7 thoi quen de thanh dat - Stephen R.Covey

450 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANÂ H ÀATÅ thanâ h viïn nhênå ra mònh laâ ai, tûâ àêu àïnë vaâ àaiå diïån cho caiá gò. Àöëi vúái con caiá , seä rêtë töët cho chuná g nïuë chuná g coá thïí àõnh hònh banã thên trong caái chung cuãa doâng ho.å Giaã sûã mötå lucá naoâ ào,á con banå gùpå phaiã khoá khùn maâ khöng thïí dûaå vaâo baån thò noá coá thïí nhúâ cêyå cö, dò, chuá, baác cuaã noá, nhûäng ngûúiâ coá thïí trúã thaânh cha hoùåc meå àúä àêìu cuãa chuáng trong möåt thúâi àiïím nhêët àõnh. Mötå gia àònh tam, tûá àaiå àöìng àûúnâ g laâ nïnì moná g cho caác möië quan hïå tûúng thuöåc, coá hiïuå qua,ã hûáa heån vaâ àaáng haiâ lonâ g nhêët. Vaâ rêtë nhiïuì ngûúiâ coi troång möië quan hïå ào.á Möîi chuáng ta àïìu coá nguönì cöåi vaâ khaã nùng tòm vïì cöiå nguönì cuaã mònh. Àönå g cú cao nhêët vaâ manå h nhêët àïí lamâ àiïuì àoá khöng phaiã chó cho riïng chuáng ta maâ cho caã hêåu duïå cuãa chuáng ta, hêåu duïå cuãa caã loaiâ ngûúâi, nhû coá ai àoá tûnâ g nhênå xeát: “Chó coá hai di sanã bïnì vûnä g maâ chuáng ta coá thïí àïí laåi cho con chaáu, àoá laâ cöåi nguönì vaâ àöi caná h”. 2. CON NGÛÚIÂ GIAO THÚIÂ Töi tin rùçng truyïìn laåi cho con chauá vaâ thïë hïå sau “àöi caná h” coá nghôa laâ àem laåi cho chuáng sûác manå h àïí tûå do vûútå qua moiå khuön mêuî tiïu cûcå . Chuáng trúã thaânh caiá maâ ngûúiâ banå vaâ cöång sûå cuãa töi, tiïnë sô Terry Warner, goiå laâ con ngûúâi “giao thúiâ ”. Thay vò truyïnì laiå nhûnä g khuön mêîu àoá cho thïë hïå sau, chuná g ta coá thïí thay àöíi noá cuâng vúái viïåc xêy dûnå g möëi quan hïå trong quaá trònh ào.á Nïuë nhû tûâ beá àaä àûúcå dûúäng nuöi trong möåt möi trûúnâ g khöng mêyë tötë àepå , baån seä coá xu hûúáng sönë g theo khuön mêuî àoá. Nhûng vò laâ ngûúiâ luön chuã àönå g, baån coá thïí viïët laåi “kõch banã ” cuaã mònh. Baån coá thïí lûaå chonå con àûúnâ g àuná g àùnæ , tñch cûåc hún.

4517 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANÂ H ÀATÅ Banå coá thïí viïtë àiïuì àoá vaoâ baãn tuyïn ngön sûá mïånh caá nhên cuãa mònh vaâ ghi sêu vaoâ têm trñ. Baån coá thïí tûúnã g tûúnå g ra viïîn canã h baån sönë g haâi hoaâ theo tuyïn ngön sûá mïnå h cuaã mònh vúái thanâ h tñch caá nhên möîi ngayâ . Banå coá thïí coá nhûnä g bûúác ài àïí hanâ gùnæ tònh yïu thûúng vaâ tha thûá löîi lêmì cuaã cha meå mònh, nïuë hoå vênî conâ sönë g. Baån seä xêy dûång möëi quan hïå tñch cûåc vúiá hoå bùçng caách cöë gùnæ g lùæng nghe vaâ thêuë hiïuí ho.å Lamâ nhû vêyå , banå seä laâ ngûúiâ giao thúiâ – liïn kïtë giûaä quaá khûá vaâ tûúng lai. Vaâ sûå thay àöií cuaã banå coá thïí anã h hûúnã g àïnë cuöcå sönë g cuaã nhiïuì ngûúiâ thuöcå cacá thïë hïå sau. Mötå trong nhûäng ngûúâi giao thúâi nöíi tiïëng cuãa thïë kyã XX, Anwar Sadat(*) àaä àïí laåi cho chuáng ta nguöìn di saãn to lúná cuaã öng. Àoá laâ sûå hiïíu biïtë sêu sùæc vïì baãn chêtë cuãa sûå thay àöíi. Trong khi nhûnä g ngûúiâ khacá tòm cacá h giaãi quyïët tònh hònh cùng thùnè g bùnç g cacá giaiã phapá “chùtå canâ h meá nhaná h”, Sadat àaä têpå trung vaâo göëc rïî. Nhúâ àoá, öng àaä lamâ thay àöíi con àûúnâ g lõch sûã cho hanâ g triïåu ngûúâi. Öng àaä ghi laåi trong höiì kyá cuãa mònh nhû sau: “Chñnh vaoâ lucá ào,á töi àaä têpå trung, mötå cacá h vö thûcá , vaoâ sûcá manå h nöiå têm maâ töi àaä renâ luyïnå àûúcå khi bõ giam úã xaâ lim söë 54 nhaâ tuâ trung têm Cairö – mötå sûcá manå h, coá thïí goiå laâ sûå thöng minh hay nùng lûcå , cho sûå thay àöií . Töi nhênå thêyë mònh àûúng àêuì vúiá mötå tònh hònh rêtë phûcá tapå , vaâ khöng thïí hy vonå g thay àöií àûúcå noá cho àïnë khi töi trang bõ àûúcå cho mònh nùng lûcå têm lyá vaâ trñ tuïå cênì thiïtë . (*) Anwar Sadat (1918 - 1981): Töní g thönë g Ai Cêpå , mötå nhaâ chñnh trõ - quên sûå - ngoaiå giao löiî lacå , ngûúiâ chia seã giaiã Nobel Hoaâ bònh 1978 vúiá Thuã tûúná g Israel Menachem Begin (1913 - 1992) vò nhûnä g nöî lûcå hanâ gùnæ möië quan hïå àöí vúä giûaä thïë giúiá AÃ Rêpå - Do Thaiá tûâ sau Cuöcå chiïnë tranh 6 ngayâ (5 - 10/06/1967).

452 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANÂ H ÀATÅ Sûå suy tû cuaã töi vïì cuöcå sönë g vaâ banã tñnh con ngûúiâ úã mötå núi tacá h biïtå àaä dayå töi rùnç g: ai khöng thïí thay àöií àûúcå nïpë nghô cuaã mònh thò ngûúiâ àoá seä khöng bao giúâ coá thïí thay àöií àûúcå thûcå taiå vaâ do ào,á seä khöng bao giúâ tiïnë bö.å ” Sûå thay àöíi thûcå sûå xuêët phaát tûâ bïn trong. Noá khöng xuêët phaát tûâ viïåc sûaã àöíi thaiá àöå hay haânh vi bùnç g mötå söë phûúng phapá “chûaä chayá ” cuaã Àaoå àûcá Nhên cacá h. Noá xuêët phaát tûâ viïåc giaiã quyïët têån göcë rïî – nïëp nghô cuãa chuná g ta - nhûäng mö thûác cú banã , cötë yïëu, laâ caái xacá àõnh tñnh caách vaâ taoå ra lùng kñnh quan satá thïë giúái cuaã chuáng ta. Àaåt àûúåc sûå thöëng nhêtë – sûå àún nhêët – vúái banã thên mònh, vúiá nhûnä g ngûúiâ thên, vúái banå beâ vaâ àönì g nghiïåp laâ kïtë quaã cao nhêtë , töët nhêët vaâ ngotå ngaoâ nhêët cuaã 7 Thoiá quen. Coá thïí bêtë kyâ ai trong chuáng ta cuäng àaä tûâng nïëm traiá ngotå cuãa sûå thönë g nhêët vaâ muiâ cay àùnæ g, cö àún cuãa sûå chia reä. Thïë nïn, chuná g ta phaiã thêyë àûúåc sûå thöëng nhêët àoá quyá giaá vaâ dïî tan vúä àïën nhûúnâ g naâo. Hiïín nhiïn, xêy dûång mötå tñnh cacá h coá àêìy àuã phêmí chêët vaâ söëng möåt cuöcå sönë g coá tònh yïu, cöëng hiïën àïí taåo ra sûå thönë g nhêët nhû thïë khöng phaiã laâ àiïìu dïî danâ g. Nhûng àiïuì àoá khöng coá nghôa laâ khöng thïí laâm àûúåc, nïuë chuná g ta biïët sönë g theo nhûnä g nguyïn tùæc àuáng àùnæ vaâ tûâ boã caác thoiá quen xêëu. Àöi khi chuná g ta gêy ra mötå söë sai lêmì vaâ camã thêyë khoá xûã. Nhûng nïuë chuáng ta bùæt àêuì bùçng viïcå xacá lêpå tûâng thanâ h tñch caá nhên nho nhoã haâng ngayâ vaâ tiïnë haânh thay àöíi “bùtæ àêìu tûâ bïn trong” thò chùcæ chùnæ seä coá kïtë qua.ã Khi gieo hatå vaâ kiïn trò nhöí coã daiå , chùm soác cho cêy, chuná g ta seä camã nhêån àûúåc sûå kyâ diïåu khi nhòn thêyë cêy lúná nhanh vaâ súmá cho traái ngoåt.

