๐ คนกเ็ คยไดเ้ ขา้ มาคกุ คามทท่ี งุ่ คา ผู้บังคบั การเรอื ริชเชอลวิ (Commodore de Richelieu)๑ ซึ่งเป็นผู้มีหน้าท่ีรับผิดชอบในขณะนั้นมีกองก�ำลังอยู่ในการบังคับบัญชาไม่ถึง ร้อยนาย แต่พวกเขาก็ยังปฏิบัติหน้าท่ีของพวกเขาอย่างกล้าหาญ และแม้ว่า พวกเขาจะไม่ได้รับอนุญาตให้ยิง แต่ก็ได้ท�ำการบุกตะลุยอย่างฮึกเหิมเข้าไป สลายฝูงชนทีละเล็กทีละน้อยโดยใช้เพียงแค่ดาบปลายปืน ทั้งยังเข้ายึดเคร่ือง กีดขวางทพี่ วกกบฏน�ำมาวางเอาไวไ้ ด้ นับเป็นปฏิบัตกิ ารท่นี ่ายกยอ่ งในขณะที่ พวกเขาถูกริดรอนอ�ำนาจในการใช้อาวุธท�ำให้ไม่มีข้อได้เปรียบเหนือพวกผู้ก่อ ความไมส่ งบ แตพ่ วกเขากแ็ สดงใหเ้ ห็นถึงความมรี ะเบียบวนิ ยั ทเี่ หนือกว่า ในระหวา่ งทอ่ี ยทู่ นี่ ข่ี า้ พเจา้ คอ่ นขา้ งจะสงั เกตเหน็ ไดถ้ งึ ปญั หาของลกู เรอื ชาวสยามแหง่ กองทพั ราชนาวใี นการทพ่ี วกเขาจะตอ้ งใชค้ วามอดทนอดกลน้ั กบั การฝึกฝนเป็นบางครั้ง ผู้บังคับการเรือปืนที่จอดทอดสมออยู่ในอ่าวเป็นชาว เดนมาร์กซ่ึงพูดภาษาสยามไม่ได้แม้แต่น้อย และพูดภาษาอังกฤษได้เพียง งูๆ ปลาๆ ยามเมื่อต้องการพูดจาส่ือสารเขาก็จะบอกค�ำส่ังผ่านไปยังผู้ควบคุมเรือ ชาวสยามทเี่ รียกว่า สรัง่ 4 (Sarang) บ่อยคร้ังที่อยเู่ หมือนกนั ทผี่ บู้ งั คับเรือคนที่ หนง่ึ ทปี่ ระจำ� อยบู่ นดาดฟา้ เรอื ดา้ นลา่ งในราชนาวอี งั กฤษจะไดท้ ำ� การแปลภาษา อังกฤษของกัปตันเรือไปยงั สรงั่ เรือ หัวหน้าชา่ งซงึ่ เปน็ คนออสเตรเลยี กไ็ ด้เคย สอื่ สารคำ� สง่ั ทงั้ หมดจากในหอ้ งเครอ่ื งผา่ นไปสกู่ ปั ตนั เรอื และ สรงั่ และในจำ� นวน เจ้าพนักงานท้ัง ๓ คนนี้ก็ไม่มีใครเลยสักคนท่ีสามารถพูดภาษาสยามระหว่าง กันและกันไดถ้ งึ ๖ คำ� ขน้ั ตอนวิธกี ารส่ือสารทีด่ ยู ุ่งเหยิงน้ไี ม่ไดใ้ ชก้ นั อยนู่ านนกั เพราะในไมช่ ้า กัปตนั เรอื ก็สามารถเรยี นรู้ท้ังภาษาอังกฤษและภาษาสยามในระดับท่ที ำ� ใหเ้ ขา ๑ พระยาชลยทุ ธโยธนิ หรอื Capt.Richelieu (Andre du Plesis de Richelieu) เปน็ ชาวเดนมารก์ เขา้ รบั ราชการในประเทศไทย เมอ่ื พ.ศ. ๒๓๙๘ ภายหลังไดร้ ับการแต่งตัง้ เปน็ ผูบ้ ัญชาการกระทรวงทหารเรอื ใน พ.ศ. ๒๔๔๓ – สวป. 4 หมายถึงผู้บังคบั เรอื – ตน้ ฉบับ

414 บทท่ี ๑๔ คาบสมทุ รมลายู สามารถสอื่ สารเขา้ ใจไดโ้ ดยไมต่ อ้ งอาศยั ผชู้ ว่ ย แตเ่ วลาทผี่ า่ นไปไดเ้ พยี งแคส่ อง สามเดอื นทำ� ใหเ้ รือคงจะเตรยี มการเพ่ือรบั มอื กบั เหตฉุ กุ เฉนิ ไดค้ อ่ นข้างยาก นายต�ำรวจจ�ำนวนประมาณ ๖๐ นายทอี่ ยู่ภายใต้การบงั คับบญั ชาของ กปั ตนั วเี บอรม์ าเปน็ เวลาหลายปปี ระกอบไปดว้ ยชาวซกิ ขห์ ลายคน และบางคน เปน็ ชาวสยามทพ่ี ดู ภาษามลายซู งึ่ เปน็ ประชากรของภมู ภิ าคนี้ คนกลมุ่ หลงั เปน็ ต�ำรวจท่ีนับว่าพอใช้ได้ และแม้ว่าจะเป็นคนงานในป่าได้ดีกว่าพวกซิกข์ แตพ่ วกเขากไ็ มใ่ ชน่ กั สทู้ ดี่ นี กั พวกเขามรี ปู รา่ งเตย้ี คอ่ นขา้ งจะมลี กั ษณะทด่ี ี เปน็ คุณสมบตั เิ ฉพาะทีไ่ ดม้ าจากการผสมผสานเชอ้ื ชาติระหว่างชาวมาเลย์และชาว สยาม อาวุธทีพ่ วกเขาใชค้ ือปนื ชไนเดอร์ คารไ์ บน์ (snider carbines) และดาบ ปลายปืน ภาระหน้าทขี่ องพวกเขาก็คอื การออกลาดตระเวนไปตามถนนตา่ งๆ ตลอดทงั้ วนั พอตกกลางคนื ซง่ึ โดยปกตผิ คู้ นสว่ นใหญจ่ ะพากนั อยแู่ ตใ่ นบา้ น แต่ ตำ� รวจจะกลบั ไปยงั สถานีของพวกเขา พวกเราได้ใช้เวลายามเยน็ อัดงดงามอยู่ ที่สถานีแห่งหน่ึงในเขตนอกเมืองเพ่ือน่ังฟังคนหนุ่มเหล่านั้นขับขานเสียงเพลง นบั เปน็ ประสบการณแ์ รกของขา้ พเจา้ กบั ดนตรแี บบมลายู แตข่ า้ พเจา้ กข็ อกลา่ ว ดว้ ยความยินดีและเตม็ ใจวา่ นค่ี งจะไม่ใช่ครง้ั สดุ ท้าย ท่วงทำ� นองหน่ึงของเสียง เพลงซ�้ำไปซ�้ำมาท่ขี า้ พเจา้ มักจะไดย้ ินอยู่บ่อยๆ เปน็ ดังนี้ โน้ตเพลง จบเล่ม ๑

ห้าปีในสยาม เลม่ ๑ 415 ภาคผนวก ภาคผนวก ๑ กระแสน้�ำและลมต่างๆ ในแม่น�้ำเจ้าพระยา -------------------------------- I. กระแสน�้ำ – กระแสน้�ำตา่ งๆ ในอา่ วสยามมลี กั ษณะคอ่ นขา้ งแปลก ซง่ึ จะสรา้ งความสบั สนใหผ้ ทู้ สี่ งั เกตเมอ่ื แรกเจอเปน็ อนั มาก แตก่ ารทำ� ความคนุ้ เคยกบั ระบบการไหลของมนั ดจู ะเปน็ สงิ่ จำ� เปน็ อยา่ งยงิ่ สำ� หรบั คนทตี่ อ้ งทำ� งาน หรือเต็มใจที่จะใช้กระแสน�้ำเหนือผิวน�้ำหรือข้ามผ่านสันดอน นายอี.บี.มิเชล (Mr.E.B.Michell) ช่ือของเขาเป็นท่ีรู้จักกันดีในหมู่ฝีพายผู้พิชิต Diamonds๑ เขาได้ท�ำการศึกษาเรื่องนี้อย่างใกล้ชิดเป็นเวลาหลายปีติดต่อกันมา และตั้งใจ รวบรวมออกมาเปน็ ตารางเร่อื งกระแสนำ�้ ใน พ.ศ.๒๔๓๗ และ ๒๔๓๘ ซึ่งบรรจุ ข้อมลู บางประการท่ีมปี ระโยชนเ์ ปน็ อันมาก นบั เปน็ ความสูญเสยี อันย่ิงใหญ่ใน เรอื่ งเกยี่ วกบั การเดนิ เรอื ทะเลของชมุ ชนแหง่ นี้ ดว้ ยเหตทุ นี่ ายมเิ ชลกำ� ลงั จะเดนิ ทางออกจากประเทศนไ้ี ป ตารางจึงไม่ไดม้ ีการท�ำตอ่ ตารางเดยี วท่ียังคงใชก้ าร ได้อยู่ตอนน้ีได้มาจากการคัดลอกข้อมูลสถิติที่ท�ำมาแล้วหลายปีจากบริเวณ ประภาคารโดยผดู้ แู ลทพ่ี กั อยทู่ นี่ น่ั รวมทง้ั จากคนทเี่ คยทำ� แบบเดยี วกบั สงิ่ ทเ่ี ขา เริ่มต้นเอาไว้ทุกประการ วิธีหากระแสน�้ำจะท�ำได้โดยใช้การเปรียบเทียบกับ ข้อมลู ในช่วงเวลาเดียวกันของอายพุ ระจนั ทรเ์ ปน็ เวลา ๔ ปี หรอื ถา้ ก่อนหนา้ น้นั ก็ใชเ้ วลาควบเพิ่มไปอีก ๔ ปี รฐั บาลสยามแทบจะไมไ่ ดส้ นใจรบั ฟงั ขอ้ มลู ใด ๆ ทไี่ ดม้ าจากการแลน่ เรอื บนกระแสน�้ำ ท้ังๆ ที่มันได้เข้ามาเกี่ยวข้องกับงานด้านอื่นๆ และเช่ือมโยงไป จนถึงเร่ืองการเดินเรือในบริเวณท่าเรือของกรุงเทพฯ ถ้าไม่มีเรื่องการเดินเรือ และการคา้ ขายท่ีท่าเรอื สยามก็คงจะกลายเปน็ ของฝร่งั เศสไปแล้วในตอนนี้ ๑ น่าจะหมายถึง อา่ วไดมอนด์ (Diamand Harbour) ท่าเรือตะวันตกของเบงกอลทางตะวันออกเฉยี งเหนือของอนิ เดยี ซึง่ อยู่ บรเิ วณสูงสุดของปากแม่น้�ำ Hooghly – สวป.

416 ภาคผนวก ๑ กระแสน�้ำ ลกั ษณะดงั กลา่ วแสดงใหเ้ หน็ ถงึ แหลง่ กำ� เนดิ ของมนั ในทะเลจนี ในฮอ่ งกง และตอ่ เนอ่ื งไปยงั กระแสน�้ำนง่ิ ที่ขยายตวั กว้างออกไปในอ่างตงั เกีย๋ กระแสน�้ำ สายต่างๆ ท่ีขน้ึ ลงวนั ละ ๒ ครง้ั จะมีระดบั นำ�้ สูงและมีความผันแปรที่ไม่เทา่ กัน กระแสน้�ำสายหนง่ึ ในจำ� นวน ๒ สาย ท่ีเกิดในเวลาเดียวกนั จะกลายเปน็ กระแส น้�ำทีไ่ หลอ่อนและหายไปในทส่ี ดุ และผลกค็ อื ในอา่ วตังเกีย๋ จะมีกระแสนำ�้ ขึ้น ลงสายเดียวทมี่ ีเวลาไหลเป็นระยะเวลา ๖ ถึง ๘ วันต่อเดอื น แตใ่ นอา่ วสยาม จะไหลเปน็ เวลา ๓ วนั หรอื ๔ วนั ในฤดูร้อนหรือในชว่ งลมมรสมุ ตะวันตกเฉียงใต้ (เดือนเมษายนถึงเดอื น กันยายน) กระแสน้�ำทั้งสองจะมีปริมาณน�้ำมากในตอนกลางคืน ดังนั้นแม่น�้ำ เจ้าพระยาจะมีระดับกระแสน้�ำต�่ำในตอนกลางวันโดยเฉพาะอย่างย่ิงในช่วงที่ ใกล้ถึงวันท่ดี วงอาทิตย์อยูไ่ กลจากเส้นศนู ยส์ ตู รของโลกมากท่ีสดุ กระแสน�้ำลง จะถูกรบกวนจากกระแสนำ�้ ประจำ� วนั ทอ่ี อ่ นแรงแต่เพียงอย่างเดียว ในช่วงลมมรสุมตะวันออกเฉียงเหนือ1 (ตุลาคมถึงมีนาคม) มรสุมนี้จะ ค่อยๆ เปลย่ี นแปรไปทลี ะเลก็ ทีละนอ้ ย กระแสน�้ำขนึ้ สงู จะปรากฏในชว่ งเวลา กลางวัน และน�้ำท่วมบนฝั่งซ่ึงไหลอ่อนแรงมาตั้งแต่เดือนตุลาคมถึงมกราคม จะหยุดไหลในระหว่างท่ีมีกระแสน้�ำตอนกลางคืนซ่ึงเป็นกระแสน�้ำที่แรงมาก และมักมีความเร็วมากกว่า ๔ นอ็ ต หลังจากช่วงการไหลอันยาวนานของกระแสน้�ำประจำ� วันไดไ้ หลมาเป็น เวลาหลายวนั กระแสนำ�้ ใหมจ่ งึ ไดเ้ กดิ ขน้ึ บรเิ วณชว่ งกลางระหวา่ งเวลาตา่ งๆ ที่ เกิดกระแสน้�ำท่วมสูง ก�ำเนิดของกระแสน้�ำใหม่น้ีจะปรากฏในช่วงส้ันๆ หลัง จากเวลาเทยี่ งวนั นบั จากเดอื นมกราคมถงึ เดอื นมถิ นุ ายน แตใ่ นชว่ งครง่ึ หลงั ของ ปจี ะปรากฏในตอนเช้าตร2ู่ ๑ หลงั จากหลายวนั ผา่ นไปดเู หมอื นวา่ กระแสนำ้� เกดิ ใหมจ่ ะมคี วามแรงมาก ขึ้นในแต่ละวัน ประมาณวนั ที่ ๑๐ ความแรงของมันจะเพม่ิ ระดับความส�ำคัญ 1 เทียบเคียงกบั หน้า ๒๕๕ เร่ืองลม – ต้นฉบับ ๒๔๓๗. จดั พมิ พ์โดยส�ำนกั พมิ พ์ Siam Free – ตน้ ฉบบั 2 E.B.Michell ตารางเร่อื งกระแสน�ำ้ ในกรุงเทพฯ, พ.ศ. ๑ คือวนั ที่ ๒๑ มิถุนายน และ ๒๓ ธนั วาคม ของแต่ละปี – สวป. คอื วนั ที่ ๒๑ มถิ ุนายน และ ๒๓ ธนั วาคม ของแต่ละปี - สวป.

หา้ ปีในสยาม เล่ม ๑ 417 ถงึ ขนาดทจี่ ะกลายเปน็ กระแสนำ�้ หลกั ประจำ� วนั ได้ และในเวลาอกี เพยี งไมก่ ว่ี นั มันก็จะครองความเป้นกระแสน�้ำเพียงสายเดียวตลอด ๒๔ ชั่วโมง แล้วก็จะ ค่อยๆ อ่อนแรงลงทีละน้อย เหมือนเช่นที่เป็นกับกระแสน้�ำต้นก�ำเนิดของมัน เมอื่ ตอนทกี่ ระแสนำ�้ เกดิ ใหมไ่ ดไ้ หลเขา้ มาแทนทแี่ ลว้ มนั กจ็ ะสลายตวั ไปในเวลา ประมาณ ๒๔ ช่ัวโมง เทา่ กบั เวลาตอนทมี่ ันยังคงความเปน็ กระแสนำ�้ อยู่ ขณะท่ีระยะเวลาท่ีกลางวันและกลางคืนยาวเท่ากันได้ใกล้เข้ามา เราจะเห็นความแตกต่างระหว่างกระแสน�้ำท่ีอ่อนกว่าและแรงกว่าได้น้อยมาก และเรือสินคา้ ก็มักจะข้ามผ่านสนั ดอนได้ ๒ คร้งั ภายใน ๒๔ ชว่ั โมง แต่ละคร้ัง กระแสนำ้� มกั จะมคี วามลกึ มากกวา่ ๑๓ ฟตุ จะสงั เกตเหน็ ความแตกตา่ งไดม้ าก ทีส่ ดุ ในเวลาทีด่ วงอาทิตย์อยไู่ กลจากเส้นศูนยส์ ูตรของโลกมากที่สดุ ช่วงที่กระแสน้�ำข้ึนสูงสุดมักจะปรากฏอยู่เป็นระยะสั้นๆ หลังจาก วันข้างขึ้นและพระจันทร์เต็มดวง แต่ก็จะข้ึนอยู่กับอิทธิพลของกระแสลม ค่อนข้างมาก ดูเหมือนว่ากระแสลมตะวันออกและตะวันออกเฉียงเหนือจะ เปน็ ตัวผลกั ดันให้กระแสนำ�้ จากทะเลจนี ไหลเขา้ สอู่ ่าว และหากวา่ ในตอนท่มี นั พดั ขนึ้ ไปจนถงึ ตอนบนของอา่ วแลว้ ถา้ มนั ไมไ่ ดเ้ จอกบั หวั ลมทม่ี กี ำ� ลงั แรง กระแส นำ้� หมุนก็มกั จะมคี วามสูงคร่งึ ฟตุ เหนอื กวา่ ระดับความสูงท่ีมนั ควรจะเป็น กระแสลมตะวนั ตกและตะวนั ตกเฉยี งเหนอื จะเปน็ ตวั ถว่ งกระแสนำ�้ หนนุ ในเส้นทางท่ีจะไหลข้ึนสู่ตอนบนของอ่าว และเม่ือกระแสลมแรงได้อ่อนก�ำลัง ลงมันก็จะมีผลอย่างยิ่งต่อความลึกของระดับน้�ำท่วมสูงบริเวณสันดอนในครั้ง ต่อไปได้ โดยเฉพาะในขณะท่ีกระแสน�้ำหนุนถ่ายเทมวลน้�ำทางทิศตะวันตก ท้ังหมดท่ีบริเวณตอนบนสุดของอ่าว และดูเหมือนจะเป็นอิทธิพลขวางกั้นท่ี ส�ำคัญในทิศทางนั้น กระแสลมแรงทางดา้ นทศิ เหนอื อาจลดระดบั นำ�้ ใหต้ ำ�่ ลงในขณะทกี่ ระแส ลมแรงทางทศิ ใต้และตะวนั ออกเฉียงใตจ้ ะเปน็ ตัวเพม่ิ กระแสน�ำ้ ทบี่ นสันดอน ความลึกมากที่สุดจะปรากฏในเดอื นตุลาคม พฤศจกิ ายน และธนั วาคม ในขณะทกี่ ระแสนำ้� ยามเช้าสูงถึงระดบั ๑๔ ฟตุ ๘ นว้ิ และ ๑๔ ฟตุ ๑๐ นิว้

418 ภาคผนวก ๑ กระแสน้�ำ และบางทกี ส็ ูงถงึ ๑๕ ฟตุ โดยท่วั ไปช่วงนำ�้ ขน้ึ สูงจะปรากฏไดเ้ ป็นบางช่วงเวลา และไม่มเี วลาใดเลยทนี่ ำ้� จะข้ึนสงู นอ้ ยกว่า ๙ หรือ ๑๐ ฟุต ในราวเดอื นมีนาคม เมษายน และพฤษภาคม ตลอดทง้ั เดือนจะมีวนั ที่ น�้ำขึ้นสงู ถึงระดบั ๑๔ ฟุตอยู่เพียงไมก่ ี่วัน และจะมกี ระแสนำ้� ใหมป่ ริมาณนอ้ ย ไหลอยเู่ บือ้ งลา่ ง สว่ นในชว่ งระดบั น�้ำต�่ำนน้ั ลำ� คลองมักจะมีระดับนำ�้ สูงไม่เกนิ ๔ ฟตุ มที ง้ั แมน่ �ำ้ ทางนำ้� สายย่อยๆ ภายในประเทศ และ คลอง ต่างๆ ทไี่ ด้ เชอ่ื มตอ่ กบั กระแสนำ�้ นี้ แตก่ ารเปลย่ี นแปลงของกระแสนำ้� กไ็ มไ่ ดส้ ง่ อทิ ธพิ ลใดๆ ต่อผ้ทู ีท่ �ำกจิ การเก่ียวกับเรือแมแ้ ตน่ ้อย ความแตกตา่ งของเวลาในช่วงระหวา่ งทนี่ ำ้� ข้ึนสงู ทบี่ ริเวณสนั ดอน และ ท่ีกรุงเทพฯ (ซ่ึงอยู่สูงข้ึนไป ๓๐ ไมล์) โดยเฉลี่ยแล้วจะประมาณ ๓ ชั่วโมง แต่กระแสน้�ำมักจะไหลท้ิงช่วงจากช่ัวโมง ๑๕ นาที ถึงช่ัวโมง ๔๕ นาที หลงั จากเวลาทน่ี ำ�้ ขน้ึ สงู จรงิ ๆ และในขณะทร่ี ะดบั นำ�้ ลดตำ�่ ลงจรงิ ๆ ระดบั นำ้� ทรง จะเกิดอยู่ประมาณ ๒ ชั่วโมง หลังจากท่ีน้�ำข้ึนสูงแล้วก็จะเริ่มลด ระดบั ลง ซึ่งในระหวา่ งนน้ั กระแสน้�ำก็จะไหลอย่างสมำ่� เสมอข้ึนสู่ คลอง ตา่ งๆ ทีม่ ีระดับน้�ำที่สงู กว่าระดับของกระแสนำ้� ปรมิ าณนำ้� ในแมน่ ำ้� จะมรี ะดบั ตำ�่ สดุ อยหู่ ลายเดอื น จากเดอื นกมุ ภาพนั ธ์ ถงึ เดอื นพฤษภาคมจะเปน็ ชว่ งเวลาทน่ี ำ�้ ขน้ึ สงู แลว้ จงึ เรมิ่ ตน้ ลดระดบั ลง ปรมิ าณ น้�ำใน คลอง ที่มีระดับนำ้� สูงกว่ากจ็ ะเรมิ่ ตน้ ไหลลงสู่ลำ� น�ำ้ สายหลกั และแม้ว่า แรงขบั เคลอ่ื นของคลน่ื ลกู ใหญจ่ ะยงั คงเคลอื่ นตวั จนกอ่ ใหเ้ กดิ กระแสนำ�้ บนพนื้ ผิวแม่น�้ำอยู่อยา่ งต่อเน่ืองแตน่ ำ้� ใน คลอง ต่างๆ กย็ งั คงลดลง ในฤดนู ำ้� หลาก (เดอื นตลุ าคมถงึ มกราคม) มกั จะไมม่ กี ระแสนำ้� เกดิ ขน้ึ ใน ล�ำน�้ำสายหลักเน่ืองมาจากจ�ำนวนของน้�ำใหม่จากนอกเมืองได้ไหลลงมาด้วย ระดับน้�ำที่สูงกวา่ ในกระแสนำ�้ ปกติ นับตั้งแต่วันเฉลิมพระชนมพรรษาของพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว๑ เมือ่ ๒๐ กนั ยายนถึงวนั ครสิ ตม์ าส โดยทั่วไปแลว้ เรอื ต่างสามารถทจี่ ะลอยอยู่ ๑ หมายถงึ พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลา้ เจ้าอยหู่ วั – สวป.

