ตำรับยาสมุนไพรล้านนา

488 ตารางที่ 4.1 ช่อื โรค/อาการท่พี บในคมั ภรี ตาํ ราแพทยแผนไทยลานนาและตํารายาสมนุ ไพรลานนา (ตอ ) ลําดบั ท่ี ช่ือโรค/อาการ ภาษาลานนา ชือ่ โรค/อาการ ภาษาไทย 1326. ลมรอ นไหมในทอง ลมรอ นไหมใ นทอ ง 1327. ลมราย ลมราย 1328. ลมรา ยเขาหัวใจ ลมรายเขาหัวใจ 1329. ลมริดสะดวง ลมริดสดี วง 1330. ลมลา ลมลา 1331. ลมลาลูก ลมลาลูก 1332. ลมแลน ลมแลน 1333. ลมวาตะปตตะ ลมวาตะปต ตะ 1334. ลมเวตะ ลมเวตะ 1335. ลมสรฅดุ ลมสระครดุ 1336. ลมสะกนุ ลมสะกนุ * 1337. ลมสะคนุ ลมสะคนุ 1338. ลมสะพันกา ลมสะพันกา 1339. ลมสะอนื้ ลมสะอน้ื 1340. ลมสั่น ลมสนั่ 1341. ลมสนั นบิ าต ลมสันนบิ าต 1342. ลมสาน ลมสาน 1343. ลมเสลด ลมเสลด 1344. ลมเสียบ ลมเสียดแทง 1345. ลมเสยี บ ลมเสียบ 1346. ลมหมนื ลมหมนื 1347. ลมหลวง ลมหลวง 1348. ลมเหน็ด ลมเหน็ด 1349. ลมออกหู ลมออกหู 1350. ลมอมั พาต ลมอมั พาต Lab 09 C:\\Documents and Settings\\library1\\Desktop\\48ค012\\appen 4.doc

489 ตารางท่ี 4.1 ช่ือโรค/อาการท่ีพบในคมั ภรี ต าํ ราแพทยแผนไทยลานนาและตาํ รายาสมนุ ไพรลา นนา (ตอ ) ลาํ ดบั ท่ี ช่ือโรค/อาการ ภาษาลา นนา ช่อื โรค/อาการ ภาษาไทย 1351. ลวง ลวง 1352. ลวนแมน ลวนแมน 1353. ลวนยนั ลวนยนั 1354. ละบอง ละบอง 1355. ละบองดู ละบองดู 1356. ละบองแลม ละบองแลม 1357. ค่งั จวง ละเมอ 1358. ลา ลกู ลาลูก 1359. ลนิ้ กระดา ง ลนิ้ กระดา ง 1360. ลิ้นขาว ล้นิ ขาว 1361. ลิ้นดาํ ลิ้นดํา 1362. ลน้ิ พอง ลิ้นบวมพอง 1363. ล้นิ หด ลิ้นหด 1364. ล้ินหอย ลน้ิ หอ ย 1365. หาํ พอง ลูกอณั ฑะบวม 1366. เลือด เลอื ด 1367. เลือดกาม เลอื ดกาม 1368. เลือดดังตก เลอื ดกาํ เดาไหล 1369. เลอื ดขึ้น เลอื ดขนึ้ 1370. เลอื ดขน้ึ คํ้าอก เลือดขน้ึ คํา้ อก 1371. เลอื ดข้ึนหวั เลอื ดข้ึนศรี ษะ 1372. เลอื ดเขา ดกู เขาเอน เลือดเขา กระดกู และเสนเอ็น 1373. เลือดเขา ไส เลือดเขาลาํ ไส 1374. เลือดเขา เอ็น เลอื ดเขา เสน เอน็ 1375. เลือดเขา หัวใจ เลือดเขาหวั ใจ Lab 09 C:\\Documents and Settings\\library1\\Desktop\\48ค012\\appen 4.doc

