7 thoi quen de thanh dat - Stephen R.Covey

100 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANÂ H ÀATÅ thên. Àoá laâ nguyïn nhên vò sao con ngûúâi chiïmë lônh àûúåc moåi thûá trïn thïë giúiá vaâ coá nhûnä g bûúcá tiïnë khöng ngûnâ g tûâ thïë hïå naây sang thïë hïå khacá . Vaâ àoá cunä g laâ lyá do taåi sao chuáng ta coá thïí àaná h giaá vaâ hoåc têpå àûúcå kinh nghiïmå cuaã ngûúâi khacá , cunä g nhû taåo ra hoùcå tûâ boã nhûnä g thoái quen cuaã mònh. Chuná g ta khöng phaiã laâ àiïuì maâ chuná g ta camã thêyë . Chuná g ta khöng phaiã laâ têm tranå g chuná g ta àang mang. Chuná g ta cunä g khöng phaiã laâ caiá maâ chuná g ta nhênå thûcá . Chuná g ta coá khaã nùng tû duy vïì camã xucá , têm traång, vaâ yá nghô, coá khaã nùng tûå nhêån thûcá , vaâ chñnh àiïìu naây àaä taách chuná g ta ra khoiã con ngûúiâ mònh vaâ ra khoãi thïë giúái àöång vêtå àïí xem xetá cacá h chuná g ta nhòn nhênå vïì baãn thên mònh. Àoá laâ mö thûác baãn ngaä – mö thûcá quan troång nhêtë , cú baãn nhêët cuaã sûå thaânh àatå . Noá coá aãnh hûúnã g khöng chó àïnë thaái àöå vaâ haânh vi cuãa chuná g ta maâ conâ àïën cacá h chuáng ta nhòn nhêån ngûúâi khaác. Noá laâ “têëm banã àöì” chi phöëi baãn chêët cú baãn cuãa con ngûúiâ . Thêtå vêyå , chó khi quan têm àïnë cacá h nhòn nhênå banã thên (vaâ cacá h chuná g ta nhòn ngûúiâ khacá ) thò chuná g ta múiá coá thïí hiïíu àûúåc caách nhòn vaâ caãm nhênå cuaã ngûúâi khacá vïì hoå vaâ thïë giúiá cuaã hoå. Nïuë khöng, chuná g ta seä coá thaânh kiïën àöëi vúiá haânh vi cuaã hoå vaâ xem hanâ h vi cuaã chuná g ta laâ khacá h quan. Àiïìu naây seä laâm hanå chïë àaáng kïí tiïìm lûåc cuaã baãn thên vaâ khaã nùng giao tiïëp vúiá ngûúâi khacá . Nhûng nhúâ khaã nùng àùåc biïåt cuaã con ngûúâi laâ sûå tûå nhênå thûcá nïn chuáng ta coá thïí xem xeát mö thûác cuãa mònh àïí xaác àõnh xem chuáng laâ thûcå taiå - dûaå trïn cú súã nhûnä g nguyïn tùcæ - hay chuná g phuå thuöcå vaâo àiïuì kiïån vaâ hoaân caãnh.

1017 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THAN H ÀATÅ 1. LÙNG KÑNH XAÄ HÖIÅ Nïuë chuná g ta nhòn banã thên thöng qua lùng kñnh xaä höåi - theo mö thûcá xaä höåi àûúng thúiâ hay theo caác yá kiïnë , nhênå thûcá vaâ mö thûcá cuaã nhûnä g ngûúiâ xung quanh - thò chuná g ta chùnè g khacá naoâ hònh anã h phanã chiïuë trong phoâng cûúâi taiå cacá lïî höiå . “Banå chùèng bao giúâ àuná g giúâ caã!” “Taåi sao con khöng bao giúâ ngùn nùpæ àûúcå nhó?” “Baån phaiã laâ mötå nghïå sô múiá xûná g!” “Töi khöng tin laâ anh àaä thùnæ g!” “Àiïuì nayâ thêtå àún giaãn. Taiå sao anh/chõ laåi khöng hiïuí ?” Thïë àêyë ! Nhûäng hònh anã h vïì chuná g ta thu àûúcå tûâ xung quanh thûúnâ g rúâi raåc vaâ khöng cên àöëi. Chuáng thûúâng laâ nhûnä g lúiâ nhêån xeát theo kiïuí phonã g àoaná vïì nhûnä g gò àang diïnî ra, xoay quanh nhûnä g möië quan têm vaâ sûå húâi húåt trong caách nhòn cuãa ngûúâi àûa ra thöng tin hún laâ phanã aná h chñnh xacá sûå thêtå . Sûå phanã aná h cuaã mö thûcá xaä höiå àûúng thúiâ cho thêyë banã chêët con ngûúiâ àûúåc quyïët àõnh phêìn lúán búãi àiïuì kiïnå vaâ hoanâ caãnh sönë g. Thûâa nhêån vai troâ quyïtë àõnh cuaã àiïuì kiïån sönë g vaâ cho rùçng mònh khöng thïí naoâ kiïím soatá àûúåc sûcá anã h hûúnã g cuãa noá laâ mötå quan àiïím, mötå “têmë banã àö”ì hoanâ toanâ khacá . Thûcå ra coá ba loaiå “baãn àö”ì xaä höiå - ba hoåc thuyïtë vïì chuã nghôa têtë àõnh - àûúcå thûaâ nhênå röång raäi, àöåc lêåp hoùåc kïtë húåp, àïí giaãi thñch banã chêtë con ngûúâi. Àoá la:â Thuyïtë Quy àõnh Di truyïnì cho rùçng baãn chêët con ngûúâi

102 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THAN H ÀATÅ àûúåc di truyïnì tûâ töí tiïn. Àoá laâ lyá do vò sao baån coá phêmí chêtë , tñnh cacá h nhû thïë nayâ maâ khöng phaiã thïë khacá . Hay noiá caách khaác, tñnh caách cuaã öng baâ baån hiïån diïnå trong nhiïîm sùæc thïí (ADN) cuaã banå . Thïm vaâo àoá, banå thuöcå nhomá dên töcå naoâ thò banã chêtë cuaã banå thuöcå vïì banã chêtë cuãa dên töåc ào.á Thuyïtë Quy àõnh Têm lyá vïì cú baãn cho rùnç g banã chêtë cuaã banå laâ do cha meå baån taoå ra. Nhûäng gò baån àûúcå dûúäng ducå tûâ thúâi thú êëu seä àùtå nïìn moáng cho nhûnä g khuynh hûúáng caá nhên vaâ caá tñnh cuaã banå . Chùnè g hanå , banå ngaiå ngunâ g khi àûná g trûúác àaám àöng, àoá laâ vò cacá h cha meå banå àaä daåy döî baån; hay khi lamâ sai àiïuì gò, baån caãm thêëy mònh coá löîi khuãng khiïëp, àoá laâ vò banå “nhúá laåi” nhûnä g töín thûúng do hònh phatå maâ banå àaä traiã qua… Thuyïtë Quy àõnh Möi trûúnâ g cho rùnç g súã dô baån trúã thanâ h con ngûúâi nhû thïë nayâ laâ do sûå tacá àönå g cuãa “ngoaåi canã h” - sïpë cuaã banå , vú/å chönì g banå , beâ banå , hoùcå do hoanâ canã h kinh tïë cuaã caá nhên vaâ gia àònh banå , vaâ caã caác chñnh saách quöcë gia. Ai àoá hoùcå àiïuì gò àoá phaãi chõu tracá h nhiïmå vïì banã chêtë con ngûúiâ banå chûá khöng phaiã laâ banå . Caã ba “têmë banã àö”ì nïu trïn àïìu dûaå vaoâ lyá thuyïët phanã xaå coá àiïìu kiïån cuãa Pavlov (trong thñ nghiïåm vúái caác con cho)á . YÁ tûúãng cú banã úã àêy laâ chuáng ta àûúcå taåo àiïìu kiïån àïí phanã ûná g laåi mötå tacá nhên kñch thñch naâo àoá bùnç g möåt caách àùcå biïåt naâo ào.á Kñch thñch Phanã ûná g Nhûäng “baãn àö”ì cuãa caác thuyïtë têët àõnh naây mö taã

1037 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANÂ H ÀATÅ “biïn giúái lanä h thöí” möåt cacá h àuná g àùnæ vïì mùtå chûcá nùng vaâ chñnh xaác àïën mûác naoâ ? Nhûnä g têëm gûúng naây phanã chiïëu baãn chêtë con ngûúiâ ra sao? Liïåu chuáng coá trúã thanâ h nhûnä g lúâi tiïn àoaán tûå thûcå hiïnå khöng? Liïuå chuáng coá dûåa trïn caác nguyïn tùcæ maâ chuáng ta coá thïí vêån duång vaoâ chñnh banã thên mònh? 2. GIÛAÄ NHÊN TÖË KÑCH THÑCH VAÂ PHANÃ ÛNÁ G LAÂ GÒ? Àïí traã lúiâ caác cêu hoãi nïu trïn, töi muöën chia seã vúái cacá banå cêu chuyïnå coá tñnh chêtë xucá tacá cuãa Viktor Frankl. Frankl, möåt nhaâ têtë àõnh hoåc ngûúâi Do Thaiá theo trûúâng phaiá têm lyá hocå Freud, cho rùçng bêët cûá àiïìu gò xayã ra vúiá baån khi coân treã seä àõnh hònh caá tñnh vaâ nhên caách cuaã baån, seä chi phöëi cú banã toanâ böå cuöåc àúâi banå . Nhûäng giúái hanå vaâ cacá thöng söë cuaã cuöcå àúiâ baån àaä àûúåc xaác lêpå vaâ coá thïí noiá , banå khöng thïí naoâ thay àöií àûúcå . Frankl cunä g laâ mötå nhaâ têm thêìn hocå . Öng tûâng bõ giam trong caác traåi têåp trung cuaã Àûác quöcë xaä, núi öng phaãi chûáng kiïën nhûnä g haânh àöång ghï túmã cuaã bonå phatá xñt. Cha meå, em trai vaâ vúå cuãa öng àïuì chïtë trong traåi têåp trung. Caã gia àònh chó coân laåi cö em gaái vaâ öng. Banã thên öng àaä phaãi chõu àûång nhiïuì cûåc hònh vaâ öng khöng biïtë mònh bõ seä bõ àûa vaâo loâ hoãa thiïu hay may mùnæ nùmç trong söë nhûäng ngûúiâ “àûúåc söëng” àïí laâm cöng viïcå khiïng xacá hoùcå xuác tro nhûnä g ngûúâi xêëu sö.ë Mötå ngaây noå, khi àang trênì truöìng mötå mònh trong phoâng giam nhoã, öng bùæt àêìu nhêån thûcá ra àiïìu maâ sau nayâ öng goåi laâ “sûå lûåa chonå cuöië cuâng trong cacá quyïnì tûå do cuãa con ngûúiâ ” - sûå lûåa chonå maâ bonå cai ngucå quöëc xaä khöng bao giúâ cûúpá ài àûúåc.

104 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANÂ H ÀATÅ Frankl cho rùçng, boån chuáng coá thïí kiïím soaát hoaân toaân möi trûúâng söëng cuaã öng, coá thïí laâm bêtë cûá àiïuì gò chuáng muöën trïn thên thïí öng, nhûng laâ mötå con ngûúâi biïët tûå nhêån thûác, öng coá thïí nhòn hoaân canã h cuaã mònh tûâ goác àöå cuãa möåt ngûúâi quan satá bïn ngoaâi. Tûå öng coá thïí quyïët àõnh têët caã nhûnä g chuyïnå àang xayã ra coá aãnh hûúnã g àïën baãn thên öng hay khöng vaâ nïëu coá thò noá aãnh hûúnã g úã mûác àöå naâo. Giûäa nhûnä g àiïìu àaä xayã ra vúái öng (nhên töë kñch thñch) vaâ phanã ûná g cuãa öng àöië vúái chuáng laâ sûå tûå do hay quyïnì lûåa chonå phaãn ûáng. Bùçng kinh nghiïåm söëng, Frankl hònh dung vïì mònh trong cacá hoanâ canã h khaác nhau. Chùèng hanå öng seä lïn lúpá gianã g baiâ cho sinh viïn sau khi ra khoãi traåi têpå trung. Öng seä giaãng nhûnä g baâi hocå maâ mònh àaä àucá kïët àûúcå trong suöët quaäng thúâi gian bõ tuâ àayâ . Thöng qua sûå reân luyïån trñ ocá , tònh camã vaâ tinh thênì nhû vêyå , chuã yïuë bùnç g trñ nhúá vaâ sûå tûúnã g tûúnå g, öng àaä luyïån têåp àïí coá àûúåc sûå tûå do cho chñnh mònh. Coá thïí boån cai ngucå àang raão bûúác qua laiå ngoaiâ xaâ lim kia coá nhiïìu tûå do vïì thên thïí vaâ nhiïuì sûå lûåa choån hún öng, nhûng öng laåi coá àûúcå sûå tûå do vïì tinh thêìn vaâ sûcá manå h bïn trong àïí thûåc hiïån nhûäng lûaå choån cho tûúng lai cuaã mònh. Öng trúã thanâ h nguönì camã hûná g cho nhûnä g ngûúiâ xung quanh, thêmå chñ mötå söë cai nguåc cunä g ngûúnä g möå öng. Öng giuáp ngûúiâ khaác tòm ra yá nghôa cuöcå söëng trong nöiî àau bõ hanâ h haå do hoaân caãnh tuâ àayâ . Frankl àaä sûã dunå g khaã nùng thiïn phuá cuãa con ngûúiâ vïì sûå tûå nhêån thûác àïí khamá phaá ra mötå nguyïn tùæc cú baãn trong baãn chêtë con ngûúâi: Giûaä kñch thñch vaâ phanã ûáng laâ quyïìn tûå do lûåa choån phaãn ûná g cuãa con ngûúiâ .