หา้ ปีในสยาม เลม่ ๑ 419 ในแม่น้�ำได้ถึงใช้สมอเรือเพียงอันเดียวก็จะไม่ท�ำให้เรือแกว่ง ช่วงนี้จะเป็นฤดู แหง่ เทศกาลทางนำ้� ของประชาชนทอี่ าศยั อยตู่ ลอดทว่ั ทงั้ ทรี่ าบลมุ่ แมน่ ำ้� เจา้ พระยา จะพบว่าน�้ำใน คลอง ต่างๆ จะเพิ่มระดับอยู่เป็นระยะเวลานานก่อนและ หลังชว่ งระดบั น�้ำสงู สุด เนื่องมาจากระดับนำ�้ สงู ในแมน่ ำ้� สายหลัก ดังน้ัน ตลอดทุกช่วงเวลาของแต่ละปีคนเรือที่รู้ถึงสภาพของกระแสน้�ำ จึงสามารถใช้ คลอง ต่างๆ เหลา่ น้ีแบง่ เบาภาระในการเดนิ เรือของพวกเขาได้ มาก โดยสามารถหลกี เลยี่ งจากกระแสน้�ำทสี่ กปรกเนา่ เหมน็ แลว้ หนั ไปใชก้ ระแส นำ้� ท่มี สี ายนำ้� ใสสะอาดแทน II ลม – กระแสลมบรเิ วณด้านในอา่ ว หรอื ทางทศิ เหนอื ของละตจิ ูดท่ี ๑๒ องศา ๓๕ ลปิ ดา ไมไ่ ด้เปน็ เครื่องแสดงว่ามนั จะเป็นปรากฏการณเ์ ดียวกบั ท่เี กิดทางตอนใต้ของแม่นำ้� สายเดยี วกนั นเ้ี สมอไป สญั ญาณทบ่ี อกถงึ เวลาส้นิ สุดของฤดูร้อนหรือมรสุมตะวนั ตกเฉยี งใตค้ ือ สายลมเยน็ สดชน่ื ยามเชา้ พรอ้ มดว้ ยสายลมจากตะวนั ออกทพ่ี ดั ไปจนถงึ สน้ิ เดอื น ตุลาคมขณะที่เวลาล่วงเลยไป ลมก็จะเริ่มพัดแรงข้ึนในตอน ๙ ถึง ๑๐ โมง และซาลงไปในตอนบา่ ย บางโอกาสจะตดิ ตามมาด้วยลมฝา่ ยใต้ในตอนเย็น อีก ๒ – ๓ วนั ถดั มาก็จะมลี มพายกุ รรโชกรนุ แรงพดั ร่วมมากบั ลมฝา่ ยใต้ เป็นพายุซึ่งมาจากทางด้านตะวันออกเฉียงเหนือและตะวันออกเฉียงเหนือใน เดอื นพฤศจกิ ายน ลมมรสมุ นจี้ ะกระจายตวั พอสมควรอยใู่ นทะเลจนี เปน็ ผลให้ ยามเช้าที่บริเวณเหนือแม่น้�ำเจ้าพระยามีอากาศหนาวเย็น อาจท�ำให้บรรดา ฝีพายในภูมิประเทศแบบนั้นรู้สึกยินดีในการพายเรือออกไปท่ัวบริเวณ โดยใช้ กระแสน�้ำหลากตอนเช้าและกลับมาด้วยกระแสน้�ำลงในตอนหลัง คนเรือควร จะเตรยี มเสบยี งใหพ้ รอ้ มทป่ี ากนำ้� ในตอนสปั ดาหแ์ รกของเดอื น สำ� หรบั การเดนิ ทางไปตามชายฝง่ั ทะเลทางตะวนั ออกของอา่ วพวกเขาจะไดพ้ บกบั กำ� ลงั ลมแรง พัดจากทางทิศเหนือ ท้องฟ้าใสกระจ่างและอากาศดี ส่วนทางด้านทิศตะวัน ออกตอนนจ้ี ะเปยี กช้ืนและมีพายุฝนฟา้ คะนอง

420 ภาคผนวก ๑ ลม ตอนปลายเดือนมกราคมและในเดอื นกุมภาพนั ธ์ กระแสลมด้านในอ่าว จะไมม่ กี ำ� ลงั แรงมากนกั โดยทวั่ ไปแลว้ ลมทอี่ ยทู่ างดา้ นทศิ ตะวนั ออกจะผนั แปร ไปโดยกระแสลมทางทศิ ใตห้ รอื ตะวนั ออกเฉยี งใตท้ พ่ี ดั ในเวลาเยน็ และบางครงั้ ลมทิศตะวันออกเฉียงเหนือก็อาจจะพัดย้อนกลับในตอนเช้าสองถึงสามครั้ง ทะเลราบเรยี บในขณะทลี่ มพดั อยา่ งแผว่ เบาและไมแ่ นน่ อน มลี ะอองฝนโปรยปราย ท่ีเรยี กกันทัว่ ไปว่า “ฝนชะช่อมะมว่ ง” (mango showers) เป็นฝนทต่ี กลงมา เพอ่ื กระตนุ้ ใหผ้ ลไมอ้ อกผล ตอนปลายเดอื นกมุ ภาพนั ธแ์ ละตลอดเดอื นมนี าคม และเมษายนอากาศยามเชา้ จะรอ้ นและลมสงบ ขณะทแี่ ผน่ ดนิ รอ้ นขึน้ สายลม แรงจากทะเลก็จะพัดขึ้นมาจากทิศใต้ไปจนถึงตอนเย็น ฟ้าค�ำรามอย่างหนัก หนว่ งตอ่ เนอ่ื งไปจนตลอดทง้ั คนื ชว่ งทม่ี ลี มพดั แผว่ เบาทแ่ี หลมแสมสาร อากาศ ที่เกาะสีชังจะสดชื่นและสดชื่นมากขึ้นท่ีบริเวณสันดอน ดังน้ันจึงมีลมกรรโชก แรงข้ึนขณะท่ีมันพัดเข้าใกล้ท่ีราบลุ่มแม่น�้ำที่ร้อนระอุ จากการท่ีน�้ำมักจะลด ระดับในเดือนเหล่านี้เสมอ จึงท�ำให้เกิดสภาพทะเลเลวร้ายประจ�ำปีที่บริเวณ ดา้ นนอกฝง่ั อยเู่ ปน็ ประจำ� เรอื ลำ� เลก็ ๆ ควรจะใชล้ ำ� คลองทางทศิ ตะวนั ออกเฉยี ง ใต้บ้างในโอกาสแบบนั้น โดยควรเลือกท่ีจะแล่นเข้าไปในนั้นก่อนที่จะพบกับ ทะเลรนุ แรงทด่ี า้ นนอก ลมเหล่าน้ีเป็นลมท้องถ่ินอย่างแท้จริง และพัดไปไกลไม่ถึงในอ่าว มนั ไมใ่ ชล่ มมรสมุ แมว้ า่ ลมจะพดั มาจากทางทศิ ใตแ้ ละตะวนั ตกกต็ าม ลมเหลา่ น้ี เป็นตัวอย่างท่ีมีลักษณะเฉพาะของการเกิดลมบกลมทะเลตามธรรมชาติ ซงึ่ ลมทะเลจะมกี ำ� ลงั แรงอนั เนอ่ื งมาจากสภาพอากาศรอ้ นจดั ของแผน่ ดนิ ทรี่ าบ ลุ่มแม่น�้ำท่ีเป็นอยู่ในตอนน้ี ส่วนลมบกก็จะสลายตัวไปจนเกือบหมดอันเนื่อง มาจากแผน่ ดนิ ได้เก็บความร้อนไวอ้ ย่างมปี ระสทิ ธภิ าพในระหว่างกลางคนื เพือ่ เป็นการป้องกันอุณหภูมิลดต่�ำลงกว่าอุณหภูมิในอ่าว บริเวณคาบสมุทรตะวัน ออกและตะวันตกท่ีพ้ืนดินไม่ได้มีความร้อนอย่างผิดปกติ ลมบกและลมทะเล จะสลบั กนั พดั ดว้ ยกำ� ลงั ลมสมำ�่ เสมอและปานกลางมากกวา่ ทเ่ี ปน็ อยตู่ ามธรรมดา บางโอกาสเมื่อต้องเผชิญกับพายุฝนฟ้าคะนองพัดกระหน�่ำในตอนปลายเดือน

ห้าปีในสยาม เลม่ ๑ 421 เมษายนจนท�ำให้พื้นดินเย็นตัวลงก็จะสามารถสัมผัสกับลมบกขนาดแรงปาน กลางในตอนเชา้ และสงบนงิ่ ในตอนกลางวนั จากนน้ั ลมทะเลกจ็ ะเพมิ่ กำ� ลงั แรง ข้นึ อกี คร้งั ไปจนถึงตอนกลางคนื ในเดอื นพฤษภาคมจะมฝี นตดิ ตอ่ กนั นาน และลมมรสมุ ตะวนั ตกเฉยี งใต้ จะสลายตัวไป เม่อื กระทบกบั คาบสมุทรมลายู มนั เคลือ่ นตวั มาจากมหาสมทุ ร อนิ เดยี อนั ไกลโพน้ และจะพดั จนถงึ วนั ใดนนั้ ไมอ่ าจกำ� หนดแนช่ ดั หากลมมรสมุ มาถึงช้านานเป็นเดือนๆ ความเสียหายอันเกิดจากโรคมาเลเรียก็จะยิ่งรุนแรง สาหสั ขน้ึ ในหมปู่ ระชาชน นำ�้ ในแมน่ ำ�้ จะแหง้ ขอด สงิ่ โสโครก ความนา่ สะอดิ สะเอยี น และเสยี งเรยี กรอ้ งในการจดั การเรอ่ื งนำ้� กนิ นำ�้ ใชก้ จ็ ะถกู หยบิ ยกมาพดู กนั อกี ครงั้ แลว้ กจ็ ะลมื เลอื นกนั ไปอกี เมอ่ื เมฆฝนตง้ั เคา้ สงู ตระหงา่ นทว่ั บรเิ วณขอบฟา้ และ ฝนก็ตกลงมาราวกับฟ้ารวั่ โดยทั่วไปแล้วตอนต้นของมรสุมจะหมายถึงเดือนมิถุนายนและเดือน กรกฎาคมอันแหง้ แลง้ การที่ฝนหยดุ ตกนั้นไม่ไดท้ ำ� ให้เกิดเสยี งสาปแช่งนอ้ ยไป กว่าการท่ีฝนตกช้า ในสองเดือนน้ีรวมท้ังเดือนสิงหาคมลมมรสุมจะมีความ สมำ�่ เสมอพอควร แม้ว่าจะมกี ำ� ลงั แรงท่ีไมแ่ นน่ อน พายุฝนรนุ แรงทางทิศตะวนั เฉยี งเหนอื อาจจะตกเร่ือยไปจนถงึ ตอนเยน็ และโดยทัว่ ไปจะตกตอ่ เนือ่ งไปอกี ไมน่ อ้ ยกวา่ ๑ ชัว่ โมง กลุ่มก้อนของไอน้�ำท่ีมาพรอ้ มกับพายฝุ นน้ีจะเป็นเครื่อง เตือนคนเดินเรือได้เป็นอย่างดีเสมอ เพราะเราไม่อาจไว้ใจให้บารอมิเตอร์เป็น ตวั คอยชบ้ี อกถงึ สภาพอากาศเลวรา้ ย และกลมุ่ ไอน้�ำกย็ งั จะรวมตวั กนั อยอู่ ยา่ ง หนาแนน่ เวน้ แตจ่ ะมกี ารเปลีย่ นแปลงในชว่ งกลางวนั บ้างเล็กนอ้ ยเทา่ น้นั ลมก�ำลังแรงและน�้ำทะเลหนุนสูงจะเคลื่อนตัวไปพร้อมๆ กันทางด้าน ตะวนั ออกของอา่ วดา้ นในรวมเปน็ เวลา ๘ ถึง ๑๐ วนั ตอนนที้ างฝง่ั ตะวนั ตก สามารถใช้เดนิ เรือได้ ขณะเม่ือถึงปลายฤดูมรสุมและใกล้จะถึงเดือนกันยายน ลมมรสุมจะ เปลี่ยนทิศทางไปยังตะวันตกและตะวันตกเฉียงเหนือ ปรากฏมีฝนตกหนักใน เดือนสงิ หาคม กันยายน และตุลาคม ตารางในภาคผนวกจะแสดงค่าเฉลย่ี เปน็

422 ภาคผนวก ๑ ลม เวลา ๘ ปี ท่ีระดับ ๗.๔๔, ๑๑.๙๒ และ ๗.๘๑ น้ิว ตามล�ำดับ ขัดแย้งกับ ๖.๖๙,๖.๖๔ และ ๖.๑๘ นิ้ว ซ่ึงเปน็ ตวั เลขของ ๓ เดอื นกอ่ นหน้านั้น หลงั จากท่ฝี นตกหนักมาเปน็ เวลาหลายวันตลอดทั้งฤดูร้อนแผน่ ดนิ ก็จะ เยน็ ลงและอาจจะมีลมบกพัดในตอนเชา้ ตามมาดว้ ยลมสงบในตอนบ่าย อาจจะกล่าวโดยสรปุ ไดว้ า่ ฤดูมรสุมท้ังหมดล้วนไมม่ ีความแนน่ อน และ มีความผนั แปรอยใู่ นบรเิ วณอา่ วดา้ นใน อยา่ งไรกต็ ามโดยทั่วไปแลว้ อาจกลา่ ว ไดว้ า่ ในระหวา่ งการเออื้ ประโยชนข์ องลมมรสมุ ตะวนั ออกเฉยี งเหนอื จากทะเลจนี (เดือนพฤศจิกายน ถึงเดือนมีนาคม) ลมจะเกิดขึ้นบ่อยครั้งที่สุดจากทางทิศ ตะวันออกเฉียงเหนือหรือตะวันออกในช่วง ๓ เดือนแรก และจากทางทิศ ตะวนั ออก ตะวันออกเฉยี งใต้ และทางใต้ ในชว่ งเวลาทเ่ี หลอื เมษายนเปน็ เดอื นแหง่ ลมบกและลมทะเล จากเดอื นพฤษภาคมถงึ เดอื น ตลุ าคม จะเปน็ ชว่ งของลมมรสมุ ตะวนั ตกเฉยี งใตท้ พ่ี ดั จากตะวนั ตกเฉยี งใตแ้ ละ ตะวนั ตกโดยมที ร่ี าบสงู ทอี่ ยบู่ รเิ วณคาบสมทุ รเปน็ ตวั ทำ� ใหล้ มออ่ นกำ� ลงั ลง แลว้ เปลย่ี นทศิ ทางไปสตู่ ะวนั ตกและตะวนั ตกเฉยี งเหนอื โดยมปี รมิ าณฝนตกประมาณ ๕๔ น้วิ ทีก่ รงุ เทพฯ ร่วมมาดว้ ย ในแตล่ ะฤดชู ายฝ่ังด้านอบั ลมทบ่ี รเิ วณอ่าวด้าน ในกจ็ ะมสี ภาพเหมอื นชายฝง่ั ตา่ งๆ ตามบรเิ วณอา่ ว และจะมสี ภาพอากาศทเ่ี ลว ร้ายรวมท้ังทะเลและฝนท่ีแปรปรวน บริเวณชายฝั่งที่มีลมพัดพาสามารถเดิน เรือได้ เรียกไดว้ า่ มสี ภาพอากาศทดี่ ี

โดยมีปริมาณฝนตกประมาณ ๕๔ นิ้วท่ี กรุงเทพฯ ร่วมมาด้วย ในแต่ละฤดูชายฝั่งด้านอับลมที่บริเวณอ่าว 423 ด้านในก็จะมีสภาพเหมือนชายฝ่ังต่าง ๆ ตามบริเวณอ่าว และจะมีสภาพอากาศที่เลวร้ายรวมท้ังทะเลและ ฝนที่แปรปรวน บรเิ วณชายฝัง่ ท่ีมีลมพดั พาสามารถเดินเรือได้ เรียกไดว้ า่ มสี ภหา้าพปอีใานกสายศาทมี่ดี เลม่ ๑ พ.ศ.๒๔๓๓ อุณหภมู ิในกรุงเทพฯ ปริมาณฝนตก ลมทแี่ พร่หลาย (ค.ศ.๑๘๙๐) สงู สดุ ตา่ํ สุด นิ้ว สูงสุด เฉลีย่ ต่ําสุด เฉลีย่ มกราคม ๘๙ ๘๒ ๕๘ ๗๐ ๐.๕๐ ตะวนั ออกเฉียงเหนือ กุมภาพันธ์ ๙๐ ๘๒ ๖๒ ๗๓ ๐.๕๐ ตะวันออก มีนาคม ๙๔ ๙๑ ๗๑ ๗๖ ๐.๐๐ ใต้ เมษายน ๙๕ ๙๓ ๗๓ ๗๗ ๑.๔๐ ใต้ พฤษภาคม ๙๖ ๙๐ ๗๔ ๗๗ ๘.๕๒ ใต้ มิถุนายน ๙๔ ๘๙ ๗๔ ๗๗ ๕.๖๘ ตะวันตกเฉียงใต้ กรกฎาคม ๙๓ ๙๐ ๗๓ ๗๖ ๔.๐๑ ตะวันตกเฉียงใต้ สงิ หาคม ๙๔ ๘๘ ๗๔ ๗๖ ๑๒.๑๔ ใต้และตะวนั ตก กันยายน ๙๑ ๘๗ ๗๔ ๗๖ ๑๐.๒๖ ใตแ้ ละตะวนั ตก ตลุ าคม ๘๙ ๘๕ ๖๙ ๗๔ ๕.๐๐ ใตแ้ ละตะวันตกถึง ตะวนั ออกเฉียงเหนือ พฤศจกิ ายน ๘๙ ๘๕ ๖๘ ๗๒ ๐.๘๙ ตะวนั ออกเฉียงเหนือ ธันวาคม ๘๘ ๘๖ ๖๗ ๗๑ ๐.๐๐ ตะวันออกเฉยี งเหนือ ๔๘.๙๐3 ๒๕๙    ปรมิ าณปรฝมิ านณฝตนตกกททก่ี ร่กีงุ เทรพุงฯ เพท.ศ.พ๒๔ฯ๒๕ พ– ๒.๔ศ๓๓. ๒๔๒๕(ค.ศ. ๑๘๘๒ – ๑–๘๙๒๐) ๔๓๓ ปี พ.ศ. ค.ศ. ม.ค. ก.พ. ม.ี ค. เม.ย. พ.ค. ม.ิ ย. ก.ค. ส.ค. ก.ย. ต.ค. พ.ย. ธ.ค. รวมทัง้ ปี นว้ิ นิ้ว นิว้ น้ิว นิ้ว นิว้ นิ้ว นิ้ว น้ิว นวิ้ นวิ้ นิว้ นวิ้ ๒๔๒๕ (๑๘๘๒) ๐.๕๐ - ๐.๒๑ ๔.๕๒ ๕.๙๒ ๓.๗๘ ๘.๔๓ ๓.๐๗ ๑๔.๑๕ ๑๑.๕๖ ๑.๕๐ - ๕๓.๖๔ 3 เ ฉ  ยี((( ร๑๑๑ ง ะ ใ๘๘๘ ดต ๘๘๘ บั้ ป ๓๔๕ ๕ ร))) 4 ิม น า  ิว้ณ  -๐- ฝบ  .นา ๑ งต ๐ คก  ร ใ ้งัน น ป  -๐๓บั  ีก ..ว ๖๖่อ า่ น ๓๒ต  ห่ํา  กน  ว า้-๐- ่าน . ค๑ ห้ี  า่ ๒น เ ฉักลมยี่ า๓-๑กเ..น๐๓วือ่๖๕ัดงไจดาถ้๑๗-กึง..๔๕ฝ๑๔๒น๖ตกนไ๘๙๗มว้ิ ...๖๘๐ต่ ส๙๘๐รูงงกตวา๖๕๒า่ ม...ค๑๒๗เ่าป๙๘๐เา้ฉหลม่ยี า๑๓๕–ย.๐.๕๗ไต.ป๙๖๗น้ จ๖ฉนบถับึง๑๘๖ต๔..อ๑๕.น๑๘๗๒ปลา๘๓๙ยฤ...๔๔๐ด๔๙๖มู รสุม๑๓๓ต...ะ๕๒๓ว๓๒๕นั ออ---ก ๔๓.๒๑ ๒๔๒๖ ๓๓.๗๖ ๒๔๒๗ ๕๙.๗๖ ๒๔๒๘ ๒๔๒๙ (๑๘๘๖) ๒ ๐.๕๒ ๐.๙๕ ๐.๗๒ ๗.๗๒ ๘.๔๙ ๑๐.๙ ๔.๐๒ ๑๖.๔๑ ๑๒.๘๕ ๓.๑๒ - ๖๕.๗๗ ๗ ๒๔๓๐ (๑๘๘๗) ๑.๗๙ ๒.๒๕ ๐.๘๗ ๒.๓๙ ๘.๗๖ ๔.๑๙ ๗.๙๗ ๘.๗๕ ๙.๖๑ ๐.๙๘ ๑.๕๖ - ๕๕.๑๒ ๒๔๓๑ (๑๘๘๘)5 - - - - --- - -- --- ๒๔๓๒ (๑๘๘๙) ๕.๑๐ - ๑.๑๕ ๑.๐๔ ๖.๙๗ ๕.๘๑ ๓.๘๘ ๑๐.๖๔ ๑๖.๐๗ ๑๑.๑๔ ๖.๗๖ ๑.๕๑ ๗๐.๐๗ ๒๔๓๓ (๑๘๙๐) ๐.๕๐ ๐.๕๐ - ๑.๔๐ ๘.๕๒ ๕.๖๘ ๔.๐๑ ๑๒.๑๔ ๑๐.๒๖ ๕.๐๐ ๐.๘๙ - ๔๘.๙๐ ๑.๑๔ ๑.๐๗ ๐.๔๗ ๒.๔๙ ๖.๖๙ ๖.๖๔ ๖.๑๘ ๗.๔๔ ๑๑.๙๒ ๗.๘๑ ๒.๗๔ ๐.๑๙ ๕๓.๗๘6 ค่าเฉล่ียตอ่ เดือน ก า ร วั ด ป ริ ม า ณ ฝ น ต ก ที่ มี อ ยู่ เ พี ย ง แ ห่ ง เ ดี ย ว ใ น ป ร ะ เ ท ศ น้ี จั ด ทํ า ขึ้ น โ ด ย อ ง ค์ ก ร เ อ ก ช น ห รื อ ส่ว น บุ ค ค ล ข้ อมู ลท่ี เห็ นอยู่ ด้ านบนได้ ม า จ า ก บ ริ ษั ท บอ ร์ เ นี ย ว เ ป็ น ที่ คาดกั น ว่ าประเท ศ ท่ีต้องพึ่งพาปริมาณฝนตกอย่างมากมายท่ีสยามประเทศซ่ึงความผันแปรต่าง ๆ มีอิทธิพลท่ีสําคัญยิ่งต่อ ผลผลิตประจําปีและต่อการติดต่อส่ือสารกับจังหวัดต่าง ๆ มากมายท่ีอยู่ห่างไกลเช่นนี้ รัฐบาลควรจะก่อตั้ง 3 ระดับ ๕สนถว้ิ าบนาีเกงค็บรข้งั ้อนมับูลวไา่ วต้ใ่�ำนกทวุ่ากคต่าําเบฉลลยี่แลเนะท่อื ุงกจจาังกหฝวนัดตกแไลมะต่ แรมง้วต่าาจมะเปไดา้ ห้มมีกาายรไนปําจเนข้าถเงึ คตรอ่ือนงปวลัดาปยรฤิมดาูมณรสนมุํ้าตฝะนวันออกเฉียง ใต้ ปรมิ าจณําฝนนวนตมกาใกนมปากี ตอ่ ัง้ นแตห่ น๓า้ –น้ีห๔นปกั ทีมแ่ีาลกว้ วแัดตไข่ดา้ถ้ พึงเจ๑้า๖กไ็ นม้ิว่เคสยไงู ดก้เวหา่ ็นคผา่ ลเฉงาลน่ียใด– ๆต้นทฉ่ีเกบดิ ับจากเครื่องมือเหลา่ น้นั 4 จาก ๑ มกราคม ถึง ๓๐ มิถุนายน = ๗ นิ้ว – ตน้ ฉบับ 5 ไมม่ กี ารบันทึกไว้ – ต้นฉบับ 6 ค่าเฉล่ียใน ๘ ปี – ตน้ ฉบบั

424 ภาคผนวก ๑ ลม การวัดปริมาณฝนตกท่ีมีอยู่เพียงแห่งเดียวในประเทศน้ีจัดท�ำข้ึนโดย องคก์ รเอกชนหรอื สว่ นบคุ คล ขอ้ มลู ทเ่ี หน็ อยดู่ า้ นบนไดม้ าจากบรษิ ทั บอรเ์ นยี ว เปน็ ทคี่ าดกนั วา่ ประเทศทต่ี อ้ งพงึ่ พาปรมิ าณฝนตกอยา่ งมากมายทส่ี ยาม ประเทศ ซงึ่ ความผนั แปรตา่ งๆ มอี ทิ ธพิ ลทส่ี ำ� คญั ยงิ่ ตอ่ ผลผลติ ประจำ� ปแี ละตอ่ การตดิ ตอ่ สือ่ สารกบั จังหวัดตา่ งๆ มากมายท่ีอยหู่ า่ งไกลเช่นนี้ รัฐบาลควรจะก่อต้งั สถานี เก็บข้อมูลไว้ในทุกต�ำบลและทุกจังหวัด และแม้ว่าจะได้มีการน�ำเข้าเครื่องวัด ปริมาณนำ�้ ฝนจำ� นวนมากมาตง้ั แต่ ๓ - ๔ ปีทีแ่ ลว้ แตข่ า้ พเจา้ กไ็ มเ่ คยได้เหน็ ผลงานใดๆ ทเ่ี กิดจากเครอื่ งมือเหลา่ น้ัน

