7 thoi quen de thanh dat - Stephen R.Covey

150 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANÂ H ÀATÅ Quaãn lyá hiïåu quaã maâ khöng lanä h àaoå àuná g hûúáng thò cuäng giönë g nhû “siïtë chùtå cacá ghïë ngöìi trïn boong tauâ Titanic”. Khöng coá sûå thanâ h cöng naâo trong quanã lyá coá thïí buâ àùpæ àûúcå nhûnä g sai lêmì trong lanä h àaoå . Thïë nhûng, laänh àaoå khöng phaãi laâ cöng viïåc dïî danâ g, búãi chuná g ta thûúâng bõ vûúáng vaoâ mö thûcá quanã ly.á Taiå buöíi hopå cuöië cunâ g trong chûúng trònh Phatá triïní quanã lyá keáo daâi möåt nùm taiå Seattle, chuã tõch mötå cöng ty dêuì khñ àïnë gùåp töi vaâ noái: “Nayâ Stephen, khi öng nïu ra sûå khacá nhau giûaä lanä h àaoå vaâ quaãn ly,á töi àaä xem laiå vai troâ chuã tõch cöng ty cuãa töi vaâ nhêån ra rùnç g töi chûa bao giúâ lanä h àaåo ca.ã Töi chó lao vaoâ laâm cöng tacá quaãn lyá, bõ chön vuiâ trong haâng àönë g cöng viïcå sûå vuå haâng ngaây. Do àoá, töi àaä quyïët àõnh giao cho ngûúâi khaác lamâ viïcå àoá. Töi thêåt sûå muöën thûcå hiïån vai troâ lanä h àaoå , dênî dùtæ cöng ty cuãa mònh. Nhûng àoá khöng phaiã laâ möåt viïåc dïî danâ g. Töi àaä phaiã traiã qua caãm giacá hutå hêîng khoá chõu cuãa sûå ruát lui nayâ . Töi khöng àunå g àïnë nhûnä g cöng vùn khêín cêëp àang chêtë àêìy trïn banâ , cunä g khöng giaãi quyïët haâng taá cöng viïcå khöng tïn khacá … Têët caã àaä coá cêpë dûúái cuaã töi chõu traách nhiïåm. Töi bùtæ àêuì vêåt löån vúái nhûäng vênë àïì vïì phûúng hûúáng, vïì xêy dûnå g nïnì vùn hoaá cöng ty, phên tñch sêu thõ trûúnâ g vaâ nùmæ bùtæ cacá thúâi cú múái. Nhûäng ngûúâi khaác cuäng caãm thêyë hutå hêîng vò phong cacá h lamâ viïcå thay àöíi. Hoå khöng conâ àûúcå tiïëp cêån töi dïî daâng nhû trûúác, trong khi vênî muönë gùåp töi bêtë kyâ luác naoâ àïí xin yá kiïnë , nhúâ giuáp giaiã quyïët nhûäng vêën àïì haâng ngayâ . Nhûng töi àaä thêtå sûå thay àöíi. Töi tin rùnç g viïcå mònh cêìn phaiã laâm laâ lanä h àaoå . Vaâ töi àaä laâm àûúåc. Àïën höm nay, toaân böå cöng viïcå kinh doanh cuãa chuná g töi àaä khaác hùnè . Chuná g töi thñch nghi hún vúái möi trûúnâ g múiá cuaã cöng ty.

1517 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANÂ H ÀATÅ Doanh thu tùng gêëp àöi vaâ lúiå nhuênå tùng gêëp böën lênì . Töi àaä thûcå hiïån àûúåc vai troâ laänh àaåo.” Töi tin rùçng cacá bêåc cha meå cuäng thûúâng bõ vûúná g vaoâ mö thûcá quanã ly.á Hoå chó chuá tronå g àïnë viïåc giamá saát, hiïuå quaã vaâ kyã cûúng thay vò mucå àñch vaâ tònh caãm gia àònh. Tûúng tûå, trong cuöcå söëng riïng cuaã chuáng ta laiå caâng thiïuë sûå lanä h àaoå . Chuná g ta lao vaoâ quanã lyá baãn thên sao cho coá hiïåu quaã, àùåt ra vaâ phênë àêëu àïí àaåt àûúåc caác muåc tiïu trong khi chûa xacá àõnh roä nhûäng giaá trõ cuãa mònh. 5. TRÚÃ THANÂ H NGÛÚIÂ SANÁ G TAOÅ ÀÊUÌ TIÏN CUAÃ CHÑNH MÒNH Nhû chuná g ta nhênå thêyë úã phênì trûúcá , tñnh chuã àönå g àûúcå dûåa trïn cú súã tûå nhênå thûcá – mötå khaã nùng àùcå biïtå cuaã con ngûúiâ . Hai khaã nùng thiïn phuá nûaä giupá chuná g ta múã rönå g tñnh chuã àönå g vaâ thûåc hiïån vai troâ lanä h àaåo caá nhên trong cuöåc söëng laâ trñ tûúnã g tûúnå g vaâ lûúng têm. Nhúâ coá trñ tûúãng tûúång, chuná g ta coá thïí hònh dung àûúåc nhûnä g tiïìm nùng cuãa baãn thên. Nhúâ coá lûúng têm, chuná g ta coá thïí tiïpë cêån cacá quy luêåt phöí biïën hay caác nguyïn tùcæ , bùçng chñnh taâi nùng riïng cuãa mònh vaâ cuaã ngûúiâ khacá . Vúái nhûäng nguyïn tùcæ chó àaåo banã thên, chuná g ta coá thïí khai thacá banã thên mötå cacá h hiïuå qua.ã Kïtë húpå vúiá sûå tûå nhênå thûcá , nhûnä g khaã nùng naây seä giupá chuná g ta àuã sûcá viïtë lêyë “kõch banã ” cho chñnh mònh. Do chuná g ta àaä söëng vúái nhiïìu “kõch baãn” tûâ bïn ngoaiâ , nïn quaá trònh viïtë “kõch banã ” cho chñnh mònh trúã thanâ h möåt quaá trònh “viïët laåi kõch baãn”, hay thay àöíi mötå söë mö thûcá cú banã maâ chuná g ta àaä co.á Khi nhênå ra nhûnä g “kõch

152 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANÂ H ÀATÅ banã ” khöng hiïuå qua,ã nhûnä g mö thûcá khöng àuná g hay khöng hoanâ haão trong con ngûúâi mònh, chuná g ta coá thïí chuã àöång bùæt tay vaâo viïtë laiå nhûäng kõch baãn àoá. Theo töi, möåt trong nhûäng cêu chuyïån hêpë dêîn nhêtë cuaã quaá trònh viïët laiå “kõch baãn” nùmç trong cuöën tûå truyïnå cuãa Anwar Sadat - Töíng thönë g quaá cöë cuaã Ai Cêpå . Sadat àaä tûâng àûúcå nuöi dûúäng, daåy döî vaâ hun àucá lonâ g cùm thuâ Israel. Öng tûnâ g tuyïn böë trïn àaiâ truyïìn hònh quöëc gia rùçng: “Töi seä khöng bao giúâ bùæt tay vúái möåt ngûúiâ Israel khi naoâ hoå conâ chiïëm duâ chó möåt têëc àêët cuaã ngûúiâ Ai Cêåp. Khöng bao giú!â Khöng bao giú!â ”. Vaâ nhûäng àaám àöng dên chuná g trong caã nûúcá àaä tûnâ g hö vang “Khöng bao giúâ! Khöng bao giúâ!”. Öng àaä têpå húåp àûúcå sûcá manå h vaâ yá chñ thönë g nhêtë cuaã caã nûúcá vaoâ “kõch banã ” àoá cuaã mònh. “Kõch baãn” naây rêtë àöåc lêåp vaâ mang tñnh dên töcå cûåc àoan, noá kñch àöång tinh thêìn dên chuáng möåt cacá h sêu sùcæ . Nhûng noá cuäng rêtë àiïn röì vaâ Sadat biïtë roä àiïìu ào.á Do ào,á öng àaä viïët laiå “kõch banã ” cho mònh, miïu taã laåi quaá trònh öng àaä hoåc àûúcå khi coân laâ mötå thanh niïn bõ giam cêmì taiå xaâ lim 54, mötå xaâ lim biïtå lêpå cuãa nhaâ tuâ trung têm Cairo, do dñnh lñu vaâo möåt êm mûu chönë g laåi vua Farouk. Öng àaä hocå àûúcå cacá h bûát ra khoãi têm trñ cuaã mònh àïí nhòn laåi “kõch baãn” möåt cacá h khön ngoan hún. Öng hoåc caách laâm cho têm trñ cuaã mònh trönë g rönî g, bùçng mötå quaá trònh thiïnì àõnh sêu sùcæ àïí têåp trung vaoâ cacá “kõch banã ” cuaã banã thên. Öng kïí laiå rùçng öng àaä gênì nhû khöng coân muönë rúâi xaâ lim nhaâ tuâ nûäa, vò taåi àoá öng àaä nhêån ra thanâ h cöng thûcå sûå laâ thanâ h cöng cuãa banã ngaä. Àoá khöng phaãi laâ sûå giaâu coá maâ laâ coá àûúåc sûå tûå chuã vaâ chiïën thùæng chñnh banã thên mònh.

1537 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THAN H ÀATÅ Trong thúâi kyâ cêìm quyïnì cuaã Nasser, coá thúiâ gian Sadat bõ giaáng chûcá . Moåi ngûúâi nghô rùnç g öng seä mêët tinh thêìn, nhûng khöng phaiã nhû vêyå . Hoå muönë apá àùtå “kõch banã ” cuãa hoå lïn öng maâ khöng biïtë rùçng öng chó àang chúâ àúåi thúiâ cú. Vaâ khi thúâi cú àïnë , tûcá khi trúã thanâ h töíng thönë g Ai Cêåp vaâ àöië mùåt vúiá nhûäng thûcå taåi chñnh trõ, öng àaä “viïët laåi kõch baãn” cuãa banã thên àöëi vúái Israel. Öng àaä àïnë thùm Quöcë höåi Israel (Knesset) taiå Jerusalem vaâ múã ra mötå trong nhûnä g phong traoâ hoaâ bònh chûa tûnâ g coá trong lõch sûã thïë giúái, mötå saná g kiïnë taáo baoå dêîn àïnë Hiïpå ûúcá Camp David giûäa Ai Cêpå vaâ Israel. Sadat àaä biïtë duâng sûå tûå nhêån thûác, trñ tûúnã g tûúång vaâ lûúng têm cuaã mònh àïí lanä h àaåo banã thên, laâm thay àöií möåt mö thûcá cötë loiä vaâ cacá h nhòn vïì hoaân caãnh. Öng àaä tacá àönå g vaoâ troång têm Voâng tronâ Anà h hûúnã g cuaã mònh àïí thay àöií mö thûcá àoá - mötå thay àöíi laâm anã h hûúãng àïnë haâng triïuå con ngûúâi trong Vonâ g tronâ Quan têm lúná hún. Trong quaá trònh phaát triïín sûå tûå nhênå thûác, nhiïuì ngûúiâ trong chuná g ta phatá hiïnå ra nhûäng “kõch banã ” kemá hiïuå qua,ã nhûnä g thoái quen àaä àûúcå ùn sêu vaâ hoanâ toanâ khöng nïn coá vaâ khöng phuâ húpå vúiá nhûäng àiïìu chuáng ta thûcå sûå quyá troång trong cuöcå söëng. Thoiá quen thûá hai noiá rùnç g chuná g ta khöng cênì phaiã chung sönë g vúái nhûnä g “kõch baãn” àoá. Chuáng ta coá quyïìn sûã duång trñ tûúãng tûúång vaâ ocá saáng taoå cuaã mònh àïí viïtë laåi nhûnä g “kõch baãn” múái hiïåu quaã hún, phuâ húpå hún vúiá nhûnä g giaá trõ sêu sùcæ nhêtë vaâ nhûäng nguyïn tùæc àuáng àùnæ , mang laåi yá nghôa thêtå sûå. Nïuë laâ mötå ngûúiâ coá phanã ûáng quaá mûác trong viïcå dayå döî con caiá thò möiî khi chuná g bùtæ àêìu laâm àiïìu gò àoá sai traiá ,

154 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANÂ H ÀATÅ töi seä khöng kiïìm chïë àûúcå cún giênå dûä. Töi khöng têpå trung vaoâ sûå trûúnã g thanâ h lêu daiâ hay camã thöng maâ vaoâ hanâ h vi nhêët thúâi. Töi àang cöë gùæng àïí chiïnë thùæng trong möåt trêån àêëu, chûá khöng phaãi caã cuöcå chiïnë . Khi ào,á töi sûã dunå g uy quyïnì cuãa mònh, la hetá , natå nöå, àe doaå vaâ trûâng phaåt caác con töi. Vaâ töi chiïnë thùnæ g. Töi àûná g ào,á trong vinh quang, giûaä möië quan hïå cha con bõ àöí vúä khi chuná g bïn ngoaâi toã ra khuêtë phucå nhûng trong loâng thò chöëng laiå . Chuná g cöë gùnæ g kòm neán nhûnä g caãm xuác maâ vïì sau seä bunâ g phaát mötå caách tïå haåi hún. Giúâ àêy, nïuë töi laâ ngûúâi ngöiì dûå lïî tang nhû àaä tûúnã g tûúnå g úã phênì àêìu, vaâ möåt trong nhûäng àûáa con töi chuêín bõ lïn tiïnë g. Töi muöën nghe noá noiá vïì töi nhû vïì mötå ngûúiâ cha àaä daåy dö,î reân luyïån yá thûác kyã luêtå cho anh em chuáng vúiá loâng yïu thûúng vö bú,â chûá khöng phaiã bùnç g nhûnä g trêån àoân vaâ lúiâ la mùæng. Töi muöën con tim vaâ khöëi ocá cuaã con töi traân àêyì nhûnä g kyã niïåm sêu sùcæ , nhûäng khoaãng thúâi gian àêìy yá nghôa maâ chuáng töi coá vúiá nhau. Töi muöën con töi nhúá àïnë töi nhû mötå ngûúiâ cha àaáng kñnh, ngûúiâ chia seã caã niïmì vui lêîn nöiî buönì cho túiá luác noá trûúnã g thanâ h. Töi muöën con töi nhúá laiå nhûäng lucá noá àïnë vúái töi àïí têm sûå nhûnä g khoá khùn vaâ ûu tû maâ noá gùpå phaiã . Töi muönë noá hiïuí rùçng duâ khöng phaãi laâ ngûúâi hoanâ haão nhûng töi àaä cöë gùæng hïtë sûác àïí laâm bêtë cûá àiïuì gò coá thïí cho cacá con. Vaâ coá leä hún bêtë cûá ngûúâi naoâ khacá trïn coiä àúâi naây, töi laâ ngûúâi yïu thûúng chuná g nhêtë . Lyá do maâ töi muönë coá àûúcå nhûnä g àiïuì trïn laâ vò sêu thùmè trong têm höìn, töi yïu quyá con töi vaâ xem troång vai troâ lamâ cha cuaã mònh. Nhûng khöng phaãi luác naâo töi cuäng nhòn thêëy nhûnä g

1557 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THAN H ÀATÅ giaá trõ àoá. Töi bõ sa lêìy trong “mötå àönë g vunå vùåt”. Nhûäng gò quyá giaá nhêët laiå bõ chön vuiâ dûúái tênì g tênì g lúáp lúpá cuãa nhûäng bûcá böië , thuác epá haâng ngayâ . Töi trúã nïn luön bõ àöång, vaâ caách cû xûã vúiá caác con laiå mêu thuêîn vúái tònh caãm töi thêtå sûå danâ h cho chuná g. Vò töi laâ möåt con ngûúâi biïtë tûå nhênå thûcá , vò töi coá trñ tûúnã g tûúång vaâ lûúng têm, nïn töi coá thïí kiïím tra nhûäng giaá trõ sêu sùcæ nhêtë cuãa mònh. Töi coá thïí nhênå thêyë “kõch baãn” töi àang sönë g khöng phuâ húpå vúiá nhûäng giaá trõ àoá, rùnç g cuöcå àúiâ töi khöng phaiã laâ “sanã phêmí ” cuaã “baãn thiïtë kï”ë cuãa riïng töi. Nhûng töi coá thïí thay àöií vaâ söëng theo trñ tûúnã g tûúnå g cuãa mònh thay vò dûaå vaoâ trñ nhú.á Töi coá thïí gùnæ banã thên vaoâ nhûnä g tiïmì nùng vö hanå thay vò vaoâ quaá khûá hûuä haån. Töi coá thïí trúã thaânh ngûúâi saná g taåo àêuì tiïn cuaã chñnh mònh. Bùtæ àêuì tûâ muåc tiïu àaä àûúåc xaác àõnh coá nghôa laâ thûcå hiïån caác vai troâ khaác nhau trong cuöcå àúâi vúái nhûnä g giaá trõ vaâ phûúng hûúáng roä raâng. Möiî chuná g ta àïuì phaãi coá traách nhiïåm àöië vúiá sûå saáng taoå àêuì tiïn cuaã chñnh mònh, phaiã viïtë laiå “kõch banã ” cho banã thên àïí taoå mö thûcá hanâ h vi vaâ thaiá àöå phuâ húåp vúái nhûäng giaá trõ sêu sùcæ cuäng nhû nhûnä g nguyïn tùcæ àuná g àùæn. Àiïuì àoá coá nghôa laâ töi phaiã bùæt àêuì cuöåc sönë g haâng ngayâ bùnç g nhûäng giaá trõ àoá àïí khi àöië diïån vúái nhûäng thùng trêìm, thaách thûcá cuöcå àúâi, töi coá thïí hanâ h xûã bùçng nhên phêmí cuaã mònh maâ khöng cênì phaiã hanâ h àönå g theo camã tñnh hoùcå bõ hoanâ canã h tacá àöång. Töi coá thïí thûåc sûå trúã thaânh ngûúiâ luön chuã àönå g vaâ söëng theo caác giaá trõ töët àeåp, vò nhûnä g giaá trõ àoá rêët roä raâng àöië vúiá töi.