1057 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANÂ H ÀATÅ Trong sûå tûå do lûåa chonå laâ nhûnä g khaã nùng thiïn phuá maâ chó con ngûúiâ múái coá. Ngoaiâ sûå tûå nhênå thûcá , chuná g ta conâ coá trñ tûúnã g tûúnå g - khaã nùng saná g taoå ngoaiâ thûcå tiïnî . Chuná g ta conâ coá yá thûcá - sûå hiïíu biïët sêu sùcæ vïì caái àuáng caái sai, vïì cacá nguyïn tùæc chi phöëi haânh vi, vaâ vïì mûác àöå phuâ húåp cuãa suy nghô vaâ haânh àönå g cuaã chuáng ta àöië vúái caác nguyïn tùæc àoá. Chuáng ta cuäng conâ coá yá chñ àöåc lêåp - laâ khaã nùng hanâ h àöång dûaå trïn cú súã cuãa sûå tûå nhênå thûác maâ khöng chõu anã h hûúnã g cuaã cacá yïuë töë khacá . Ngay caã nhûnä g àönå g vêtå thöng minh nhêtë cunä g khöng coá àûúcå nhûnä g khaã nùng thiïn phuá nayâ . Noiá theo ngön ngûä maáy tñnh thò chuáng àûúåc “lêåp trònh” bùçng baãn nùng va/â hoùcå bùnç g sûå luyïnå têpå . Chuná g coá thïí àûúcå luyïnå têpå àïí coá tracá h nhiïmå , nhûng khöng thïí luyïnå têpå àïí chõu tracá h nhiïmå vïì viïcå huênë luyïnå ào.á Noiá cacá h khacá , chuná g khöng thïí àiïuì khiïní , khöng thïí thay àöií àûúcå viïcå chûúng trònh hoaá vaâ thêmå chñ cunä g khöng biïtë àûúcå àiïuì ào.á Nhûng vúiá con ngûúiâ thò khaác. Nhúâ coá nhûäng khaã nùng thiïn phu,á chuáng ta coá thïí viïtë ra caác chûúng trònh múiá cho mònh möåt cacá h hoaân toaân khacá vúiá cacá banã nùng vaâ sûå luyïnå têåp cuãa mònh. Àoá laâ lyá do vò sao khaã nùng cuaã àönå g vêtå tûúng àöië hanå chï,ë coân khaã nùng cuaã con ngûúiâ laâ vö tênå . Nhûng nïëu söëng nhû cacá con vêåt, chó dûaå vaâo banã nùng, hoaân canã h vaâ cacá àiïìu kiïån sönë g, thò khaã nùng cuãa chuáng ta cunä g seä bõ hanå chïë. Mö thûcá cuaã chuã nghôa têtë àõnh xuêët phatá tûâ viïcå nghiïn cûuá cacá loaiå àönå g vêtå (chuöåt, khó, böì cêu, cho…á ) vaâ nhûnä g ngûúiâ bõ chûná g röië loanå thênì kinh hay mùæc bïånh têm thênì . Trong khi nhûäng nghiïn cûáu nayâ coá thïí àaáp ûáng möåt söë tiïu chñ nhêët àõnh cuãa mötå vaâi nhaâ nghiïn cûuá do noá coá thïí ào lûúnâ g vaâ dûå àoaán àûúcå , thò lõch sûã loaiâ ngûúiâ vaâ sûå tûå

106 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANÂ H ÀATÅ nhênå thûcá cuaã chuná g ta giupá chuná g ta nhênå ra “têmë banã àöì” naây chùnè g mö taã möåt khu vûcå laänh thöí naoâ caã. Nhûäng khaã nùng àùåc biïåt chó coá úã con ngûúiâ êëy nêng chuáng ta vûúåt ra khoiã thïë giúiá àöång vêtå . Sûå luyïån têpå vaâ phatá triïní nhûnä g khaã nùng thiïn phuá giuáp chuná g ta coá thïm sûác maånh àïí hoanâ thiïån caác tiïìm nùng cuaã mònh. Nùmç úã võ trñ giûaä sûå kñch thñch vaâ phanã ûná g laâ sûcá manå h lúná nhêtë cuaã chuná g ta: quyïìn tûå do lûaå chonå . 3. ÀÕNH NGHÔA “TÑNH CHUÃ ÀÖÅNG” Àïí khaám phaá nguyïn tùæc cú baãn vïì baãn chêët con ngûúâi, Frankl àaä mö taã möåt “banã àöì” banã thên chñnh xaác. Tûâ àoá, öng bùtæ àêìu phaát triïín thoái quen àêìu tiïn vaâ cú baãn nhêtë cuaã mötå con ngûúâi thaânh àatå trong moiå hoaân canã h, àoá laâ thoiá quen luön úã thïë chuã àönå g. Thuêtå ngûä tñnh chuã àönå g trúã nïn khaá phöí biïnë trong nganâ h quanã trõ hocå , nhûng khöng dïî tòm thêëy trong moåi cuönë tûâ àiïín. Khöng chó coá nghôa àún thuênì laâ sûå chuã àöång, tñnh chuã àönå g conâ mang yá nghôa vïì tû cacá h con ngûúiâ , vïì tracá h nhiïåm vúái cuöåc àúiâ . Haânh vi laâ kïtë quaã cuãa nhûnä g quyïët àõnh àûa ra, khöng chõu anã h hûúnã g búiã hoanâ canã h nïn chuáng ta cênì chuã àöång vaâ coá tracá h nhiïåm laâm cho moåi viïåc trúã nïn hiïåu qua.ã Ngûúåc laåi, nïuë cuöcå söëng cuaã chuná g ta phuå thuöcå vaoâ àiïìu kiïnå vaâ hoanâ caãnh thò löiî thuöcå vïì chuná g ta, vò chuáng ta àïí cho nhûäng sûå viïcå khaách quan àiïìu khiïín möåt caách coá yá thûác. Khi àûa ra sûå lûaå chonå , ngûúiâ ta dïî bõ möi trûúnâ g vêtå chêtë quanh mònh tacá àönå g ngûúcå trúã laiå . Nïuë thuênå lúiå , hoå seä camã thêyë dïî chõu, kïtë quaã cöng viïcå tötë , vaâ ngûúcå laiå . Nhûnä g ngûúiâ luön úã thïë chuã àönå g coá thïí taoå ra sûå cên bùnç g

1077 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANÂ H ÀATÅ cho mònh. Àöië vúiá ho,å duâ àiïuì kiïnå khacá h quan suön seã hay trúã ngaiå thò têm tranå g vaâ cöng viïcå cuaã hoå cunä g vênî tiïnë triïní . Vò hoå àûúcå thucá àêyí búiã giaá trõ cuaã banã thên. Nïuë giaá trõ àoá quyïtë àõnh chêtë lûúnå g cuaã cöng viïcå thò bêtë kyâ hoanâ canã h naoâ cunä g khöng thïí gêy anã h hûúnã g àïnë àiïuì ào.á Kñch thñch Quyïnì tûå do Phanã ûná g lûaå chonå Tûå YÁ chñ nhênå àöåc lêåp thûcá Lûúng têm Trñ tûúnã g tûúång MÖ HÒNH TÑNH CHUÃ ÀÖÅNG Nhûäng ngûúâi thuå àöång – luön chõu sûå chi phöië tûâ bïn ngoaâi – thûúâng bõ anã h hûúnã g búiã möi trûúâng xaä höiå , hay conâ goiå laâ “àõnh kiïën xaä höiå ”. Khi ngûúâi khaác àöië xûã töët vúái hoå, hoå caãm thêëy vui; nhûng khi ngûúiâ khaác àöëi xûã khöng töët, hoå liïnì lui vïì thïë phoâng thuã hoùcå chöëng àúä. Hoå xêy dûång cuöåc söëng tònh caãm cuãa mònh dûåa vaâo haânh vi cuaã ngûúâi khaác vaâ nhùæm vaâo nhûúåc àiïím cuãa ngûúiâ khacá àïí chi phöië ho.å Ngûúâi chuã àönå g coá khaã nùng àùåt giaá trõ lïn trïn caãm xucá . Hoå àûúcå thucá àêyí búiã caác giaá trõ àaä àûúåc suy nghô thêuë àaoá , chonå loåc, vaâ tiïpë thu. Conâ nhûnä g ngûúiâ bõ àönå g thûúnâ g bõ aãnh hûúnã g búãi tònh camã , hoanâ caãnh, àiïuì kiïån vaâ

108 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANÂ H ÀATÅ möi trûúâng söëng. Tuy nhiïn, ngûúâi chuã àönå g vênî bõ taác àöång búãi nhûäng kñch thñch bïn ngoaâi, bêët kïí vïì mùtå vêåt chêët, xaä höiå hay têm ly.á Nhûng phaãn ûná g cuaã ho,å duâ coá yá thûcá hay vö thûcá , luön luön laâ sûå lûaå chonå hay phanã ûná g dûaå trïn cú súã giaá trõ. Theo Eleanor Roosevelt, “Khöng ai coá thïí lamâ töní thûúng baån nïëu baån khöng àöìng yá”. Conâ Gandhi noiá : “Hoå khöng thïí lêëy ài sûå tûå tronå g cuaã chuná g ta nïëu chuáng ta khöng cho hoå caái quyïìn àoá”. Chñnh sûå tûå nguyïån cho phepá hay àönì g tònh cuaã chuná g ta khiïnë chuná g ta àau khöí hún nhiïuì so vúiá banã thên sûå viïåc xaãy ra. Töi thûaâ nhênå rùnç g àêy laâ àiïuì khoá chêpë nhênå vïì mùtå tònh camã , àùcå biïtå nïuë chuná g ta cûá kïí lïí vïì nöiî bêtë hanå h cuaã mònh hïtë ngayâ nayâ sang ngayâ khacá , àöí löiî cho hoanâ canã h hay hanâ h vi cuaã ngûúiâ khacá . Nhûng khöng ai coá thïí noiá “Töi coá sûå lûaå chonå khacá ” cho àïnë khi hoå thûaâ nhênå mötå cacá h sêu sùcæ vaâ thanâ h thêtå rùnç g: “Söë phênå cuaã töi ngayâ höm nay chñnh laâ do sûå lûaå chonå cuaã töi ngayâ höm qua”. Coá möåt lênì taåi Sacramento, khi töi àang noái chuyïnå vïì àïì taiâ tñnh chuã àöång thò mötå ngûúiâ phuå nûä trong söë cûã toåa àûná g lïn phaát biïíu möåt cacá h rêtë kñch àönå g. Moåi ngûúâi quay sang nhòn, cö êëy nhû sûcå tónh, luáng tuná g vaâ vöiå ngöìi xuöëng. Nhûng hònh nhû cö khöng thïí kiïìm chïë àûúåc camã xucá vaâ tiïëp tuåc baân luênå vúái nhûnä g ngûúiâ ngöìi xung quanh. Töi camã thêyë noná g loâng muöën giúâ nghó àïën nhanh àïí tòm hiïuí xem àiïìu gò àaä xayã ra vúái cö. Giúâ giaãi lao, töi bûúác xuöëng vaâ hoiã cö coá muöën chia seã àiïuì gò khöng. Vaâ cö àönì g yá kïí cho töi nghe cêu chuyïån cuaã mònh. “Öng khöng thïí hiïuí chuyïnå gò àaä xayã ra vúiá töi àêu! Töi laâ mötå y ta.á Töi àang chùm socá mötå ngûúiâ bïnå h bêtë hanå h

1097 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THAN H ÀATÅ vaâ vö ún nhêtë tûâ trûúcá àïnë nay. Bêtë cûá àiïuì gò töi lamâ , anh ta cunä g khöng cho laâ àu.ã Anh ta khöng bao giúâ biïtë camã ún, cunä g khöng cênì biïtë töi àang lamâ nhiïmå vuå cuaã mònh. Anh ta luön kïu ca, phanâ nanâ vaâ luön kiïmë chuyïnå vúiá töi. Ngûúiâ àanâ öng nayâ lamâ cho cuöcå sönë g cuaã töi àaoã lönå , töi thûúnâ g mang vïì nhaâ nöiî bûcå docå cuaã cöng viïcå . Cacá y taá khacá cunä g coá têm tranå g tûúng tû.å Chuná g töi gênì nhû ai cunä g muönë ruä boã “cucå nú”å àoá súmá chûnâ g naoâ hay chûnâ g êyë . Thïë maâ öng vûâa noái rùnç g khöng àiïìu gò coá thïí xuác phamå àûúåc töi, lamâ töi àau khöí nïëu khöng coá sûå àöìng yá cuaã töi, trûâ phi chñnh töi àaä lûaå chonå cho mònh sûå bêtë hanå h ào.á Vêng, nhûng töi khöng coân cacá h naâo khacá . Töi àaä suy nghô rêët nhiïìu vïì àiïìu naây vaâ bùtæ àêuì tûå hoiã , liïåu mònh coá quyïnì lûåa chonå phaãn ûáng cho mònh hay khöng. Cuöëi cunâ g, töi cunä g nhêån ra rùnç g töi coá quyïnì ào.á Hanå h phucá hay bêtë hanå h àïuì xuêtë phatá tûâ sûå lûaå chonå cuaã chuná g ta. Töi àaä thay àöií suy nghô vaâ camã thêyë nhû mònh vûâa thoatá khoiã nhaâ tuâ San Quentin. Töi muönë kïu to lïn cho caã thïë giúiá biïtë rùçng: Töi àaä àûúåc tûå do! Töi àaä thoatá khoiã nhaâ tu!â Töi seä khöng conâ àïí baãn thên mònh bõ chi phöëi búiã cacá h cû xûã cuaã ngûúiâ khacá .” Khöng phaãi do baãn thên sûå viïåc xaãy ra, maâ laâ do caách phaãn ûáng cuãa chuáng ta trûúác sûå viïåc àoá laâm chuáng ta àau khöí. Têët nhiïn, coá nhûäng sûå viïåc xaãy ra khöng nhûäng laâm chuáng ta àau khöí vïì thïí xaác, töín thêët vïì kinh tïë maâ coân töín thûúng caã vïì tinh thêìn, nhûng tñnh caách, baãn chêët cuãa chuáng ta khöng viïåc gò phaãi chõu àau khöí. Nhûäng kinh nghiïåm khoá khùn nhêët maâ chuáng ta traãi qua laåi trúã thaânh loâ töi luyïån tñnh caách, phaát triïín sûác maånh bïn trong, àem laåi cho chuáng ta quyïìn tûå do àïí xûã lyá caác tònh huöëng khoá khùn trong tûúng lai vaâ thuác àêíy nhûäng ngûúâi khaác laâm

110 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANÂ H ÀATÅ theo mònh. Frankl laâ möåt trong söë nhûäng ngûúâi laâm àûúåc àiïìu àoá. Chuná g ta tûâng biïët nhûäng ngûúiâ gùpå hoaân caãnh khöng may nhû mùcæ bïånh nan y, bõ khiïëm khuyïtë vïì thïí xaác, hoùåc quaá ngheâo khoá nhûng vêîn giûä àûúcå mötå yá chñ àaáng khêm phuåc… Vaâ nhûäng phêmí giaá cao quyá àoá cuaã hoå àaä truyïnì cho chuná g ta nguöìn camã hûáng manå h meä. Khöng gò gêy êën tûúång maånh meä vaâ thuyïtë phucå bùnç g nhûnä g cêu chuyïån coá thêåt vïì nhûäng con ngûúâi duâ phaiã chõu söë phênå vaâ hoanâ canã h bêtë hanå h, nhûng vênî vûún lïn bùnç g yá chñ cao nhêtë . Sandra vaâ töi coá möåt khoaãng thúiâ gian àaná g nhúá hún 4 nùm khi cunâ g chia seã vúái nöiî bêët hanå h cuãa mötå ngûúiâ banå thên, Carol. Cö êyë mùcæ bïånh ung thû àaä di cùn. Khi bïnå h tònh cuaã Carol chuyïín sang giai àoanå cuöië , Sandra àaä danâ h thúiâ gian chùm soác ngûúiâ banå taiå giûúâng bïnå h, àöång viïn vaâ giupá cö êyë viïët tiïíu sûã caá nhên. Carol cöë gùæng giaãm thiïuí viïåc duâng thuöëc giamã àau àïí coá thïí keáo daâi sûå minh mênî vaâ duy trò tinh thêìn öní àõnh. Cö tranh thuã thúâi gian àïí viïët nhûäng bûcá thû àùcå biïtå danâ h cho nhûnä g àûaá con cuaã mònh, thò thêmì vaoâ mayá ghi êm hoùcå noiá vúiá Sandra àïí Sandra ghi chepá laåi. Carol quaã thûåc laâ möåt con ngûúiâ luön chuã àöång, duäng camã vaâ quan têm àïën ngûúâi khaác. Cö laâ nguöìn camã hûáng thûåc sûå cho chuáng töi vaâ nhiïuì ngûúâi xung quanh. Töi khöng thïí naoâ quïn àûúåc aánh mùtæ cuaã Carol möåt ngayâ trûúcá khi cö mêtë vaâ camã nhênå nöiî àau sêu thùmè cuãa möåt con ngûúâi coá sûcá maånh nöåi têm vö cuâng to lúán. Töi coá thïí nhênå ra trong àöi mùæt êyë mötå cuöåc àúâi àêyì tñnh caách, sûå cöëng hiïën, hy sinh cuäng nhû tònh yïu, sûå quan têm vaâ caãm kñch daânh cho nhûnä g ngûúâi thên yïu.