4537 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANÂ H ÀATÅ Bùnç g sûå têpå trung vaoâ nhûnä g nguyïn tùæc àuná g àùæn, taåo cên bùnç g giûäa cöng viïåc vaâ tùng cûúâng khaã nùng laâm viïcå , chuáng ta seä coá sûcá manå h àïí xêy dûnå g möåt cuöcå söëng thaânh àatå , coá ñch vaâ yïn bònh, khöng nhûnä g cho banã thên maâ cho caã hêuå duïå cuaã chuná g ta nûaä . 3. MÖÅT GHI CHUÁ CUAÃ TACÁ GIAÃ Trûúác khi kïtë thucá cuönë saách naây, töi muöën chia seã niïìm tin caá nhên cuãa mònh vïì nhûäng àiïìu töi cho laâ cöiå nguöìn cuaã nhûäng nguyïn tùcæ àuáng àùnæ . Töi tin rùçng nhûnä g nguyïn tùæc àuná g àùæn laâ nhûäng quy luêtå tûå nhiïn, vaâ cunä g laâ lûúng têm cuaã chuáng ta. Töi tin rùnç g khi söëng theo lûúng têm cuãa mònh, ngûúâi ta seä trûúãng thaânh àïí hoanâ thaânh sûá mïnå h cuaã mònh. Töi tin rùçng coá nhûnä g phênì trong baãn ngaä con ngûúâi maâ ngay caã luêåt phaáp vaâ giaáo ducå cunä g khöng thïí vûún túiá àûúcå , noá àoâi hoiã quyïnì nùng cuaã têm linh. Töi tin rùçng, laâ con ngûúiâ , chuáng ta khöng ai hoanâ haão caã. Tuây theo mûác àöå, chuná g ta liïn kïët banã thên vúái caác nguyïn tùæc àuná g àùnæ , laâm cho nhûäng khaã nùng thiïn phuá cao quyá àûúåc phoáng thñch vaâo bïn trong baãn nga,ä giupá chuná g ta caãi thiïnå nhûnä g khiïmë khuyïtë cuaã mònh. Caá nhên töi cunä g phaiã àêuë tranh vúiá nhiïuì àiïuì töi àaä chia seã trong cuönë sacá h nayâ , àoá laâ cuöcå àêuë tranh rêtë àaná g giaá vaâ myä manä . Noá àem laiå cho töi yá nghôa cuaã cuöcå sönë g, giupá töi sönë g àïí yïu, àïí cönë g hiïnë vaâ àïí cöë gùnæ g nhiïuì hún nûaä . Mötå lênì nûaä , T. S. Eliot àaä diïnî àatå rêët hay sûå khaám phaá vaâ niïmì tin cuaã caá nhên töi: “Chuná g ta phaiã khöng ngûnâ g khamá pha.á Vaâ àñch àïnë cuaã cuöcå khamá phaá àoá chñnh laâ núi chuná g ta àaä bùtæ àêuì , nhûng noá múiá meã nhû thïí chuná g ta múiá àûúcå biïtë àïnë lênì àêuì tiïn trong àúiâ ”.



THAY LÚIÂ KÏËT Möåt cuöën saách coá thïí thay àöíi cuöcå àúâi baån Dûúái àêy laâ töní g húpå möåt söë cêu hoãi cuaã baoá chñ vaâ àöåc giaã trïn khùpæ thïë giúái vïì tacá phêím “7 Thoái quen àïí thanâ h àaåt” vaâ taác giaã Stephen R. Covey. Chuáng töi xin lûúåc trñch vaâ giúái thiïuå àïnë caác baån: Hoiã : Thûa öng Stephen R. Covey, cuönë “7 Thoái Quen Àïí Thanâ h Àaåt” àaä àûúåc xuêtë banã tûâ nùm 1989. Vêåy, vúái nhûäng traiã nghiïåm cuãa öng tûâ àoá àïnë nay, öng coá yá àõnh thay àöií , hay thïm búát gò trong nöåi dung khöng? Sûå thêtå töi seä khöng thay àöií àiïìu gò trong cuönë saách naây caã. Töi àaä phên tñch sêu hún vaâ vênå dunå g röång raiä hún nhûnä g àiïìu àïì cêpå trong cuöën sacá h bùnç g mötå söë cuöën saách khacá àaä àûúcå phatá hanâ h sau ào.á Vñ du,å hún 250.000 ngûúiâ cho biïtë Thoiá quen thûá ba, ûu tiïn cho àiïuì quan troång nhêët, laâ thoiá quen bõ xem nheå nhêtë . Do vêåy, cuönë sacá h “Ûu tiïn cho àiïuì quan tronå g nhêtë ” àaä àûúcå phatá hanâ h vaoâ nùm 1996. Noá ài sêu vaoâ viïcå nghiïn cûáu, phên tñch caác Thoái quen 2 vaâ 3, àönì g thúâi, böí sung thïm nöiå dung vaâ minh hoåa cho têtë caã caác thoiá quen khacá . Töi cuäng àûúåc haâng chuåc nganâ ngûúiâ cho biïët: bùnç g cacá h lônh höiå 7 Thoiá quen, hoå àaä thêmë nhuênì vaâ vênå duång hiïuå quaã yá tûúnã g biïën baãn thên trúã thanâ h nguöìn lûcå saná g taoå cuöåc söëng cuaã chñnh mònh. Àiïìu àoá cho thêyë sûcá maånh

456 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANÂ H ÀATÅ chuyïní biïën cuaã cacá nguyïn tùæc àöië vúái moiå àöëi tûúång, duâ laâ caá nhên, gia àònh hay töí chûác, vaâ khöng hïì bõ giúiá haån búãi hoanâ caãnh, kinh nghiïåm söëng cuaã caá nhên hay võ thïë cuaã töí chûcá . Hoiã : Baãn thên öng àaä hocå àûúcå gò vïì “7 Thoiá quen” tûâ khi cuönë saách àûúcå phatá haânh? Töi àaä hoåc vaâ cuãng cöë àûúåc rêët nhiïuì àiïìu. Töi xin nïu tomá tùtæ ra àêy 10 baiâ hocå . 1- Têìm quan tronå g cuaã viïåc am tûúâng sûå khacá nhau giûäa nguyïn tùcæ vaâ giaá trõ. Nguyïn tùcæ laâ quy luêåt tûå nhiïn nùmç bïn ngoaâi chuná g ta vaâ chi phöië moåi hïå quaã tûâ hanâ h àöång cuãa chuná g ta. Coân giaá trõ nùçm bïn trong, coá tñnh chuã quan vaâ àaåi diïån cho nhûäng gò chuná g ta camã nhêån, laâ thïë maånh lúná nhêtë trong viïåc àiïìu khiïín caác haânh vi cuaã chuná g ta. Chuáng ta cêìn xem tronå g caã nguyïn tùcæ vaâ giaá trõ àïí vûâa coá àûúåc kïtë quaã mong muönë hiïnå taiå vûaâ coá àûúcå kïët quaã tötë hún trong tûúng lai, tûcá àiïuì töi goåi laâ sûå thaânh àatå . Möiî ngûúiâ àïìu coá cacá giaá trõ cuãa riïng mònh. Giaá trõ chi phöëi hanâ h vi con ngûúâi, conâ nguyïn tùæc chi phöëi hïå quaã cuaã nhûnä g haânh vi àoá. Caác nguyïn tùæc khöng phuå thuöcå vaoâ yá chñ, chuáng hoaåt àöång bêët kïí nhêån thûcá cuãa chuná g ta vïì chuná g nhû thïë naoâ , bêtë kïí chuná g ta coá chêpë nhênå , tin tûúnã g vaâ tuên theo chuáng hay khöng. Töi tin rùnç g sûå khiïm töën laâ ngûúiâ meå cuãa moåi àûác hanå h. Sûå khiïm tönë cho chuná g ta biïtë khöng phaiã chuná g ta chi phöië hïå quaã maâ nguyïn tùæc seä lamâ àiïuì ào.á Do àoá, chuáng ta phaiã tuên theo nguyïn tùæc. Trong khi ào,á sûå ngaåo manå laiå noái rùnç g chuná g ta chi phöië hïå quaã vaâ vò giaá trõ chi phöëi hanâ h vi cuaã chuná g ta, nïn chuná g ta chó viïåc sönë g theo caách cuaã mònh. Chuáng ta coá thïí lamâ nhû vêyå , nhûng hïå quaã cuaã hanâ h vi xuêtë phatá tûâ nguyïn tùæc chûá khöng phaiã tûâ giaá trõ. Do vêåy, chuná g ta phaãi