156 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANÂ H ÀATÅ 6. TUYÏN NGÖN SÛÁ MÏNÅ H CAÁ NHÊN Caách hiïåu quaã nhêët àïí bùtæ àêìu tûâ mucå tiïu àaä àûúcå xaác àõnh maâ töi tûâng biïët laâ thiïët lêåp möåt banã tuyïn ngön sûá mïånh caá nhên hay möåt triïtë ly,á mötå niïmì tin. Tuyïn böë àoá thïí hiïnå roä baån muönë trúã thanâ h ngûúiâ thïë naoâ (tñnh cacá h), seä laâm gò (cöëng hiïnë , thaânh tñch), lêëy giaá trõ vaâ nguyïn tùæc naoâ lamâ nïìn taãng. Vò möiî ngûúiâ laâ mötå caá thïí, nïn tuyïn ngön sûá mïnå h caá nhên seä phanã aánh tñnh chêtë àún nhêët nayâ , caã vïì nöåi dung vaâ hònh thûác. Mötå ngûúâi baån cuaã töi, Rolfe Kerr, àaä xaác lêåp sûá mïnå h cuaã mònh nhû sau: “Trûúcá hïtë , phaiã thanâ h cöng trong cuöcå sönë g gia àònh. Tòm kiïëm vaâ sönë g xûáng àaná g vúiá sûå höî trúå tuyïtå vúiâ tûâ nhûnä g ngûúiâ xung quanh. Luön sönë g lûúng thiïnå . Luön nhúá àïën nhûnä g ngûúiâ coá cöng giupá àúä mònh. Lùnæ g nghe caã hai phña trûúcá khi phaná quyïtë . Sùné lonâ g nhênå lúiâ khuyïn cuaã ngûúiâ khacá . Bïnh vûcå nhûnä g ngûúiâ vùnæ g mùtå . Chên thanâ h nhûng quyïtë àoaná . Möiî nùm thanâ h thaoå mötå viïcå múiá . Coá kïë hoacå h cöng viïcå ngayâ mai ngay tûâ höm nay. Khöng ngöiì yïn chúâ àúåi. Luön duy trò mötå thaiá àöå tñch cûcå . Luön coá ocá haiâ hûúcá . Trêtå tûå ngùn nùpæ trong sinh hoatå caá nhên vaâ cöng viïcå .

1577 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANÂ H ÀATÅ Àûnâ g súå mùcæ sai lêmì – chó súå thiïuë ocá saná g taoå , thiïuë tinh thênì xêy dûnå g vaâ sûaã chûaä sai lêmì . Luön taoå àiïuì kiïnå cho cêpë dûúiá thanâ h cöng. Nghe nhiïuì hún noiá . Dönì hïtë khaã nùng vaâ nöî lûcå vaoâ cöng viïcå hiïnå thúiâ , khöng bênå têm vïì cöng viïcå sùpæ túiá hay sûå thùng quan tiïnë chûcá .” Coân àêy laâ banã tuyïn ngön sûá mïnå h cuãa möåt phuå nûä àang cöë gùnæ g cên bùçng giûäa cuöcå sönë g gia àònh vaâ sûå nghiïåp: “Töi seä cöë gùnæ g taoå sûå cên bùnç g giûaä nghïì nghiïpå vaâ gia àònh mötå cacá h tötë nhêtë , vò caã hai àiïuì nayâ àïuì quan tronå g àöëi vúiá töi. Ngöi nhaâ cuaã töi seä laâ núi maâ töi, gia àònh, banå beâ vaâ nhûnä g ai túiá thùm coá thïí tòm thêyë niïmì vui, sûå thoaiã maiá , bònh yïn vaâ hanå h phucá . Mùcå duâ vêyå , töi vênî seä cöë gùnæ g taoå mötå möi trûúnâ g sönë g saåch se,ä ngùn nùpæ vaâ tiïnå nghi. Töi seä vênå dunå g sûå hiïuí biïtë cuaã mònh àïí chonå lûaå cacá h thûcá ùn uönë g, àocå sacá h, giaiã trñ, lamâ cacá viïcå nöiå trúå khacá . Töi àùcå biïtå quan têm àïnë viïcå dayå con caiá biïtë yïu thûúng, cunâ g hocå têpå tiïnë bö.å Töi coi tronå g cacá giaá trõ, quyïnì tûå do vaâ cacá nghôa vuå trong xaä höiå cuaã chuná g ta. Töi seä laâ mötå cöng dên coá tracá h nhiïmå , nhiïtå tònh tham gia vaoâ cacá hoatå àönå g chñnh trõ àïí tiïnë g noiá vaâ laá phiïuë cuaã mònh gopá phênì xêy dûnå g cönå g àönì g. Töi seä laâ mötå ngûúâi biïët khúiã àönå g, chuã àönå g thûåc hiïnå cacá mucå tiïu cuaã àúiâ mònh. Töi seä chuã àönå g trûúcá cacá hoanâ caãnh vaâ cú höiå , chûá khöng bõ àöång àöië phoá.

158 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANÂ H ÀATÅ Töi seä luön giûä mònh, traná h xa cacá thoiá nghiïnå ngêpå vaâ hû honã g. Töi seä phatá triïní cacá thoiá quen giupá mònh thoatá khoãi nhûäng khuön mêuî laåc hêuå vaâ hanå hepå àïí múã rönå g khaã nùng cunä g nhû lûaå chonå cuaã mònh. Töi seä laâ chuã nhên chûá khöng phaiã laâ nö lïå cuaã àönì g tiïnì . Töi seä luön tòm cacá h àöcå lêpå vïì taiâ chñnh. Nhûnä g gò töi muönë tuyâ thuöcå vaoâ nhu cêuì vaâ khaã nùng taiâ chñnh cuaã töi. Trûâ khoanã vay daiâ hanå mua nhaâ vaâ xe ö-tö, töi seä khöng vay núå àïí mua bêtë kyâ thûá gò khacá . Töi seä lamâ nhiïuì , tiïu xaiâ ñt vaâ thûúnâ g xuyïn dunâ g söë tiïnì dû àïí tiïtë kiïmå hoùcå àêuì tû. Ngoaiâ ra, töi seä dunâ g tiïnì vaâ taiâ nùng mònh lamâ cho cuöcå sönë g cuaã ngûúiâ khacá vui veã hún, bùnç g sûå phucå vuå vaâ àoná g gopá tûâ thiïnå cuaã mònh.” Banå coá thïí xem baãn tuyïn ngön sûá mïnå h caá nhên laâ mötå “banã hiïnë phapá ” cuaã caá nhên banå . Va,â nhû moiå banã hiïën phaáp trïn thïë giúiá , vïì cú banã , “hiïën phapá ” cuãa baån laâ khöng thay àöií . Nhû Hiïnë phaáp Hoa Kyâ chùnè g hanå , trong hún 200 nùm qua, noá chó coá 26 böí sung, sûãa àöií , trong àoá baãn göëc chó sûaã àöíi àuná g 10 àiïmí . Hiïnë phapá Hoa Kyâ laâ tiïu chuêní àïí àaná h giaá bêtë kyâ böå luêtå naoâ cuaã nûúcá My.ä Àêy laâ vùn banã maâ töní g thönë g Myä nhênå tracá h nhiïmå baoã vïå vaâ unã g höå khi tuyïn thïå nhêmå chûcá , àêy laâ cú súã phapá lyá cho viïcå nhêpå quöcë tõch Hoa Kyâ cuaã ngûúiâ dên. Àêy laâ nïnì tanã g vaâ trung têm giupá dên chuná g vûútå qua nhûnä g biïnë àönå g lúná nhû cuöcå nöiå chiïnë My,ä chiïnë tranh Viïtå Nam, vuå bï böië Watergate. Àêy laâ cacá chuêní mûcå thïí hiïnå bùnç g vùn banã – nhûnä g chuêní mûcå then chötë dunâ g àïí àaná h giaá vaâ àiïuì hanâ h moiå thûá khacá . Nhûnä g nguyïn tùcæ nayâ àem laiå cho banã Hiïnë phapá mötå sûcá manå h

1597 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANÂ H ÀATÅ vö tênå , ngay caã trong trûúnâ g húpå coá nhûnä g sûå mú höì vaâ thay àöií trong xaä höiå , nhû Thomas Jefferson àaä noiá : “Nïnì an ninh àùcå biïtå cuaã chuná g ta nùmç úã banã Hiïnë phapá nayâ ”. Tûúng tûå nhû vêyå , baãn tuyïn ngön sûá mïnå h caá nhên dûåa trïn nhûäng nguyïn tùæc àuná g àùnæ , trúã thanâ h möåt chuêní mûåc cho möiî ngûúiâ . Noá trúã thaânh baãn hiïnë phapá cuãa caá nhên, laâm cú súã cho viïcå àûa ra nhûäng quyïtë àõnh lúán, laâ phûúng hûúná g cho caã cuöcå àúiâ banå , laâ cú súã cho nhûnä g quyïtë àõnh hanâ g ngayâ banå àûa ra, maâ khöng phuå thuöcå vaoâ hoanâ canã h sönë g hay nhûnä g xucá camã . Noá cunä g àem laiå cho möîi caá nhên nguönì sûác manå h lúná lao giûäa nhûnä g biïnë cöë cuãa cuöcå àúâi. Con ngûúiâ khöng thïí chung sönë g vúái sûå thay àöií nïëu trong hoå khöng coá möåt hatå nhên vûäng chùcæ vaâ bêtë biïnë theo thúâi gian. Chòa khoaá dênî túiá khaã nùng taoå ra thay àöíi laâ mötå nhêån thûác trûúcá sau nhû mötå rùnç g banå laâ ai, banå muöën laâm gò, vaâ baån coi tronå g àiïìu gò. Coá banã tuyïn ngön sûá mïnå h, chuáng ta coá thïí cuâng bay böní g vúiá nhûnä g thay àöií . Chuáng ta khöng conâ quan têm àïnë àõnh kiïnë hay thaânh kiïnë . Chuáng ta khöng cênì phaãi tòm hiïuí , rêåp khuön, phên loaiå moåi thûá vaâ moåi ngûúâi àïí hoaâ húpå vúiá thûcå taiå . Möi trûúâng söëng cuaã chuáng ta cunä g àang thay àöií vúái mötå nhõp àiïåu khöng ngûâng gia tùng. Sûå thay àöií choná g mùtå àoá lamâ kiïåt sûác nhiïìu ngûúiâ , khiïnë hoå khöng àuã sûác àûúng àêuì vúiá cuöåc söëng. Hoå trúã nïn bõ àöång vaâ thûúnâ g àêuì haâng, vúiá hy voång theo thúâi gian, röìi nhûäng àiïìu töët àepå cunä g seä àïnë … Nhûng khöng phaiã ai cuäng vêåy. Trong cacá traåi têåp trung cuãa bonå Àûcá quöcë xaä, Viktor Frankl àaä hocå àûúcå nguyïn

160 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THAN H ÀATÅ tùæc luön chuã àöång vaâ têìm quan troång cuãa viïcå xaác àõnh mucå àñch, yá nghôa cuöcå sönë g. Öng àaä phatá triïín khaiá niïåm “Liïåu phapá biïíu tûúnå g” thaânh möåt triïtë lyá vaâ àûa ra giaãng daåy. Àiïuì cöët loiä cuaã triïët lyá naây laâ: nhiïìu chûná g bïånh vïì tinh thênì vaâ caãm xuác thêtå ra laâ do têm tranå g bõ àeâ neán, tröëng rönî g, camã thêyë cuöcå àúiâ vö nghôa… cuãa con ngûúâi. “Liïåu phaáp biïíu tûúnå g” xoáa boã camã giaác tiïu cûåc àoá bùnç g caách giupá cho tûnâ g caá nhên tòm thêëy yá nghôa àún nhêtë vaâ sûá mïnå h cuãa banã thên trong cuöcå sönë g. Mötå khi nhênå thûcá àûúcå sûá mïnå h cuaã mònh, banå seä coá àûúcå nïnì tanã g cuaã tñnh chuã àönå g. Banå seä coá àûúcå têmì nhòn vïì nhûnä g giaá trõ dênî dùtæ cuöcå àúiâ banå . Banå seä coá phûúng hûúná g cú banã àïí tûâ àoá àùtå ra cacá mucå tiïu ngùnæ hanå vaâ daiâ hanå . Banå seä coá àûúcå sûcá manå h cuaã “banã hiïnë phapá ” caá nhên àûúcå viïtë ra dûaå trïn cacá nguyïn tùcæ àuná g àùnæ , dunâ g lamâ cùn cûá àïí àaná h giaá mötå cacá h hûuä hiïuå moiå quyïtë àõnh vïì viïcå sûã dunå g tötë nhêtë thúiâ gian, sûcá lûcå vaâ taiâ nùng cuaã banå . 7. TRUNG TÊM CUAà VON G TRON ANà H HÛÚNà G Àïí coá thïí viïët àûúcå mötå banã tuyïn ngön sûá mïånh, chuná g ta phaiã bùtæ àêuì ngay taiå trung têm Vonâ g tronâ AÃnh hûúãng cuaã mònh. Trung têm nayâ bao gömì nhûnä g mö thûcá cú baãn nhêtë - nhûäng lùng kñnh - maâ qua àoá chuná g ta coá thïí nhòn ra thïë giúái. Chñnh taiå trung têm nayâ , chuná g ta xûã lyá têìm nhòn vaâ nhûnä g giaá trõ cuãa mònh, sûã dunå g khaã nùng tûå nhênå thûác àïí xem xeát caác “baãn àö”ì chó dênî . Vaâ nïëu coá àûúåc cacá nguyïn tùæc àuná g àùæn, chuná g ta seä biïtë chùcæ cacá “banã àöì” chó àuná g àûúnâ g, biïët chùæc cacá mö thûác cuaã mònh àûúcå dûaå trïn cacá nguyïn tùcæ vaâ cú súã hiïån thûcå . Chñnh taiå àêy, chuná g ta sûã

1617 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THAN H ÀATÅ dunå g lûúng têm lamâ la banâ àïí chó ra taâi nùng riïng biïåt vaâ phaåm vi coá thïí cöëng hiïën cuãa mònh, sûã duång trñ tûúnã g tûúnå g àïí hònh dung àñch àïën. Têtë caã nhûäng àiïìu àoá nhùmç mang laiå cho chuáng ta nhûnä g cú súã cuaã mötå banã hiïnë phaáp caá nhên. Cuäng chñnh taiå àêy, nhûäng nöî lûcå têpå trung cuãa chuná g ta seä àatå àûúåc kïtë quaã lúná nhêët. Khi têpå trung vaoâ trung têm cuaã Vonâ g troân Anà h hûúnã g, chuáng ta seä múã rönå g noá. Àêy laâ viïcå taoå ra PC (nùng lûcå saãn xuêtë ) coá sûác manå h vaâ aãnh hûúnã g to lúná àïën sûå thanâ h àatå úã moåi mùåt trong cuöåc sönë g chuná g ta. Bêtë cûá caái gò nùçm taåi trung têm cuãa cuöcå sönë g seä laâ nguöìn göcë cho sûå an toanâ , àõnh hûúná g, khön ngoan vaâ nùng lûcå cuaã chuná g ta. An toanâ biïuí hiïån yá thûác cuaã baån vïì giaá trõ, caá tñnh, nïnì tanã g tònh caãm, lonâ g tûå troång vaâ caác thïë maånh cuãa baån. Àõnh hûúná g laâ nguönì göëc caác phûúng hûúná g trong cuöåc sönë g cuaã banå . Baãn àöì dênî àûúnâ g, tûác khung tham chiïuë nöåi têm cuãa banå – laâ caiá chó cho banå àiïuì gò àang xaãy ra – bao gömì cacá nguyïn tùcæ , caác tiïu chuêín ngêìm chi phöëi nhûäng quyïët àõnh vaâ haânh àönå g cuãa baån. Khön ngoan laâ têìm nhòn tûúng lai vaâ nhênå thûác vïì sûå cên bùçng, sûå am hiïíu cuãa banå àöië vúái cacá h apá duång caác nguyïn tùæc khacá nhau trong cuöåc sönë g vaâ sûå liïn hïå giûäa chuáng. Noá bao göìm khaã nùng phaná àoaná , suy xetá vaâ hiïuí biïtë . Àoá laâ mötå chónh thïí töíng húåp cuãa suy nghô hay kinh nghiïmå - möåt töíng thïí àöcå nhêët vaâ troån veån. Nùng lûcå laâ khaã nùng haânh àöång, laâ tiïmì lûcå àïí hoaân thaânh mötå cöng viïåc naoâ àoá. Àêy laâ khaã nùng cú baãn àïí thûåc hiïån viïcå lûaå chonå vaâ àûa ra cacá quyïët àõnh. Noá cuäng bao göìm khaã nùng vûútå qua nhûäng thoiá quen cöë hûäu àïí