1117 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THAN H ÀATÅ Trong nhûnä g cuöcå noiá chuyïnå sau àoá, töi thûúnâ g hoãi nhiïìu ngûúiâ rùçng: “Coá ai àaä tûâng chûáng kiïën möåt ngûúâi coá mötå thaái àöå sönë g tuyïåt vúâi cho àïnë giêy phuát cuöië cunâ g khöng? Mötå phêìn tû söë ngûúâi tham dûå traã lúiâ rùnç g co.á Töi hoiã trong söë hoå coá bao nhiïu ngûúâi caãm thêëy coá sûå thay àöíi úã chñnh mònh, duâ laâ tamå thúiâ , nhúâ nguöìn caãm hûáng tûâ hanâ h àöång duäng camã cuãa con ngûúâi àoá cunä g nhû caãm nhênå àûúcå sûå trùæc êín sêu sùæc àïí coá nhûäng hanâ h àönå g cao àepå . Têët caã hoå àïìu traã lúâi “co”á . Viktor Frankl cho rùnç g trong cuöcå sönë g coá ba giaá trõ trung têm. Àoá laâ giaá trõ kinh nghiïmå - giaá trõ àïën tûâ bïn ngoaâi, giaá trõ saná g taoå - giaá trõ do chuná g ta taåo ra, vaâ giaá trõ thaiá àöå, tûcá giaá trõ tûâ phaãn ûná g cuãa chuáng ta trûúác nhûäng hoanâ canã h khoá khùn, chùnè g hanå nhû úã phutá cuöië àúiâ . Kinh nghiïmå cuaã töi vïì con ngûúiâ cho thêyë quan àiïmí cuãa Frankl laâ àuáng - tûác giaá trõ cao nhêtë trong ba giaá trõ nayâ laâ giaá trõ thaiá àö,å xeát vïì yá nghôa mö thûcá hay khuön mêuî nhênå thûác. Noiá cacá h khaác, àiïuì quan troång nhêët laâ caách chuná g ta phanã ûáng nhû thïë naâo àöëi vúái nhûnä g gò chuáng ta traãi nghiïåm. Nhûnä g hoanâ canã h khoá khùn thûúnâ g taoå ra cacá thay àöií vïì mö thûcá , taoå ra nhûnä g khung tham chiïëu hoanâ toaân múiá meã. Dûåa vaâo àoá, ngûúiâ ta nhòn thïë giúiá , banã thên vaâ nhûnä g ngûúiâ khaác, cuäng nhû tòm hiïuí xem cuöåc sönë g xung quanh àoâi hoiã nhûnä g gò úã ho.å Têìm nhòn cuãa hoå phaãn aãnh giaá trõ thaiá àö,å laâ giaá trõ nêng cao vaâ taåo nguönì caãm hûná g cho têët caã moåi ngûúiâ . 4. NÙMÆ THÏË CHUà ÀÖNÅ G Baãn chêtë cú baãn cuãa con ngûúiâ laâ chuã àöång haânh àönå g

112 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANÂ H ÀATÅ chûá khöng phaiã bõ àönå g àöië phoá. Cuäng nhû chuáng ta coá quyïìn lûaå chonå phanã ûná g phuâ húåp vúái hoaân canã h vaâ coá àûúåc sûác maånh àïí taåo ra caác hoanâ caãnh. Nùæm thïë chuã àöång khöng coá nghôa laâ tûå àïì cao chñnh mònh, xucá phamå ngûúiâ khacá hay toã ra hung hùng thö baoå maâ laâ nhênå thêëy tracá h nhiïåm cuãa mònh àïí lamâ cho sûå viïcå xayã ra. Trong nhiïìu nùm, töi àaä tû vêën cho nhûäng ngûúâi muöën tòm cöng viïåc töët hún laâ hoå phaãi toã ra chuã àöång hún, chùèng haån nhû, laâm caác baâi trùæc nghiïåm vïì mûác àöå quan têm vaâ nùng lûåc, nghiïn cûáu vïì ngaânh nghïì, thêåm chñ vïì nhûäng vêën àïì cuå thïí cuãa töí chûác maâ hoå xin viïåc àang gùåp phaãi. Vaâ sau àoá, töi hûúáng dêîn hoå laâm möåt baãn tûå giúái thiïåu thêåt thuyïët phuåc trong àoá nïu roä nhûäng nùng lûåc cuãa hoå seä giuáp giaãi quyïët caác vêën àïì cuãa töí chûác naây nhû thïë naâo. Baãn tûå giúái thiïåu àoá àûúåc goåi laâ “tiïëp thõ caác giaãi phaáp” vaâ laâ möåt mö thûác then chöët àïí àaåt àûúåc thaânh cöng trong kinh doanh. Cacá h laâm trïn thûúâng mang laåi hiïåu qua.ã Coá thïí noiá àêy laâ möåt cacá h tiïpë cêån anã h hûúnã g maånh meä àïën cacá cú höiå tòm viïcå laâm, hay sûå tiïën thên. Nhûng nhiïìu ngûúiâ àaä khöng coá nhûnä g bûúcá ài cêìn thiïtë , àoá laâ chuã àöång taoå ra cacá tònh huöëng. Hoå gùåp möåt vaâi vêën àïì nhû: “Töi khöng biïtë laâm caác baâi trùcæ nghiïmå vïì mûác àöå quan têm vaâ nùng lûcå úã àêu.” “Lamâ sao töi coá thïí nghiïn cûáu cacá vênë àïì chuyïn mön cuãa töí chûác naây àûúåc? Chùnè g ai giupá töi ca.ã ” “Töi khöng biïët phaãi viïët àiïìu gò trong banã tûå giúiá thiïuå àïí coá thïí gêy êën tûúång tötë vúiá nhaâ tuyïní dunå g.”

1137 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANÂ H ÀATÅ Rêtë nhiïuì ngûúiâ chó ngöiì chúâ viïcå tûå àïnë , hay chúâ ai àoá quan têm giupá àúä ho.å Conâ nhûnä g ngûúiâ chuã àönå g luön kiïmë àûúcå viïcå lamâ tötë . Hoå àûa ra cacá giaiã phapá àïí giaiã quyïtë vênë àï,ì chûá khöng phaiã chó nïu ra vênë àï.ì Nhûnä g ngûúiâ nùmæ thïë chuã àönå g lamâ bêtë cûá viïcå gò cênì thiïtë , phuâ húpå vúiá cacá nguyïn tùcæ àuná g àùnæ àïí hoanâ thanâ h cöng viïcå . Möîi khi bonå treã nhaâ töi, duâ laâ àûaá beá nhêtë , coá thaái àöå vö traách nhiïåm, chó ngöiì chúâ ai àoá àïën laâm giupá , chuáng töi liïìn baão: “Haäy dunâ g R vaâ I cuãa mònh ài!”(*) Renâ luyïån tinh thênì tracá h nhiïmå khöng phaiã laâ haå thêpë phêím giaá maâ laâ khùnè g àõnh phêím gia.á Tñnh chuã àönå g laâ möåt phêìn cuãa baãn chêtë con ngûúiâ , bùnç g cacá h tön tronå g banã chêtë chuã àönå g cuaã ngûúâi khaác, chuná g ta seä àem laåi cho hoå ñt nhêët mötå hònh anã h phanã chiïëu roä raâng khöng bõ nhiïuî tûâ chiïëc gûúng xaä höåi. Têtë nhiïn, àiïuì àoá conâ tuyâ thuöåc mûác àöå trûúãng thaânh cuãa möîi ngûúâi. Chuáng ta khöng thïí kyâ vonå g sûå húåp tacá saná g taåo úã mûác àöå cao tûâ nhûnä g ngûúâi quaá lïå thuöcå vïì mùåt tònh camã . Nhûng ñt ra, chuná g ta vêîn coá thïí khùnè g àõnh baãn chêët cú banã cuãa hoå vaâ taåo ra möåt bêìu khöng khñ dïî chõu àïí hoå coá thïí nùæm bùtæ caác cú höiå vaâ tûå giaiã quyïtë vêën àï.ì 5. CHUÃ ÀÖÅNG HANÂ H ÀÖÅNG HAY BÕ ÀÖÅNG ÀÖIË PHO?Á Sûå khacá nhau giûaä ngûúiâ chuã àöång vaâ bõ àöång cuäng giönë g nhû sûå khaác nhau giûäa ngayâ vaâ àïm. Töi khöng noái àïnë sûå khaác nhau úã mûác àöå 25 àïën 50% cuaã tñnh hiïuå qua,ã maâ laâ tûâ 5.000% trúã lïn, àùcå biïåt nïuë nhûäng ngûúiâ chuã àöång laâ ngûúâi thöng minh, hiïuí biïtë vaâ nhayå caãm trong giao tiïëp. (*) R laâ chûä viïtë tùtæ cuaã Resourcefulness - coá nghôa laâ sûå thaoá vatá ; I laâ chûä viïtë tùtæ cuaã Initiative - nghôa laâ sûå chuã àönå g.

114 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANÂ H ÀATÅ Cêìn chuã àöång àïí coá thïí taåo ra sûå cên bùçng P/PC cuãa sûå thaânh àaåt trong cuöåc söëng vaâ xêy dûång 7 Thoái quen. Khi nghiïn cûáu 6 thoái quen àêìu tiïn, baån seä thêëy möîi thoái quen àïìu phuå thuöåc vaâo sûác maånh cuãa tñnh chuã àöång úã baån. Möîi thoái quen àïìu àùåt ra traách nhiïåm àïí baån haânh àöång. Nïëu chó ngöìi chúâ, baån seä luön rúi vaâo thïë bõ àöång àöëi phoá. Khi àoá, sûå phaát triïín vaâ cú höåi seä àïën vúái ngûúâi khaác, úã chöî khaác. Coá mötå lênì , töi tham dûå cuöcå gùpå mùtå hanâ g quyá cuaã nhûnä g ngûúiâ lamâ viïcå trong nganâ h xêy dûnå g dên dunå g, àïnë tûâ 20 töí chûcá khacá nhau. Vò àang trong thúiâ kyâ suy thoaiá kinh tïë nïn nganâ h nayâ chõu tacá àönå g rêtë nùnå g nï,ì vaâ nhûnä g ngûúiâ tham dûå àïuì mang mötå têm tranå g àêyì chaná nanã . Trong ngayâ àêìu, chuã àïì thaoã luênå cuaã chuná g töi la:â “Àiïìu gò àang xaãy ra vúái chuná g ta? Àönå g lûåc kinh doanh nùçm úã àêu?”. Rêët nhiïuì chuyïån xaãy ra do sûcá epá cuãa möi trûúâng kinh tïë. Nanå thêtë nghiïåp lan traân, nhiïuì ngûúâi trong söë nhûäng ngûúâi tham dûå cuöåc hoåp cunä g àang phaiã sa thaãi nhên viïn, thêmå chñ laâ caã banå be,â ngûúiâ thên cuãa mònh àïí duy trò sûå sönë g coân cuãa doanh nghiïpå . Vaoâ cuöëi ngayâ thûá nhêtë , moåi ngûúâi rêët bi quan. Ngaây thûá hai, chuná g töi nïu ra cêu hoãi: “Àiïuì gò seä xaãy ra trong tûúng lai?”. Chuná g töi nghiïn cûuá caác xu hûúná g cuaã tònh hònh kinh tïë vaâ giaã àõnh rùçng nhûnä g àiïìu naây seä taoå nïn tûúng lai cuaã ho.å Vaoâ cuöëi ngaây thûá hai, têm tranå g chung conâ bi àaát hún. Sûå viïcå thûúnâ g hïët sûác töìi tïå trûúcá khi khaá hún lïn, vaâ moiå ngûúâi àïìu biïtë àiïìu àoá. Do vêåy, ngayâ thûá ba, chuná g töi quyïtë àõnh chuyïní sang nhûäng cêu hoãi mang tñnh chuã àönå g: “Phaãn ûná g cuaã chuáng ta laâ gò? Chuáng ta seä laâm gò? Chuná g ta seä chuã àönå g haânh

1157 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANÂ H ÀATÅ àönå g trong tònh huöëng nayâ nhû thïë naoâ ?”. Buöií saáng, chuáng töi thaoã luênå vïì caách quanã lyá vaâ cùæt giaãm chi phñ. Buöíi chiïuì , chuáng töi baân àïën caách lamâ tùng thõ phênì . Chuná g töi têåp trung vaâo nhûäng vêën àïì thûcå tïë vaâ dïî thûåc hiïnå nhêtë . Cuöåc hoåp ài àïnë kïtë thucá trong sûå phênë chêën, niïmì hy vonå g vaâ möåt thïë chuã àönå g múiá . Vaoâ cuöëi ngaây thûá ba, chuná g töi töní g kïët höiå nghõ bùçng cêu traã lúiâ cho cêu hoiã “Tònh hònh kinh doanh ra sao?”. Cêu traã lúiâ nayâ coá ba phênì . Phênì 1: Hiïnå taiå , tònh hònh àöië vúiá chuná g töi laâ khöng tötë , cacá xu hûúná g coá veã töiì tïå hún trûúcá khi coá thïí lacå quan. Phênì 2: Tuy nhiïn, nhûnä g biïnå phapá chuáng töi àang baân thaoã laâ rêtë töët, giuáp quanã lyá töët hún, giamã caác chi phñ, tùng àûúcå thõ phênì . Phênì 3: Vò thï,ë tònh hònh kinh doanh seä tötë hún. Àûná g trûúcá vênë àïì nayâ , mötå ngûúiâ bõ àönå g seä noiá gò? “Ö,Ì sao vêyå , hayä àöië mùtå vúiá thûcå tïë ài. Nhûnä g suy nghô tñch cûcå vaâ cacá h tûå àönå g viïn tinh thênì cuaã anh cunä g chó àïnë thïë thöi. Trûúcá sau gò cunä g phaiã àöië mùtå vúiá hiïnå thûcå .” Àoá chñnh laâ sûå khacá biïtå giûaä tû duy chuã àönå g vaâ tû duy bõ àönå g. Chuná g töi àöië mùtå vúiá thûcå tïë àêyë chû.á Chuná g töi àaä àöië mùtå vúiá thûcå tïë vïì tònh hònh hiïnå nay vaâ vacå h kïë hoacå h cho tûúng lai. Chuná g töi coá sûcá manå h àïí lûaå chonå phanã ûná g tñch cûcå àöië vúiá nhûnä g hoanâ canã h, tònh huönë g àaä àûúcå tiïn liïuå , chûá khöng nghô rùnç g nhûnä g gò àang xayã ra trong möi trûúnâ g kinh doanh seä quyïtë àõnh söë phênå cuaã chuná g töi. Cacá doanh nghiïpå , caác cöång àöìng dên cû, töí chûác, gia àònh vaâ tûâng caá nhên àïìu coá thïí luön úã thïë chuã àöång. Cênì biïët kïët húåp sûå saná g taoå vaâ nùng nöí cuãa nhûnä g caá nhên coá

116 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THAN H ÀATÅ tinh thênì chuã àöång àïí taoå ra möåt nïìn vùn hoaá thûcå sûå coá tñnh chuã àönå g trong töí chûác. Khöng nïn phoá mùcå cho hoaân caãnh! Moåi ngûúâi cêìn chuã àöång hanâ h àönå g àïí àaåt àûúåc nhûnä g giaá trõ vaâ muåc àñch chung. 6. LÙNÆ G NGHE CHÑNH MÒNH Thaiá àöå vaâ hanâ h vi bùtæ nguönì tûâ nhûnä g mö thûcá , nïn qua quaá trònh tûå nhênå thûcá , möiî ngûúiâ seä tûå tòm thêyë “têmë banã àö”ì cuaã banã thên. Vñ du,å ngön tûâ cuaã mötå ngûúiâ coá thïí laâ thûúcá ào chñnh xacá vïì mûcá àöå chuã àönå g cuaã ngûúiâ ào.á Ngön ngûä cuaã nhûnä g ngûúiâ luön bõ àönå g laâ thoaiá thacá vaâ trönë traná h tracá h nhiïmå :“Töi laâ thïë ào.á Töi chùnè g thïí lamâ gò khacá hún.” (Khöng phaiã töi maâ laâ ngûúiâ khacá quyïtë àõnh). “Anh ta lamâ töi muönë phatá àiïn!” (Töi khöng chõu tracá h nhiïåm. Cuöåc söëng tònh camã cuaã töi bõ chi phöië búãi nhûäng sûå viïcå nùmç ngoaiâ têmì kiïmí soatá cuaã töi). “Töi khöng thïí lamâ àûúcå àiïìu àoá àêu. Töi khöng coá thúiâ gian.” (Coá gò àoá bïn ngoaâi –vñ duå nhû thúiâ gian hanå hepå – àang chi phöië töi). “Töi phaãi lamâ viïcå àoá”. (Hoaân canã h hay ngûúiâ khaác buöåc töi phaãi laâm. Töi khöng àûúåc tûå do lûaå chonå hanâ h àöång). Nhûnä g ngön tûâ àoá bùtæ nguönì tûâ möåt mö thûác cú banã cuaã thuyïtë têtë àõnh vaâ bao trumâ noá laâ sûå thoaiá thacá tracá h nhiïåm. Töi khöng chõu tracá h nhiïmå , töi khöng thïí lûaå chonå phaãn ûná g cuãa mònh.