490 ตารางท่ี 4.1 ชอ่ื โรค/อาการทีพ่ บในคมั ภรี ตําราแพทยแ ผนไทยลานนาและตาํ รายาสมนุ ไพรลา นนา (ตอ) ลาํ ดบั ที่ ชอ่ื โรค/อาการ ภาษาลา นนา ช่อื โรค/อาการ ภาษาไทย 1376. เลอื ดเปน กอ น เลือดแข็งเปนกอน 1377. เลือดขาํ ใน เลอื ดคั่ง 1378. เลอื ดตก เลือดตก 1379. เลอื ดราย เลือดราย 1380. เลอื ดรายเขาหวั ใจ เลอื ดรายเขา หัวใจ 1381. เลอื ดลง เลือดลง 1382. อยาเลือดอยาลม เลือดลม 1383. เลอื ดลมขึน้ หวั เลือดลมขึ้นศรี ษะ 1384. เลือดลมบเสมอิ เลอื ดลมไหลเวยี นไมสะดวก 1385. เลือดเสีย เลือดเสีย 1386. เลือดแหง เลือดแหง 1387. ยาหา มเลือด / ยาตดุ เลอื ด เลือดไหลไมห ยุด 1388. เลือดออกทวาร เลอื ดไหลออกจากทวาร 1389. เลือดออกฅอ เลือดออกคอ 1390. เลอื ดออกทวารทงั 2 เลอื ดออกจากทวารทั้ง 2 1391. เลอื ดออกทวารทัง 3 เลือดออกจากทวารทง้ั 3 1392. เลือดออกทวารทัง 9 เลอื ดออกจากทวารทง้ั 9 1393. เลอื ดออกลิงค เลอื ดออกจากอวยั วะเพศชาย 1394. เลอื ดออกไพรเข้ยี ว เลือดออกตามไรฟน 1395. เลือดออกโยนี เลือดออกท่ีอวัยวะเพศหญงิ 1396. เลอื ดฅอออก เลือดออกในลําคอ 1397. เลอื ดออกปาก เลือดออกปาก 1398. เลอื ดออกปากออกดงั เลือดออกปากและจมกู 1399. เลือดออกเปนหลม้ิ เลอื ดออกเปน ลิม่ 1400. เมาหวั วงิ เวียนศรี ษะ Lab 09 C:\\Documents and Settings\\library1\\Desktop\\48ค012\\appen 4.doc

491 ตารางท่ี 4.1 ชื่อโรค/อาการท่ีพบในคมั ภรี ตําราแพทยแผนไทยลานนาและตํารายาสมนุ ไพรลานนา (ตอ ) ลาํ ดับท่ี ช่อื โรค/อาการ ภาษาลา นนา ชอื่ โรค/อาการ ภาษาไทย 1401. วิน สติฟนเฟอ น 1402. สม สม 1403. สมบัติทับ สมบัตทิ บั * 1404. สรทัน สรทัน* 1405. สะแกเวยี น สะแกเวียน 1406. สะพรน สะพรน* 1407. สะลงั สะลงั 1408. สะอดั ลม สะอดั ลม 1409. สะอื้น สะอึก 1410. สนั นิบาต สนั นิบาต 1411. สันนิบาตคะดาง สนั นิบาตกระดา ง 1412. สนั นบิ าตสะทก สันนบิ าตกระตุก 1413. สันนิบาตกล้ิงกลับ สันนบิ าตกลง้ิ กลบั 1414. สนั นิบาตกัก สนั นิบาตกกั 1415. สันนบิ าตกัดเขีย้ ว สนั นบิ าตกดั เขย้ี ว 1416. สนั นิบาตขบมอื ขบตีน สันนิบาตกัดมอื กดั เทา 1417. สันนบิ าตกับลกู สันนิบาตกับลกู 1418. สนั นบิ าตกํามอื สันนิบาตกํามอื 1419. สนั นบิ าตกมุ สนั นิบาตกมุ 1420. สันนิบาตกุมใจ สนั นิบาตกมุ ใจ 1421. สนั นบิ าตกมุ ภณั ฑ สันนิบาตกุมภณั ฑ 1422. สันนิบาตแก สนั นบิ าตแก 1423. สันนบิ าตแกมกาน สันนบิ าตแกมกาน 1424. สนั นบิ าตแกมขาง สันนิบาตแกมขาง 1425. สันนิบาตแกมป สนั นิบาตแกมป Lab 09 C:\\Documents and Settings\\library1\\Desktop\\48ค012\\appen 4.doc