162 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANÂ H ÀATÅ hònh thanâ h nhûäng thoái quen úã mûcá cao hún, coá hiïåu quaã hún. An toaân Khön ngoan Trung têm Àõnh hûúná g Nùng lûcå Böën yïuë töë nayâ – an toaân, àõnh hûúáng, khön ngoan vaâ nùng lûcå – phuå thuöåc lêîn nhau. Roä ranâ g, an toanâ vaâ àõnh hûúáng seä àem laiå khön ngoan thêtå sûå, laâ chêët xuác tacá àïí giaãi phoná g nùng lûcå . Khi caã böën nhên töë nayâ cuâng coá mùåt, kïtë húpå haiâ hoaâ vaâ böí sung cho nhau, chuná g seä taoå nïn sûcá maånh to lúán coá thïí saãn sinh ra möåt nhên caách cao quyá, mötå tñnh caách cên bùçng vaâ mötå con ngûúiâ toanâ venå . Caác yïuë töë höî trúå naây cunä g gùnæ kïtë vúiá moiå khña canå h khaác cuaã cuöåc sönë g vaâ khöng chó xuêët hiïån möåt lêìn. Mûcá àöå phaát triïní tûâng yïëu töë àûúcå thïí hiïån trïn möåt chuöiî liïn tucå , giöëng nhû cacá bûúcá liïn tuåc cuãa sûå trûúnã g thaânh àûúåc mö taã úã phêìn trïn. ÚÃ àêìu dûúái cuaã chuöiî , böën nhên töë nayâ àïìu yïëu, nghôa laâ vïì cú banã , banå phuå thuöcå vaoâ hoaân caãnh,

1637 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THAN H ÀATÅ vaâo ngûúiâ khacá , vaoâ nhûnä g thûá baån khöng kiïmí soatá möåt cacá h trûcå tiïëp. Úà àêuì trïn cuãa chuöîi, baån kiïím soaát àûúcå tònh hònh; khi ào,á banå coá sûcá maånh àöåc lêpå vaâ nïìn taãng cho caác möië quan hïå àa danå g, tûúng thuöåc lêîn nhau. An toanâ cuãa baån nùmç àêu àoá trïn chuöiî liïn tuåc giûaä cûåc khöng an toaân nùçm úã möåt àêìu, núi cuöåc söëng cuãa baån chõu sûå chi phöië búiã cacá xung lûåc hay thay àöíi, vaâ àêuì kia, núi baån yá thûác àûúåc giaá trõ baãn chêtë vaâ sûå an toanâ caá nhên. Àõnh hûúná g cuãa baån dao àöång trïn chuöîi liïn tucå , tûâ nhûäng nguöìn lûåc dao àönå g bïn ngoaâi cho àïnë sûå àiïìu khiïín nöiå taåi vûnä g vanâ g. Khön ngoan cuãa banå nùçm àêu àoá giûaä möåt têmë baãn àöì hoaân toanâ sai lïåch, núi moiå thûá bõ boáp meoá vaâ khöng ùn khúpá nhau hoùcå coá thïí giûaä mötå têmë banã àöì chñnh xacá , hoaân haão vïì cuöåc sönë g, núi moiå thaânh phênì vaâ nguyïn tùæc liïn hïå vúái nhau möåt cacá h húpå lyá. Nùng lûcå cuaã banå nùmç giûäa mötå cûåc laâ sûå bêtë àönå g – möåt con röëi cho ngûúiâ khacá giêtå dêy – vaâ cûåc kia laâ sûå chuã àönå g, nghôa laâ sûcá maånh haânh àöång theo nhûnä g giaá trõ cuãa chñnh banå . Võ trñ cuãa nhûäng yïuë töë nayâ trïn möåt chuöiî liïn tuåc biïuí hiïån sûå hoaâ nhêåp, haiâ hoaâ , cên bùnç g. Anà h hûúnã g tñch cûcå cuãa chuáng àöië vúiá moiå mùtå cuöåc sönë g cuaã chuná g ta laâ vö cuâng cêìn thiïtë – laâ chûcá nùng tronå g têm, laâ mö thûcá thiïët yïëu, cöët loäi úã möiî ngûúâi. 8. CACÁ TRONÅ G TÊM TRONG CUÖCÅ SÖNË G Möiî ngûúâi àïìu coá mötå troång têm trong cuöcå sönë g duâ rùçng chuáng ta thûúnâ g khöng nhênå ra àiïìu ào.á Hayä khaoã saát tomá tùtæ cacá tronå g têm khacá nhau hay cacá mö thûcá cötë loiä trong chuná g ta àïí hiïuí roä aãnh hûúnã g cuaã chuáng àïën bönë nhên töë cú banã – an toanâ , àõnh hûúná g, khön ngoan vaâ nùng lûcå – nïu trïn.

164 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANÂ H ÀATÅ Tronå g têm phöië ngêuî . Quan hïå hön nhên coá thïí laâ möië quan hïå thên mêtå , manä nguyïnå , lêu daiâ vaâ coá anã h hûúnã g nhêtë àöië vúiá con ngûúiâ . Noá giupá cacá möië quan hïå khacá phatá triïní . Do vêyå , viïcå mötå ngûúiâ naoâ àoá têpå trung chuá yá vaoâ vúå hay chönì g mònh laâ àiïuì rêtë tûå nhiïn vaâ àuná g àùnæ . Tuy nhiïn, kinh nghiïåm vaâ quan satá thûcå tïë cuöåc sönë g laiå cho chuná g ta mötå bûcá tranh hoanâ toanâ khacá . Sau nhiïuì nùm tham gia xûã lyá mötå söë cuöåc hön nhên gùpå rùcæ röië , töi nhênå ra nhûnä g súiå chó xuyïn suötë dïtå nïn hêuì hïët cacá möië quan hïå hön nhên àoá laâ sûå lïå thuöåc maånh meä vïì mùåt tònh camã . Chuná g ta seä dïî bõ töní thûúng búiã têm traång, tònh caãm, hanâ h vi vaâ caách cû xûã cuaã ngûúâi banå àúiâ , búiã cacá àiïuì kiïån bïn ngoaâi taác àönå g àïnë quan hïå vúå chönì g, vñ duå mötå àûáa con múiá chaâo àúâi, taác àönå g cuaã gia àònh bïn vúå/chönì g, nhûnä g khoá khùn taiâ chñnh, sûå thanâ h cöng vïì mùtå xaä höiå cuaã möåt trong hai ngûúâi v.v. Khi traách nhiïåm tùng lïn vaâ sûå cùng thùèng xuêët hiïån trong quan hïå hön nhên, chuáng ta coá xu hûúáng quay trúã laåi caác “kõch baãn” àaä àûúåc trang bõ trong giai àoaån trûúãng thaânh. Vaâ ngûúâi baån àúâi cuãa chuáng ta cuäng thïë. Thöng thûúâng, kõch baãn cuãa hai bïn khöng giöëng nhau, vò vêåy xuêët hiïån caách xûã lyá khaác nhau vïì caác vêën àïì nhû taâi chñnh, nuöi daåy con caái, tònh caãm vúå chöìng… Khi nhûäng vêën àïì naây kïët húåp vúái sûå lïå thuöåc tònh caãm trong hön nhên thò möëi quan hïå lêëy phöëi ngêîu laâm troång têm seä böåc löå moåi àiïím yïëu cuãa noá. Khi chuná g ta lïå thuöcå vaoâ ngûúiâ chuná g ta àang coá xung àötå thò nhu cêuì vaâ xung àötå luön hoaâ lênî vaoâ nhau. Kïtë quaã thûúnâ g thêyë laâ hanâ h àönå g yïu – ghetá thaiá qua,á àöië àêuì hay trönë chayå , rutá lui hay gêy hênë , cay àùnæ g, àöë ky,å hoùcå ngêmë ngêmì àua tranh. Khi nhûnä g tranå g thaiá tiïu cûcå nayâ xayã ra,

1657 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANÂ H ÀATÅ chuná g ta canâ g luná sêu vaoâ cacá thoiá quen cuä nhùmç biïnå minh cho hanâ h vi cuaã mònh vaâ traã àuaä ngûúiâ vúå hoùcå chönì g. Roä raâng, khi bõ töní thûúng nùnå g nïì, chuná g ta caãm thêyë cênì phaiã phonâ g thuã àïí traná h àau àúán lêìn nûaä . Vò vêyå , chuná g ta thûúnâ g dunâ g nhûnä g ngön tûâ móa mai, chêm chocå vaâ chó trñch àïí che àêåy sûå yïuë àuöëi bïn trong con ngûúiâ mònh. Caã vúå vaâ chöìng àïìu coá yá chúâ bïn kia nhên nhûúnå g tònh caãm trûúcá , àïí röìi nhêån lêëy sûå thêtë vonå g vaâ caâng camã thêyë oaná tracá h àöië phûúng. Möië quan hïå nhû vêyå chó chûáa àûång an toanâ haoä huyïnì . Àõnh hûúáng luác nayâ chó dûaå vaâo caãm xuác nhêtë thúâi. Coân khön ngoan vaâ nùng lûcå bõ chòm lêëp trong möië quan hïå tûúng tacá tiïu cûcå vaâ àöië nghõch. Tronå g têm gia àònh. Möåt tronå g têm tûå nhiïn, àuáng àùæn vaâ àaáng chuá yá khaác thûúâng thêëy laâ gia àònh. Àêy laâ lônh vûcå àûúcå têpå trung vaâ àêuì tû nhiïìu, taåo ra nhûnä g cú höiå lúná cho cacá möië quan hïå sêu sùcæ , cho sûå yïu thûúng, chia se,ã vaâ nhiïìu nhên töë khaác àïí lamâ cuöåc söëng coá yá nghôa. Nhûng vò laâ mötå troång têm, nïn baãn thên noá cuäng laiå coá khaã nùng phaá hoaiå chñnh cacá yïuë töë cênì thiïtë baoã àamã cho sûå thanâ h cöng trong cuöåc sönë g gia àònh. Nhûäng ngûúâi lêyë gia àònh laâm troång têm cuãa cuöcå söëng coá nhênå thûcá vïì sûå an toanâ hay giaá trõ cuaã banã thên xuêtë phaát tûâ truyïìn thönë g, nïnì tanã g giaoá duåc hay danh dûå cuãa gia àònh. Do vêyå , hoå dïî bõ töín thûúng trûúác moiå sûå thay àöií vïì truyïnì thönë g hay vùn hoaá , hoùåc bêët kyâ tacá àönå g naoâ lamâ phûúng haiå àïnë gia àònh ho.å Nhûäng bêcå cha meå lêëy gia àònh laâm tronå g têm thûúnâ g khöng coá àûúcå sûå tûå do vïì tònh camã àïí chùm socá con caiá úã mûcá cao nhêët. Nïëu hoå quan niïmå sûå an toanâ cuãa hoå xuêët

166 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANÂ H ÀATÅ phaát tûâ gia àònh thò nhu cêuì söëng hoâa húåp vúái con caiá coá thïí lamâ lu múâ têmì quan troång cuãa viïcå àêuì tû lêu daiâ vaoâ sûå trûúãng thanâ h vaâ phatá triïní cuãa chuná g. Hoå chó coá thïí têpå trung vaâo uönë nùæn cacá haânh vi nhêët thúiâ . Bêët cûá hanâ h vi naâo hoå cho laâ khöng thñch húpå àïuì bõ coi laâ möëi àe doåa cho sûå an toaân cuaã gia àònh hoå. Do vêåy, hoå trúã nïn thêët voång, dïî danâ g chõu sûå chi phöëi búãi nhûnä g camã xucá nhêët thúâi hoùåc nhûäng vênë àïì trûúcá mùæt, hún laâ chuá yá àïnë sûå trûúnã g thanâ h vaâ phatá triïín lêu daiâ cuaã con caái. Hoå coá thïí phaãn ûná g thaiá quaá vaâ trûâng phaåt con caái do noná g naãy hoùåc yïu thûúng chuáng möåt caách coá àiïìu kiïnå , khiïën cho chuáng bõ lïå thuöåc vïì tònh caãm, trúã nïn ngang ngaånh vaâ quêåy pha.á Tronå g têm tiïnì bacå . Möåt tronå g têm khacá , húpå lyá vaâ rêtë phöí biïnë trong cuöåc sönë g cuãa nhiïìu ngûúiâ , laâ viïåc kiïëm tiïnì . Trong banã g thûá tûå ûu tiïn hay chuöiî liïn tuåc caác nhu cêìu, thò sûå an toaân vïì vêåt chêtë vaâ taiâ chñnh luön àûná g haâng àêuì . Cacá nhu cêìu khaác thêmå chñ conâ khöng àûúcå kïí àïnë cho àïën khi nhu cêìu cú banã àûúcå thoãa manä , chñ ñt laâ úã mûcá töëi thiïuí . Hêuì hïtë moåi ngûúâi àïuì phaiã àöië mùåt vúiá sûå êu lo vïì mùåt taiâ chñnh. Nhiïìu taác àöång cuaã xaä höåi coá thïí gêy aãnh hûúãng vaâ àe doåa àïnë tònh hònh taâi chñnh, tuy khöng phaãi lucá naâo chuná g ta cunä g thïí hiïån sûå lo lùæng nayâ ra bïn ngoaâi. Coá rêtë nhiïuì lyá do chñnh àaáng àïí kiïmë tiïnì , chùèng hanå nhû nhu cêuì tñch luyä , chùm socá gia àònh. Tuy rêtë quan tronå g, nhûng nïuë chó têpå trung vaâo viïåc kiïëm tiïìn, coi àoá laâ troång têm cuaã cuöåc sönë g thò baãn thên noá seä àem laiå taác haåi. Hayä xem laiå lêìn nûaä bönë nhên töë cênì thiïtë cho cuöcå sönë g: an toaân, àõnh hûúáng, khön ngoan vaâ nùng lûåc. Giaã sûã töi tòm thêyë an toanâ cuãa mònh chuã yïëu tûâ cöng viïåc lamâ ùn, hay

1677 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANÂ H ÀATÅ tûâ thu nhêåp hoùåc lúåi nhuêån. Do coá nhiïìu nhên töë aãnh hûúãng àïnë cacá nïìn taãng kinh tïë nayâ , nïn töi seä bênå têm vaâ lo lùæng, àïì phonâ g vaâ baoã vïå bêtë cûá àiïìu gò coá thïí gêy töín haåi cho chuná g. Khi nhênå thûác vïì giaá trõ caá nhên cuaã töi xuêtë phaát tûâ tiïìn bacå , töi seä dïî bõ töín thûúng búãi nhûnä g tacá àöång bïn ngoaiâ . Nhûng cöng viïåc vaâ tiïìn bacå tûå thên noá khöng àem laiå khön ngoan, àõnh hûúná g maâ chó àem laåi nùng lûcå vaâ an toanâ úã mûcá àöå hanå chïë. Haån chïë cuaã tronå g têm tiïnì bacå chñnh laâ noá thûúnâ g àem laiå sûå khuãng hoanã g trong cuöåc sönë g cuaã chñnh banå hay ngûúiâ thên cuaã banå . Nhûäng ngûúâi lêyë tiïnì baåc laâm tronå g têm cuöåc söëng thûúâng gatå gia àònh hay caác ûu tiïn khaác sang möåt bïn. Hoå cho rùçng moåi ngûúiâ seä thöng camã vò nhu cêuì kinh tïë phaãi laâ trûúác hïët. Töi conâ nhúá möåt cêu chuyïån maâ töi coá dõp chûná g kiïnë nhû sau. Mötå öng böë sùæp sûaã dênî cacá con ài xem xiïëc nhû àaä hûaá thò nhênå àûúcå àiïnå thoaåi tûâ cöng ty. Àoá laâ cuöåc goiå cuãa cêëp trïn baoã öng àïën ngay cöng ty giaiã quyïtë cöng viïcå , nhûng öng àaä tûâ chöëi. Khi baâ vúå noái rùnç g öng nïn ài lamâ thò hún, öng traã lúiâ : “Cöng viïcå röìi seä laiå àïnë , nhûng tuöíi thú cuaã caác con thò khöng”. Tûâ àoá, trong têm trñ, caác con öng khöng bao giúâ quïn àûúcå nhûnä g cûã chó quan têm, tuy nho,ã nhûng laâ bùnç g chûná g xacá thûcå cuaã tònh yïu maâ böë luön danâ h cho chuáng. Tronå g têm cöng viïcå . Nhûnä g ngûúâi lêyë cöng viïåc lamâ troång têm trong cuöåc sönë g coá thïí trúã thanâ h nhûäng keã “tham cöng tiïcë viïcå ”. Hoå hy sinh caã sûcá khoeã , caác möëi quan hïå vaâ nhiïuì mùtå quan tronå g khaác cuãa cuöcå söëng. Àùcå tñnh cú baãn cuaã hoå àûúåc quyïtë àõnh búiã tñnh chêtë cöng viïcå : “Töi laâ bacá sô”, “Töi laâ nhaâ vùn”, “Töi laâ nghïå sô”… Vò nhênå thûcá vïì giaá trõ cuaã hoå chó goiá gonå trong cöng viïcå , nïn camã giacá an toanâ trong hoå dïî bõ töní thûúng búiã nhûnä g gò

