Important Announcement
PubHTML5 Scheduled Server Maintenance on (GMT) Sunday, June 26th, 2:00 am - 8:00 am.
PubHTML5 site will be inoperative during the times indicated!

Home Explore 7 thoi quen de thanh dat - Stephen R.Covey

7 thoi quen de thanh dat - Stephen R.Covey

Published by Le Chi Huynh Thi, 2022-11-06 13:28:10

Description: 7 thoi quen de thanh dat - Stephen R.Covey

Search

Read the Text Version

50 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANÂ H ÀATÅ Tuy nhiïn, khöng phaiã têtë caã moiå sûå thay àöií mö thûcá àïuì coá xu hûúná g tñch cûcå . Chùnè g hanå nhû sûå thay àöií tûâ Àaoå àûcá tñnh cacá h sang Àaoå àûcá nhên cacá h àaä khiïnë chuná g ta ài chïcå h ra khoiã con àûúnâ g dênî àïnë thanâ h cöng vaâ hanå h phucá . Nhûng duâ sûå thay àöií mö thûcá diïnî ra theo hûúná g tñch cûcå hay tiïu cûcå , àuná g hay sai, nhanh hay chêmå , chuná g vênî coá nguönì göcë tûâ thaiá àöå vaâ hanâ h vi, tûâ möië quan hïå cuaã chuná g ta vúiá ngûúiâ khacá vaâ lamâ cho chuná g ta thay àöií nhênå thûcá . Töi nhúá mötå cêu chuyïnå nhoã vïì sûå thay àöií mö thûcá xayã ra trïn möåt chuyïën xe àiïnå ngêmì vaoâ möåt buöíi saná g chuã nhêåt. Luác ào,á moåi haânh khaách àang ngöìi im lùång – ngûúiâ àoåc baoá , ngûúiâ trêmì ngêm suy nghô, möåt vaâi ngûúiâ khacá thò tranh thuã chúpå mùtæ - trong bêuì khöng khñ thêtå yïn tônh. Röìi möåt ngûúiâ àanâ öng cunâ g cacá con bûúác lïn, ngay lêpå tûcá , sûå tônh lùång bõ phaá vúä. Ngûúiâ àanâ öng noå ngöìi xuöëng caånh töi, nhùmæ mùæt laiå nhû khöng coá chuyïnå gò xayã ra. Trong khi ào,á bonå treã tiïpë tucå kïu gaâo, neám caác àöì vêåt vaâo nhau vaâ thêmå chñ coân giêtå túâ baoá cuaã mötå hanâ h khacá h. Canã h tûúnå g thêtå khoá chõu. Tuy vêyå , ngûúâi àanâ öng ngöìi caånh töi vêîn khöng coá phaãn ûná g gò. Töi vaâ moåi ngûúâi trïn xe àïìu camã thêëy bûåc böåi, khöng thïí hiïíu nöií taåi sao ngûúâi àanâ öng naây laåi khöng coá hanâ h àönå g gò ngùn chùnå sûå quêyå phaá cuaã àaám tre.ã Cuöië cuâng, khi sûå kiïn nhênî vaâ chõu àûång àaä vûúåt quaá giúiá haån, töi quay sang noái vúái öng êyë : “Thûa öng, cacá con öng àang laâm phiïnì rêtë nhiïuì ngûúâi úã àêy. Öng coá thïí lamâ ún baoã chuná g giûä trêåt tûå àûúcå khöng?”. Ngûúâi àaân öng ngûúcá mùtæ nhòn lïn nhû thïí trêën tônh laåi vaâ noiá nheå nhaâng: “ÖÌ phaiã röiì , öng noái àuná g. Töi phaãi baoã chuná g im lùnå g múiá phaiã . Chuná g töi vûâa úã bïånh viïån ra,

7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THAN H ÀATÅ 51 núi meå chuáng vûâa mêtë cacá h àêy vaiâ tiïëng àöìng höì. Töi thò nhû ngûúâi mêtë höìn, vaâ chùcæ boån chuáng cuäng khöng coân biïtë gò nûaä ”. Banå coá thïí hònh dung lucá àoá töi caãm thêyë thïë naoâ khöng? Mö thûcá cuaã töi vïì sûå viïcå àoá nhanh choáng thay àöií . Töi nhòn sûå viïcå khaác ài vaâ vò vêåy, töi cuäng thay àöií suy nghô, caãm xuác vaâ haânh vi cuaã mònh. Sûå bûåc tûcá biïën mêtë . Mötå tònh camã thûúng xoát vaâ àöìng caãm tuön traâo. “Xin löiî ! Töi xin thaânh thêtå chia buönì ! Liïåu töi coá thïí giupá gò öng khöng?”, töi chên thanâ h noiá . Nhiïuì ngûúiâ cunä g traiã qua nhûnä g thay àöií mö thûcá tûúng tûå trong tû tûúnã g khi hoå gùpå khoá khùn hoùcå khi àamã nhênå vai troâ múiá trong gia àònh hoùcå trong cöng viïcå . Chuná g ta coá thïí boã ra hanâ g tuênì , hanâ g thaná g, thêmå chñ hanâ g nùm àïí reân luyïån Àaåo àûác nhên caách nhùmç mucå àñch thay àöií thaiá àöå vaâ hanâ h vi cuãa mònh nhûng chuná g ta laåi khöng tòm caách tiïpë cênå baãn chêët cuãa sûå thay àöíi, vöën xayã ra tûå nhiïn khi chuáng ta thay àöií caách nhòn sûå viïcå . Àiïìu nayâ chûáng toã nïëu muönë taoå ra nhûäng thay àöií nhoã trong cuöåc söëng, chuná g ta nïn têpå trung chuá yá àïnë thaiá àö,å hanâ h vi cuãa mònh. Nhûng nïëu muöën coá sûå thay àöíi lúán, coá yá nghôa vaâ mang tñnh àötå pha,á chuáng ta cênì phaiã xem xetá laiå nhûnä g mö thûcá cú baãn do mònh taoå ra. Theo lúiâ cuaã Thoreau: “Mötå nganâ nhatá buaá böí vaoâ canâ h laá khöng bùnç g möåt nhaát vaâo göëc rï”î . Chuáng ta chó coá thïí àatå àûúåc thanâ h tûåu lúán lao trong cuöåc sönë g nïuë chuá têm vaoâ thay àöií nhûnä g mö thûcá cú baãn – cöåi rïî cuaã thaiá àöå vaâ hanâ h vi.

52 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANÂ H ÀATÅ 5. NHÊNÅ THÛCÁ VAÂ TÑNH CACÁ H Khöng phaiã têtë caã cacá quaá trònh thay àöií mö thûcá àïuì diïnî ra ngay tûcá khùcæ nhû sûå thay àöií nhênå thûcá nhanh choná g cuaã töi trïn chuyïnë xe àiïnå ngêmì maâ töi àaä kï,í ngûúcå laiå , sûå thay àöií mö thûcá coá khi laâ mötå quaá trònh diïnî ra chêmå chapå , àêyì khoá khùn vaâ cênì phaiã àûúcå cên nhùcæ kyä lûúnä g nhû trong trûúnâ g húpå cuaã vúå chönì g töi àöië vúiá con mònh. Nhênå thûcá ban àêuì cuaã chuná g töi vïì con xuêtë phatá tûâ aãnh hûúnã g cuaã nhiïuì nùm tiïpë thu vaâ renâ luyïnå Àaåo àûác nhên cacá h. Àoá laâ möåt mö thûác àaä ùn sêu vaoâ quan niïmå cuãa caác bêcå cha meå vïì thanâ h cöng trong viïcå giaoá ducå con caiá cuäng nhû vïì thûúcá ào thaânh cöng cuaã con caiá : hoå muöën bao bocå con caiá , khöng hoanâ toanâ tin vaoâ khaã nùng thûcå sûå cuãa chuná g vaâ cho rùçng chuáng nïn tuên theo moåi quyïët àõnh cuaã mònh. Tuy nhiïn, chó khi chuáng ta thay àöíi nhûnä g mö thûác cú banã , thay àöií nhênå thûác thò chuáng ta múiá coá thïí taoå ra nhûnä g thay àöií mang tñnh àötå phaá cho banã thên vaâ hoanâ canã h cuaã mònh. Vò vêåy, àïí thay àöíi nhêån thûcá vïì con, chuná g töi bùæt àêuì thay àöíi mö thûác cú baãn - thay àöií chñnh tñnh cacá h cuaã chuná g töi. Vaâ möåt mö thûcá múiá ra àúâi trong quaá trònh nayâ . Mö thûcá khöng tacá h rúiâ khoiã tñnh cacá h. Trong banã thên cuãa mötå con ngûúiâ , tñnh cacá h vaâ nhênå thûác coá möië quan hïå höî tûúng: tñnh cacá h quyïët àõnh nhênå thûác vaâ nhênå thûác coá liïn quan mêtå thiïët àïën tñnh cacá h. Chuná g ta khöng thïí thay àöíi nhêån thûcá maâ khöng thay àöií tñnh cacá h vaâ ngûúcå laiå . Ngay caã trûúnâ g húpå thay àöií mö thûcá coá veã tûcá thúiâ cuaã töi vaoâ buöií saná g höm àoá trïn xe àiïnå ngêmì , thò viïcå thay àöií êyë cunä g laâ hïå quaã vaâ bõ giúiá hanå búiã tñnh cacá h cú banã cuaã töi.

7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANÂ H ÀATÅ 53 Coá thïí khöng phaãi ai cunä g cû xûã giöëng töi trïn chuyïën xe àiïnå ngêìm höm êëy. Töi tin chùcæ rùçng mötå vaâi ngûúiâ cuöëi cunâ g röìi cuäng hiïuí ra àûúcå hoaân caãnh cuãa cha con ngûúiâ àanâ öng noå, nhûng cunâ g lùmæ hoå chó caãm thêyë thûúng xotá chutá ñt maâ thöi. Laiå coá nhûnä g ngûúiâ nhayå camã hún, nhanh choáng nhêån ra banã chêtë cuaã vêën àï,ì àïën chia seã vaâ giuáp àúä ngûúâi àanâ öng noå trûúcá caã töi. Qua caác lêåp luêån trïn, chuáng ta caâng thêëy àûúåc sûác maånh cuãa caác mö thûác, vò chuáng taåo ra möåt lùng kñnh giuáp chuáng ta quan saát thïë giúái theo caách riïng cuãa möîi ngûúâi. Sûác maånh cuãa sûå thay àöíi mö thûác chñnh laâ sûác maånh chuã yïëu taåo ra sûå thay àöíi mang tñnh àöåt phaá, duâ àoá laâ sûå thay àöíi nhanh choáng hay laâ möåt quaá trònh diïîn ra tûâ tûâ vaâ thêån troång. 6. LÊYË NGUYÏN TÙCÆ LAMÂ TRUNG TÊM Àaåo àûác tñnh caách hònh thanâ h dûåa trïn khaiá niïmå cú banã vïì nhûäng nguyïn tùcæ chi phöië tñnh hiïåu quaã cuaã con ngûúâi. Àoá laâ caác quy luêtå tûå nhiïn töìn taiå , bêët biïën vaâ khöng cênì tranh caiä trong baãn chêtë con ngûúâi, cunä g giönë g nhû àõnh luêtå vanå vêtå hêpë dênî chùnè g hanå . Ngûúâi ta tòm thêëy yá tûúnã g vïì sûå töìn taiå vaâ aãnh hûúãng cuaã cacá nguyïn tùæc naây trong möåt cêu chuyïnå vïì sûå thay àöíi mö thûcá cuaã Frank Koch àùng trïn tapå chñ Proceedings cuaã Hocå viïån Haiã quên. Hai chiïcë taâu chiïnë àûúcå àiïuì àöång àïnë höî trúå mötå cuöåc têpå trênå daiâ ngayâ trïn biïní trong àiïuì kiïnå thúiâ tiïtë xêuë . Töi phucå vuå trïn chiïcë tauâ chó huy vaâ àûúcå giao nhiïmå vuå àûná g gacá trïn boong khi manâ àïm buöng xuönë g. Têmì nhòn hanå chïë vò sûúng muâ bao phuã nïn võ thuyïnì trûúnã g

54 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THAN H ÀATÅ cunä g úã laåi trïn boong taâu àïí theo doiä moiå hoaåt àönå g. Khöng lêu sau khi trúiâ töië , hoa tiïu manå phaiã baoá caoá : “Coá àömë saná g bïn phaiã muiä tauâ ”. “Àömë saná g canâ g gênì hay xa dênì so vúiá tauâ chuná g ta?”, thuyïnì trûúnã g hoiã laiå . “Thûa thuyïnì trûúnã g, canâ g gênì !”, hoa tiïu traã lúiâ vaâ àiïuì nayâ coá nghôa tauâ cuaã chuáng töi coá nguy cú va vaoâ mötå con taâu naoâ ào.á Võ thuyïnì trûúnã g ra lïnå h cho tñn hiïuå viïn: “Phatá tñn hiïuå cho con tauâ ào:á caã hai tauâ àang chayå hûúná g thùnè g vaoâ nhau, yïu cêuì hoå àöíi hûúáng 20 àöå”. Tñn hiïuå ngay lêpå tûcá àûúcå truyïnì ài, vaâ chuná g töi nhanh choná g nhênå àûúcå tñn hiïuå traã lúiâ cuaã chiïcë tauâ kia: “Yïu cêìu taâu caác öng àöíi hûúná g 20 àö”å . Thuyïnì trûúnã g ra lïnå h: “Truyïnì tñn hiïuå : Töi laâ thuyïnì trûúnã g, töi yïu cêuì tauâ cacá anh àöií hûúná g 20 àö”å . Bïn kia traã lúiâ : “Töi laâ binh nhò, töi àïì nghõ cacá öng phaiã àöíi hûúáng 20 àö!å ”. Àïnë lucá nayâ thò võ thuyïnì trûúnã g nöií cauá , öng hetá lïn: “Truyïnì tñn hiïuå : Chuná g töi laâ tauâ chiïnë . Cacá anh phaiã àöií hûúáng 20 àöå ngay lêåp tûác!”. Àenâ tñn hiïuå bïn kia nhêpë nhayá : “Töi laâ haiã àùng”. Thïë laâ chuná g töi buöcå phaiã àöií hûúná g. Sûå thay àöií mö thûcá cuãa võ thuyïìn trûúnã g, vaâ caã cuaã chuná g ta khi àocå baâi tûúâng thuêåt nayâ , khiïnë chuáng ta xem xeát tònh huönë g theo mötå quan àiïím hoaân toanâ khacá . Chuná g ta coá thïí thêyë rùnç g thûcå taiå àaä bõ thay thïë búiã nhêån