1177 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANÂ H ÀATÅ Ngön tûâ bõ àönå g Ngön tûâ chuã àönå g - Töi khöng thïí laâm àûúåc gò nûäa. - Haäy tòm cacá h khacá xem sao. - Töi laâ nhû thïë àoá. - Töi coá thïí chonå cacá h khacá . - Anh ta lamâ töi phatá àiïn. - Töi biïtë kiïmì chïë camã xucá cuaã mònh. - Hoå khöng cho phepá àiïìu ào.á - Töi coá thïí trònh bayâ vêën àïì thêtå thuyïtë phucå . - Töi phaãi laâm àiïuì àoá. - Töi seä lûåa choån möåt phanã ûáng thñch húpå . - Töi khöng thïí… - Töi chonå … - Töi buöcå phaiã … - Töi thñch… - Giaá nhû… - Töi seä laâm… Coá lênì , mötå sinh viïn hoiã töi: “Thêyì coá thïí cho pheáp em nghó hoåc àûúåc khöng? Em phaiã ài àaná h quênì vúåt”. “Em bõ buöcå phaiã ài, hay laâ tûå em chonå ?”, töi hoiã . “Em thûcå sûå phaiã ài”, cêuå ta giaiã thñch. “Àiïuì gò seä xayã ra nïëu em khöng ài?” “Hoå seä àuöií em khoãi àöiå .” “Em coá chêpë nhênå hêuå quaã àoá khöng?” “Khöng a.å ” “Noiá cacá h khacá , em chonå ài àaná h quênì vúåt vò em muöën mònh vêîn nùmç trong danh sacá h àöåi. Thïë conâ chuyïån gò seä xaãy ra nïuë em vùæng tiïtë hoåc naây?” “Em khöng biïtë .”

118 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANÂ H ÀATÅ “Hayä suy nghô kyä ài. Hêuå quaã têtë yïëu cuaã viïcå khöng lïn lúáp laâ gò?” “Thêìy seä àuöíi hoåc em, coá phaiã vêåy khöng?” “Àoá laâ mötå hêåu quaã coá tñnh xaä höåi, laâ hêåu quaã giaã taoå . Nïuë em khöng tham gia vaâo àöiå quêìn vúåt, em seä khöng chúi. Àoá laâ àiïìu têtë nhiïn. Nhûng nïuë em khöng lïn lúpá thò hêåu quaã têtë yïuë seä laâ gò?” “Em àoaán laâ em seä mêtë ài möåt söë kiïën thûác.” “Àuná g thï.ë Vêyå em phaiã cên nhùæc hêåu quaã nayâ vúiá hêuå quaã khacá àïí coá sûå lûaå choån. Töi biïët rùçng, nïuë laâ töi, töi cunä g seä ài àaánh quênì vútå . Nhûng àûâng bao giúâ noái rùçng em buöcå phaiã lamâ caiá gò ca.ã ” “Vêyå lûaå choån cuãa em seä laâ ài àaná h quêìn vútå ”, cêuå ta benä leän traã lúiâ . “Vaâ boã buöíi hoåc naây?”, töi noiá khaáy cêåu ta. Möåt vêën àïì nghiïm troång khaác liïn quan àïën ngön tûâ bõ àöång laâ noá mang tñnh tiïn àoaán tûå hoanâ thanâ h. Nhûäng ngûúiâ thuå àönå g caãm thêyë mònh laâ naån nhên vaâ khöng kiïím soaát àûúcå tònh hònh, khöng thêëy mònh coá tracá h nhiïmå vïì cuöåc sönë g hay söë phênå cuaã baãn thên. Hoå àöí löîi cho caác nguyïn nhên bïn ngoaiâ , cho ngûúâi khaác, cho hoaân caãnh, thêmå chñ caã trùng sao trïn trúiâ cunä g phaiã chõu tracá h nhiïåm vïì tònh canã h hoå gùpå phaiã . Taiå möåt cuöåc höåi thaão, khi töi àang noái vïì khaiá niïmå tñnh chuã àönå g, möåt ngûúâi àaân öng bûúác àïnë vaâ noiá : “Nayâ Stephen, töi thñch nhûnä g àiïuì anh àang noiá . Nhûng möîi ngûúiâ möîi caãnh, chùnè g ai giöëng ai. Haäy nhòn vaoâ cuöåc hön nhên cuaã töi. Töi thûcå sûå lo lùæng. Vúå chöìng töi khöng conâ tònh caãm vúái nhau nhû trûúcá nûäa. Töi nghô rùnç g töi khöng

1197 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANÂ H ÀATÅ coân yïu cö êëy nûaä vaâ cö êëy cunä g khöng yïu töi. Vêåy töi phaãi lamâ gò àêy?”. “Anh chõ khöng conâ tònh camã vúiá nhau thêtå û?”, töi hoiã . “Àuná g vêyå ”, anh ta khùnè g àõnh, “Vaâ chuná g töi coá ba àûaá con. Töi rêtë lo cho chuná g. Theo anh nïn giaiã quyïtë sao?” “Haäy yïu cö êëy”, töi traã lúiâ . “Töi noiá röìi, tònh yïu khöng coân nûäa.” “Hayä cûá yïu.” “Töi khöng hiïíu anh noiá gò. Tònh yïu thêåt sûå khöng conâ nûaä .” “Vêåy thò canâ g phaãi yïu cö êëy. Nïuë nhû tònh camã khöng conâ thò àoá laâ lyá do xacá àaáng àïí.yïu.” “Nhûng lamâ sao anh coá thïí yïu mötå ngûúiâ khi anh khöng conâ tònh camã ?” “Öng banå úi, yïu laâ mötå àönå g tû.â Coân tònh yïu – caãm xuác – laâ kïët quaã cuaã àönå g tûâ àoá. Vêyå haäy chuã àöång hanâ h àöång ài, hayä yïu thûúng cö êyë , chùm socá , hy sinh vò cö êëy. Conâ nûaä , haäy lùnæ g nghe cö êëy, thöng caãm vaâ àöång viïn cö êëy. Liïuå anh coá muönë lamâ àiïuì àoá khöng?” Yïu laâ möåt àöång tûâ, nhûng ngûúâi bõ àöång luön coi àoá laâ caãm xuác vaâ hoå bõ caãm xuác chi phöëi. Hollywood thûúâng coá nhûäng kõch baãn phim laâm chuáng ta tin rùçng chuáng ta khöng phaãi chõu traách nhiïåm, rùçng chuáng ta laâ saãn phêím cuãa nhûäng caãm xuác cuãa mònh. Caác kõch baãn cuãa Hollywood khöng mö taã àuáng thûåc taåi. Nïëu nhû caãm xuác coá thïí kiïím soaát haânh àöång cuãa chuáng ta, thò àoá laâ vò chuáng ta àaä tûâ boã traách nhiïåm cuãa mònh vaâ chêëp nhêån àïí noá chi phöëi.

120 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANÂ H ÀATÅ Nhûäng ngûúiâ chuã àönå g luön biïtë caách khiïën cho “yïu thûúng” trúã thanâ h möåt àönå g tûâ. Tònh yïu laâ àiïìu gò àoá thöi thuác banå hanâ h àöång: hy sinh, cho ài caiá töi cuaã mònh, giöëng nhû ngûúâi meå cho mötå àûaá beá chaâo àúâi. Nïëu baån muönë nghiïn cûuá tònh yïu, haäy nhòn vaoâ nhûäng têëm gûúng hy sinh vò ngûúiâ khacá , kïí caã trûúnâ g húpå ngûúiâ àoá àaä xucá phamå hay khöng àapá laiå tònh yïu cuãa hoå. Nïuë laâ mötå bêcå cha meå, banå haäy nhòn vaâo tònh yïu mònh danâ h cho con caái. Tònh yïu laâ mötå giaá trõ àûúåc thïí hiïån thöng qua caác hanâ h àönå g yïu thûúng. Ngûúiâ chuã àönå g luön àïí cho camã xucá phuåc tuâng cacá giaá trõ, Tònh yïu laâ caãm xuác coá thïí lêyë laåi àûúcå 7. VONÂ G TRONÂ QUAN TÊM VAÂ VONÂ G TRONÂ ANÃ H HÛÚNÃ G Mötå caách tuyïtå vúâi khaác àïí tûå nhêån thûác banã thên tötë hún vïì khaã nùng luön chuã àönå g laâ quan satá xem chuná g ta têpå trung thúiâ gian vaâ sûcá lûåc cuaã mònh vaâo àêu. Mùcå duâ phamå vi quan têm cuaã con ngûúâi laâ rêët röång – tûâ sûcá khoeã , con caiá , cöng viïåc, àïën caã tònh hònh núå nûúác ngoaâi cuãa quöëc gia, chiïnë tranh hatå nhên,… - nhûng chuná g ta coá thïí tacá h nhûnä g àiïuì mònh quan têm ra khoiã nhûäng caiá vönë khöng coá liïn quan gò àùcå biïtå àïën chuáng ta, caã vïì phûúng diïån lyá trñ lênî tònh caãm, bùçng caách taoå ra möåt Voâng tronâ Quan têm nhû hònh trang bïn.

1217 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THAN H ÀATÅ Khöng quan têm Voâng troân Quan têm Khi quan saát caác sûå vêåt nùçm trong Voâng troân Quan têm, chuáng ta thêëy roä laâ coá nhûnä g möëi quan têm nùçm trong vaâ ngoaâi khaã nùng kiïmí soaát cuãa chuáng ta. Nhûäng gò coá thïí kiïím soaát àûúcå , chuáng ta seä gom vaoâ möåt voâng troân nhoã hún goåi laâ Vonâ g tronâ Anà h hûúnã g. Voâng troân Quan têm Voâng troân Anà h hûúnã g

122 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THAN H ÀATÅ Bùçng caách xaác àõnh vonâ g troân naoâ thu hutá hêìu hïët thúâi gian vaâ sûcá lûåc cuaã banå , banå seä biïët àûúåc mûcá àöå chuã àönå g cuaã mònh. Vonâ g troân Vonâ g tronâ Anà h hûúnã g Quan têm TIÏU ÀIÏMÍ CHUà ÀÖNÅ G (Nùng lûúnå g tñch cûåc múã röång Vonâ g tronâ AÃnh hûúnã g) Ngûúiâ chuã àönå g têpå trung nöî lûcå cuaã mònh vaâo Voâng troân AÃnh hûúnã g. Hoå têåp trung vaâo nhûnä g sûå viïcå , sûå vêåt maâ hoå coá thïí kiïím soatá . Banã chêtë nùng lûúång cuaã hoå laâ tñch cûcå , noá múã rönå g vaâ khuïcë h àaiå , laâm tùng chu vi Vonâ g troân Anà h hûúnã g. Ngûúåc laåi, ngûúiâ bõ àöång têåp trung nöî lûcå cuaã mònh vaoâ Vonâ g tronâ Quan têm. Hoå têpå trung vaâo àiïmí yïuë cuaã ngûúâi khacá , vaâo nhûäng vêën àïì cuãa möi trûúnâ g bïn ngoaâi, vaâo hoanâ canã h nùmç ngoaiâ khaã nùng kiïmí soatá cuaã ho.å Sûå têpå

1237 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THAN H ÀATÅ trung naây dênî àïën cacá thaiá àöå àöí löiî , lïn aná vaâ thoiá quen duâng ngön tûâ bõ àönå g... Vö tònh, hoå tûå biïnë mònh thaânh naån nhên. Sûå têåp trung naây lamâ tùng nùng lûúnå g tiïu cûcå , cönå g vúái viïåc boã mùåc nhûnä g àiïuì hoå coá thïí lamâ àûúåc, khiïën cho Vonâ g tronâ Anà h hûúnã g bõ thu nhoã laiå . Vonâ g tronâ Quan têm Voâng tronâ Anà h hûúnã g TIÏU ÀIÏMÍ BÕ ÀÖNÅ G (Nùng lûúång tiïu cûåc thu nhoã Vonâ g tronâ Anà h hûúãng) Chûnâ g naoâ chuáng ta coân têåp trung vaâo Vonâ g tronâ Quan têm, coân àïí sûå viïcå , sûå vêåt bïn trong voâng troân nayâ kiïmí soaát thò chuáng ta khöng thïí coá haânh àöång chuã àöång cêìn thiïët àïí mang laåi sûå thay àöíi tñch cûcå . Chuyïån vïì cêåu con trai cuaã töi gùåp phaiã nhiïuì vêën àïì nghiïm tronå g úã trûúnâ g nhû àaä kïí trïn laâ mötå vñ du.å Chuná g töi chó chuá yá àïën Vonâ g tronâ Quan têm cuaã mònh gömì nhûäng

124 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THAN H ÀATÅ àiïím yïëu cuãa thùnç g beá vaâ caách cû xûã cuaã ngûúâi khaác àöëi vúái no.á Vaâ chuná g töi chùèng lamâ àûúåc gò, ngoaiå trûâ viïcå laâm tùng thïm camã giacá hutå hênî g, bêtë lûcå vaâ phuå thuöcå cuaã no.á Chó khi chuyïní sang Vonâ g troân Anà h hûúãng, tûcá têpå trung vaoâ cacá mö thûcá cuaã chñnh mònh, chuná g töi múiá bùtæ àêuì taoå ra àûúåc nùng lûúång tñch cûåc lamâ thay àöíi banã thên chuáng töi vaâ cuöië cunâ g taác àöång àïnë con trai mònh. Thay vò chó lo lùnæ g vïì nhûnä g àiïuì kiïån ngoaåi caãnh, chuná g töi àaä chuã àönå g tacá àönå g ngûúåc laiå ngoaåi canã h. Do àõa võ, sûå giaâu coá, vai troâ, hay do möëi quan hïå xaä höiå cuãa möåt ngûúâi nïn trong möåt vaiâ tònh huöëng Vonâ g tronâ Anà h hûúnã g cuaã hoå lúná hún Vonâ g tronâ Quan têm. Voâng tronâ Anà h hûúnã g Voâng tronâ Quan têm Àoá laâ sûå phaãn aãnh cuãa caiá nhòn thiïín cênå vïì mùåt tònh camã tûå thên – thïí hiïnå mötå löië sönë g ñch kyã.