168 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANÂ H ÀATÅ ngùn canã hoå tiïpë tucå cöng viïcå . Àõnh hûúná g cuöcå sönë g cuaã hoå luön phuå thuöcå vaoâ nhu cêuì cöng viïcå . Khön ngoan vaâ nùng lûcå cunä g seä bõ giúiá hanå trong phamå vi cöng viïcå . Do ào,á hoå luön toã ra kemá nhayå bená trong cacá lônh vûcå khacá cuaã cuöcå sönë g nhû möië quan hïå gia àònh, ûná g xûã xaä höiå … Tronå g têm taiâ sanã . Àönå g lûcå sönë g cuãa nhiïìu ngûúiâ khacá laiå laâ quyïnì súã hûäu cuãa caãi vêåt chêët - khöng chó àöëi vúái taiâ sanã hûuä hònh nhû nhaâ lêuì , xe húi, thuyïnì buömì vaâ àöì trang sûcá , maâ conâ caã nhûäng taiâ sanã vö hònh nhû danh tiïëng, sûå vinh quang vaâ àõa võ xaä höiå . Àa söë chuáng ta àïìu nhêån thûác àûúåc qua kinh nghiïåm söëng cuaã mònh vïì sûå khiïëm khuyïët cuãa tronå g têm naây, àún giaãn búãi vò chuáng chõu anã h hûúãng cuãa rêët nhiïìu yïëu töë vaâ coá thïí mêët ài nhanh choáng. Nïuë caãm giaác vïì sûå an toanâ cuaã töi dûaå vaâo danh tiïëng hay söë cuaã caiã vêtå chêët coá àûúåc thò cuöåc sönë g cuãa töi luön trong tònh tranå g bõ àe doaå vaâ lo êu. Töi thûúâng xuyïn lo súå taiâ sanã cuaã mònh bõ trömå hoùåc mêtë giaá. Nïëu gùåp ai coá àõa võ cao hún, giaâu coá hay nöií tiïnë g hún, töi seä caãm thêëy tûå ti. Coân nïëu gùpå ai henâ monå hún, thêpë kemá hún vïì tiïìn taiâ , àõa võ, töi seä caãm thêëy kiïu haänh. Nhênå thûác cuaã töi vïì giaá trõ baãn thên luön luön biïën àöång. Töi khöng coá àûúåc camã giaác yïn öín hay möåt banã ngaä öín àõnh. Töi seä khöng ngûnâ g tòm cacá h giûä gòn, baão vïå taiâ sanã , cöí phiïuë , àõa võ vaâ tiïëng tùm cuaã mònh. Chuáng ta tûâng nghe kïí hoùcå chûná g kiïën nhiïuì ngûúiâ tûå kïët liïuî cuöcå àúâi vò bõ satå nghiïpå hay danh tiïëng chñnh trõ bõ hoen ö.ë Tronå g têm hûúnã g lacå thu.á Mötå tronå g têm khacá thûúnâ g thêyë , coá quan hïå chùåt cheä vúiá tronå g têm taiâ saãn laâ tronå g têm hûúãng lacå thu.á Chuáng ta àang söëng trong mötå thïë giúái maâ sûå khoaiá laåc luön luön töìn taåi vaâ àûúcå khuyïën khñch. Truyïnì hònh vaâ phim aãnh luön àaáp ûná g nhu cêuì cuãa con

1697 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANÂ H ÀATÅ ngûúiâ úã khña caånh naây, luön khùæc hoaå mötå cacá h sinh àönå g nhûäng thuá vui maâ ngûúâi khacá coá hoùcå coá thïí tênå hûúnã g trong cuöcå söëng möåt caách dïî danâ g vaâ “àêyì thuá võ”. Nhûng trong khi haâo quang lêëp laná h cuaã löëi sönë g hûúãng thuå àûúcå khùæc hoaå möåt caách quaá mûcá thò kïët quaã tûå nhiïn cuãa noá – tûác tacá àöång cuaã noá àïnë nöåi têm con ngûúâi, àïnë tñnh hiïåu quaã, àïën caác möië quan hïå – laiå ñt khi àûúcå nhêån diïån möåt cacá h chñnh xacá . Sûå giaãi trñ vö haåi úã mûcá vûâa phaãi coá thïí lamâ thû gianä thïí chêët vaâ têm höìn, giuáp nuöi dûúnä g möië quan hïå gia àònh vaâ cacá möië quan hïå khacá . Nhûng banã thên thuá vui khöng àem laåi sûå thoaã manä sêu sùcæ vaâ lêu daâi hay mötå caãm giacá toaiå nguyïån. Ngûúiâ lêyë thuá vui laâm troång têm cuöcå söëng seä rêtë choáng chaán sau khi àûúcå thoãa manä , vaâ hoå khöng ngûâng àoiâ hoiã nhiïìu hún, cao hún. Rúi vaoâ traång thaái nayâ , ngûúiâ ta gêìn nhû trúã thaânh möåt ngûúiâ ñch ky,ã vö àöå, hoå giaãi thñch moåi thûá trong cuöcå àúâi qua nhûäng vui thuá mònh àûúåc têån hûúnã g. Nhûäng kyâ nghó daiâ lï thï, neám tiïìn vaâo sonâ g bacå , nhaãy nhotá thêu àïm taiå cacá vuä trûúâng, hay àún gianã nhû xem quaá nhiïìu phim anã h… – nghôa laâ dunâ g quaá nhiïuì thúâi gian cho nhûnä g thuá vui vö böí – seä lamâ hoang phñ cuöcå àúâi chuná g ta, khiïnë cho nùng lûåc bõ tï liïåt, trñ tuïå ngûnâ g phatá triïní , àêuì ocá vaâ tinh thênì bõ mï muöåi vaâ têm hönì chai sanå . An toaân, àõnh hûúná g, khön ngoan vaâ nùng lûcå luác bêëy giúâ seä nùmç tênå àayá cuaã chuöiî phatá triïní . Malcolm Muggeridge(*) viïtë trong cuönë Lúiâ chûáng cuaã thïë kyã 20 nhû sau: (*) Malcolm Muggeridge (1903 - 1990): Nhaâ vùn chêm biïmë , nhaâ baoá nöií tiïnë g cuaã nûúcá Anh.

170 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANÂ H ÀATÅ “Ngayâ nay, möiî khi nhòn laiå cuöcå àúiâ mònh, töi giêtå mònh nhênå ra rùnç g nhûnä g àiïuì trûúcá àêy töi cho laâ coá yá nghôa nhêtë , coá sûcá hêpë dênî nhêtë thò nay laiå trúã nïn phuâ phiïmë vaâ vö nghôa tötå àö!å Àoá laâ tham vonå g thanâ h cöng bùnç g moiå gia;á laâ sûå hanä h diïnå vò àûúcå moiå ngûúiâ biïtë àïnë vaâ ca ngúiå ; laâ nhûnä g vui thuá vêtå chêtë tûâ viïcå kiïmë nhiïuì tiïnì , chinh phucå àûúcå nhiïuì cö gaiá àepå , coá nhûnä g chuyïnë chu du khùpæ thïë giúiá nhû quyã Satan. Têtë caã giaiã thñch vaâ giupá töi hiïuí àûúcå thïë naoâ laâ sûå phuâ du giaã taoå cuaã thïë giúiá nayâ . Höiì tûúnã g laiå , têtë caã nhûnä g troâ tûå manä nayâ xem ra chó laâ mötå sûå huyïnì hoùcå , caiá maâ Pascal goiå laâ “lûútá trïn coiä tucå ”. Tronå g têm banå /thu.â Nhûäng ngûúiâ treã tuöií thûúnâ g coá xu hûúná g lêyë banå beâ laâm tronå g têm cuöåc söëng cuãa mònh. Àöië vúiá hoå, viïcå gia nhêåp vaâo mötå nhoám banå àöìng trang lûáa laâ mötå viïåc vö cunâ g quan tronå g. Têmë gûúng xaä höåi bõ meoá moá vaâ luön thay àöií trúã thanâ h nguöìn lûcå cho bönë nhên töë chi phöië cuöcå söëng, dênî àïën sûå phuå thuöcå nhiïuì hún vaoâ sûå biïën àöíi cuãa têm traång, tònh camã , thaiá àöå vaâ hanâ h vi cuaã ngûúiâ khacá . Viïcå lêëy banå beâ lamâ troång têm cuöcå sönë g cuäng coá thïí chó têpå trung vaoâ mötå vaiâ ngûúâi, noá coá mötå söë àùåc àiïmí giöëng trûúâng húpå troång têm phöië ngêîu. Xu hûúáng lêëy baån beâ laâm troång têm coá thïí laâ nguyïn nhên gêy ra sûå lïå thuöcå tònh camã vaoâ mötå caá nhên, sûå phatá triïní cuaã nhu cêuì /xung àöåt theo àûúâng xoùæn öëc vaâ möië quan hïå tûúng tacá tiïu cûåc. Ngûúcå laiå , cunä g coá söë ñt ngûúiâ lêyë àöië thuã lamâ tronå g têm cuöcå sönë g, àùcå biïtå khi hoå coá sûå tûúng tacá thûúnâ g xuyïn vúiá àöië thu.ã Tuy ñt ai lamâ àiïuì nayâ mötå cacá h coá yá thûcá , nhûng khöng phaiã laâ khöng phöí biïnë . Khi ai àoá camã thêyë mònh bõ àöië xûã bêtë cöng búiã ngûúiâ coá anã h hûúnã g lúná vïì tònh camã hay

1717 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THAN H ÀATÅ vïì mùtå xaä höiå , thò anh ta seä rêtë dïî danâ g chuá têm vaoâ sûå bêtë cöng vaâ coi ngûúiâ kia laâ “tronå g têm” cuöcå sönë g cuaã mònh. Thay vò sönë g mötå cacá h luön chuã àönå g cho cuöcå àúiâ mònh, ngûúiâ lêyë àöië thuã lamâ tronå g têm phanã ûná g laiå mötå cacá h thuå àönå g tuyâ vaoâ hanâ h vi vaâ thaiá àöå cuaã àöië thu.ã Töi coá mötå anh banå gianã g daåy taiå möåt trûúâng àaåi hocå . Anh ta àaä trúã nïn quênî trñ vò sûå yïuë keám cuãa möåt ngûúiâ quaãn lyá - ngûúâi coá möië quan hïå rêët xêëu vúái anh ta. Anh ta àaä àïí suy nghô cuãa mònh vïì ngûúiâ naây chi phöëi àïën mûác trúã thanâ h nöiî amá anã h. Àiïuì nayâ anã h hûúnã g àïën caã quan hïå cuãa anh vúái gia àònh, vúiá nhaâ trûúâng vaâ caác àöìng nghiïpå . Cuöië cunâ g, anh ài àïën quyïtë àõnh seä rúiâ boã trûúnâ g àaiå hoåc àoá àïí tòm cöng viïcå khacá . “Liïåu anh coá thûåc sûå muöën tiïpë tuåc úã laiå trûúnâ g, nïuë khöng coá ngûúiâ àoá khöng?”, töi hoãi. “Vêng, àuná g vêyå ”, anh ta traã lúiâ , “Vò chûnâ g naâo coân coá mùåt hùnæ ta úã àêy, cuöåc àúiâ töi coân bõ gianá àoaån, bõ lamâ cho àaoã lönå . Töi phaãi ài thöi”. “Taåi sao anh laiå lêëy ngûúâi naây lamâ troång têm cuãa cuöåc àúiâ anh?”, töi hoãi laiå . Anh ta giêtå mònh vò cêu hoiã nayâ . Nhûng röìi anh phuã nhênå noá. Vaâ töi chó cho anh ta thêyë rùnç g anh àang àïí cho mötå caá nhên cunâ g vúiá sûå yïëu keám cuaã hoå lamâ meáo moá toaân böå “têëm banã àö”ì cuöcå àúâi mònh, phaá hoaiå niïìm tin, vaâ caã möëi quan hïå vúái ngûúiâ thên. Cuöië cunâ g, anh ta thûaâ nhênå rùnç g con ngûúiâ àoá àaä coá anã h hûúnã g àïnë anh, nhûng phuã nhênå viïcå tûå anh àûa ra sûå lûaå chonå nayâ . Anh ta àöí tracá h nhiïmå cho ngûúiâ quanã lyá noå vaâ tuyïn böë banã thên anh khöng coá tracá h nhiïmå gò trong viïcå nayâ .

172 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANÂ H ÀATÅ Chuáng töi tiïëp tucå trao àöií . Dêìn dêìn, anh ta cuäng nhênå thêyë rùnç g quaã thêtå anh cunä g coá mötå phêìn tracá h nhiïåm, nhûng vò anh àaä xûã lyá tracá h nhiïmå naây khöng tötë , nïn trúã thanâ h ngûúiâ vö tracá h nhiïmå . Nhiïuì ngûúiâ ly hön cunä g bõ rúi vaoâ tònh tranå g tûúng tû.å Hoå khöng thoatá ra àûúcå têm traång oaná giênå , cay àùnæ g vaâ tracá h moác ngûúâi vúå/chönì g àaä ly dõ. Trong nhênå thûcá tiïu cûåc, vïì mùtå têm lyá, hoå vêîn coân laâ vúå chöìng, thïë nïn ngûúâi naây múiá cênì àïën nhûnä g nhûúåc àiïmí cuãa ngûúiâ kia àïí biïån hö,å baoâ chûaä cho mònh. Nhiïuì àûáa treã võ thaânh niïn söëng trêìm lùång hay phoáng tuáng vúái sûå cùm ghetá cha meå chuná g. Chuáng lïn aná cha meå vïì nhûnä g haânh àönå g laåm duång, boã rúi hay thiïn võ trong quaá khûá, vaâ chuáng chonå thaiá àöå cùm ghetá lamâ tronå g têm cuöcå sönë g cuaã mònh khi lúán lïn. Chuná g sönë g möåt caách bõ àöång theo “kõch banã ” àûúcå hònh thaânh tûâ thaái àöå ào.á Ngûúâi lêëy baån hoùåc thuâ laâm troång têm cuöåc söëng seä khöng coá àûúåc an toaân vaâ thanh thaãn trong têm höìn. Caãm giaác vïì giaá trõ baãn thên dïî thay àöíi. Hoå thûúâng bõ chi phöëi búãi têm traång, xuác caãm hay haânh vi cuãa ngûúâi khaác. Àõnh hûúáng úã nhûäng ngûúâi naây phuå thuöåc vaâo nhêån thûác vaâ phaãn ûáng cuãa ngûúâi khaác, coân khön ngoan bõ haån chïë búãi lùng kñnh xaä höåi, búãi nöîi aám aãnh vïì àöëi thuã. Nhûäng ngûúâi naây khöng coá nùng lûåc vaâ phêìn lúán bõ ngûúâi khaác àiïìu khiïín. Tronå g têm tön giaoá . Töi tin rùnç g hêuì hïtë nhûnä g ai thûcå sûå gùnæ boá vúiá bêtë cûá mötå tön giaoá naoâ àoá cunä g seä nhênå ra viïcå ài lïî taiå nhaâ thú/â chuaâ chiïnì khöng àönì g nghôa vúiá àûcá tin cuaã caá nhên. Mötå söë ngûúiâ quaá bênå rönå vúiá cacá hoatå àönå g thúâ cuná g vaâ cöng viïcå cuaã giaoá höiå àïnë nöiî trúã nïn vö

1737 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THAN H ÀATÅ camã àöië vúiá nhûnä g nhu cêuì bûcá thiïtë cuaã nhûnä g ngûúiâ xung quanh ho,å ài ngûúcå laiå chñnh nhûnä g lúiâ giaoá huênë maâ hoå àaä tuyïn xûng mötå cacá h sêu sùcæ . Trong khi laiå coá nhûnä g ngûúiâ khöng thûúnâ g xuyïn ài lï,î thêmå chñ chûa bao giúâ ài, nhûng thaiá àöå vaâ hanâ h vi cuaã hoå laiå thïí hiïnå sûå têpå trung mötå cacá h chên thûcå vaoâ cacá nguyïn tùcæ àaoå àûcá cú banã cuaã tön giaoá . Nhúâ tham gia tûâ rêët súám vaâo caác hoaåt àöång giaáo höiå vaâ cacá nhomá phucå vuå cöång àönì g coá töí chûcá , töi khaám phaá ra rùnç g viïåc ài lïî khöng nhêtë thiïët coá nghôa laâ sönë g theo cacá nguyïn tùcæ àûúcå nïu ra trong caác buöíi giaãng àaoå . Ngûúâi ta mötå mùåt rêët nùng àönå g trong hoatå àönå g tön giaáo, nhûng mùtå khacá laiå coá thïí khöng lamâ theo giaáo lyá hay kinh thaná h. Trong cuöcå sönë g, viïcå lêyë tön giaoá laâm troång têm, taåo ênë tûúång hay giûä thïí diïnå coá thïí trúã thaânh möëi quan têm bao trumâ , dêîn àïën thoái àaåo àûcá gia,ã laâm bùng hoaåi phêím giaá caá nhên vaâ cacá giaá trõ chên thûcå khacá . Àõnh hûúáng xuêët phatá tûâ lûúng tri xaä höiå , vaâ ngûúiâ lêëy tön giaoá laâm troång têm thûúnâ g tuây tiïnå gaán cho ngûúiâ khacá caác nhaän hiïåu giaã taåo nhû laâ “tñch cûcå ” “tiïu cûcå ”, “tûå do”, “chñnh thönë g” hay “baoã thu”ã . Vò tön giaoá laâ töí chûcá chñnh thûcá bao gömì cacá chñnh sacá h, chûúng trònh vaâ cönå g àönì g tñn àöì nïn tûå noá khöng thïí àem laiå cho ngûúiâ ta sûå an toanâ sêu sùcæ vaâ vônh viïnî hay mötå yá thûcá vïì giaá trõ nöiå taiå . Sönë g theo cacá nguyïn tùcæ àûúcå giaoá huênë , ngûúiâ ta coá thïí lamâ àûúcå àiïuì ào,á nhûng chó banã thên tön giaoá thöi thò khöng thï.í Nhaâ thúâ cunä g khöng thïí cho ngûúiâ ta mötå camã giacá thûúnâ g xuyïn àûúcå àõnh hûúná g. Nhûnä g ngûúiâ lêyë tön giaoá lamâ tronå g têm thûúnâ g coá xu hûúná g sönë g biïtå lêpå , suy nghô vaâ hanâ h àönå g cuaã hoå cunä g coá netá khacá biïtå so vúiá ngûúiâ khöng theo tön giaoá . Thiïuë vùnæ g