7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THAN H ÀATÅ 55 thûác haån chïë cuaã öng êëy – möåt thûåc taåi quan troång àöië vúiá chuáng ta trong viïåc hiïíu cuöåc sönë g hanâ g ngaây cuäng nhû àöëi vúái võ thuyïìn trûúnã g trong nhiïåm vuå àiïìu khiïín con tauâ giûaä sûúng mu.â Cacá nguyïn tùcæ cunä g giönë g nhû ngonå haiã àùng. Chuná g laâ nhûnä g quy luêtå tûå nhiïn phaiã àûúcå con ngûúiâ tuên thu.ã Cunä g nhû Cecil B. de Mille nhênå xetá vïì cacá nguyïn tùcæ trong böå phim nöií tiïnë g cuaã öng, “Mûúiâ àiïuì rùn cuaã Chuaá ” (The Ten Commandments), rùnç g: “Chuná g ta phaiã tuên theo cacá quy luêtå àaä àûúcå àùtå ra, nïuë chönë g laiå nhûnä g quy luêtå êyë , coá nghôa chuná g ta àang chönë g laiå chñnh mònh”. Trong khi möîi ngûúâi coá thïí nhòn vaâo cuöcå söëng cuãa baãn thên, vaâo cacá möië quan hïå qua laiå dûúái lùng kñnh cuaã mö thûcá hay “banã àö”ì - vönë hònh thanâ h tûâ kinh nghiïmå hay sûå quen thuöcå - thò nhûnä g “têëm banã àöì” nayâ laiå khöng phaiã laâ “lanä h thö”í maâ chó laâ nhûnä g “thûcå taiå chuã quan” diïnî taã “laänh thöí” maâ thöi. “Thûcå taiå khacá h quan” hay “lanä h thö”í bao gömì cacá nguyïn tùæc, quy luêåt tûå nhiïn chi phöië sûå phatá triïní vaâ hanå h phucá cuãa con ngûúâi. Àiïìu nayâ coá nghôa caác quy luêtå nayâ àaä hoaâ quyïån vaâo cêuë trucá cuãa moåi xaä höiå vùn minh trong suöët chiïìu daiâ lõch sûã vaâ laâ nguöìn göëc cuaã moåi gia àònh vaâ thïí chïë xaä höåi. Àöå chñnh xacá cuaã “têmë banã àöì” miïu taã “laänh thö”í khöng aãnh hûúnã g gò àïën sûå tönì taiå cuaã “lanä h thö”í . Nhû vêyå , sûå tönì taiå cuaã cacá nguyïn tùcæ , cacá quy luêtå tûå nhiïn nïu trïn àaä trúã nïn roä ranâ g àöië vúiá bêtë cûá ai coá suy nghô sêu sùcæ vaâ biïtë xem xetá cacá chu kyâ lõch sûã cuaã xaä höiå . Nhûnä g nguyïn tùcæ , quy luêtå nayâ thónh thoanã g laiå xuêtë hiïnå trong àúiâ sönë g. Tuyâ theo mûcá àöå nhênå thûcá vaâ thñch nghi

56 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANÂ H ÀATÅ cuaã con ngûúiâ , chuná g àûa hoå phatá triïní theo hûúná g tönì taiå vaâ öní àõnh, hoùcå àêyí hoå àïnë chöî tan raä vaâ diïtå vong. Nhûäng nguyïn tùcæ töi àang noiá àïën tuyïåt nhiïn khöng phaãi laâ nhûnä g àiïìu khoá hiïuí , bñ hiïmí , hay mang mauâ sùæc cuãa mötå tön giaoá àùcå biïtå naâo ào,á maâ laâ nhûäng àiïìu hiïín nhiïn àöëi vúái moiå tön giaáo, trong caác triïët lyá xaä höiå vaâ cacá hïå thöëng àaoå àûcá àaä coá tûâ lêu àúâi. Nhûäng nguyïn lyá hay quy luêtå tûå nhiïn naây gêìn nhû laâ möåt phêìn trong àiïuì kiïnå sönë g cuaã con ngûúiâ , cuaã yá thûác vaâ lûúng têm con ngûúâi. Chuná g gêìn nhû tönì taåi trong möiî caá nhên, khöng phuå thuöcå vaoâ àiïuì kiïån xaä höiå vaâ yá muöën chuã quan cuaã con ngûúâi, cho duâ chuáng coá thïí bõ vuâi dêåp hay laâm cho tï liïåt búãi nhûäng àiïìu kiïån bêët lúiå hay sûå phaãn khaná g naâo àoá. Vñ du,å khi töi noiá vïì nguyïn tùcæ cöng bùnç g thò seä nayã sinh ra khaiá niïmå cöng bùnç g vaâ cöng ly.á Dûúnâ g nhû treã con cunä g coá mötå yá thûcá bêmí sinh vïì sûå cöng bùnç g, cho duâ àûúcå renâ luyïnå trong àiïuì kiïnå ngûúcå laiå . Tuy coá mötå sûå khacá biïtå rêtë lúná giûaä àõnh nghôa vaâ viïcå thûcå hiïnå cöng bùnç g, nhûng nhênå thûcá vïì sûå cöng bùnç g laiå laâ mötå nhênå thûcá chung. Nguyïn tùcæ trung thûåc vaâ lûúng thiïnå taåo cú súã cho sûå tin cêåy - àiïìu cöët yïuë cho sûå húåp taác, phaát triïín bïìn vûnä g trong banã thên cuãa mötå con ngûúâi vaâ trong cacá möië quan hïå cuãa con ngûúâi vúái nhau. Mötå nguyïn tùæc nûäa laâ nhên quyïnì . Khaái niïmå cú banã trong Tuyïn ngön àöcå lêpå cuãa Hoa Kyâ àaä nïu roä giaá trõ cuaã nguyïn tùcæ nayâ : “Chuná g töi khùnè g àõnh mötå chên lyá hiïín nhiïn rùçng: moåi ngûúâi sinh ra àïuì bònh àùèng, rùçng taoå hoáa àaä ban cho hoå nhûnä g quyïnì têtë yïuë vaâ bêtë khaã xêm phamå , trong àoá coá quyïìn sönë g, quyïìn àûúåc tûå do vaâ mûu cêìu hanå h phucá ”.

7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANÂ H ÀATÅ 57 Ngoaâi ra coân coá möåt söë nguyïn tùæc khaác nhû: phuång sûå, hoùåc yá tûúnã g muöën cöëng hiïën, nguyïn tùcæ chêtë lûúnå g hay hoanâ haoã . Nguyïn tùcæ tiïmì nùng cho rùnç g chuná g ta laâ phöi thai coá thïí lúán lïn, phatá triïín, taoå ra ngayâ canâ g nhiïìu nguöìn lûåc. Gùæn liïnì vúái nguyïn tùæc tiïmì nùng laâ nguyïn tùæc phatá triïní – tûác laâ quaá trònh giaãi phoná g tiïmì nùng vaâ phatá triïín taâi nùng. Quaá trònh naây cunä g cênì àïnë caác nguyïn tùcæ nhû kiïn trò, böiì dûúäng vaâ khuyïnë khñch. Nguyïn tùcæ khöng phaiã laâ thûåc hanâ h, vò thûcå hanâ h laâ mötå hoatå àönå g àùcå trûng, mötå haânh àönå g cuå thïí. Thûcå hanâ h coá thïí thanâ h cöng trong trûúnâ g húpå nayâ nhûng chûa chùcæ àaä thanâ h cöng trong trûúnâ g húpå khacá , nhû viïcå cha meå khöng nhêët thiïët phaãi nuöi àûáa con thûá hai giönë g nhû cacá h nuöi àûaá con àêuì lonâ g. Nïuë thûcå haânh laâ viïcå laâm cuå thïí trong tûnâ g hoaân canã h thò nguyïn tùcæ laåi laâ chên lyá cú baãn, sêu sùæc vaâ coá tñnh phöí biïnë , coá thïí aáp duång cho tûnâ g caá nhên, gia àònh, töí chûcá ... Khi chên lyá thêm nhêpå vaoâ cacá thoiá quen, chuáng seä giupá con ngûúâi taåo ra khaã nùng thûcå haânh, xûã lyá hiïuå quaã caác vêën àïì khacá nhau trong cuöåc sönë g. Nguyïn tùcæ khöng phaiã laâ giaá trõ. Vñ du:å Mötå bùng cûúpá coá thïí chia nhau cacá giaá trõ (vêåt cûúpá àûúcå ) nhûng chuná g àaä phamå vaoâ cacá nguyïn tùcæ cú banã (vi phamå phapá luêtå ). Nguyïn tùæc laâ lanä h thö,í conâ giaá trõ laâ banã àöì. Khi chuná g ta xem tronå g cacá nguyïn tùcæ àuáng,– tûác hiïuí biïtë sûå vêtå àuná g vúái baãn chêët vöën coá cuãa noá – thò chuná g ta seä tòm ra chên lyá. Nguyïn tùcæ àõnh hûúáng cacá h ûáng xûã cuãa con ngûúâi. Chuáng coá giaá trõ lêu daâi, bïnì vûnä g vaâ laâ nhûnä g vêën àïì cú banã , hiïní nhiïn. Chuná g ta coá thïí nhanh choáng hiïuí àûúåc

58 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THAN H ÀATÅ tñnh hiïín nhiïn cuaã nguyïn tùæc nïëu xem xetá sûå vö lyá khi cöë gùnæ g àatå àûúåc thaânh cöng bùnç g cacá h lamâ ngûúcå laåi caác nguyïn tùcæ naây. Thêtå vö lyá nïëu chuáng ta coi sûå bêtë cöng, lûâa àaão, henâ ha,å vö duång, têìm thûúnâ g, hay suy àöìi laâ nïnì tanã g vûnä g chùcæ cho thanâ h cöng vaâ hanå h phucá lêu daiâ . Mùcå duâ ngûúiâ ta coá thïí tranh caäi vúiá nhau vïì caách àõnh nghôa, caách thïí hiïnå vaâ thûcå hiïnå caác nguyïn tùcæ naây, nhûng chuná g luön töìn taåi trong nhênå thûác cuãa hoå. Cacá “banã àö”ì hay mö thûcá cuaã chuná g ta canâ g gùnæ kïtë chùtå cheä vúiá cacá nguyïn tùcæ , quy luêtå nayâ bao nhiïu thò chuná g canâ g chñnh xacá vaâ coá hiïuå quaã bêyë nhiïu. Nhûnä g “banã àö”ì chñnh xacá seä coá anã h hûúnã g lêu daiâ àïnë sûå thanâ h àatå cuaã caá nhên vaâ duy trò cacá möië quan hïå bïnì vûnä g hún nhiïuì so vúiá nöî lûcå thay àöií thaiá àöå vaâ hanâ h vi cuaã chuná g ta. 7. NGUYÏN TÙCÆ THAY ÀÖIÍ VA PHATÁ TRIÏNÍ Súã dô thuyïët Àaåo àûcá nhên cacá h coá sûác löi cuönë maånh meä laâ do nhiïìu ngûúiâ cho rùnç g noá hûúáng dênî caách àatå àûúcå nhûnä g thaânh tûuå trong cuöcå sönë g nhû giauâ coá, thanâ h àaåt vaâ coá möië quan hïå khùng khñt vúiá nhûnä g ngûúâi xung quanh mötå cacá h nhanh choná g, dïî danâ g maâ khöng cênì phaiã traiã qua quaá trònh phênë àêuë hay trûúnã g thanâ h theo quy luêtå tûå nhiïn. Tuy nhiïn, àoá laâ möåt lyá thuyïtë khöng thûcå tï,ë aão tûúãng vaâ lûaâ döië . Duâng kyä xaão vaâ nhûnä g biïnå phaáp vöiå vanâ g àïí àaåt àûúåc thaânh cöng cunä g chùnè g khacá gò tòm nhaâ ngûúâi quen úã thanâ h phöë Chicago maâ laiå dunâ g têmë banã àöì cuaã thanâ h phöë Detroit. Theo Erich Fromm, mötå nhaâ phanã biïnå sùcæ saoã vïì nguyïn nhên vaâ kïët quaã cuaã lyá thuyïët Àaoå àûcá nhên caách thò:

7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANÂ H ÀATÅ 59 Höm nay, chuná g töi gùåp mötå ngûúiâ coá haânh vi giöëng nhû mötå ngûúiâ mayá , anh ta khöng biïtë vaâ khöng hiïuí mònh laâ ai. Con ngûúiâ duy nhêtë maâ anh ta biïtë àïnë chñnh laâ con ngûúâi maâ anh ta muönë àûúåc ngûúâi khacá nhòn nhêån, àoá laâ con ngûúiâ vúiá nhûnä g lúiâ ba hoa saáo rönî g thay thïë cho nhûnä g lúiâ chên thanâ h, nuå cûúiâ giaã taoå thay thïë cho tiïnë g cûúiâ trung thûcå , vaâ àiïuå böå thêtë vonå g thay thïë cho nöiî àau thûcå sû.å Coá thïí diïnî taã con ngûúiâ nayâ qua hai cêu sau: Mötå la,â anh ta coá nhûnä g khiïmë khuyïtë khöng thïí sûaã àûúcå vïì caá tñnh vaâ banã tñnh tûå nhiïn. Hai la,â anh ta cunä g chùnè g khacá gò hanâ g triïuå ngûúiâ khacá quanh ta. Cuöåc àúiâ con ngûúiâ luön phatá triïín theo möåt trònh tûå nhêtë àõnh. Mötå àûáa treã biïët lêtå , ngöiì , bo,â ài trûúcá khi biïtë chayå . Nhûng möîi bûúcá phaát triïín êëy àïìu quan tronå g vaâ phaãi diïnî tiïën theo trònh tûå thúiâ gian, khöng thïí boã qua mötå bûúcá naoâ ca.ã Àiïuì nayâ cunä g àuáng vúiá moiå giai àoanå cuaã cuöåc söëng, moiå caá nhên, gia àònh vaâ töí chûác cuäng nhû trong moåi lônh vûåc. Chuná g ta dïî danâ g biïtë vaâ chêpë nhênå chên lyá hay nguyïn tùcæ vïì quaá trònh cuaã cacá sûå vêtå trong thïë giúiá vêtå chêtë , nhûng àïí hiïuí àûúcå noá trong lônh vûcå tònh camã , trong möië quan hïå giûaä con ngûúiâ vúiá con ngûúiâ vaâ thêmå chñ, trong tñnh cacá h caá nhên laâ àiïuì khöng àún gianã . Ngay caã khi chuná g ta àaä hiïuí àûúcå no,á thò viïcå chêpë nhênå vaâ chung sönë g vúiá noá laiå conâ khoá khùn hún nûaä . Do vêyå , àöi khi chuná g ta muönë tòm mötå con àûúnâ g tùtæ , vúiá hy vonå g coá thïí boã qua mötå söë bûúcá quan tronå g nhùmç tiïtë kiïmå thúiâ gian vaâ cöng sûcá maâ vênî gùtå haiá àûúcå kïtë quaã mong muönë . Àiïuì gò seä xaãy ra khi chuáng ta cöë ài tùtæ , boã qua mötå söë giai àoaån cuãa quaá trònh tùng trûúãng vaâ phaát triïín tûå nhiïn?