1257 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THAN H ÀATÅ Duâ coá thïí phaiã coá sûå ûu tiïn trong viïcå sûã dunå g anã h hûúnã g cuaã mònh, ngûúâi chuã àönå g vêîn coá Voâng troân Quan têm lúná ñt nhêët bùnç g Voâng troân Anà h hûúnã g vaâ chêpë nhênå tracá h nhiïmå sûã duång aãnh hûúnã g cuãa mònh möåt cacá h coá hiïuå qua.ã 8. KIÏMÍ SOATÁ TRÛCÅ TIÏPË , KIÏÍM SOAÁT GIANÁ TIÏPË VA NGOAI TÊMÌ KIÏÍM SOAÁT Nhûäng vênë àïì chuáng ta thûúâng àöië mùtå trong cuöcå sönë g coá thïí thuöcå mötå trong ba loaåi sau: kiïmí soatá trûcå tiïpë (nhûnä g vênë àïì liïn quan àïnë hanâ h vi cuãa chñnh chuná g ta); kiïmí soatá gianá tiïpë (nhûäng vênë àïì liïn quan àïnë hanâ h vi cuaã ngûúiâ khacá ) hay ngoaiâ têmì kiïmí soatá (nhûnä g vêën àïì chuná g ta khöng thïí tacá àöång àûúåc). Quan àiïmí chuã àöång xacá àõnh bûúcá àêìu tiïn laâ giaiã quyïtë caã ba loaåi vêën àïì bïn trong Vonâ g troân AÃnh hûúãng hiïnå taåi cuaã chuná g ta. Nhûäng vênë àïì vïì kiïmí soatá trûcå tiïpë seä àûúcå giaãi quyïtë bùnç g caách reân luyïnå caác thoái quen. chuná g nùmç trong Vonâ g tronâ AÃnh hûúnã g vaâ laâ Thanâ h tñch Caá nhên cuaã Thoiá quen 1, 2 vaâ 3. Nhûäng vênë àïì vïì kiïmí soatá gianá tiïpë seä àûúåc giaiã quyïtë bùnç g cacá h thay àöií cacá phûúng phapá gêy anã h hûúnã g vaâ laâ Thanâ h tñch Têpå thïí cuãa Thoiá quen 4, 5 vaâ 6. Baãn thên töi àaä nhênå diïnå hún 30 phûúng phapá khacá nhau gêy anã h hûúnã g àïën con ngûúiâ nhû: thêëu hiïuí thay vò àöië àêìu, lamâ gûúng thay vò thuyïtë phucå . Nhûnä g ngûúiâ chó coá ba hoùcå bönë phûúng phaáp trong tay thûúnâ g bùtæ àêìu bùnç g lyá leä vaâ nïëu khöng thanâ h cöng, hoå seä hoùcå boã chayå , hoùcå àûúng àêuì . Thêtå dïî chõu biïtë bao nïëu chêëp nhênå yá nghô rùçng töi coá thïí hocå àûúåc caác phûúng phapá múiá gêy aãnh hûúnã g àïën ngûúâi

126 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THAN H ÀATÅ khacá thay vò khöng ngûnâ g lùpå laiå cacá phûúng phapá cuä rñch, kemá hiïuå quaã àïí “sûãa àöíi” ngûúâi khaác. Cacá vêën àïì ngoaiâ têmì kiïmí soatá coá tracá h nhiïmå thay àöií nhûäng àûúnâ g netá quan tronå g trïn gûúng mùåt cuãa chuáng ta – núã nuå cûúiâ , hay chêpë nhênå mötå cacá h chên thêåt vaâ nheå nhanâ g nhûäng vêën àïì naây vaâ hoåc caách chung sönë g vúiá no,á mùcå duâ chuná g ta khöng thñch chuná g. Bùnç g cacá h nayâ , chuná g ta khöng àïí cho chuná g chi phöië mònh. Chuná g ta chia seã tinh thêìn êín chûaá trong lúâi cêuì nguyïån sau: “Chuaá hayä ban cho con loâng can àamã àïí thay àöíi nhûäng àiïìu coá thïí vaâ cênì phaiã thay àöií , ban cho con sûå thanh thanã àïí chêpë nhênå nhûnä g àiïìu khöng thïí thay àöíi àûúåc, vaâ trñ khön àïí phên biïåt àûúcå sûå khacá biïtå ào”á . Bêtë kïí vêën àïì laâ kiïmí soatá trûcå tiïpë , kiïmí soatá gianá tiïpë hay ngoaiâ têmì kiïmí soatá , chuná g ta vêîn coá trong tay bûúác àêìu tiïn àïí xûã lyá. Thay àöií thoái quen, thay àöií phûúng phaáp gêy anã h hûúãng vaâ thay àöíi cacá h thûcá nhòn nhênå nhûäng vênë àïì ngoaiâ têmì kiïmí soatá àïìu nùmç trong Vonâ g troân Anà h hûúãng cuaã chuná g ta. 9. MÚà RÖNÅ G VON G TROÂN ANà H HÛÚNà G Àiïìu àaná g khñch lïå laâ trong khi lûåa choån phanã ûná g àöëi vúiá taác àöång bïn ngoaâi, chuná g ta cuäng gêy anã h hûúnã g maånh meä àïën hoaân caãnh cuãa mònh, giönë g nhû khi thay àöíi mötå phênì cöng thûcá hoaá hoåc, kïtë quaã cuaã cuöcå thñ nghiïåm cuäng thay àöíi. Töi tûâng lamâ viïåc trong nhiïuì nùm cho möåt cöng ty do mötå ngûúiâ rêtë nùng àöång laänh àaåo. Öng êyë laâ ngûúiâ thöng minh, saáng taoå , coá nùng lûåc vaâ coá têìm nhòn chiïën lûúåc – ai cuäng thêëy àiïìu ào.á Nhûng öng êyë coá caách quaãn lyá rêtë àöåc

1277 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANÂ H ÀATÅ àoaán. Öng êyë xem nhên viïn nhû nhûnä g keã lamâ cöng, khöng coá tû duy vaâ giao tiïpë vúái hoå bùçng möåt gionå g àiïuå rêtë keã ca.ã Hêåu quaã têët yïuë laâ hêuì hïtë caán böå quaãn lyá àïuì xa laná h öng êyë . Hoå thûúâng tuå têåp úã haânh lang àïí phaân naân vïì sïëp vaâ trao àöíi nhûnä g cêu chuyïnå coá veã rêët thúâi sûå vaâ cuå thï,í cûá nhû àang tòm cacá h giaiã quyïtë tònh hònh vêyå . Cacá cuöcå thaoã luêån bao giúâ cunä g nhû keoá daiâ vö tênå , tuy nhiïn, nhûnä g ngûúiâ trong cuöcå thò laåi xem nhû mònh khöng coá traách nhiïmå gò; têtë caã laâ do sûå yïuë keám cuaã võ laänh àaåo. “Cacá banå khöng thïí hònh dung nöíi chuyïnå gò xayã ra lênì àoá àêu”, möåt ngûúâi noiá , “Bûäa àoá, öng êyë àïnë phoâng chuáng töi. Töi àaä chuêín bõ moiå thûá sùén sanâ g. Nhûng öng êyë àïnë vaâ phaán mötå caái lïnå h tûâ trïn trúiâ xuönë g. Moåi thûá töi mêët hanâ g thaná g trúâi chuêín bõ coi nhû cöng cöcë . Töi khöng biïtë liïuå töi conâ coá thïí tiïpë tuåc lamâ viïcå cho öng êyë nûaä khöng. Conâ bao lêu nûaä öng êyë nghó hûu nhó?”. “Öng êëy múiá 59”, mötå ngûúâi khaác traã lúâi, “Liïåu anh coá thïí chõu àûnå g thïm sauá nùm nûaä khöng?”. “Töi khöng biïtë . Duâ sao thò öng êyë cunä g khöng phaãi laâ loaiå ngûúiâ chõu vïì hûu dïî daâng àêu!” Nhûng trong söë ho,å coá mötå ngûúiâ coá tinh thênì chuã àönå g. Anh êyë àûúcå thucá àêyí búiã cacá giaá trõ chûá khöng phaiã búiã tònh camã . Anh êyë laâ ngûúiâ chuã àönå g àûa ra hanâ h àönå g bùnç g phaná àoaná , camã thöng vaâ nghiïn cûuá tònh hònh. Thay vò chó trñch cacá àiïmí yïuë cuaã võ lanä h àaoå , anh êyë tòm cacá h buâ àùpæ . Nïuë àiïmí yïuë cuaã öng ta laâ úã phong cacá h, anh êyë tòm cacá h lamâ cho cacá nhûúcå àiïmí àoá trúã thanâ h thûá yïuë . Anh têpå trung vaoâ nhûnä g àiïmí manå h cuaã öng chuã tõch – têmì nhòn, sûå thöng minh, tñnh saná g taoå . Anh êyë hiïuí roä têmì quan

128 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THAN H ÀATÅ tronå g cuaã öng chuã tõch àöië vúiá sûå phatá triïní cuaã cöng ty vaâ cöë gùnæ g thöng camã vúiá nhûnä g möië quan têm cuaã öng êyë . Do àoá khi cung cêpë thöng tin, anh êyë cunä g àûa ra nhûnä g kiïnë nghõ dûaå trïn cacá phên tñch ào.á Roä ranâ g, ngûúiâ àanâ öng nayâ àaä biïtë têpå trung vaoâ Vonâ g tronâ Anà h hûúnã g cuaã mònh. Vaâo mötå ngaây, khi töi ngöìi cuâng öng chuã tõch vúái tû cacá h laâ mötå cöë vênë , öng êëy noái: “Naây Stephen, töi khöng thïí tin àûúåc nhûäng viïåc maâ ngûúâi naây àaä laâm. Anh êëy khöng chó àaáp ûná g nhûnä g gò töi yïu cêìu maâ conâ cung cêpë thïm thöng tin böí sung cêìn thiïët vaâ àuná g luác. Anh êyë coân àûa cho töi banã g phên tñch vïì nhûnä g àiïìu töi quan têm nhêtë , vaâ mötå baãn kiïnë nghõ nûäa. Nhûäng kiïën nghõ nayâ phuâ húpå vúiá baãng phên tñch, vaâ baãng phên tñch phuâ húåp vúiá söë liïuå . Anh êyë thêåt tuyïåt vúiâ ! Thêåt laâ nheå ngûúâi khi coá àûúcå mötå ngûúiâ giuáp lo lùnæ g phêìn viïcå kinh doanh”. Taiå cuöcå hopå tiïpë theo, têtë caã cacá nhên viïn quanã lyá khacá vênî bõ lanä h àaoå àöië xûã nhû cu:ä “Anh lamâ cho töi viïcå nayâ ...”, “Nhiïmå vuå cuaã anh laâ phaiã ...”, chó trûâ mötå ngûúiâ . Àöië vúiá ngûúiâ nayâ , öng chuã tõch hoiã : “YÁ anh thïë naoâ ?”. Vêyå laâ Vonâ g tronâ Anà h hûúnã g cuaã anh êyë àaä tùng lïn. Sûå kiïnå nayâ nhanh choná g trúã thanâ h “têm àiïmí ” trong cöng ty. Hanâ g nguä nhûnä g caná böå quanã lyá coá tinh thênì tiïu cûcå quay sang “naä àanå ” túiá têpë vaoâ con ngûúiâ tñch cûcå nayâ . Baãn chêët cuãa ngûúâi bõ àöång laâ thoaái thacá traách nhiïåm. Thêåt dïî khi noiá “Töi khöng chõu tracá h nhiïmå ”. Phanã ûná g cuãa nhûnä g ngûúâi nayâ thûúnâ g laâ tham gia vaâo möåt möi trûúnâ g tiïu cûåc, cêëu kïtë , àùåc biïtå nïëu nhû nhiïuì nùm qua hoå àaä tòm cacá h thoaiá thacá tracá h nhiïmå bùnç g cacá h vin vaoâ sûå yïuë keám cuãa ngûúiâ khacá .

1297 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THAN H ÀATÅ Conâ ngûúâi nhên viïn tñch cûcå naây thò luön coá thaái àöå chuã àöång vúiá caác àönì g nghiïåp khacá . Tûâng bûúác möåt, Voâng troân AÃnh hûúnã g cuaã anh êëy àöië vúiá hoå ngayâ möåt lúán. Noá tiïpë tuåc àûúåc múã röång àïën mûác cuöëi cuâng, bêët kyâ ai khi àûa ra yá kiïën hay àïì nghõ gò cunä g àïuë muönë tham khaão anh ta, kïí caã öng chuã tõch. Nhûng öng chuã tõch khöng camã thêëy àoá laâ möië àe doåa vò ngûúâi nayâ seä böí sung cho öng rêët nhiïuì sûác manå h. Chñnh sûå lûaå chonå phanã ûná g trûúcá hoanâ canã h, sûå têpå trung vaoâ Vonâ g troân Anà h hûúãng maâ anh êyë taåo ra àûúåc sûå khacá biïtå . Möåt söë ngûúâi giaãi nghôa thuêåt ngûä “luön chuã àönå g” laâ chúi tröåi, hung hùng, vaâ vö têm, nhûng àiïuì àoá hoaân toanâ khöng àuáng. Ngûúiâ chuã àönå g laâ nhûäng ngûúâi khön ngoan, àûúcå thuác àêyí búiã giaá trõ, hoå hiïíu hiïån thûåc vaâ biïtë àiïuì naoâ laâ cêìn thiïtë . Hayä nhòn vaoâ Mahatma Gandhi(*). Trong khi bõ chó trñch úã Quöcë höiå vò khöng chõu tham gia vaâo Höiå lïn aná Àïë quöëc Anh, Gandhi lùnå g leä trúã vïì quï nha.â Taiå àêy, öng tûâng bûúác múã röång Vonâ g tronâ AÃnh hûúnã g cuaã mònh àöëi vúái nhûnä g ngûúiâ nöng dên. Sûå uãng höå vaâ tin tûúãng cuaã hoå vaoâ öng ngayâ caâng tùng. Mùcå duâ khöng coá mötå àõa võ chñnh trõ naâo, nhûng bùnç g lonâ g nhên aiá , dunä g camã vaâ tinh thênì bêtë khuêtë àêyì thuyïët phuåc, cuöëi cunâ g, öng àaä buöcå nûúcá Anh phaiã rutá lui. Gandhi àaä phaá tan sûå àö höå chñnh trõ àeâ nùnå g lïn hún 300 triïåu dên ÊnË bùnç g sûác maånh töië àa tûâ Vonâ g tronâ Anà h hûúnã g cuaã mònh. (*) M. Gandhi: Nhaâ lanä h àaoå kiïtå xuêtë vaâ àêuì tiïn cuaã phong traoâ gianâ h àöcå lêpå cho cacá nûúcá thuöcå àõa trïn thïë giúiá maâ khöng cênì àïnë baoå lûcå . Öng àaä taoå ra mötå khaiá niïmå goiå laâ “giûä vûnä g niïmì tin”. Bêtë chêpë chiïnë tranh vaâ baoå lûcå trong thïë kyã 20, Gandhi àaä dayå cho loaiâ ngûúiâ vïì giaá trõ cuaã lonâ g tin, phi baoå lûcå vaâ hoaâ bònh.

130 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THAN H ÀATÅ 10. “COÁ” VA “LA” Coá mötå cacá h àïí xacá àõnh xem möië quan têm cuaã chuáng ta nùmç trong voâng troân naâo laâ phên biïåt giûaä caiá “co”á vaâ caiá “la”â . Vonâ g tronâ Quan têm chûaá àêyì nhûnä g caái “co”á : “Töi seä rêtë haånh phucá khi coá àûúåc mötå ngöi nhaâ vaâ traã hïtë núå ngên hanâ g…” “Giaá nhû töi coá möåt öng sïpë khöng àöåc taiâ nhû vêåy…” “Giaá nhû töi coá mötå öng chönì g biïët kiïn nhêîn hún...” “Giaá nhû töi coá nhûäng àûaá con ngoan ngoanä hún...” “Giaá nhû töi coá àûúåc möåt têëm bùçng àaåi hoåc...” “Giaá nhû töi coá nhiïuì thúiâ gian hún cho banã thên ...” Coân Voâng troân AÃnh hûúnã g thò chûaá àêyì nhûnä g caiá “la”â . Töi seä laâ ngûúiâ kiïn nhêîn hún, laâ ngûúiâ khön ngoan, laâ ngûúiâ àaná g yïu. Àoá laâ sûå têåp trung vaâo tñnh cacá h. Vúiá nhûäng ngûúiâ bõ àönå g, suy nghô cuaã hoå luön luön hûúná g vïì nhûäng caiá úã “bïn ngoaiâ ”. Chñnh suy nghô àoá coá vêën àïì. Hoå àïí cho caiá nùçm “bïn ngoaâi” chi phöëi. Hoå suy nghô theo mö thûcá “bùtæ àêuì tûâ bïn ngoaiâ ”. Theo ho,å cênì phaiã thay àöií nhûäng caiá úã ngoaiâ trûúác khi thay àöíi banã thên. Conâ quan àiïmí chuã àöång laâ thay àöií “bùtæ àêuì tûâ bïn trong”. Bùçng cacá h thay àöií nhû thï,ë chuáng ta múiá coá thïí gêy aãnh hûúnã g tñch cûåc àïnë caiá bïn ngoaâi. Mötå trong nhûnä g cêu chuyïnå töi thñch nhêtë laâ cêu chuyïån trong kinh cûuå ûúcá , mötå phênì cuaã nïnì taãng Do Thaái giaoá . Àoá laâ cêu chuyïnå cuaã Joseph, ngûúiâ àaä bõ nhûnä g ngûúiâ anh em cuaã mònh baná laâm nö lïå taiå Ai Cêåp khi múái 17 tuöíi. Baån coá thïí hònh dung öng êëy seä dïî danâ g buöng xuöi