492 ตารางที่ 4.1 ชอ่ื โรค/อาการทพี่ บในคัมภรี ตําราแพทยแผนไทยลา นนาและตาํ รายาสมนุ ไพรลา นนา (ตอ ) ลาํ ดับที่ ช่อื โรค/อาการ ภาษาลา นนา ชือ่ โรค/อาการ ภาษาไทย 1426. สันนิบาตแกมฝ สนั นิบาตแกมฝ 1427. สนั นิบาตแกมรากสาด สันนิบาตแกมรากสาด 1428. สันนิบาตแกมรากสาดเลือด สันนบิ าตแกมรากสาดเลือด 1429. สันนบิ าตแกมรากสาดแกมขาง สันนิบาตแกมราดสาดแกมขาง 1430. สนั นบิ าตขบเข้ียว สนั นบิ าตขบเข้ียว 1431. สนั นบิ าตขางกุม สนั นิบาตขางกมุ 1432. สนั นบิ าตขางชาง สันนบิ าตขางชาง 1433. สนั นิบาตขางดาน สันนิบาตขางดาน 1434. สนั นบิ าตขาํ สนั นบิ าตขาํ 1435. สันนิบาตขน้ึ สันนิบาตขน้ึ 1436. สันนิบาตขน้ึ หวั สนั นิบาตขนึ้ ศรี ษะ 1437. สันนิบาตเขา ไส สันนบิ าตเขาลาํ ไส 1438. สนั นิบาตไข สันนบิ าตไข 1439. สนั นบิ าตไขด น้ิ สันนิบาตไขด น้ิ 1440. สันนิบาตไขเร้ือ สันนบิ าตไขเร้อื รัง 1441. สนั นิบาตไขล งทอง สันนิบาตไขลงทอง 1442. สันนิบาตครดุ หดั สันนบิ าตครดุ หดั 1443. สนั นบิ าตค่ังจวง สันนบิ าตคลงั่ จวง 1444. สันนิบาตคั่งใหล สนั นบิ าตคลงั่ ใหล 1445. สันนิบาตคว่าํ หงาย สันนบิ าตคว่าํ หงาย 1446. สันนิบาตฅอนกอม สนั นิบาตคอ นกอ ม 1447. สันนบิ าตฅอปด สันนิบาตคอบดิ 1448. สันนบิ าตคดั สนั นิบาตคัด 1449. สันนิบาตคางแข็ง สันนบิ าตคางแขง็ 1450. สนั นิบาตคางคับ สันนิบาตคางคับ Lab 09 C:\\Documents and Settings\\library1\\Desktop\\48ค012\\appen 4.doc

493 ตารางที่ 4.1 ชือ่ โรค/อาการท่พี บในคัมภรี ต าํ ราแพทยแ ผนไทยลา นนาและตาํ รายาสมนุ ไพรลานนา (ตอ ) ลาํ ดับท่ี ชือ่ โรค/อาการ ภาษาลานนา ช่อื โรค/อาการ ภาษาไทย 1451. สันนิบาตคางหมู สันนิบาตคางหมู 1452. สนั นบิ าตงวงชา ง สันนิบาตงวงชาง 1453. สนั นิบาตงู สนั นบิ าตงู 1454. สันนิบาตแงน สนั นบิ าตแงน 1455. สันนบิ าตจวง สนั นบิ าตจวง 1456. สนั นบิ าตจะกะเวียน สนั นิบาตจะกะเวยี น* 1457. สันนบิ าตจุกแนน สนั นบิ าตจกุ แนน 1458. สนั นิบาตชอบ สันนิบาตชอบ 1459. สนั นบิ าตซักแงน สันนบิ าตชกั แงน 1460. สันนนบิ าตชกั ชายเกียง สันนิบาตชกั ชายเกยี ง* 1461. สันนิบาตแช สนั นบิ าตแช 1462. สนั นิบาตไซต นี ไซม อื สนั นบิ าตไซม อื ไซเทา 1463. สนั นิบาตดีลา สนั นบิ าตดลี า 1464. สนั นิบาตตกทอ ง สนั นบิ าตตกทอ ง 1465. สันนิบาตตักกะรัณณะ สันนบิ าตตักกรณั ณะ 1466. สนั นิบาตรอน สนั นิบาตตัวรอ น 1467. สันนิบาตตาฅา ง สันนิบาตตาคา ง 1468. สันนบิ าตตาจงิ สนั นบิ าตตาจงิ 1469. สันนิบาตตาแจง สนั นบิ าตตาแจง 1470. สนั นิบาตตาดาํ สนั นบิ าตตาดาํ 1471. สนั นิบาตตาแดง สนั นิบาตตาแดง 1472. สนั นบิ าตตายลมื สนั นิบาตตายลืม 1473. สันนิบาตตาลาย สนั นบิ าตตาลาย 1474. สนั นิบาตตาเหลือง สันนบิ าตตาเหลอื ง 1475. สนั นบิ าตตุม สนั นบิ าตตุม Lab 09 C:\\Documents and Settings\\library1\\Desktop\\48ค012\\appen 4.doc