60 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANÂ H ÀATÅ Nïuë banå chó laâ mötå ngûúâi chúi quênì vúåt haång trung bònh maâ laiå quyïtë àõnh chúi úã hanå g cao hún nhùçm gêy êën tûúång tötë hún, kïtë quaã seä laâ gò? Liïuå tinh thêìn lacå quan coá àuã àïí banå àaná h baiå mötå tay vúåt chuyïn nghiïpå hay khöng? Baån beâ cuaã baån seä nghô gò nïuë baån noái vúiá hoå rùçng banå coá thïí biïíu diïîn taiå nhaâ hatá lúná , trong khi baån chó múái hoåc chúi dûúng cêmì ? Cêu traã lúâi quaá roä raâng. Àún gianã laâ khöng thïí naoâ ài ngûúåc cacá quy luêåt tûå nhiïn, vaâ viïåc cöë tònh ài àûúnâ g tùtæ chó dêîn àïën nhûnä g kïët quaã àaná g thêët voång vaâ lamâ banå thïm nanã loâng. Trïn möåt chiïëc thang 10 bêcå , töi àang úã bêcå 2 vaâ muönë chuyïín lïn bêcå 5, viïåc àêuì tiïn töi phaãi lamâ laâ bûúcá lïn bêåc thang thûá ba àa.ä Nganå ngûä coá cêu: “Hanâ h trònh vanå dùmå bùtæ àêuì tûâ bûúcá chên àêuì tiïn” vaâ chuná g ta chó coá mötå cacá h an toaân nhêtë laâ bûúcá ài tûnâ g bûúác mötå maâ thöi. Nïëu baån khöng cho thêìy giaoá biïët trònh àöå cuãa baån àang úã mûác naâo – bùnç g caách àùtå cêu hoãi hay thuá nhêån sûác hocå têpå cuaã mònh – banå seä khöng thïí naoâ hocå khaá hún hay tiïën böå hún. Baån khöng thïí che giêuë maäi yïuë keám cuãa mònh, vò trûúcá sau gò cunä g bõ phaát hiïån. Cho nïn, thûâa nhêån noá chñnh laâ bûúcá àêìu tiïn àïí hoåc hoãi. Thoreau tûnâ g noiá rùnç g: “Trong quaá trònh phaát triïín, laâm sao coá thïí che giêëu nhûäng yïuë keám cuãa mònh khi chuáng ta luön phaãi sûã dunå g kiïnë thûác trong moiå luác?”. Töi nhúá coá lêìn hai cö gaiá treã, con cuaã möåt ngûúiâ banå , àïnë gùpå töi trong nûúác mùtæ gianâ giuåa, phaân naân vïì sûå haâ khùcæ vaâ thiïuë thöng camã cuaã cha mònh. Hai cö khöng damá múã miïång noiá vúái cha meå mònh trong khi hai cö laåi àang rêtë cêìn tònh yïu, sûå thöng camã vaâ lúâi khuyïn cuãa ho.å Töi noái chuyïnå vúái ngûúiâ cha vaâ nhênå thêëy öng ta rêët

7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANÂ H ÀATÅ 61 hiïuí vêën àïì àang xayã ra. Nhûng trong khi öng ta thûâa nhêån mònh noná g tñnh thò laåi chöëi boã tracá h nhiïmå vïì viïcå naây vaâ khöng chõu thûaâ nhênå laâ mûcá àöå phatá triïín caãm xucá cuãa öng conâ thêpë . Tñnh tûå aái khöng cho pheáp öng ta coá bûúác ài àêuì tiïn dêîn àïën sûå thay àöií . Àïí coá àûúåc möië quan hïå töët àepå vúái vú,å chönì g, con caiá , baån beâ hay caác àöìng sû,å chuáng ta phaiã hoåc caách lùæng nghe. Àïí lùæng nghe, chuáng ta cêìn àïën cacá mûác àöå camã xuác khaác nhau nhû: kiïn trò, cúiã múã vaâ toã yá thöng caãm. Àêy laâ nhûnä g phêím chêët bêcå cao cuãa tñnh cacá h. Seä dïî danâ g hún nhiïìu khi ngûúiâ ta haânh àönå g úã mûcá àöå caãm xuác thêpë vaâ àûa ra lúâi khuyïn úã mûcá àöå cao. Mûác àöå tiïnë böå cuaã mötå ngûúiâ trong cacá lônh vûcå nhû chúi tennis hay dûúng cêìm laâ àiïìu rêtë dïî nhênå thêëy, vò quaá trònh àoá khöng thïí coá sûå giaã taåo. Nhûng mûác àöå phatá triïní tñnh cacá h vaâ caãm xuác thò khöng dïî nhênå ra. Chuáng ta coá thïí “àoná g kõch” vúái ngûúâi laå, vúái àöìng sûå, hay vúái ai àoá trong möåt khoanã g thúiâ gian ngùæn, hoùåc thêåm chñ cuäng coá thïí tûå lûaâ döië banã thên. Nhûng theo töi, trong thêm têm, chuná g ta biïtë roä con ngûúiâ thêtå cuaã mònh vaâ cunä g seä bõ nhûäng ngûúâi thûúâng xuyïn tiïëp xucá , lamâ viïåc vúái chuná g ta phaát hiïån ra. Viïåc cöë gùnæ g ài àûúnâ g tùtæ trong quaá trònh phaát triïín tûå nhiïn thûúnâ g dêîn àïën mötå söë hêåu quaã trong thïë giúiá kinh doanh. Nhiïuì nhaâ quanã lyá doanh nghiïpå tòm cacá h “mua” mötå thûá vùn hoáa múái vïì caiã tiïnë nùng suêët lao àönå g, chêtë lûúnå g, tinh thênì lamâ viïcå vaâ cacá h phucå vuå khacá h hanâ g bùnç g caác baâi diïnî vùn huâng hönì , luyïnå têpå caách cûúiâ , vaâ nhûäng sûå can thiïpå bïn ngoaiâ khacá , hoùcå qua viïcå sapá nhêpå , mua laåi, hay thêu tomá cöng ty. Thïë nhûng, hoå laiå xem nheå bêuì khöng khñ thiïuë tin cêåy phaát sinh tûâ nhûnä g hoatå àönå g àoá.

62 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THAN H ÀATÅ Khi thêtë baiå , hoå laiå tòm kiïmë cacá phûúng phapá khacá trong Àaåo àûác nhên cacá h maâ hoå tin rùçng seä mang laåi thaânh cöng. Tuy nhiïn, hoå luön xem nheå vaâ vi phamå caác nguyïn tùcæ vaâ quy trònh tûå nhiïn, vönë laâ cú súã àïí xêy dûnå g mötå nïìn vùn hoáa coá àöå tin cêåy cao. Nhiïuì nùm trûúcá , banã thên töi cunä g tûnâ g vi phamå nguyïn tùcæ nayâ trong lênì sinh nhêtå lênì thûá ba cuaã con gaiá töi. Höm àoá, töi vïì nhaâ vaâ nhòn thêëy con beá àang àûáng trong gocá phoâng khacá h, ngang nganå h giûä chùtå cacá goái quaâ tùnå g, khöng cho nhûnä g àûaá treã khacá cunâ g chúi. Àiïuì àêuì tiïn töi àïí yá laâ coá nhiïìu phuå huynh trong phoâng àang chûná g kiïnë hanâ h àönå g ñch kyã cuaã con mònh. Töi camã thêyë mêtë mùtå vúiá cacá phuå huynh khacá vaâ töi biïtë hoå àang mong àúåi àiïuì gò úã töi. Khöng khñ trong phonâ g thêtå sûå cùng thùnè g. Nhûnä g àûaá treã khacá chayå quanh con töi, àoiâ àûúcå chúi cacá tùnå g phêmí , conâ con beá thò cûúng quyïtë khöng chõu. Töi thêmì nghô: “Chùcæ chùnæ mònh phaiã dayå cho con beá biïtë chia se.ã Giaá trõ sûå chia seã laâ mötå trong nhûnä g àiïuì cú banã nhêtë maâ mònh coi tronå g”. Do ào,á àêuì tiïn töi thûã àûa ra mötå yïu cêuì thêtå nheå nhanâ g: “Con gaiá cûng cuaã bö,ë cho cacá banå chúi chung àöì chúi cacá banå tùnå g con nhe?á ”. “Khöng!”, con beá traã lúiâ thùnè g thûnâ g. Tiïpë theo, töi chuyïní sang cacá h khuyïn noá kemâ theo mötå ñt lyá luênå : “Nayâ con, nïuë con chia àöì chúi vúiá cacá banå , lênì sau khi con àïnë nhaâ banå , cacá banå cunä g seä chia àöì chúi vúiá con”. Möåt lênì nûäa, con beá lùåp laåi cêu traã lúiâ cuä. Töi trúã nïn húi luná g tuná g, vò roä raâng con beá khöng hïì nghe töi. Cacá h thûá ba, töi àûa ra mötå àiïuì kiïnå àïí “höië lö”å

7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANÂ H ÀATÅ 63 no:á “Con aâ, nïëu con chia seã àöì chúi vúiá banå , böë seä coá mötå moná quaâ thêtå àùcå biïtå daânh cho con. Böë seä tùnå g con keåo cao su”. “Con khöng thñch keoå cao su!”, con beá thetá lïn. Àïnë nûúcá nayâ thò töi nöií cauá thêtå sû.å Töi dunâ g àïnë biïnå phapá uy hiïpë vaâ àe doaå no:á “Nïuë con khöng chõu cho cacá banå chúi cunâ g, böë seä phatå con mötå trênå ”. “Con khöng súå!”, con beá gaoâ to, “Têët caã quaâ tùnå g laâ cuãa con. Con khöng muönë chia cho ai ca!ã ”. Cuöië cunâ g, töi phaiã dunâ g àïnë sûcá manå h. Töi giêtå lêyë vaiâ moná àöì chúi trïn tay con beá vaâ àûa cho bonå tre:ã “Àêy, cacá chauá chúi ài!”. Coá thïí cö con gaiá nhoã cuaã töi cênì coá kinh nghiïåm súã hûäu àöì vêåt trûúác khi noá coá thïí cho ngûúiâ khacá mûúån. (Trong thûåc tïë, nïuë chuáng ta khöng súã hûäu möåt vêtå naâo àoá thò liïuå chuná g ta coá thêtå sûå cho ngûúâi khacá mûúnå hay khöng?). Con beá cêìn töi vúái tû cacá h laâ möåt ngûúiâ cha coá àöå chñn chùæn cao hún vïì camã xucá àïí daåy cho noá àiïìu naây. Nhûng lucá ào,á töi coi tronå g yá nghô cuaã caác bêåc phuå huynh àang àûáng xung quanh vïì cacá h xûã sûå cuaã töi hún sûå trûúãng thaânh vaâ phatá triïní cuãa con cuäng nhû hún möëi quan hïå giûäa hai cha con töi. Àún giaãn laâ töi cho rùnç g mònh lamâ nhû vêåy laâ àuáng vaâ hanâ h àönå g cuãa con beá laâ sai. Con beá phaiã chia àöì chúi cho cacá banå . Coá leä theo thang ào cuaã riïng töi, töi àang úã mûcá àöå camã xucá thêpë vò töi khöng thïí cho con lonâ g kiïn nhênî hay sûå thöng camã . Do ào,á töi àaä kyâ vonå g con gaiá mònh úã mûcá cao hún - àoá laâ noá seä cho cacá banå àöì chúi. Àïí cöë gùnæ g buâ àùpæ nhûnä g yïuë kemá cuaã banã thên, töi àaä “mûúnå ” sûcá manå h tûâ uy

64 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANÂ H ÀATÅ quyïnì cuaã mötå ngûúiâ cha àïí epá buöcå con lamâ theo yá mònh. Nhûng vay mûúån sûác maånh laåi laâ minh chûáng cuãa sûå yïëu keám, búãi noá gia tùng tñnh phuå thuöåc vaâo caác yïëu töë bïn ngoaâi, buöåc ngûúâi khaác phaãi nhûúång böå, laâm caån kiïåt sûå phaát triïín cuãa lyá trñ àöåc lêåp, sûå trûúãng thaânh vaâ tñnh kyã luêåt cuãa caã baãn thên vaâ ngûúâi xung quanh. Vaâ cuöëi cuâng noá seä taåo ra sûå yïëu keám trong möëi quan hïå, sûå súå haäi thay thïë cho sûå húåp taác, vaâ caã hai bïn seä trúã nïn tuây tiïån vaâ thuã thïë vúái nhau. Vaâ àiïìu gò seä xayã ra khi sûcá manå h bõ vay mûúån – sûcá maånh vêtå chêtë , àõa võ, uy quyïìn, sûå tñn nhiïmå , biïíu tûúnå g, hònh daáng bïì ngoaiâ , thaânh tñch quaá khû…á – thay àöií hay khöng àûúcå duy trò nûaä ? Nïuë töi chñn chùnæ hún, töi àaä dûåa vaoâ sûác maånh nöiå taåi cuaã mònh – sûå hiïuí biïët cuãa banã thên vïì sûå chia seã, vïì sûå trûúnã g thanâ h, tònh yïu thûúng vaâ sûå chùm socá – vaâ cho phepá àûaá con gaái beá nhoã cuaã mònh àûúcå tûå do lûåa chonå coá muönë chia seã hay khöng. Coá thïí sau khi cöë gùnæ g lyá giaiã vúiá con be,á töi nïn chuyïní sûå chuá yá cuaã mêyë àûaá treã vaoâ cacá troâ chúi lyá thuá khacá nhùmç trutá boã moiå sûcá epá têm lyá khoiã con be.á Mötå khi treã con coá àûúcå camã giacá súã hûuä thûcå sû,å chuná g seä tûå nguyïnå chia seã àöì chúi cho nhau maâ khöng mötå chutá àùnæ ào. Tûâ ào,á töi nghiïåm ra rùçng coá nhûäng luác treã con cêìn àûúåc daåy baoã nhûng coá nhûäng lucá cuäng nïn àïí chuáng tûå suy xetá . Khi möëi quan hïå cuãa chuáng ta vúiá boån treã trúã nïn cùng thùnè g trong möåt bêuì khöng khñ àêyì xucá camã thò viïåc cöë daåy baão chuáng thûúâng bõ xem nhû laâ mötå sûå trûâng trõ hay phanã bacá . Nhûng nïëu chuná g ta keoá àûáa treã ra mötå gocá kñn àaoá , kiïn nhêîn lùæng nghe vaâ noái chuyïnå vúái noá thò coá leä

7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANÂ H ÀATÅ 65 seä mang laiå kïtë quaã tötë hún. Trong cêu chuyïån kïí trïn, töi àaä khöng àuã chñn chùnæ vïì mùåt tònh camã , thiïëu sûå nhênî naiå vaâ kiïmì chïë àïí coá thïí lamâ àûúcå àiïuì ào.á Coá leä yá thûác súã hûuä nïn àûúåc daåy döî trûúác yá thûác chia seã. Trong quan hïå hön nhên vaâ gia àònh, nhiïuì ngûúiâ àaä cho ài mötå cacá h mayá mocá hay tûâ chöië chia seã vò hoå chûa bao giúâ traãi qua kinh nghiïmå àûúcå laâm chuã baãn thên hay hiïuí àuná g vïì giaá trõ baãn thên. Àïí giupá con em chuná g ta trûúnã g thanâ h, chuná g ta cêìn phaãi àuã kiïn nhêîn giaãng daåy chuáng yá thûcá súã hûuä vaâ giaá trõ cuãa viïcå chia se.ã Ngoaiâ ra, banã thên chuná g ta cunä g phaiã lamâ gûúng cho chuná g. 8. NHÒN NHÊNÅ VÊNË ÀÏÌ Ngûúiâ ta thûúnâ g bõ cuönë hutá vaoâ nhûnä g chuyïnå tötë àepå cuaã cacá caá nhên, gia àònh vaâ töí chûcá sönë g dûaå trïn nhûnä g nguyïn tùcæ vûnä g chùcæ . Hoå ngûúnä g möå nhûnä g caá nhên coá sûcá manå h, chñn chùnæ , nhûnä g gia àònh biïtë àumâ bocå , àoanâ kïtë , nhûnä g töí chûcá coá nïnì vùn hoaá àönì g têm hiïpå lûcå . Vaâ thûúnâ g thò hoå muönë biïtë ngay mö thûcá cú banã cuaã nhûnä g caá nhên, têpå thï,í töí chûcá àoá bùnç g cacá cêu hoiã nhû: “Lamâ thïë naoâ anh thûcå hiïnå àûúcå àiïuì ào?á Hayä cho töi biïtë phûúng phapá cuaã anh?”, cunä g coá nghôa la:â “Hayä hûúná g dênî töi cacá h giaiã quyïtë vênë àïì nhanh nhêtë cuaã anh àïí töi coá thïí giaiã quyïtë nhûnä g vûúná g mùcæ töi àang gùpå phaiã ”. Hoå cöë gùnæ g hocå têpå vaâ apá dunå g nhûäng kyä nùng naây. Trong möåt thúâi gian ngùnæ , chuná g dûúâng nhû coá hiïåu qua.ã Tuy nhiïn, àiïuì àoá chùnè g khaác naâo viïcå sûã dunå g thuöëc aspirin hoùåc cao daná àïí chûaä nhûäng cún àau thùtæ tûác thúiâ maâ khöng thïí naâo triïtå tiïu àûúåc cùn bïånh kinh niïn àïí röìi cuöëi cuâng caác triïuå chûáng cêpë tñnh múái seä xuêtë hiïån. Vò vêyå ,