4577 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANÂ H ÀATÅ coi troång cacá nguyïn tùæc tûå nhiïn trong moåi mùtå cuöcå sönë g. 2- Banã chêtë phöí quatá (universal nature) cuaã cacá nguyïn tùcæ àûúcå thïí hiïnå trong cuönë sacá h nayâ . Nhûnä g minh hoaå vaâ cacá thûcå tiïnî coá thïí muön hònh vaâ phong phuá vïì chi tiïtë vùn hoaá , nhûng nguyïn tùcæ thò giönë g nhau. Töi àaä phatá hiïnå thêyë nhûnä g nguyïn tùcæ chûaá trong 7 Thoiá quen coá mùtå úã têtë caã sauá tön giaoá chñnh trïn thïë giúiá vaâ àaä thûcå sûå rutá ra nhûnä g lúiâ trñch dênî tûâ giaoá lyá cuaã cacá tön giaoá àoá trong quaá trònh gianã g dayå vïì cacá nïnì vùn hoaá . Töi àaä lamâ àiïuì nayâ úã Trung Àöng, ÊnË Àö,å chêu A,Á UcÁ vaâ Nam Thaiá Bònh Dûúng, Nam My,ä chêu Êu, Bùcæ My,ä chêu Phi, nhûnä g ngûúiâ Myä banã xû,á vaâ cacá dên töcå banã àõa khacá . Têtë caã chuná g ta, àanâ öng cunä g nhû phuå nû,ä àïuì gùpå phaiã nhûnä g vênë àïì giönë g nhau, àïuì coá nhûnä g nhu cêuì giönë g nhau vaâ phanã aná h vaoâ bïn trong nöiå têm mònh nhûnä g nguyïn tùcæ maâ töi vûaâ nïu trïn àêy. Àoá laâ nhêån thûác bïn trong möiî con ngûúiâ vïì nguyïn tùæc cuaã sûå cöng bùçng hay nguyïn tùæc cuâng thùæng. Àoá laâ nhêån thûcá vïì tñnh àaoå àûcá cuãa nguyïn tùæc tinh thêìn traách nhiïåm, nguyïn tùæc söëng coá mucå àñch, trung thûcå , tön tronå g lêîn nhau, húåp tacá , giao tiïëp, vaâ tûå àöií múái. Àoá laâ nhûnä g nguyïn tùcæ phöí quatá . Nhûng thûcå tïë laâ khöng phaiã nhû vêyå . Möiî nïnì vùn hoaá giaãi thñch cacá nguyïn tùæc phöí quaát theo nhûäng cacá h thûcá riïng. 3- Töi àaä nhêån thêëy hïå quaã cuãa 7 Thoái quen àöëi vúái töí chûcá , mùåc duâ vïì kyä thuêtå maâ noái, möåt töí chûác khöng thïí coá thoiá quen. Nïìn vùn hoáa cuaã mötå töí chûác chûaá àûång nhûäng chuêní mûåc, nöiå quy hay caác quy tùæc xaä höiå , nhûnä g thûá àaåi diïnå cho caác thoiá quen. Möåt töí chûcá àûúåc xacá lêpå nhûäng hïå thöëng, cacá quy trònh vaâ thuã tuåc. Nhûnä g àiïuì naây àaåi diïån cho caác thoiá quen. Xeát cho cuâng, moiå haânh vi àïuì mang

458 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANÂ H ÀATÅ dêuë ênë caá nhên mùcå duâ noá thûúâng laâ möåt böå phênå cuãa haânh vi têpå thïí dûúái daång caác quyïët àõnh quanã lyá vïì cú cêëu vaâ caác hïå thönë g, caác quy trònh vaâ thöng lï.å Chuáng töi àaä lamâ viïcå vúiá haâng nganâ töí chûcá hoaåt àönå g trong caác nganâ h nghïì khaác nhau vaâ nhêån thêyë rùçng hoå cuäng coá cacá nguyïn tùæc cú banã giöëng nhû trong viïåc ûáng duång 7 Thoái quen vaâ àõnh nghôa vïì sûå thaânh àaåt. 4- Banå coá thïí daåy caã 7 Thoái quen, bùæt àêìu bùnç g bêët cûá thoiá quen naoâ trong söë àoá, vò noá chùcæ chùæn seä dêîn àïnë saáu thoái quen coân laåi. Noá nhû möåt bûác aãnh toanâ kyá (hologram) trong àoá caiá toanâ thïí coá trong caiá böå phênå vaâ caiá böå phênå coá trong caiá toanâ thïí. 5- Mùcå duâ 7 Thoiá quen àaiå diïån cho caách tiïëp cênå tûâ trong ra ngoaiâ (inside-out), nhûng noá laåi coá kïët quaã töët nhêtë khi banå bùtæ àêìu bùnç g thaách thûcá tûâ bïn ngoaâi vaâ sau àoá tiïpë cênå tûâ trong – ra ngoaâi. Noiá cacá h khacá , nïuë banå gùpå phaiã mötå thacá h thûcá vïì quan hïå, chùnè g hanå sûå giao tiïpë , vaâ sûå tin cêåy lênî nhau bõ phaá vúä, thò àiïuì naây cho thêyë cênì coá caách tiïëp cênå tûâ trong ra ngoaiâ àïí Thaânh tñch caá nhên coá thïí dêîn túiá Thaânh tñch têåp thïí nhùçm muåc àñch àöië phoá vúái thacá h thûcá àoá. Àoá laâ lyá do vò sao töi thûúâng dayå caác Thoái quen 4, 5 vaâ 6 trûúcá khi dayå cacá Thoái quen 1, 2 vaâ 3. 6- Sûå tûúng thuöåc khoá gêëp 10 lênì sûå àöåc lêpå . Noá àoâi hoiã sûå àöåc lêåp vïì trñ tuïå vaâ tònh camã nhiïuì hún àïí coá tû duy cuâng thùnæ g khi ngûúâi khacá coá tû duy thùnæ g/thua, àïí cöë gùnæ g hiïíu ngûúiâ trûúác khi àûúåc ngûúâi khaác thöng hiïuí , vaâ àïí tòm ra giaãi phapá thûá ba tötë hún. Noiá cacá h khaác, àïí lamâ viïåc vúiá ngûúâi khacá thaânh cöng bùçng con àûúnâ g húåp taác saná g taåo thò baån phaãi coá tñnh àöåc lêåp, sûå an toanâ nöiå têm vaâ sûå tûå chuã rêët cao. Nïuë khöng, caái maâ chuáng ta goiå laâ sûå tûúng thuöåc laåi biïën thaânh sûå chöëng phuå thuöåc (counter-

4597 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANÂ H ÀATÅ dependency) núi ngûúiâ ta chöëng àöië nhau àïí khùnè g àõnh tñnh àöcå lêpå cuãa möiî bïn, hoùcå laâ sûå àönì g phuå thuöcå (codependency) núi ngûúiâ naây cênì àïën sûå yïuë keám cuaã ngûúâi khacá àïí thoaã manä nhu cêuì cuaã mònh vaâ àïí biïån minh cho sûå yïuë keám cuãa mònh. 7- Banå coá thïí tomá tùtæ ba thoiá quen àêuì tiïn bùnç g mötå cumå tûâ àún giaãn “hûáa vaâ giûä lúiâ hûáa” vaâ baån cunä g coá thïí tomá tùæt ba thoiá quen sau bùnç g cumå tûâ sau “khuyïnë khñch ngûúiâ khacá cunâ g tham gia vaâ cunâ g nhau tòm ra giaiã phapá töië ûu”. 8- Baãy thoiá quen àaåi diïnå cho möåt thûá ngön ngûä múái, mùcå duâ söë tûâ ngûä vaâ thuêåt ngûä cuãa noá àïmë chó hún mûúiâ àêìu ngoná tay. Loaåi ngön ngûä múiá nayâ trúã thanâ h möåt mêtå ma,ä mötå kiïíu töëc kyá àïí noái vïì rêët nhiïuì chuyïån. Khi banå noái vúiá ai àoá “caiá àoá laâ khoaãn gûãi vaoâ taiâ khoaãn hay rutá ra?” “Àoá laâ bõ àöång àöëi phoá hay chuã àönå g?” “Àoá laâ sûå àönì g têm hiïåp lûcå hay laâ sûå thoaã hiïpå ?” “Àoá laâ cunâ g thùnæ g hay thùnæ g/thua hay thua/thùnæ g?” “Àoá laâ ûu tiïn cho caiá quan tronå g nhêtë hay cho caái keám quan tronå g hún?” “Àiïuì àoá bùæt àêìu bùnç g phûúng tiïån hay muåc àñch?” Töi àaä nhòn thêyë caã nhûäng nïìn vùn hoáa àûúåc chuyïín àöíi búiã sûå hiïíu roä vaâ cam kïët àöëi vúái nhûnä g nguyïn tùcæ vaâ caác khaiá niïmå àûúåc biïíu thõ bùçng nhûnä g tûâ ngûä quy ûúcá àùcå biïtå nayâ . 9- Sûå chñnh trûåc laâ mötå giaá trõ cao hún sûå trung thaânh. Hay noái àuná g hún, chñnh trûåc laâ hònh thûác cao nhêët cuaã sûå trung thanâ h. Sûå chñnh trûcå coá nghôa laâ hoaâ nhêpå vaoâ cacá nguyïn tùæc hay lêëy nguyïn tùæc laâm troång têm, chûá khöng phaãi lêëy con ngûúâi, töí chûác hay thêåm chñ gia àònh laâm troång têm. Banå seä thêyë rùnç g göëc rïî cuaã moåi vênë àïì maâ ngûúâi ta gùpå phaãi laâ “caiá àoá coá àûúcå nhiïuì ngûúâi thûâa nhêån hay coá àuná g khöng?” Khi chuná g ta ûu tiïn cho viïcå trung thanâ h vúái möåt ngûúâi hay möåt nhoám ngûúiâ hún laâ laâm möåt viïåc