ห้าปีในสยาม เลม่ ๑ 425 ๒๖๐    ภาคผนวก ๒ ตาราง A - สตญั ารชางกาAตาสติรัญกคา่ ชาง้าารตๆคขติ า้ า่าขงขยาๆอยททขงอาาเงงรงเเรภือรเอื ือารซซคแงึ่อื ง่ึลผไดแะนไม้สดวลานิกจ้มะคอ๒า้าดสทเจทินก่ี ียอรบคุงดทเ้าทา่เบททพรฯิเีก่ยีว1ณรบองุ ท่าเวท่ากรบพุงเรทฯพเิ ว1ฯณอา่ วกรุงเทพฯ พ.ศ. ๒๔๓๑ ๒๔๓๒ ๒๔๓๓ ๒๔๓๔ ๒๔๓๕ ๒๔๓๖ ๒๔๓๗ ๒๔๓๘ ๒๔๓๙ ค.ศ. ๑๘๘๘ ๑๘๘๙ ๑๘๙๐ ๑๘๙๑ ๑๘๙๒ ๑๘๙๓ ๑๘๙๔ ๑๘๙๕ ๑๘๙๖ องั กฤษ % ๖๐ ๖๙ ๖๗ ๘๔ ๘๗ ๖๖ ๗๐ ๖๘ ๗๔ ฝร่งั เศส ๓.๕ ๔.๕ ๓ ๑ ๑ ๒ ๕ ๒.๕ ๒.๓ เยอรมนั ๑๙ ๑๕ ๒๒ ๕ ๗ ๒๑ ๑๑ ๑๐ ๑๑ สวีเดน ๒.๗๕ ๓ ๒.๗๕ ๔ ๙ ๓ ๘ ๑๗.๕ ๑๑.๑ และ นอร์เวย์ ปรมิ าปณริมคาณา่ เคฉ่าเลฉยลี่ ี่ยขขอองงปประรเะทเศทอังศกอฤษงั คกิดฤไดษ้มคากดิ กไวด่าม้๗า๒กเปกอวรา่์เซ๗็นต๒์ ปเรปิมาอณรกเ์ าซรน็เดตินเ์รปือรแตมิ ่ าณ กขลแอาสะดปรงงีนเโใดับกหนติ้เดหั้งเน็แงั รวตสอื่า่ เินพแรงือคกตศสา้า.ินล่ร๒ตคคะา้า้๔าปทอ๓มงัานี๑กงสเฤบัร(ษถือคตยข.ิตศังองั้ ค.ิง๑แง(ป๘ถตตรือ๘ะา่คเพ๘ทรร)อศ.าศแงฝงเลร.ป๒่ังะอEเกศร๔.าส์เ)ซร๓อ็นยยแอต๑่ทู สก์ม่ี า๒ร(ดรัคบ.๒คงใ.้านใศเมปหมา.อูล๑ก้เรคหก์เ๘่าวซน็ข่า็น๘ชอตวาง๘์ตตา่โ่อกใิ)เดปดรแีังือๆแสลลสินะะคนิมก้าีปคตาราร้าิมมายอสณอังถกิตกมาิ รฤ(รตคษบัา้ารทใยา่ีลนงังดมคEล.งลู)งถคือา่ คกรารอเพงม่ิ เรปะวอารงบเ์ ซรรน็ ทกุตขก์ องาเรรือคสวา้ เี มดนาแกลกะนวอ่ารเ์ชวยา์ขตึ้นิใอดยู่กๆับท้ังเรือใบและเรือกลไฟ ซึ่งแต่ก่อนนั้นล้วนผูกขาด ป อปรยรมิู่กมิ าับาณกณทารกั้งคกหา้ามาไรดมรค้สคัก้าา้ททท้ังสา่ีลิ้นงดเกรลาือรงคข้ากขอาางยรปโเดพรยเะมิ่รือเรสทะําศเวภฝาางรเฉบ่ังลเร่ียศแรสลท้วอกุไมยข่คู่ท่ออย่ีงเพ๒เริ่ม.อืเ๒กสินกวเวเีป่าดอ๒นรถแ์เึงซล๓็นะเนตปออ์ตรร่อ์เซเ์ ป็นวตยี ์จ์ขแากึ้นละอมยู่ี กับทั้งเรือใบและเรือกลไฟ ซ่ึงแต่ก่อนน้ันล้วนผูกขาดอยู่กับการค้าไม้สักท้ังส้ิน การคา้ ขายโดยเรอื สำ� เภา เฉลยี่ แลว้ ไมค่ อ่ ยเพม่ิ เกนิ กวา่ ๒ ถงึ ๓ เปอรเ์ ซน็ ตจ์ าก ปรมิ าณท้ังหมด                                                             1 ต้องจาํ ไว้อย่างหนึ่งว่า ไม่ได้หมายถึงการค้าขายของสยามท้ังหมด คือไม่ได้รวมถึงการค้าขายท่ีชายแดนบริเวณมณฑลลาว (ภาคผนวก ๗) การค้าขายเล็ก ๆ น้อย ๆ ระหว่างเมืองทางตะวันออกเฉียงใต้ กัมพูชาและอินโดจีน (หน้า ๒๒๑) และการ ค้าขายตรงที่น่าจับตามองระหว่างรัฐในคาบสมุทรมลายูและท่าเรืออังกฤษท่ีย่างกุ้ง ปีนัง และสิงคโปร์ (ภาคผนวก ๑๒) – ตน้ ฉบับ   1 ต้องจ�ำไวอ้ ย่างหน่ึงว่า ไม่ไดห้ มายถงึ การค้าขายของสยามท้งั หมด คือไมไ่ ดร้ วมถงึ การคา้ ขายทช่ี ายแดนบริเวณมณฑลลาว (ภาคผนวก ๗) การคา้ ขายเลก็ ๆ น้อย ๆ ระหวา่ งเมอื งทางตะวนั ออกเฉียงใต้ กมั พูชาและอินโดจีน (หนา้ ๒๒๑) และการ ค้าขายตรงท่นี ่าจับตามองระหวา่ งรัฐในคาบสมุทรมลายแู ละท่าเรืออังกฤษทยี่ ่างกุ้ง ปนี ัง และสงิ คโปร์ (ภาคผนวก ๑๒) – ตน้ ฉบับ

๒๖๑    426 ภาคผนวก ๒ การคา้ ขายทางเรอื และสนิ ค้าท่กี รุงเทพฯ ตาตราางราBง-Bกากราคร้าคทา้ าทงาเรงอื เรทอืี่ไดทร้ ไี่ บัดแ้รจบั ง้ แจจาง้กจทา่ากเรทือา่กเรรุงือเทกพรุงฯเทพฯ ๒๖๑    พ.ศ.๒๔๓๑ ๒๔๓๒ ต๒า๔ร๓า๓ง B การค๒า้๔ท๓า๔งเรอื ทีไ่ ด๒้ร๔บั ๓แ๕จง้ จากท๒า่ ๔เ๓รือ๖กรุงเทพฯ๒๔๓๗ ๒๔๓๘ ๒๔๓๙ เรือ ตัน เรือ ตัน เรอื ตนั เรอื ตัน เรือ ตนั เรอื ตนั เรือ ตนั เรอื ตัน เรอื ตนั อังกฤษ ๒.๘๔ ๒๒๘.๔๙๙ ๒๖๙ ๒๐๑,๗๐๑ ๓๑๕ ๒๕๘,๗๑๙ ๒๖๐ ๑๙๔,๔๓๗ ๒๔๒ ๑๗๔๕๕๕ ๓๔๘ ๓๑๘๑๑๑ ๓๗๑ ๓๐๖๑๘๒ ๓๔๒ ๒๘๐๓๕๒ ๓๑๖ ๓๐๕๑๕๙ ๔ ๒,๖๗๗ ๒ ๑,๙๔๑ ๓๕ ๓๓,๗๒๐ - ๒๔ ๑๑,๖๒๓ ๑๓ ๒,๕๖๑ ๗ ๑,๓๗๙ ๖ ฮอลแลนด์ พ.ศ.๒๔๓๑ ๒๔๓๒ ๒๔๓๓ ๒๔๓๔ ๒๔๓๕ ๒๔๓๖ ๒๔๓๗ ๒๔๓๘ ๒๔๓๙ฝร่งั เศส ๒ ๑,๕๙๙ ๖ ๖๗๕๕ ๓ ๒,๕๘๐ - - - ๑ ๑.๐๒๙ ๑๗ ๘,๙๙๘ ๑๗ ๗,๑๖๓ ๑๒ ๒๓๖๔ ๒,๑๘๒ ๒๖ ๑๐,๓๗๔ ๒๓ ๙,๗๙๙ เยอรมนั เรอื ๙๒ ตนั ๗๓,๘๖๗ เรือ ๕๖ ตัน ๔๕,๗๒๓ เรอื ๙๑0ตัน ๘๑,๕๘๘ เรอื ๑๖ ตนั ๑๑,๐๐๙ เรอื ๑๕ ตัน ๑๔๖๙๐ เรือ๑๑๕ ตนั ๑๐๖,๓๒๐ เรือ๖๒ ตัน๕๗,๒๖๓ เรือ๓๘ ตนั ๔๓,๑๘๑ เรอื๔๑ ตนั ๔๕,๓๗๙ เอฝฮอสยอยรงิตั อกงั่ลาารเฤมลแศมษีลสันนสสอนปยอยตวิดอรเีะาดาร์ ดมลเ์เรทนวีวยแศม์ลอะ่ืนๆ ๑๑ ๘๒๑,๒,๕๙๘๙๙.๙๘๔๒๗๙๙,,๑๑๙๙,๗๙๖๘๘๓๒ ๙ ๒๗๖๐๗,๑๑๕๖๕,๓๗๗๖๕๐,,,๗๖๗๑๓๔๖๐๑๒0 ๖ ๒๑๒,๕๑๖๘,๗๖,๓๕๑๗๒๗,๓,๓๑๙๕,๙๓๖๕๔๐๘๓ ๑๒๒๓๖๐๑๔๓๐ ๑๑๒๙,,๕๙๔๔๖๘๒๒,๑๑๔,,,๕๐๑๓๓๘๕๗๖๒๔ ๓๒๑๒๔๒๒๔๓ ๒๑๒๓๗,๕๖๔๘๑๑๑๔๕๐๓๙๑๕๙๑๕๕๒๙๗ ๗๓๓๔๕๘๒๗๒๔ ๑๓๓๑๓,๓,๘๘๑๑๗๗๑,,๕๙๒๓๙๑,๐๑๖๙๑๕๒๓๒ ๓๖- ๗๑-๕๒๕ ๓๒- ,๐๑๖๓-๙๘๔๕๑๒๐,๘๘๒๕๖ ๒๓- ๖๔๑--๒๑๒ ๑๒- ๘๐--๗๐,๓๓๓๗,๕๐๔๓๒๐ ๓๑๒๓๑๖-๔๖๔ ๓๙๑,.๐๐๗๑-๔๕๙๒๓,๘๑๕๙๙๙๕,๒๕๙๗๐ ๒.๘๔ ๕๒ ๒๖๙ ๑๒ ๓๑๕ ๙ ๑๑๑๔๑๓๖๙๑๒๒๙๙๒๑๐๐๘๐๘๖๔๓ ๒๑๗๑๕๕๓๗๗ ๑๑๘๐,,๓๙๖๑๔๖๑,,๘๒๕๓๗๗๒๑,๐๔๔๕๓ ๕๙- ๕๗๐,๔๑๒๑๓๖๔,๑๓๕๔๘๙๒ -๓- ๘๕๙๒๗ --๔๓๔๔,๑,๑๗๘๑๗๑,๑๗๐๘ -๔๔๑-๔๗๕ -๔๑๕,๘๔-,๙๓๑๐๒๗๒๙๑๖ ๒ ๑๓ ๖ ๑๒ ๔ ๒๐ ๑๗ ๑๗ ๒๔ ๙๒ ๑๑ ๑๔๗๒๗๒๗๓๑,๙,,๗๘๖๘๖๓๓๗๗๒๕๕๙๒,๕๒๕๙๑๕๖๒ ๓๖๘๗๔๖๕๕,,๗๗,๓๖๗๒๐๒๓๒๓,๘๙๕๓,๗๖๑๑๙๖๙๑0 ๘๔๗๗๕๘๓,,๑๙๕,๓๖๕๓๓๔๐๘๘,๘๕๑๖,๓๙๗๗ ๑๖ ๓๓๑๙ ๑๒๒,,๑๑๐,๕๘๐๒๑๖๔๐๒,๕๙๔๒,๘๒๔๘ ๑๕ ๔ ๖๒ ๒๐ ๕๒ ๓ ๓ ๒๘๕ - ๕๑๖ ๔ ๒ ๒ สวีเดนและ ๑๓ ๙,๑๙๘ ๑๒ ๗,๖๔๑0 ๒๐ ๑๓,๕๘๓ ๑๐ ๘,๕๓๒ ๔ ๑๙๕๗ ๒๔ ๑๕,๙๓๒ ๕๕ ๓๔,๘๕๖ ๑๑๒ ๗๓,๐๓๐ ๖๔ ๔๓๕,๕๗๐ นอร์เวย์ ๑ ๗๕๙ ๖ ๓,๙๓๗ ต๘าราง๓C,๕๖๓การส๓่งออก๑จ,๕า๒๘ก พ.ศ๔. ๒๔๒๒๑๘๓๖ – ๓๓๑ (ค๑.ศ,๗๑.๔๑๘๘๒๐๐ – ๑๘๓,๘๑๔)๙ ๙ ๔,๗๗๑ - - ประเทศอ่นื ๆ พ.๔ศ๗. ๒ ๓๕๒,๒๕๒๔๕๒๓ ๓๘๗ ๒๘๒๕๔,๖๒๑๔๑ ๔๗๗ ๒๓๔๘๑๒,๙๕๗๗ ๓๑๙ ๒๔๒๒๒๖๔,๒๔๘ ๒๘๒๕๔๒๗๒๐๐๘๔๓ ๕๗๒๗๔๒๘๔๘๗,๔๕๓ ๕๒๑๔๖๒๙ ๔๑๔๕๘๒ ๕๒๒๔๗๓๐ ๔๑๑,๗๐๘ ๔๒๗๔๕๓๑ ๔๑๐๒๑๖ ยอดรวม ดอลลา่ ร์ ๙,๗๐๔,๓๑๘ ๙,๘๖ต๕า,ต๙ร๕าา๖รงางCC๙ก,๗-า๐รก๒สา,๗รง่๗สอ๘่งออกอจ๙ก,า๒จก๐า๗กพ,๗พ๐.ศ๙.ศ..๒๒๑๔๔๑๒,๒๑๓๙๓๔,––๕๗๓๓๒๑๑ ((ค๙ค,.๔ศ.ศ๓.๖.๑,๗๑๘๒๘๘๘๘๐๐–๑๐–๘,๓๘๘๗)๒๘,๘)๔๒ ๑๕,๕๓๙,๔๐๖ ๑๖,๓๒๔,๖๘๐ พ.ศ. ๒๔๒๓ ๒๔๒๔ ๙๒,๔๗พ๒๐.ศ๕๒.ต๒,๗๔า๗๓ร๑๘าง D๙๒,๔๒ส๒๐๖นิ ๗,ค๗้า๐๙ส่งอพอ.๒๑ศ๔๑ก.๒,๒๔ท๑๗๓๙่สี ๒๔าํ ,๕ค๗ัญ๒ จาก๙๒,๔ท๔๒๓า่ ๘๖เร,๗ือ๒พก๘.ศร.๒งุ ๔เ๓ท๒๑๓๐๔พ,๒๓ฯ๙๗๒,๘๔๒ ๒๔๓๐ ๒๔๓๑ ดอลลา่ ร์ ๙,๗๐๔,๓๑๘ ๙,๘๖๕,๙๕๖ ๑๕,พ๕.๓ศ.๙๒,๔๔๓๐๔๖ ๑๖,๓๒๔,๖๘๐ รังนก ปริมาณ มลู คา่ /ปอนด์ ปรมิ าณ มูลคา่ /ปอนด์ ปรมิ าณ มูลคา่ /ปอนด์ ปริมาณ มลู คา่ /ปอนด์ เขาควาย โคถกึ ตนั ๓ ตาราง๒๑๐๔D,,๕๗๘๕ส๒๙นิ ค้าส่ง๑,อ๒๗๒อ๗กทส่ี าํ ค๑๓๑๓ญั ,,๖๑๘๐จ๓๔ากทา่ เ๑ร,๑ือ-๐ก๗รุงเทพ๒ฯ๐,๑- ๖๙ - - กระวาน ตัน ๗๔๓ ๑,๒๕๗ ๒๖,๙๓๙ รังนกปลาแห้ง ตนั ๒๗พ,๑.ศ๑.๘๒๔๓๑ ๖๐,๓๙๔ ๒๕,พ๗.๗ศ๐.๒๔๓๒ ๕๑,๙๙๓ ๒๑,๕พ๔.ศ๑.๒๔๓๓ ๔๕,๖๖๖ ๑๔,๕พ๕.๒ศ.๒๔๓๔ ๒๖,๒๓๑ เขาควหาอยยแมลงภู่ตากแหง้ ตัน ปริมาณ๑๕๒ มลู คา่ /๗ป๓อ,น๙ด๑์ ๔ ปริมา๑ณ๐๑ มลู คา่ /๙ป,อ๕น๐ด๓์ ปรมิ า๑ณ๕๕ มลู คา่๑/๔ป,อ๒น๒ด๓์ ปรมิ ๒า๒ณ๔ มลู ค๑า่ /๕ป,๘อ๓นด๔์ ตนั ตัน ๓๖,๗๘๙ ๑๔,๗๘๕๔๙,๖๕๗ ๗๑๑,๘๐๗ ๑๓,๘๑๙๘,๔๖๓๕ -๗,๔๖๗ ๗-๓,๑๑๔ ๕-,๓๓๙ ๔๔- ,๖๘๘ ตนั ตนั ๗๔๓๙๐๘ ๒๐,๕๑๘๖๒,๐๙๙ ๑,๒๒๙๗๙๘ ๓๑,๑๖๖๐,๓๘๕๕ ๑,๑๑๐,๕๗๖๐ ๒๐๒,๑๕๖,๙๙๓๙ ๑,๒๕๙๗๒ ๒๖๙,๙,๔๓๐๙๙

ตาราง C การส่งออกจาก พ.ศ. ๒๔๒๓ – ๓๑ (ค.ศ. ๑๘๘๐ – ๘๘) ๒๔๒ห๘า้ ปใี นสยา๒ม๔๒เ๙ล่ม ๑ ๒๔๓๐ 427๒๔๓๑ พ.ศ. ๒๔๒๓ ๒๔๒๔ ๒๔๒๕ ๒๔๒๖ ๒๔๒๗ ดอลล่าร์ ๙,๗๐๔,๓๑๘ ๙,๘๖๕,๙๕๖ ๙,๗๐๒,๗๗๘ ๙,๒๐๗,๗๐๙ ๑๑,๑๙๔,๕๗๒ ๙,๔๓๖,๗๒๘ ๑๐,๓๗๒,๘๔๒ ๑๕,๕๓๙,๔๐๖ ๑๖,๓๒๔,๖๘๐ ตาราง Dตา-ราสงินDคสา้ นิสคง่ ้าอสอ่งกออทกีส่ ทำ� ีส่ คาํ ัญคัญจจาากกทท่าา่ เเรรอืือกกรรุงุงเทเทพพฯฯ รังนก ตัน พ.ศ.๒๔๓๑ พ.ศ.๒๔๓๒ พ.ศ.๒๔๓๓ พ.ศ.๒๔๓๔ ปรมิ าณ มลู คา่ /ปอนด์ ปริมาณ มูลคา่ /ปอนด์ ปรมิ าณ มลู คา่ /ปอนด์ ปริมาณ มลู คา่ /ปอนด์ เขาควาย ตนั ๓ ๑๔,๗๕๙ ๗ ๑๓,๑๘๔ -- -- โคถึก ตนั ๗๔๓ ๒๐,๕๘๒ ๑,๒๒๗ ๓๑,๖๐๓ ๑,๑๐๗ ๒๐,๑๖๙ ๑,๒๕๗ ๒๖,๙๓๙ ๒๗,๑๑๘ ๖๐,๓๙๔ ๒๕,๗๗๐ ๕๑,๙๙๓ ๒๑,๕๔๑ ๔๕,๖๖๖ ๑๔,๕๕๒ ๒๖,๒๓๑ กระวาน ตนั ๑๕๒ ๗๓,๙๑๔ ๑๐๑ ๙,๕๐๓ ๑๕๕ ๑๔,๒๒๓ ๒๒๔ ๑๕,๘๓๔ ๖,๗๘๙ ๘๔,๖๕๗ ๑๑,๘๐๗ ๘๙,๖๓๕ ๗,๔๖๗ ๗๓,๑๑๔ ๕,๓๓๙ ๔๔,๖๘๘ ปลาแห้ง ตนั ๙๐๘ ๑๖,๐๙๙ ๙๙๘ ๑๖,๘๕๕ ๑,๕๖๐ ๒๕,๙๓๙ ๕๙๒ ๙,๔๐๙ ๙๑๘ ๕๓,๖๙๓ ๑,๑๒๕ ๖๐,๕๗๑ ๑,๗๐๒ ๙๔,๑๓๙ ๑,๕๔๑ ๗๙,๕๙๔ หอยแมลงภู่ตากแห้ง ตนั ๔๔๙,๕๓๙ ๒,๑๐๔,๘๔๙ ๓๐๓,๐๘๘ ๑,๔๔๓,๓๒๘ ๔๗๙,๖๖๐ ๒,๕๐๘,๘๑๖ ๒๒๖,๒๔๘ ๑,๐๘๓,๓๗๓ ๔,๒๘๖ ๒๗,๔๐๒ ๔,๒๑๒ ๒๑,๕๓๕ พริกไทย ตนั -- -- ๓๘,๗๓๕ ๒๐๐,๑๗๘ ๑๖,๑๐๐ ๗๕,๒๐๗ ๒๙,๕๓๘ ๑๕๖,๗๗๒ ๔๓,๑๔๖ ๒๕๔,๑๔๙ ๓,๓๕๖ ๒๔,๘๑๙ ๖๓๙ ๕,๔๙๙ ขา้ วสาร ตนั ๑,๐๐๙ ๘,๑๒๙ ๒,๖๖๘ ๒๒,๖๐๔ ๑๔๘ ๑๓,๐๔๗ ๑๖๙ ๑๑,๗๐๓ ปลาเค็ม ตนั ๑๖๐ ๑๔,๕๔๙ ๑๔๙ ๙,๖๔๑ -- -- - ๑,๐๐๘ - ๑๑๖,๑๐๓ ๔,๓๒๘ ๒๒,๙๖๐ ๗,๑๐๐ ๓๒,๗๒๐ ไม้สัก ตนั ๗,๐๑๕ ๓๔,๒๙๔ ๕,๔๙๒ ๓๐,๘๒๙ ๒๖๓  งาเมล็ด ตนั - ๒๖๔,๐๙๕ ดบี ุก ตัน - ๑,๖๙๖,๘๒๗ ของมคี า่ ตัน ไมอ้ ่ืน ๆ นอกเหนอื จาก ตนั ไมส้ กั ไม้ฝาง และ ไม้เน้อื หอม ฯลฯ สินค้าชนิดอืน่ ๆ  ตัน - ๑๓๐,๙๗๒ - ๑๓๖,๒๘๒ - ๑๓๙,๑๓๙ ยอดรวม ตัน - ๒,๗๒๓,๘๗๑ - ๒,๒๘๖,๒๘๐ - -   ทา่ เรือกรงุ เทพฯ  พ.ศ.๒๔๓๕ พ.ศ.๒๔๓๖ พ.ศ.๒๔๓๗ พ.ศ.๒๔๓๘ พ.ศ.๒๔๓๙ ปรมิ  าณ มูลค่า/ ปรมิ าณ มูลค่า/ ปริมาณ มลู คา่ / ปริมาณ มูลคา่ / ปริมาณ มูลค่า/ ปอนด์ ปอนด์ ปอนด์ ปอนด์ ปอนด์ ๖ ๑ /๒ ๗,๖๗๖ - - --- --- ๑,๑๔๔ ๒๐,๐๐๕ ๑,๒๒๙ ๒๒,๔๙๗ - - - --- ๑๖,๑๔๔ ๒๗,๓๙๐ ๑๘,๖๖๔ ๓๐,๐๙๔ ๒๔,๙๒๓ ๔๖,๕๔๐ ๒๑,๖๑๒ ๔๓,๐๔๐ ๒๖,๐๓๓ ๔๖,๐๒๙ ๑๗๖ ๑๐,๕๐๕ ๒๓๖ ๑๖,๒๒๔ - - - --- ๘๐๘ ๑๑,๐๕๔ ๑๕,๗๖๔ ๓๓๗,๑๖๑ - - - --- ๑,๖๑๗ ๒๒,๔๐๗ ๑,๔๙๓ ๕,๕๓๗ - - - --- ๑,๑๗๕ ๕๓,๔๓๒ ๑,๑๔๗ ๖๕,๙๒๘ ๙๘๓ ๓๑,๕๕๒ ๘๘๙ ๓๑,๒๓๗ ๘๓๑ ๒๗,๖๗๔ ๑๙๘,๐๒๒ ๙๕๖,๐๗๕ ๗๗๕,๗๐๑ ๓,๒๙๗,๒๓๗ ๕๐๗,๘๘๓ ๑,๖๘๙,๕๒๘ ๔๖๔,๔๓๑ ๑,๕๗๖,๘๐๑ ๔๕๖,๙๑๖ ๒,๑๒๑,๑๔๕ ๖,๒๘๔ ๓๗,๔๙๔ ๒๗,๖๔๗ ๓๒๘,๐๙๗ - ๑๘๐,๙๖๙ - ๑๓๗,๐๕๐ ๙,๓๘๓ ๑๐๓,๖๓๘ ๑๔,๖๓๗ ๖๒,๗๙๓ ๓๐,๐๘๙ ๙๒,๗๕๐ ๕๗,๗๑๙ ๑๖๐,๐๐๓ ๔๘,๙๙๔ ๒๙๖,๑๐๗ ๔๙,๖๙๐ ๒๖๔,๘๐๕ ๓,๑๘๘ ๒๓,๑๐๘ ๖๐๖ ๓,๗๗๖ - - - --- ๑๗๓ ๙,๐๑๔ ๑๐๐ ๕,๓๕๕ - - - --- --- - --- --- ๗,๒๙๗ ๓๑,๘๒๕ ๓,๙๕๓ ๑๗,๖๑๘ ๖,๙๓๔ ๓๕,๖๘๑ - ๔๖,๘๒๔ ๖,๔๔๐ ๓๙,๔๔๑ - ๑๑๓,๗๐๕ - ๒๓๔๘๔๐ - ๒๑๔๙๗๕ - ๒๘๗๓๘๓ - ๒๓๙,๑๙๐ - ๑,๓๘๖,๕๑๐ - ๔,๔๕๗,๑๑๔ - ๒,๔๖๖,๘๙๕ - ๒,๖๙๙,๒๓๐ - ๓,๐๓๖,๒๙๑ ไมฝ้ าง ใชบ้ เุ ปน็ ไมก้ ันกระแทกในโกดงั ขา้ ว และเป็นไมใ้ ช้ย้อมผ้าที่มีคุณค่ามาก ไม้โรส๑ สง่ ออกเปน็ พิเศษเฉพาะท่ฮี อ่ งกงและประเทศจีน ใช้ทาํ เครอื่ งเรือน ไม้ประดู่ ชาวจีนใช้ทาํ โลงศพ เปน็ ไม้เนอ้ื แข็งและทนทาน จงึ มีการสง่ ออกไปยงั ประเทศจีนตาม วตั ถุประสงค์การใช้งาน