66 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANÂ H ÀATÅ canâ g têpå trung vaoâ nhûnä g vêën àïì vaâ cún àau cêpë tñnh bao nhiïu thò chuná g canâ g gopá phênì lamâ cho cùn bïnå h kinh niïn thïm trêmì tronå g bêëy nhiïu. Àiïìu naây coá nghôa laâ coá vênë àïì trong cacá h nhòn nhênå vênë àïì cuaã chuáng ta. Chuná g ta hayä xem laiå lênì nûäa mötå söë àiïmí cênì lûu yá àaä àûúcå nïu ra úã chûúng nayâ vaâ tacá àönå g cuãa tû duy Àaoå àûcá nhên caách. “Töi tham dûå hïtë khoaá àaoâ taåo naây àïën khoáa huêën luyïån khaác vïì quanã trõ hiïåu quaã. Töi cöë àöëi xûã tötë vaâ taåo möië quan hïå thên tònh vúiá nhên viïn cuãa mònh, kyâ voång vaoâ nùng lûåc cuãa hoå nhûng töi khöng thêyë ai trung thaânh vúiá mònh ca.ã Töi nghô nïuë töi bõ öëm nùçm nhaâ möåt ngaây, hoå seä tha höì maâ taná gêîu vúiá nhau suötë buöií . Taiå sao töi khöng thïí renâ luyïnå hoå biïtë lamâ viïcå mötå caách tûå giaác vaâ coá tinh thênì traách nhiïmå - hay tòm àûúcå ngûúâi coá nhûäng àûcá tñnh àoá?” Thuyïtë Àaoå àûcá nhên caách dayå rùnç g töi coá thïí aáp duång möåt söë hanâ h àöång quyïët liïåt hún nhû chêën chónh laåi cöng viïåc hay siïët chùåt kyã luêåt - nhûnä g viïcå coá thïí laâm cho cacá nhên viïn cuaã töi trúã nïn nïì nïpë hún vaâ haiâ lonâ g vúiá nhûnä g gò hoå àang co.á Hoùåc töi coá thïí tòm kiïmë cacá chûúng trònh huêën luyïnå xêy dûnå g àönå g cú lamâ viïcå àïí giuáp nhên viïn coá tracá h nhiïmå hún, thêåm chñ coá thïí sa thaiã nhên viïn cuä vaâ tuyïní nhên viïn múái coá khaã nùng laâm viïåc tötë hún. Nhûng, vúái nhûnä g nhên viïn thiïëu trung thaânh nayâ thò liïuå hoå coá hiïuí nhûnä g àiïìu töi lamâ laâ vò quyïìn lúåi cuaã hoå hay khöng? Hoå coá caãm thêyë töi àang àöëi xûã vúái hoå nhû vúái nhûnä g cöî maáy khöng? Coá phaãi töi àaánh giaá hoå nhû thïë laâ hoaân toaân àuáng? Cuäng coá thïí chñnh caách nhòn nhêån cuaã töi àöëi vúái nhên viïn laiå coá vênë àïì.

7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANÂ H ÀATÅ 67 “Coá quaá nhiïìu viïåc phaiã lamâ nhûng thúiâ gian khöng bao giúâ àuã caã. Töi caãm thêëy apá lûåc àeâ nùnå g vaâ bûcá böië suötë ngayâ , suöët tuêìn. Töi dûå cacá höiå thaão vïì quanã trõ thúâi gian hiïåu quaã vaâ àaä thûã aáp duång nûãa taá phûúng phapá hoaåch àõnh thúiâ gian khaác nhau, nhûng vênî khöng camã thêyë mònh àang söëng mötå cuöåc sönë g hanå h phucá , hûäu ñch vaâ yïn bònh nhû mong muöën.” Thuyïtë Àaåo àûác nhên caách nhùcæ töi phaiã chuêní bõ sùné àiïìu gò àoá àïnë tûâ bïn ngoaiâ - möåt trúå lyá hoacå h àõnh chiïnë lûúåc kinh doanh múiá hay möåt cuöåc höiå thaão chùnè g hanå - coá thïí giuáp töi giaãi toãa caác aáp lûåc nayâ möåt caách hiïuå quaã hún. Nhûng liïuå nhûäng hiïuå suêtë àoá coá phaiã laâ cêu traã lúiâ khöng? Liïåu lamâ àûúåc nhiïuì viïcå hún trong khoanã g thúâi gian ngùæn hún coá àem laåi nhûnä g thay àöií thêåt sûå khöng, hay chó canâ g àêíy töi àïnë viïcå phanã ûáng laiå nhûäng con ngûúâi, nhûäng tònh huönë g coá veã nhû àang kiïmí soaát cuöåc sönë g cuãa töi? Phaãi chùng coá àiïìu gò khaác töi cêìn phaãi xem xetá thêuë àaoá hún, cùn banã hún – chùnè g hanå nhû mötå mö thûác naâo àoá trong töi coá aãnh hûúnã g àïnë caách töi nhòn nhêån thúâi gian, cuöcå sönë g vaâ banã chêtë cuaã chñnh mònh? “Cuöcå hön nhên cuaã töi trúã nïn nhaåt nheäo. Chuáng töi khöng mêu thuêîn hay luåc àuåc gò vúái nhau ca,ã nhûng khöng coân yïu nhau nûäa. Duâ àaä nhúâ àïën Trung têm tû vêën hön nhên gia àònh vaâ thûcå hiïnå mötå söë caách, chuáng töi vênî khöng thïí nhoám lïn ngonå lûaã nönì g êmë maâ caã hai tûnâ g coá.” Thuyïtë Àaoå àûcá nhên cacá h macá h baoã töi rùnç g chùcæ phaiã coá vaiâ cuönë sacá h hay vaiâ cuöcå thaoã luênå múiá giupá töi böcå bacå h nhûnä g têm sûå àïí vúå töi coá thïí hiïuí töi hún. Nhûng cunä g coá khaã nùng chuná g khöng giupá àûúcå gò, vaâ chó khi yïu ngûúiâ khacá thò töi múiá coá àûúcå tònh camã mònh àang tòm kiïmë .

68 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANÂ H ÀATÅ Nhûng liïåu vúå töi coá phaiã laâ nguyïn nhên thêåt sûå cuãa vênë àïì khöng? Liïuå coá phaiã töi àang chùm chùm vaoâ cacá nhûúåc àiïím cuãa vúå mònh vaâ biïën cuöcå sönë g gia àònh thanâ h ra khöí súã nhû thïë nayâ ? Liïåu töi coá àang àùtå ra möåt mö thûác cú baãn naâo àoá vïì vúå mònh, vïì cuöåc hön nhên, vïì mötå tònh yïu thûåc sûå àïí röìi cuöcå söëng gia àònh mònh bõ noá chi phöië quaá nhiïuì ? Banå coá nhênå ra mö thûác Àaoå àûcá nhên cacá h coá anã h hûúãng quan troång nhû thïë naoâ àïën caách chuáng ta nhòn nhênå vaâ giaãi quyïtë vênë àïì khöng? Duâ coá nhêån ra hay khöng thò cunä g coá nhiïìu ngûúiâ aão tûúnã g vïì nhûnä g hûaá heån saoá röîng cuaã thuyïët Àaåo àûác nhên caách. Töi tûâng ài àïën nhiïuì núi, laâm viïåc vúiá nhiïìu töí chûác, gùpå gúä nhiïuì ngûúiâ vaâ phaát hiïån ra rùnç g, caác nhaâ quaãn lyá coá têmì nhòn chiïnë lûúåc lêu daiâ thûúnâ g chaná cacá diïîn giaã chó biïtë taác àönå g têm lyá vaâ khñch lïå ngûúâi khaác bùnç g nhûnä g cêu chuyïnå vö võ mang tñnh giaiã trñ. Àiïuì hoå cênì laâ giaá trõ thûcå chêtë bïn trong – möåt quaá trònh – hún laâ liïìu thuöëc aspirin hay cao daná . Mong muönë chuã yïuë cuãa hoå laâ giaãi quyïtë caác vêën àïì nan giaãi vaâ têåp trung vaâo cacá nguyïn tùæc coá thïí àem laåi hiïåu quaã lêu daâi. 9. NÊNG CAO TRÒNH ÀÖÅ TÛ DUY Theo Albert Einstein, “Chuáng ta khöng thïí giaãi quyïët àûúåc vêën àïì quan troång maâ chuáng ta àûúng àêuì bùçng trònh àöå tû duy giöëng nhû khi chuáng ta gêy ra nhûnä g vêën àïì àoá”. Thêtå vêyå , khi quan satá sûå vêtå xung quanh vaâ xem xetá laiå chñnh banã thên mònh, chuáng ta seä nhênå ra rùnç g nhûnä g vênë àïì nayã sinh khi sönë g vaâ cû xûã theo quan àiïím Àaåo àûác nhên cacá h laâ nhûäng vênë àïì cú baãn, coá chiïìu sêu vaâ khöng thïí

7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANÂ H ÀATÅ 69 àûúåc giaiã quyïët úã mûác àöå tû duy húâi húåt nhû khi chuná g múiá phatá sinh. Chuáng ta cêìn coá mötå trònh àöå tû duy múái sêu sùcæ hún – mötå mö thûác dûaå trïn cacá nguyïn tùcæ miïu taã chñnh xaác phaåm truâ con ngûúiâ vaâ caác möëi quan hïå qua laiå coá hiïuå quaã – àïí giaiã quyïët chuná g. Trònh àöå tû duy múiá chñnh laâ vênë àïì maâ cuönë saách 7 Thoái Quen Àïí Thaânh Àaåt àïì cêpå àïnë . Àêy laâ quan àiïmí “bùtæ àêìu tûâ bïn trong” - lêyë nguyïn tùcæ lamâ trung têm vaâ lêyë tñnh caách con ngûúiâ lamâ nïnì tanã g - nhùmç mang laiå sûå thanâ h àatå cuaã caá nhên vaâ sûå thanâ h cöng trong möëi quan hïå giûaä cacá caá nhên vúái nhau. Quan àiïím “bùtæ àêuì tûâ bïn trong” chuá tronå g yá thûác bùtæ àêìu tûâ banã ngaä vaâ quan troång hún, bùæt àêìu tûâ phêìn cötë loiä cuãa banã nga:ä nhûnä g mö thûcá , tñnh cacá h vaâ àöång cú cuãa con ngûúâi. Quan àiïím nayâ cho rùnç g nïëu muönë coá mötå cuöcå hön nhên hanå h phucá , banå hayä laâ ngûúiâ taoå ra cacá mùtå tñch cûcå vaâ biïtë boã qua nhûäng chuyïån khöng vui. Nïëu muöën con mònh ngoan ngoaän hún, àaná g yïu hún, baån hayä laâ bêcå cha meå hiïíu vaâ thöng caãm vúái chuná g, kiïn àõnh hún vaâ yïu quyá chuáng hún. Nïëu muöën coá àûúcå quyïnì tûå chuã hún trong cöng viïåc thò baån hayä laâ mötå nhên viïn coá tracá h nhiïmå hún, biïtë giuáp àúä àöìng nghiïpå vaâ cönë g hiïën nhiïuì hún. Nïuë muönë àûúcå ngûúiâ khaác tin cêyå , banå haäy laâ ngûúiâ àaná g tin cêåy. Nïuë muönë coá àûúåc caiá thûá yïëu laâ taiâ nùng àûúcå thûaâ nhêån, thò trûúác hïët, baån hayä têåp trung vaoâ caiá chñnh yïëu - tñnh cacá h cuaã banå . Quan àiïmí “bùæt àêìu tûâ bïn trong” cho rùçng nïn àùtå Thanâ h tñch caá nhên lïn trïn Thanâ h tñch têpå thïí, rùnç g hûaá vaâ nïn giûä lúiâ hûáa vúái chñnh mònh trûúác khi hûáa vaâ giûä lúiâ hûáa vúái ngûúiâ khacá . Theo quan àiïmí naây, seä laâ vö ñch nïuë chuáng ta muönë coá nhên caách trûúcá khi coá tñnh cacá h, muönë caiã

70 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANÂ H ÀATÅ thiïnå caác möëi quan hïå trûúác khi hoaân thiïån banã thên. “Bùæt àêuì tûâ bïn trong” laâ möåt quaá trònh àöíi múái liïn tucå dûåa trïn cacá quy luêåt tûå nhiïn chi phöië sûå trûúãng thaânh vaâ tiïnë böå cuaã con ngûúiâ . Noá phaát triïín theo àûúâng xoùæn öëc, nêng cao cacá h söëng àöåc lêpå , coá tracá h nhiïåm vaâ phuå thuöcå lênî nhau coá hiïuå qua.ã Töi coá cú höiå lamâ viïcå vúiá nhiïuì ngûúiâ khaác nhau - coá ngûúiâ rêët tuyïtå vúâi, coá ngûúiâ rêtë taâi nùng, coá ngûúâi mong muöën sûå thanâ h àaåt vaâ haånh phuác, coá ngûúâi àang ài tòm haånh phuác, coá ngûúiâ àang khiïnë ngûúiâ khacá àau khöí - nhûng töi chûa bao giúâ thêëy coá giaãi phaáp naoâ , coá niïìm haånh phucá , sûå thanâ h cöng naoâ tönì taåi lêu daiâ dûåa trïn quan àiïmí “bùæt àêìu tûâ bïn ngoaâi”. Quan àiïmí “bùæt àêuì tûâ bïn ngoaâi” thûúâng mang laåi nhûnä g kïtë quaã tiïu cûcå trong thaiá àöå vaâ caách cû xûã cuãa nhiïuì ngûúiâ . Hoå thûúâng caãm thêëy mònh laâ ngûúâi khöng coá hanå h phucá , laâ nanå nhên vaâ bêtë lûcå ; hoå chó têpå trung vaoâ nhûúcå àiïím cuãa ngûúiâ khacá vaâ luön cho rùnç g hoanâ canã h khoá khùn, tònh tranå g trò trïå maâ mònh phaãi chõu àûnå g thuöåc vïì tracá h nhiïåm cuaã ai ào.á Chuná g ta coá thïí nhòn thêyë roä nhêtë úã nhûäng cùpå vúå chöìng khöng coá hanå h phuác, àoá laâ vò caã hai khöng biïët chêpë nhêån nhau, ngûúâi naây muönë ngûúâi kia phaiã thay àöií , ngûúâi naây kïí töåi ngûúiâ kia, ngûúiâ kia tòm caách sûãa àöií tñnh nïët cuãa ngûúâi naây… Àoá laâ möåt möëi quan hïå thiïuë tin cêyå lênî nhau. Cacá thanâ h viïn trong gia àònh chuná g töi àaä tûnâ g sönë g úã ba àõa àiïmí “noná g bonã g” nhêtë trïn traiá àêtë - Nam Phi, Israel, vaâ Ireland - vaâ töi tin rùnç g nguönì göcë cuaã cacá vênë àïì àang diïnî ra úã ba núi khacá nhau nayâ chñnh laâ sûå thönë g trõ cuaã mö thûcá xaä höiå “bùtæ àêuì tûâ bïn ngoaiâ ”. Cacá bïn liïn quan àïuì