494 ตารางท่ี 4.1 ชอื่ โรค/อาการท่พี บในคมั ภรี ต าํ ราแพทยแ ผนไทยลา นนาและตํารายาสมนุ ไพรลา นนา (ตอ ) ลาํ ดบั ท่ี ชอ่ื โรค/อาการ ภาษาลานนา ช่ือโรค/อาการ ภาษาไทย 1476. สันนิบาตข้ีเปนเลือด สันนบิ าตถายเปนเลือด 1477. สนั นบิ าตทือเสนผม สนั นิบาตทือเสนผม 1478. สันนิบาตเทกิ สันนบิ าตเทิก 1479. สนั นบิ าตเนื้อฅิงเอย็น สันนบิ าตเนอื้ ตวั เย็น 1480. สันนิบาตในไส สนั นบิ าตในลาํ ไส 1481. สันนบิ าตบา สันนบิ าตบา 1482. สันนบิ าตเบื่อ สันนิบาตเบือ่ 1483. สันนบิ าตใบ สนั นิบาตใบ 1484. สันนิบาตปฐวี สันนบิ าตปฐวี 1485. สนั นบิ าตปว ง สนั นิบาตปว ง 1486. สนั นบิ าตเจบ็ ดูก สนั นิบาตปวดกระดกู 1487. สันนิบาตป สันนิบาตป 1488. สันนิบาตปไ ฟ สนั นบิ าตปไ ฟ 1489. สันนิบาตปไฟตกทอ ง สนั นิบาตปไฟตกทอง 1490. สนั นบิ าตผเี ขา สนั นบิ าตผีเขา 1491. สันนบิ าตผุดลุก สันนิบาตผุดลกุ 1492. สนั นิบาตฝเครอื สนั นบิ าตฝเครือ 1493. สันนิบาตคลง่ั จวง สันนิบาตเพอคลง่ั 1494. สันนิบาตฟอน สนั นบิ าตฟอน 1495. สันนบิ าตเฟอ ง สนั นบิ าตเฟอง 1496. สันนบิ าตไฟ สนั นบิ าตไฟ 1497. สันนบิ าตไฟผี สันนบิ าตไฟผี 1498. สนั นิบาตไฟฟา สันนบิ าตไฟฟา 1499. สันนิบาตมอ ย สนั นบิ าตมอ ย 1500. สันนิบาตสะทกตีนมือ สันนิบาตมอื เทา กระตกุ Lab 09 C:\\Documents and Settings\\library1\\Desktop\\48ค012\\appen 4.doc

495 ตารางที่ 4.1 ช่ือโรค/อาการท่ีพบในคมั ภรี ต าํ ราแพทยแ ผนไทยลานนาและตํารายาสมนุ ไพรลานนา (ตอ) ลําดบั ที่ ชอ่ื โรค/อาการ ภาษาลานนา ช่อื โรค/อาการ ภาษาไทย 1501. สันนิบาตมูบมาบ สันนบิ าตมูบมาบ 1502. สนั นบิ าตเอยน สันนบิ าตเย็น 1503. สันนิบาตรอ งไห สนั นิบาตรองไห 1504. สันนิบาตรอ น สันนิบาตรอ น 1505. สนั นบิ าตรอ นใน สันนบิ าตรอนใน 1506. สันนบิ าตรากสาด สันนบิ าตรากสาด 1507. สนั นบิ าตรากสาดครุด สนั นบิ าตรากสาดครดุ 1508. สันนิบาตรากสาดเร้อื สนั นิบาตรากสาดเร้อื รัง 1509. สันนบิ าตรากสาดเลือด สันนิบาตรากสาดเลอื ด 1510. สันนบิ าตรา ย สันนบิ าตรา ย 1511. สนั นิบาตเร้อื สนั นิบาตเรือ้ รัง 1512. สันนิบาตลงทอ ง สันนิบาตลงทอ ง 1513. สันนิบาตลม สันนบิ าตลม 1514. สันนบิ าตลมขน้ึ สันนบิ าตลมขนึ้ 1515. สนั นบิ าตลมขนึ้ หวั สนั นบิ าตลมขนึ้ ศรี ษะ 1516. สนั นบิ าตลมพิษ สันนิบาตลมพษิ 1517. สนั นิบาตลมลา สันนบิ าตลมลา 1518. สันนิบาตล้นิ หด สนั นบิ าตลน้ิ หด 1519. สันนิบาตลกู สนั นบิ าตลกู 1520. สันนิบาตลกู นก สันนบิ าตลูกนก 1521. สนั นบิ าตลูกเห็บ สนั นบิ าตลูกเห็บ 1522. สนั นบิ าตลูกออ น สันนบิ าตลูกออ น 1523. สันนิบาตเลือด สันนบิ าตเลอื ด 1524. สนั นบิ าตเลือดเขา หวั ใจ สนั นบิ าตเลือดเขาหัวใจ 1525. สนั นบิ าตเลอื ดแหง สนั นิบาตเลอื ดแหง Lab 09 C:\\Documents and Settings\\library1\\Desktop\\48ค012\\appen 4.doc