174 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANÂ H ÀATÅ tñnh töní g thï,í tñnh thönë g nhêtë hay hoanâ thiïnå laâ mötå möië àe doaå àöië vúiá sûå an toanâ , taoå ra nhu cêuì giaã taoå vaâ sûå tûå manä . Viïåc coi tön giaáo laâ muåc àñch chûá khöng phaãi laâ phûúng tiïnå lamâ xoiá moân sûå khön ngoan vaâ camã giacá cên bùnç g cuãa con ngûúâi. Mùcå duâ tön giaáo daåy con ngûúiâ vïì nguönì göcë cuãa nùng lûåc, nhûng banã thên tön giaoá khöng phaiã laâ nùng lûcå . Tön giaoá chó laâ möåt phûúng tiïån àûa sûcá manå h tinh thêìn àïën vúiá con ngûúâi. Tronå g têm hûúná g vïì banã thên. Coá leä tronå g têm phöí biïnë nhêët ngayâ nay laâ troång têm hûúáng vïì banã thên maâ hònh thûác dïî thêyë nhêët laâ sûå ñch ky.ã Ngûúiâ lêyë banã thên laâm troång khöng hïì quan têm àïnë nhûnä g ngûúiâ xung quanh. Àöëi vúiá tronå g têm hûúná g vïì baãn thên thò an toanâ , àõnh hûúná g, khön ngoan vaâ nùng lûcå rêët ñt khi hiïån diïnå . Cuäng nhû biïín Chïtë úã Israel, noá chó nhêån vaoâ maâ khöng bao giúâ cho ài. Vò thï,ë noá trúã nïn canå kiïtå . Mùtå khacá , nïuë quan têm àïnë sûå phatá triïní cuaã banã ngaä theo quan àiïmí cao caã hún, àoá laâ hoanâ thiïnå nùng lûcå caá nhên àïí phucå vu,å xêy dûnå g vaâ àoná g gopá mötå cacá h coá yá nghôa thò seä lamâ tùng àaná g kïí bönë nhên töë chi phöië cuöcå sönë g. Trïn àêy laâ möåt söë troång têm phöí biïën maâ con ngûúâi thûúnâ g sûã duång àïí tiïpë cênå cuöåc sönë g. Banå coá thïí dïî danâ g nhòn thêëy troång têm cuöåc sönë g cuaã ngûúâi khacá nhûng khoá nhênå ra troång têm cuãa mònh. Baån coá thïí biïët ai àoá xem viïcå kiïëm tiïnì laâ quan tronå g hún moiå thûá khacá trïn àúâi hoùåc dunâ g hïtë sûác àïí biïån minh cho mònh trong möåt möëi quan hïå àang trúã nïn töiì tïå. Nhûng nïuë chõu khoá quan satá , àöi khi baån seä nhòn xa hún àïí nhênå ra tronå g têm naâo àaä taåo ra hanâ h vi ào.á

1757 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANÂ H ÀATÅ 9. NHÊNÅ DIÏNÅ TRONÅ G TÊM CUAÃ BANÅ Vêyå banå àang àûáng úã àêu? Troång têm cuöåc söëng cuãa baån laâ gò? Àöi khi, àiïuì naây khöng dïî nhòn thêëy. Coá thïí cacá h tötë nhêët àïí nhênå diïån troång têm cuãa banå laâ xem xetá kyä cacá nhên töë chi phöëi cuöåc sönë g cuaã baån. Nïuë coá thïí nhêån diïån ra möåt hay nhiïuì trûúâng húpå mö taã dûúái àêy, baån coá thïí lêìn theo dêëu vïët àïí tòm ra tronå g têm phatá sinh ra noá, loaåi troång têm coá thïí àang lamâ hanå chïë khaã nùng thanâ h àatå cuaã banå . Thöng thûúnâ g, troång têm cuöåc sönë g cuãa möåt ngûúiâ laâ sûå kïtë húåp cunâ g mötå luác cacá troång têm laiå vúái nhau. Hêuì hïët cuöåc söëng cuãa moåi ngûúâi chõu sûå chi phöië cuãa nhiïuì sûå taác àönå g. Tuây thuöcå vaâo àiïìu kiïnå bïn ngoaiâ hay tûâ bïn trong, möåt tronå g têm cuå thïí naâo àoá coá thïí àûúcå kñch hoatå cho àïnë khi caác nhu cêìu cú banã àûúåc thoãa maän. Sau ào,á möåt troång têm khacá trúã thanâ h lûåc lûúång chi phöëi. Nïuë chuyïín àöíi tûâ tronå g têm nayâ sang troång têm khacá , kïtë quaã tûúng àöië maâ banå thu àûúcå cunä g giönë g nhû khi chúi troâ taâu lûúnå , coá luác banå lïn àïnë àónh cao nhûng cunä g coá lucá laåi xuöëng thêpë . Baån cöë tòm caách buâ àùpæ àiïím yïuë nayâ bùnç g cacá h vay mûúnå nùng lûcå tûâ núi khacá . ÚÃ àêy khöng coá mötå àõnh hûúná g nhêtë quaán naoâ , khöng coá mötå sûå khön ngoan bïìn vûnä g, mötå nùng lûåc öín àõnh hay möåt yá thûcá naâo vïì an toanâ vaâ giaá trõ nöåi taåi caá nhên. Àiïuì lyá tûúnã g laâ taåo ra möåt troång têm roä ranâ g àïí baån coá thïí àaåt àûúcå an toanâ , àõnh hûúáng, khön ngoan vaâ nùng lûcå úã mûcá àöå cao nhùmç giupá luön chuã àönå g cunä g nhû kïët húåp haiâ hoaâ moåi mùtå cuöcå sönë g.

Tronå g têm An toanâ Àõnh hûúná g Khön ngoan Nùng lûcå 176 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANÂ H ÀATÅ Nïuë banå * Caãm giaác an toanâ cuãa banå * Hûúná g ài cuaã banå * Gocá nhòn cuöåc söëng Nùng lûcå hanâ h àönå g lêyë hön phuå thuöåc vaoâ caách cû xûã xuêtë phaát tûâ nhu cêìu cuãa banå bao quanh cuaã banå bõ haån chïë búiã nhên lamâ cuaã vúå/chönì g banå . vaâ yá muönë cuaã vúå hay nhûnä g àiïuì coá anã h nhûúcå àiïmí cuaã tronå g têm chönì g baån. hûúnã g tñch cûcå hoùcå vúå/chönì g vaâ cuaã banå . * Baån dïî bõ töín thûúng búãi tiïu cûcå àïnë vú/å chönì g têm traång vaâ tònh camã cuaã hoùåc möëi quan hïå cuaã vúå/chöìng baån. baån. * Thêët vonå g sêu sùcæ dênî àïnë tûâ boã hay xung àöåt khi vú/å chönì g banå khöng taán thanâ h hay khöng àapá ûáng mong àúiå cuaã baån. * Bêët cûá àiïìu gò coá thïí àunå g chamå àïnë möië quan hïå àïuì àûúcå coi nhû möië àe doaå . Nïuë banå * An toanâ cuãa baån dûåa trïn * “Kõch banã ” vïì gia * Banå lyá giaãi têët caã moiå * Hanâ h àönå g cuaã banå lêyë gia cú súã sûå chêëp nhêån cuaã gia àònh laâ cú súã àïí àiïuì mùåt cuãa cuöcå sönë g bõ hanå chïë búiã caác àònh lamâ àònh vaâ viïåc àaáp ûáng kyâ chónh thaái àöå vaâ haânh dûúái goác àöå gia àònh khuön mêuî vaâ truyïnì tronå g têm vonå g cuaã gia àònh. vi cuaã banå . baån, taoå ra sûå hiïuí biïtë thönë g gia àònh. phiïnë diïnå vaâ camã xucá cûåc àoan.

* Camã giacá an toaân caá nhên * Tiïu chuêní àïí ra khöng öní àõnh. quyïtë àõnh cuãa baån phaiã phuâ húåp vúái gia * Camã giaác cuãa baån vïì giaá àònh, hay theo yá trõ banã ngaä dûaå vaâo thanh muönë cuaã gia àònh. danh cuaã gia àònh. Nïuë banå * Giaá trõ banã thên baån àûúåc * Lúiå nhuênå laâ tiïu * Kiïmë tiïnì laâ lùng * Baån bõ giúái haån trong lêyë tiïnì quyïët àõnh búiã giaá trõ taâi chuêní cho quyïtë kñnh àïí nhòn vaâ hiïuí phamå vi nhûnä g gò coá bacå lamâ sanã baån co.á àõnh cuãa banå . cuöcå sönë g, dêîn àïën sûå thïí mua àûúåc bùçng tronå g têm xetá àoaná lïåch laåc. tiïìn vaâ têìm nhòn hanå * Baån dïî bõ töní thûúng chïë cuãa baån. trûúác bêtë cûá àiïìu gò àe doåa an toanâ kinh tïë cuaã banå . Nïuë banå * Banå thûúnâ g nhênå diïnå * Caác quyïët àõnh cuãa * Banå thûúâng bõ giúái * Hanâ h àönå g cuaã baån 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANÂ H 177ÀATÅ lêyë cöng banã thên qua vai troâ nghïì baån dûåa vaâo nhu cêìu viïcå lamâ nghiïpå cuaã mònh. vaâ cacá kyâ vonå g cöng hanå búiã vai troâ cuãa banå bõ giúiá hanå búiã hònh tronå g têm viïcå cuaã banå . * Banå chó coá caãm giaác thoaãi trong cöng viïcå . mêuî cöng viïåc, caác cú maiá khi lamâ viïcå . * Baån coi cöng viïcå laâ höiå nghïì nghiïpå , cacá têtë caã cuöåc söëng cuaã giúiá haån cuãa töí chûác, baån. nhêån thûcá cuãa cêpë trïn vaâ sûå haån chïë vïì nùng lûåc cuaã baån àïí laâm möåt viïcå cuå thï.í

Nïuë banå * Sûå an toaân cuaã baån dûåa vaoâ * Caác quyïët àõnh cuãa * Banå nhòn thïë giúiá qua * Nùng lûåc cuaã baån 178 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANÂ H ÀATÅ lêyë taâi sanã danh voång, àõa võ xaä höiå hay banå dûaå vaâo nhûäng gò viïåc so saánh cacá möië nùçm trong giúiá haån maâ lamâ tronå g viïcå súã hûuä taiâ sanã hûuä hònh. coá thïí baão vïå, lamâ gia tûúng quan kinh tïë vaâ banå coá thïí mua baán têm * Baån thûúâng so saánh caái tùng cuãa caiã cuaã banå . xaä höåi. hay võ thïë xaä höiå maâ mònh coá vúái ngûúiâ khaác. baån coá thïí àatå àûúåc. Nïuë banå * Baån chó camã thêëy an têm * Quyïtë àõnh cuãa banå * Banå nhòn thïë giúiá * Sûcá manå h cuãa baån laâ dûåa vaoâ nhûnä g gò thöng qua nhûnä g gò hêuì nhû bõ boã qua. lêyë thuá vui khi thoãa maän moiå thuá vui. gêy thñch thuá nhêtë cho maâ baån quan têm. banå . lamâ tronå g * Sûå an toanâ cuaã baån ngùæn têm nguãi, nhû àûúåc gêy mï vaâ phuå thuöcå vaoâ möi trûúâng sönë g. Nïuë banå * Sûå an toanâ cuaã baån phuå * Tiïu chuêní cho quyïtë * Banå nhòn thïë giúiá qua * Nùng lûcå bõ giúái hanå lêyë baån beâ thuöcå vaoâ têmë gûúng xaä höåi. àõnh cuaã baån laâ “Hoå seä lùng kñnh xaä höåi. trong phamå vi quan hïå lamâ tronå g * Banå laâ ngûúiâ rêët hay bõ lïå nghô gò?”. xaä höåi. têm * Hanâ h àönå g cuaã banå thuöcå vaâo yá kiïnë cuãa ngûúâi * Banå dïî bõ luáng tuáng. khaác. dïî thay àöií nhû yá kiïnë cuaã banå . Nïuë banå * Sûå an toaân cuãa banå dïî bõ * Haânh àöång cuãa baån * Sûå phaná xetá cuaã banå * Coá thïí tñch tuå möåt ñt lêyë àöië thuã lung lay tuyâ thuöcå vaoâ àöång phuå thuöcå vaoâ hanâ h bõ hanå hepå vaâ meáo moá. nùng lûúnå g tûâ cún giênå lamâ tronå g thaiá cuãa àöëi thuã cuaã banå . àöång cuãa àöië thuã nhùmç dû,ä ghen ghetá , tûác töëi têm

* Banå luön bùn khoùn àöië taåo thïë phonâ g thuã cho * Banå luön luön vaâ hênå thuâ. Àêy laâ thuã àang coá êm mûu gò. mònh. phonâ g thuã, quaá bõ nguönì nùng lûúnå g tiïu àönå g vaâ luön bõ amá cûcå dunâ g àïí phaá hoaåi * Banå tûå thanh minh vaâ chêëp * Quyïtë àõnh cuaã baån aãnh búãi nhûäng keã àöëi chûá khöng coá ñch cho nhênå bêët kyâ yá kiïnë naâo ài dûåa vaâo nhûnä g gò nghõch vúiá mònh. viïåc taoå dûång. ngûúcå laåi vúái lúåi ñch cuaã àöëi chöëng laåi àöëi thu.ã thu.ã Nïuë banå * Sûå an toaân cuãa banå dûaå vaoâ * Banå chõu sûå chi phöië * Banå nhòn thïë giúiá * Nùng lûåc cuãa banå bõ lêyë tön hoatå àönå g giaoá höiå vaâ niïìm búiã cacá h àaná h giaá cuaã thöng qua con mùtæ phuå thuöcå vaâo võ trñ giaáo laâm tin tön giaáo. ngûúâi khaác àöëi vúiá cuaã caác tñn àö.ì hay vai troâ cuãa banå tronå g têm haânh àöång cuaã banå trong giaáo höiå . * Baån tòm thêyë sûå an toaân theo lúâi giaoá huênë . thöng qua viïcå thúâ cuná g, tiïpë thu giaoá lyá vaâ caác hoaåt àöång 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANÂ H 179ÀATÅ tön giaáo khacá . Nïuë banå * Sûå an toanâ cuaã banå luön * Tiïu chuêní phaná xetá * Banå nhòn thïë giúiá * Nùng lûcå hanâ h àöång lêyë baãn thay àöií vaâ biïën àönå g. cuaã baån luön gùnæ liïnì thöng qua mûcá àöå cuãa banå bõ giúái hanå búãi thên lamâ vúiá nhu cêuì cuaã aãnh hûúãng cuãa cacá nguöìn lûåc cuaã baån, tronå g têm mònh: “Nïuë töi camã quyïtë àõnh, sûå kiïnå , khöng coá sûå höî trúå tûâ thêyë töët...”, “Àiïuì töi hay hoaân caãnh... àöëi bïn ngoaiâ . muönë la.â ..”, “Àiïìu töi vúái baãn thên mònh. cênì la.â ..”, “Töi àûúcå gò trong àoá?”.

180 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANÂ H ÀATÅ 10. TROÅNG TÊM HÛÚNÁ G VÏÌ NGUYÏN TÙCÆ Bùnç g cacá h hûúáng cuöåc sönë g vaoâ caác nguyïn tùæc àuná g àùæn, chuná g ta seä taoå ra möåt nïnì taãng vûnä g chùcæ cho sûå phatá triïní bönë yïuë töë höî trúå cuöcå söëng cuaã mònh. Sûå an toaân cuaã chuná g ta xuêët phaát tûâ viïåc hiïuí rùnç g nhûnä g nguyïn tùæc àuná g àùæn seä khöng bao giúâ thay àöií . Cacá nguyïn tùcæ khöng phanã ûná g vúái bêët kyâ taác àönå g naâo bïn ngoaiâ . Chuná g khöng bao giúâ trúã nïn bêët thûúnâ g vaâ khoá kiïmí soaát. Chuáng khöng bao giúâ rònh rêåp àïí lamâ haåi chuáng ta. Chuná g khöng phuå thuöcå vaoâ hanâ h vi cuaã ngûúiâ khacá , vaâo möi trûúnâ g hay cacá traoâ lûu thúiâ thûúnå g. Nhûng chuná g cunä g khöng chó cho chuná g ta nhûäng con àûúnâ g tùtæ hay caác giaãi phapá taåm bú.å Haäy nhúá rùnç g caác nguyïn tùæc àuná g àùnæ khöng bao giúâ chïtë . Chuná g khöng xuêët hiïnå höm nay röiì biïnë mêtë vaoâ ngayâ mai. Chuáng khöng thïí bõ phaá huãy búãi bêtë cûá mötå thamã hoaå hay biïën cöë naoâ . Coá thïí thêyë caác nguyïn tùæc laâ nhûäng chên lyá cú baãn vaâ sêu xa, nhûäng sûå thêåt hiïín nhiïn tönì taiå bao àúâi, nhûnä g mêîu söë chung cuaã moåi thû.á Chuná g laâ nhûäng súåi chó bïån chùtå vaoâ nhau bùnç g sûå chñnh xacá , sûå nhêtë quaná , veã àeåp vaâ sûcá maånh xuyïn suötë cuöåc söëng. Trong möåt söë hoaân caãnh vaâ úã möåt söë ngûúâi, cacá nguyïn tùcæ àöi khi bõ boã qua. Mùcå duâ vêåy, chuná g ta vênî coá thïí tin rùnç g chuáng coá sûác maånh hún caã con ngûúiâ hay hoaân caãnh. Haâng nganâ nùm lõch sûã loaiâ ngûúiâ àaä tûnâ g chûáng kiïnë àiïuì ào.á Quan tronå g hún nûäa laâ chuná g ta coá thïí laâm cho noá phaát huy taác dunå g trong cuöåc söëng. Têët nhiïn, chuáng ta khöng thïí biïtë hïët moåi viïcå . Kiïnë thûác vaâ sûå hiïuí biïët cuaã chuáng ta vïì nhûäng nguyïn tùcæ àuná g àùnæ bõ giúiá haån búãi chñnh sûå thiïëu hiïuí biïët vïì baãn