7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THAN H ÀATÅ 71 tin rùnç g “vênë àï”ì nùmç úã “bïn ngoaiâ ” vaâ nïuë “ho”å (tûcá phña bïn kia) chõu “sûaã àöií ” theo khuön phepá hay àötå nhiïn “bõ loaiå ” khoiã cönå g àönì g thò “vênë àï”ì seä àûúcå giaiã quyïtë . Quan àiïmí “bùtæ àêìu tûâ bïn trong” laâ sûå thay àöií mö thûcá quan tronå g àöëi vúiá hêìu hïtë moiå ngûúiâ , phêìn lúná laâ do aãnh hûúnã g manå h meä tûâ mö thûcá xaä höiå hiïnå hanâ h cuaã Àaoå àûcá nhên caách. Nhûng theo kinh nghiïmå cuãa riïng töi – ruát ra tûâ nhûäng chuyïån caá nhên cuäng nhû khi laâm viïcå vúái hanâ g nganâ ngûúiâ khaác – vaâ bùçng sûå nghiïn cûáu sêu sùæc vïì nhûnä g caá nhên vaâ hònh thaái xaä höåi àaä thaânh cöng trong lõch sûã, töi tin rùnç g nhiïìu nguyïn tùcæ thïí hiïån trong 7 Thoái quen nayâ àaä tûnâ g ùn sêu trong möiî con ngûúiâ chuáng ta, trong lûúng têm vaâ yá thûcá xaä höåi cuaã chuná g ta. Àïí nhêån ra vaâ phatá triïín chuáng, àïí aáp duång chuáng vaâo viïåc giaiã quyïët cacá möëi quan têm sêu sùcæ nhêtë cuaã loaiâ ngûúiâ , chuná g ta cênì phaiã tû duy khacá ài, phaiã chuyïní nhûnä g mö thûcá cuä thanâ h nhûnä g mö thûcá múiá , sêu sùcæ hún - mö thûcá “bùtæ àêuì tûâ bïn trong”. Chuáng ta khöng àûúcå dûâng cuöåc thamá hiïím, vò muåc àñch cuaã chuná g ta laâ ài àïën núi chuná g ta àaä xuêtë phatá àïí khaám phaá noá mötå lêìn nûaä . (T.S. Eliot)

72 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANÂ H ÀATÅ Hònh 3

TÖNÍ G QUAN VÏÌ “7 THOÁI QUEN” “Möiî ngûúiâ thïí hiïnå mònh qua nhûnä g viïcå thûúnâ g lamâ . Thïë nïn, sûå xuêtë sùæc cuãa mötå con ngûúiâ khöng phaiã laâ úã hanâ h àönå g, maâ laâ thoiá quen.” - Aristotle Vïì cú banã , tñnh cacá h cuaã chuná g ta laâ mötå böå phênå cuaã thoiá quen. Nganå ngûä coá cêu: “Gieo suy nghô, gùåt haânh àönå g; gieo hanâ h àönå g, gùåt thoái quen; gieo thoiá quen, gùtå tñnh cacá h; gieo tñnh cacá h, gùtå söë phênå ”. Coá thïí noiá , thoiá quen laâ khuön mêuî nhêtë quaná , àöi khi vö thûcá , thïí hiïnå tñnh cacá h cuaã chuná g ta mötå cacá h thûúnâ g xuyïn, hanâ g ngayâ vaâ quyïtë àõnh tñnh hiïuå quaã hay khöng hiïuå quaã trong moiå hoatå àönå g, taoå nïn sûcá manå h bïn trong cuaã chuná g ta. Horace Mann, mötå nhaâ sû phamå vô àaiå tûnâ g noiá : “Thoiá quen cunä g giönë g nhû dêy thûnâ g. Hanâ g ngayâ chuná g ta bïnå tûnâ g súiå nhoã vaâ bïnå canâ g nhiïuì thò súiå dêy thûnâ g canâ g khoá àûtá ”. Banã thên töi khöng àönì g yá vúiá phênì cuöië cuaã cêu noiá nayâ . Töi cho rùnç g noá coá thïí bõ àûtá , cunä g nhû thoiá quen laâ thûá coá thïí hocå vaâ cunä g coá thïí tûâ bo,ã nhûng viïcå àoá àoiâ hoiã phaiã coá mötå quaá trònh vaâ mötå quyïtë têm cao.

74 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANÂ H ÀATÅ Nhûäng ai tûnâ g theo doiä haânh trònh àöí böå cuãa con ngûúâi tûâ tauâ Apollo 11 lïn mùtå trùng röiì trúã vïì traiá àêët chùcæ hùèn àïuì sûnä g súâ trûúác sûå kiïnå lõch sûã nayâ . Hoå seä thöët lïn “Thêtå laâ phi thûúnâ g!” hay “Khöng thïí tin àûúcå !”. Thïë nhûng, nhûnä g ngön tûâ àoá vêîn chûa àuã àïí diïnî taã nhûäng giêy phutá àaná g ghi nhúá ào.á Àïí coá àûúcå thanâ h cöng vô àaiå êyë , caác nhaâ du haânh vuä truå àaä phaãi vûútå qua sûcá huát cûåc lúán cuãa traiá àêtë . Nùng lûúnå g boã ra trong vaâi phutá àêìu tiïn khi con tauâ rúiâ khoãi bïå phoáng vaâ trong nhûnä g dùmå àêìu tiïn cuãa cuöcå haânh trònh coân nhiïuì hún töíng söë nùng lûúnå g àûúåc dunâ g trong nhiïuì ngayâ sau àoá àïí thûåc hiïån cuöåc haânh trònh daiâ nûãa triïåu dùåm. Thoái quen cunä g vêåy, noá coá sûác huát rêtë lúán - lúán hún nhiïìu so vúiá nhûnä g gò chuná g ta coá thïí nhênå thêyë . Mötå chutá yá chñ hay mötå vaâi thay àöíi trong cuöcå söëng chûa àuã àïí xoáa boã nhûnä g thoiá quen àaä ùn sêu vaoâ banã thên nhû: sûå thiïuë quyïët têm, thiïëu kiïn nhêîn, tñnh kiïu ngaåo vaâ ñch ky.ã Moiå sûå “cêët caánh” àïuì cênì möåt nöî lûåc phi thûúnâ g. Chó cênì vûútå qua àûúcå sûác huát cuaã thoái quen, sûå tûå do cuaã chuáng ta seä àûúcå àêyí lïn möåt têmì cao múiá . Cuäng nhû caác nguönì nùng lûúång tûå nhiïn khaác, sûcá hutá cuãa tronå g lûåc coá thïí coá lúåi hoùåc coá haiå . Lûåc huát cuãa tronå g lûcå coá thïí canã trúã con ngûúâi àïën vúiá vuä truå àêyì bñ êín nhûng cunä g chñnh noá laiå coá khaã nùng liïn kïët thïë giúái nayâ thaânh mötå thïí thöëng nhêët, vaâ giûä traái àêtë nùçm àuáng quyä àaoå , taoå ra mötå trêåt tûå nhêtë àõnh trong vuä tru.å Thoái quen cunä g vêåy. Àoá laâ mötå lûåc huát rêët lúná , nïëu biïët sûã duång möåt cacá h hiïuå qua,ã chuáng ta coá thïí dunâ g noá àïí taåo sûå gùæn kïët vaâ trêåt tûå cêìn thiïët nhùçm mang laåi thanâ h cöng trong cuöcå sönë g cuaã chuná g ta.

7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANÂ H ÀATÅ 75 1. “THOIÁ QUEN” LAÂ GÒ? Trong phaåm vi cuönë saách nayâ , chuná g ta xem thoái quen laâ giao àiïím cuãa tri thûcá , kyä nùng vaâ khatá vonå g. Trong ào,á tri thûcá laâ möåt mö thûác lyá thuyïtë , tûác lamâ gò vaâ taiå sao; kyä nùng laâ lamâ nhû thïë naoâ ; conâ khaát voång laâ àöång cú, laâ yá muönë haânh àönå g. Muönë taoå möåt thoái quen trong cuöåc sönë g, chuáng ta cêìn phaiã coá caã ba yïëu töë nayâ . Quan hïå cuãa chuáng ta vúái caác àöìng nghiïåp, vúå/chöìng, con caái khöng mêëy töët àeåp coá thïí laâ vò chuáng ta coá thoái quen aáp àùåt yá kiïën cuãa mònh maâ khöng bao giúâ thûåc sûå lùæng nghe hoå. Nhûng duâ biïët cêìn phaãi lùæng nghe ngûúâi khaác ài nûäa, coá kyä nùng lùæng nghe ài nûäa thò töi cuäng cêìn coá mong muöën giao tiïëp thûåc sûå, nïëu khöng, töi cuäng khöng thïí reân luyïån àûúåc thoái quen naây. Vò vêåy, àïí xêy dûång àûúåc möåt thoái quen cêìn phaãi coá caã ba yïëu töë: tri thûác - kyä nùng - khaát voång. Sûå thay àöií cuãa hiïnå tûúnå g/baãn chêët laâ möåt quaá trònh ài lïn. Baãn chêët lamâ thay àöíi hiïån tûúnå g, vaâ ngûúcå laåi, hiïnå tûúnå g cunä g coá thïí laâm thay àöíi baãn chêtë . Chuná g ta phatá triïní theo mötå àûúnâ g xoùæn öcë . Nhúâ coá tri thûác, kyä nùng vaâ khatá voång, chuná g ta coá thïí phaá boã àûúåc nhûäng mö thûcá cuä - vöën laâ chöî dûaå giaã taåo trong nhiïuì nùm qua - àïí àatå àûúåc cacá bûúác tiïën múái cuaã banã thên vaâ trong möië quan hïå vúiá ngûúiâ khacá .

76 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANÂ H ÀATÅ Tri thûác (lamâ gò, taiå sao) Kyä nùng THOIÁ QUEN (lamâ nhû thïë naoâ ) Khatá vonå g (muönë lamâ gò) NHÛNÄ G THOÁI QUEN HIÏUÅ QUAÃ Caác nguyïn tùcæ vaâ mö hònh ûáng xûã àûúåc lônh höåi Àöi khi, sûå thay àöíi laâ möåt quaá trònh àêìy gian truên, nhûng noá àûúcå thucá àêyí búiã möåt mucå àñch cao caã hún, búãi mong muöën hy sinh caái hiïnå taiå àïí àaåt àûúcå thanâ h tûåu lúán trong tûúng lai vaâ noá mang laåi hanå h phucá - mucå tiïu àïí chuáng ta töìn taiå . Haånh phuác coá thïí àûúåc àõnh nghôa laâ kïtë quaã cuaã khatá vonå g vaâ khaã nùng hy sinh hiïnå taiå cho nhûnä g àiïuì töët àeåp trong tûúng lai.

7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANÂ H ÀATÅ 77 2. TÑNH LIÏN TUCÅ CUAÃ QUAÁ TRÒNH TRÛÚNÃ G THANÂ H Bayã thoiá quen khöng phaiã laâ mötå têpå húpå cacá cöng thûcá têm lyá rúiâ raåc, chùpæ vaá maâ àoá laâ phûúng phaáp tiïëp cênå tõnh tiïën, liïn tuåc vaâ àûúåc kïtë húåp chùtå cheä nhiïuì mùtå trong viïcå nêng cao tñnh hiïåu quaã cuaã tûâng caá nhên, cuaã caác möëi quan hï.å Kïtë húåp haiâ hoaâ vúái nhûnä g quy luêåt phatá triïní tûå nhiïn, 7 thoiá quen giupá chuáng ta liïn tucå tiïën lïn trong cacá bûúác cuaã quaá trònh trûúnã g thanâ h, tûâ phuå thuöcå sang àöcå lêpå röìi àïën tûúng hö.î Khi bùæt àêìu cuöcå söëng, möîi chuáng ta àïìu laâ mötå àûáa treã sú sinh, hoanâ toanâ phuå thuöåc vaoâ cha meå (hoùcå ngûúiâ àúä àêìu). Àûúåc dayå dö,î nuöi dûúnä g vaâ nêng àú,ä theo nùm thaáng, chuná g ta trúã nïn cûáng caáp hún, àöåc lêpå hún - vïì thïí chêët, tinh thêìn vaâ caã vïì taiâ chñnh - cho àïën khi chuná g ta coá thïí tûå chùm socá banã thên mònh vaâ trúã thanâ h mötå con ngûúiâ tûå chu,ã tûå lûåc. Caâng trûúãng thaânh, chuná g ta caâng nhênå thûcá àûúåc rùçng moåi sûå vêåt trïn àúâi àïìu tacá àönå g qua laåi lêîn nhau, rùnç g coá mötå hïå sinh thaái chi phöëi caã tûå nhiïn vaâ xaä höåi. Chuáng ta phaát hiïnå ra rùnç g viïåc nêng mònh lïn möåt têmì cao múiá phuå thuöåc rêtë nhiïuì vaoâ möëi quan hïå vúiá nhûnä g ngûúâi xung quanh - nghôa laâ cuöåc söëng cuãa con ngûúiâ luön coá sûå tûúng hö.î Nhòn töní g thï,í sûå phatá triïní cuãa con ngûúâi tûâ thúâi thú êëu àïën khi trûúãng thaânh laâ phuâ húåp vúái quy luêåt tûå nhiïn. Tuy nhiïn, coá nhiïuì chiïìu hûúáng phaát triïní . Chùèng hanå , sûå trûúnã g thaânh vïì thïí chêtë khöng nhêët thiïët ài liïnì vúiá trûúãng thanâ h vïì tònh caãm hay trñ tuïå. Mùtå khacá , mötå ngûúiâ chêåm phaát triïní vïì thïí chêët khöng hùnè laâ keám trûúnã g thanâ h vïì mùtå trñ tuïå hay tònh camã .