496 ตารางที่ 4.1 ชอ่ื โรค/อาการทีพ่ บในคัมภรี ตําราแพทยแผนไทยลา นนาและตาํ รายาสมนุ ไพรลา นนา (ตอ) ลาํ ดบั ท่ี ชอื่ โรค/อาการ ภาษาลา นนา ชื่อโรค/อาการ ภาษาไทย 1526. สันนิบาตวนิ สันนบิ าตวนิ 1527. สนั นบิ าตสองคลอง สันนิบาตสองคลอง 1528. สันนิบาตสานฅดุ สันนบิ าตสานครุด 1529. สนั นิบาตสามคลอง สนั นบิ าตสามคลอง 1530. สนั นบิ าตสาวใย สนั นิบาตสาวใย 1531. สันนิบาตเสา สนั นิบาตเสา 1532. สนั นิบาตเสียบ สันนบิ าตเสยี บ 1533. สนั นิบาตหนมุ สันนิบาตหนมุ 1534. สันนบิ าตหมนื สันนบิ าตหมนื 1535. สนั นบิ าตหลวง สนั นบิ าตหลวง 1536. สนั นบิ าตหาหมัดหาเม็น สันนิบาตหาหมัดหาเมน็ 1537. สนั นบิ าตหดู เขา ไส สนั นิบาตหดู เขาลาํ ไส 1538. สนั นิบาตเหลาะแลก สนั นิบาตเหลาะแลก 1539. สนั นบิ าตเหลาะแหละ สนั นิบาตเหลาะแหละ 1540. สนั นบิ าตอภญิ าณ สันนบิ าตอภญิ าณ 1541. สันนิบาตราก สนั นบิ าตอาเจยี น 1542. สันนิบาตอมุ มตุ กะ สันนบิ าตอมุ มตุ กะ 1543. สาดเลอื ด สาดเลอื ด 1544. สาน สาน 1545. สานกระดา ง สานกระดา ง 1546. สานกอน สานกอน 1547. สานกะตัง สานกะตัง 1548. สานกัดธกั สตู สานกณั ฐกั สูต* 1549. สานเกิดกบั หวั ใจ สานเกิดกบั หวั ใจ 1550. สานเกยี่ ว สานเกย่ี ว Lab 09 C:\\Documents and Settings\\library1\\Desktop\\48ค012\\appen 4.doc

497 ตารางที่ 4.1 ชอื่ โรค/อาการทีพ่ บในคัมภรี ตําราแพทยแผนไทยลา นนาและตาํ รายาสมนุ ไพรลา นนา (ตอ) ลาํ ดบั ที่ ชอื่ โรค/อาการ ภาษาลา นนา ชอื่ โรค/อาการ ภาษาไทย 1551. สานแกมขาง สานแกมขาง 1552. สานแกมมะเรงครดุ สานแกมมะเรง็ ครุด 1553. สานขดั สานขัด 1554. สานขดั ใจ สานขัดใจ 1555. สานขาง สานขาง 1556. สานขางมะโหกปวดกน สานขางมะโหกปวดกน 1557. สานขน้ึ สานขึน้ 1558. สานขนึ้ หวั สานข้ึนศรี ษะ 1559. สานฅเมน สานเขมน 1560. สานเขาไส สานเขา ลาํ ไส 1561. สานเขางวั สานเขาวัว 1562. สานครดุ สานครุด 1563. สานฅอ สานคอ 1564. สานฅอตบี สานคอตบี 1565. สานคะยัง สานคะยงั 1566. สานฅู สานคู 1567. สานงว น สานงวน 1568. สานงู สานงู 1569. สานชน สานชน 1570. สานชา ง สานชา ง 1571. สานดงั เสา สานดังเสา 1572. สานดาดแดง สานดาดแดง 1573. สานดน้ิ ในทอง สานดนิ้ ในทอง 1574. สานแดง สานแดง 1575. สานแตกในทอ ง สานแตกในทอ ง Lab 09 C:\\Documents and Settings\\library1\\Desktop\\48ค012\\appen 4.doc

498 ตารางที่ 4.1 ชอ่ื โรค/อาการที่พบในคมั ภรี ตาํ ราแพทยแผนไทยลานนาและตํารายาสมนุ ไพรลานนา (ตอ) ลาํ ดับที่ ชื่อโรค/อาการ ภาษาลา นนา ชื่อโรค/อาการ ภาษาไทย 1576. สานถุ สานถุ 1577. สานทาย สานทา ย 1578. สานนบ สานนบ 1579. สานนม สานนม 1580. สานนอก สานนอก 1581. สานนงั่ สานนง่ั 1582. สานในทอง สานในทอ ง 1583. สานยังนม สานบริเวณเตา นม 1584. สานปว ง สานปว ง 1585. สานผดั สานผัด 1586. สานผดั ข้ึนหวั สานผัดขึ้นศีรษะ 1587. สานพรัน สานพรนั 1588. สานพอง สานพอง 1589. สานพงั สานพัง 1590. สานพดั สานพัด 1591. สานพษิ สานพษิ 1592. สานพุ สานพุ 1593. สานเพริง สานเพลงิ 1594. สานไฟ สานไฟ 1595. สานมกคอ ง สานมกคอง 1596. สานมอ ย สานมอย 1597. สานมะเรงครุด สานมะเรง็ ครุด 1598. สานมะเรงลงลงึ ค สานมะเรง็ ลงลึงค 1599. สานมะโหก สานมะโหก 1600. สานมุตตะขดึ ลม สานมุตตะขดึ ลม Lab 09 C:\\Documents and Settings\\library1\\Desktop\\48ค012\\appen 4.doc