1817 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THAN H ÀATÅ chêtë thêtå sûå cuãa con ngûúiâ vaâ thïë giúái xung quanh, búãi hanâ g àönë g nhûäng triïët lyá vaâ lyá thuyïtë traiá vúái cacá nguyïn tùcæ àuáng àùæn. Nhûnä g yá tûúnã g sai traiá nayâ coá thïí àûúcå chêpë nhêån theo tûâng thúâi àiïím, nhûng chuná g seä khöng töìn taiå lêu daiâ vò àûúåc xêy dûnå g tûâ cacá nïnì tanã g sai lêmì . Chuáng ta bõ giúiá hanå , nhûng chuáng ta coá thïí àêíy luiâ cacá giúiá hanå ào.á Sûå hiïíu biïët vaâ trûúnã g thaânh giuáp chuná g ta tòm ra cacá nguyïn tùæc àuáng àùæn vúiá niïmì tin rùçng caâng hoåc nhiïuì , canâ g àùtå tiïu cûå cuãa lùng kñnh chñnh xacá thò qua àoá, chuná g ta caâng nhòn nhênå thïë giúiá mötå caách roä raâng hún. Caác nguyïn tùæc khöng thay àöií , chó coá sûå hiïuí biïtë cuãa chuáng ta vïì chuná g laâ thay àöíi. Khön ngoan vaâ àõnh hûúná g lêyë nguyïn tùcæ lamâ tronå g têm xuêtë phaát tûâ nhûnä g “baãn àö”ì àuná g àùnæ , tûâ banã chêtë cuaã sûå vêtå trong hiïån taiå , quaá khûá va/â hoùcå tûúng lai. Cacá “baãn àö”ì chñnh xacá seä giupá chuná g ta nhòn thêëy roä àñch àïnë cuaã mònh vaâ biïët lamâ thïë naâo àïí àïën ào.á Chuná g ta coá thïí dûåa trïn caác söë liïuå chñnh xacá àïí ra quyïtë àõnh nhùmç giuáp cho viïcå thûcå hiïån àûúåc dïî danâ g vaâ coá yá nghôa. Nùng lûcå caá nhên àûúcå taoå ra khi sönë g theo nguyïn tùcæ laâ sûcá maånh cuãa möåt ngûúiâ biïët tûå nhênå thûcá , coá tri thûác vaâ luön chuã àönå g, khöng bõ hanå chïë búãi thaiá àöå, hanâ h vi cuaã ngûúâi khaác hay búãi taác àöång cuãa hoaân caãnh vaâ möi trûúnâ g. Hanå chïë duy nhêtë coá tñnh thûcå tïë àöëi vúái nùng lûcå laâ hïå quaã tûå nhiïn cuaã baãn thên caác nguyïn tùcæ . Chuáng ta tûå do lûåa choån haânh àöång dûåa trïn sûå hiïíu biïtë vïì cacá nguyïn tùcæ àuáng àùæn, nhûng chuná g ta khöng àûúcå tûå do lûåa choån hïå quaã cuaã cacá hanâ h àönå g àoá. Hayä nhúá rùnç g, “khi baån nhêëc möåt àêuì cuãa chiïcë gêåy lïn thò baån cuäng nhêcë luön caã àêuì bïn kia”.

182 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANÂ H ÀATÅ Caác nguyïn tùcæ àïìu gùæn liïnì vúái hïå quaã tûå nhiïn. Khi söëng phuâ húpå vúái chuáng, chuáng ta seä thu àûúåc nhûnä g hïå quaã tñch cûåc; nïuë xem thûúâng chuná g, chuná g ta seä nhênå lêëy hêuå qua.ã Nhûng vò cacá nguyïn tùæc nayâ apá dunå g cho moåi ngûúiâ , duâ hoå coá nhêån thêyë hay khöng, nïn sûå haån chïë naây mang tñnh phöí quatá . Vaâ, canâ g biïët nhiïìu caác nguyïn tùæc àuáng àùnæ , chuáng ta canâ g coá nhiïuì lûaå chonå àïí hanâ h àönå g mötå cacá h khön ngoan. Bùnç g cacá h têpå trung vaoâ cacá nguyïn tùcæ vônh cûuã vaâ bêtë biïnë , chuná g ta seä taoå ra mö thûcá cú banã cho mötå cuöcå sönë g tñch cûcå . Àêy laâ tronå g têm múã ra triïní vonå g cho moiå tronå g têm khacá . Hayä nhúá rùçng mö thûcá cuãa baån laâ nguönì göcë hònh thanâ h thaiá àöå vaâ hanâ h vi cuaã banå . Mö thûcá cunä g giönë g nhû mötå cùåp kñnh, noá aãnh hûúnã g àïën cacá h banå nhòn nhênå moåi thûá trong cuöåc söëng cuaã mònh. Nhûnä g àiïuì trong cuöåc sönë g, khi nhòn bùnç g mö thûcá cacá nguyïn tùæc àuáng àùnæ , seä rêtë khaác biïtå vúiá khi nhòn bùnç g cacá mö thûác tronå g têm khacá . Àïí nhanh choáng hiïíu àûúåc sûå khaác biïtå do tronå g têm taåo nïn, chuáng ta hayä xem xetá möåt vênë àïì cuå thïí bùçng caác tronå g têm khacá nhau. Banå hayä lênì lûútå nhòn qua tûâng lùng kñnh möåt àïí camã nhêån phaãn ûáng tûâ möîi troång têm khacá nhau ra sao úã vñ duå sau: Giaã sûã töëi nay banå ruã vúå ài xem hoaâ nhacå . Baån àaä mua veá vaâ cö êëy rêët haoá hûác. Luác naây laâ 4 giúâ chiïuì . Àötå nhiïn, sïpë goåi baån vaoâ phoâng vaâ noái öng êëy muöën baån chuêín bõ ngay taâi liïuå cho möåt cuöcå hoåp quan troång seä diïnî ra vaoâ 9 giúâ saáng höm sau. Nïuë banå xem tronå g gia àònh, troång têm cuãa banå seä laâ vúå mònh. Baån coá thïí noái vúiá sïëp rùçng baån khöng thïí úã laiå laâm

1837 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANÂ H ÀATÅ viïåc vaâ banå cunâ g vúå ài xem hoaâ nhaåc vò àaä lïn kïë hoaåch. Baån cuäng coá thïí caãm thêyë cêìn úã laiå lamâ viïåc àïí traná h cacá rùæc röië vïì sau trong quan hïå vúái sïëp, nhûng banå seä laâm nhû thïë mötå cacá h miïîn cûúäng. Nïëu úã laåi lamâ viïåc, baån camã thêyë rêët lo lùnæ g vïì phanã ûáng cuaã vúå vaâ tòm cacá h biïnå höå cho quyïtë àõnh cuaã mònh àïí traná h laâm vúå thêët voång vaâ giênå döiî . Nïuë banå xem troång tiïnì bacå , suy nghô chñnh cuãa banå seä laâ thu nhêpå lamâ thïm giúâ hay hïå quaã cuaã viïcå lamâ thïm giúâ àöië vúiá khaã nùng tùng lûúng, thùng chûcá sau nayâ . Baån seä goiå àiïån thoaiå cho vúå baoã rùnç g baån phaãi úã laiå laâm viïåc ngoaiâ giúâ vaâ nghô rùnç g cö êyë seä thöng caãm vò vêën àïì taâi chaná h phaãi àùtå lïn haâng àêuì . Nïuë xem tronå g cöng viïcå , baån coá thïí suy nghô vïì cú höåi. Baån coá thïí hoåc àûúåc nhiïuì hún qua cöng viïcå . Baån coá thïí “lêëy àiïmí ” vúiá sïpë vaâ qua àoá cunã g cöë sûå nghiïpå cuaã mònh. Baån coá thïí tûå khen mònh àaä saná g suöët lamâ thïm ngoaiâ giú,â möåt bùçng chûná g cho thêëy baån laâ nhên viïn rêët nhiïåt tònh vaâ vúå banå seä tûå haâo vïì baån. Nïuë xem tronå g taiâ sanã , banå coá thïí nghô àïën nhûnä g thûá coá thïí mua àûúåc nhúâ thu nhêåp laâm viïåc thïm giú.â Hoùåc banå coá thïí cho rùnç g uy tñn cuãa banå taiå cöng ty – cunä g laâ mötå thûá taiâ sanã – seä tùng lïn nïëu banå úã laåi lamâ thïm giú.â Ngayâ mai, moiå ngûúiâ seä àûúåc biïtë banå laâ mötå nhên viïn àaáng quy,á daám hy sinh vaâ têån tuåy trong cöng viïcå nhû thïë naâo. Nïuë lêyë thuá vui lamâ tronå g, banå coá thïí tûâ chöëi àïì nghõ cuãa sïpë vaâ ài xem hoaâ nhacå , mùåc duâ vúå banå coá thïí muöën baån úã laiå cöng súã àïí lamâ thïm ngoaâi giúâ. Baån nghô rùnç g mònh xûáng àaáng àûúåc hûúãng mötå buöií töëi thoaiã maái. Nïuë xem banå beâ laâ tronå g, banå seä cên nhùcæ coá nïn múâi banå beâ cunâ g ài xem hoâa nhacå vúiá vúå chönì g baån hay khöng.

184 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANÂ H ÀATÅ Hoùcå banå quan satá xem baån be,â àöìng nghiïpå cuãa baån coá cuâng baån úã laåi lamâ ngoaiâ giúâ hay khöng. Nïuë lêyë àöië thuã lamâ tronå g, banå coá thïí àöìng yá úã laiå laâm viïcå muöån vò banå biïtë àiïìu nayâ seä laâm tùng lúiå thïë cho banå , giupá banå “qua mùtå ” àöië thu.ã Trong khi “hùnæ ” ài chúi, thò “mònh” cöë gùnæ g lamâ viïcå cêåt lûcå , caã cöng viïåc cuaã “mònh” lênî cuãa “hùnæ ”. Banå quyïtë hy sinh thuá vui riïng vò cú höiå àûúåc chûáng toã nùng lûcå cuãa mònh trûúcá sïëp, àönì g thúâi “haå bïå” àöëi thuã. Nïëu xem tön giaáo laâ troång, quyïët àõnh cuãa baån coá thïí bõ aãnh hûúãng búãi yá nghô rùçng laâm möåt “tñn àöì gûúng mêîu” thò baån cêìn phaãi xûã lyá sao cho àuáng mûåc trong tònh huöëng naây. Nïuë banå xem banã thên mònh laâ tronå g, banå seä têpå trung vaoâ viïcå gò coá lúåi nhêët cho banå : ghi àiïmí vúiá sïëp hay danâ h cho vúå möåt buöíi töië laäng maån? Möëi quan têm chñnh cuãa baån laâ caác phûúng aán khacá nhau seä coá anã h hûúãng nhû thïë naâo àïnë lúåi ñch caá nhên. Khi sûã dunå g nhiïuì cacá h khacá nhau àïí xem xetá möåt vênë àï,ì trong sûå tûúng tacá hanâ g ngayâ vúiá nhûnä g ngûúiâ xung quanh, banå coá ngaåc nhiïn khi gùpå phaiã vêën àïì vïì caách nhòn “cö gaiá /baâ laoä ” hay khöng? Banå coá nhòn thêyë cacá tronå g têm nayâ aãnh hûúnã g nhû thïë naoâ àïën caác àönå g cú, quyïët àõnh haâng ngayâ , àïën haânh àönå g (hay phaãn ûná g), àïën lyá giaiã cuaã banå vïì cacá sûå kiïnå àoá hay khöng? Àoá laâ lyá do vò sao sûå hiïíu biïët vïì troång têm trúã nïn rêët quan tronå g. Vaâ nïuë troång têm àoá khöng laâm cho baån trúã thanâ h mötå ngûúiâ luön chuã àönå g, baån cênì phaãi thay àöií mö thûcá àïí chuyïní sang troång têm khacá coá thïí giuáp baån thûcå hiïån àûúcå àiïuì naây. Laâ ngûúiâ lêëy nguyïn tùæc laâm tronå g têm, baån luön cöë

1857 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANÂ H ÀATÅ gùnæ g tacá h mònh ra khoãi nhûnä g caãm xucá do hoanâ caãnh vaâ caác nhên töë khacá mang laiå àïí àaánh giaá caác phûúng aná khacá nhau trong cuöcå söëng. Hayä nhòn nhêån moåi viïåc trong töní g thïí – nhu cêìu laâm viïåc, nhu cêìu tònh caãm gia àònh, cacá nhu cêìu khacá cuäng nhû cacá hïå quaã àïën tûâ nhûnä g quyïtë àõnh khacá nhau – àïí àûa ra giaiã phapá tötë nhêtë . Viïåc baån chonå ài xem hoâa nhacå hay úã laiå laâm thïm ngoaiâ giúâ chó laâ mötå phêìn rêët nhoã cuãa mötå quyïtë àõnh coá hiïåu qua.ã Coá thïí banå coá lûåa chonå giöëng nhau vúiá cacá tronå g têm khacá nhau, nhûng seä coá nhiïuì khacá biïtå àaáng kïí khi banå xuêtë phaát tûâ mö thûcá lêyë nguyïn tùæc lamâ tronå g têm. Gia àònh Tiïnì bacå Vúå chöìng Cöng viïcå Banã thên Nguyïn tùæc Taâi saãn Tön giaoá Thuá vui Àöië thuã Banå beâ

Tronå g têm An toanâ Àõnh hûúná g Khön ngoan Nùng lûcå 186 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANÂ H ÀATÅ Nïuë banå * Sûå an toanâ cuaã banå dûaå * Cacá nguyïn tùcæ giuáp * Sûå suy xeát cuaã baån * Nùng lûcå cuaã banå banå àõnh hûúná g àêu bao göìm nhûnä g kïtë chó bõ haån chïë búiã sûå lêyë nguyïn vaoâ caác nguyïn tùcæ àuáng laâ àñch àïën vaâ cacá h quaã lêu daâi, phanã aná h hiïíu biïtë vaâ tuên theo thûcá àïí ài àïnë ào.á sûå cên bùnç g, khön quy luêtå tûå nhiïn, cacá tùcæ lamâ àùæn, khöng thay àöií , bêtë ngoan vaâ chùcæ chùæn. nguyïn tùcæ àuáng àùnæ * Banå sûã dunå g söë liïuå cunä g nhû cacá hêuå tronå g têm kïí àiïuì kiïnå hay hoanâ chñnh xacá àïí àûa ra * Banå nhòn sûå vêtå quaã tûå nhiïn cuaã quyïët àõnh khaã thi vaâ khaác ài, suy nghô vaâ chñnh cacá nguyïn tùcæ . canã h bïn ngoaiâ . coá yá nghôa. hanâ h àönå g khacá vúiá phênì lúná nhûnä g * Banå trúã thanâ h mötå * Banå biïtë rùçng cacá * Banå àûná g tacá h riïng ngûúâi bõ àönå g. caá nhên biïtë tûå nhênå nguyïn tùcæ àuná g àùæn coá khoiã thûcå tranå g cuöcå thûác, coá kiïnë thûác, thïí àûúcå traiã nghiïmå sönë g, tònh camã vaâ * Banå nhòn thïë giúiá luön chuã àönå g, hêuì nhiïuì lênì trong cuöcå hoaân canã h, nhòn vaâo thöng qua mö thûcá cú nhû khöng bõ hanå chïë söëng cuaã banå . töíng thïí cên bùnç g. baãn – mö thûcá nayâ búãi thaái àöå, haânh vi, Quyïët àõnh vaâ haânh laâm cho cuöcå söëng coá hanâ h àönå g cuaã ngûúiâ * Laâ thûúcá ào vïì sûå hoanâ àöång cuãa baån phanã hiïuå quaã trong tûúng khaác. thiïån banã thên, caác aãnh sûå cên nhùæc vaâ lai. nguyïn tùcæ àuná g àùnæ hêåu quaã caã ngùæn lênî * Khaã nùng hanâ h hoatå àöång vúái sûå chñnh daâi hanå . * Banå nhòn thïë giúiá àönå g vûútå xa caác xacá , nhêët quaán, veã àeåp vaâ qua nhûnä g àoná g gopá nguöìn lûcå cuaã banå vaâ sûcá manå h. cuaã mònh cho cuöcå * Caác nguyïn tùcæ àuáng àùnæ giupá banå hiïuí àûúcå sûå phaát triïín cuaã banã

thên, cho banå niïmì tin àïí * Trong moiå hoanâ caãnh, söëng vaâ cho nhûnä g khuyïnë khñch cacá h hocå nhiïuì hún, nhúâ àoá coá sönë g phuå thuöcå lênî thïm kiïnë thûcá vaâ hiïuí biïtë . banå chuã àöång choån giaãi ngûúiâ xung quanh. nhau úã mûcá cao. * Nguönì lûåc an toaân seä laâ phapá tötë nhêët, àùåt caác * Banå coá löëi söëng luön * Quyïët àõnh vaâ haânh mötå nïnì tanã g cöë àõnh, bêtë quyïtë àõnh dûaå trïn chuã àönå g, theo àuöií àönå g cuãa banå khöng bõ biïnë àïí banå xem thay àöíi lûúng têm àûúcå caác viïåc phucå vuå vaâ giuáp thucá àêyí búiã sûå haån nhû laâ mötå cuöcå phiïu lûu nguyïn tùcæ àõnh àúä ngûúâi khaác. chïë hiïnå thúiâ vïì taiâ vaâ cú höiå lyá thuá àïí àûúåc hûúná g. chñnh hay hoanâ canã h. cönë g hiïnë . * Banå lyá giaiã moiå kinh Baån àûúcå tûå do trong möië quan hïå tûúng nghiïmå trong cuöcå thuöcå . söëng dûúái goác àöå cacá cú höiå àïí hocå têåp vaâ àoná g gopá . 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANÂ H 187ÀATÅ