78 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANÂ H ÀATÅ Trïn con àûúâng phatá triïní liïn tuåc cuaã sûå trûúnã g thanâ h, phuå thuöcå laâ mö thûcá thuöcå vïì ngûúâi khacá - anh chùm soác töi, anh àïën hoùcå khöng àïën vúái töi, töi traách anh vïì hêåu quaã xaãy ra… Coân àöåc lêåp múiá chñnh laâ mö thûác cuaã töi - töi coá thïí laâm viïåc naây, töi chõu traách nhiïmå , töi biïtë tûå lûåc, töi coá quyïnì lûaå chonå … Nhûng, tûúng thuöcå laâ mö thûcá thuöcå vïì chuáng ta - chuná g ta coá thïí cunâ g lamâ viïåc, chuná g ta coá thïí húpå taác vúái nhau, chuáng ta coá thïí kïët húåp taâi nùng vaâ nùng lûcå laåi àïí cuâng lamâ nhûnä g viïcå lúán hún. Ngûúiâ phuå thuöcå dûaå vaâo ngûúâi khaác àïí àaåt àiïìu mònh muönë . Ngûúiâ àöcå lêpå luön coá àûúåc caiá mònh muönë bùnç g chñnh nöî lûcå cuaã banã thên. Conâ Ngûúiâ tûúng thuöcå thò biïtë kïtë húpå nöî lûcå cuaã mònh vúái nhûäng nöî lûcå cuaã ngûúâi khaác àïí àaåt thanâ h cöng lúán nhêët. Nïuë bõ phuå thuöåc vïì thïí chêët, chùnè g hanå bõ baiå liïåt hay têåt nguyïnì , töi seä phaiã cêìn àïën sûå giuáp àúä cuaã ngûúâi khaác. Nïuë bõ phuå thuöåc vïì tònh camã , töi seä cênì àïën nhênå xeát cuãa ngûúiâ khacá àïí camã thêëy mònh coá giaá trõ vaâ an têm. Nïëu laâ ngûúâi phuå thuöåc vïì trñ tuï,å töi seä phaãi nhúâ ngûúâi khacá suy nghô höå moåi vêën àïì trong cuöcå sönë g. Ngûúcå laiå , nïëu laâ möåt ngûúâi àöcå lêpå , vïì mùtå thïí chêët, töi coá thïí tûå mònh lamâ lêëy moåi viïåc; vïì trñ tuï,å töi coá thïí tûå suy nghô, tû duy mötå cacá h saná g taoå , coá ocá phên tñch vaâ sùpæ xïëp cunä g nhû trònh bayâ yá kiïnë cuãa mònh mötå cacá h dïî hiïíu; vïì tònh caãm, töi seä tûå laâm chuã banã thên, camã nhênå àûúcå chñnh mònh vaâ seä khöng bõ chi phöië búãi cêu hoãi töi coá àûúåc ngûúiâ khacá yïu mïnë hay àöië xûã tötë khöng. Coá thïí dïî danâ g nhênå thêëy rùnç g ngûúâi coá tñnh àöåc lêpå toã ra chñn chùæn hún nhiïuì so vúái ngûúiâ coá tñnh phuå thuöåc.

7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANÂ H ÀATÅ 79 Renâ luyïån àûúåc tñnh àöcå lêåp laâ möåt thanâ h cöng lúná nhûng àoá khöng phaiã laâ têtë ca.ã Hiïnå nay, tñnh àöåc lêåp àang laâ mö thûcá àûúcå xaä höiå àïì cao. Hêuì hïtë saách, baáo viïët vïì cacá h sönë g àïuì suâng baái tñnh àöcå lêåp - nhû thïí giao tiïëp, laâm viïcå nhomá , hay húåp taác àïìu kemá giaá trõ hún. Hoå xem tñnh àöcå lêpå nhû mucå tiïu töië thûúnå g maâ moåi caá nhên vaâ xaä höåi cênì hûúáng túiá . Nhûng thûcå chêët, viïcå nhênë maånh tñnh àöåc lêåp phênì nhiïìu xuêtë phatá tûâ phanã ûná g trûúcá sûå phuå thuöcå , nhû mötå cacá h chönë g àöëi viïåc kiïím soaát, chi phöëi vaâ khönë g chïë cuaã ngûúâi khaác àöëi vúái chuáng ta. Nhiïìu ngûúâi hiïuí khöng thêuë àaoá vïì khaiá niïmå tûúng thuöcå , thûúnâ g liïn tûúãng, thêåm chñ àönì g nhêët noá vúiá sûå phuå thuöcå . Vò vêyå , chuáng ta thêyë coá nhûnä g ngûúâi nhên danh àöåc lêpå , giaãi phoáng con ngûúiâ , nhûng thûåc chêtë laâ vò ñch kyã caá nhên, tû lúiå maâ ly hön, boã rúi con caái vaâ lanã g traná h moiå tracá h nhiïåm xaä höiå . Phanã ûná g úã nhûnä g ngûúâi coá tham vonå g thoaát khoãi sûå goâ boá - àïí “tûå khùnè g àõnh mònh” vaâ “laâm nhûnä g viïåc mònh muönë ” - thûúnâ g böåc löå nhiïìu sûå phuå thuöcå cú baãn. Trong khi cöë gùnæ g àatå àûúåc mucå tiïu, hoå laåi böåc löå nhiïuì àiïím yïëu: àïí nhûnä g sûå kiïån nùmç ngoaâi khaã nùng kiïmí soaát cuãa banã thên chi phöië . Têtë nhiïn, chuáng ta cênì phaiã thay àöií hoaân caãnh. Thïë nhûng, phuå thuöcå laåi laâ mötå vêën àïì thuöcå vïì quaá trònh trûúãng thanâ h cuaã tûnâ g caá nhên maâ ñt liïn quan àïnë hoanâ canã h. Ngay caã trong hoanâ canã h thuênå lúiå hún thò sûå phuå thuöcå vênî thûúnâ g àûúåc duy trò. Tuy nhiïn, noá coá thïí àûúåc giaiã phoná g bùnç g sûå àöcå lêpå thêtå sûå trong tñnh caách chuná g ta, khiïnë cho chuná g ta coá thïm sûcá maånh àïí chuã àöång

80 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANÂ H ÀATÅ haânh àönå g hún laâ bõ àönå g àöië pho.á Àoá laâ mötå mucå tiïu tötë àepå nhûng khöng phaiã laâ mucå tiïu töëi thûúnå g cuaã möåt cuöcå sönë g thanâ h àatå . Tû duy àöåc lêåp àún thuênì khöng thïí phuâ húpå vúái thûåc taiå coá tñnh tûúng thuöcå . Nhûnä g ngûúâi coá tñnh àöcå lêpå maâ khöng àuã trûúãng thanâ h àïí suy nghô vaâ hanâ h àönå g mötå cacá h tûúng thuöcå thò hoå chó coá thïí laâ nhûnä g caá nhên tötë , chûá khöng thïí laâ nhûnä g nhaâ laänh àaoå hay àöìng àöiå tötë . Vò hoå khöng xuêtë thên tûâ mö thûcá cuaã sûå tûúng thuöcå cênì thiïtë cho sûå thaânh cöng trong cacá möië quan hïå hön nhên, gia àònh, töí chûác. Vïì baãn chêët, cuöåc söëng coá tñnh tûúng thuöåc cao nïn viïåc tòm caách àaåt àûúåc hiïåu quaã töëi àa bùçng tñnh àöåc lêåp thò chùèng khaác naâo tòm caách chúi quêìn vúåt bùçng chiïëc gêåy àaánh gön - nghôa laâ phûúng phaáp khöng thñch húåp vúái thûåc tiïîn. Tñnh tûúng thuöcå laâ mötå khaiá niïmå chñn chùæn vaâ tiïnë böå hún nhiïuì so vúái tñnh àöcå lêåp. Nïuë tûúng thuöåc vïì thïí chêtë , duâ laâ ngûúiâ tûå lûcå vaâ coá khaã nùng, chuná g ta cuäng seä liïn kïët sûác maånh àïí coá àûúcå kïët quaã tötë hún trong cöng viïåc. Nïëu tûúng thuöåc vïì tònh camã , duâ nhênå ra yá nghôa cuaã banã thên, chuáng ta cuäng cêìn chia seã tònh camã vúiá ngûúâi khaác. Nïëu tûúng thuöåc vïì trñ tuï,å chuáng ta seä biïët kïët húpå nhûäng yá tûúãng tuyïåt vúâi nhêtë cuaã ngûúiâ khaác vúiá nhûnä g yá tûúãng cuaã riïng mònh. Do àoá, nïëu coá tñnh tûúng thuöcå , chuná g ta seä coá cú höiå àïí chia seã banã thên mònh vúái ngûúâi khacá mötå caách sêu sùæc vaâ coá yá nghôa, seä tiïëp cênå àûúåc caác nguönì lûåc vaâ tiïmì nùng lúná lao cuãa nhûnä g ngûúiâ xung quanh. Chó coá nhûäng ngûúâi sönë g àöcå lêpå múiá reân luyïnå àûúåc

7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THAN H ÀATÅ 81 tñnh tûúng thuöcå . Ngûúiâ phuå thuöcå thûúâng khöng coá àûúcå nhûnä g möëi quan hïå tûúng thuöåc vò hoå khöng thïí liïn kïtë vúiá ngûúiâ khacá trong khi chûa àuã khaã nùng lamâ chuã banã thên. Àoá cunä g laâ lyá do vò sao cacá thoiá quen 1, 2, 3 trong caác chûúng tiïpë theo laiå xoay quanh vênë àïì lamâ chuã banã thên. Nhúâ caác thoái quen nayâ , ngûúiâ ta coá thïí chuyïní tûâ phuå thuöcå sang àöåc lêåp trûúác khi coá thïí coá àûúåc tñnh tûúng thuöcå . Chuáng laâ nhûnä g thanâ h tñch caá nhên - cöët loiä cuaã sûå phatá triïín tñnh cacá h - vaâ thanâ h tñch caá nhên seä dêîn àïën thanâ h tñch têpå thïí. Cunä g nhû gieo hatå röiì múái thu hoacå h àûúåc, baån khöng thïí àaão ngûúcå quaá trònh nayâ . Àoá laâ möåt quaá trònh “bùtæ àêìu tûâ bïn trong”. Khi thêtå sûå àöcå lêåp, baån seä coá nïnì taãng vûäng chùcæ cho tñnh tûúng thuöcå , coá mötå tñnh cacá h cú baãn giupá banå àatå àûúcå nhûnä g “thanâ h tñch têpå thï”í theo àõnh hûúná g nhên caách khi lamâ viïåc nhoám, húpå taác, giao tiïpë xaä höiå … àûúcå nïu trong caác thoái quen 4, 5, 6. Nhûng àiïìu naây khöng coá nghôa laâ baån phaãi reân luyïån caác thoái quen 1, 2, 3 möåt caách hoaân haão trûúác khi têåp luyïån caác thoái quen 4, 5, 6. Nùæm àûúåc sûå liïn tuåc cuãa caác thoái quen seä giuáp baån laâm chuã àûúåc sûå phaát triïín cuãa mònh möåt caách hûäu hiïåu. Baån coá thïí luyïån têåp cuâng möåt luác caã 6 thoái quen. Laâ möåt phênì cuãa thïë giúiá tûúng thuöcå , haâng ngaây, chuáng ta vêîn giao tiïëp vúiá thïë giúiá ào.á Tuy nhiïn, cacá vêën àïì nöíi cöåm úã àoá coá thïí dïî daâng laâm lu múâ nhûäng thoái quen hònh thanâ h nïn tñnh caách. Hiïíu àûúåc taác àönå g cuaã baãn thên àïën cacá möië quan hïå coá tñnh tûúng thuöåc giupá banå têåp trung nöî lûåc theo àuná g trònh tûå vaâ phuâ húpå vúiá cacá quy luêtå phatá triïín tûå nhiïn.

82 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANÂ H ÀATÅ Thoái quen thûá baãy laâ thoiá quen cuaã sûå àöíi múái - möåt sûå àöíi múiá thûúnâ g xuyïn vaâ coá tñnh cên àöëi bönë chiïuì - göìm ba chiïuì khöng gian vaâ chiïuì conâ laåi laâ thúiâ gian - cuãa cuöcå sönë g. Noá xoay quanh vaâ bao hamâ têtë caã cacá thoiá quen khacá . Àoá laâ thoái quen hoaân thiïån khöng ngûâng, taåo ra möåt quaá trònh phatá triïní theo àûúâng xoùnæ öcë àïí nêng baån lïn mötå trònh àöå hiïuí biïët múiá vaâ sönë g theo tûnâ g thoiá quen khi baån nhòn nhêån noá úã goác àöå cao hún. Biïuí àöì dûúiá àêy laâ sûå thïí hiïnå bùnç g hònh anã h theo trònh tûå vaâ tñnh tûúng thuöcå cuaã 7 thoiá quen. Noá seä àûúcå sûã dunå g xuyïn suötë cuönë sacá h nayâ , khi chuná g ta khaoã satá caã hai khña canå h: möië quan hïå coá trònh tûå giûaä cacá thoiá quen vaâ sûå kïtë húpå vênå àönå g cuaã chuná g. Khi liïn kïtë vúiá nhau, 7 thoiá quen seä taoå ra àûúcå nhûnä g hònh thûcá múiá cuaã nhau vaâ lamâ tùng giaá trõ cho nhau. Möiî khaiá niïmå hay möiî thoiá quen seä àûúcå trònh bayâ roä ranâ g trong nhûnä g phênì tiïpë theo. Tûúng thuöåc 7 Reân giuäa baãn thên Lùnæ g nghe vaâ Àönì g têm thêuë hiïuí hiïåp lûcå lênî nhau 5 THANÂ H TÑCH 6 TÊPÅ THÏÍ Tû duy cuâng thùæng 4 Àöåc lêåp Ûu tiïn 3 cho àiïuì quan tronå g nhêtë 1 THAÂNH TÑCH 2 Luön CAÁ NHÊN Bùtæ àêìu chuã àöång tûâ muåc tiïu àaä àûúcå xaác àõnh Phuå thuöåc MÖ THÛÁC 7 THOIÁ QUEN

7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANÂ H ÀATÅ 83 3. ÀÕNH NGHÔA VÏÌ TÑNH HIÏUÅ QUAÃ Bayã thoiá quen chuáng ta seä àïì cêåp trong cuöën saách nayâ laâ nhûäng thoái quen cuãa sûå thanâ h àaåt, búiã vò chuná g àûúcå xêy dûnå g dûåa trïn caác nguyïn tùcæ , mang laåi cho chuná g ta nhûnä g lúiå ñch töëi àa vaâ lêu daâi. Chuáng trúã thanâ h nïìn tanã g cuãa tñnh cacá h con ngûúiâ , taoå nïn möåt trung têm cung cêëp nhûnä g “têëm baãn àöì” chñnh xaác. Àöìng thúâi, nhûnä g thoiá quen nayâ laâ cú súã àïí möîi caá nhên coá thïí tûå giaãi quyïtë caác vêën àïì cuãa mònh möåt cacá h hiïåu quaã, têån duång töëi àa caác cú höiå , khöng ngûâng hocå têpå cuäng nhû kïët húåp àûúåc cacá nguyïn tùæc khaác trong quaá trònh phaát triïín cuaã mònh. Bayã Thoiá quen àïí thanâ h àatå cunä g àûúåc xêy dûnå g dûåa trïn mö thûcá cuaã tñnh hiïåu quaã, phuâ húpå vúiá möåt quy luêtå tûå nhiïn, möåt nguyïn tùcæ töi goåi laâ sûå cên bùnç g P/PC. Àïí dïî daâng hiïuí àûúåc nguyïn tùcæ nayâ , chuáng ta coá thïí liïn hïå vúiá cêu chuyïån nguå ngön Ngönî g àeã trûná g vaâng cuaã Aesop. Mötå baác nöng dên ngheâo mötå höm phaát hiïnå mötå quaã trûná g bùçng vaâng lêëp laánh trong öí con ngönî g cuãa mònh. Lucá àêuì , öng nghô ai àoá muönë chúi khùm öng. Nhûng khi nhùtå lêyë quaã trûná g àõnh neám ài, öng àaä kõp nghô laiå . Quaã trûáng àuná g laâ bùnç g vanâ g thêåt! Ngûúâi nöng dên khöng thïí tin nöií vaâo vêån may lúná àang àïën vúái mònh. Cûá möiî ngayâ tröi qua, ngay sau khi thûcá dêyå , öng laiå chayå böí àïnë öí ngönî g vaâ thu àûúcå mötå quaã trûná g vanâ g. Chùnè g mêyë chöcë , bacá nöng dên trúã nïn giauâ co.á Tuy nhiïn, canâ g giauâ thò lonâ g tham cuaã öng canâ g lúná , öng khöng conâ àuã kiïn nhênî àïí chúâ tûnâ g ngayâ tröi qua nûaä . Öng quyïtë àõnh giïtë chïtë con ngönî g àïí lêyë têtë caã söë trûná g trong bunå g noá. Nhûng khi öng möí buång con ngöîng ra thò bïn trong trönë g rönî g, tuyïtå nhiïn khöng coá quaã trûná g