499 ตารางท่ี 4.1 ชื่อโรค/อาการทพ่ี บในคัมภรี ตาํ ราแพทยแผนไทยลานนาและตํารายาสมนุ ไพรลา นนา (ตอ ) ลาํ ดบั ที่ ช่อื โรค/อาการ ภาษาลา นนา ชื่อโรค/อาการ ภาษาไทย 1601. สานรัมมะนาดคอบวม สานรัมมะนาดคอบวม 1602. สานราํ มะนาด สานราํ มะนาด 1603. สานรํามะนาดคอพอง สานรํามะนาดคอบวมพอง 1604. สานราํ มะนาดคอพอื สานรํามะนาดคอพือ 1605. สานลงทอง สานลงทอง 1606. สานลม สานลม 1607. สานลมกอ น สานลมกอน 1608. สานลมกาม สานลมกาม 1609. สานลมครุด สานลมครดุ 1610. สานลมแช สานลมแช 1611. สานลมทบั สานลมทบั 1612. สานลมปน เมา สานลมปน เมา 1613. สานลมปา ง สานลมปา ง 1614. สานลมพอง สานลมพอง 1615. สานลมพษิ สานลมพษิ 1616. สานลมพุ สานลมพุ 1617. สานลมรอ น สานลมรอน 1618. สานลมราก สานลมราก 1619. สานลมลา สานลมลา 1620. สานลมเสยี บ สานลมเสยี บ 1621. สานลมเหน็ด สานลมเหน็ด 1622. สานลา สานลา 1623. สานเลอื ด สานเลอื ด 1624. สานสมทบ สานสมทบ 1625. สานสะแกเอือน สานสะแกเอือน Lab 09 C:\\Documents and Settings\\library1\\Desktop\\48ค012\\appen 4.doc

500 ตารางที่ 4.1 ชือ่ โรค/อาการทพี่ บในคัมภรี ตําราแพทยแผนไทยลา นนาและตาํ รายาสมนุ ไพรลานนา (ตอ ) ลําดบั ท่ี ช่อื โรค/อาการ ภาษาลานนา ช่อื โรค/อาการ ภาษาไทย 1626. สานสะเพา สานสะเพา 1627. สานสนั หลัง สานสนั หลงั 1628. สานเสลด สานเสลด 1629. สานเสา สานเสา 1630. สานเสีย้ น สานเส้ยี น 1631. สานเสยี บ สานเสยี บ 1632. สานหนอง สานหนอง 1633. สานหลั้ง สานหลัง้ 1634. สานหล่ังไส สานหล่ังไส 1635. สานหลุ สานหลุ 1636. สานไหมขน้ึ สานไหมข น้ึ 1637. สานแอยง สานแอยง 1638. สานไอ สานไอ 1639. สะมักเขา สําลักอาหาร 1640. สวิ สิว 1641. สวิ ชา ง สวิ ชาง 1642. สวิ หวั ชา ง สวิ หวั ชา ง 1643. สีธกิ าร สธี ิการ* 1644. สอื แมว สือแมว 1645. สอื หมา สือหมา 1646. สรุ พล สุรพล* 1647. สวุ ัณณะมดั ขอดขนึ้ ตหี ัวใจ สุวรรณะมัดขอดขึน้ ตหี วั ใจ 1648. สุวัณณะโมกขอด สวุ รรณะโมกขอด 1649. สุวัณณปทุมมะเมกขอด สวุ ัณณปทุมมะเมกขอด 1650. เอนอยดื เสนเอน็ ยืด Lab 09 C:\\Documents and Settings\\library1\\Desktop\\48ค012\\appen 4.doc