1317 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANÂ H ÀATÅ àïën thïë naâo. Öng seä khöng ngûâng than traách cuöåc àúâi lam luä lamâ töi túá cho Potiphar, hoùåc buöcå töåi nhûnä g keã bacå aác àaä àêyí öng vaâo bûúcá àûúâng khönë cuâng. Nhûng Joseph laâ mötå ngûúiâ luön chuã àönå g. Öng têpå trung vaoâ chûä la.â Vaâ chó trong mötå thúâi gian ngùnæ , öng trúã thaânh ngûúâi quaãn gia cho nhaâ Potiphar. Öng êyë quaãn lyá moiå thûá maâ Potiphar coá vò öng rêët àûúcå tin cêyå . Thïë röìi àïën möåt ngaây, Joseph bõ bùæt trong möåt tònh huönë g phûcá tapå vaâ àaä bõ cêmì tuâ oan trong 13 nùm. Nhûng mötå lêìn nûaä , öng laåi thïí hiïnå banã lônh cuãa möåt ngûúiâ luön chuã àöång. Öng têåp trung vaâo Vonâ g troân AÃnh hûúnã g - vonâ g troân chûaá caiá laâ, thay vò caái co.á Khöng lêu sau ào,á öng trúã thaânh ngûúâi cai quaãn nhaâ tuâ vaâ cuöië cuâng cai quanã caã nûúcá Ai Cêåp, chó àûná g sau Hoanâ g àïë (Pharaoh). Töi hiïíu rùnç g yá tûúnã g naây laâ möåt sûå thay àöií mö thûác triïåt àïí àöëi vúiá nhiïuì ngûúâi. Thêtå dïî khi àöí löîi cho ngûúâi khaác, cho àiïuì kiïån hay hoaân caãnh vïì tònh traång bïë tùcæ cuãa mònh. Nhûng chuáng ta coá traách nhiïåm – coá thïí chuã àönå g kiïím soatá cuöåc söëng cuãa chuáng ta vaâ tacá àöång trúã laåi hoanâ canã h mötå cacá h manå h meä bùnç g cacá h têpå trung vaoâ chûä laâ, vaoâ chñnh banã thên mònh. Nïuë cuöcå söëng hön nhên cuaã töi gùåp trucå trùåc thò seä ñch lúåi gò khi töi khöng ngûâng kïí töiå vúå mònh? Khi thûaâ nhênå rùnç g mònh khöng coá traách nhiïmå trong chuyïnå naây, töi àaä tûå biïnë mònh thaânh möåt nanå nhên vaâ dênë mònh vaâo mötå tònh huönë g tiïu cûcå . Töi cunä g àaánh mêët caã khaã nùng gêy aãnh hûúnã g àïën cö êëy. Thaái àöå rêìy la, lïn aán gay gùæt cuãa töi chó caâng khiïnë cho cö êëy camã thêëy mònh àuáng. Sûå chó trñch cuãa töi conâ töìi tïå hún nhûnä g gò maâ töi muöën laâm àïí uöën nùæn vúå mònh. Khaã nùng gêy anã h hûúnã g tñch cûcå àïnë hoanâ caãnh cuãa töi dêìn dêìn bõ mêtë ài.

132 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THAN H ÀATÅ Nïëu thûåc sûå muöën caãi thiïån tònh hònh, töi phaiã têpå trung vaâo caiá töi coá thïí kiïím soaát àûúåc – àoá laâ baãn thên töi. Töi cêìn chêëm dûtá viïcå tòm cacá h chêën chónh vúå mònh vaâ têpå trung khùcæ phucå nhûúcå àiïmí cuaã chñnh mònh. Chó bùnç g caách trúã thaânh möåt ngûúiâ chöìng töët, biïtë yïu thûúng vaâ unã g höå vö àiïuì kiïnå àöëi vúiá vúå mònh, töi múái coá thïí laâm cho cö êyë camã thêyë sûcá maånh cuãa tñnh chuã àönå g vaâ seä àapá laiå tûúng tûå. Nhûng duâ kïët quaã coá thïë naâo, cacá h tñch cûcå nhêët maâ töi coá thïí tacá àöång vaoâ hoanâ caãnh cuaã mònh laâ têåp trung vaoâ banã thên, vaoâ mö thûcá cuaã mònh. Coá nhiïuì caách àïí àiïìu chónh banã thên trong Voâng tronâ Anà h hûúnã g – laâ mötå ngûúâi biïtë lùæng nghe nhiïuì hún , laâ mötå ngûúiâ baån àúiâ àaáng yïu hún, laâ möåt sinh viïn töët hún, laâ mötå nhên viïn têån tuåy vaâ dïî húåp tacá hún. Àöi khi, àiïìu coá tñnh chuã àöång nhêtë maâ chuáng ta coá thïí lamâ laâ caãm thêyë hanå h phucá hoùcå núã mötå nuå cûúiâ chên thanâ h. Haånh phuác hay bêët haånh nùçm úã sûå lûåa choån cuãa chuáng ta. Àûâng àïí nhûäng thûá “bïn ngoaâi” nhû thúâi tiïët, tònh hònh chñnh trõ, sûå khuãng hoaãng taâi chñnh quöëc gia… nùçm trong Voâng troân AÃnh hûúãng cuãa chuáng ta. Haäy luön chuã àöång! Chuáng ta coá thïí mang sûác maånh tñch cûåc àoá bïn mònh, bêët kyâ luác naâo, úã àêu. Chuáng ta vêîn coá thïí haånh phuác vaâ chêëp nhêån nhûäng thûá hiïån thúâi chuáng ta chûa kiïím soaát àûúåc àïí têåp trung nöî lûåc vaâo nhûäng thûá maâ chuáng ta coá thïí kiïím soaát. 11. PHÑA BÏN KIA CUAà THÊTË BAIÅ Trûúcá khi chuyïní mucå tiïu cuöcå söëng vaâo Voâng troân Anà h hûúãng, chuná g ta cênì xem xetá sêu hún hai nöåi dung nùmç trong Vonâ g tronâ Quan têm: sai lêmì vaâ hïå qua.ã

1337 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANÂ H ÀATÅ Chuná g ta coá quyïìn tûå do lûåa choån haânh àönå g, chûá khöng àûúcå tûå do lûaå choån hïå quaã cuaã nhûäng hanâ h àönå g àoá. Hïå quaã bõ chi phöëi búãi caác quy luêåt tûå nhiïn, noá nùçm bïn ngoaiâ Vonâ g tronâ Quan têm. Chuná g ta coá thïí quyïtë àõnh bûúcá vaoâ giûaä àûúnâ g ray, àöië mùåt vúái möåt con tauâ àang lao túiá , nhûng chuáng ta khöng thïí quyïtë àõnh àiïìu gò seä xayã ra sau khi con tauâ àêm vaoâ mònh. Chuáng ta coá thïí quyïët àõnh laâ ngûúâi thiïuë trung thûcå trong giao keâo lamâ ùn vaâ hêåu quaã xaä höiå cuãa quyïët àõnh àoá coá thïí khacá nhau, tuyâ thuöcå hanâ h vi gian döië cuaã chuná g ta coá bõ phaát hiïån hay khöng. Thïë nhûng, hïå quaã tûå nhiïn àöië vúái banã chêtë cuãa chuná g ta laâ mötå kïtë quaã cöë àõnh. Haânh vi cuãa chuná g ta bõ chi phöië búiã cacá nguyïn tùæc. Chung sönë g haâi hoaâ vúiá cacá nguyïn tùæc seä àem laåi hïå quaã tñch cûåc; vi phamå nguyïn tùcæ seä àem laiå hïå quaã tiïu cûåc. Chuná g ta tûå do lûaå chonå phaãn ûáng trong moåi hoanâ caãnh, nhûng khi lamâ thï,ë chuná g ta cunä g lûaå chonå luön hêuå quaã kemâ theo, nhû cêu nganå ngû:ä “Khi chuná g ta cêmì lêyë mötå àêìu gêyå thò àêìu kia cunä g àûúåc nêng lïn”. Chùcæ chùnæ trong cuöcå àúiâ möîi ngûúiâ , khöng ñt lêìn chuáng ta cêmì möåt chiïëc gêåy lïn röìi múái phaát hiïån ra rùnç g àoá khöng phaiã laâ chiïcë gêyå töët. Sûå lûåa chonå cuãa chuáng ta àaä àûa àïnë nhûnä g hêåu quaã xêuë hún, so vúiá khi chuná g ta khöng lûaå choån. Nïëu coá cú höiå lûaå chonå laiå mötå lêìn nûaä , chùæc chùæn chuná g ta seä lamâ khacá ài. Chuná g ta goåi nhûäng sûå lûaå chonå àoá laâ sai lêìm, vaâ àoá laâ àiïuì àaná g àïí chuná g ta suy ngêmî . Àöië vúiá nhûnä g ai àang phaiã söëng trong nöîi ên hênå , thò baiâ têåp cênì thiïtë cho tñnh luön chuã àöång laâ phaãi nhênå thûcá àûúåc rùçng: nhûnä g sai lêmì quaá khûá cuäng nùmç trong Vonâ g tronâ Quan têm. Chuáng ta khöng thïí laâm laiå tûâ àêìu, cuäng

134 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANÂ H ÀATÅ khöng thïí xoaá boã hay kiïmí soaát àûúcå hïå quaã cuãa sai lêìm àaä xaãy ra. Quan àiïmí cuãa ngûúiâ luön chuã àönå g àöëi vúái sai lêmì laâ thûâa nhêån ngay sai lêìm àoá àïí sûãa chûäa vaâ ruát ra baiâ hocå . Àiïuì nayâ thûåc sûå biïnë sai lêìm thaânh thanâ h cöng, nhû T. J. Watson, ngûúiâ saná g lêåp cöng ty IBM, àaä noái: “Thùnæ g lúiå nùmç úã phña bïn kia cuaã thêtë baiå ”. Nhûng nïuë khöng thûaâ nhênå , khöng sûaã chûaä sai lêmì cuäng nhû khöng rutá ra baâi hoåc kinh nghiïmå thò àoá laåi laâ möåt sai lêìm khacá . Noá thûúâng àûa ngûúiâ ta vaâo con àûúnâ g tûå lûâa döië mònh, tûå ru nguã mònh, vaâ thûúâng gùæn vúái sûå duy lyá (sûå lûâa döëi duy ly)á àöië vúiá baãn thên vaâ ngûúâi khacá . Sai lêìm thûá hai nayâ che àêyå , lamâ tùng tacá haiå vaâ anã h hûúnã g cuaã sai lêmì thûá nhêtë , gêy töní thêtë lúná hún cho banã thên. Khöng phaiã sai lêmì cuaã ngûúiâ khacá , hay thêmå chñ khöng phaiã sai lêmì cuaã banã thên maâ chñnh laâ phanã ûná g cuaã chuná g ta àöië vúiá nhûäng sai lêmì àoá gêy taác haiå lúná cho chuná g ta. Rûúåt àuöíi theo con rùnæ àöcå àaä cùnæ mònh chó canâ g laâm cho chêët àöcå lan toaã khùpæ cú thï.í Tötë hún hïët, chuná g ta hayä tòm ngay biïnå phaáp àïí lêëy chêët àöcå ra khoãi cú thï.í Phanã ûná g cuaã chuáng ta àöëi vúái bêët kyâ sai lêìm naâo cunä g àïuì coá anã h hûúãng àïën chêtë lûúnå g cuãa nhûäng sûå viïåc sau àoá. Àiïuì quan tronå g laâ thûâa nhênå vaâ sûãa chûaä ngay cacá sai lêìm àïí chuáng khöng coân anã h hûúnã g àïnë ta vaâ giuáp ta trúã nïn manå h meä hún. 12. CAM KÏTË VAÂ GIÛÄ LÚIÂ Ngay taiå trung têm cuaã Voâng troân AÃnh hûúnã g laâ khaã nùng cam kïët vaâ giûä lúiâ cuãa chuáng ta. Nhûnä g cam kïët àöëi vúái baãn thên, nhûnä g ngûúiâ xung quanh vaâ sûå nhêtë quaná thûcå hiïnå

1357 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANÂ H ÀATÅ cacá cam kïët àoá laâ baãn chêtë , laâ àiïìu cöët loäi cho sûå trûúnã g thaânh vaâ laâ sûå thïí hiïån roä nhêtë cuãa tñnh chuã àönå g. Thöng qua khaã nùng thiïn phuá cuãa con ngûúiâ , cuâng vúái sûå tûå nhênå thûác vaâ lûúng têm, chuná g ta yá thûcá àûúåc nhûnä g àiïmí yïuë , nhûäng mùtå cêìn hoaân thiïån, nhûäng khña caånh thuöåc vïì trñ tuïå coá thïí phaát triïní hún, cacá thoiá quen cênì àûúcå thay àöíi hay loaiå bo.ã Sau ào,á khi thûâa nhêån vaâ sûã duång trñ tûúnã g tûúnå g vaâ yá chñ àöcå lêåp cuaã mònh àïí hanâ h àöång dûaå trïn nhênå thûcá àoá – àûa ra nhûnä g lúiâ hûáa, àùåt ra cacá mucå tiïu, vaâ trung thûcå vúiá chuáng – chuná g ta seä xêy dûnå g àûúåc sûác manå h cuaã tñnh cacá h àïí coá thïí laâm àûúåc bêtë kyâ àiïìu gò tñch cûcå trong cuöåc söëng. Chñnh tûâ nhênå thûcá nayâ , chuná g ta seä thêyë coá hai phûúng phaáp àïí lamâ chuã cuöåc söëng. Mötå la,â àûa ra lúiâ hûaá vaâ giûä lúiâ hûaá . Hai la,â àùtå ra mötå mucå tiïu vaâ phêën àêëu àïí àatå àûúåc muåc tiïu ào.á Khi chuná g ta àûa ra vaâ giûä lúiâ thûåc hiïån cacá cam kïët, duâ nho,ã chuáng ta seä xaác lêåp àûúåc sûå trung thûåc bïn trong, cho ta yá thûác vïì sûå tûå chuã vaâ lonâ g can àaãm cunä g nhû sûcá manå h àïí nhênå lêyë nhiïìu tracá h nhiïmå hún trong cuöcå söëng. Bùçng caách àoá, dêìn dênì , danh dûå seä trúã nïn quan tronå g hún têm tranå g cuaã banã thên. Khaã nùng àûa ra vaâ thûcå hiïån cacá cam kïtë àöëi vúiá baãn thên laâ yïuë töë cöët loiä nhêtë cuãa quaá trònh xêy dûnå g cacá thoái quen cú banã cho sûå thanâ h àatå . Kiïnë thûcá , kyä nùng, vaâ khatá vonå g àïuì nùmç trong têmì kiïím soaát cuaã chuáng ta. Chuáng ta coá thïí taác àöång vaâo möåt trong ba nöiå dung trïn, hoùcå caã ba, àïí lamâ tùng tñnh cên bùçng giûaä chuná g. Khi sûå giao thoa giûäa chuáng ngaây mötå nhiïuì hún, chuná g ta seä caâng lônh höiå sêu sùcæ hún caác nguyïn tùcæ - laâ cú súã cho cacá thoiá quen - vaâ taoå ra sûcá manå h tñnh cacá h giupá chuná g ta hûúná g túiá sûå thanâ h àatå mötå cacá h thêtå cên bùnç g.