84 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANÂ H ÀATÅ vaâng naoâ . Va,â àiïuì töìi tïå hún nûaä laâ tûâ àoá vïì sau öng khöng conâ lêëy àûúcå quaã trûáng vanâ g naâo nûäa vò àaä giïët chïtë con ngönî g röiì . ÊÍn àùçng sau cêu chuyïnå nguå ngön naây laâ mötå quy luêtå tûå nhiïn, mötå nguyïn tùæc - möåt àõnh nghôa cú banã vïì tñnh hiïuå quaã. Nhiïuì ngûúiâ nhòn hiïåu quaã tûâ mö thûác “quaã trûáng vaâng”: Canâ g sanã xuêtë , canâ g thu lúåi nhuêån thò hiïuå quaã àaåt àûúåc canâ g cao. Cêu chuyïnå nguå ngön trïn cho thêyë tñnh hiïuå quaã phuå thuöcå vaoâ hai yïuë tö:ë sanã phêmí (cacá quaã trûná g vanâ g) vaâ phûúng tiïnå /nùng lûcå (con ngönî g) àïí sanã xuêtë ra sanã phêmí ào.á Nïuë baån chonå kiïuí sönë g chó chuá troång vaoâ “nhûäng quaã trûná g vaâng” maâ boã qua “con ngöîng”, baån seä súám mêët ài phûúng tiïån saãn xuêët ra cacá quaã trûáng vaâng Mùtå khaác nïuë baån chó chùm soác con ngönî g maâ khöng coá mucå àñch àaåt àûúcå cacá quaã trûáng vaâng, baån seä súmá khöng coân gò àïí nuöi sönë g baãn thên hay con ngöîng. Tñnh hiïåu quaã nùçm trong sûå cên bùnç g töi goiå laâ sûå cên bùnç g P/PC. P laâ sanã phêmí (Production), maâ úã àêy laâ “nhûnä g quaã trûáng vanâ g”. Conâ PC laâ chûä viïët tùtæ cuaã nùng lûcå saãn xuêtë (Production Capability), tûcá “con ngöîng” – nùng lûåc taoå ra “nhûnä g quaã trûná g vanâ g”. 4. BA LOAIÅ TAIÂ SANÃ Vïì cú banã , coá ba loaiå taiâ sanã : taâi saãn vêåt chêtë , taâi saãn taâi chñnh vaâ taâi saãn con ngûúâi. Chuáng ta cuâng lêìn lûútå xetá tûnâ g loaåi möåt. Caách àêy vaiâ nùm, töi mua mötå taâi saãn vêåt chêët - àoá laâ möåt chiïëc maáy cùtæ co.ã Töi sûã duång thûúâng xuyïn chiïëc mayá

7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANÂ H ÀATÅ 85 naây maâ chùèng hïì baoã dûúnä g gò caã. Thïë nïn, sau hai vuå muaâ , noá bùæt àêuì hoãng hoác. Trong lêìn sûãa chûäa àêìu tiïn, àönå g cú chó coân möåt nûaã cöng suêtë ban àêuì . Nhû vêåy, vïì cú baãn, chiïcë mayá khöng coân dunâ g àûúåc nûäa. Töi nhênå ra rùçng, giaá nhû chõu àêuì tû vaoâ PC (nùng lûåc sanã xuêtë ) - tûác chùm socá vaâ baoã dûúäng chiïëc mayá , thò töi coá thïí àûúåc hûúnã g P (sanã phêmí ) cuãa noá - mötå sên coã àepå . Vò khöng súmá nhênå ra àiïuì àoá nïn hêuå quaã laâ töi phaiã boã ra nhiïìu thúiâ gian vaâ tiïìn baåc hún àïí mua mötå chiïcë maáy cùtæ coã múiá . Roä raâng àêy laâ möåt viïcå khöng hiïuå quaã. Vò theo àuöíi cacá lúiå ñch hay kïtë quaã trûúác mùtæ , chuáng ta thûúnâ g huãy hoaåi nhûnä g taiâ sanã vêtå chêët coá giaá trõ nhû möåt chiïëc xe húi, möåt caiá maáy vi tñnh, mayá giùåt, thêmå chñ caã cú thïí vaâ möi trûúnâ g sönë g cuãa chuná g ta. Giûä cên bùçng giûaä P vaâ PC seä taåo ra sûå khaác biïåt lúán trong viïcå sûã duång coá hiïuå quaã cacá taiâ sanã vêtå chêtë . Sûå cên bùçng P vaâ PC cunä g taác àönå g manå h meä àïën viïåc sûã dunå g coá hiïuå quaã cacá taiâ saãn taâi chñnh. Chuáng ta thûúnâ g lênî lönå giûäa vöën göëc vaâ laäi úã mûcá naoâ ? Coá bao giúâ baån sûã duång thêm vaoâ vöën göëc cuãa mònh àïí tùng mûcá sönë g? Trong kinh doanh, nïëu chuáng ta giaãm vöën göëc thò thûúâng keoá theo khaã nùng giamã lúiå nhuênå , tûcá laâ giamã thu nhêpå , vaâ nguöìn vönë seä ngayâ caâng canå dênì cho àïën khi khöng conâ àuã àïí cung cêëp cho cacá nhu cêuì cú banã nûäa. Loaiå taiâ sanã taiâ chñnh quan tronå g nhêtë chñnh laâ khaã nùng taoå ra thu nhêpå cuaã möiî chuná g ta. Nïëu khöng àêuì tû liïn tuåc vaoâ viïåc tùng PC, khaã nùng lûaå chonå cuaã chuáng ta seä bõ giúái haån rêtë nhiïìu. Chuná g ta seä bõ troiá buöåc vaoâ hoanâ caãnh, súå phaiã nghe yá kiïnë cuaã moiå ngûúiâ tûâ cêpë trïn àïën àönì g nghiïpå vaâ cêpë dûúái, súå bõ phuå thuöåc vïì kinh tïë vaâ rúi

86 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANÂ H ÀATÅ vaoâ thïë bõ àöång. Vaâ àêy cuäng laâ mötå viïåc khöng hiïåu qua.ã Trong lônh vûåc con ngûúiâ , sûå cên bùnç g P vaâ PC conâ quan tronå g hún nûäa vò con ngûúâi laâ chuã thïí kiïím soaát taiâ sanã vêåt chêët vaâ taiâ saãn taiâ chñnh. Vñ duå, nïuë hai ngûúâi kïtë hön vúiá nhau chó vò “nhûnä g quaã trûáng vanâ g” – vò lúåi ñch – maâ khöng quan têm àïën viïåc xêy àùpæ möëi quan hïå tònh caãm thò hoå thûúâng trúã nïn thiïëu nhaåy caãm vaâ thiïuë suy nghô, boã qua nhûnä g cûã chó quan têm, chùm socá tuy nhoã nhûng rêtë quan troång àöië vúiá möëi quan hïå sêu sùæc. Hoå trúã thanâ h àöië thuã cuaã nhau, kiïmí soatá nhau, chó quan têm àïnë nhu cêuì cuaã riïng mònh, àïí biïnå baåch cho mònh vaâ “búái löng tòm vïët” sai lêìm cuaã ngûúâi kia. Tònh yïu, sûå dõu danâ g vaâ thanh thoatá tanâ luiå dênì . “Con ngöîng vanâ g” bõ bïnå h ngaây caâng nùnå g hún. Conâ möëi quan hïå cha meå vúái con caiá thò sao? Khi coân nho,ã bonå treã hoanâ toaân phuå thuöåc vaoâ ngûúâi lúná vaâ chuná g rêtë dïî bõ töní thûúng. Ngûúâi lúán dïî lú laâ nhiïåm vuå PC - tûcá dayå döî, trao àöíi, troâ chuyïån vaâ lùæng nghe con caái. Caác bêåc phuå huynh thûúâng cho rùnç g hoå àûúåc quyïìn laâm nhûnä g àiïuì hoå muönë . Mötå söë ngûúiâ thûúnâ g xuyïn quatá mùæng, apá àùåt con caiá ; söë khaác laiå quaá nuöng chiïuì , sùén sanâ g àapá ûáng moåi àoâi hoiã , duâ vö lyá, cuãa chuáng. Trong caã hai trûúâng húåp ào,á boån treã seä lúán lïn maâ khöng hïì yá thûcá àûúåc vïì caác chuêín mûcå hay sûå kyâ voång, khöng coá quyïët têm, kyã luêåt vaâ traách nhiïmå vúái moåi ngûúâi, vúái chñnh cuöåc àúâi cuãa chuná g. Duâ bùnç g cacá h naoâ ài nûaä – àöcå àoaná hay dïî daiä – ngûúiâ ta àaä mang trong mònh têm lyá “quaã trûná g vanâ g”. Hoùcå laâ lamâ theo yá mònh muönë hoùcå laâ theo cacá h mònh àûúcå ûa thñch. Nhûng trong khi àoá caiá gò seä xayã ra cho “con ngönî g”? Nïuë àûaá beá lang thang ngoaiâ àûúnâ g vaiâ nùm thò tinh thênì tracá h nhiïmå , yá thûcá tûå giacá , niïmì tin vaoâ nùng lûcå cuaã mònh

7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANÂ H ÀATÅ 87 àïí coá sûå lûaå chonå àuná g hay àatå àûúcå nhûnä g mucå tiïu quan tronå g seä nhû thïë naoâ ? Vaâ conâ möië quan hïå cuaã cêuå beá vúiá cha meå thò sao? Khi bûúcá sang mötå bûúcá ngoùtå múiá , àoá laâ tuöií thiïuë niïn, thò seä nayã sinh vênë àïì vïì nhên danå g. Liïuå cêuå beá coá cho rùnç g cha meå seä lùnæ g nghe mònh maâ khöng phaná xetá , rùnç g cha meå seä thûcå sûå quan têm àïnë mònh nhû mötå con ngûúiâ , rùnç g cha meå laâ ngûúiâ àaná g tin cêyå trûúcá bêtë cûá àiïuì gò xayã ra? Liïuå möië quan hïå coá àuã manå h àïí cha meå trao àöií , troâ chuyïnå vaâ taoå anã h hûúnã g vúiá cêuå ? Giaã sûã banå muönë con mònh tûå tay donå depå sacå h seä cùn phonâ g cuaã no.á Khi ào,á cùn phonâ g sacå h seä laâ P (sanã phêmí hoùcå “quaã trûná g vanâ g”) vaâ àûaá con chñnh laâ PC (nùng lûcå lamâ ra sanã phêmí hoùcå “con ngönî g”). Khi P vaâ PC cên bùnç g nhau, nghôa laâ con banå donå depå cùn phonâ g mötå cacá h vui veã maâ khöng cênì banå phaiã nhùcæ nhúã thò noá laâ taiâ sanã coá giaá trõ (tûcá laâ mötå con ngönî g coá thïí àeã ra nhûnä g quaã trûná g vanâ g). Nhûng nïuë mö thûcá cuaã banå têpå trung vaoâ P (sanã phêmí ) - mötå cùn phonâ g ngùn nùpæ , coá thïí banå seä la rêyì vaâ bùtæ buöcå con banå phaiã lamâ viïcå ào.á Àiïuì nayâ coá nghôa laâ àïí àatå àûúcå mong muönë cuaã mònh laâ quaã trûná g vanâ g, banå àaä xem nhe,å thêmå chñ lamâ hao töní sûcá khoeã vaâ nùng lûcå (PC) cuaã con ngönî g. Töi muöën chia seã mötå kinh nghiïåm PC thuá võ cuãa töi vúiá con gaái mònh. Töi muönë noiá chuyïnå riïng vúiá con gaiá mònh nïn àaä lïn kïë hoacå h cho cuöcå gùpå . Töi cûá àinh ninh rùnç g seä khöng gùpå trúã ngaåi gò. Do ào,á khi gùåp con, töi baoã : “Höm nay laâ buöií töëi böë danâ h cho con. Con thñch ài àêu naoâ ?”. “ÖÌ, bö,ë sao böë trõnh troång thï?ë ”, con gaái töi toã veã ngaåc nhiïn.

88 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANÂ H ÀATÅ “Thêtå àêyë , böë noiá nghiïm tucá ma!â ” “Vêng a…å Nhûng…”, con beá êpë uná g, “Àiïuì con muönë lamâ … chùcæ böë khöng thñch àêu”. “Vêåy sao?”, töi noái söët sùnæ g, “Töië nay, böë seä laâm moiå thûá con muönë ”. “Con muönë ài xem phim Chiïnë tranh giûaä cacá vò sao”, con beá traã lúiâ , “Nhûng con biïtë böë khöng thñch. Lênì trûúcá ài xem, böë cûá nguã suötë . Böë khöng thñch phim giaã tûúnã g… Nhûng thöi, mònh khöng ài cunä g àûúcå böë a!å ”. “Ö,Ì khöng, nïuë con thñch, böë con mònh seä cunâ g ài.” “Böë àûâng bêån têm. Àêu phaiã lucá naâo böë con mònh cunä g coá thúiâ gian vúiá nhau thïë nayâ àêu”, con beá ngûnâ g mötå lucá röiì noiá tiïpë , “Nhûng böë coá biïtë taiå sao böë khöng thñch phim àoá khöng? Vò böë khöng hiïuí àûúcå triïtë lyá cuaã Chiïnë binh Jedi”. “Con noiá sao?” “Böë coân nhúá nhûäng gò böë thûúâng gianã g daåy khöng? Àoá chñnh laâ nhûnä g gò Chiïnë binh Jedi àûúcå huênë luyïnå .” “Thêtå thïë sao? Vêyå thò böë con mònh phaiã ài xem Chiïnë tranh giûaä cacá vò sao múái àûúcå !” Thïë laâ chuná g töi àïnë rapå chiïuë phim. Con beá ngöiì canå h töi vaâ truyïnì cho töi mö thûcá ào.á Töi trúã thaânh hocå troâ cuaã no.á Àiïuì àoá thêtå kyâ diïåu. Töi bùtæ àêuì nhênå ra mötå mö thûcá múái maâ toanâ böå triïët lyá cú banã vaâ sûå luyïnå têpå cuaã Chiïnë binh Jedi àûúcå thïí hiïnå trong nhûnä g hoanâ canã h khacá nhau. Kinh nghiïåm naây khöng phaãi laâ kinh nghiïåm vïì P àûúåc vaåch sùén. Àoá laâ kïët quaã bêët ngúâ cuãa viïåc àêìu tû vaâo