501 ตารางท่ี 4.1 ช่ือโรค/อาการทีพ่ บในคัมภรี ตําราแพทยแผนไทยลา นนาและตาํ รายาสมนุ ไพรลา นนา (ตอ ) ลําดับท่ี ชอ่ื โรค/อาการ ภาษาลา นนา ช่ือโรค/อาการ ภาษาไทย 1651. เอนหด เสนเอ็นหด 1652. เสยยะโร เสยยะโร* 1653. เสลด เสลด 1654. เสลดขึ้น เสลดขึน้ 1655. เสลดข้นึ หวั เสลดขน้ึ ศรี ษะ 1656. เทิอ่ ตดิ ฅอ เสลดตดิ คอ 1657. เสียงแหบ เสียงแหบแหง 1658. เสี้ยนแทง เสีย้ นตํา 1659. เสยี บข้นึ เสียบขึ้น 1660. เสียบเลือด เสยี บเลือด 1661. เลือดออกนกั เสียเลอื ดมาก 1662. ไสฟ งุ ไสฟ ุง 1663. ไสยอ ยโจก ไสยอ ยโจก 1664. ไสล งหาํ ไสเ ล่อื น 1665. ไสเหลอื ง ไสเหลอื ง 1666. หนอง หนอง 1667. หนา มดื หนา มดื 1668. หนา มดื ตามวั หนา มืดตาลาย 1669. หนาว หนาว 1670. หนาวสน่ั หนาวสนั่ 1671. ตายลมื หมดสติ 1672. หมนื หางน้ําแกมสะดวง หมืนหางน้าํ แกมรดิ สีดวง 1673. มองครอ หลอดลมโปง 1674. หลุกิว้ หลุกวิ้ 1675. หลปุ วง หลุปว ง ตารางที่ 4.1 ช่อื โรค/อาการท่พี บในคัมภรี ต าํ ราแพทยแ ผนไทยลานนาและตํารายาสมนุ ไพรลา นนา (ตอ ) Lab 09 C:\\Documents and Settings\\library1\\Desktop\\48ค012\\appen 4.doc

ลําดบั ที่ ช่ือโรค/อาการ ภาษาลา นนา 502 1676. หวัด 1677. หอเลอื ด ชอื่ โรค/อาการ ภาษาไทย 1678. หดั หวัด 1679. หัดแดง หอ เลือด 1680. หดั ตกทอ ง หดั 1681. หัวเขาพอง หัดแดง 1682. ใจสน่ั ใจหวิว หดั ตกทอง 1683. หวั เดือน หัวเขา บวม 1684. รา หัวใจเตน ผิดปกติ 1685. หาใจฝด หวั เดือน 1686. หดิ หา 1687. หดู หายใจฝด 1688. หูดเขาไส หิด 1689. หูดดํา หูด 1690. หหู ลงึ่ หดู เขาลาํ ไส 1691. เหงอื กพอง หดู ดํา 1692. เหอ่ื ออกนกั หหู นวก 1693. เห่ือออกหวั เหงอื กบวม 1694. เหน่อื ย เหง่อื ออกมาก 1695. เหน็ด เหงอื่ ออกศรี ษะ 1696. เหนด็ ปลายมอื ปลายตนี เหน็ดเหน่ือย 1697. ฅวยพอง เหน็บชา 1698. ออกไพรสาน เหนบ็ ชาตามปลายมือปลายเทา 1699. ออกรากสาด องคชาตบิ วม 1700. อองพระบาท ออกไพรสาน ออกรากสาด อองพระบาท Lab 09 C:\\Documents and Settings\\library1\\Desktop\\48ค012\\appen 4.doc

503 ตารางที่ 4.1 ชือ่ โรค/อาการท่ีพบในคมั ภรี ตําราแพทยแ ผนไทยลานนาและตํารายาสมนุ ไพรลา นนา (ตอ) ลําดับท่ี ชอื่ โรค/อาการ ภาษาลา นนา ช่ือโรค/อาการ ภาษาไทย 1701. อกั คทา อักคทา* 1702. อคั นธี าน อัคนธี าน 1703. อมั พาต อมั พาต 1704. ตายผาก อมั พาตครึง่ ซีก 1705. ราก อาเจียน 1706. รากเลอื ด อาเจียนเปน เลือด 1707. รากเปนเลือดเปนหนอง อาเจยี นเปน เลอื ดปนหนอง 1708. รากดํา อาเจยี นเปน สดี าํ 1709. รากแดง อาเจยี นเปนสแี ดง 1710. รากเหมน็ อาเจยี นมีกลน่ิ เหมน็ 1711. รากลม อาเจียนมแี ตล มออกมา 1712. อิดหิว อิดหวิ 1713. ลงดาํ แดง อุจจาระเปน สดี ําหรือสีแดง 1714. อุปปกาน อุปปกาน 1715. ไอ ไอ 1716. ไอเปนเลอื ด ไอเปน เลือด 1717. ไอเสลด ไอเสลอ 1718. ไอแหง ไอแหง Lab 09 C:\\Documents and Settings\\library1\\Desktop\\48ค012\\appen 4.doc

504 ภาคผนวก 5 ตัวอยา งคาํ อธิบายช่ือโรค/อาการทพ่ี บในคัมภีร และ ตําราแพทยแ ผนไทยลานนาและตาํ รายา สมนุ ไพรลานนา