460 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANÂ H ÀATÅ maâ chuná g ta cho laâ àuná g, chuná g ta seä mêtë ài sûå chñnh trûåc. Chuáng ta coá thïí tamå thúiâ coá àûúcå sûå thûaâ nhêån cuaã nhiïìu ngûúâi hay xêy dûnå g àûúcå sûå trung thanâ h, nhûng vïì sau, viïcå mêtë ài sûå chñnh trûåc seä lamâ haåi ngay caã möië quan hïå ào.á Àiïuì àoá chùnè g khacá gò noiá xêuë sau lûng ngûúâi khaác. Ngûúiâ maâ banå tamå thúiâ kïët thên àûúcå nhúâ noái xêuë sau lûng ngûúiâ khacá seä hiïíu rùnç g banå cuäng coá thïí noiá xêëu hoå khi coá nhûäng sûác eáp khaác, hay trong mötå hoaân caãnh khaác. Xetá vïì mötå khña caånh naoâ àoá, thò ba thoái quen àêuì tiïn àaåi diïnå cho sûå chñnh trûåc vaâ ba thoiá quen sau àaiå diïnå cho sûå trung thanâ h; nhûng chuná g hoanâ toanâ gùnæ boá vúiá nhau vaâ sûå chñnh trûcå seä taoå ra sûå trung thaânh. Nïëu baån àõnh àaão ngûúåc thûá tûå vaâ chonå sûå trung thanâ h trûúcá , baån seä trò hoaän vaâ àaánh mêët sûå chñnh trûåc. Àûúåc ngûúiâ khacá tin cêyå töët hún àûúåc ngûúâi khacá ûa thñch. Rutá cucå , chó coá sûå tin cêyå vaâ tön tronå g múiá sinh ra tònh yïu. 10- Sönë g theo 7 Thoái quen laâ cuöåc phêën àêuë khöng ngûâng àöëi vúái bêtë cûá ai. Ai cuäng coá lucá dao àönå g khi thûcå hiïnå mötå thoái quen naoâ àoá trong söë 7 Thoiá quen, hoùcå thêmå chñ àönì g thúiâ têët caã 7 Thoiá quen. Àiïuì nayâ àún giaãn vaâ dïî hiïuí nhûng rêtë khoá thûcå hiïnå möåt caách thûúâng xuyïn. Chuná g laâ leä thûúâng trong cuöåc sönë g nhûng trïn thûcå tïë khöng phaiã leä thûúâng naâo cuäng luön luön dïî thûåc hiïån. Hoiã : Thoiá quen naâo banã thên öng phaãi cöë gùnæ g nhiïìu nhêtë múiá coá àûúcå ? Thoiá quen thûá nùm. Khi töi thûåc sûå mïåt moiã vaâ caã quyïtë rùçng mònh àuáng thò töi khöng coân muöën lùnæ g nghe nûäa, hoùcå thêåm chñ töi conâ giaã vúâ lùnæ g nghe nûaä . Nhòn chung töi caãm thêëy mònh coá löiî khi lùæng nghe vúái yá àõnh àöëi àaáp chûá khöng phaiã àïí hiïuí ngûúâi khacá . Trïn thûåc tïë, töi reân luyïnå hanâ g ngayâ vúái têtë caã 7 Thoái quen. Töi chûa chinh

4617 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANÂ H ÀATÅ phucå àûúcå thoái quen naoâ caã. Töi coi noá nhû cacá nguyïn tùcæ cuaã cuöcå sönë g maâ chuná g ta khöng bao giúâ thûcå sûå laâm chuã àûúcå , canâ g àïnë gênì sûå laâm chuã noá bao nhiïu, chuná g ta canâ g camã thêëy con àûúâng conâ phaiã ài caâng xa bêëy nhiïu. Noá cuäng giönë g nhû viïcå caâng biïtë nhiïuì , banå canâ g caãm thêyë mònh chûa biïtë gò ca.ã Àoá laâ lyá do vò sao töi thûúnâ g cho àiïmí sinh viïn àaiå hoåc 50% theo chêtë lûúnå g cuaã cêu hoiã cuaã hoå vaâ 50% úã chêtë lûúnå g cuãa cêu traã lúiâ . Trònh àöå kiïnë thûác cuaã hoå seä àûúåc biïíu löå tötë hún theo cacá h àoá. Tûúng tû,å 7 Thoiá quen cunä g àûúcå biïíu thõ bùçng àûúâng xoùæn öëc ài lïn. Thoái quen 1 úã mûcá àöå cao rêët khaác vúiá Thoái quen 1 úã mûác àöå thêpë hún. Sûå luön chuã àöång úã mûcá àöå àêìu tiïn coá thïí chó laâ sûå nhênå biïtë vïì khoaãng trönë g giûäa kñch thñch vaâ phanã ûáng. ÚÃ mûcá àöå cao hún noá coá thïí bao göìm caã sûå lûåa chonå nhû khöng quay trúã laiå hay laâ traã àuäa. Mûcá cao hún nûaä laâ phanã höiì . Mûcá tiïpë theo laâ tha thû.á Vaâ mûác tiïëp theo nûäa laâ khöng conâ bûcå böåi vïì viïåc àoá nûaä . 12 3 4 5 67 2 3 4 5 6 1 7 ÀÛÚÂNG XOÙÆN ÖËC ÀI LÏN

462 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANÂ H ÀATÅ Hoiã : Öng laâ Phoá chuã tõch Cöng ty FranklinCovey. Thïë Cöng ty FranklinCovey coá aáp duång 7 Thoiá quen vaoâ cöng viïcå haâng ngaây khöng? Chuáng töi khöng ngûâng söëng vaâ laâm theo nhûäng àiïìu mònh truyïìn àaåt cho ngûúâi khaác, àoá laâ nhûäng giaá trõ cú baãn nhêët cuãa chuáng töi. Nhûng chuáng töi chûa laâm àûúåc möåt caách hoaân haão. Cuäng giöëng nhû moåi doanh nghiïåp khaác, chuáng töi bõ thaách thûác búãi sûå thay àöíi cuãa thõ trûúâng vaâ sûå liïn kïët giûäa vùn hoáa cuãa Trung têm Covey vaâ Franklin Quest trûúác kia. Cuöåc saáp nhêåp diïîn ra vaâo muâa heâ nùm 1997. Sûå thaânh cöng lêu daiâ cuãa chuáng töi àoâi hoiã phaãi coá thúâi gian, sûå kiïn trò vaâ bïnì bó apá duång cacá nguyïn tùcæ . Chupå anã h nhanh khöng thïí coá àûúcå hònh anã h chñnh xacá . Mayá bay thûúnâ g bõ chïcå h hûúná g phênì lúná thúiâ gian khi bay, nhûng luön àûúåc àiïuì chónh trúã laiå àuáng àûúnâ g vaâ cuöëi cuâng bay àïën àñch. Àiïìu àoá cunä g àuáng vúiá têët caã chuáng ta, duâ laâ caá nhên, gia àònh hay töí chûác. Àiïìu then chötë laâ phaãi luön luön coá “Muåc àñch” trong àêuì vaâ sûå cam kïët àûúåc chia seã àïí khöng ngûâng coá sûå phaãn höiì vaâ àiïuì chónh cho àuáng con àûúnâ g ài. Hoiã : Taiå sao laiå laâ 7 Thoiá quen? Maâ khöng phaiã laâ 6 hay 8 hay 10 hay 15? Phaiã chùng söë 7 úã àêy coá yá nghôa gò thiïng liïng? Chùnè g coá gò thiïng liïng àöië vúái con söë 7 ca,ã àún gianã chó vò coá 3 thoiá quen thuöcå phamå truâ Thanâ h tñch caá nhên (tûå do lûåa chonå , lûåa choån, hanâ h àönå g) ài trûúác 3 thoiá quen thuöcå phamå truâ Thanâ h tñch têpå thïí (tön tronå g, thêuë hiïuí , saáng taåo) vaâ sau àoá thïm mötå caiá nûaä laâ àöií múái. Têtë caã caác thoái quen àoá thanâ h ra laâ con söë 7.