136 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANÂ H ÀATÅ 13. TÑNH CHUÃ ÀÖNÅ G: CUÖCÅ TRÙCÆ NGHIÏMÅ 30 NGAÂY Chuná g ta khöng cêìn phaiã kinh qua nhûnä g ngaây àen töië trong caác traiå têpå trung chïët choác nhû Frankl àïí nhênå thûcá vaâ phaát triïní tñnh chuã àöång cuãa mònh. Tûâ cacá sûå kiïån xayã ra haâng ngaây, chuná g ta cuäng coá thïí phatá triïní khaã nùng nayâ àïí xûã lyá nhûnä g sûác eáp bêtë thûúâng trong cuöcå sönë g, vñ duå caách xûã lyá tònh huönë g keåt xe, cacá h phanã ûáng àöëi vúái möåt khacá h hanâ g àang caáu kónh hay möåt àûáa con bûúná g bónh… Àoá laâ caách chuáng ta nhòn nhênå mötå sûå viïcå àïí biïtë àêu laâ vêën àïì mònh cênì têpå trung giaiã quyïët. Töi muönë baån thûã nghiïåm nguyïn tùæc chuã àöång nayâ trong voâng 30 ngaây. Baån chó cêìn aáp duång vaâ quan satá kïët qua.ã Trong vonâ g möåt thaáng, banå hayä têåp trung vaâo Vonâ g troân AÃnh hûúãng cuaã mònh. Banå chó cênì àûa ra nhûnä g cam kïët nho nhoã vaâ thûåc hiïån chuáng. Haäy laâ ngûúâi hûúná g dênî chûá khöng laâ ngûúâi phaná xetá . Haäy lamâ gûúng chûá àûâng chó trñch. Hayä àûa ra giaãi phaáp, chûá khöng lamâ vêën àïì trúã nïn nghiïm troång hún. Hayä thûã nghiïmå caác nguyïn tùcæ trïn trong cuöcå söëng hön nhên, trong gia àònh vaâ trong cöng viïcå cuãa banå . Àûâng banâ caiä vïì nhûäng àiïím yïëu cuãa ngûúiâ khaác. Àûnâ g biïnå höå cho löiî lêmì cuaã mònh. Khi mùcæ sai lêmì , banå nïn thûaâ nhênå , sûaã chûäa vaâ rutá ra baiâ hoåc kinh nghiïåm ngay lêpå tûcá . Àûâng àïí mònh sa vaâo thoiá quen lïn aán vaâ traách mocá ngûúâi khaác. Hayä têåp trung vaâo nhûäng gò baån coá khaã nùng kiïím soaát. Hayä têpå trung vaâo chñnh mònh vaâ luön laâ chñnh mònh. Hayä nhòn vaâo nhûúåc àiïmí cuãa ngûúiâ khacá bùnç g aná h mùæt thöng caãm chûá khöng lïn aná . Vênë àïì khöng phaãi úã chöî hoå khöng laâm hay khöng nïn lamâ möåt viïcå gò àoá, maâ chñnh laâ úã sûå lûaå choån phanã ûáng cuaã baån trûúcá tònh huönë g xaãy ra

1377 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THAN H ÀATÅ vaâ àiïuì banå nïn laâm. Nïuë banå bùæt àêuì suy nghô rùçng vêën àïì “nùçm úã bïn ngoaâi” thò hayä dûâng laiå . Suy nghô àoá chñnh laâ “vênë àï”ì cuaã banå . Nïëu ta thïí hiïån quyïìn tûå do lûåa choån cuãa mònh thûúâng xuyïn thò caái quyïìn êëy caâng àûúåc múã röång. Nhûäng ai khöng laâm nhû vêåy seä nhêån thêëy tûå do cuãa hoå àang dêìn bõ xoái moân cho àïën khi mêët hùèn. Hoå buöåc phaãi àoáng nhûäng vai diïîn theo “kõch baãn” cuãa cha meå, cuãa cöång sûå vaâ cuãa xaä höåi. Coá traách nhiïåm tûác laâ coá khaã nùng phaãn ûáng àuáng àùæn trûúác moåi àiïìu kiïån vaâ hoaân caãnh. Àêy laâ àiïìu thiïët yïëu àöëi vúái sûå thaânh àaåt, haånh phuác cuãa bêët kyâ ai. Àiïìu cuöëi cuâng töi muöën noái laâ möîi chuáng ta àïìu cêìn phaãi laâm chuã àûúåc cuöåc söëng cuãa riïng mònh, trong moåi hoaân caãnh, moåi àiïìu kiïån.

138 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THAN H ÀATÅ CACÁ GÚIÅ YÁ THÛCÅ HAN H: 1. Hayä lùnæ g nghe lúiâ ùn tiïnë g noiá cuaã mònh vaâ nhûnä g ngûúiâ xung quanh trong mötå ngayâ xem coá bao nhiïu lênì banå hoùcå ngûúâi khaác sûã dunå g nhûnä g ngön tûâ bõ àönå g nhû “Giaá nhû ...”, “Töi khöng thïí ...” hay “Töi buöcå phaiã ...”. 2. Tiïn liïuå mötå tònh huönë g banå coá thïí seä gùpå phaiã trong tûúng lai gênì maâ theo kinh nghiïmå caá nhên, banå coá thïí seä hanâ h àönå g mötå cacá h bõ àönå g. Hayä àiïmí laiå tònh huöëng àoá trong phamå vi Vonâ g tronâ AÃnh hûúãng cuaã banå . Banå seä chuã àönå g phanã ûná g nhû thïë naoâ ? Hayä danâ h thúiâ gian ön laiå cacá kinh nghiïmå àaä qua vaâ hònh dung phanã ûná g cuaã banå trûúcá mötå tònh huöëng giaã àõnh naoâ ào.á Hayä ghi nhúá nhûäng gò àaä xayã ra giûaä quaá trònh kñch thñch vaâ phanã ûná g. Hayä àùtå ra cam kïtë vúiá banã thên vaâ thûcå hanâ h quyïnì tûå do lûaå chonå thaiá àöå hoùcå phanã ûná g cuaã mònh. 3. Hayä chonå ra möåt rùcæ röië taiå núi banå lamâ viïcå hay trong cuöcå söëng àang lamâ banå khoá chõu. Cöë gùæng xacá àõnh xem àoá laâ vênë àïì baån coá thïí kiïmí soatá trûcå tiïpë , gianá tiïpë , hay ngoaiâ têmì kiïmí soatá . Hayä àõnh danå g bûúcá giaiã quyïtë vênë àïì thûá nhêtë trong Voâng troân AÃnh hûúnã g vaâ thûcå hiïnå no.á 4. Hayä thûã trùcæ nghiïmå trong 30 ngayâ vïì khaã nùng chuã àönå g cuaã banå . Chuá yá ghi nhênå sûå thay àöií trong Vonâ g tronâ Anà h hûúnã g cuãa banå .

Thoiá quen thûá hai BÙÆT ÀÊÌU TÛÂ MUÅC TIÏU ÀAÄ ÀÛÚÅC XAÁC ÀÕNH Tûúng thuöcå 7 Reân giuäa baãn thên Lùnæ g nghe vaâ Àönì g têm thêuë hiïuí hiïpå lûcå lêîn nhau 5 THAÂNH TÑCH 6 TÊPÅ THÏÍ Tû duy cuâng thùnæ g 4 Àöcå lêåp 3 Ûu tiïn cho àiïìu quan tronå g nhêët 1 THANÂ H TÑCH 2 Luön CAÁ NHÊN Bùæt àêìu chuã àönå g tûâ mucå tiïu àaä àûúcå xaác àõnh Phuå thuöåc



Caác nguyïn tùæc laänh àaoå banã thên “Nhûnä g gò luiâ laiå phña sau, nhûnä g gò conâ úã phña trûúcá àïuì chùèng laâ gò so vúiá caái nùmç bïn trong chñnh banã thên möiî ngûúiâ .” - Oliver Wendell Holmes Bêy giú,â baån hayä tòm mötå chöî yïn tônh vaâ têåp trung vaoâ nhûnä g trang tiïëp theo àïí thûåc sûå múã ra caná h cûãa cuaã sûå thay àöíi bïn trong têm hönì mònh. Bùnç g trñ tûúnã g tûúång, hayä hònh dung banå àang dûå àaám tang möåt ngûúâi thên. Hònh dung banå laiá xe àïën nhaâ tang lïî hay nhaâ thúâ, röìi àûa xe vaoâ baiä àö,î xuöëng xe. Khi baån bûúác vaâo bïn trong toaâ nha,â banå àïí yá thêyë cacá voâng hoa, vaâ nghe tiïnë g nhacå cêìu höìn thêm trêìm. Banå nhênå ra nhûnä g gûúng mùåt quen thuöcå , baån beâ vaâ gia àònh… Banå camã nhêån àûúåc sûå chia se,ã camã thöng tûâ nhûnä g ngûúâi hiïnå diïnå xung quanh banå . Khi tiïën lïn vaâ nhòn vaoâ quan taiâ , banå thònh lònh àöëi mùtå vúiá chñnh mònh. Àêy seä laâ lïî tang cuaã chñnh baån sau vaâi chuåc nùm nûäa. Têët caã nhûäng ngûúâi nayâ àïnë àêy àïí viïëng baån, àïí bayâ toã tònh camã yïu thûúng vaâ sûå camã kñch vïì sûå cönë g hiïnë cuãa baån.

142 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANÂ H ÀATÅ Khi ngöiì vaâo bùng ghïë chúâ buöíi lïî bùæt àêuì , banå àocå túâ chûúng trònh trong tay. Seä coá bönë ngûúâi àoåc àiïuë vùn. Àêìu tiïn laâ möåt ngûúiâ trong gia àònh baån. Ngûúâi thûá hai laâ mötå ngûúâi banå – anh ta hiïíu rêtë roä vïì banå . Ngûúiâ thûá ba laâ mötå àönì g nghiïpå cuaã baån. Vaâ ngûúâi thûá tû laâ mötå võ linh mucå - àaåi diïån cönå g àönì g núi banå sinh söëng. Banå muöën nhûnä g ngûúâi àocå àiïëu vùn naây noiá gò vïì con ngûúiâ vaâ cuöåc àúâi baån? Banå muönë hoå mö taã baån laâ mötå ngûúiâ chöìng/vúå, mötå ngûúâi cha/meå, möåt àûaá con, möåt ngûúiâ baån, hay mötå àönì g nghiïpå nhû thïë naoâ ? Baån muönë hoå thêyë àûúåc tñnh caách gò úã con ngûúâi banå ? Hay banå muöën hoå ghi nhúá sûå cöëng hiïën hoùåc thaânh tñch naâo àoá cuãa baån? Hayä nhòn nhûäng ngûúâi xung quanh baån vaâ tûå hoãi baån àaä lamâ àûúcå gò àïí trúã thanâ h möåt têmë gûúng saáng trong lonâ g hoå? Trûúcá khi àoåc tiïëp, haäy daânh vaâi phutá àïí ghi cheáp camã tûúãng cuaã baån. Viïcå naây seä giuáp banå hiïuí roä hún Thoiá quen thûá hai. 1. “BÙTÆ ÀÊUÌ TÛÂ MUCÅ TIÏU ÀAÄ ÀÛÚCÅ XACÁ ÀÕNH” COÁ NGHÔA LAÂ GÒ? Nïëu tham gia mötå caách nghiïm tucá vaoâ thñ nghiïåm trïn, seä coá nhûäng khoaãnh khùcæ baån chaåm àïën nhûäng giaá trõ cú baãn, sêu xa trong têm höìn mònh. Banå seä coá cuöåc tiïpë xucá ngùnæ vúái hïå thönë g hûúná g dêîn nöåi têm ngay taiå trung têm Voâng troân AÃnh hûúnã g cuaã banå . Haäy ngêîm nghô nhûnä g lúiâ sau àêy cuaã Joseph Addison: “Khi nhòn vaoâ bia möå cuaã nhûnä g con ngûúiâ vô àaåi, moåi caãm giaác ghen tyå trong töi biïnë mêtë . Khi àoåc vùn bia ghi laåi

1437 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANÂ H ÀATÅ nhûäng lúâi hay yá àeåp, moåi duåc voång têìm thûúnâ g trong töi tiïu tan. Khi chûná g kiïën nöiî àau buöìn khön xiïtë cuãa nhûäng bêåc cha meå bïn nêmë möì, töi quùån loâng thûúng camã . Khi àûáng trûúcá nêëm möì cuaã cha meå, töi nghô àïën hû danh cuaã nhûnä g keã maâ chuná g ta buöcå phaiã tuên lïnå h: cacá bêcå vua chuáa. Hoå nùmç bïn caånh nhûäng keã àaä haå bïå hoå – nhûäng keã kònh àõch laiå satá vai nhau khi lòa àúiâ . Trûúcá nhûnä g anh hunâ g haoâ kiïåt àaä phên chia thïë giúái bùnç g cacá cuöåc tranh chêpë àöí mauá , töi suy ngêmî trong àau buönì vaâ ngaåc nhiïn trûúcá toan tñnh nhoã nhùtå cuãa loaâi ngûúiâ . Khi àocå nhûäng ngayâ thaáng ghi trïn bia möå, trong àoá coá mötå söë ngûúiâ vûâa chïtë vaoâ ngayâ höm qua, vaâ mötå söë àaä chïtë cacá h àêy 600 nùm, töi nghô àïën caiá ngaây troång àaåi khi têët caã chuáng ta àïuì laâ nhûäng ngûúâi àûúng thúiâ , vaâ cunâ g nhau hiïnå diïån…” Mùcå duâ Thoiá quen thûá hai apá duång trong nhiïìu hoaân caãnh vaâ cung bêcå cuöcå sönë g khaác nhau, nhûng ûná g duång cú baãn nhêtë cuãa noá laâ bùæt àêuì ngay tûâ ngaây höm nay bùçng nhûäng mucå tiïu àaä àûúcå xaác àõnh. Lêyë hònh tûúnå g, hònh anã h hay mö thûcá cuöië àúiâ banå lamâ khung tham chiïuë hay chuêní mûcå àïí xem xeát moåi thûá khaác. Möîi chùnå g àûúâng àúâi – haânh vi cuaã banå ngayâ höm nay, trong tûúng lai, tuênì sau, thaná g sau – seä àûúcå xem xetá trong böëi caãnh töní g thïí bao göìm nhûnä g àiïìu coá yá nghôa nhêtë àöëi vúiá baån. Bùnç g caách ghi nhúá nhûnä g muåc tiïu ào,á baån múái coá thïí tin chùæc vaoâ nhûnä g gò banå lamâ , vaâo möåt ngayâ cuå thïí naâo ào,á seä khöng vi phamå cacá chuêín mûcå maâ mònh àaä xaác àõnh laâ quan troång nhêët. Vaâ möîi möåt ngaây baån sönë g seä gopá phênì tñch cûåc cho mucå tiïu maâ banå àaä xacá àõnh trong suötë cuöåc àúâi mònh. Bùtæ àêuì tûâ mucå tiïu àaä àûúcå xacá àõnh coá nghôa laâ xuêtë phatá bùnç g mötå sûå hiïuí biïtë roä ranâ g vïì àñch àïnë cuaã banå . Àiïuì àoá coá nghôa laâ banå biïtë núi mònh muönë àïnë , do àoá banå seä hiïuí

144 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANÂ H ÀATÅ roä hiïnå taiå mònh àang úã àêu àïí luön ài àuná g hûúná g. Con ngûúâi thêtå dïî sa vaoâ nhûäng chiïcë bêyî cuaã àúâi thûúâng, cuaã cuöåc mûu sinh haâng ngayâ . Hoå lao vaoâ laâm viïcå ngaây mötå nhiïuì hún nhùçm leo lïn bêcå cao nhêët cuãa chiïëc thang danh voång, àïí röìi phaát hiïnå ra rùçng chiïcë thang bùæc nhêmì bûác tûúnâ g. Moåi ngûúiâ àïuì bênå rönå , thêåm chñ rêtë bêån rönå vúái cuöcå sönë g nhûng sûå bênå röån àoá nhiïìu khi khöng mang laiå hiïåu quaã. Cuöëi cunâ g, hoå phaát hiïån ra rùçng hoå àaä giaânh àûúåc nhûäng thùnæ g lúiå rönî g tuïëch. Thanâ h cöng àatå àûúåc bùnç g caiá giaá cuaã nhûäng thûá conâ quyá giaá hún chñnh sûå thanâ h cöng. Nhûnä g con ngûúiâ thuöåc moiå têìng lúpá xaä höiå - bacá sô, viïnå sô, diïnî viïn, chñnh trõ, doanh nhên, vêån àönå g viïn, thúå öëng nûúác… - thûúâng phênë àêëu àïí coá àûúåc thu nhêpå nhiïìu hún, àõa võ xaä höåi cao hún, hay trònh àöå chuyïn mön töët hún. Nhûng röiì hoå laåi phaát hiïån ra rùnç g àönå g cú thucá àêyí hoå àaåt àûúåc muåc tiïu àaä che khuêët nhûäng gò thûcå sûå coá yá nghôa vúiá hoå. Cuöåc söëng cuaã chuná g ta seä khacá ài nïëu chuáng ta nhênå thûcá àûúcå àiïuì gò thûcå sûå quan troång vaâ giûä nhûäng hònh anã h àoá trong têm trñ. Chuná g ta seä lamâ chuã àûúåc baãn thên vaâ laâm nhûnä g àiïìu coá yá nghôa nhêtë . Chuná g ta coá thïí rêët bênå röån, laâm viïcå rêtë töët nhûng chó coá hiïåu quaã khi chuáng ta bùæt àêuì bùnç g mötå mucå tiïu roä raâng. Nïëu cên nhùæc kyä nhûnä g àiïuì banå muöën nghe ngûúâi khacá àaánh giaá vïì mònh, banå seä tòm ra àõnh nghôa cuaã sûå thanâ h cöng. Àõnh nghôa àoá coá thïí rêët khacá vúái àõnh nghôa banå àang nghô trong àêuì , coá thïí khöng phaiã laâ tiïìn taâi, àõa võ, danh tiïnë g hay bêtë cûá thûá gò maâ baån phêën àêëu àïí àaåt cho bùnç g àûúåc. Khi bùtæ àêìu möåt caách coá mucå àñch, banå seä coá mötå viïnî