  ๒๖๒  428 ภา คผนวก ๒ การตคาา้ ขราายงทEางมเรูลอื คแา่ ลสะนิ สคนิ ้าคท้าทสี่ ง่่ีกอรุงอเกทจพาฯกท่าเรอื ทกี่ รุงเทพฯไปยงั ตา่ งประเทศ ประเทศ พ.ศ.๒ต๔า๓ร๑าง E๒๔-ต๓าม๒รูลางคEา่ สม๒นิูล๔คค๓า่ า้ส๓ทนิ คส่ี ้า่งทอส่ี ๒อง่ ๔อก๓อจ๔กจาากกทท่า่า๒เเร๔รอื ๓อื ท๕ท่กี รี่กุงรเทงุ พเ๒ทฯ๔ไพ๓ป๖ยฯังไตป่างยปงั ร๒ตะ๔เา่ ท๓งศ๗ประเท๒ศ๔๓๘ ๒๔๓๙ ประเทศ ปพอ.ศน.ด๒์๔๓๑ ป๒อ๔น๓ด๒์ ๒ป๔อ๓น๓ด์ ๒ป๔อ๓น๔ด์ ๒๔ป๓อ๕นด์ ๒๔๓ป๖อนด์ ๒๔๓๗ปอนด์ ๒๔๓๘ ปอนด๒์ ๔๓๙ ปอนด์ บอมเบย์ ๑๒,๕๘ป๔อนด์ ๒๔,๒ปอ๑น๕ด์ ๑๔ป,๓อน๖ด๗์ ๑ป๖อ,๑น๐ด์๓ ป- อนด์ ปอ- นด์ ปอ๔น๗ด,์๗๔๖ ปอนด๙์ ๔,๙๔๕ปอนด๖์ ๑,๘๘๒ จีน บอมเบย์ ๒๒,๑๕๒๗,๕๔๘๔ ๑๘๒,๔๗,๒๑๑๔๕ ๑๑๕๔,,๖๓๖๘๗๐ ๑๖๖,,๖๑๗๐๐๓ - ๕,๕๓๗ - ๑๐,๕๐๓๔๗,๗๔- ๖ ๙๔,๙๔๕๙,๓๖๔๖๑,๘๘๒๖,๘๖๗ คาบสจมนี ุทร ๒๙,๒๐๒๐,๕๔๗๔ ๒๔๑,๘๔,๗๙๑๐๔ ๓๑๑๕,,๘๖๘๖๐๒ ๖๒,๖๑๗,๙๐๒๕ ๕,๕๑๓๕๗,๗๑๓ ๑๐,๕๙๐,๙๓๗๓ - - ๙,๓๖๑๔๖๓,๗๘๖๑,๘๖๗ ๑๘๖,๑๔๓ ยไฮซุ่โอรง่ ง่อปกยไฮคนงซ่โุอารง่บง่อปกสนงมุท๑ร๕-,๑๖๖๑๖๘-๒๕,๑,๙๖,๓๖๖,๖๘๓๐๙,,๐๓๖๐๐๓๔๙๐๐ ๙๕๗๔๐,๙๕๗๒๐๙๔๔,๐๔๐๐,๙๕๔,,๐๔๑๐,๔๕,๑๐๙๔๔๔๔๐๔๖๖ ๑๑๑๕,๑๕๓๖,๖๓๑๓๑๑๗๗,๔๑,๔,๑๗๗๘,,,,๙๙๗๖๖๗๖๙๙๒๑๕๑๕๒๒๒๒ ๗๒๘๑๗๘๑๑๑๖๐๑๖๐๑,,,๙๖๕๑,๑,,๖๕๒๕๐,๐๑๕๐๐๑๕๓๐๐๑๓ ๑๗-๔๕๕๖๗-๔๙,,๗๒๕,๖๕๑๕๙๗,๒๓๒,๑๕๕๗๒๑๓๒๙-๕,,๔๐๙๓๖,๗๗-๒๕๑๓๐,,๔๐๒๘๖๔,๗๑๘๐,๒๘๔---๙๘๖๓,๔--๙๙๖๔๓,๔๙๑๑๔๖๓๗,๑๓๓๓๕,,,๗๗๕๗,๘๖๔๒๑๑๕๓๐๓๗,๔๑๓๓๕,,๗๗๕,๑๖๔๒๑๒๑,๕๐๓๓๘๒๑๔๙๖,๐๖๒,,๑๕๙,๔๔๘๐๑๓๓๒๒๑,๘๓๑๒๙๐,๖๒,๕๙,๔๐๘๓๒๘ สงิ คโสปิงรค์ โปร์๘๕๙๘,๕๑๙๓,๑๑๓๑ ๙๑๙๑๑,๑๒,๒๗๗๐๐ ๘๘๙๙๓๓,,๑๑๗๗๑๑ ๘๘๓๓๑๑,๒,๒๐๓๐๓ ๗๔๗๖๔,๖๖๔,๖๗๔๗๑,๖๔๑๘,,๕๖๖๔๓๘,๕๖๓๑,๐๐๗๑,,๕๐๖๐๗๗,๕๙๖๒๗๔,๗๗๙๓๒๔,๗๑๗,๐๓๓๙,๙๑๔,๘๐๓๙,๙๔๘ ประเทปรศะอเทื่นศๆอนื่ ๒ๆ๗,๒๓๗๗,๓๓๗๓ - - ๕๕๔๔,,๑๑๖๖๒๒ ๑๑๐๐,๖,๖๗๗๒๒ ๔๖๔,๘๖๔,๘๐๔๐๓๗๒๓,๐๗๓๒๙,๐๓๙๔๔๘,๐๔๘๔๘๘,๐๘๘๒๔๑,๘๐๒๑๔๑,๘๒๐๐๑๖,๔๔๕๒๐๖,๔๔๕ บันบทบันกึทันตเึกรเทาือ่รรอื่งกึ างสสเงนิ รนิ คFือ่ค้า้ารงส-สวต่งสตไอาามมินอรรอ้ทาากคงงทนื่ท้งั า้ัว่F่ัวFๆขไสไ-ป-ป้าทไ่งไมผวอีน่มผอ้ล้อล่ืนอผอไื่นผลกกมๆิตลเๆสทิต้สทหาํสี่นทนัก่วัคาํอนี่ญัือไคกอปจเจัญหแกาานจกเลกหผปือานไะกจา่ลมาปอืวรกผส้จา่ววัไามกัลมรคกทส้ทวิตไัง้กัวมมที่ขทสทส้าา้่ีทำ� ำ�วั้งักยาํกขทคกไา2า้มาท่ี ญัรวส้ราํ สสกั กไจ่งง่มาแออา้สรลอสอะกักกว่งกปแวัอคลอา่ วะกาวยวั 2ควาย2 พ.ศพ./.คศ../ศค..ศ. ๑ไ๒๑ม,ไต๓ม,,ฝ้ต๓๐น้ ๗ฝ้ า้น๗๒าง๒ง๒๗ ๔๓๔ไไม,,ม,ต๔๖ต๖้โโ้น้ ๖๔ร้น๔รส๕๓ส๓ ไ๑ม๙,ไ้ปต๓ม๗๙้นร๒ป้ต๐ะ๗๗น้รด๐ะู่ ดู่ ๑๑เ,,หต๗๐ล้น๒๐๑ก็ เ๙๓,หต๗ลน้ ๐ก็ ๙ ง๒๔าต๙๘ช้น้า๖๐งง๒าต๙ชน้ ้า๐ง เนือ้ ๒๒ไตมน้๖๖้หอเนมื้อ๒ไตม้น๖้หอม พ.ศ.พพ๒..๔ศศ..๓๒๒๑๔๔๓๓(๒๑๑๘((๑๑๘๘๘๘๘๘)๘๙)) ๒๑,๐,๓๒๗๗๗ ๑๓,,๕๔๓๖๓๕ ๙๑๑,๗๓๒๗ ๒๒๑๖,๐๒๓ ๑๗๒ ๔๘๖ ๑๓ ๒๖ พ.ศ.พ๒.๔ศ.๓๒๒๔๓(๓๑๘(๑๘๘๙๙)๐) ๑,๓๗๗ ๑,๕๓๓ พ.ศ.๒๔๓๓ (๑๘๙๐) ๙๑๗ ๒๒๖ ๑๗๒ ๑๓ ไมฝ้ าง ใชบ้ เุ ปน็ ไมก้ นั กระแทกในโกดงั ขา้ ว และเปน็ ไมใ้ ชย้ อ้ มผา้ ทม่ี คี ณุ คา่ มาก ไมโ้ รส๑ สง่ ออกเปน็ พเิ ศษเฉพาะทฮี่ อ่ งกงและประเทศจนี ใชท้ ำ� เครอื่ งเรอื น ไม้ประด ู่ ชาวจีนใชท้ �ำโลงศพ เปน็ ไมเ้ นือ้ แข็งและทนทาน จงึ มกี ารส่งออก ไปยังประเทศจีนตามวัตถุประสงคก์ ารใชง้ าน เนือ้ ไมห้ อม ชาวจนี น�ำไปใชเ้ พอื่ วตั ถปุ ระสงค์ทางการแพทย์ ยางก�ำยาน ยางนเ้ี ป็นผลผลติ จากฝ่งั ตะวนั ออกของแม่นำ้� โขง ปลูกได้เฉพาะ แนวปา่ ทเี่ ปน็ เนนิ เขา                                                            ฝง่ั ตะวนั ออกของเมอื งหลวงพระบางระหวา่ ง 2 ภาคผนวก ๓,๔ลแะละต๖จิ –ดู ตท้นฉี่ บ๑ับ ๙ องศา และ ๒๑ องศา และลองตจิ ูดที่ ๑๐๒ องศา 2     ภ  า  ค  ผ  น   ว ก    ๓  , ๔    แแเ  สล  ละ น้  ะ ๖ ท  –  า ๑ ต ง น้ ๐ สฉ   ๕บา  บั ย    เอ  ม  งอื ศงานา่เมนื่อเปกน็ ่อปนรนมิ ้ันาเณคยมสา่งกมทาส่ี จดุ นสถว่ึงนกรทุงเ่ี เหทลพอื ฯจะโขดนยสใชง่ ้ มาทางเมืองหนองคายและโคราช เป็นอิทธิพลการครอบครอง 2 ภาคผนวก ๓,๔ และ ๖ – ตน้ ฉบับ – สวป. ๑ Rose, Iron Wood ไม้ยนื ต้นชนดิ หนง่ึ

ห้าปีในสยาม เลม่ ๑ 429 เมืองหลวงพระบางของฝร่ังเศสท่ีมีผลการค้าและยังคงปรากฏ ผลให้เห็นอยู่ ประมาณ ๓๑๙ หาบ (เกือบ ๒๐ ตนั ) คอื ปรมิ าณการสง่ ออกใน แตล่ ะปี มีมลู ค่าประมาณ ๒๑,๐๐๐ ดอลลา่ ร์ (หรือ ๒,๗๐๐ ปอนด์) สนิ ค้า ส่งออกท้ังหมดถูกส่งไปยังกรุงลอนดอน จากนั้นจึงส่งต่อไปยังปารีสและ เบลเยยี มเพอ่ื ผลติ เปน็ ขผ้ี งึ้ บางครง้ั บางทอ้ งถนิ่ ของสยามนำ� มาใชเ้ ปน็ ยางกำ� ยาน งาช้าง จากฝง่ั ตะวันออกของแมน่ ำ�้ โขง ประมาณ ๔ ตนั มูลค่า ๑๗,๗๗๒ ดอลล่าร์ (หรือ ๒,๒๘๙ ปอนด)์ การสง่ ออกไมฝ้ างไดม้ ยี อดตกลงจากเม่อื ปที ่แี ลว้ เป็นอย่างมาก ในพ.ศ. ๒๔๒๗ (ค.ศ. ๑๘๘๔) มีการสง่ ออกถึง ๓,๐๗๙ ตนั ปา่ ตา่ งๆ ในเขตเมอื งระแหงในบรเิ วณพน้ื ทป่ี า่ กว้างขวางกวา่ นด้ี ู เหมือนจะมีการค้นพบไม้ฝางได้น้อยลง และไม้ฝางจ�ำนวนเล็ก น้อยที่ส่งมาตอนน้ีส่วนใหญ่มาจากเมืองล�ำพูน ไม้จะถูกตัดโค่น ถอนรากถอนโคนและล่องลงตามน�ำ้ สเี สยี ด เปน็ ไมท้ เ่ี ตบิ โตในพนื้ ทเี่ มอื งลำ� พนู และแพร่ ซง่ึ กม็ จี ำ� นวนทล่ี ดตำ�่ ลง เชน่ กนั ชาวลาวนำ� ไมช้ นดิ นมี้ าเคย้ี วกบั หมากบา้ งเหมอื นกนั การน�ำ เอาเปลอื กไมน้ ้มี าทำ� เป็นสีย้อมผา้ ก็ยงั เปน็ ท่รี จู้ ักกนั นอ้ ยมาก ปลาตากแห้ง ไมไ่ ดร้ วมอยใู่ นรายการเดยี วกบั กะปิ และหอยแมลงภตู่ ากแหง้ ที่ เปน็ สนิ คา้ ออกสำ� คญั ไปยงั สิงคโปร์ ปลาทู ปลาทะเลชนดิ หนึ่ง จับได้ตอนปลายอ่าวด้านทิศเหนือ เช่นเดียวกับหอยแมลงภู่ เป็นปริมาณถึง ๘๕ เปอร์เซ็นตข์ องเม่ือปกี ลาย เขาควาย เป็นสินค้าส่งออกท่ีส�ำคัญรายหนึ่ง ได้มาจากทั่วทุกภูมิภาคของ ประเทศ เศษขา้ วเปลอื ก เปน็ ของเหลอื จากโรงสขี า้ ว เจา้ ของโรงสจี ะนำ� มาผสมกบั เศษ ขา้ วในครกตำ� โดยมผี นู้ ำ� เขา้ ชาวแคลฟิ อรเ์ นยี รบั ซอ้ื ไปจนหมด เขาแรด เขากวาง   ชาวจีนจะเปน็ ผู้สง่ ออกเพือ่ นำ� ไปใช้ในวตั ถุประสงค์ทาง และกระดกู เสือ   การแพทย์

430 ภาคผนวก ๒ การคา้ ขายทางเรือและสนิ คา้ ทีก่ รงุ เทพฯ หนังส่งออก ได้แก่หนังเสือ หนังงู (ใชท้ �ำกลอง) หนงั ตวั นิม่ หรือนางอา๒๖ย๕   และหนงั กวาง พร้อมดว้ ยครีบปลากระเบนและครีบปลาฉลาม ๒๖๕    ตารตาางรางGG-งางเามลเม็ดล็ด กากราสร่งสอง่ อออกตกเาพเพริม่าม่ิ งสสGงููงขขง้ึน้ึนาเแมแตลตร่็ดร่าคาคาตากตลกงลง พ.ศ./ค.ศ. การตสนั ง่ ออกเพมิ่ สงู ขึน้ แตร่ าคปาอตนกดล์ ง พพพพพพพพพพพพพ.............ศศศศศศศศศศศศศ.............๒๒๒๒๒๒๒๒๒๒๒๒๒๔๔๔๔๔๔๔๔๔๔๔๔๔๒๒๒๓๓๓๓๒๓๒๓๒๓พ๗๗๐๓๘๐๙๒๘๓๒๙๓.ศ((.๑๑(((((((((((/๑๑๑๑๑๑๑๑๑๑๑ค๘๘๘๘๘๘๘๘๘๘๘๘๘.๘๘ศ๘๘๘๘๙๘๘๘๘๘๘๔๔.๕๖๙๘๙๗๗๖๐๘๕))))))))))))) ๕,๖๐๒ ตัน ๕๔,๒๖๖ ปอนด์ ตนั ละ ๑๒ ปอนด์ ๔๔๒๓๒๔๑๑๒๔๒๕,,,,,,,,,,,,๙๙๐๓๖๘๖๖๐๘๖๖๓๓๐๓๖๖๙๐๓๙๕๐๙๙๙๙๖๙๘๙๑๑๘๒ ๓๓๒๓๗๓๒๒๗๒๒๕๒๒,,๔๘๘๔๒๔๒๔๒๒,,,,,,,,,,๔๔๖๔๙๔๙๘๖๒๓๓๓๓๒๐๖๒๐๑๖๖๔๔๖๖๔๙๘๘๔๑๑๖ --ต-ต---ต--- นััันนลลละะะ ๑๒ ปอนด์ ชิลลิง่ ชิลลงิ่ ๗ ปอนด์ ๓ ๗ ปอนด์ ๓ พ .ศ. ๒๔๓๓ป(๑ร๘ะ๙ม๐ปา)รณะมา๕ณ๐๓๕,๓๐๕เป๖เปออรรเ์ ์ซเซ็น็นตต์ ์ สส่งอง่ ออกอไ๒กป๔ยไ,๘ัปง๑สย๙ิงคงั สโปิงรค์ แโลปะรส์ ่งแออลกะ-ไสปฮง่ ่อองอกกงมไปากฮกอ่ว่างก๔ง๐ เเททเเกเ เ มปปพพมพาําํ ออาาาาออือะะือ่รรรกาาปป์เเ์หหงทซซนกลลาาอ็็นน�ำำ�กกููวรรตตยททจจขชพไ่า์์ ะะปุธ่ววัั่สสนามุ่เเ๔่ว่วยรรเๆๆวมนนตจิ่ิมม่ ๐าจททไไตตออืน้ปปพพชชปสีส่่ีีนกัง้ง้ัตตเบปงแแาาง่่งุุ่่มมราาปาจไไววตตาะรรแตตนปปรจจอต่ต่ะาาม้้นนตยยลมีีนนกเอองงรานงงัังงพาจจนนะคีาาับณสสHH์เระะ�ำตตซาทงิงิวมมนานนนน้้เคคสสะ๕น็ีีคคาำ�งมํําาโโฤฤนินิำ้� ปววปป๐เเมอตดดลมมคคHมาารรลฝููฝสามม้า้าลล์ส์ส์เ็ดนัสนนนนปสส็็ดดหสูกงู่่ววไว่มููาางงํํไไอนนปนิ((จาปปปปปเเพพนรใใดขขะครระหหกกรร์ฤฤเกอ้าา้ทกะะซา้ลลทะญญษษเลจจลมมร็นนัั่่นนอภภมสี่ล่่จจาาวั่าาม่ิั่เเนตำ�กกะะ่าาากณณปปง่าๆส์รคคเสสตเไ็็ขนนณพสพ์มมินง่ง่สสปป๔๔งั้่นนไา้งตต..ถถินินศศคปแอจ็นํ้ํ้อ่อ่าายึงงึ๔ฟฟคค..มมมมอไไาตา้งัุุนตต้า้าปป๒๒ัันนถิิถกกนฟนนส่ตถถ๔๔นนุุ้�ำรรไาําํแแึงงึิงปูู้้จจพอ�ำ๒๒ตุาามเเฝฝลลยยัักกคขขยเ๓๓น.รระะันขนนศกกราา้้ังง่ัั่งโนนตัั))นนถถสเเจู้.ป้าศศํําางึงึิใใงน้๒แกัมมสสนนรค๓๓เเาา๔ฤชชกล์สโพพใใ๑๑ื่ื่ออปดชช๒นัะว่ืื่อ่อววร้้ททนน((นนูฝ๓่่าาใ์คคั่่ัววาํํานแนใ�..ำงงไไไไศศถลปปาาปปหชม..ะึงเเ(ใใปปญอื่จจ๑๑พนนาสลลออ๒๘๘ปปว่ใงฤจูู่กกปปชอ๔รร๘๘า่ ออนนะษะะอ้ท๐๐๓ยยกกงเเสกภททูู่่โโ่ับัับว๑า––ดดไ่งศศานนปไยยต๘๘ปใใปคํ้าาํ้รรฮนน๘๘มมอ่ออล่อมกกใัันน))บบไงนาากู ถมมปเเกรรมมอปะะททงึงถืืออกกมยมํําารงงออึงขขดาออโู่ถิะกกฝนนอกดยยุนเลมมกรุุธธยทลออยยวา่งั ร่า่ศบบาาายเรอศแแกกใ์น๔ลลบนาาส๐)ะะรร พ.ศ.๒๔๒๓ (๑๘๘๐) ด๖อ,ล๓ล๔า่ ๑ร,์ ๕๑๙ พ.ศ.๒๔๒๘ (๑๘๘๕) ๖ด,๘อ๓ลล๐า่ ,๐ร์ ๑๖ พพ..ศศ..๒๒๔๔๒๒๔๓ ((๑๑๘๘๘๘๑๐) ๖๖,,๒๓๗๔๙๑,,๔๕๑๘๙๔ พพ..ศศ..๒๒๔๔๒๒๘๙ ((๑๑๘๘๘๘๖๕)) ๗๖,,๘๓๓๘๐๐,,๐๐๑๐๐๖ พพ..ศศ..๒๒๔๔๒๒๕๔ ((๑๑๘๘๘๘๑๒) ๖๗,,๑๒๐๗๙๔,,๔๓๖๘๑๔ พพ..ศศ..๒๒๔๔๓๒๐๙ ((๑๑๘๘๘๘๗๖)) ๗๙,,๓๙๔๘๐๖,,๒๐๐๑๐๘ พพพพ....ศศศศ....๒๒๒๒๔๔๔๔๒๒๒๒๖๗๕๖ ((((๑๑๑๑๘๘๘๘๘๘๘๘๓๒๓๔)))) ๗๕๖๕,,,,๑๒๑๑๔๐๖๖๗๗๗๔,,,,๘๔๔๓๙๕๕๖๓๙๙๑ พพ..ศศ..๒๒๔๔๓๓๑๐ ((๑๑๘๘๘๘๘๗)) ๑๐๙,,๙๘๔๗๖๒,,๒๐๑๑๒๘ พ.ศ.๒๔๓๑ (๑๘๘๘) ๑๐,๘๗๒,๐๑๒ พ.ศ.๒๔๒๗ (๑๘๘๔) ๖,๒๔๗,๘๙๓

ห้าปีในสยาม เลม่ ๑ 431 การน�ำเข้าสินค้าข้ึนอยู่กับความส�ำเร็จของการปลูกข้าวแต่เพียงอย่าง เดียว ในปีที่เลวร้ายจะมีเรือเพียงไม่ก่ีล�ำแล่นออกจากเมืองหลวง และบรรจุ สนิ คา้ น�ำเขา้ กลบั มาได้เพียงไม่กี่อยา่ ง การคา้ ขายขา้ วจะใชว้ ธิ ซี อ้ื ขายกนั ดว้ ยเงนิ สดโดยเฉพาะ ผปู้ ลกู จะนำ� ขา้ ว บรรทุกลงเรอื ของผซู้ ้อื เมอ่ื เขาได้รบั ฟังราคาท่ีพอใจ และเม่ือนำ� สง่ สินค้าแล้วก็ จะจ่ายเงินกันท่ีท่าเรือนั้นเป็นเงินบาท เงินเหล่าน้ีพวกเขาจะน�ำกลับบ้านแล้ว น�ำไปฝังไว้ใต้บา้ นเรอื นหรอื ไมก่ น็ ำ� ไปซอื้ ผ้าทอช้ิน ซื้อนำ�้ มันก๊าดหรือเกลือเพอื่ เอาไวใ้ ชส้ ำ� หรบั ตอนที่เดนิ ทางกลบั ขา้ วเปลอื กจำ� นวนมากทส่ี ดุ จะนำ� ลอ่ งลงมาในเดอื นมถิ นุ ายน กรกฎาคม และสิงหาคม เม่ือเรือต่างๆ สามารถแล่นเข้าไปตามล�ำห้วยและทางน�้ำต่างๆ พรอ้ มกบั กระแสน้ำ� หลากในคราวแรกเพื่อแล่นออกสแู่ ม่นำ้� สายหลกั ส่วนใหญ่ แล้วการค้าขายจะข้ึนอยู่กับการปรากฏตัวหรือไม่มาของกลุ่มโจรเร่ร่อนในเขต เมืองต่างๆ ท่ีเรือจ�ำเป็นต้องแล่นผ่านไป และความเช่ือแบบน้ีจะดีขึ้นก็ด้วย กระทรวงมหาดไทยซึง่ มสี ว่ นรูเ้ ห็นในเร่ืองการคา้ ทกุ ประเภท