4637 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THAN H ÀATÅ Khi àûúcå hoiã vïì cêu naây, töi luön luön traã lúiâ rùnç g nïuë coá àùåc tñnh khacá maâ banå muönë cho noá trúã thanâ h thoái quen, thò baån chó cênì àûa noá vaoâ Thoái quen thûá hai nhû mötå trong nhûnä g giaá trõ maâ banå àang cöë gùnæ g àïí söëng theo noá. Noái cacá h khaác, nïuë baån muöën “luön àuáng giú”â thaânh möåt thoiá quen, thò àoá seä laâ mötå trong nhûäng giaá trõ cuaã Thoái quen thûá hai. Thoiá quen thûá hai noiá vïì nhûnä g sûå lûåa chonå hay giaá trõ àoá laâ gò vaâ Thoiá quen thûá ba noái vïì viïcå sönë g theo nhûnä g giaá trõ àoá. Do vêyå maâ chuáng rêtë cú banã , coá tñnh chêët chung nhêtë vaâ quan hïå mêtå thiïtë vúiá nhau. Sûå thêåt laâ khi viïët Lúiâ kïtë cho lêìn xuêtë banã múiá nhêtë quyïín sacá h nayâ , töi vûaâ hoaân thanâ h cuönë saách múiá : “Thoiá quen thûá 8: Tûâ thanâ h àaåt àïën vô àaiå ” (The 8th Habit: From Effectiveness to Greatness). Mötå söë ngûúiâ cho rùçng goåi noá laâ Thoiá quen thûá 8 coá veã nhû àaä ài lïåch khoãi yá kiïën traã lúiâ chuêní mûcå cuaã töi. Nhûng nhû cacá banå thêyë úã chûúng Múã àêuì cuãa cuönë sacá h múiá , thïë giúái àaä thay àöíi sêu sùcæ tûâ khi cuönë sacá h “7 Thoiá Quen Àïí Thanâ h Àatå ” xuêtë banã nùm 1989. Nhûnä g thacá h thûcá vaâ tñnh chêtë phûcá tapå maâ chuná g ta gùpå phaiã trong cuöåc sönë g riïng, trong cacá möëi quan hïå, trong nghïì nghiïåp chuyïn mön, vaâ trong caác töí chûác laâ rêtë khacá vïì mûác àöå so vúái trûúcá . Trong thûåc tïë, nhiïuì ngûúâi lêyë möëc nùm 1989 – nùm chûáng kiïnë sûå suåp àöí cuãa bûác tûúâng Berlin – nhû sûå bùæt àêuì cuaã Thúâi àaåi Tin hocå , sûå ra àúiâ cuaã mötå thûcå taiå múái, mötå àaåi dûúng mïnh möng nhûnä g thay àöíi vúái nhûäng yá nghôa khöng thïí tin nöíi… möåt thúiâ àaiå thûåc sûå múái me.ã Sûå thanâ h àatå cuaã caá nhên vaâ töí chûcá nhû trûúcá khöng conâ àuã cho thïë giúái ngaây nay – àoá laâ caái giaá phaãi traã àïí bûúác vaâo möåt sên chúi múiá . Nhûng àïí töìn taåi, thõnh vûúång, saáng taåo, hoanâ thiïån vaâ dênî àêìu trong möåt thûcå taiå múái meã nayâ ,

464 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANÂ H ÀATÅ chuná g ta phaiã xêy dûnå g vaâ vûútå xa hún sûå thanâ h àatå . Lúiâ kïu goiå vaâ àoâi hoiã cuãa thúiâ àaåi múái laâ sûå thoaiã maiá . Àoá laâ sûå lacå quan nöìng nhiïåt, sûå cöëng hiïnë àêyì yá nghôa vaâ sûå vô àaiå . Nhûnä g àiïìu naây thuöåc möåt mùtå bùçng, möåt bònh diïån cao hún. Noá cunä g laâ sûå thanâ h cöng nhûng khacá vïì tñnh chêët chûá khöng phaãi mûác àö.å Àïí coá thïí àaåt àïën möåt trònh àöå cao hún cuaã trñ tuïå vaâ àönå g cú cuãa con ngûúâi – caiá maâ chuáng ta goiå laâ tiïëng noiá – àoiâ hoiã phaiã coá möåt nïëp nghô múái, kyä nùng múái, cöng cuå múiá … möåt Thoiá quen múiá . Do vêyå Thoái quen thûá taám khöng noiá vïì viïåc cöång thïm mötå thoái quen nûaä vaâo 7 Thoái quen àaä biïtë maâ laâ noái vïì viïåc nhênå ra vaâ khai thacá sûcá manå h cuaã mötå chiïuì thûá ba (a third dimension) vaâo 7 Thoiá quen àïí àaáp ûáng thaách thûcá troång têm cuãa Kyã nguyïn Lao àönå g Tri thûác. Tûúng thuöåc Lùæng nghe vaâ thêëu hiïíu lênî nhau 7 Reân giuäa baãn thên Àönì g têm cTvòhaâomtrrnuagytû ìïi âúnïëinckgãah áanmcáoihûácnãuag mònhhiïpå lûåc 5 THANÂ H TÑCH 6 TÊÅP THÏÍ Tû duy 8 cuâng thùæng 4 Àöcå lêåp Ûu tiïn 3 cho àiïuì quan tronå g nhêtë 1 THANÂ H TÑCH 2 Luön CAÁ NHÊN Bùæt àêìu chuã àönå g tûâ muåc tiïu àaä àûúåc xaác àõnh Phuå thuöåc

4657 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THAN H ÀATÅ Hoiã : Danh tiïëng cuaã öng aãnh hûúãng àïnë öng nhû thïë naâo? Noá coá anã h hûúãng àïën töi trong nhiïuì mùtå . Tûâ goác àöå caá nhên, thò àoá laâ sûå àïì cao. Tûâ goác àöå sû phamå , àoá laâ sûå khiïm tönë , nhûng töi cêìn phaiã nhênë manå h rùçng töi khöng phaiã laâ taác giaã cuaã bêët kyâ nguyïn tùæc naoâ úã àêy vaâ tuyïåt àöëi khöng xûná g àaná g vúái moiå sûå cöng nhêån naoâ nhû vêyå . Töi noái nhû vêåy búiã töi coi banã thên mònh cunä g nhû têtë caã cacá banå – laâ mötå ngûúiâ ài tòm chên lyá, sûå hiïíu biïtë . Töi khöng phaiã laâ mötå nhaâ thöng thaiá , töi khöng thñch ngûúiâ ta goåi töi laâ nhaâ thöng thaái. Töi khöng muöën coá mön àï.å Töi chó cöë gùnæ g quanã g baá sûå tuên theo nhûnä g nguyïn tùcæ àaä coá sùné trong têm hönì cuãa con ngûúâi, nhûnä g nguyïn tùæc noái rùçng ngûúâi ta cêìn sönë g thûåc vúiá lûúng têm cuãa mònh. Hoiã : Nïuë àûúcå laâm laåi lênì nûaä , öng coá laâm khaác ài vúái tû cacá h laâ mötå doanh nhên? Töi seä lûåa chonå , tuyïní dunå g nhên sûå möåt cacá h coá chiïnë lûúcå vaâ luön chuã àöång. Khi banå àang bõ chön vuâi vaâo hanâ g ngaân cöng viïcå khêín cêëp vaâ bêån rönå , banå rêët dïî àûa nhûäng ngûúiâ toã ra coá sùné giaiã phapá trong tay vaâo nhûnä g võ trñ then chötë . Xu hûúná g thûúnâ g thêyë laâ khi ài sêu vaoâ quaá trònh vaâ tñnh caách con ngûúâi, nhiïìu ngûúâi khöng coá “sûå quan têm àêyì àu”ã àïnë vênë àïì àoá, hay khöng xêy dûång cacá tiïu chuêín cênì phaiã àapá ûná g cho tûnâ g cûúng võ cuå thïí. Töi tin rùnç g khi viïcå tuyïní duång vaâ lûaå chonå àûúcå thûcå hiïnå möåt cacá h coá chiïën lûúåc, tûác laâ coá tû duy lêu daiâ vaâ luön chuã àöång, khöng phaãi dûaå vaoâ sûcá epá nhêtë thúâi, seä àem laåi lúåi ñch to lúná vïì sau. Coá ai àoá tûâng noái rùçng “Àiïuì chuná g ta àang mong muöën nhêët chñnh laâ àiïuì chuná g ta dïî tin nhêtë ”. Baån thûcå sûå cêìn phaãi nhòn sêu vaoâ caã tñnh caách lêîn nùng lûåc, vò cuöië cuâng, thò nhûäng sûå khiïmë khuyïtë duâ úã mùtå naâo cuäng seä böåc löå ra. Vaâ nïn nhúá rùçng, àaoâ taåo vaâ böiì dûúnä g laâ quan troång,

466 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANÂ H ÀATÅ nhûng viïåc tuyïní dunå g vaâ lûaå chonå conâ quan troång hún. Hoiã : Nïuë àûúcå lamâ laiå lênì nûäa, öng coá lamâ khaác ài vúái tû caách laâ ngûúâi cha? Vúái tû caách laâ möåt ngûúâi cha, töi seä danâ h nhiïìu thúâi gian hún àïí xêy dûång nhûäng thoaã thuênå cunâ g thùnæ g nheå nhanâ g, thoaãi maái vúái tûnâ g àûaá con cuaã mònh úã caác giai àoaån khacá nhau trong cuöcå àúiâ chuáng. Do cöng viïcå kinh doanh vaâ thûúnâ g xuyïn ài cöng tacá , töi thûúnâ g chiïìu chuönå g con mònh vaâ chonå giaiã phapá thua/thùnæ g quaá nhiïuì , thay vò danâ h thúiâ gian vaâ cöng sûác xêy dûång möëi quan hïå thöng qua sûå thoaã thuênå cunâ g thùnæ g thûúnâ g xuyïn hún. Hoiã : Cöng nghïå múiá seä laâm thay àöíi viïåc kinh doanh nhû thïë naoâ trong tûúng lai? Töi àönì g yá vúái tuyïn böë cuãa Stan Davis rùnç g “Khi cú súã haå têìng thay àöíi, moiå thûá seä rung chuyïní ”, vaâ töi nghô cú súã haå têìng kyä thuêåt laâ trung têm cuãa moiå thû.á Noá seä lamâ tùng töëc àöå cuaã moåi xu thïë, caã tötë lênî xêëu. Töi cho rùçng vò lyá do nayâ maâ yïëu töë con ngûúâi trúã nïn canâ g quan troång hún. Cöng nghïå cao maâ khöng coá nguöìn nhên lûcå tûúng xûná g seä chùnè g mang laiå kïët quaã gò, vaâ cöng nghïå canâ g coá anã h hûúnã g bao nhiïu, thò yïëu töë con ngûúâi - úã viïåc kiïím soaát cöng nghïå àoá, caâng quan tronå g bêyë nhiïu, àùcå biïtå trong viïåc phatá triïín sûå cam kïtë vïì mùtå vùn hoaá àöië vúiá cacá tiïu chuêín sûã duång cöng nghïå àoá. Hoiã : Öng coá ngacå nhiïn hay sûnã g söët trûúcá tñnh phöí biïnë cuaã 7 Thoái quen (úã cacá nûúác khaác nhau/caác nïìn vùn hoáa khacá nhau/tuöií tacá vaâ giúiá tñnh khacá nhau)? Vûâa coá vûâa khöng. Coá búãi vò töi khöng ngúâ laâ noá trúã thaânh hiïnå tûúnå g trïn thïë giúái vaâ coá rêët ñt tûâ ngûä mang tñnh