188 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANÂ H ÀATÅ Trûúác hïtë , banå hanâ h àöång khöng phaiã do taác àöång cuaã ngûúâi khaác hay do hoanâ caãnh. Banå chuã àöång trong viïcå lûåa chonå giaãi phapá baån cho laâ tötë nhêtë . Baån àûa ra quyïtë àõnh cuaã mònh möåt cacá h coá yá thûcá vaâ coá hiïuí biïët. Thûá hai, banå biïët quyïtë àõnh cuãa mònh àûa ra laâ hiïuå quaã nhêtë vò noá àûúåc dûaå trïn caác nguyïn tùcæ vúái nhûäng kïtë quaã lêu daâi coá thïí dûå àoaán àûúcå . Thûá ba, àiïìu banå lûåa choån seä àoná g goáp cho nhûäng giaá trõ töëi ûu trong cuöåc àúiâ baån. Quyïët àõnh “úã laåi laâm thïm giúâ àïí coá lúåi thïë hún ngûúâi khacá taiå cöng ty” mang möåt yá nghôa hoanâ toanâ khaác so vúiá muåc àñch muönë àoná g gopá cho sûå vûäng manå h cuãa cöng ty hay biïuí hiïnå sûå tön troång sïpë cuaã baån. Kinh nghiïmå baån coá àûúcå khi thûcå hiïnå cacá quyïët àõnh cuaã mònh seä àem laåi chêët lûúång vaâ yá nghôa cho caã cuöåc sönë g cuaã banå . Thûá tû, banå coá thïí giao tiïpë vúái vúå vaâ sïëp cuaã baån trong maång lûúiá vûäng chùæc caác möëi quan hïå tûúng thuöcå maâ banå àaä taoå ra. Vò laâ ngûúâi àöåc lêåp, nïn banå coá thïí coá àûúåc cacá quan hïå nayâ mötå cacá h hiïåu qua.ã Nïëu nùæm chûác vuå cao trong cöng ty, baån coá thïí giao viïåc chuêín bõ taâi liïuå cho cêëp dûúiá àaná g tin cêyå cuãa mònh, trong khi vênî coá thïí ài xem hoâa nhaåc cunâ g vú.å Phêìn viïåc quan troång coân laåi, banå coá thïí àïën cöng ty thêåt súám vaoâ saáng höm sau àïí giaiã quyïtë nöët. Cuöëi cuâng, baån caãm thêëy dïî chõu vïì quyïët àõnh cuãa mònh. Bêët cûá viïåc gò baån quyïët àõnh thûåc hiïån, baån àïìu têåp trung hïët sûác àïí hoaân thaânh möåt caách vui veã, thoaãi maái nhêët. Laâ ngûúiâ lêëy nguyïn tùæc laâm troång têm, banå seä coá mötå caiá nhòn khaác vïì moiå viïåc. Vaâ vò thï,ë baån seä hanâ h àöång khacá . Khi àatå àûúcå sûå an toanâ , àõnh hûúáng, khön ngoan vaâ nùng lûåc

1897 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THAN H ÀATÅ úã mûác àöå bïìn vûnä g vaâ öín àõnh, baån seä coá àûúcå nïìn tanã g cho möåt cuöcå sönë g luön chuã àönå g vaâ thanâ h àaåt. 11. THIÏTË LÊPÅ VA VÊNÅ DUNÅ G BANà TUYÏN NGÖN SÛÁ MÏNÅ H CAÁ NHÊN Khi ài sêu vaâo bïn trong con ngûúiâ mònh, hiïuí vaâ àiïuì chónh cacá mö thûcá cú banã cho phuâ húpå vúiá cacá nguyïn tùcæ , chuná g ta seä taåo ra àûúåc möåt tronå g têm hiïåu quaã, manå h meä vaâ mötå thêëu kñnh àïí nhòn thïë giúái xung quanh. Sau àoá, ta múái àiïìu chónh tiïu cûå cuaã noá àïí liïn hïå vúái thïë giúái mötå cacá h hûuä hiïuå nhêtë . Frankl noái rùnç g chuáng ta phatá hiïnå chûá khöng phaiã phatá minh ra sûá mïånh cuöåc àúâi cuãa mònh. Töi rêët thñch cacá h duâng tûâ cuaã öng. Töi nghô möiî chuáng ta àïìu coá mötå chiïcë maáy theo doäi àùåt bïn trong, hoùåc tri giacá , hoùåc nhênå thûác - nhûnä g thûá giupá chuná g ta nhênå biïtë tñnh àún nhêët vaâ khaã nùng àoná g goáp cuãa tûnâ g caá nhên. Theo lúiâ Frankl: “Möiî caá nhên àïìu coá möåt sûå nghiïpå hay sûá mïnå h riïng biïtå trong àúiâ vaâ khöng thïí thay àöií vò hoå chó söëng àûúcå möåt lêìn. Vò vêyå , möîi ngûúiâ coá möåt nhiïmå vuå riïng vaâ nhûäng cú höåi riïng àïí thûcå hiïån no”á . Chuáng ta cênì lûu yá têmì quan tronå g àùcå biïtå cuaã tñnh luön chuã àöång vaâ viïåc têåp trung vaâo Voâng troân Anà h hûúãng cuaã chuná g ta. Ài tòm vaâi yá nghôa trûâu tûúång àöië vúái cuöcå söëng bïn trong Vonâ g tronâ Quan têm chñnh laâ hanâ h vi tûâ boã tracá h nhiïåm luön chuã àöång, phoá mùcå viïåc saáng taoå lêìn thûá nhêtë cuaã mònh cho hoanâ canã h hay ngûúiâ khacá . YÁ nghôa cuöcå söëng xuêtë phaát tûâ nöåi têm, theo lúâi Frankl: “Xeát cho cunâ g, ngûúâi ta khöng nïn hoãi yá nghôa cuöåc söëng cuaã mònh laâ gò maâ nïn hiïuí chñnh baãn thên mònh

190 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THAN H ÀATÅ phaãi laâ ngûúâi traã lúâi cêu hoiã àoá. Noiá caách khaác, möîi ngûúiâ àïuì bõ cuöcå sönë g chêtë vêën, vaâ anh ta chó coá thïí traã lúiâ bùçng cuöåc söëng cuaã mònh, bùnç g viïåc coá traách nhiïåm vúiá no”á . Traách nhiïåm caá nhên hay tñnh luön chuã àönå g àoáng vai troâ quan troång trong sûå saná g taåo lênì thûá nhêët. Trúã laåi pheáp êín duå vïì maáy vi tñnh, thoiá quen thûá nhêtë cho rùnç g “Baån laâ ngûúâi lêpå trònh”, conâ theo thoiá quen thûá hai, “Banå haäy viïët ra chûúng trònh”. Banå seä khöng thûcå sûå àêuì tû vaâo viïåc “viïtë chûúng trònh” nïuë banå chûa nhênå thêyë tracá h nhiïmå cuaã mònh laâ “ngûúiâ lêpå trònh”. Laâ ngûúiâ chuã àönå g, chuáng ta coá thïí quyïtë àõnh trúã thanâ h loaiå ngûúiâ naoâ vaâ laâm gò trong cuöcå sönë g cuaã mònh. Chuáng ta coá thïí viïët ra möåt baãn tuyïn ngön sûá mïånh caá nhên, mötå banã “hiïnë phapá ” caá nhên. Baãn tuyïn ngön sûá mïnå h khöng phaãi laâ thûá banå coá thïí viïët àûúåc ngay. Noá àoiâ hoiã sûå suy ngêmî , phên tñch, cên nhùcæ kyä lûúnä g vaâ thûúnâ g àûúcå viïtë ài viïët laåi nhiïuì lêìn àïí coá àûúcå sûå hoaân chónh. Coá thïí banå phaãi mêët nhiïuì tuênì lïî hay thêåm chñ nhiïìu thaná g àïí coá thïí coá àûúåc baãn tuyïn ngön vûâa yá. Duâ nhû vêyå , baån vênî muöën thûúnâ g xuyïn xem laåi vaâ böí sung, sûãa àöíi hanâ g nùm, do naãy sinh nhûäng yá tûúnã g múái hoùåc do hoaân caãnh thay àöií . Nhûng vïì cú banã , tuyïn ngön sûá mïånh cuãa banå àûúåc vñ nhû mötå banã “hiïnë phapá ” thïí hiïnå nhêtë quaná têmì nhòn vaâ caác giaá trõ cuãa baån. Noá seä trúã thaânh tiïu chuêní àïí banå àöië chiïuë , àaná h giaá moåi khña canå h cuöcå söëng. Töi thûúâng xem ài xem laåi banã tuyïn ngön cuãa mònh vaâ chó múiá hoaân têët noá trong thúâi gian gêìn àêy. Möîi khi ngöiì mötå mònh trïn baäi biïní hay trong nhûäng luác dûâng chên sau mötå chùnå g àûúnâ g daâi, töi laiå lêyë ra cuönë söí tay vaâ ghi chuá

1917 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANÂ H ÀATÅ nhûnä g àiïìu àaä laâm àûúåc hay chûa lamâ àûúåc. Coá khi phaãi mêët vaiâ tiïëng àöìng höì múái xong viïcå àoá, nhûng noá mang laiå cho töi caãm giacá saná g toã, coá töí chûác vaâ coá traách nhiïmå , mötå camã giacá hên hoan vaâ tûå do. Töi nhênå ra quaá trònh lamâ cöng viïåc nayâ cuäng quan tronå g nhû kïtë quaã cuaã no.á Lêpå ra hay sûaã chûaä , böí sung banã tuyïn ngön sûá mïånh seä laâm baån thay àöíi búiã vò noá buöåc baån phaiã suy nghô vïì caác ûu tiïn cuaã mònh mötå cacá h thêuë àaoá , thêån tronå g vaâ gùæn liïnì hanâ h àöång vúái niïìm tin cuaã baån. Khi banå lamâ àûúcå àiïuì ào,á ngûúâi khaác seä nhêån thêyë baån khöng coân bõ àöång trûúác bêtë cûá àiïuì gò xaãy àïën. Baån seä yá thûcá àûúcå sûá mïnå h cêìn thûåc hiïån vaâ seä rêët tûå haoâ vïì àiïìu àoá. 12. VÊNÅ DUNÅ G TÛ DUY ÚÃ TÊMÌ CAO MÚIÁ Khaã nùng tûå nhênå thûcá giupá chuná g ta àaná h giaá tû duy cuaã chñnh mònh. Àiïuì nayâ àùåc biïåt coá ñch trong viïcå xêy dûnå g tuyïn ngön sûá mïnå h caá nhên, cho phepá chuná g ta thûcå hiïnå Thoái quen thûá hai – trñ tûúãng tûúnå g vaâ nhênå thûcá , hai chûác nùng chuã yïëu cuãa baán cêuì naäo phaiã . Hiïuí àûúcå cacá h khai thacá khaã nùng naoä phaiã seä lamâ tùng àaáng kïí khaã nùng saáng taoå lêìn thûá nhêët cuaã chuná g ta. Rêët nhiïìu cöng trònh nghiïn cûáu lúán àaä àûúåc tiïën haânh trong nhiïìu thêåp kyã qua vïì tñnh ûu thïë cuãa naäo böå. Kïët quaã nghiïn cûáu cho thêëy möîi baán cêìu naäo coá xu hûúáng chuyïn mön hoáa vaâ coá ûu thïë vïì möåt söë chûác nùng khaác nhau, xûã lyá caác loaåi thöng tin khaác nhau, giaãi quyïët caác loaåi vêën àïì khaác nhau. Vïì cú banã , baná cêuì naoä traiá coá ûu thïë vïì lö-gñc/ngön tû,â conâ baná cêuì naoä phaiã coá ûu thïë vïì trûcå giacá vaâ saná g taoå . Baná cêuì traiá xûã lyá lúiâ noiá , baná cêuì phaiã xûã lyá hònh anã h; baná cêuì traiá

192 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANÂ H ÀATÅ xûã lyá böå phênå vaâ chi tiïtë , baná cêuì phaiã xûã lyá töní g thïí vaâ cacá möië quan hïå giûaä cacá chi tiïtë . Baná cêuì traiá xûã lyá phên tñch, nghôa laâ chia nhoã thöng tin; baná cêuì phaiã xûã lyá töní g húpå , nghôa laâ têpå húpå dûä liïuå laiå vúiá nhau. Baná cêuì traiá xûã lyá tû duy theo tuênì tû;å baná cêuì phaiã xûã lyá tû duy àönì g thúiâ vaâ kïtë húpå . Baná cêuì traiá gùnæ vúiá thúiâ gian, baná cêuì phaiã tûå do vïì thúiâ gian. Mùcå duâ con ngûúâi sûã dunå g caã hai bïn naäo bö,å nhûng úã tûâng ngûúiâ baán cêuì naoä bïn naây thûúnâ g coá xu hûúná g chiïëm ûu thïë hún bïn kia. Thêtå lyá tûúnã g nïuë chuáng ta coá thïí khai thacá vaâ phatá triïní khaã nùng kïtë húpå caã hai baná cêuì naäo cunâ g mötå luác àïí coá thïí camã nhênå àûúcå tònh huönë g xayã ra vaâ chonå phûúng phaáp thñch húpå àïí xûã lyá. Thïë nhûng, ngûúiâ ta laiå coá xu hûúáng rutá vaâo “vuâng an toanâ ” cuãa baná cêuì naäo chiïëm ûu thïë cuaã mònh vaâ xûã lyá moåi tònh huönë g theo baná cêuì naäo nayâ . Theo lúiâ Abraham Maslow(*): “Ai hay dunâ g buáa thûúnâ g nghô moåi thûá àïuì laâ àinh”. Laiå thïm möåt yïuë töë khaác nûäa coá anã h hûúnã g àïnë cacá nhênå thûcá khacá nhau vïì hònh anã h “cö gaái/baâ laäo”. Àoá laâ sûå tuây thuöåc vaâo viïåc baná cêìu naoä naoâ chiïmë ûu thïë hún úã tûnâ g ngûúâi. Chuáng ta söëng trong möåt thïë giúái maâ baán cêìu naäo traái chiïëm phêìn lúán ûu thïë. Lúâi noái, sûå cên ào vaâ logic chiïëm võ trñ thöëng lônh, coân khña caånh saáng taåo, nghïå thuêåt, trûåc giaác, caãm tñnh úã haâng thûá yïëu. Nhiïìu ngûúâi caãm thêëy khoá khùn hún khi muöën khai thaác tiïìm nùng naäo phaãi cuãa mònh. (*) Abraham Maslow (1908 - 1970): Nhaâ têm lyá hocå ngûúiâ My,ä tacá giaã vïì lyá thuyïtë cuaã con ngûúiâ , bao gömì 5 cêpë àöå àûúcå xïpë tûâ thêpë àïnë cao. Lyá thuyïtë nayâ àûúcå vênå dunå g trïn nguyïn tùcæ : mötå nhu cêuì àaä tûúng àöië àûúcå thoaã manä thò noá khöng conâ laâ xung àönå g manå h àïí thöi thucá nûaä , khi ào,á con ngûúiâ seä bõ chi phöië búiã nhu cêuì khacá cao hún.

1937 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANÂ H ÀATÅ Phaiã thûaâ nhêån rùçng caách lyá giaãi trïn àêy laâ quaá àún gianã , vaâ chùcæ chùæn cacá cöng trònh nghiïn cûáu trong thúiâ gian túái seä cho chuáng ta nhiïìu hiïíu biïët hún vïì hoaåt àöång cuãa naoä . Nhûng vênë àïì chñnh úã àêy laâ chuáng ta coá khaã nùng thûcå hiïnå nhiïuì quaá trònh tû duy khacá nhau, nhûng chó chûa khai thacá hïtë tiïmì nùng cuaã mònh maâ thöi. Khi khamá phaá àûúcå nhûnä g khaã nùng khacá nhau cuaã naoä bö,å chuná g ta coá thïí sûã dunå g trñ tuïå cuãa mònh mötå cacá h coá yá thûcá àïí àapá ûná g caác nhu cêuì cuå thïí hiïuå quaã hún. 13. HAI PHÛÚNG PHAPÁ KHAI THACÁ TIÏMÌ NÙNG CUAÃ BANÁ CÊUÌ NAOÄ PHAIÃ Nïëu chuná g ta sûã dunå g lyá thuyïtë ûu thïë cuaã naäo böå laâm cùn cûá, thò àiïuì roä raâng laâ chêët lûúång cuaã sûå saná g taoå lêìn thûá nhêtë cuãa chuáng ta seä chõu anã h hûúnã g rêtë lúán búãi khaã nùng khai thacá naäo phaãi. Caâng sûã duång àûúcå nhiïìu khaã nùng cuaã no,á chuáng ta caâng coá thïí tûúnã g tûúång, töní g húpå , chuyïín hoaá thúiâ gian vaâ hoanâ canã h cunä g nhû phacá thaoã mötå bûcá tranh toanâ canã h vïì nhûäng àiïìu chuáng ta mong muöën trong cuöåc söëng cuãa mònh. Múã röång viïnî canã h cuöåc sönë g Àöi khi, chuná g ta bõ bûtá ra khoiã möi trûúnâ g, cêuë trucá tû duy cuaã baná cêuì naoä traiá vaâ chuyïní sang phaiã búiã mötå traiã nghiïmå bêtë ngú.â Caiá chïtë cuaã ngûúiâ thên, cùn bïnå h hiïmí ngheoâ , khaná h kiïtå taiâ chñnh, hoùcå tai ûúng nghõch canã h coá thïí lamâ chuná g ta bûnâ g tónh, nhòn vaoâ cuöcå àúiâ cuaã mònh, vaâ tûå hoiã banã thên nhûnä g cêu hoiã hocá buaá : “Àiïuì gò múiá thûcå sûå quan tronå g nhêtë ? Taiå sao töi phaiã lamâ àiïuì töi àang lamâ ?”. Nhûng nïuë laâ ngûúiâ luön chuã àönå g, baån seä khöng cêìn phaãi tröng chúâ vaâo hoaân caãnh hay sûå giuáp àúä cuaã ngûúiâ