ตาราง Iต-ารสาินงคI้าสนินำ� คเขา้ น้าหําเลขกัา้ หๆลักทๆีน่ ำ� ทเขีน่ ้าําเสขู่ทา้ า่สเูท่ ร่าอื เกรอืรกงุ เรทุงเพทฯพฯ 432 ภาคผนวก ๒ การคา้ ขายทางเรอื และสนิ ค้าท่กี รุงเทพฯ สินค้า พ.ศ.๒๔๓๑ (ค.ศ.๑๘๘๘) พ.ศ.๒๔๓๒ (ค.ศ.๑๘๘๙) พ.ศ.๒๔๓๓ (ค.ศ.๑๘๙๐) พ.ศ.๒๔๓๔ (๑๘๙๑) ปรมิ าณ มูลคา่ /ปอนด์ ปริมาณ มูลคา่ /ปอนด์ ปรมิ าณ มูลค่า/ปอนด์ ปรมิ าณ มูลคา่ /ปอนด์ หมาก -- - ๓๑,๒๒๘ ๑๔,๓๑๓ ๓๑,๔๙๑ ๑๙,๕๙๕ - ๑๐,๔๕๘ สินคา้ จีน -- ๘๔,๗๔๐ - ๑๓๕,๔๔๖ - ๑๖๕,๕๘๗ - - เมล็ดโกโก้ -- - ๕,๘๒๗,๘๖๐ ๑๙,๔๕๓ ๖,๐๖๗,๕๔๙ ๒๙,๑๒๙ ๒,๕๕๑,๗๑๐ ๙,๔๗๓ ผลิตภณั ฑ์ทํามาจากผ้าฝ้าย ชิ้น ๑,๓๓๙,๓๓๐ ๓๔๒,๒๐๒ ๑,๓๔๙,๔๗๖ ๓๕๖,๕๘๑ - ๔๐๓,๑๘๔ - ๓๑๙,๕๘๑ ดา้ ยฝ้าย มดั ๒,๔๗๐ ๓๑,๙๗๔ ๔,๖๔๓ ๕๗,๔๗๑ ๕,๑๔๓ ๕๘,๔๒๗ - ๕๗,๑๕๔ เครื่องเคลือบดินเผาและเครื่อง - - - - - - - - ๔๕,๒๔๓ เแคกร้วื่องแกว้ กระสอบปา่ น มดั ๑๘,๕๔๒ ๗๗,๒๖๐ ๑๑,๐๗๓ ๔๖,๑๓๗ ๑๕,๓๗๙ ๙๕,๐๗๙ ๕,๘๓๓ ๒๖,๔๒๖ เคร่อื งมือและของมคี ม - - - - - - - - ๓๓,๗๕๒ เหล็ก โลหะ และเครือ่ งจักรกล - - ๑๔,๘๐๗ - ๔๘,๑๐๗ - ๓๔,๙๖๙ - ๓๒,๑๙๕ เพชรพลอย - - ๒๖,๐๐๘ - ๙๗,๒๓๕ - ๑๓๑,๔๔๐ - ๔๕,๒๓๐ นํ้ามันกา๊ ด ลัง ๑๓๒,๓๑๐ ๓๕,๒๘๒ ๒๑๕,๖๘๐ ๕๗,๕๑๕ ๒๕๐,๐๓๑ ๖๙,๗๙๐ ๒๕๖,๖๑๐ ๖๑,๒๓๙ นา้ํ มันตะเกียง ลัง - - - ๒๓,๓๖๑ - ๓๐,๙๑๗ ๓๒,๙๗๒ ๒๑,๖๓๗ สรุ า ลงั ๑๑๙,๘๑๗ ๒๙,๘๙๗ ๙๓,๒๙๘ ๒๖,๐๖๒ - - - - ไมข้ ีดไฟ ลงั ๔,๔๑๒ ๑๓,๓๐๗ ๘,๐๙๗ ๒๖,๙๙๐ ๑๑,๕๒๖ ๒๕,๙๗๘ ๑๐,๑๕๗ ๒๐,๐๓๙ ของสัพเพเหระต่างๆ -- - - - - - - ฝ่ิน หีบ ๙๙๓ ๘๒,๙๑๒ ๑,๐๓๕ ๙๑,๒๗๔ ๑,๔๔๐ ๑๑๘,๒๙๒ ๑,๒๐๐ ๓๘,๐๐๐ สินคา้ ทาํ จากไหม ชิน้ ๓๐,๓๗๒ ๒๖,๓๒๕ ๕๙,๑๓๒ ๕๐,๑๑๒ - ๖๑,๕๗๒ - ๕๑,๘๕๙ น้ําตาลทราย ตัน ๑,๒๐๒ ๒๓,๕๗๒ ๒,๙๒๗ ๕๗,๓๗๕ ๑,๑๘๐ ๓๐,๑๖๖ ๓,๗๔๗ ๓๖,๓๒๗ ของมีคา่ และแผน่ ทองคํา - ๗๑๒,๐๙๐ - ๐๘๐,๙๕๘ - ๙๙๕,๐๐๓ - ๑๔๕,๙๕๕ สินค้าชนดิ อ่ืนๆ - - ๓๑๑,๖๒๖ - ๓๔๙,๘๖๗ - ๓๔๖,๔๖๒ - ๔๓๖,๑๐๕ รวม - - ๑,๘๑๒,๐๐๒ - ๑,๕๙๓,๒๕๗ - ๒,๖๓๑,๐๒๐ - ๑,๔๔๐,๗๖๓

  ตาตราารงางII-สสนิ ินคคา้ น้านําเำ�ขเา้ขหา้ ลหกั ลๆัก ทๆ่ีนําทเ่นีข้าำ� สเขู่ทา้่ สเรู่ทอื ่ากเรรงุ ือเทกพรฯุงเ(ทตพ่อ)ฯ (ตอ่ ) สินค้า พ.ศ.๒๔๓๕ (ค.ศ.๑๘๙๒) พ.ศ.๒๔๓๖ (ค.ศ.๑๘๙๓) พ.ศ.๒๔๓๗ (ค.ศ.๑๘๙๔) พ.ศ.๒๔๓๘ (ค.ศ.๑๘๙๕) พ.ศ.๒๔๓๙ (ค.ศ.๑๘๙๖) ปริมาณ มูลคา่ /ปอนด์ ปริมาณ มลู คา่ /ปอนด์ ปรมิ าณ มูลคา่ /ปอนด์ ปริมาณ มูลคา่ /ปอนด์ ปริมาณ มลู คา่ /ปอนด์ -- -- หมาก - - ๑๔,๙๓๙ - ๑๐,๔๓๒ -- -- -- สินค้าจนี - -- -- มะพร้าว - -- -- -- - ๓๒๔,๑๗๐ - ๒๓๐,๕๔๑ ผ้าฝ้ายทอเครอ่ื ง ชิน้ ๘,๖๓๒ ๖๖,๑๖๐ ๖,๕๙๒ ๔๖,๙๙๑ ด้ายฝ้าย มดั ๘,๔๖๐,๗๓๘ ๒๗,๒๒๖ ๓,๓๒๔,๙๓๙ ๑๐,๒๓๑ -- -- -- เครือ่ งถว้ ยชามและเครือ่ งแก้ว - - ๕๓,๕๗๐ - ๗๒,๒๑๓ กระสอบปา่ น มัด - ๒๙๒,๖๐๑ - ๓๑๙,๖๕๓ - ๓๐๗,๗๒๒ - ๘๓,๓๗๕ - ๓๕,๖๓๙ เครอื่ งมือและของมีคม - - ๓๒,๙๐๐ - ๓๖,๖๕๓ เหล็ก เหลก็ กล้า และเครอ่ื งจักร - - ๔๑,๙๗๘ - ๓๙,๑๖๗ ๙,๒๕๗ ๖๗,๒๕๗ -- -- - ๒๙๓,๖๘๑ ๕๑,๐๔๕ ๓๒,๘๕๑ ๕๘,๘๖๕ เพชรพลอย ลัง - ๓๕,๑๙๑ - ๓๔,๒๓๕ -- -- -- น้าํ มันกา๊ ด ลงั -- -- น้ํามันตะเกยี ง ลงั ๗,๐๒๒ ๒๙,๓๑๘ ๒๑,๕๓๔ ๑๐๑,๔๙๓ - ๕๙,๐๕๑ -- -- สรุ า ลงั - ๗๗,๑๒๙ ไม้ขีดไฟ - - ๘๓,๗๔๘ - ๗๕,๕๓๓ - ๓๑,๗๗๒ ๖๙,๐๓๕ ๑,๓๒๗ ๙๙,๙๓๑ ของสัพเพเหระต่าง ๆ หบี ๑,๐๐๑ ๘๕,๒๘๘ - ๘๘,๒๙๘ ฝ่ิน ชน้ิ - ๒๕,๓๘๑ - ๓๖,๘๗๑ - ๑๙,๘๐๑ ๔,๒๔๑ ๓๙,๗๐๗ สนิ ค้าทาํ จากไหม ตนั - ๗๐,๔๙๐0 - ๕๕๔,๒๕๗ น้ําตาลทราย - ๔๗,๐๕๗ - ๖๖,๑๙๒ -- ๕,๐๑๐ ๔๔,๙๑๐ - ๗๖๘,๒๑๔ ของมีคา่ และแผน่ ทองคาํ - ๒,๑๐๔,๔๓๒ สนิ คา้ ชนดิ อนื่ ๆ ๑๘๕,๗๑๓ ๕๐,๐๐๑ ๑๗๕,๗๙๔ ๔๑,๓๙๙ ๓๑๙,๐๐๐ ๔๘,๓๙๔ - ๔๙๑,๔๕๘ ยอดรวม - ๖๙๗,๓๐๔ ๒๑,๓๖๖ ๑๕,๖๘๔ ๒๘,๖๓๖ ๑๗,๒๔๖ -- - ๒,๐๖๙,๗๐๕ -- -- -- ๑๑,๙๗๒ ๑๙,๕๑๑ ๑๖,๓๒๒ ๒๕,๕๙๓ -- หา้ ปีในสยาม เล่ม ๑ -- -- - ๖๒,๕๒๙ ๕๐๐ ๓๕,๔๐๖ ๗๙๑ ๕๙,๗๐๗ ๑,๑๒๕ ๗๕,๔๑๐ - ๔๘,๙๗๗ - ๕๙,๖๒๖ - ๖๐,๙๖๒ ๔,๙๙๕ ๔๘,๖๘๖ ๒,๘๒๐ ๒๕,๘๑๙ ๔,๔๑๐ ๓๗,๗๒๑ - ๖๖,๕๙๓ - ๗๐๒,๖๒๒ - ๔๔๔,๓๒๙ - ๔๑๓,๖๖๑ - ๖๓๓,๒๖๕ - ๔๓๙,๓๙๗ - ๑,๒๙๕,๙๖๔ - ๒,๒๕๙,๐๗๘ - ๑,๗๐๘,๓๔๕ 433 ตาราง J มลู ค่าของสนิ คา้ นําเขา้ จากต่างประเทศส่งถงึ ทา่ เรอื กรงุ เทพฯ

ตาราตงารJา-งมJูลมคูลา่ คข่าอขงอสงินสคนิ ้าคนา้ ำ�นเขาํ เา้ ขจา้ าจกาตกา่ตงา่ ปงรปะรเะทเทศสศสง่ ถ่งถงึ ทงึ ทา่ เ่ารเือรอืกกรรุงเงุ ทเทพพฯฯ 434 ภาคผนวก ๒ การคา้ ขายทางเรอื และสนิ ค้าท่กี รุงเทพฯ บอมเบย์ พ.ศ.๒๔๓๑ พ.ศ.๒๔๓๒ พ.ศ.๒๔๓๓ พ.ศ.๒๔๓๔ พ.ศ.๒๔๓๕ พ.ศ.๒๔๓๖ พ.ศ.๒๔๓๗ พ.ศ.๒๔๓๘ พ.ศ.๒๔๓๙ จนี (ค.ศ.๑๘๘๘) (ค.ศ.๑๘๘๙) (ค.ศ.๑๘๙๐) (ค.ศ.๑๘๙๑) (ค.ศ.๑๘๙๒) (ค.ศ.๑๘๙๓) (ค.ศ.๑๘๙๔) (ค.ศ.๑๘๙๕) (ค.ศ.๑๘๙๖) คาบสมทุ ร ๑๔๓,๔๘๙ ๒๐๔,๒๒๕ ๒๓๓,๖๙๐ ๒๗๓,๒๗๖ ยโุ รป - - - - - ๒๘,๑๘๕ ๘๓,๖๐๖ ๓๔,๗๐๘ ฮอ่ งกง ๔,๓๔๕ ๑๐,๒๕๖ ๖,๖๓๓ ๔,๐๘๙ ๘,๙๖๘ ๒๕,๓๑๒ - ๒๑,๕๒๑ ๒๓,๐๒๑ สงิ คโปร์ ๑๖,๕๔๒ ๑๙,๒๔๔ ๓๓,๖๘๖ ๒๑,๓๕๓ ๒๗,๘๑๙ ๒๕,๓๑๒ - ๒๑,๕๒๑ ๒๓,๐๒๑ ประเทศอน่ื ๆ ๒๑,๖๓๒ ๕๙,๖๗๙ ๕๗,๑๓๖ ๕๔,๙๑๙ ๒๗,๘๑๙ ๖๕๒,๑๕๖ - ๔๙๘,๗๐๒ ๕๔๔,๐๕๖ ยอดรวม ๕๐๙,๒๖๓ ๔๑๗,๗๙๙ ๗๗๕,๘๔๕ ๓๘๙,๕๕๕ ๓๐๐,๔๔๐ ๑,๐๘๘,๒๙๖ ๓๗๖,๐๐๐ ๙๓๒,๕๐๙ ๘๘๖,๗๒๖ ๑,๒๖๐,๑๙๑ ๑,๐๘๖,๒๑๘ ๑,๗๕๗,๗๑๒ ๙๗๐,๘๔๗ ๘๗๒,๐๖๒ ๓๒๑,๖๔๐ ๘๒๒,๓๘๐ ๓๐๙,๖๗๑ ๓๔๒,๖๕๔ ๒,๒๕๙,๐๗๘ ๒๒๐,๙๕๖ ๒,๐๖๙,๗๐๕ ๒,๑๐๔,๔๓๒ ๓๑ ๖๑ ๘ - - ๑,๗๐๘,๓๔๕ ๑,๘๑๒,๐๐๒ ๑,๕๓๙,๒๕๗ ๒,๖๓๑,๐๒๐ ๑,๔๔๐,๗๖๓ ๑,๒๙๕,๙๖๔

๒๖๘  ๒๖๘  435   หา้ ปีในสยาม เล่ม ๑   รายรลายะรลเาะอยเภลอภียาะียคเภาดดอตผาตเยีคเารคนดรอื่ตราผเวผา่อืารงนรก่ืองกรวนงาางา๓กAงกรกงวาส๓Aราง่ กสAอรง่ ออสกอ๓่งขก้าขอวา้ อว กขา้ ว ปี ปี ปรมิ าณปรมิ าณ มลู คา่มลู คา่ ขขอ้ ้อสสงั ังเเกกตต พ.ศ. พ.ศ. ตนั ตัน ปอนปดอ์ นด์ ๒๔๒๘ ๒๔๒๘ ๒๑๗,๑๒๗๑๙๗,๑๗๙ ๙๘๐๙,๘๘๖๐๔,๘๖๔ ปริมปารณมิ าฝณนฝตนกตไกมไ่สมม่สาํ่มเํา่ สเสมมออดดงั งั นน้ัน้ันจจงึงึ ททาํําใใหหข้้ข้าา้ ววเเปปลลือือกกหหายาายกาก ผขฝานลดผฤขฝผตนดานลลกดผูกํ้าติตดนใลากมีนลํา้แติดีจใลเมลีปนาํ แาํจีะนลน็ลคาํมาํวปะนลีบคนมกวอลันจบีตนงอําทิันจงซกําทึก่งึซัดกกึกทึ่งดั กาแทําราแลําใรสลหใะสง่หะ้ขมง่อ้ขมอา้ีรอา้ีรอวาวกาเกคเคปปาทาทลลสสงั้งั้อืืองูงู กๆกๆขขททาา่ีถดถ่ีดกูแูกแฝคฝครลรลัง่ นงั่ เนศเศสสปปิดดิลลอ้ มอ้ ม ๒๔๒๙ ๒๔๒๙ ๒๑๕,๓๒๘๑๗๕,๓๘๗ ๑,๐๙๑๐,๐,๔๙๘๐๙,๔๘๙ ฤดูกาลเป็นปกติ ๒๔๓๐ ๒๔๓๐๔๐๒,๐๔๔๐๖๒,๐๔๖ ๑,๙๑๑๘,๙,๗๑๘๘๓,๗๘๓ ๒๔๓๑ ๒๔๓๑๔๔๙,๔๔๔๔๖๙,๔๔๖ ๒,๑๐๒๔,๑,๘๐๔๔๙,๘๔๙ ๒๔๓๒ ๒๔๓๒๓๐๓,๐๓๘๐๘๓,๐๘๘ ๑,๔๔๑๓,๔,๓๔๒๓๘,๓๒๘ ๒๒๒๒๒๔๔๔๔๔๓๓๓๓๓๓๗๔๕๖๗๑๒๔๗๗๒๙๖๙๕๘,,,,๐๖๗๒๔๒๕๑๗๖๔๒๐๒๐๗๙๗๑๐๘๒๙๖๗๘๕,,,,,๖๘๒๐๗๔๖๘๒๐๐๓๘๒๑ ๒๙๑๓,,๕,๕๐๒๖๐๘๙๒๑๑๙๓,๐๗๘๓,,,๕,๐๕๖๒๗,,,๒๓๘๖๐๘๘๙๕,๑๗๓๐๙๓๘๗๖๗๓๗,,,,๕๓๘๒๕๗๑๒๓๖๓๘๗ ๒๔๓๓ ๒๔๓๔ ๒๔๓๕ ๒๔๓๖ ๒๔๓๗ ๒๔๓๘๕๐๗,๘๔๘๖๓๔,๔๓๑ ๑,๖๘๑๙,๕,๕๗๒๖๘,๘๐๑ ๒๔๓๘ ๒๔๓๙๔๖๔,๔๔๓๕๑๖,๙๑๖ ๑,๕๗๒๖,๑,๘๒๐๑๑,๑๔๕ ๒๔๓๙ ๔๕๖,๙๑๖ ๒,๑๒๑,๑๔๕ ตารางตBาราต-งารปBางรปBิมรมิ ปาารณณมิ ากณการกาสารรง่ สสอ่งอ่งอกออขก้าอขว้ากสวตู่ขสตู่่าา้ งา่ ปงวปรสระะเูต่ ทเทา่ศศงประเทศ พ.ศ.๒๔๓๒ พ.ศ.๒๔๓๓ พ.ศ.๒๔๓๔ พ.ศ.๒๔๓๕ พ.ศ.๒๔๓๖ พ.ศ.๒๔๓๗ พ.ศ.๒๔๓๘ พ.ศ.๒๔๓๙1 พ.ศ.๒๔(ค๓.๒ศ.๑๘๘๘พ).ศ.๒(๔ค.๓ศ๓.๑๘๘๙)พ.ศ.(๒ค๔.ศ๓.๑๔๘๙๐) พ.ศ(ค.๒.ศ๔.๑๓๘๕๙๑)พ.ศ(ค.๒.ศ๔.๑๓๘๖๙๒) พ(ค.ศ.ศ..๑๒๘๔๙๓๓๗) (คพ.ศ.ศ.๑.๒๘๙๔๔๓)๘(ค.ศพ.๑.ศ๘.๒๙๔๕)๓๙1 (ค.ศ.๑๘ต๘นั ๘) (ค.ศ.๑ต๘นั ๘๙) (ค.ศ.ต๑ัน๘๙๐) (ค.ศต.นั ๑๘๙๑) (คต.ศนั .๑๘๙๒) (คต.นัศ.๑๘๙๓) (ตคนั .ศ.๑๘๙๔) ต----(คนั ต--.ศัน.๑๘๙๕) ยฮอส่อุโงิเมรคงปรกโกิปง๑๖ตารัน๘๙ใ์ ต๐,้๖,๔๑๑๖-๑๕๙๘๙๘๘๐,๐๖,,๔๑๘๕๙๙๘๒๒๗ตัน๗๓๗,๖,๖๗๒๗๑- ๗๓๑๑๒๗,๗๐๖,,๖๗๖๑๙๒๐๖ ๑๑ตนั๐๑๙,๑๑๑๑-,๖๗๐๑๐๓๔๙,๒๑,,๕๖๗๖๓๐๔๕๙ ต-- นั ---- ต๗๓นั๖๗๓๒๗๑๖๐๑๗๑,๖,,๓๑,๐๖๐๔,,๖๔๐๐๗๗๗๐๗๐๒๒๒ -ต----๒ัน๒,๕๐๐ ---๑--ต๒นั ,๐๐๐ ยโุ รป ฮอ่ งกง สิงคโปร์ ๑๘๐,๘๙๒ ๑๑๗,๖๙๖ ๑๐๒,๖๐๙ - ๒๐๓,๖๐๒ - -- อเมรกิ าใต้ - โดยเฉ-ล่ีโยดยแเฉลล้ว่ียแปล้วร-ปิมริมาาณณขข้าว้ากลว้าก-ในลแต้า่ลใะนปีสแามต๑าร่ล๑ถ,๐ะป๐ลป๐ูกไีสด้มา๒ามก๒ก,า๕ว๐ร่า๐ถ๑,ป๒๐ล๐๑ูก,๒๐,ไ๐๐ด๐๐๐้มตันาใก-นกว่า ๑,๒๐จํา๐นว,น๐น๐้ีข้า๐โวดจยตะเใฉนัชล้บ่ียใรนิโแภลจค้วกำ�ปันนรภิมวาายนณในนขป้าขี้ รวะา้กเวลท้าจศใะน๗ใแ๐ชต๐่บล้,๐ะร๐ปโิ๐ีสภาตคมันากรดนถั้วปยภมลีกาูกายไรดใพ้มนัฒาปกนการดวะ้า่านเ๑กทา,๒ศรช๐ล๗๐ป,๐ร๐ะ๐๐ท๐า,๐นต๐กันา๐รในตนั ดว้ ยมกี ารพฒั นาดา้ นการชลประทาน การคมนาคมขนสง่ รวมทงั้ การจดั ตง้ั หนว่ ยจํานวน1  น   ค ี้ข ว  ้าา  มว  ต จ ้อ ะ ง  กใ  ชา  ร้ บ ใ น ร แ ิโ บ ภ  บ ค เ ด ก  ีย ัน ว  กภ  นั า  ใ ยน  รใ  าน  ย ป ง  าร นะทเาทงกศงส๗ุลช๐่ว๐ยท,๐าํ ใ๐หข้๐้อมตลู ันในตดา้วรยางมนีก้สี มาบรูรพณัฒ์ในนทาี่ซด่ึงไ้ามน่อากจาหราขช้อลมปลู ไรดะ้ รทายางนานกทาี่ ร  1เ  พง อ   ค่ิง า ่อไว ดน า นร้ ม ับเ เต  พพไ เอ้ ม่ิงว ง ไอื่อื่ กด้ต ทเ ร้าร ป บัรลว็ ่ีม ใเ รมนๆ าุม ่ือแา  ดนเบ รทบ ขี้ ็วบค า ่ีนปเ ๆดด ้า ค ียนาร ขว วีข้ า ากา าม ดันมจ  ยสค ใ ึงโนมว ข าจบร เม าพ รูา้รส ยณ ม วงผ าบ์อ า เรนู้ยะูรตณ่าทา้ ปง์อาิบยนงยล่ากา่โแงงใตูกนปสนา่ลุลไไแชกอปดป่วล–นย้เใกทพนตาาํ–น้ ใียคฉตห๒้นบง้ขตฉับ้อแบนมทบัคูลา่ ใศิ่หนจตทะยารมาิบางงกี มนาสี้ หือมรบนเูรกเณา้ ปบ็ ใ์สน็นเทวกว่ซี นงึ่ยี่ิธไมวีท=อ่ ขา่ีใจา้ชโหวด้กาขไยัน้อดมกทม้ลู าไา่ัวดรก้กรหากรยวงวุงา่าาเ่นทนนที่พตี้ ้นฯ ไปจนถึงละติจูดที่ ๑๓ องศา ๕๐ ลิปดา และ หนา้ เมือง จะกระจายการปลกู ข้าวไว้ทั่วที่นาและปลอ่ ยใหม้ นั เตบิ โตเปน็ วธิ ที ี่ใชก้ นั อยูโ่ ดยท่ัวไป 1 ความต้องการในแบบเดยี วกนั ในรายงานทางกงสลุ ชว่ ยทำ� ให้ขอ้ มูลในตารางน้สี มบรู ณใ์ นท่ซี งึ่ ไมอ่ าจหาข้อมลู ได้ รายงานที่ เพง่ิ ได้รบั เม่อื เร็ว ๆ น้ขี าดความสมบูรณอ์ ย่างน่าแปลก – ต้นฉบับ