4677 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANÂ H ÀATÅ chêtë thuênì My.ä Vaâ khöng, búiã vò cuönë sacá h àaä qua thûã thacá h trong hún 25 nùm qua, kïët quaã trûúcá hïtë cuaã noá àûúcå dûaå trïn cacá nguyïn tùcæ khöng phaiã do töi phaát minh ra vaâ cunä g khöng phaiã cöng lao cuaã töi. Hoiã : Öng seä gianã g daåy 7 Thoiá quen cho caác em nhoã nhû thïë naoâ ? Töi nghô rùçng töi seä tuên theo ba quy tùcæ cú banã cuãa Albert Schweitzer trong viïcå daåy döî treã con: Thûá nhêët lamâ gûúng; thûá hai lamâ gûúng; thûá ba lamâ gûúng. Nhûng töi seä khöng ài xa àïën mûác ào.á Töi muöën noái rùçng, thûá nhêtë laâ laâm gûúng; thûá hai, xêy dûång möië quan hïå coá sûå quan têm vaâ khuyïnë khñch; vaâ thûá ba, daåy möåt söë yá tûúãng cú baãn trïn cú súã caác thoái quen theo ngön ngûä cuãa treã em – giupá chuáng coá àûúcå sûå hiïuí biïtë cú baãn vaâ tûâ vûnå g cuãa 7 Thoái quen, chó dênî chuná g cacá h laâm thïë naoâ àïí coá àûúåc nhûäng sûå traãi nghiïåm cuãa chñnh mònh thöng qua cacá nguyïn tùæc; àïí chuáng xacá àõnh nhûäng nguyïn tùæc vaâ thoiá quen cuå thïí naoâ àang àûúåc thïí hiïnå trong cuöcå sönë g cuãa chuná g. Hoiã : Sïpë töi (vúå/chöìng, con caiá , banå beâ v.v.) thûcå sûå cênì coá 7 Thoái quen? Theo öng, töi phaãi laâm thïë naoâ àïí hoå àoåc cuönë saách nayâ ? Ngûúiâ ta khöng cênì quan têm baån biïët nhûäng gò cho àïnë khi hoå biïët banå quan têm àïnë ho.å Hayä xêy dûnå g möië quan hïå tin cêyå vaâ cúiã múã dûaå trïn cú súã möåt biïíu hiïån cuaã tñnh cacá h àaná g tin cêyå vaâ sau àoá chia seã vúái hoå rùnç g 7 Thoái quen àaä giuáp baån nhû thïë naoâ . Àún gianã laâ baån cho hoå thêëy 7 Thoái quen qua hanâ h àönå g cuãa banå . Àïën lucá thñch húpå , banå coá thïí múiâ hoå tham gia vaoâ mötå chûúng trònh huêën luyïån hay gûãi tùång cuöën saách lamâ quaâ hay phöí biïën cho hoå möåt söë yá tûúnã g cú banã khi hoaân caãnh cho phepá .

468 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANÂ H ÀATÅ Hoiã : Öng coá thïí noiá chutá ñt vïì kinh nghiïmå baãn thên vaâ àiïìu gò lamâ öng viïtë ra cuöën sacá h nayâ ? Moåi ngûúiâ ngêìm hiïuí rùçng töi seä nöië nghiïåp cha töi laâ seä tham gia vaoâ hoatå àönå g kinh doanh cuãa gia àònh. Tuy nhiïn, töi laåi thêyë mònh thñch daåy hoåc vaâ huêën luyïnå caác nhaâ quaãn lyá hún laâ laâm kinh doanh. Töi trúã nïn quan têm sêu sùcæ vaâ têpå trung vaoâ khña canå h con ngûúiâ cuaã töí chûcá khi töi lamâ viïcå taiå Khoa Kinh doanh Àaiå hocå Harvard. Sau àoá, töi daåy cacá mön kinh doanh, tû vênë , cöë vênë vaâ huênë luyïnå nhiïuì nùm taåi trûúnâ g Brigham Young University, töi chuá yá àïën viïcå xêy dûång cacá Chûúng trònh phaát triïní nhên sûå liïn kïtë giûäa lanä h àaåo vaâ quanã lyá dûaå vaoâ têpå húpå cacá nguyïn tùcæ coá tuêìn tûå vaâ cên bùnç g. Nhûäng àiïìu nayâ cuöië cuâng dêîn àïën 7 Thoiá quen vaâ khi apá dunå g vaoâ töí chûác noá phaát triïní trúã thaânh khaái niïmå lanä h àaåo lêyë nguyïn tùcæ lamâ tronå g têm. Töi quyïtë àõnh rúâi khoiã trûúnâ g àaiå hoåc vaâ têpå trung thúâi gian vaoâ viïcå huênë luyïnå caác nhaâ quaãn lyá tûâ nhiïuì töí chûcá khacá nhau. Sau mötå nùm thûcå hiïnå theo chûúng trònh àaâo taoå àaä àûúåc chuêní bõ kyä thò xuêtë hiïnå cú höiå kinh doanh cho phepá chuná g töi àûa chûúng trònh naây ra khùpæ thïë giúiá . Hoiã : Öng nghô sao vïì viïåc coá ngûúiâ cho rùçng hoå biïtë cöng thûcá àñch thûåc cuãa thanâ h cöng? Töi muöën noái hai àiïìu. Thûá nhêët, nïëu àiïìu hoå noái àûúåc dûåa trïn caác nguyïn tùæc hay caác quy luêåt tûå nhiïn, thò töi muöën hoåc hoãi hoå vaâ khen ngúåi hoå. Thûá hai, töi muöën noái coá thïí chuáng ta àang duâng nhûäng tûâ ngûä khaác nhau àïí diïîn taã caác nguyïn tùæc cú baãn hay quy luêåt tûå nhiïn giöëng nhau.

Vïì tacá giaã STEPHEN R. COVEY Stephen R. Covey laâ möåt chuyïn gia àûúåc kñnh troång trïn thïë giúái vïì lyá thuyïët laänh àaåo, vêën àïì gia àònh, möåt nhaâ giaáo, nhaâ tû vêën vïì quaãn lyá vaâ laâ möåt taác giaã àaä cöëng hiïën caã àúâi mònh àïí giaãng daåy phûúng phaáp söëng vaâ laänh àaåo lêëy nguyïn tùæc laâm troång têm, nhùçm xêy dûång cuöåc söëng gia àònh vaâ töí chûác thaânh àaåt. Öng töët nghiïåp thaåc sô quaãn trõ kinh doanh Àaåi hoåc Harvard vaâ tiïën sô Àaåi hoåc Brigham Young - núi öng laâm giaáo sû mön haânh vi hoåc cuãa töí chûác vaâ quaãn trõ kinh doanh, àöìng thúâi laâ giaám àöëc quan hïå cöng chuáng cuãa trûúâng vaâ trúå lyá hiïåu trûúãng. Ngoaâi ra, öng coân nhêån àûúåc 7 bùçng tiïën sô danh dûå cuãa caác trûúâng àaåi hoåc danh tiïëng khaác. Tiïnë sô Covey laâ taác giaã cuaã nhiïìu cuöën sacá h, bao gömì cuönë sacá h baán chaåy nhêët thïë giúái “7 Thoái Quen Àïí Thanâ h Àatå ” - taác phêím àûúcå tön vinh laâ coá anã h hûúnã g nhêët cuaã thïë