1457 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THAN H ÀATÅ caãnh khacá biïåt. Möåt ngûúâi àaä hoiã mötå ngûúiâ khaác khi ngûúiâ banå chung cuaã hoå mêtë ài: “Anh êëy coá àïí laåi gò nhiïuì khöng?”. Ngûúiâ kia àapá : “Anh êyë àïí laiå têtë ca”ã . 2. MOIÅ SÛÅ VÊTÅ ÀÏUÌ ÀÛÚCÅ SANÁ G TAOÅ HAI LÊNÌ Thoái quen bùæt àêìu tûâ mucå tiïu àaä àûúcå xaác àõnh àûúcå dûaå trïn nguyïn lyá moiå sûå vêtå àïuì àûúcå saáng taoå hai lêìn. Saná g taoå lênì thûá nhêtë laâ saná g taoå tinh thênì , vaâ saná g taoå lênì thûá hai laâ saná g taoå vêtå chêtë . Haäy lêëy viïcå xêy möåt ngöi nhaâ laâm vñ duå. Baån àaä saná g taåo noá bùnç g hònh anã h trong àêuì àïën tûnâ g chi tiïët trûúác khi haå buáa àoná g chiïcë àinh àêuì tiïn lïn cöng trònh. Banå cöë gùnæ g hònh dung möåt caách roä raâng kiïíu daná g ngöi nhaâ. Nïuë muönë coá mötå ngöi nhaâ maâ caã gia àònh coá thïí sum hopå , banå vaåch ra kïë hoacå h xêy mötå cùn phoâng núi moåi ngûúâi coá thïí quêy quênì vui veã bïn nhau. Hoùåc muöën taåo khöng gian múã cho phoâng chúi cuãa boån tre,ã baån seä múã möåt caná h cûaã luaâ … Banå dûå àõnh àiïuì àoá bùçng yá tûúnã g cho àïën khi coá àûúcå mötå bûcá tranh roä raâng vïì ngöi nhaâ baån muönë . Röiì baån thïí hiïnå yá tûúnã g àoá trïn baãn veä vaâ lïn kïë hoacå h thi cöng. Têët caã àiïìu naây àûúåc thûåc hiïån trûúcá khi viïåc àönå g thöí bùtæ àêuì . Nïuë khöng laâm nhû vêåy thò úã lêìn saná g taoå thûá hai, tûác laâ sûå saná g taoå vêtå chêët, banå seä phaãi coá nhiïuì thay àöíi tönë kemá , coá thïí khiïnë chi phñ tùng gêëp àöi. Quy tùæc cuaã thúå möcå laâ “hai lênì ào, mötå lêìn cùæt”, nghôa laâ baån phaãi suy nghô kyä moåi thûá trûúác khi hanâ h àönå g. Baån phaiã chùcæ chùæn rùnç g baãn thiïët kï,ë tûcá sûå saáng taåo àêuì tiïn, phaãi thûåc sûå àuná g vúái caái baån muöën co,á sau àoá múiá sûã duång àïnë gaåch vaâ vûaä . Nghôa laâ banå bùtæ àêuì cöng viïcå bùçng möåt muåc àñch àaä xacá àõnh roä raâng.

146 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THAN H ÀATÅ Hayä xem mötå vñ duå khacá trong lônh vûcå kinh doanh. Nïëu muöën thaânh cöng, banå phaiã xaác àõnh roä raâng mucå tiïu kinh doanh cuãa mònh. Banå cêìn cên nhùæc kyä lûúäng vïì sanã phêmí hay dõch vuå maâ banå muöën àûa vaâo thõ trûúâng, röiì töí chûcá cacá hoaåt àönå g coá liïn quan nhû taiâ chñnh, nghiïn cûuá vaâ phatá triïní , saãn xuêtë , tiïpë thõ, nhên sû,å cú súã vêtå chêët v.v. Kïë hoacå h, mucå tiïu ban àêuì thûúâng quyïtë àõnh sûå thanâ h cöng hay thêtë baiå cuaã mötå doanh nghiïpå . Phêìn lúán caác thêët baiå trong kinh doanh àïuì khúiã phatá tûâ sûå saná g taåo àêìu tiïn: thiïuë vöën, àaná h giaá sai thõ trûúnâ g hay khöng coá möåt kïë hoacå h kinh doanh khaã thi. Laâm cha lamâ meå cunä g vêyå , nïuë muöën nuöi dayå con caái thaânh ngûúiâ coá tracá h nhiïåm, coá kyã luêåt vaâ tûå giacá , baån phaiã baám saát mucå àñch àoá khi tiïëp xucá hanâ g ngaây vúái con caái. Banå khöng àûúåc xêm phaåm tñnh tûå giaác hay lonâ g tûå troång cuaã chuná g. Ngûúiâ ta thûúnâ g sûã dunå g nguyïn tùcæ saáng taåo hai lênì trong nhiïuì lônh vûcå vaâ úã nhiïuì mûác àöå khaác nhau cuaã cuöcå söëng. Trûúcá khi thûcå hiïnå möåt cuöcå hanâ h trònh, baån cêìn xaác àõnh trûúác àñch àïnë vaâ vacå h ra möåt löå trònh tötë nhêtë . Trûúcá khi tröìng cêy trong vûúnâ , banå àaä coá kïë hoacå h trûúcá trong àêìu, coá thïí trïn giêyë . Banå viïtë baâi diïîn vùn ra giêëy trûúcá khi àocå . Banå hònh dung trûúcá caãnh baiâ trñ khuön viïn ngöi nhaâ trûúác khi trang trñ no,á baån thiïët kïë mêîu thúâi trang cuaã mònh trûúcá khi cùtæ may. Do àoá, tuyâ mûác àöå hiïuí roä nguyïn tùæc saáng taoå hai lênì vaâ nhênå tracá h nhiïmå cho caã hai lênì saná g taoå maâ chuná g ta haânh àöång vaâ múã röång Voâng tronâ Anà h hûúnã g cuaã mònh.

1477 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THAN H ÀATÅ 3. DÛÅ KIÏNË HAY MÙCÅ NHIÏN Theo nguyïn tùæc, têtë caã moåi sûå vêtå àïuì àûúcå saáng taoå hai lênì , nhûng khöng phaãi moiå saná g taåo àêìu tiïn àïìu dûåa trïn dûå kiïën. Trong cuöcå söëng caá nhên, nïuë khöng phaát triïín sûå tûå nhênå thûcá cuaã mònh vaâ coá tracá h nhiïmå àöië vúái nhûäng saná g taåo àêìu tiïn, thò chuná g ta seä phoá mùåc cho ngûúiâ khacá vaâ hoanâ canã h khacá h quan nùmç ngoaiâ Voâng troân Anà h hûúãng àõnh hònh phêìn lúán cuöcå söëng cuãa mònh. Chuáng ta söëng möåt cacá h bõ àönå g theo caác kõch baãn apá àùåt tûâ bïn ngoaâi nhû gia àònh, cönå g sû,å kïë hoacå h cuaã ngûúiâ khaác vaâ caác sûcá eáp cuãa hoanâ canã h. Têët caã nhûäng àiïuì àoá laâ do ngûúiâ khacá hoùåc ngoaåi caãnh chûá khöng phaãi laâ do cacá nguyïn tùcæ mang laåi. Chuáng phatá sinh tûâ têm lyá dïî bõ töín thûúng cuaã chuná g ta, tûâ sûå lïå thuöåc quaá nhiïuì vaâo ngûúiâ khacá , tûâ nhu cêìu àûúåc thûaâ nhênå , yïu thûúng, tûâ caãm giaác vïì têmì quan tronå g vaâ giaá trõ hay möåt camã giaác naoâ àoá maâ chuáng ta lûu têm. Duâ chuáng ta coá nhêån thûác hay kiïím soaát àûúåc hay khöng thò vêîn coá sûå saáng taåo lêìn thûá nhêët cho möîi cuöåc àúâi cuãa chuáng ta. Tûå chuáng ta saáng taåo lêìn thûá hai àïí trúã thaânh möåt con ngûúâi tñch cûåc, hoùåc laâ saãn phêím saáng taåo lêìn thûá hai cuãa ngûúâi khaác, cuãa hoaân caãnh hay cuãa thoái quen quaá khûá. Nhûäng khaã nùng àùåc biïtå cuãa con ngûúiâ cunâ g trñ tûúãng tûúång vaâ lûúng têm cho phepá chuáng ta xem xetá nhûnä g saná g taoå àêìu tiïn vaâ giupá chuáng ta chõu traách nhiïmå viïët tiïpë kõch banã cuaã àúiâ mònh. Noái caách khacá , thoiá quen thûá nhêët noiá rùçng “Baån laâ ngûúiâ saáng taoå ”, coân Thoái quen thûá hai laâ sûå saáng taåo àêìu tiïn.

148 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANÂ H ÀATÅ 4. LANÄ H ÀAÅO VAÂ QUANÃ LYÁ – HAI SÛÅ SANÁ G TAOÅ Thoái quen thûá hai dûaå vaâo caác nguyïn tùcæ vïì laänh àaoå banã thên, tûcá lanä h àaoå laâ saná g taoå thûá nhêtë . Lanä h àaåo khöng phaiã laâ quanã lyá. Quanã lyá laâ saná g taåo lênì thûá hai. Àêy laâ nöiå dung chuáng ta seä thaoã luênå úã phênì Thoiá quen thûá ba. Quanã lyá laâ sûå têpå trung vaâo nhûäng vênë àïì cuå thïí: “Lamâ cacá h naoâ töi coá thïí hoanâ thanâ h cöng viïcå àoá?”. Lanä h àaåo laâ sûå têåp trung vaâo caiá mêëu chötë , quan troång: “Àiïìu töi muönë àatå àûúåc laâ gò?”. Theo lúâi Peter Drucker vaâ cuãa Warren Bennis, “Quaãn lyá laâ lamâ àuná g caác cöng viïåc, conâ lanä h àaoå laâ lamâ nhûnä g viïåc àuná g”. Quaãn lyá laâ hiïuå nùng cuaã viïcå leo caác nêëc thang àïën thanâ h cöng; conâ laänh àaoå laâ xaác àõnh xem caiá thang àoá coá àûúcå bùæc àuná g bûcá tûúâng hay khöng. Banå coá thïí hiïuí mötå cacá h nhanh choná g sûå khacá nhau giûaä hai khaái niïåm naây qua vñ duå sau. Haäy tûúãng tûúnå g mötå nhoám thúå duâng dao rûaå àïí phatá quang àûúnâ g rûâng. Hoå chó laâ nhûnä g ngûúâi thú,å nhûnä g ngûúiâ giaiã quyïtë vênë àïì. Nhûnä g ngûúiâ quanã lyá theo sau hoå, maâi sùcæ caác dao rûaå , viïtë ra cacá hûúná g dêîn vaâ thiïët lêåp cacá chñnh sacá h, thûcå hiïnå cacá chûúng trònh huênë luyïnå cú bùpæ , àûa vaoâ apá duång cacá cöng nghïå múái, lïn thúiâ gian biïuí lamâ viïåc vaâ tñnh toaná lûúng böíng cho nhûnä g ngûúâi thú.å Conâ ngûúâi laänh àaåo laâ ngûúiâ leo lïn ngonå möåt caái cêy cao nhêët, quan saát toanâ böå vaâ theát lïn: “Nhêmì caánh rûâng röìi!”. Nhûng phanã ûná g thûúnâ g thêyë cuaã nhûnä g ngûúiâ thúå vûâa gioiã tay nghïì vûaâ chùm chó vaâ cacá nhaâ quanã lyá mêîn caná laâ gò? “Öng im ài cho! Chuná g töi àang lamâ àûúcå rêtë nhiïuì viïcå àêy naây!”. Chuná g ta thûúâng chuá têm vaâo caác chi tiïtë maâ quïn ài

1497 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANÂ H ÀATÅ caiá töíng thïí, vò thïë chuná g ta thûúâng bõ chïcå h hûúáng. Sûå thay àöíi rêët nhanh choáng cuaã möi trûúnâ g sönë g lamâ cho lanä h àaoå hiïuå quaã trúã nïn quan tronå g hún bao giúâ hïët – caã trong cuöcå söëng àöcå lêåp hay tûúng thuöcå . Chuná g ta ngayâ canâ g cênì coá mötå têmì nhòn vaâ mötå chiïcë la banâ chûá khöng phaiã chó mötå têmë banã àöì chó àûúnâ g. Chuná g ta thûúnâ g khöng biïtë àõa hònh phña trûúcá laâ gò, cênì vûútå qua chûúná g ngaiå naoâ ; phênì lúná moiå viïcå phuå thuöcå vaoâ sûå phaná àoaná cuaã chuná g ta úã tûnâ g thúiâ àiïmí cuå thï.í Nhûng chiïcë la banâ nöiå têm khöng phaiã luön chó àuná g hûúná g. Sûå thanâ h àatå – thêmå chñ caã sûå sinh tönì – khöng chó phuå thuöcå àún thuêìn vaoâ nöî lûcå cuaã chuná g ta, maâ conâ úã chöî nöî lûåc àoá àuáng hûúná g hay khöng. Sûå thay àöíi muön hònh vanå traång trong hêuì hïtë cacá lônh vûåc saãn xuêët vaâ nghïì nghiïpå àoâi hoiã lanä h àaoå phaiã àûúåc xem laâ yïuë töë quan troång hanâ g àêuì vaâ quanã lyá àûná g hanâ g thûá hai. Trong kinh doanh, thõ trûúâng thay àöíi nhanh àïën mûác nhiïìu saãn phêím vaâ dõch vuå rêët thaânh cöng chó vaâi nùm trûúác thò nay àaä trúã nïn laåc hêåu. Ngûúâi laänh àaåo chuã àöång phaãi luön theo doäi sûå thay àöíi cuãa möi trûúâng kinh doanh, àùåc biïåt laâ thoái quen vaâ àöång cú cuãa khaách haâng, àïí àûa ra nhûäng nguöìn lûåc cêìn thiïët giuáp cho doanh nghiïåp ài àuáng hûúáng. Nhûnä g thay àöií nhû núiá lonã g quanã lyá cuaã nhaâ nûúcá trong nganâ h hanâ g khöng, tùng chi phñ chùm socá sûcá khoeã , vaâ nêng cao chêtë lûúnå g xe ö-tö nhêpå khêuí àïuì coá tacá àönå g àaná g kïí àïnë möi trûúnâ g kinh doanh. Nïuë cacá doanh nghiïpå khöng theo doiä möi trûúnâ g kinh doanh, kïí caã cacá nhomá nhên viïn cuaã mònh, vaâ saná g suötë lanä h àaoå thò khöng mötå kyä nùng quanã trõ naoâ coá thïí cûuá doanh nghiïpå àoá khoiã supå àö.í