436 ภาคผนวก ๔ รายละเอยี ดเร่อื งการสง่ ออกไมส้ กั ๒๗๐    ภาคผนวก ๔ รายละเอยี ดภาเครผ่อื นงวกกา๔รสง่ ออกไมส้ ัก รายละเอียดเรอ่ื งการส่งออกไม้สัก ปี ตนั มลู ค่าคิดเป็น ไม้สักสยามลอ่ งลงมา จดุ หมายปลายทาง พ.ศ.๒๔๒๖ (ค.ศ.๑๘๘๓) เงินปอนด์ ตามแมน่ า้ํ สาละวนิ สู่ พ.ศ.๒๔๒๗ (ค.ศ.๑๘๘๔) พ.ศ.๒๔๒๘ (ค.ศ.๑๘๘๕) ประเทศพมา่ พ.ศ.๒๔๒๙ (ค.ศ.๑๘๘๖) ท่อน พ.ศ.๒๔๓๐ (ค.ศ.๑๘๘๗) พ.ศ.๒๔๓๑ (ค.ศ.๑๘๘๘) ๒๓,๕๐๐ - - พ.ศ.๒๔๓๒ (ค.ศ.๑๘๘๙) พ.ศ.๒๔๓๓ (ค.ศ.๑๘๙๐) ๑๕,๒๗๐ - - พ.ศ.๒๔๓๔ (ค.ศ.๑๘๙๑) ๑๕,๒๓๘ ๙๕,๓๔๘ - ๖๑ เปอร์เซ็นตส์ ง่ ไปยงั ยุโรป (เกือบทงั้ หมดอยู่ทป่ี ระเทศองั กฤษ) พ.ศ.๒๔๓๕ (ค.ศ.๑๘๙๒) พ.ศ.๒๔๓๖ (ค.ศ.๑๘๙๓)1 ๒๑,๗๔๙ ๑๑๕,๔๙๗ ๕๔,๗๙๕ ส่งไปยโุ รป ๔๕ เปอรเ์ ซ็นต์ พ.ศ.๒๔๓๗ (ค.ศ.๑๘๙๔)2 พ.ศ.๒๔๓๘ (ค.ศ.๑๘๙๕)3 ๒๕,๕๓๘ ๑๕๖,๗๗๒ ๖๕,๑๐๒ สง่ ไปยุโรป ๒๕ เปอรเ์ ซน็ ต์ พ.ศ.๒๔๓๙ (ค.ศ.๑๘๙๖)4 ๒๙,๕๓๘ ๑๕๖,๗๗๒ ๖๕,๑๐๒ สง่ ไปยุโรป ๖๔ เปอรเ์ ซ็นต์ ๔๓,๑๔๖ ๒๕๔,๑๔๙ ๖๓,๘๘๑ ส่งไปยโุ รป ๖๖ เปอรเ์ ซ็นต์ ๓๘,๗๓๕ ๒๐๐,๑๗๘ ๖๒,๑๑๗ ส่งไปยุโรป ๕๙ เปอรเ์ ซ็นต์ ฮ่องกง บอมเบย์ สิงคโปร์ ๔๐ % เฉพาะฮ่องกง ๒๕ % ๑๖,๑๐๐ ๗๕,๒๐๗ ๔๓,๘๗๓ ยโุ รป ๓๓% ฮอ่ งกง บอมเบย์ สงิ คโปร์ ๖๑% (เฉพาะฮอ่ งกง ๒๙%) ๑๔,๖๓๗ ๖๒,๗๙๓ ๖๓,๖๗๐ ๒๔,๕๒๓ ๗๗,๖๐๑ ๕๒,๔๖๓ ยุโรป ๒๓% ฮ่องกง บอมเบย์ สงิ คโปร์ ๗๒% (เฉพาะบอมเบย์ ๓๔%) ๓๗,๐๙๐ ๑๑๓,๖๕๗ ๖๓,๙๑๔ อังกฤษ ๓๕% ฮอ่ งกง บอมเบย์ สิงคโปร์ ๖๒% ๖๑,๓๒๘ ๒๑๒,๒๓๒ ๕๕,๙๓๕ ยุโรป ๔๐% ฮ่องกง บอมเบย์ สงิ คโปร์ ๕๐% ไซ่ง่อน ๑.๕% ๔๙,๖๙๐ ๒๘๘,๗๖๐ ๔๗,๑๓๒ ยุโรป ๓๖% ฮอ่ งกง บอมเบย์ สิงคโปร์ ๕๐% ไซ่งอ่ น ๐.๑% เป็นตวั เลเปข็นตทวั เี่แลขสทด่ีแสงดถงถงึ ึงไไมมส้ กัส้ ชกัน้ั หชนั้นึง่ เทห่านนนั้ ึง่ เทา่ นัน้                                                                        1   ฝ่ายศุลกากรของสยามแสดงตัวเลขไว้ที่ ๓๐,๐๘๙ ตัน มูลคา่ ๙๒,๗๕๐ ปอนดส์ เตอลิง แต่ตัวเลขที่ยกมาได้มา จากแหลง่ ขา่ วทเี่ ชอื่ ถอื ได้มากกวา่ – ต้นฉบับ             2  ตวั เลขของกรมศุลกากรแสดงไว้ท่ี ๕๗,๗๑๙ ตัน คิดเป็นมูลค่า ๑๖,๐๐๐ ปอนด์สเตอลิง ตัวเลขนี้รวมถึงไม้สักอื่น ๆ ท่ขี นส่งไปกับเรอื ต่าง ๆ ทนี่ อกเหนือจากไมช้ ั้นหน่ึงทีข่ นโดยเรือสาํ เภา – ตน้ ฉบบั 12๘      ๐  ข  ตฝ  ,  ่า๐วั่า    วยเ  ๐ล  ทศ34๐ขเ่ีลุ  ชขกอื่ปกกอาถรรองกมมือกนรศไศรดขดมุลุล์สอม้ ศกกเงาตลุาาสกอกกกยกลราราวกแแิงมา่ รสจแตแ–ด้งสัวสตงดเตดลตัวง้นเงขัวตลไฉเัววขล๖บเ้ทยขล๑ับ่ีังทข๕,ก๓ไี่น๗วับ๒้อท้,พ๗๘ย่ี ่อ๑๓กตคว๙๐นั้า่า,ต๐ทนนนั๘้ี่อนั้ โน๙เดคชซยิดอ่ืตุงอเถันปทยือน็้อู่ทมไมงดี่ลู ถ๑ลู ้คิ่นโค๒ด่าเา่,หย๐๙๑ไม๐๒ม๖ือ๐น่,๗,น๐บั ๕เต๐ดไัน๐มิ๐ม้อแปปแืน่ ลอลอะๆนะนแดแดทส์สจ์สีข่ดเ้งเตนงตมมอสอูลลูลง่ลคโงิคงิ่าด่าไแตยทวตัวเ้เี่สรต่พเลอืูงัวียกขสเงลนวําข่าเ๒ร้ี ภตทว๖าัวม่ีย๔เถก–ล,ึงม๘ขตไามท๐้นไ้ส่ียด๕ฉกักม้บปอมาับ่ืนจอาาคนๆกือดแท์สมหี่ขเีมตลนูลอง่ สคล่ง่าิง 3– ตไกป้นรกมฉบับศเุลบัรกอื าตกา่ รงแๆสดทง่นี ตอัวกเลเหขนทือี่นจอ้ ายกกไวมา่ ช้ นัน้ ี้ โหดนยึ่งอทย่ขี ู่ทน่ี ๑โด๒ย,๐เร๐ือ๐สำ� ตเภนั าแ–ละตแน้ สฉดบงับมลู ค่าทส่ี งู กว่าตัวเลขทย่ี กมาคือ มีมลู ค่า ๘๐,๐๐๐ ปอนดส์ เตอลิง ตวั เลข ๖๑,๓๒๘ ตันนั้นเชือ่ ถือได้ โดยไม่นบั ไม้อ่ืน ๆ ที่ขนส่งโดยเรอื สำ� เภา – ต้นฉบบั 4 กรมศุลกากรแจ้งตวั เลขยงั กับพอ่ คา้ ทอ่ นซุงท้องถน่ิ เหมือนเดิม และแจง้ มูลคา่ ไว้เพียง ๒๖๔,๘๐๕ ปอนด์สเตอลงิ – ตน้ ฉบบั

ห้าปใี นสยาม เล่ม ๑ 437 ตวั เลขในชอ่ งท่ี ๕ แสดงใหเ้ หน็ ถงึ สว่ นแบง่ อนั มหาศาลของจำ� นวนไมส้ กั สยามทรี่ าชอาณาจกั รองั กฤษถอื ครองอยู่ เมอ่ื ปกี ลายการขนสง่ ไมส้ กั ทางเรอื ไป ยังบอมเบย์กม็ ีปรมิ าณเพ่มิ ขน้ึ มาก ตวั เลขตำ่� ในปี พ.ศ. ๒๔๓๔ และ ๒๔๓๕ เนอ่ื งมาจากเป็นปที ก่ี ารล่องซงุ มสี ภาพเลวรา้ ยจากการทขี่ าดฝน เศรษฐกจิ ตกตำ่� ในลอนดอนและความตอ้ งการ ใช้ไม้ในกรุงเทพฯ ซ่ึงสามารถท�ำให้โรงเล่ือย ๓ แห่งของชาวยุโรปต้องท�ำงาน เตม็ กำ� ลงั คุณภาพการขนสง่ ทางเรอื ของกรงุ เทพฯ ได้พัฒนาไปอยา่ งมากเมื่อ ๔ ปี ก่อนนับตั้งแต่ธุรกิจด้านน้ีท้ังหมดเกือบจะถูกผูกขาดโดยโรงเล่ือยทั้ง ๓ แห่ง ของชาวยโุ รปก่อนหน้าน้จี ะมีการร้องเรียนกันมากถึงคณุ ภาพของไม้สักสยามท่ี ตลอดลอนดอน ตอนนีจ้ ึงการดแู ลอย่างใกลช้ ดิ ในเรื่องการเลอื กไม้ รวมทง้ั เร่อื ง ปริมาณของไม้สักและล�ำต้นยาวของไม้ที่จะส่งออกเป็นเร่ืองที่ตอนน้ีต้องใส่ใจ กันมาก ครั้งแรกไม้จะยาวถึง ๕๐ ฟุต ส่วนคร้ังที่สองมักจะยาวไม่น้อยกว่า ๒๘ ฟตุ ไม้ของพม่าก็ดูว่าจะไม่ค่อยให้ความใส่ใจในเร่ืองดังกล่าวน้ีเท่าใดนัก เน่ืองจากการที่มีการตัดไม้ท�ำลายป่ากันมากกว่าตรงบริเวณต้นน้�ำป่าสาละวิน ดังนั้นเฉลี่ยแล้วตอนนี้ท่อนซุงจึงมีขนาดไม่ใหญ่มากนัก ปริมาณของเรือเท่าที่ พอจะสงั เกตไดน้ น้ั ดจู ะไมไ่ ดส้ ดั สว่ นกบั แพ มที อ่ นซงุ จ�ำนวนมากทขี่ นผา่ นสถานี ที่จังหวัดชัยนาท จ�ำนวนเรือได้เพิ่มขึ้นอย่างรวดเร็วนับตั้งแต่ พ.ศ. ๒๔๓๕ แมว้ ่าปริมาณของแพซุงทล่ี อ่ งลงมาจะเปล่ยี นแปรไปบา้ งเลก็ น้อย การส่งออกที่เพิ่มข้ึนน้ีส่วนหนึ่งเกี่ยวกับการท่ีความต้องการในท้องถิ่น ลดนอ้ ยลงและเกย่ี วกบั การทพ่ี ่อคา้ ไมต้ นุ ไมส้ กั ไวจ้ นลน้ สตอ็ กตง้ั แตเ่ มอ่ื ปกี ลาย ขณะนปี้ รากฏวา่ ไมส้ กั สยามมตี ลาดในประเทศทม่ี น่ั คง แมว้ า่ กองทพั เรอื อังกฤษและผซู้ อ้ื รายอ่ืนๆ จะยังคงเห็นวา่ เชอ่ื ถือได้น้อย คุณภาพดอ้ ย ตรงที่ไม้ มักจะมรี กู ลวงและเน้ือไมบ้ ิดมากกว่าไมพ้ ม่าบางทอี าจจะเนอื่ งมาจากมนั ได้รบั น�้ำมนั ซ่งึ เป็นสิ่งมปี ระโยชนแ์ ละมคี ุณค่าสำ� หรบั ไม้สักบำ� รุงนอ้ ยไป แมว้ า่ มนั จะ

438 ภาคผนวก ๔ รายละเอียดเร่ืองการสง่ ออกไม้สกั ปลกู และเตบิ โตบนเนนิ เขาแบบเดยี วกนั เปน็ สว่ นใหญ่ โดยเฉพาะทปี่ ลกู บนพนื้ ท่ี ทางตะวนั ออกแทนทจี่ ะเปน็ ปา่ ตน้ นำ้� ทางตะวนั ตก อยา่ งไรกต็ ามการเปลยี่ นแปลง ในทางท่ดี ีของไมส้ กั ท�ำใหส้ ามารถมองข้ามขอ้ ขัดข้องที่ยกมานไ้ี ปได้ มีปัญหาเล็กน้อยท่ีจะกล่าวถึงในเร่ืองเก่ียวกับระยะเวลาที่รัฐบาลสยาม ยินยอมให้ผ้เู ชา่ ป่าทำ� สญั ญาเชา่ ใน พ.ศ.๒๔๓๖ ได้มกี ารประกาศใชส้ ญั ญาเช่า ป่าไม้รูปแบบใหม่โดยข้าหลวงประจ�ำเมืองเชียงใหม่ แทนแบบที่ใช้มาต้ังแต่ พ.ศ. ๒๔๒๗ (ค.ศ.๑๘๘๒) โดยมีระยะเวลาเชา่ นาน ๓ ปี ซงึ่ ไดร้ ับการร้องเรียน กนั วา่ ส้ันเกินไป จงึ เปลีย่ นแปลงเพม่ิ ข้นึ เปน็ ระยะเวลา ๑๐ ปี แตจ่ ะต้องมีภาระ ผูกพันกำ� หนดมาพรอ้ มสัญญาเชา่ เช่นการตอ้ งปลกู ต้นออ่ น ๔ ต้น ต่อการโคน่ ต้นไม้หน่ึงต้น5 พร้อมด้วยการเพิ่มการเรียกเก็บค่าธรรมเนียมเพิ่มเม่ือมีการลง นามทำ� สัญญาเช่า6 และอนื่ ๆ หรอื ผลประโยชน์ให้คนท�ำปา่ ไมเ้ กบ็ เกย่ี วได้เพียง น้อยนิดเทา่ นัน้ ยิง่ ไปกว่านนั้ ค่าจา้ งแรงงานกไ็ ดเ้ พิม่ สงู ข้ึน สว่ นจำ� นวนแรงงาน ชาวขมกุ ล็ ดนอ้ ยลงไปอันเนือ่ งมาจากปฏิบตั กิ ารของฝรงั่ เศสในการครอบครอง เมืองหลวงพระบาง ขณะท่ีแต่เดิมน้ันช้างแต่ละตัวสามารถขนท่อนซุงได้ ๖๐ ท่อนต่อปี และจ่ายค่าตอบแทนให้คนท�ำป่าไม้ท่อนละหน่ึงรูปี แต่เดี๋ยวน้ีเขา สามารถขนไม้ได้ประมาณ ๓๐ ท่อน เนอื่ งจากระยะทางท่ีตอ้ งใชใ้ นการชักลาก ซุงท่ีเพ่ิมมากขึ้น เม่ือก่อนล�ำน้�ำสายต่าง ๆ หลายสายไม่สามารถใช้ล่องซุงได้ จงึ ไดร้ บั การขดุ ลอกไปแลว้ เมอ่ื เรว็ ๆ นโี้ ดยใชง้ บประมาณ ๒๐,๐๐๐ ถงึ ๓๐,๐๐๐ รูปี กลุ่มผู้เช่าท�ำป่าหลายกลุ่มก็เลยพยายามท่ีจะประหยัดด้วย การละเลยไม่ ยอมจา่ ยคา่ แรงกลุ ี จนกลายเปน็ หนรี้ ฐั บาลคดิ เปน็ จำ� นวนเงนิ สมั ปทานกอ้ นใหญ่ ซงึ่ ผทู้ ำ� สญั ญาเชา่ ในปี พ.ศ. ๒๔๓๖ (ค.ศ.๑๘๙๓) จะตอ้ งหามาจา่ ย แตแ่ นวโนม้ ล่าสุดส�ำหรับการท�ำสัญญาเช่าจะตกอยู่ในมือของบริษัทขนาดใหญ่และมั่นคง เชน่ บรษิ ทั บอรเ์ นยี ว (Borneo Company) บรษิ ทั บอมเบย์ เบอรม์ า่ (Bombay Burma Corporation) และอืน่ ๆ 5 ในขณะนร้ี ฐั บาลสยามได้ใหก้ ารรบั รองว่ามาตรการป้องกนั นไี้ มค่ อ่ ยไดผ้ ลในการปกป้องไม้สักจากการถูกทำ� ลาย ถ้าหากไม่ ได้มีการปฏิบัติตามวิธกี ารสำ� รวจและปอ้ งกนั ตน้ สกั ที่ยังเป็นต้นอ่อน – ต้นฉบบั 6 ในขณะนรี้ ัฐบาลสยามไดใ้ หก้ ารรับรองว่ามาตรการปอ้ งกันน้ีไมค่ อ่ ยได้ผลในการปกป้องไมส้ กั จากการถูกทำ� ลาย ถ้าหากไม่ ได้มกี ารปฏบิ ตั ิตามวธิ ีการสำ� รวจและปอ้ งกันตน้ สกั ทีย่ งั เป็นตน้ อ่อน – ต้นฉบบั

หา้ ปใี นสยาม เล่ม ๑ 439 ใน พ.ศ.๒๔๓๘ (ค.ศ.๑๘๙๕) รปู แบบใหมข่ องการทำ� สญั ญาเชา่ ทำ� ปา่ ไม้ ได้รับการยินยอมจากรฐั บาลสยาม และผู้ถอื สญั ญาเชา่ ส�ำคญั ๓๖ ฉบบั กอ็ ยใู่ น การดแู ลขององั กฤษซง่ึ ไดใ้ ชเ้ งนิ ลงทนุ ไปในกจิ การนเี้ ปน็ จำ� นวนมาก เงอื่ นไขของ สัญญาเชา่ ใหม่ โดยย่อมดี ังตอ่ ไปนี้ (๑) สัญญาเชา่ มรี ะยะเวลา ๖ ปี (๒) ตอ้ งจา่ ยคา่ ภาคหลวงในอตั รา ๔ รปู ี (หรือ ๔ ชลิ ลิง่ ๖ เพนน)ี ตอ่ ท่อนซงุ ๑ ท่อนในท่รี าบลมุ่ แมน่ ้�ำเจา้ พระยา และ ๘ รปู ี (หรือ ๙ ชลิ ลง่ิ ) ในบรเิ วณทีร่ าบลุ่มแม่นำ้� สาละวิน (๓) ห้ามทำ� การกาน๑ หรือล้มต้นไมท้ ม่ี อี ยูต่ ามสัญญาเช่าที่วัดขนาด รอบวงของลำ� ต้นได้เล็กกว่า ๖ ก�ำ (๒๕.๕ น้วิ ) (๔) ผเู้ ชา่ จะตอ้ งปลกู ตน้ ไมท้ ดแทน ๑ ตน้ ในบรเิ วณทม่ี กี ารลม้ ตน้ ไม้ ทุกต้น (๕) หา้ มทำ� การเพาะปลูกตามบรเิ วณเนนิ เขาในเขตปา่ ไม้ทก่ี �ำหนด (๖) การจดทะเบยี นเป็นเจา้ ของค้อนตตี ราทำ� เคร่ืองหมายซงุ จะตอ้ ง เสียค่าธรรมเนยี ม ๑๐๐ รปู ี โดยห้ามหลีกเลี่ยง (๗) การขายไม้สักทุกครั้งจะต้องมีการออกใบเสร็จลงทะเบียนการ ขาย (๘) การจ่ายเงนิ ค่าภาคหลวงจะตอ้ งไดร้ บั การรบั รองกอ่ นที่ไม้สกั จะ ผา่ นด่านเสยี ภาษี (๙) จะตอ้ งเริ่มท�ำงานภายใน ๘ เดอื น เมอ่ื ไดท้ ำ� การใหส้ ัตยาบันไว้ ต่อข้าหลวงพิเศษของพระบาทสมเดจ็ พระเจ้าอยู่หวั (๑๐) สญั ญาเชา่ จะถกู ยกเลกิ ไดเ้ มอื่ มกี ารลว่ งละเมดิ เงอื่ นไขในขอ้ ใด ๆ ก็ตาม (๑๑) การจดทะเบยี นขออนญุ าตเสยี คา่ ธรรมเนยี ม ๒๕ รปู ี จดทะเบยี น ช้างเสียค่าธรรมเนยี มตัวละ ๓ รูปี คา่ ธรรมเนยี มผู้ควบคมุ คนละ ๓ รูปี โดยไมม่ ี การยกเว้น ๑ กาน คอื การควนั่ เปลือกและกระพี้ตน้ ไม้เพือ่ ให้ยนื ตน้ ตาย เช่น กานตน้ สักนเ้ี ป็นตน้ – สวป.

440 ภาคผนวก ๔ รายละเอียดเร่อื งการส่งออกไมส้ ัก (๑๒) หา้ มโอนสทิ ธหิ รอื จำ� นองสทิ ธใิ นสญั ญาเชา่ ใหแ้ กผ่ อู้ น่ื โดยเดด็ ขาด แตอ่ นุญาตให้เขา้ ทำ� งานในบรเิ วณป่าไมไ้ ด้ (๑๓) ไมส้ กั ทกุ ตน้ ทกี่ องทง้ิ ไว้ในปา่ เมอื่ หมดสญั ญาเชา่ แลว้ จะตกเป็น ของผู้ให้เช่า แต่ถ้าหากว่ามีการจ่ายเงินค่าสัมปทานตามเวลาท่ีสมเหตุสมผล ก็จะได้รับอนญุ าตใหท้ ำ� งานตอ่ ให้เสรจ็ ได้ เงื่อนไขต่างๆ เหล่านี้ล้วนเป็นที่ยอมรับจากทั้งฝ่ายผู้ให้เช่าและผู้เช่า แต่รูปแบบของสัญญาเช่าอีกแบบหน่ึงตอนน้ีได้ถูกน�ำมาใช้โดยผู้ควบคุมป่า โดยมีวัตถุประสงค์เพือ่ ปอ้ งกันการสูญสิน้ ป่าไม้ในอนาคตอันใกลน้ ้ี อนสุ ญั ญาในขอ้ ท่ี ๑,๒,๖ และ ๑๐ ของสัญญาใน พ .ศ. ๒๔๓๘ (ค.ศ. ๑๘๙๔) ยังคงใช้กันอยู่ ส่วนสัญญาเช่าแบบใหม่น้ันได้แบ่งออกเป็น ๒ ส่วน ส่วนแรกประกอบด้วยอนุสัญญา ๔ ข้อ ซ่ึงลงนามโดยเจ้าของป่า และผู้เช่า สว่ นทสี่ องเปน็ อนสุ ญั ญา ๑๕ ขอ้ แบง่ เงอื่ นไขออกเปน็ ๔ สว่ น ใชใ้ นการควบคมุ การสงวนป่าไม้ตามสัญญาเช่าของรัฐบาลสยาม โดยมีท่านข้าหลวงใหญ่เป็น ผ้ทู �ำการตกลงใหก้ ารรับรองและใหส้ ัตยาบนั สญั ญาเชา่ ในสว่ นที่หน่งึ มบี ทบัญญตั ิดงั ต่อไปนี้ ๑. หา้ มเคลอ่ื นย้ายไม้สักจนกวา่ จะไดจ้ า่ ยคา่ สมั ปทานเรยี บร้อยแล้ว ๒. อนญุ าตใหข้ ยายสญั ญาเชา่ ไดต้ อ่ เมอื่ มคี วามจำ� เปน็ ในการเคลอ่ื นยา้ ย ไมส้ กั ทีย่ งั ไมไ่ ดน้ ำ� ข้นึ และก�ำลงั ลอยอยู่ในกระแสน้ำ� ๓. หา้ มมกี ารกานตน้ สกั ในระหวา่ ง ๑๒ เดอื นกอ่ นหนา้ ทจ่ี ะมกี ารยกเลกิ สญั ญาเช่าแบบปัจจบุ ันทันด่วน ในสว่ นทส่ี อง มขี ้อกำ� หนดใหม่ท่ีส�ำคญั ได้แก่ ๑. เพิ่มขนาดรอบวงต้นไม้จาก ๖ ก�ำมือ (๒๕ ๑/๒ นิ้ว) ขึ้นเป็น ๙ กำ� มือ (๓๘ ๑/๔ นวิ้ ) ๒. จะกานไม้สกั ได้เรว็ ทสี่ ุดอย่างนอ้ ย ๒ ปี กอ่ นท่จี ะล้มตน้ ไม้ ๓. จะไมก่ านตน้ สกั ถา้ หากวา่ ในบรเิ วณใกลเ้ คยี งกนั นน้ั ไมม่ ตี น้ สกั ตน้ อน่ื ทย่ี ังสามารถกระจายเมลด็ สกั ลงบนพนื้ ดินทอ่ี ยู่ใต้ตน้ สักนน้ั