194 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANÂ H ÀATÅ khacá múiá coá thïí múã rönå g caác viïîn canã h cuöåc sönë g. Banå coá thïí tûå lamâ àiïuì nayâ möåt cacá h coá yá thûác. Coá mötå söë phûúng phapá thûåc hiïnå no.á Chùèng haån, dûaå vaoâ sûcá maånh cuãa trñ tûúãng tûúång, baån coá thïí tûúnã g tûúång ra àamá tang cuaã chñnh banå , nhû chuná g ta àaä lamâ úã phênì àêìu cuaã chûúng naây, hay viïtë ra baiâ àiïuë vùn cho chñnh mònh. Hayä viïtë thêtå lonâ g vaâ thêåt chi tiïtë . Baån coá thïí tûúnã g tûúång lïî kyã niïmå lêìn thûá 25 vaâ 50 ngayâ cûúái cuaã baån. Hayä àïí vúå hoùåc chönì g banå cunâ g tûúãng tûúång vúiá banå . Cöë gùnæ g rutá ra baãn chêtë cuaã möëi quan hïå gia àònh maâ baån àaä xêy dûnå g trong suöët 25 hay 50 nùm ào.á Banå coá thïí tûúnã g tûúång viïnî canã h baån nghó hûu. Baån muöën coá thaânh tñch gò, cöëng hiïën gò trong sûå nghiïåp cuãa mònh? Banå coá kïë hoacå h gò sau khi nghó hûu? Banå muöën bùtæ àêìu möåt nghïì thûá hai? Hayä múã röång têm trñ mònh. Hayä tûúãng tûúnå g ra nhûäng chi tiïtë phong phuá nhêët. Haäy sûã dunå g caâng nhiïìu giaác quan caâng tötë . Töi àaä tûâng thûã nghiïmå nhûnä g baâi têpå tûúnã g tûúnå g tûúng tûå vúiá caác lúáp hocå cuaã töi taiå trûúâng àaiå hocå . “Giaã duå rùnç g caác em chó conâ sönë g hïët hocå kyâ nayâ thöi”, töi noái vúiá sinh viïn, “vaâ trong hoåc kyâ nayâ möîi em phaãi trúã thanâ h mötå sinh viïn töët cuaã trûúnâ g. Haäy tûúnã g tûúnå g xem cacá em nïn lamâ nhûnä g gò, nïn sönë g nhû thïë naâo”. Lêåp tûcá moåi thûá àûúåc àùåt vaoâ möåt viïnî caãnh khacá hùnè . Nhûäng giaá trõ trûúác àêy khöng nhêån thêëy nay böîng xuêët hiïån roä neát. Töi cunä g yïu cêuì tûnâ g sinh viïn söëng vúái viïîn canã h cuaã mònh trong vonâ g möåt tuênì vaâ ghi nhêåt kyá nhûnä g traãi nghiïmå cuaã mònh. Kïët quaã rêtë àaáng khñch lï.å Cacá em bùæt

1957 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANÂ H ÀATÅ àêuì viïtë thû cho cha meå àïí baây toã tònh camã , rùnç g chuáng yïu quyá hoå nhû thïë naâo. Nhûäng sinh viïn àang bêët hoaâ vúái anh chõ em, hay banå beâ thò cöë gùnæ g haân gùæn laåi. Mötå àïì taiâ trung têm, xuyïn suötë moiå hoatå àöång cuaã giúái treã vaâ àûúcå ûu tiïn hanâ g àêuì – àoá laâ tònh yïu. Vúiá nhêån thûcá rùçng chó coân sönë g mötå thúiâ gian ngùæn nûäa, nhûäng haânh àöång vaâ lúiâ noái thiïuë suy nghô, nhûnä g lïn aán, àöí löiî hay xuác phaåm ngûúâi khaác àöië vúái caác em nay trúã thanâ h vö nghôa. Nhûnä g nguyïn tùcæ vaâ giaá trõ cuãa cuöåc söëng giúâ trúã nïn roä ranâ g hún bao giúâ hïtë . Coá möåt söë phûúng phaáp sûã dunå g trñ tûúãng tûúnå g àïí tiïpë cêån vúái nhûnä g giaá trõ. Vaâ moåi phûúng phaáp töi tûnâ g sûã dunå g àïuì coá hiïuå quaã nhû nhau. Khi ngûúâi ta thûcå hiïån quyïët têm tòm ra àiïuì gò laâ quan tronå g nhêët àöië vúái cuöcå sönë g, trúã thanâ h con ngûúâi nhû thïë naoâ vaâ muöën laâm gò, thò hoå seä trúã nïn rêët cung kñnh. Hoå bùtæ àêuì coá tû duy úã têìm cao hún hiïån taiå vaâ caã tûúng lai. Hònh dung vaâ quyïtë têm thûcå hiïnå Lanä h àaåo baãn thên khöng phaiã laâ mötå traãi nghiïmå àún le,ã cunä g khöng phaiã laâ sûå bùtæ àêuì vaâ kïtë thucá bùnç g viïcå viïtë ra tuyïn ngön sûá mïnå h caá nhên. Àuná g hún, àoá laâ möåt quaá trònh liïn tucå nhùmç duy trò têìm nhòn vaâ nhûäng giaá trõ àïí àiïuì chónh nhõp söëng sao cho phuâ húpå vúiá nhûäng gò banå cho laâ quan tronå g nhêtë . Vaâ trong nöî lûåc ào,á sûác manå h cuãa baán cêuì naoä phaãi coá thïí seä coá ñch cho baån, khi baån muönë gùæn kïët tuyïn ngön sûá mïnå h caá nhên cuãa mònh vaâo cuöcå söëng. Àoá laâ mötå ûáng duång khaác cuãa thoái quen bùtæ àêuì tûâ muåc tiïu àaä àûúcå xaác àõnh. Chuáng ta haäy quay trúã laåi vñ duå àaä àïì cêpå trûúcá àêy. Giaã sûã töi laâ ngûúâi cha biïët yïu thûúng con caái vaâ töi cho àoá laâ

196 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANÂ H ÀATÅ mötå trong nhûnä g giaá trõ cú baãn trong banã tuyïn ngön sûá mïnå h cuãa mònh. Va,â giaã sûã trong cuöcå sönë g hanâ g ngaây, töi thûúâng coá nhûäng hanâ h àöång thaiá qua.á Töi coá thïí sûã duång khaã nùng hònh dung cuaã baná cêìu naoä phaãi àïí viïtë ra möåt banã quyïtë têm giupá banã thên trúã nïn phuâ húåp vúiá nhûnä g giaá trõ sêu sùæc hún cuaã mònh trong cuöåc sönë g haâng ngaây. Möåt baãn quyïët têm àuáng göìm nùm thuöåc tñnh cú baãn: caá nhên, tñch cûåc, úã thò hiïån taåi, coá thïí hònh dung àûúåc vaâ thuöåc vïì tònh caãm. Nhû vêåy, töi coá thïí viïët àaåi loaåi nhû sau: “Àiïìu àaáng haâi loâng (tònh caãm) laâ töi (caá nhên) àang phaãn ûáng (thò hiïån taåi) bùçng sûå khön ngoan, tònh yïu thûúng, tñnh kiïn àõnh vaâ tûå chuã (tñch cûåc) möîi khi con caái coá haânh vi sai lïåch”. Sau àoá töi coá thïí hònh dung ra no.á Töi coá thïí danâ h vaiâ phutá möiî ngayâ àïí hoanâ toanâ thû gianä caã têm hönì lênî thïí xacá cuaã mònh, suy nghô vïì cacá tònh huönë g khi con caiá töi coá hanâ h vi khöng àuná g, mûúnâ g tûúnå g ra chuná g mötå cacá h cuå thï.í Töi coá thïí camã nhênå mùtå ghïë töi ngöiì , sanâ nhaâ dûúiá chên mònh, chiïcë aoá töi àang mùcå . Töi coá thïí hònh dung chiïcë aoá con gaiá töi mùcå , netá mùtå cuaã no.á Cacá chi tiïtë töi hònh dung canâ g roä ranâ g, sinh àönå g bao nhiïu, töi seä canâ g camã nhênå sûå traiã nghiïmå cuaã mònh sêu sùcæ hún bêyë nhiïu, vaâ canâ g ñt coá camã giacá laâ ngûúiâ àûná g ngoaiâ quan satá bêyë nhiïu. Töi coá thïí hònh dung viïnî caãnh con gaiá töi coá möåt haânh àöång cuå thïí naâo àoá maâ thöng thûúâng, àiïuì naây laâm tim töi àêpå thònh thõch vaâ nöií cún thõnh nö.å Nhûng thay vò phanã ûná g nhû thûúâng lïå, töi laiå coá àûúåc sûå tûå chuã nhû àaä nïu trong banã quyïtë têm trïn. Töi coá thïí viïtë thanâ h chûúng trònh, thanâ h “kõch banã ” phuâ húåp vúiá nhûnä g giaá trõ vaâ tuyïn

1977 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANÂ H ÀATÅ ngön sûá mïånh cuãa mònh. Nïuë töi thûåc hiïnå nhû vêåy ngaây naây qua ngayâ khaác, hanâ h vi cuaã töi seä thay àöií . Thay vò sönë g theo cacá “kõch banã ” do cha meå viïtë ra, hoùcå do xaä höåi hay möi trûúâng àem laåi, töi seä söëng theo “kõch banã ” do chñnh töi viïët ra, xuêët phatá tûâ hïå thönë g caác giaá trõ maâ mònh lûåa chonå . Töi àaä giuáp àúä vaâ àöång viïn con trai mònh, Sean, sûã duång quaá trònh xêy dûnå g banã quyïët têm naây trong suöët sûå nghiïpå chúi boná g bêuì duåc cuaã no.á Chuná g töi hûúáng dêîn noá thûåc hiïån àiïuì nayâ khi noá conâ chúi úã võ trñ trung vïå taiå trûúâng trung hoåc, cho àïnë khi tûå noá xêy dûång baãn quyïët têm àêuì tiïn cuaã mònh. Chuáng töi cöë gùnæ g laâm cho cu cêuå coá traång thaiá têm lyá thoaiã maiá nhêtë bùnç g kyä thuêtå thúã sêu vaâ thû gianä cacá cú bùpæ . Röiì töi giuáp cu cêuå hònh dung viïnî caãnh banã thên àang trong möåt tònh huönë g rêët gay go nhû coá mötå cuá lao boná g chúáp nhoaáng vaoâ thùnè g mònh. Noá seä phaiã phaná àoaná tònh huöëng vaâ phaãn ûná g laåi cuá tênë cöng àoá. Noá seä phaãi hònh dung viïåc ra hiïåu cho àönì g àöiå sau khi phaán àoaán hûúáng phonâ g ngû.å Noá phaãi hònh dung cuá àoán boná g, röiì cuá nhêån boná g thûá hai, thûá ba. Noá seä phaiã hònh dung ra cacá phûúng aán maâ thöng thûúnâ g noá khöng thûåc hiïån. Coá lêìn, noá têm sûå vúiá töi rùnç g noá luön camã thêëy bõ quaá cùng thùèng. Khi chuná g töi noiá chuyïnå vúiá nhau, töi múái nhênå ra nguyïn nhên sêu xa laâ do noá àang tûå kyã amá thõ quaá mûác vïì tònh traång cùng thùnè g àoá. Do vêyå , töi hûúáng dêîn noá têpå trung vaoâ caác biïnå phapá thû gianä nhûäng luác bõ sûác eáp. Chuáng töi phatá hiïån ra banã chêët cuãa sûå hònh dung laâ rêtë quan tronå g. Nïëu hònh dung chïcå h àöië tûúång, baån seä hanâ h àöång sai.

198 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANÂ H ÀATÅ Tiïën sô Charles Garfield àaä thûcå hiïån cuöåc nghiïn cûuá sêu rönå g vïì nhûäng ngûúiâ àatå thanâ h tñch àónh cao, caã trong thïí thao vaâ kinh doanh. Trong cöng trònh nghiïn cûuá Chûúng trònh cuaã NASA, Charles Garfield àaä bõ löi cuöën búiã nhûnä g thanâ h tñch àónh cao cuaã cacá nhaâ du haânh vuä tru.å Hoå luyïån têåp moåi thûá trïn mùåt àêët, lùåp ài lùpå laåi khöng biïtë bao nhiïu lênì cacá àöång tacá mö phonã g trong möi trûúnâ g giaã àõnh, trûúcá khi bay lïn khöng gian vuä tru.å Möåt trong nhûäng kïtë quaã nghiïn cûuá chñnh cuaã öng laâ viïcå phaát hiïnå ra rùçng hêìu hïtë caác vênå àöång viïn àùèng cêëp thïë giúái vaâ cacá nhaâ hoaåt àöång chuyïn nghiïpå haâng àêuì khacá àïìu laâ nhûnä g ngûúâi coá ocá hònh dung rêët töët. Hoå nhòn thêyë ; hoå camã thêyë ; hoå traiã nghiïmå trûúcá khi thûcå sûå hanâ h àöång. Hoå thûúnâ g bùæt àêìu bùnç g cacá h àùåt ra àñch àïnë trong têm trñ. Vïì phêìn mònh, banå cunä g coá thïí thûcå hiïån àiïìu nayâ trong moåi lônh vûåc cuaã cuöcå sönë g. Trûúác mötå cuöcå biïuí diïîn, mötå buöíi thuyïtë trònh baán haâng, möåt cuöåc àöië àêìu khoá khùn, banå hayä hònh dung viïîn caãnh cuãa noá mötå caách roä ranâ g, sinh àönå g, thûúnâ g xuyïn vaâ lùåp ài lùåp laåi. Àönì g thúiâ , cunä g nïn cöë gùnæ g taoå ra möåt “vunâ g bònh yïn” trong têm hönì àïí khi bûúác vaoâ tònh huöëng thêtå , banå seä khöng thêyë búä ngúä vaâ súå haiä . Baán cêìu naäo phaiã , vöën chi phöië tñnh saáng taoå vaâ ocá hònh dung, laâ taâi sanã quan tronå g nhêtë cuaã banå , khöng chó àöië vúái viïåc lêpå tuyïn ngön sûá mïånh caá nhên maâ coân àöëi vúiá viïcå aáp dunå g noá vaoâ thûåc tïë cuöåc söëng. Mötå söë cöng trònh gênì àêy trong lônh vûcå naây coá thïí kïí àïën nhû Lêåp trònh hoaá tiïmì thûcá , Lêåp trònh hoaá ngön ngûä naäo bö,å Caác hònh thûác thû gianä múiá vaâ Caác phûúng phaáp àöcå thoaiå .

1997 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANÂ H ÀATÅ Têët caã caác vêën àïì naây àïìu coá liïn quan àïnë viïåc giaãi thñch, chi tiïtë hoaá vaâ têpå húpå cacá nguyïn tùcæ khacá nhau cuaã quaá trònh saáng taåo lênì thûá nhêtë . Trong quaá trònh laänh àaoå baãn thên möåt caách coá hiïåu qua,ã cacá phûúng phapá hònh dung vaâ quyïtë têm thûcå hiïnå xuêtë hiïnå mötå caách tûå nhiïn tûâ nïnì taãng tû duy coá mucå àñch vaâ cacá nguyïn tùcæ àaä trúã thaânh tronå g têm trong cuöcå söëng cuãa möîi caá nhên. Nhûnä g kyä thuêåt naây rêët coá tacá duång trong viïcå viïtë laåi “kõch baãn” vaâ taiá lêåp trònh, trong viïcå lêpå ra caác baãn quyïtë têm ào.á Töi tin rùnç g nhûäng nguyïn tùæc chñnh cuaã moiå xaä höiå , moåi thúâi àaåi, moiå nïnì vùn minh, moåi tön giaoá cunä g nhû phûúng thûác ûná g duång vaoâ thûåc tïë cuöåc sönë g àïuì giöëng nhau, duâ àûúcå che àêåy dûúiá nhiïìu lúáp voã ngön tûâ khacá nhau – àaoå àûcá , kinh thaánh, thiïnì àõnh, hiïpå ûúác… – vaâ nhiïuì hònh thûác khacá nhau khi vênå dunå g trñ tûúãng tûúnå g vaâ nhênå thûcá . Nhûng nïuë cacá phûúng phapá nayâ trúã thanâ h mötå phênì cuaã Àaoå àûcá Nhên cacá h, tacá h khoiã cú súã cuaã tñnh cacá h vaâ caác nguyïn tùcæ , thò chuná g coá thïí àûúåc sûã dunå g khöng àuáng hoùåc bõ lamå dunå g àïí phuåc vuå cho caác troång têm khaác, àùcå biïtå laâ troång têm banã ngaä - lúiå ñch caá nhên. Hònh dung vaâ quyïtë têm thûcå hiïnå laâ cacá hònh thûcá cuaã lêpå trònh hoaá . Chuná g ta cênì traná h khöng àïí mònh rúi vaoâ viïcå lêpå trònh khöng phuâ húåp vúái troång têm, hay lêåp trònh dûåa vaoâ caác tronå g têm tiïìn baåc, tronå g têm baãn ngaä hoùåc caác troång têm khöng dûaå trïn nhûäng nguyïn tùcæ àuná g àùnæ . Trñ tûúnã g tûúång coá thïí àûúåc sûã duång àïí àatå àûúcå lúåi ñch thoaná g qua. Nhûng töi tin rùnç g, muöën sûã dunå g khaã nùng naây úã cêpë àöå cao hún, chuná g ta cêìn phaiã hoaâ húpå noá vúái lûúng têm àïí bûtá ra khoãi caiá töi cuãa mònh vaâ xêy dûång