470 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANÂ H ÀATÅ kyã 20 vaâ laâ möåt trong 10 cuöën sacá h vïì quanã trõ coá anã h hûúãng nhêtë tûâ trûúác àïnë nay vúiá 15 triïåu baãn bùçng 38 thûá tiïëng àaä àûúcå baná ra trïn thïë giúái. Nhûnä g cuöën saách nöíi tiïnë g khaác cuaã öng bao gömì : Thoiá quen thûá taám; Ûu tiïn cho caái quan tronå g nhêët; Laänh àaåo lêëy nguyïn tùæc lamâ tronå g têm vaâ 7 Thoiá quen cuãa nhûäng gia àònh thaânh àatå . Öng coá 9 ngûúiâ con vaâ 43 ngûúâi chauá . Öng àûúåc trao Giaiã thûúãng Ngûúiâ Cha Àaná g Kñnh cuaã nûúcá Myä - giaãi thûúnã g maâ öng cho rùçng coá yá nghôa nhêtë trong cuöcå àúâi mònh. Cacá giaiã thûúnã g khacá cuaã öng bao gömì Thomas More College Medallion vïì sûå cöëng hiïnë cho nhên loaiå , Diïîn Giaã Xuêët Sùæc Nhêët, Giaãi thûúnã g Cöng dên cuaã Hoâa Bònh, Giaãi thûúnã g Quöcë tïë Nhaâ Doanh nghiïåp cuãa nùm 1994 vaâ Giaiã thûúnã g Doanh nhên Quöcë gia vò Nhûnä g Thanâ h tûåu Tronå àúâi cuaã Hoa Kyâ. Tiïën sô Covey àûúåc tapå chñ Time cöng nhênå laâ mötå trong 25 ngûúâi Myä coá anã h hûúnã g nhêtë thïë kyã 20. Tiïnë sô Covey laâ saná g lêpå viïn vaâ laâ Phoá chuã tõch Cöng ty FranklinCovey, mötå cöng ty cung cêpë dõch vuå hanâ g àêuì trïn thïë giúiá coá vùn phonâ g taiå 123 nûúcá . Hoå chia seã têmì nhòn, tñnh kyã luêtå vaâ nhiïtå tònh cuaã Tiïnë sô Covey àïí coá nguönì camã hûná g, nêng cao, vaâ cung cêpë phûúng tiïnå cho cacá caá nhên vaâ töí chûcá coá nhu cêuì trïn toanâ thïë giúiá àïí thay àöií vaâ trûúnã g thanâ h trïn con àûúnâ g cöng danh vaâ sûå nghiïpå . FranklinCovey (tïn niïm yïët trïn thõ trûúâng chûná g khoaná New York(*) laâ FC) laâ cöng ty hanâ g àêuì trïn thïë giúiá vïì àaoâ taåo, nêng cao hiïuå quaã lamâ viïåc, cacá cöng cuå nêng cao nùng suêtë lao àönå g vaâ cacá dûå aná àaná h giaá cho caác töí chûcá , têpå thïí vaâ caá nhên. Khacá h hanâ g cuaã FranklinCovey (*) NYSE - New York Stock Exchange.

4717 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANÂ H ÀATÅ chiïmë 90% caác cöng ty trong danh saách Fortune 100, hún 75% trong Fortune 500, haâng nganâ caác doanh nghiïåp nhoã vaâ vûaâ , cunä g nhû nhiïuì töí chûcá cuaã chñnh phuã vaâ cacá töí chûác giaoá duåc. Caác töí chûác vaâ caá nhên tiïpë cênå vúái caác saãn phêmí cuaã FranklinCovey vaâ dõch vuå thöng qua cacá lúáp huêën luyïnå cuaã cöng ty, qua caác nhên viïn cung cêëp dõch vuå coá giêëy pheáp, tû vêën trûcå tiïpë mötå àöëi mötå , caác cuöcå höåi thaoã chuyïn àï,ì cacá catalogue, cuâng vúiá hún 140 cûaã hanâ g baná leã vaâ qua trang web www.franklincovey.com FranklinCovey coá hún 2.000 cöång tacá viïn cung cêpë caác dõch vuå chuyïn nghiïpå , cacá saãn phêím vaâ tû liïåu bùçng 28 ngön ngûä, taåi 39 vùn phoâng vaâ úã 95 nûúác trïn thïë giúiá .

GIAÁ TRÕ CUAÃ “7 THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀATÅ ” “7 Thoiá quen laâ nhûnä g chiïcë chòa khoaá àïí thanâ h cöng trong moiå hoanâ canã h. Àêy laâ mötå quyïní sacá h rêtë coá giaá trõ.” - Adward Anh Brennanm Chuã tõch kiïm CEO Sears, Roebuck & Co “Töi àocå 7 thoiá quen àïí thanâ h àatå vaâ thu àûúcå rêtë nhiïuì lúiå ñch… Àêy laâ cuönë sacá h sêu sùcæ nhêtë vaâ mang tñnh khai saáng nhêtë maâ töi tûnâ g àocå .” - Norman Vincent Peale, tacá giaã The Power of Positive Thinking “Khi Stephen Covey cêtë tiïnë g noiá , moiå cêpë lanä h àaoå àïuì lùnæ g nghe.” - Dun’s Business Month “Töi chûa tûnâ g biïtë mötå ngûúiâ thêyì naoâ hay cöë vênë tinh thênì naoâ trong lônh vûcå nêng cao thanâ h tñch caá nhên coá thïí khúi nguönì cho nhiïuì phanã ûná g tñch cûcå nhû thï…ë Quyïní sacá h naây thïí hiïnå mötå triïët lyá sönë g àeåp àeä cuaã Stephen Covey. Töi nghô bêtë cûá ai àocå noá cunä g seä nhanh choná g hiïuí àûúåc tacá duång manå h meä maâ töi vaâ nhiïìu ngûúiâ khaác àaä tûnâ g thuå àùcæ .” - John Pepper, Chuã tõch Têpå àoanâ Procter & Gamble “Stephen Covey laâ mötå Socrates cuaã My,ä ngûúiâ dênî dùtæ chuná g ta ài tòm nhûnä g sûå vônh cûuã - cacá giaá trõ, gia àònh, cacá möië quan hïå vaâ giao tiïpë xaä höiå .” - Brian Tracy, tacá giaã Psychology of Achievement

“Sacá h cuaã Stephen R. Covey khuyïnë khñch chuná g ta xêy dûång sûcá maånh, niïìm tin vaâ mang laåi nguönì camã hûáng. Nöåi dung vaâ phûúng phapá trònh bayâ nhûnä g bñ quyïtë nayâ taoå thanâ h mötå nïnì tanã g vûnä g chùcæ cho sûå giao tiïpë hiïuå qua.ã Laâ mötå nhaâ giaoá ducå , töi tin rùnç g quyïní sacá h nayâ chùcæ chùnæ seä gianâ h àûúcå möåt chöî àûná g trang tronå g trïn kïå saách cuãa moåi gia àònh.” - William Rolfe Kerr, UÃy viïn Höiå àönì g Giaoá ducå Àaåi hoåc bang Utah, Myä “Trong quyïní 7 thoiá quen àïí thanâ h àatå , Covey mang àïën cho chuná g ta mötå cú höiå , chûá khöng phaiã mötå chó dênî . Cú höiå àoá laâ khamá phaá chñnh mònh vaâ anã h hûúnã g cuaã banã thên àöië vúiá ngûúiâ khacá cunä g nhû thûcå hanâ h àiïuì àoá bùnç g cacá h vênå dunå g nhûnä g yá tûúnã g sêu sùcæ cuaã öng. Àêy laâ mötå quyïní sacá h tuyïtå vúiâ coá thïí lamâ thay àöií cuöcå sönë g cuaã banå .” - Tom Peters, tacá giaã In Search of Excellence “Chiïnë thùnæ g laâ mötå thoiá quen. Thêtë baiå cunä g thï.ë Hai mûúi lùm nùm kinh nghiïmå , suy tûúãng vaâ nghiïn cûuá àaä thuyïtë phucå Covey rùnç g 7 thoiá quen taoå ra sûå khacá biïtå trong hanå h phucá , sûcá khoeã , thanâ h cöng tûâ nhûnä g ngûúiâ thêtë baiå hay nhûnä g ngûúiâ phaiã hy sinh yá nghôa cuöcå sönë g vaâ hanå h phucá cuaã mònh vò sûå thanâ h cöng hiïuí theo nghôa hepå .” - Ron Zemke, àönì g tacá giaã The Service Edge vaâ cuönë Service America “Stephen R. Covey laâ mötå con ngûúiâ tuyïtå diïuå . Öng viïtë mötå cacá h sêu sùcæ vaâ àêyì quan têm àïnë con ngûúiâ . Sûå cên bùnç g cuaã möåt thû viïån sönë g vïì thaânh cöng seä àûúåc nhêån ra trong têpå sacá h nayâ . Nhûnä g bñ quyïtë Covey àïì cêpå trong 7 thoiá quen àïí thanâ h àatå àaä thûåc sûå mang àïnë cho töi mötå sûå khacá biïtå trong cuöcå sönë g.” - Tiïnë sô Ken Blanchard, tacá giaã quyïní The One-Minute Manager

MUÅC LUÅC Lúiâ giúiá thiïuå 5 Lúiâ tacá giaã 9 CHÛÚNG MÖTÅ NHÛÄNG KHAIÁ NIÏMå TÖNÍ G QUAN 13 CANÁ H CÛAÃ CUAÃ SÛÅ THAY ÀÖIÍ 15 Nhûnä g thacá h thûcá cuaã kyã nguyïn múiá 17 Súå haäi vaâ Tûå ti 17 Ûúcá muöën vaâ Tham vonå g súã hûäu 17 Trönë traná h tracá h nhiïmå 18 Tuyïåt voång 19 Mêtë cên bùnç g trong cuöåc sönë g 20 Tñnh võ kyã 20 Niïìm khao khatá àûúåc lùnæ g nghe 21 Xung àötå vaâ khacá biïåt 22 Bïë tùæc cuaã banã thên 22 Àêu laâ giaiã phapá ? 23 Chuná g ta coá thïí kyâ vonå g àiïuì gò? 25 MÖ THÛCÁ VAÂ NGUYÏN TÙCÆ 27 Bùtæ àêuì tûâ bïn trong 29 1. Àaåo àûcá nhên cacá h vaâ Àaåo àûcá tñnh caách 33 2. Chñnh yïuë vaâ thûá yïuë 38