ห้าปีในสยาม เลม่ ๑ 441 ๔. จะตอ้ งจา่ ยปรบั เมอ่ื ไมส้ กั ทกุ ตน้ เกดิ ความเสยี หายเนอื่ งจากลม้ ตน้ ไม้ ทไี่ มด่ พี อ หรอื เมอ่ื มกี ารชำ� ระเงนิ ตามสญั ญาเชา่ เปน็ พเิ ศษเปน็ คา่ สมั ปทานและ ภาษี ๕. จะต้องจ่ายค่าปรับเม่ือไม้สักแต่ละท่อนถูกไฟเผาจนหมดหรือเกิด ความเสียหายจากไฟไหมก้ ่อนทีจ่ ะเดนิ ทางมาถงึ ปากน้�ำโพ ๖. ผไู้ ดร้ บั อนญุ าตใหถ้ อื หนุ้ และถอื สญั ญาเชา่ รว่ ม ตอ้ งรบั ผดิ ชอบในการ จา่ ยคา่ ปรบั ทุกประเภท และรบั ผิดชอบบทลงโทษทกุ ประการที่เกิดขึน้ ภายใต้ สัญญาเช่า ๗. เสนาบดกี ระทรวงมหาดไทยเปน็ ผมู้ อี ำ� นาจสทิ ธขิ าดในการปดิ ปา่ หรอื สว่ นใดๆ ของปา่ เพ่ือวัตถปุ ระสงค์ในการปลูกปา่ ๘. เจ้าหน้าท่ีป่าไม้มีสิทธิพิเศษในการร้องเรียนเร่ืองท่อนซุงที่ถูกส่งคืน ทุกท่อนในการให้ผเู้ ช่าทปี่ รากฏชอ่ื อย่บู นซงุ ทกุ ทอ่ นเปน็ ผูจ้ า่ ยคา่ สมั ปทานซำ้� ส�ำหรับเง่ือนไขใหม่เหล่าน้ีได้รับการยอมรับโดยบริษัทค้าซุงขนาดใหญ่ ขององั กฤษ ๒ บริษทั และคาดว่าคนท�ำปา่ ไม้ชาวพมา่ และฉานกไ็ ดเ้ จริญรอย ตามตวั อยา่ งทบ่ี รษิ ทั เหลา่ นไี้ ดด้ ำ� เนนิ การไว้ โดยทวั่ ไปเงอ่ื นไขตา่ งๆ จะเหน็ พอ้ ง กับการตัดอนุสัญญาท่ีน่าร�ำคาญที่มีอยู่มากมายออกไปพอๆ กับเร่ืองการจด ทะเบยี นชา้ งและผคู้ วบคมุ ดแู ลตา่ ง ๆ แตท่ คี่ นทำ� ปา่ ไมแ้ ละผรู้ บั เหมางานมกั จะ ร้องเรียนกนั จะเป็นเรอ่ื งของความยุ่งยากท่เี กิดขน้ึ ต่อพวกเขาจากอนุสญั ญาข้อ ๔ ขอ้ ๗ และขอ้ ๘ ในตอนทีส่ อง พวกเขามักจะปรารถนาให้มกี ารขยายเวลา ในการเคลอื่ นย้ายท่อนซงุ ไดใ้ นทกุ กรณีตลอดช่วงการท�ำงานทัง้ ๒๔ เดือนด้วย เชน่ กนั โดยทไ่ี มค่ วรจะละเลยตอ่ วจิ ารณญาณของผคู้ วบคมุ ปา่ ดว้ ย ดงั เชน่ ท่ี นาย เบ็คเก็ตช้ใี หเ้ หน็ วา่ อนุสัญญาไมก่ ขี่ อ้ นส้ี ร้างความยงุ่ ยากให้แก่พวกคนทำ� ป่าไม้ อย่างไม่ต้องสงสัย นับตั้งแต่วัตถุประสงค์ของสัญญาเช่าแบบใหม่ได้ท�ำให้การ ถอนตน้ สกั ทำ� ไดย้ ากขน้ึ การเขา้ มาสอดแทรกของพวกเขาคงจะเรยี กวา่ เปน็ การ รอ้ งทกุ ข์ท่ีแท้จรงิ ได้ยาก บางทผี ลของสัญญาเชา่ แบบใหม่อาจจะเป็นการผลกั ดนั ใหอ้ ตุ สาหกรรมไมส้ กั ตกไปอยใู่ นกำ� มอื ของพวกบรษิ ทั ใหญๆ่ มากยงิ่ ขน้ึ ทกุ ที ซ่งึ มนั กจ็ ะน�ำไปสกู่ ารขัดขวางของเหล่าคนทำ� ปา่ ไม้เจา้ เลก็ ๆ

  อัตราคา่ พอิกตั ดั รแาลคะา่ ภพาิกษัดแี ละภาษี 442 ภาคผนวก ๔ รายละเอยี ดเร่อื งการส่งออกไมส้ กั กาํ ๓ วา ภาษี ๔ วา ภาษี ๕ วา ภาษี ๖ วา ภาษี ๗ วา ภาษี ๘ วา ภาษี ๙ วา ภาษี ขอ้ สังเกต บาท บาท บาท บาท บาท บาท บาท บาท บาท บาท บาท บาท บาท บาท ๒ ๑.๐๐ ๑.๖๕ ๘ ๒.๕๐ ๑ กาํ = ๔ ๑/๒ นิว้ ๑ วา = นวิ้ ๕ ๕ ๑/๒ ๐.๔๐ ๑ ๐.๕๐ ๑.๕ ๐.๗๕ ๔ ๑.๒๕ ๖ กาํ หมายถงึ ๒๑ ๑/๔ ของคร่งึ รอบ ๔ ๑.๒๕ ๒.๕๙ ๑๐ ๓.๕๐ วงตน้ ไม้ดงั น้นั ท่ีเรยี กส้นั ๆ วา่ ซงุ ๕ ๖ ๑ ๐.๕๐ ๒ ๐.๗๕ ๓ ๑.๐๐ ๖ ๑.๖๕ ๘ กาํ มอื มักจะมีขนาดรอบวง ๔๒ ๑/๒ ๖ ๒.๖๕ ๔.๔๐ ๑๓ ๕.๑๕ น้ิว ราคาขายปกตขิ องไม้สกั ปกตคิ ิด ๗ ๒ ๑.๐๐ ๓ ๑.๔๐ ๔ ๒.๐๐ ๘ ๓.๑๕ ๑๐ เปน็ ๕ พิกดั ตวั อยา่ งเช่น ไม้สกั ทถ่ี กู ๘ ๓.๗๕ ๕.๑๕ ๑๖ ๕.๕๐ ขายถึง ๕ ครง้ั ดงั ท่ีไดร้ ะบุไว้อตั รา ๘ ๓ ๑.๔๐ ๔ ๒.๐๐ ๖ ๒.๕๐ ๑๒ ๔.๔๐ ๑๔ ภาษจี ะคิดตามอตั ราของพกิ ดั ทแี่ สดง ๑๐ ๔.๔๐ ๕.๕๐ ๒๒ ๗.๖๕ ไว้โดยไม่ไดค้ ิดตามราคาขาย ซงุ ทมี่ ี ๙ ๔ ๒.๐๐ ๖ ๒.๖๕ ๘ ๓.๖๕ ๑๖ ๕.๕๐ ๒๐ ขนาดใหญ่มาก ๆ จะขายได้ในราคา ๑๒ ๕.๕๕ ๗.๖๕ ๒๖ ๘.๗๕ ท่ีเหลือเชอื่ ซุงขนาด ๘ วา ประมาณ ๑๐ ๕ ๒.๖๕ ๘ ๓.๕๐ ๑๐ ๔.๔๐ ๒๐ ๖.๗๕ ๒๔ ๑๔ กาํ มือ ทาํ เงนิ ไดถ้ งึ ๘๐๐ บาท ๑๘ ๖.๔๐ ๙.๕๐ ๓๒ ๑๐.๑๕ (๕ ปอนด์ ๔ ชิลลิ่ง) ทอ่ นซงุ แตล่ ะ ๑๑ ๖ ๓.๕๐ ๑๐ ๔.๐๐ ๑๒ ๔.๗๕ ๒๔ ๘.๐๐ ๒๘ ทอ่ นจะใชใ้ นการทําเรอื โดยเฉพาะ ๒๒ ๘.๐๐ ๑๐.๑๔ ๓๘ ๑๐.๒๕ อย่างยิ่งนํามาใชใ้ นการทําทอ้ งเรอื ๑๒ ๗ ๔.๐๐ ๑๒ ๔.๗๕ ๑๖ ๖.๔๐ ๒๘ ๙.๔๐ ๓๒ ภาษีจะคิดราคาเป็นบวก และจดุ ๒๖ ๘.๔๘ ๑๒.๐๐ ๑๔ ๑๓.๕๐ ทศนยิ มของเงนิ บาท ๑๓ ๘ ๕.๑๕ ๑๔ ๕.๖๕ ๒๐ ๗.๖๕ ๓๒ ๑๐.๔๐ ๓๖ ๑๔ ๑๒ ๕.๖๕ ๑๖ ๗.๖๕ ๒๔ ๘.๗๕ ๓๐ ๑๐.๔๐ ๓๖ ๑๒.๐๐ ๔๒ ๑๓.๐๐ ๕๐ ๑๖.๐๐ ๑๕ ๑๖ ๖.๗๕ ๒๐ ๘.๗๕ ๒๘ ๑๐.๔๐ ๓๔ ๑๒.๐๐ ๔๐ ๑๐.๔๐ ๔๘ ๑๖.๐๐ ๖๐ ๑๗.๖๕

ห้าปใี นสยาม เล่ม ๑ 443 ภาคผนวก ๕ ภาษี เงนิ ภาษีรายได้โดยประมาณมูลคา่ ๒,๐๐๐,๐๐๐ ปอนด์ ท่ีแสดงไวด้ า้ นล่างน้ไี ดม้ าจาก ค่าธรรมเนยี มศลุ กากร ปอนด์ ภาษจี ากการสง่ ออกสุรา ๘,๔๐๐ ภาษีจากการส่งออกสินคา้ อนื่ ๆ ๔๑,๐๐๐ ภาษีจากการสง่ ออกขา้ ว ๙,๖๐๐ ภาษจี ากการส่งออกสินคา้ อ่นื ๆ ๑๒,๐๐๐ ภาษีอน่ื ๆ ๒๙,๐๐๐ _________ ๑๐๐,๐๐๐ ปอนด์ ภาษผี ูกขาด ปอนด์ ภาษฝี ิ่นกรงุ เทพฯ ๑๕๖,๐๐๐ ภาษีฝ่นิ ตา่ งจงั หวดั ๑๐๐,๐๐๐ ภาษีสรุ ากรุงเทพ ๑๐๘,๐๐๐ ภาษีสุราต่างจังหวัด ๕๐,๐๐๐ บ่อนการพนัน ๑๐๐,๐๐๐ โรงจ�ำนำ� ๑๐๐,๐๐๐ ซอ่ งโสเภณี ๓๐,๐๐๐ ภาษอี ื่น ๆ ๓๓๖,๐๐๐ _________ ๑,๐๐๐,๐๐๐ ปอนด์ ภาษที ่ดี ิน ๒๐๐,๐๐๐ ปอนด์ ภาษีอ่ืน ๆ และแหล่งทม่ี าของเงนิ รายได้ รวมท้งั ภาษีภายในประเทศ และภาษีรายหัว ชาวจีน เปน็ ต้น ๗๐๐,๐๐๐ ๒,๐๐๐,๐๐๐ ปอนด์ บางทีท่ีปรึกษาด้านการเงินอาจจะเป็นชาวยุโรปเพียงคนเดียวท่ีรู้เรื่องความแม่นย�ำของ ตวั เลขท่เี ปน็ จริงในขณะนน้ั

444 ภาคผนวก ๖ รายละเอยี ดเรอื่ งการสง่ ออกวัวควาย ๒๗๗    ภาคผนวก ๖ รายละเอียดเรภอื่ าคงผกนาวรกส๖ง่ ออกวัวควาย (เฉพรา(าเยฉะลพทะาเส่ีะอทง่ียี่สดไง่ปเไรป่อืยยงังกงั คคาราาสบบง่สอมสอุทมกรวุทมวั ลคราวมยาู)ลย ายู) โคถึกเกือบท้ังหมดของสยามจะส่งออกไปยังสิงคโปร์ อีกส่วนหนึ่ง มส(คีก่งา.ศรไเปต.๑บิ ทโ๘ต่ี จ๘Aน๑สcัง)hโเคกดiตถnงักึไดต๑เกต้ วัือัง้ ซแเบลต่ึทง่ขง้ัตพหท.ลศมีน่.ดา๒ขำ�ดอ๔มงม๒สา๔ีกยแา(าสมครจ.ดศะเ.งส๑ตเ่ง๘อิบอ๘อาโ๑กไต)ไวปดจต้ ยงั น่อตังสวั ไสิงเปลคังขโนเปทกี้รี่น์ ตาํอมีกไาสดแ่วส้นตดห้ังงนเแอ่ึงาสตไ่งวไ่ ้ตป่อพทไี่ป.Aศนcี้h. in๒๑ ซ๔่ึงต๒ล๔าด พ.ศ.๒๔๒๔ (ค.ศ.๑๘๘๑) สง่ ไปสงิ คโปร์ สง่ ไปพมา่ ที่เป็นอาณานิคมอังกฤษ พ.ศ.๒๔๒๕ (ค.ศ.๑๘๘๒) จาํ นวนคิดเปน็ ตัว พ.ศ.๒๔๒๖ (ค.ศ.๑๘๘๓) ๕,๖๔๑ ๑๗,๐๑๖ พ.ศ.๒๔๒๗ (ค.ศ.๑๘๘๔) ๖,๘๓๕ พ.ศ.๒๔๒๘ (ค.ศ.๑๘๘๕) ๘,๓๓๕ ๓๕,๑๙๒ พ.ศ.๒๔๒๙ (ค.ศ.๑๘๘๖) ๑๐,๕๓๗ ๒,๙๕๒ พ.ศ.๒๔๓๐ (ค.ศ.๑๘๘๗) ๑๒.๖๕๔ ๙,๕๗๒ จากเชยี งใหม่ พ.ศ.๒๔๓๑ (ค.ศ.๑๘๘๘) ๑๔.๑๔๐ ๔,๐๒๗ จากเชยี งใหม่ พ.ศ.๒๔๓๒ (ค.ศ.๑๘๘๙) ๑๕,๒๖๕ ๑๗,๒๖๘ จากสยาม1 พ.ศ.๒๔๓๓ (ค.ศ.๑๘๙๐) ๒๗,๑๑๘ พ.ศ.๒๔๓๔ (ค.ศ.๑๘๙๑) ๒๕,๗๗๐ ๑๔,๕๐๘ จากเชยี งใหม่ พ.ศ.๒๔๓๕ (ค.ศ.๑๘๙๒) ๒๑,๕๔๑ พ.ศ.๒๔๓๖ (ค.ศ.๑๘๙๓) ๑๔,๕๕๒ พ.ศ.๒๔๓๗ (ค.ศ.๑๘๙๔) ๑๖,๑๔๔ พ.ศ. ๒๔๓๘ (ค.ศ.๑๘๙๕) ๑๘,๖๖๔ ๒๔,๙๒๓ พ.ศ.๒๔๓๙ (ค.ศ.๑๘๙๖) ๒๑,๖๑๒ ๒๖,๐๐๓ ท ช่ีเาพวงิ่ จยะโุเรขผา้ปมู้ซเา้ือพทาํสยี ธผ่วงรุซู้ กไน้อื ิจมสในว่ก่ห้ไีนดี่คญใไ้หนม่จญน่ ทะ่จานเ่ีะเพเนปปกัิ่งน็็นจเมเะมือเงือขขา้งึ้นขมขอ้ึนางทอขังำ�อกธฤงรุษอกทังี่มิจกานฤจาี้ไษกดอทไ้ ินม่ีมเด่นาียจากนาะกนลิงอกั แินลเะดชาียวยกุโระปเลพิงียงไแม่ลกี่คะน การค้านไี้ ด้รบั ผลกระทบอย่างรุนแรงจากโรค rinderpest ระบาด ซง่ึ ได้  ส   ร   า้  ๑ ง  ห ค ร  อืว   าอ   ตัม  เ จเ  หส   ์  ีย( A  หt j e  าh   )ย  จ ใ ัง  หห  ว ้แ ดั  แ ก  ห ่บ ง่ หรนเิ่งึ วในณปรภะเาทศคอกินโลดนาีเงซียขตอัง้ งอยสบู่ ยรเิ าวณมทอางยเห่านงอื รขนุองแเกราะงสใุมนาตปราีน–้ี ทสวำ�ปล. าย (ย ๑1 เ อช  แขดยี ห ล้อ งรร ใะ1มวือหสม ลู มขยอทท่้อาตััว่ไ่ีแมดมเรลจร้าลู ดะหับชทสว้์อจ่ีไ(ยยAดาาเาณกt้รหมjบัชeตาาhจดจผุ วา)้วักลพกยจรบมชเสงั าหหา่ายงตมวอวาพุผอัดมยลงมแ่า–ไบงหา่ มมา่งตตเ่ งหอหน้วั องน็นเฉลยไ่งึคบม่าขใว่เบันงทหาป่ปีตมน็ รัวรแคะาเตวลเกกทาขฏตมศทเา่แอปี่ปงตนิ็นชรกโาขดั ดตก้อเนจา่ฏมงนเี เซูลชปนขียดั น็กั อเตขจงด้ัง้อนว้พอมนยย.ลูศกัไู่บขม.รดอป่๒ิเว้วงร๔ยณาพ๓ไกทม.๘ฏศป่าต.งแรวัเ๒าลหเก๔ะลนฏ๓ขือพตข๘ข.วัอ้ศอเแม.งล๒ลูลเขก๔ะรขา๓ะอ้พะห๙มส.วศมุลู เา่ .ปรา๒งตะน็ ๔“หรต๓Zาววั i๙่าเm–ลงเขmสป“ขวZน็eอป”iตงm.วัย(mเเอชลดยีขeรงข”วใอหมงทม่่ัว ราชอาณาจักรสยาม – ตน้ ฉบบั