7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANÂ H ÀATÅ 89 PC. Àoá laâ sûå gùæn boá vaâ rêët àaáng haâi loâng. Nhûng chuáng töi cuäng àûúåc hûúãng caã nhûäng quaã trûáng vaâng nûäa, khi maâ con ngöîng – chêët lûúång cuãa möëi quan hïå – àûúåc nuöi dûúäng töët. 5. NGUYÏN TÙCÆ PC TRONG TÖÍ CHÛCÁ Möåt trong nhûnä g khña canå h coá giaá trõ lúná lao cuãa bêtë kyâ mötå nguyïn tùæc àuná g àùæn naâo laâ noá húåp lyá vaâ coá thïí apá duång àûúåc trong moåi hoaân caãnh. Trong cuönë saách nayâ , töi muöën chia seã vúiá cacá baån möåt söë cacá h apá dunå g caác nguyïn tùcæ trong mötå töí chûcá , gia àònh hay banã thên banå . Khi khöng tön troång sûå cên bùçng P/PC trong viïåc sûã duång caác taâi saãn vêåt chêët cuãa möåt töí chûác, ngûúâi ta seä laâm giaãm ài hiïåu quaã hoaåt àöång cuãa töí chûác àoá vaâ thûúâng àïí laåi cho ngûúâi khaác hêåu quaã - “nhûäng con ngöîng” àang giaäy chïët. Vñ du,å mötå ngûúiâ phuå tracá h taiâ sanã vêtå chêtë laâ mötå chiïcë mayá sanã xuêtë . Do àang haoá hûcá gêy ênë tûúnå g vúiá cêpë trïn nïn anh ta àaä cho chiïcë mayá lamâ viïcå vúiá cöng suêtë töië àa, caã ngayâ lênî àïm - khöng cho mayá nghó hay baoã dûúnä g. Sau mötå thúiâ gian ngùnæ , sanã lûúnå g tùng lïn àaná g kï,í chi phñ sanã xuêtë giamã , vaâ lúiå nhuênå tùng votå , àönì g thúiâ anh ta àûúcå thùng chûcá . Àuná g laâ “nhûnä g quaã trûná g vanâ g”! Nhûng nïuë banå laâ ngûúâi kïë nhiïmå cuaã anh ta. Baån seä thûâa hûúnã g mötå “con ngöîng” öëm yïuë , kiïtå sûcá – möåt caái maáy àaä àïën luác bõ gó setá vaâ bùæt àêuì honã g hoác. Banå phaiã àêuì tû nhiïìu chi phñ vaâ thúiâ gian cho viïcå baoã trò, baão dûúäng. Sanã lûúnå g khöng àaáp ûná g yïu cêìu, chi phñ tùng votå , lúiå nhuênå giaãm xuönë g àötå ngöåt. Vêyå ai laâ ngûúiâ bõ lïn aán vò àaä gêy töní thêët nhûäng quaã trûná g vaâng nayâ ? Chñnh laâ banå .

90 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANÂ H ÀATÅ Ngûúiâ tiïnì nhiïåm cuaã baån múiá thêåt sûå laâ ngûúiâ gêy töín thêët cho taiâ saãn, nhûng hïå thönë g kïë toaán chó baoá caoá àún võ saãn lûúång, chi phñ vaâ lúåi nhuênå maâ thöi. Sûå cên bùçng P/PC cuäng àùcå biïåt quan troång khi apá duång vaoâ taiâ saãn con ngûúiâ trong mötå töí chûác - caã nhên viïn lênî khacá h hanâ g. Töi biïtë coá mötå hiïuå ùn phucå vuå moná xupá trai tuyïtå haoã vaâ luön chêtå cûná g ngûúiâ vaoâ möiî buöií trûa. Nhûng vò mötå lyá do caá nhên, ngûúiâ chuã àaä baná laiå cûaã hanâ g cho ngûúiâ khacá . Ngûúiâ chuã múiá chuá tronå g vaoâ “nhûnä g quaã trûná g vanâ g”: öng ta quyïtë àõnh pha thïm nûúcá vaoâ moná xupá . Trong thaná g àêuì tiïn, chi phñ giamã xuönë g vaâ doanh thu khöng àöií nïn lúiå nhuênå tùng lïn. Nhûng thaná g tiïpë theo, khacá h hanâ g bùtæ àêuì vùnæ g ài. Sûå tin cêyå khöng conâ vaâ doanh söë gênì nhû bùnç g khöng. Ngûúiâ chuã múiá cöë gùnæ g mötå cacá h tuyïtå vonå g àïí khöi phucå laiå uy tñn nhûng vö phûúng cûuá chûaä . Nguyïn do laâ vò öng êyë àaä xem thûúnâ g khacá h hanâ g, àaná h mêtë lonâ g tin vaâ sûå trung thanâ h cuaã ho.å Öng êyë khöng conâ “con ngönî g” àïí sanã sinh ra “nhûnä g quaã trûná g vanâ g” nûaä . Coá nhiïuì töí chûcá rêët quan têm àïën khaách hanâ g nhûng laiå hoaân toanâ xem nheå nhûnä g nhên viïn lamâ viïcå trûåc tiïpë vúái khaách haâng. Nguyïn tùæc PC laâ luön luön cû xûã vúiá cacá nhên viïn cuaã baån nhû cacá h baån muöën hoå cû xûã vúái nhûnä g khacá h hanâ g thên thiïtë nhêtë . Ngûúiâ ta coá thïí mua àûúcå “caná h tay” cuãa ngûúiâ khaác, nhûng khöng thïí mua àûúåc traiá tim. Traái tim chñnh laâ núi chûáa àûång sûå nhiïtå tònh vaâ loâng trung thanâ h. Ngûúiâ ta coá thïí mua “àöi vai” cuaã ngûúiâ khacá , nhûng khöng thïí mua àûúåc khöëi oác cuãa ho.å Núi àoá êní chûaá sûác saáng taoå , trñ thöng minh vaâ taiâ thaoá vatá . Nhiïåm vuå PC trong trûúnâ g húåp nayâ laâ

7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THAN H ÀATÅ 91 cû xûã vúiá nhên viïn nhû nhûnä g ngûúâi tònh nguyïnå , cunä g nhû banå cû xûã vúiá khacá h hanâ g nhû nhûnä g ngûúiâ tònh nguyïån. Hoå seä tònh nguyïnå dêng hiïën caã con tim vaâ khöië oác cho banå cunä g nhû cho cöng viïcå maâ hoå àang àamã traách. Lênì no,å khi chuáng töi àang hopå nhoám thò coá ngûúâi àûa ra vênë àï:ì “Cacá anh seä lamâ gò àïí trõ nhûnä g nhên viïn lûúiâ biïnë g vaâ kemá nùng lûcå ?”. Mötå ngûúiâ àapá : “Cho hoå hònh phatå àñch àaná g!”. Vaâ nhiïuì ngûúiâ khacá cunä g àönì g tònh vúiá löië quanã lyá theo quan àiïmí “chênë chónh - tönë g khû”á nayâ . Cuöcå tranh luênå bùtæ àêuì vaâ trúã nïn söi nöií . Nhûng mötå ngûúiâ khacá trong nhomá laiå àùtå cêu hoiã : “Thïë ai laâ ngûúiâ ài tuyïní nhûnä g cuaã núå ào?á ”. “Hoå khöng phaãi laâ cuaã núå!”, möåt ngûúiâ phanã àöië . “Àûúcå röiì , thïë taiå sao anh khöng lamâ nhû vêyå vúiá cacá khacá h hanâ g cuaã anh? Vñ duå anh coá thïí noiá ‘Nghe nayâ , nïuë öng khöng mua thò múiâ öng ài khoiã àêy cho.’” “Duâ sao cunä g khöng àûúcå lamâ thïë vúiá khacá h hanâ g!” “Thïë taiå sao anh laiå lamâ nhû vêyå vúiá nhên viïn cuaã mònh?” “Vò hoå laâ ngûúiâ lamâ thuï cho töi.” “Thïë a?â Thïë nhên viïn cuaã anh coá tênå tuyå lamâ viïcå cho anh khöng? Töcë àöå thay ngûúiâ úã cöng ty anh nhû thïë naoâ ?” “Anh àuaâ a?â Thúiâ buöií nayâ lamâ sao tòm àûúcå ngûúiâ tötë ? Töëc àöå thay thïë nhên viïn phaiã noái laâ quaá lúán, röìi vùnæ g mùtå vaâ nghó khöng phepá , töi buöcå phaãi cho tùng ca vaâo ban àïm. Töi thêyë hoå chùnè g manâ g gò túiá cöng viïcå ca.ã ” Viïcå chuá troång vaoâ “nhûäng quaã trûáng vaâng” úã nhûäng

92 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANÂ H ÀATÅ ngûúâi coá quan àiïmí “chêën chónh vaâ tönë g khûá” nhû trïn hoanâ toanâ khöng àuã àïí khai thaác nguöìn nùng lûúång to lúná trong möiî traiá tim vaâ khöië ocá cuãa nhên viïn. Lúåi nhuêån trûúcá mùtæ laâ quan tronå g nhûng khöng phaiã laâ têtë ca.ã Tñnh hiïuå quaã nùçm trong sûå cên bùçng. Nïëu quaá têåp trung vaâo P thò seä laâm töní haiå sûác khoeã , laâm hû hoãng mayá moác, laâm canå kiïtå vöën liïnë g vaâ phaá vúä caác möië quan hï.å Nïuë quaá têpå trung vaoâ PC thò cunä g giöëng nhû mötå ngûúiâ chaåy ba hay böën giúâ möîi ngaây, röìi khoaác lacá vïì viïåc keáo daiâ thïm tuöií thoå 10 nùm, maâ quïn rùçng ngênì êëy thúâi gian cuäng chó dunâ g àïí chayå . Giûä àûúcå sûå cên bùnç g P/PC – sûå cên bùnç g giûaä “quaã trûná g vanâ g” (sanã lûúång) vúiá sûcá khoeã vaâ nùng lûåc cuãa “con ngönî g” (nùng lûåc saãn xuêtë ) – thûúâng laâ möåt viïcå khoá. Nhûng àoá thûcå chêët laâ àiïìu cötë loäi cuaã tñnh hiïåu quaã. Noá cên bùnç g lúiå ñch trûúcá mùtæ vaâ lúåi ñch lêu daâi, cên bùçng giûäa viïåc lêëy àiïím vaâ àoáng hocå phñ khi ài hoåc, cên bùçng giûäa yá muönë coá mötå cùn phoâng sacå h seä vaâ viïcå xêy dûång möëi quan hïå vúái àûaá treã àïí noá lamâ cöng viïcå àoá mötå cacá h vui ve,ã tûå nguyïån, khöng cênì ngûúâi khacá chó baoã . Coá möåt nguyïn tùcæ luön hiïnå diïnå trong cuöåc söëng cuãa möîi chuná g ta: nïëu gùnæ g sûác lamâ viïcå àïí coá àûúåc nhiïìu “quaã trûná g vanâ g” thò seä chuöëc lêëy sûå ömë àau vaâ kiïåt sûác. Ngûúåc laåi, nïëu lamâ viïåc möåt caách khoa hoåc, chuná g ta seä coá mötå cú thïí khoeã manå h, mötå giêëc nguã ngon – nguönì nùng lûúnå g cho möåt ngaây laâm viïåc múái. Banå coá thïí nhòn thêyë sûå töìn taåi cuaã nguyïn tùcæ naây khi cöë apá àùtå suy nghô cuãa mònh cho ngûúiâ khacá vaâ camã thêyë sûå tröëng röîng trong möië quan hïå; hay khi baån thûcå sûå boã thúiâ gian àïí àêuì tû vaâo möië quan hïå àïí röiì tòm thêëy yá muöën vaâ

7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANÂ H ÀATÅ 93 khaã nùng lamâ viïåc cuâng nhau, hay quan hïå giao tiïëp coá mötå bûúác tiïnë àötå pha.á Sûå cên bùçng P/PC chñnh laâ cöët loäi cuãa tñnh hiïåu quaã. Noá coá giaá trõ trong moåi lônh vûcå cuaã cuöcå sönë g. Chuná g ta coá thïí laâm theo noá hoùåc chöëng laåi no,á nhûng noá vênî cûá tönì taåi. Noá laâ mötå ngonå haiã àùng. Noá laâ àõnh nghôa, laâ mö thûcá cuaã sûå thanâ h àatå , vaâ laâ cú súã hònh thanâ h 7 Thoiá quen àûúcå trònh baây trong cuönë saách nayâ .



CHÛÚNG HAI THANÂ H TÑCH CAÁ NHÊN Tûúng thuöåc 7 Reân giuäa baãn thên Lùæng nghe vaâ Àönì g têm thêëu hiïíu hiïåp lûåc lênî nhau 5 THANÂ H TÑCH 6 TÊÅP THÏÍ Tû duy cuâng thùnæ g 4 Àöåc lêpå 3 Ûu tiïn cho àiïuì quan tronå g nhêtë 1 THAÂNH TÑCH 2 Luön CAÁ NHÊN Bùæt àêìu chuã àöång tûâ muåc tiïu àaä àûúåc xaác àõnh Phuå thuöcå



Thoiá quen thûá nhêtë LUÖN CHUÃ ÀÖÅNG Tûúng thuöåc 7 Reân giuäa baãn thên Lùnæ g nghe vaâ Àöìng têm thêuë hiïuí hiïpå lûcå lêîn nhau 5 THANÂ H TÑCH 6 TÊÅP THÏÍ Tû duy cunâ g thùæng 4 Àöåc lêpå 3 Ûu tiïn cho àiïìu quan troång nhêtë THANÂ H TÑCH 2 1 CAÁ NHÊN Bùæt àêìu Luön tûâ muåc tiïu chuã àöång àaä àûúcå xacá àõnh Phuå thuöcå



Cacá nguyïn tùcæ vïì têmì nhòn caá nhên “Khöng mötå sûå thêtå naoâ àaná g khñch lïå hún laâ khaã nùng cuaã con ngûúiâ trong viïcå nêng cao cuöcå sönë g cuaã mònh bùnç g sûå nöî lûcå coá yá thûcá .” - Henry David Thoreau Khi àocå cuönë sacá h naây, baån hayä cöë gùnæ g thoaát ra khoiã con ngûúiâ cuãa baån, cöë gùnæ g àûa yá thûcá vûúåt lïn vaâ soi roiå baãn thên bùnç g chñnh àöi mùtæ cuaã têm höìn mònh, vaâ àocå . Liïuå baån coá thïí nhòn banã thên bùnç g aánh mùtæ cuaã mötå ngûúiâ khacá khöng? Bêy giú,â banå hayä suy nghô vïì têm tranå g cuaã mònh. Banå coá thïí nhêån diïån àûúåc noá khöng? Baån camã thêëy thïë naoâ ? Banå coá thïí mö taã têm traång hiïån taiå cuaã mònh khöng? Tiïëp theo, baån hayä daânh mötå phutá àïí nghô xem trñ oác cuaã mònh lamâ viïåc nhû thïë naâo? Liïuå noá coá nhanh nhayå vaâ tónh taáo khöng? Baån coá caãm thêëy àang bõ giùçng co giûäa viïåc luyïnå têåp khaã nùng tû duy vaâ viïåc àaánh giaá yá nghôa cuaã hoaåt àönå g trñ tuïå nayâ khöng? Khaã nùng laâm àûúcå àiïuì nïu trïn chó àùcå biïtå coá úã con ngûúâi, chuáng ta coá thïí goåi àoá laâ “sûå tûå nhêån thûcá ” - khaã nùng tûå suy nghô trong toanâ böå quaá trònh tû duy cuãa baãn


Like this book? You can publish your book online for free in a few minutes!
Create your own flipbook