3. Anà h hûúnã g cuãa mö thûcá 40 4. Thay àöií mö thûcá 48 5. Nhêån thûác vaâ tñnh cacá h 52 6. Lêyë nguyïn tùcæ lamâ trung têm 53 7. Nguyïn tùcæ thay àöií vaâ phatá triïní 58 8. Nhòn nhêån vêën àïì 65 9. Nêng cao trònh àöå tû duy 68 Töní g quan vïì “7 thoiá quen” 73 1. “Thoiá quen” laâ gò? 75 2. Tñnh liïn tuåc cuãa quaá trònh trûúãng thaânh 77 3. Àõnh nghôa vïì tñnh hiïåu quaã 83 4. Ba loaiå taiâ sanã 84 5. Nguyïn tùcæ PC trong töí chûcá 89 CHÛÚNG HAI 95 THAÂNH TÑCH CAÁ NHÊN 97 Thoiá quen thûá nhêtë : LUÖN CHUà ÀÖÅNG 99 Cacá nguyïn tùcæ vïì têmì nhòn caá nhên 101 1. Lùng kñnh xaä höåi 103 2. Giûaä nhên töë kñch thñch vaâ phaãn ûná g laâ gò? 106 3. Àõnh nghôa “tñnh chuã àönå g” 111 4. Nùmæ thïë chuã àöång 113 5. Chuã àöång haânh àöång hay bõ àöång àöëi phoá? 116 6. Lùæng nghe chñnh mònh 120 7. Vonâ g troân Quan têm vaâ Voâng troân Anà h hûúnã g 8. Kiïmí soatá trûcå tiïpë , kiïmí soatá gianá tiïpë 125 vaâ ngoaiâ têmì kiïmí soatá

9. Múã röång Vonâ g tronâ AÃnh hûúãng 126 10. “Coá” vaâ “La”â 130 11. Phña bïn kia cuaã thêtë baiå 132 12. Cam kïët vaâ giûä lúiâ 134 13. Tñnh chuã àöång: cuöcå trùæc nghiïåm 30 ngayâ 136 Thoiá quen thûá hai: 139 BÙTÆ ÀÊUÌ TÛ MUCÅ TIÏU ÀAÄ ÀÛÚCÅ XACÁ ÀÕNH Cacá nguyïn tùcæ lanä h àaoå banã thên 141 1. “Bùtæ àêìu tûâ muåc tiïu àaä àûúåc xaác àõnh” coá nghôa laâ gò? 142 2. Moåi sûå vêåt àïìu àûúcå saáng taåo hai lênì 145 3. Dûå kiïnë hay mùåc nhiïn 147 4. Laänh àaåo vaâ quaãn lyá – hai sûå saná g taåo 148 5. Trúã thaânh ngûúâi saáng taåo àêìu tiïn cuaã chñnh mònh 151 6. Tuyïn ngön sûá mïnå h caá nhên 156 7. Trung têm cuaã Vonâ g tronâ AÃnh hûúãng 160 8. Cacá tronå g têm trong cuöcå söëng 163 9. Nhênå diïnå troång têm cuaã baån 175 10. Tronå g têm hûúáng vïì nguyïn tùcæ 180 11. Thiïtë lêåp vaâ vêån duång banã tuyïn ngön sûá mïånh caá nhên 189 12. Vêån duång tû duy úã têmì cao múái 191 13. Hai phûúng phapá khai thacá tiïmì nùng cuaã baná cêuì naoä phaãi 193 14. Nhêån diïnå vai troâ vaâ mucå tiïu 200 15. Tuyïn ngön sûá mïånh gia àònh 204 16. Tuyïn ngön sûá mïånh töí chûác 206

Thoiá quen thûá ba: 215 ÛU TIÏN CHO ÀIÏUÌ QUAN TRONÅ G NHÊTË 217 Cacá nguyïn tùcæ quanã lyá banã thên 219 1. Sûcá manå h cuãa yá chñ àöåc lêåp 222 2. Bönë thïë hïå quaãn trõ thúiâ gian 224 3. Gocá Phênì tû thûá hai 232 4. Àiïuì kiïån cêìn coá àïí noiá “khöng” 236 5. Töí chûcá vaâ thûåc hiïnå Phêìn tû thûá hai 239 6. Cöng cuå dunâ g cho Phênì tû thûá hai 242 7. Trúã thanâ h ngûúâi tûå quaãn Phênì tû thûá hai 250 8. Thûcå hiïnå lõch cöng taác cuaã banå 9. Ûu àiïím vûúåt tröiå cuaã thïë hïå quaãn trõ 252 thúiâ gian thûá tû 253 10. Giao phoá cöng viïcå : Gia tùng P vaâ PC 255 11. Giao phoá mïnå h lïnå h 257 12. Giao phoá uyã quyïnì 265 13. Mö thûcá vïì Phêìn tû thûá hai 269 CHÛÚNG BA THANÂ H TÑCH TÊPÅ THÏÍ 271 276 Nhûnä g mö thûcá cuaã sûå tûúng thuöcå 279 1. Taiâ khoanã tònh camã 292 2. Saáu khoaãn kyá gûãi chuã yïëu 296 3. Nhûnä g quy luêåt cuãa tònh yïu vaâ cuöcå sönë g 4. Vêën àïì cuaã P laâ cú höåi cuãa PC

Thoiá quen thûá tû: TÛ DUY CUNÂ G THÙNÆ G 299 301 Cacá nguyïn tùcæ lanä h àaoå 1. Saáu mö thûcá cuãa möëi quan hïå tûúng tacá 303 giûäa con ngûúiâ 318 2. Nùm phûúng diïån cuaã tû duy cuâng thùæng 336 3. Cacá hïå thöëng höî trúå 340 4. Cacá quaá trònh Thoiá quen thûá nùm: LÙNÆ G NGHE VAÂ THÊUË HIÏUÍ 345 Cacá nguyïn tùcæ giao tiïpë 347 trïn cú súã thêuë hiïuí lênî nhau 349 351 1. Tñnh cacá h vaâ giao tiïpë 357 2. Lùæng nghe vaâ thêuë hiïíu 359 3. “Chêín bïnå h” trûúác khi “kï toa” 373 4. Böën kiïuí phaãn ûná g phaãn xaå 378 5. Hiïuí vaâ nhêån thûcá 6. Tiïëp cênå tûnâ g bûúcá mötå Thoiá quen thûá sauá : ÀÖÌNG TÊM HIÏPÅ LÛCÅ 383 Cacá nguyïn tùcæ húpå tacá saná g taoå 385 1. Sûå giao tiïpë àönì g têm hiïpå lûcå 387 2. Àönì g têm hiïåp lûcå trong nhoám 389 3. Àönì g têm hiïåp lûcå trong kinh doanh 391 4. Àönì g têm hiïpå lûcå vaâ vênë àïì giao tiïëp 393 5. Tòm kiïmë mötå phûúng aná thûá ba 395 6. Àöìng têm hiïpå lûåc tiïu cûåc 399 7. Coi troång sûå khaác biïtå 403 8. Phên tñch trûúnâ g lûcå 406 9. Banã chêët cuãa tûå nhiïn laâ àönì g têm hiïåp lûåc 411

CHÛÚNG BÖËN 415 ÀÖIÍ MÚIÁ 417 Thoiá quen thûá bayã : REN GIÛAÄ BANà THÊN 419 420 Cacá nguyïn tùæc tûå àöií múái húåp lyá 435 1. Bönë khña caånh cuãa tûå àöíi múiá 437 2. Anà h hûúãng cuãa baån àöië vúiá ngûúiâ khaác 439 3. Cên bùnç g trong àöií múái 441 4. Àönì g têm hiïpå lûcå trong àöií múái 5. Sûå phatá triïín theo àûúâng xoùæn öcë 445 448 Trúã laiå nguyïn tùcæ “bùtæ àêuì tûâ bïn trong” 450 1. Cuöcå söëng liïn thïë hïå 453 2. Con ngûúâi giao thúiâ 3. Möåt ghi chuá cuãa taác giaã 455 469 Thay lúâi kïët 472 MÖÅT CUÖNË SACÁ H COÁ THÏÍ THAY ÀÖÍI CUÖCÅ ÀÚÂI BANÅ Vïì tacá giaã STEPHEN R. COVEY GIAÁ TRÕ CUAà “7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THAN H ÀATÅ ”

Chõu tracá h nhiïåm xuêët baãn: Tiïnë sô QUACÁ H THU NGUYÏTÅ Biïn têpå : Thanâ h Nam Trònh bayâ : First News Sûaã baãn in : Thanh Bònh Thûcå hiïnå : First News – Trñ Viïtå NHAÂ XUÊËT BANÃ TREÃ 161 Lyá Chñnh Thùnæ g - Quênå 3, TP. Höì Chñ Minh ÀT: 9316211 - Fax: 8437450 In lênì thûá 1. Söë lûúnå g 2.000 cuönë , khöí 14 x 20,5 cm taiå Cöng ty Vùn Hoaá Phûúng Nam (160/13 Àöiå Cung, Q.11, TP. HCM). Giêyë ÀKKHXB söë 33-2007/CXB/676-203/Tre - QÀXB söë 698B/QÀ-Tre cêpë ngayâ 18/10/2007. In xong vaâ nöpå lûu chiïuí quyá IV/2007.