ห้าปีในสยาม เล่ม ๑ 445 ทง้ั ควายและววั รนุ แรงเสยี จนกระทง่ั ทำ� ใหแ้ นวโนม้ ของการเพาะปลกู ในอนาคต ถกู กระทบอย่างรุนแรง เช้อื โรคน้ีเม่ือปีกลายก็ไดส้ รา้ งความเสยี หายให้หัวเ๒ม๗๙ือ  ง   ลาวและหวั เมอื งในมลายจู นไดร้ บั การประกาศจากสถาบันพาสเตอร์ (Pas๒t๗e๙u  r ภาคผนวก ๗สสนนิิ คค้า้ากก ออาาออรรกก   กกกจLฉเ จจคคาาาราาา้้าะaีดรรรกกอื่ ททเเทคคคมbมมวางบี่ี่บา้า้า้อืืองัคาทททoงงเตรรเเดะิเิเชชเ่บี่บ่บีีซไไrวววยียีปดดรรรไียันaณณงงีนเิเิิเ้้ใใตดรรน็ไไไหหววววtชชกัับบดดดมมณณณร้oขาาคเ้้้รรร่่ขขอชรบัยยชชชััับบบrง้้ออือแแ่ือ้าาาาyขขขขมมดดยยยงง้้้)อออููลลเอ้นนแแแตรทมมมตตดดดททมวอืููู่้อลลลััววนนน่เีาาลูกเเ่ตตตางงงทททง((ลลพพคคฝฝัััวววตกมดิลาาาขข....่ั่งงัศศเเเศศงงง(วัลลลาใใปปัขน้มพพ..ค..๓๓ฝฝฝ๑๑๒๒๘นนขขข.เ.ร๔๔รรปปง่ั่งั่ังศศึ้น๘๘๔๔๑ตคลเเ๓๓ะะใใใปปป.ออ.ค๘๘รร,๓๓๑๒๒นนน๕,,เเใานนขือ๗๗รรรื่่ืออ๕๕๘๘ทท๘๔๔๒้านเเเดดะะะ๗๗ยงง๘รรรใ๓๓๐ศศโ์์––––ท๙๙เเเนนกื่ื่ื่นอออป๕๘๘รดทททพพ๘๘๓๓้ีี้จจี่บงงงศศศาคมมเ––ีปกก้ว๗๗๐๐นนนกาารพพพา่่ากกร))าาร๘๓๓ยแกก้ีี้้ีจจจัจอ่ืารรมมมาากกก๗๐๐คิเปปาาาโคคอรรวจร่าา่า่กกก)งาาากกกรรรคคา้้าา้รรรภภาาาคณนนุบปปปะะคขข้้าาคคครรรขาาเเ้ากกาาจี้รรรคคคา้้าา้นัแคคนภภภ((ททชพพยยาคคบัับะะะขขขกา้้้าาาผผาาาศศท..น..ใใาเเเี้เกกกาาาศศยมมศศนนคคคกบั(นนทททปสสพพยยย..ค..๑๕๕ับัับบยะะ๑๑๒๒้ีรใผผผมมววศศศ..ยย๑๗๗ปใใใปปมลลศมมมศ๘๘๔๔็นแนนนน็กนนณณกก๐๖๖สสสาา.ออ.ะะ๘๘๓๓ะะะ๑๒๒ระมมม,,วววมมดนนจยยย๒๒มแแฑฑซ๘๘ลลล๑๑๘๗๗๔๔ะณณณดดกกกล๗๗นนาาาหหะะะ�ำ๘น๓๓ลล์์์––ณ––๒๒เมมม้้ออแแแฑฑฑมม๘ะ๑๑ลลน๗๗๗ทท๙๙(๓๓นนนหหหยยงง่่าาลลลแa––ฑ๐๐๓๓ว้้้อออศววมมมมมาลลล))๙n๓๓หนยยยาางงง่่่าาาลงส๐๓๓กกวววมมมtมฝม)ยลhาาาทท่งง่ัากกกาาr่ี่ีปไไ((พพกมคควaดดททท..ศศ..รศศ้้นรร..x่ี่ี่ีไไไ๒๒(พพ..คัับบะดดดแ๔๔๑๑..)๑๑อ้ศศ.๓๓ศ้้้รรรมม๘๘..เ๑๑๒๒ตปป๓๓ย.ััับบบท๙๙๔๔๑าา๔ซออ11่โ๓๓๐๐-มม,,มมม๘มนน๗๗ศช––๓๓่ึง๙ีีดดเเาาา๐๐๙๙๓๓าพพ11ปพ์์ค๐มมม๗๗๒๒๕๕––กีียยีีีเเเไ๙––้มอ๓๓๙๙พพพงงม๒๕๕๓๓ท๓๓เเีีียยยา่ง๖๖รร––))่ด๙งงงไี่กืื่่ออ๓๓๓เเเดีท๖๖งงรรรัน)เเื่ื่่ือออร้ ่ีดดดไงงงบัีียยูเดเเเ((ดดดววหพพคคม้ดคคีีี..ยยย..ศศศศาม(ืืออวววพพ..ค๑๗๗..้ว๑๑๒๒มปปคคค.ือ๔๑๑.ศศ๘๘๔๔ยเเออ,,ืืือออเี..๐๒๒รร๙๙๓๓น๑นน๒๒พกื่่ื๐๗๗ออ๔๔๗๗ดด๘๔๔เเเม๐๖๖งง์์รรร๙๒๒๒ยี๓๓า––––ื่่ื่ือออ๗๗๗๔ั๗๗นงร๖๖๙๙๙๙๙งงง––))    ๙ ๖๙) สนิยาคม้าออกจากทางตะวนั ตกของ ((พคค๔๔๘...๒๒ศศศ๑๕๕...๓๓,๑๑๒๘๕,,๔๔๒๒ปปป๘๘๔๑๒๓๓๙๙อออ๘๘,๓๐๕,,๙๙นนน๗๗๕๕๘๒ดดด๗๗๐์์์–––๙๙ ๘๓๗๐) ((พคค๑๖๖...๑๘๘ศศศ๐๖๖...๑๕๕๑๑๒,,,๑๗๗๒๕๕ปปป๘๘๔๐๖๖๗๔๔อออ๘๘๓,,๒๔๔นนน๒๒๘๘๑ดดด๗๗์์์–––๒๒ ๙๓๐๓) (พค.ศ.ศ.๒.๔๑๓-๘ป๓๙อ1๐น–ด๙๓์ ๒๕–๙๓๓๖) ((พคค๘๑๘..๕๕๔.ศศศ,,,..๑๗๗.๐๒๒๑๑๒ปปป๔๑๑๐๗๗๘๘๔อออ,,๖๖๐๐๒๒๙๙๓นนน๐๗๗๔๔๗ดดด๐๖๖์์์ ––– ๖๙) สยอยาดสมรนิวมค้าออกจากเมอื งเชียงใหม่ ๘๗) ๙๐) ((พพคค....ศศศศ(..๒๒..ค๑๑๔๔.ศ๘๘๓๓ป.๙๙๑๑๑อ๑๑๑๐๐--๘น––๑๑๑ปป๙ด๓๓๔๔๔๙๙ออ์๐๕๕-----,,,นน๒๒๗๗๗ดด––๐๐๐๙๙๙์์๓๓๗๗๗๒๓๓๖๖))๙๓) ๖) ยอดสรินวมคา้ ออกจากเทมาืองงตเะชวียันงใตหกมข่อง ((พพคค....ศศศศ....๑๑๒๒ป๘๘๔๔อ๔๔๓๘๘๒๒๘๘น๒๔๒๕๕๘๘๑๑ด๕๓๕,,์๕๕––––,,,๒๗๒๒๒๘๘๓๓๙๙๗๐๐๗๗๙๙๙๐๐)) ((พพคค....ศศศศ....๑๑๒๒ป๘๘๔๔อ๑๑๖๕๖๘๘๓๓น๑๑๗๘๘๘๘๑๑ด๐๐๖๖๖์––––,,,,,๒๒๒๕๕๙๙๓๓๗๗๔๗๔๐๐๒๒๔๒๔๓๓)) ((พพคค....ศศศศ....๑๑๒๒ป๘๘๔๔อ๘๑๘๑๗๙๙๓๓น๔๕๔๕๑๔๔๗๗ด,,,,,์๒๐๒๐๒––––๗๗๐๐๗๖๖๙๙๐๖๖๐๖)) สสยยสสสออยยยนนินิิ าาาดดคคคมมมรร้้า้าาววอออมมอออกกกจจจาาากกกททเมาาืองงงตตเะะชววียนันั งใตตหกกมขข่อองง พ๒.ปศ๖อ.๔,๒๗น๒๔ด๕๒์,๒๘๙–๙ ๓๐ พ๔.ปศ๘อ.๖,๒๔น๘๔๒ด๖๓๐์,๕๑๔–๔ ๓๓ พ๑.ศ๐.ป๒๘อ๔,น๓๖ด๑๙์-๘–๓๕–๓๖ ๑พ๑ป.ศ๔อ๘.,น๒๔๕ด๔๒,์๒๓๗๗๖– ๙ สนิ คยา้ อนดํารเขวา้มจากพมา่ สนิ ค้านาํ เขา้ จากพมา่ (พค๒.ศ๖.,๑๒๗๘๔๔๘๒๒๕๘ – ๘๓๗๐) (พค๔.ศ๘.,๑๒๔๘๔๒๘๓๐๘๑ – ๙๓๐๓) (พค๑.ศศ๐.๒.๑๘๔,๘๓๖๙๑๙๐๘–๓๙๕๒–๙๓๓๖) ๑(พค๑.ศ๔.,๑๒๔๘๔๒๙๓๓๔๗ – ๖๙) (พค..ศศ..๑๒ป๘๔อ๘๒น๕๘ด์–– ๘๓๗๐) (พค..ศศ..๑๒ป๘๔อ๘๓น๘๑ด์–– ๙๓๐๓) (พค..ศศ.๒.๑๔๘๓ป๙๑อ๐น–ด๓๙์๕๒–๙๓๓๖) (พค..ศศ..๑๒ป๘๔อ๙๓น๔๗ด์ –– ๖๙) สสสมมนิินินคคคูลลู ้า้้าาคคนนน าา่่าําําํ เเเขขขขขออา้า้้าจจจงงาาาสสกกกนิินพพพมมมคคม่่า่าา้า้าูลสสคําาํ คค่าัญญั ขอๆๆงจจสาานิกกเเคมม(คอือืา้.ศงงส.มม๑๒๒๒ำ�ปปะะ๘๖๖๖คออลล๘,,,๗๗๗นนะะ๕ญั๔๔๔ดดแแ๒๒๒์์–หห๘ๆมม๗ง่ง่ )จททีี่่นนาําํากเเเขขม้้าา(คไไอื .ปปศง.ยย๑๔๔๔มังงัปป๘๘๘๘เเออะ๘,,,มม๔๔๔นน๘ือือล๒๒๒ดด๐๐๐งง์์–ะเเชช๙แียีย๐หงง)ใใมหหง่มมท่่ (น่ีค.ศำ� .เ๑๑๑๑ข๘๐๐๐ปปา้๙๘๘๘ออ๐ไ,,,นน๖๖๖ปดด๙๙๙๙์์๘๘๘ย๒ ัง๙เ๓ม) อื งเช(ียค.งศ๑๑๑.ใ๑๑๑๑ปปห๘๔๔๔ออ,,,๙มนน๔๔๔๔ดด๒๒๒่ ์์๓๓๓– ๖) มมลลูู คค่าา่ ขขอองงสสินินคคา้า้ สสาําํ คคญัญั ((พพคค..ๆๆ.ศศศป...อ๑๑๒๒จจน๘๘๔๔าาด๙๙๓๓์กก๐๐๓๓เเ))มมือืองงมมะะลล((พพคคะะ...ศศศปแแ...อ๑๑๒๒หหน๘๘๔๔ด๙๙๓๓มม์ ๒๒๕๕่่งง))ททน่ี่นี ําาํ เเขข้า้า((พพคคไไ..ปป.ศศศป...ยยอ๑๑๒๒นังัง๘๘๔๔ดเเ๙๙๓๓์มม๓๓๖๖ืออื)) งงเเชชยียี งงใใ((พพหหคค...ศศศมมป...อ๑๑๒๒่่ น๘๘๔๔ด๙๙๓๓์ ๔๔๗๗)) พ.ศ.๒๔๓๘ พ.ศ.๒๔๓๙ (พค.ศ.๑๒๘๔๙๓๕๘) (พค.ศ.๑๒๘๔๙๓๖๙) (ค.ศป.อ๑น๘ด๙์ ๕) (ค.ศป.อ๑น๘ด๙์ ๖) ผผสมโมผผสโขขลลออลลลลินินลููลหหิติตตติิงงคคคะะมมผผผโผขผสขโผมมขสโสผผผผผา่า่้้าลลล ีคีครรอออออลลลลลลลนนนิิิูลูลลลลล หหหววา่่าิิตติติติติตติ่ืนืนงงง คคออออคค มมะะะมมมผผผผผผผุตุุุตตตา่่าา้้า้ ๆๆ มีีคีคครรอออลลลลลลลสสสส 1ววาา่่่า ่ืนืน่นือออออออาาาาูล มมหหหหุตตุตุุตุตุุตต ไๆๆๆ คกกกกสสสสสสส ม รรรราาาาาาา่า ่มหหหหหหหรรรร ข มมมมีขกกกกกกก จจจจ อรรรรรรรอ้ าาาารรรรรรร งมกกกก มมมมมมม สไไขขฝฝจจจจจจจูล หห นน้าา้าาาาาาานิ ขมมยยกกกกกกก สส อฝฝฝไขขไไขคตัตั หหห นนน้้า้าางวว า้มมมยยย ์์สสส สพตตััตั  วววํา. ศ ์์์ ค .  ัญ๒   ๔ ๑๑๓๓๑ ๆ๓๓๔๔๒๒ ๓ป๕๕๗๗๑๑ ,,,,,((( อ๐๐๕๕๕๕พพพคคค,,,,,๔ ๙๙๖๖๖๖จ--๑๑๑๓๓๑๑น ...๒๒๑๑๑๑...๓๓๓๔๔๔๒๒๒ ศศศศศศ๙๙๔๔๐๐ปปป๕๕๕๗๗๑๑๑าด ๐๐๕๕๓๓(,,,,,,,,...... อออ๘๘๖๖๐๐๐๐๐๕๕๕๕๕๕๑๑๑์ค๒๒๒,,,,,,,ก ๙๙๙๖๖๖๖๖---นนน ๒๒๒๑๑๑๑๑๑๘๘๘๔๔๔. เ๙๙๙๔๔๐๐๐ศดดด ๐๐๐๕๕๓๓๕๓๙๙๙ม๓๓๓ ๘๘๘๖๖๐๐๐์์์. ๐๐๐๓๓๓๑ อื )))๘งม๙ะ๑ล) ๑๑๔๔๑๑๙๙ะ–๒๒๔๔ป๓๓๕๕๖๖,,แ๒๒,,,(((อ๐๐๒๒พพพคคคต,,,,,,๓๓๒๒๓๓--๑๑๑๑๔๔๑๑๑๙๙๙หน...๘๘๕๕...๒๒๒๔๔๔น้ศศศศศศ๑๑๑๑๕๕ปปป๔๔๓๓๓๕๕๖๖๖,,,ด๐๐๖๖๒๒๒,,,,,ม......ฉ๐๐๑๑๑๑อออ๐๐๐๒๒๒00๑๑์๒๒๒,,,,,,,,๓๓๓๒๒๓๓๓---๑๑๑นนนบง่๘๘๘๕๕๕๘๘๘๔๔๔๑๑๑๑๑๕๕๕๔๔๔ดดดท๐๐๐๖๖๖๙๙๙๓๓๓บั ๐๐๐๑๑๑๑๑000์์์ ๒๒๒๕๕๕น่ี )))าํ เข้าไ๒๒ป๔๙๕๙๑๓๔๓๑๕ป๕๕,,,,,,,(((พพพยอ๗๖๕๙๕๙๗๖๗๗คคค,,๗๗--๒๒...น...๙๔๓๘๘๐๔๓๙๐งั๓๔๕๓๔๓๙๔๑๙๑๕๕๑ศศศศศ๖๖ปปป๕๕ด๖๘๙๘๒๖๙๒๖เ...,,,,,,,,,,,,..๑๑อออ๗๙๕๖๖๖๗๗๗๕๕๙๙๗๗๑๑๑์ม,,๒๒๒๗๗---นนน๔๓๐๐๘๘๘๓๔๓๙๐๔๙๙๘๘๘๔๔๔อื๖๖ดดด๖๒๖๙๖๒๙๖๒๖๘๙๘๘๙๙๙๓๓๓๑๑์์์ง๓๓๓๖๖๖เ)))ชยี งให๑๑๔๑๔๑๔๙๔๙๖๖มป๓๒๑๒๓๑,,,,,(((อ๔๘๘๔๑๑พพพคคค,,,,,,่ ๒๐๐๒๗๗--๑๔๑๑๔๑๑๑น...๗๓๓๗๓๓...๖๔๙๙๔๙๔๖๖ศศศศศศ๔๘๘๖๖๔ปปป๑๓๒๒๒๑๓๑ด๐๖๐๖๐๐,,,,,,,,......๗๘๗๘๕๕อออ๔๑๘๔๑๑๘๘๔๑๑๑์๒๒๒,,,,,,,,๐๐๒๗๐๒๗๒---นนน๓๓๗๓๓๗๗๓๓๘๘๘๔๔๔๔๘๔๖๘๘๖๔ดดด๐๖๐๐๐๖๐๖๐๙๙๙๓๓๓๕๗๘๕๗๕๗๘์์์ ๔๔๔๗๗๗))) ๒๑๑๒๕๑๓๔๕๔๓๑ป๖๑๑๖๕๕,,,,,,(((อ๖๕๖๕๐๓๐๓พพพคคค,,,,๐๐๘๘๘๘๒๒๑๑๑น...๔๖๑๖๑๔๑๑...๔๓๓๑๓๕๔๑๕๔๑๕๐๐ศศศศศศ๕๕๙๙ปปป๑๖๖๑๑ด๕๕๕๗๗๗๓๗๓,,,,,,,,,,......๐๐๔๔อออ๓๖๕๐๖๖๓๐๓๕๐๕๑๑๑์๒๒๒,,,,,๐๐๐๘๘๘๘๘นนน๖๑๔๔๑๖๑๑๔๑๖๑๘๘๘๔๔๔๐๐๐๕๙๕๕๙ดดด๗๓๗๗๗๗๓๗๗๓๙๙๙๓๓๓๐๔๐๔๐์์์ ๕๕๕๘๘๘))) ๒๔๔๒๕๕๕๕๕ป๓๓๕๕๙๙๗๗,,,,,(((อ๐๐๘๘๘๘พพพคคค,,,,๔๔๖๖๒๗๒๗๔๒๔๒๒น...๔๔๖๖๘๘...๕๕๕๕๕๕๕๕๒๒๘๘ศศศศศศ๕๕๖๖ปปป๓๕๕๓๕ด๙๙๙๗๗๗๙๙๑๔๔๑,,,,,,,,......อออ๗๑๗๑๐๐๐๘๘๘๘๘๘๑๑๑์๒๒๒,,,,,๔๔๔๖๖๖๒๒๗๗๒นนน๔๔๔๖๘๘๘๖๖๘๘๘๔๔๔๒๒๒๘๘๘๕๖๖๕๕ดดด๙๙๙๔๑๑๑๔๔๙๙๙๓๓๓๗๗๑๗๑์์์ ๖๖๖๙๙๙)))

  สสินินคค้าา้ สสง่ง่ ออออกกสสํา�ำคคญั ญั จจาากกเชเชียยีงใงหใหมม่ไปไ่ ยปงั ยมังะมละะลแะหแมหง่ ม่ง 446 ภาคผนวก ๗ การคา้ ขายในมณฑลลาว สนิ คา้ พ.ศ.๒๔๓๓ พ.ศ.๒๔๓๕ พ.ศ.๒๔๓๖ พ.ศ.๒๔๓๗ พ.ศ.๒๔๓๘ พ.ศ.๒๔๓๕ (ค.ศ.๑๘๙๐) (ค.ศ.๑๘๙๒) (ค.ศ.๑๘๙๓) (ค.ศ.๑๘๙๔) (ค.ศ.๑๘๙๕) (ค.ศ.๑๘๙๖) ไม้สกั ปรมิ าณ มลู ค่า ปริมาณ มลู คา่ ปรมิ าณ มูลคา่ ปรมิ าณ มูลคา่ ปริมาณ มลู ค่า ปริมาณ มูลค่า วัว ควาย ล่อและลกู มา้ ปอนด์ ปอนด์ ปอนด์ ปอนด์ ปอนด์ ปอนด์ ผ้าทอ ทอ่ น ๖๒,๑๑๗ - ๖๓,๖๗๐ - ๕๒,๔๖๓ - ๖๓,๙๑๔ - ๕๕,๙๓๕ - ๕๐,๑๗๒ - ไหมดิบ ตัว ๒,๔๔๐ ๕,๔๖๐ ๙,๕๗๒ ๑๙,๐๘๐ ๔,๐๒๗ ๙,๙๒๐ ๑,๙๖๙ ๓,๘๓๘ ๒,๒๗๑ ๕,๘๘๖ สินค้า ๓๓๘ ๑,๐๓๕ อตุ สาหกรรม ๑,๐๕๙ ๘,๕๗๒ ๙๙๘ ๖,๒๓๗ ๒๒๕ ๒,๘๖๒ ๒๙๑ ๒,๖๕๑ ๓๓๓ ๑,๖๔๓ ๖๖ ๓๗๐ จากไหม หลา ๒๐,๑๘๖ ๑๖๒ ๓,๓๓๒ ๕๗ ๑๕,๕๕๕ ๒๓๙ ๒๖,๘๓๒ ๓๗๐ -- ของมีคา่ ปอนด์ ๓,๖๔๙ ๗๕๐ ๒,๒๔๐ ๓๖๔ -- -- สินค้าอน่ื ๆ หลา ๗๒๑ ๑๓๒ - ๑,๕๙๒ - ๑,๕๑๒ ๑๕,๒๘๗ ๑,๓๙๙ ๔,๔๘๐ ๔๖๙ ๔,๙๓๐ ๔๗๔ มลู คา่ ยอดรวม ๑๕,๗๙๔ ๑,๘๒๔ ๑๘,๘๗๖ ๒,๒๗๓ ๖๒๘ ๕๗ ไม่รวมไมส้ กั - ๑๗,๘๖๔ - ๒๑,๘๔๑ - ๑๓,๕๒๕ - ๑๘,๑๙๙ - ๑๖ - ๑๗,๒๑๐- - ๔๘ - ๒๕๙ - ๕๓๖ - ๖๒๖ - ๑๗๔ - ๓๖๔ - ๓๒,๙๖๐ - ๕๐,๘๖๐ - ๓๐,๘๖๗ - ๒๗,๔๔๗ - ๑๙,๕๒๕ - ๒๔,๓๐๔ การคา้ แบบคาราวานบริเวณภาคเหนือ ๑) ฮ่อ หรือกองคาราวานฮ่อชาวจีนมุสลิม๑ จากยูนาน ปกติจะไม่ได้นับรวมกับกอง คาราวานเทย่ี วกลับ จํานวนเฉล่ียของคาราวานที่มาถึงมณฑลลาวในแต่ละปีจนถึง พ.ศ.๒๔๓๖ (ค.ศ.๑๘๙๓) มีราว ๑๕ กอง และมีสัตว์ร่วมอยู่ในกองคาราวานกองละ ๑๕ ตัว ซ่ึงมีมูลค่าตั้งแต่ ๓,๐๐๐ ถึง ๓,๕๐๐ รุปี

หา้ ปใี นสยาม เล่ม ๑ 447 การคา้ แบบคาราวานบรเิ วณภาคเหนือ ๑) ฮอ่ หรอื กองคาราวานฮอ่ ชาวจีนมุสลิม๑ จากยูนาน ปกติจะไม่ได้นบั รวมกับกองคาราวานเที่ยวกลับ จ�ำนวนเฉล่ียของคาราวานท่ีมาถึงมณฑลลาว ในแตล่ ะปจี นถึง พ.ศ.๒๔๓๖ มรี าว ๑๕ กอง และมีสตั ว์รว่ มอย่ใู นกองคาราวาน กองละ ๑๕ ตัว ซึง่ มมี ูลค่าตง้ั แต่ ๓,๐๐๐ ถึง ๓,๕๐๐ รปู ี (ประมาณ ๒,๕๐๐ ปอนด์) ตัวเลขเหลา่ นล้ี ดนอ้ ยลงมากในปจั จุบนั การเดนิ ทางใช้เวลาเดนิ ทางไป เชียงตุงท้ังหมด ๓๓ วัน และใช้เวลาไปเชียงใหม่ ๑๕ วัน นับต้ังแต่นั้นก็เป็น ธรรมเนียมในการเดินทางไปมะละแหม่งเพื่อไปซ้ือผ้ามัสลิน ผ้าลินินอย่างบาง และสนิ คา้ อนื่ ๆ ทมี่ นี ำ้� หนกั เบา มกั มกี ารเดนิ ทางหลายเทยี่ วในฤดนู ี้ แตล่ ะเทย่ี ว มักจะใชเ้ วลา ๔๐ วนั และจากการทีเ่ ริม่ มีฝนจึงท�ำให้กองคาราวานตอ้ งเรมิ่ มุ่ง หน้ากลับไปตอนเหนอื พร้อมดว้ ยสนิ คา้ ผา้ ทอ รังนกท่ีรับประทานได้จากมะละ แหม่งและพลูจากเชียงใหม่ มีเสน้ ทางแปรเปลี่ยนอยู่ไม่กีส่ ายทีแ่ วะไปทางนา่ น และแพรจ่ นกระทง่ั ถงึ ดา้ นทศิ ตะวนั ออก การคา้ ขายกำ� ลงั ลดจำ� นวนลงอนั เนอื่ ง มาจากกองคาราวานสว่ นใหญเ่ ดนิ ทางเลยี้ วจากเชยี งตงุ ไปยงั รฐั ฉานขององั กฤษ จากตรงนด้ี เู หมอื นวา่ ความพยายามทจี่ ะกระตนุ้ การคา้ ขายตรงระหวา่ งจนี และ พม่าก�ำลังจะผลิดอกออกผลอย่างจริงจัง ดูได้จากจ�ำนวนกองคาราวานท่ีเดิน ทางมาถงึ เชียงใหม่ใน พ.ศ. ๒๔๓๙ ๒) กองคาราวานววั ควายของชาวฉาน จากเชียงตงุ และรฐั ฉานอ่นื ๆ จ�ำนวนโดยเฉลยี่ ของววั ควายทเี่ ดินทางมาถงึ ในแตล่ ะปีอยู่ท่ปี ระมาณ ๓๕ กอง คาราวานพร้อมด้วยสัตว์จ�ำนวน ๑๕๐ ตัว และมีมูลค่าของสินค้าแต่ละชนิด ประมาณ ๓,๐๐๐ รูปี สนิ ค้าเหล่านปี้ ระกอบด้วยนำ้� มันเคลือบเงาและกล่องทา น้�ำมันเคลือบเงา ผา้ ฝ้ายของชาวฉาน ดาบ มดี พรกิ ไทยอยา่ งเลว ยอดรวมของ มูลค่าสินค้าน�ำเข้าโดยเฉล่ียประมาณ ๕,๒๐๐ ปอนด์ บางส่วนคืบหน้าลงไป จนถึงมะละแหม่ง และบางส่วนไปยังล�ำปาง แพร่ และสุโขทัยบ้างก็ไปทางใต้ ของมณฑลลาว สินค้าออกท่ีพวกเขาน�ำไปก็คือ กะปิ ปลาแห้ง หมาก ฯลฯ ๑ เป็นชาวมสุ ลิมทมี่ ีถน่ิ กำ� เนดิ ในจนี และตุรกี อาศยั อยูต่ ามบริเวณพรมแดนประเทศพมา่ และจีน – สวป.

448 ภาคผนวก ๗ การคา้ ขายในมณฑลลาว การค้าขายน้ที ้ังๆ ทม่ี สี ภาพเงื่อนไขของเส้นทางท่ที ุรกันดาร แตก่ ็ก�ำลงั มอี ตั รา ทเ่ี พม่ิ สงู ขึ้น โคถกึ แต่ละตวั จะบรรทุกนำ้� หนกั ต้งั แต่ ๙๐ ปอนด์ ถงึ ๑๑๐ ปอนด์ และมีมูลค่า ๒๕ ถึง ๓๐ รูปี ๓) ชาวฉานและตองสู (ตองตู) เป็นลกู หาบที่ได้รับการว่าจ้างเขา้ มา ชว่ ยงานในกองคาราวานโคถกึ เปน็ จำ� นวนมาก พวกนจี้ ะบรรทกุ สมั ภาระนำ้� หนกั ต้งั แต่ ๕๐ ปอนด์ถึง ๗๐ ปอนด์ นอกจากน้นั กม็ ีนำ้� หนกั ข้าวของของพวกเขา อีกตา่ งหาก และจะไดร้ ับค่าแรงต้ังแต่ ๑๕ ถงึ ๒๐ รูปี สำ� หรับการเดินทางเป็น เวลา ๔๐ วนั รฐั บาลสยามไดท้ ำ� การระงบั ภาษนี ำ� เขา้ สนิ คา้ ทกุ ประเภททบี่ รเิ วณชายแดน รฐั ฉาน และพมา่ แตต่ ราบใดทก่ี ารตดิ ตอ่ สอื่ สาร2 ยงั ยากลำ� บากและยงั ไมส่ ามารถ คาดหวงั ถงึ อตั ราการเตบิ โตขนาดใหญข่ องสนิ คา้ ทม่ี รี าคาแพง3 ได้ ทง้ั ยงั มคี วาม จ�ำเป็นในการจ�ำกัดปริมาณสินค้าท่ีมีจ�ำนวนน้อยรวมท้ังสินค้าที่มีปริมาณและ มลู คา่ ทส่ี ูงกว่านน้ั อยู่มาก กองคาราวานทไ่ี ดม้ โี อกาสเดนิ ทางผา่ นมาไมก่ คี่ ณะซง่ึ เคยไดเ้ ดนิ ทางจาก เมอื งหลวงพระบางมาจนถงึ เมอื งเชยี งใหม่พรอ้ มด้วยผา้ ไหม ยางก�ำยาน และ ไขป่ ลาบึก ไดห้ ายไปจนเกอื บจะหมดนบั ตง้ั แต่ พ.ศ. ๒๔๓๖ ๔) การคา้ ขายทางเรอื กบั กรงุ เทพฯ สนิ คา้ นำ� เขา้ ในจำ� นวนทม่ี ากมาย กวา่ สินคา้ เข้าท่สี ง่ ไปยังเมอื งเชยี งใหม่และมณฑลลาวอ่นื ๆ เดนิ ทางมาตามเสน้ ทางท่ีเทียบกันแล้วมีราคาถูกแต่ว่ามีหนทางท่ียืดยาวกว่า การเดินทางเท่ียว หนึ่ง ๆ ใชเ้ วลา ๗ วัน ในระดบั นำ้� สูงสว่ นในหนา้ แล้งต้องใชเ้ วลา ๔ ถงึ ๕ เดือน ซงึ่ สนิ คา้ นำ� เขา้ ของเมอื งเชยี งใหมท่ ไี่ ดม้ าจากการคา้ ตามเสน้ ทางนม้ี มี ลู คา่ ดงั ตอ่ ไปนี้ 2 แนวคดิ ทด่ี เี ก่ียวกบั เรื่องความยากลำ� บากของเสน้ ทางตา่ ง ๆ ดเู หมอื นจะรวบรวมไวโ้ ดยได้ขอ้ มูลมาจากรายงานของ มสิ เตอรเ์ บค็ เกต็ รือ่ ง รายงานเรอื่ งการคา้ ของเมอื งเชยี งใหม่ พ.ศ. ๒๔๓๙ (ค.ศ.๑๘๙๖) – ตน้ ฉบับ 3 อตั ราค่าขนสง่ โดยกองคาราวานจากพม่าไปยังเมืองเชยี งใหม่จะเป็น ๔ ถึง ๕ เท่าของท่ีขนส่งโดยใช้เรือจากกรุงเทพฯ – ต้นฉบับ

ห้าปใี นสยาม เลม่ ๑ 449 มว้ นดา้ ยและเสน้ ด้าย ๒๗,๐๐๐ ปอนด์ เกลือ ๕,๐๐๐ ปอนด์ เสือ้ เชิรต์ สขี าว ๑๖,๐๐๐ ปอนด์ สนิ ค้าอตุ สาหกรรมไหม ๓,๐๐๐ ปอนด์ สินคา้ อตุ สาหกรรมฝา้ ย ๒๖,๐๐๐ ปอนด์ ภาพพมิ พส์ ี ๓,๐๐๐ ปอนด์ ปลาแห้งและปลาเคม็ ๑๒,๐๐๐ ปอนด์ ผา้ ตุรกสี แี ดง ๓,๐๐๐ ปอนด์ รวม ๙๕,๐๐๐ ปอนด์ สินค้าสัพเพเหระได้แก่น้�ำมันก๊าด เครื่องเหล็ก ตะเกียงและไม้ขีดไฟ (เป็นสินค้าจากญป่ี ุน่ ) สีสังเคราะห์ ปนื และกระสนุ ดินด�ำ แผ่นทองค�ำ มยี อด รวมเป็นมลู คา่ ประมาณ ๑๕๐,๐๐๐ ปอนด์ การส่งออกทส่ี �ำคัญโดยใช้เสน้ ทาง นน้ี อกจากไมส้ กั แลว้ กม็ ี ครงั่ แทง่ สเี สยี ด ซง่ึ ก�ำลงั มจี ำ� นวนเพมิ่ ขนึ้ โดยปกตแิ ลว้ ส�ำหรับท่ีเชียงใหม่จะน�ำมาเคี้ยวกับหมาก นอกจากนั้นก็มีไม้ประดู่ ไม้ฝาง ไม้ซีดาร์ ไมโ้ รส ไมม้ ะเกลอื และผลผลิตจากปา่ ชนิดอืน่ ๆ