505 ตารางท่ี 5.1 คาํ อธบิ ายโรค/อาการ ที่พบในคัมภรี แ ละตําราแพทยแผนไทยลานนาและตาํ รายา สมนุ ไพรลานนา ช่ือโรค/อาการ ชอ่ื โรค/อาการ คําอธบิ ายโรค/อาการ ภาษาลา นนา ภาษาไทย กาน กาน ตุมฝช นดิ หนึง่ มอี าการปวดแสบปวดรอน กระสับกระสาย กานกนิ พดิ าน กานกนิ เพดาน ตุมฝช นดิ หนงึ่ มอี าการปวดแสบปวดรอ น กระสับกระสา ย มักเกดิ ตรงเพดานปาก กานกนิ อกกนิ ใจ กานกนิ อกกินใจ โรคกานชนดิ หนง่ึ มอี าการออนเพลยี มาก กานจบั ใน กานจบั ใน โรคกานชนดิ หนง่ึ มีอาการกระสบั กระสาย รอนใน ออ นเพลีย หายใจตดิ ๆ ขัด ๆ กานเจ็บอก กานเจ็บอก ตมุ ฝช นดิ หนึ่ง มอี าการปวดแสบปวดรอ น กระสับกระสาย มกั มี อาการเจ็บอกรว มดว ย กานนอก กานนอก ตุม ฝชนิดหนง่ึ มกั เกดิ บรเิ วณภายนอกรา งกาย กานใน กานใน ตมุ ฝช นิดหนงึ่ มอี าการปวดเจ็บหัวใจ กานปากสกุ ปากพอง กานปากสุกปากพอง ตุมฝชนิดหนงึ่ มกั เกดิ บรเิ วณปาก กานราํ มะนาด กานราํ มะนาด โรคกานชนดิ หนง่ึ เกดิ ตง้ั แตศ รี ษะลงมาถงึ เทา ปวดหนอ งตาม แขงขา ลําตัวแดง กานลม เกีย่ วลม เปนไข ปวดศรี ษะ จุกเสยี ดแนน ทอ ง กินเขา บล ํา ไมเ จริญอาหาร ไมอยากรับประทานอาหาร กนิ ผดิ รบั ประทานอาหารผดิ ก.กนิ อาหารผดิ สําแดง,อาหารทีก่ ินเขา ไปแลว ทําใหโรคกาํ เรบิ สําแดง กว้ิ ก้ิว น.บิด, โรคท่ที าํ ใหป วดมวน อจุ จาระเปน มกู เลอื ด สาเหตเุ กดิ จากเชื้อปาราสิต เชน Entamoeba histolytica หรือเช้ือ แบคทเี รียเชน Shigella sonnei, S.Flexneri หรือ S.dysenteriae เปนตน อาการ : ผูปว ยจะมอี าการทองเสยี ถายเปน มกู เลอื ด มีไขแ ละ ออนเพลยี การรกั ษา : ทําโดยการใหย าฆา เชือ้ ปาราสติ เชน Diiodohydroxyquin และ Dehydroemetine สว นแบคทีเรียใช ยาปฏิชวี นะเชน Ampicillin เปน ตน อาจใหส ารน้าํ อิเลก็ โทรไลต รวมดวย Lab09 C:\\Documents and Settings\\library1\\Desktop\\48ค012\\appen 5.doc

506 ตารางท่ี 5.1 คําอธบิ ายโรค/อาการ ทพี่ บในคัมภรี แ ละตาํ ราแพทยแ ผนไทยลานนาและตํารายา สมนุ ไพรลา นนา (ตอ) ช่ือโรค/อาการ ชือ่ โรค/อาการ คําอธิบายโรค/อาการ ภาษาลานนา ภาษาไทย ก้วิ ทอ ง กว้ิ ทอง ก.ปวดมวนในทอ ง เกดิ ลกู ยาก คลอดลกู ยาก อาการคลอดบุตรยาก เก่ยี ว เกย่ี ว น.เปล่ียว,ตะคริว อาการกลา มเนอื้ เกรง็ แข็งและปวดซ่ึงจะ เกิดขนึ้ รวดเรว็ และมักจะเปนอยไู มก ี่นาที กลา มเนื้อที่พบเปน ตะคริวไดบ อยไดแ กก ลา มเนือ้ นอง และตน ขา ตามตาํ ราแพทย แผนโบราณวา เกดิ จากความเยน็ มาก เกลย่ี ว กว็ า สาเหตุ : สว นมากจะไมม ีสาเหตรุ า ยแรง เปนเพียงชั่วเดียวก็ หายไดเ อง บางคนอาจเปนตะคริวทีน่ อ งขณะนอนหลบั โดยไม ทราบสาเหตุ บางคนอาจเปนหลงั ออกกาํ ลังมากกวาปกติ หรอื นอนน่ังหรือยนื ในทาที่ไมส ะดวกนานๆ (ทาํ ใหการไหลเวียนของ เลอื ดไมส ะดวก) ผูม ีภาวะแคลเซยี มในเลอื ดตํา่ กอ็ าจเปน ตะคริวไดบ อ ย อาการ : ผูปว ยอยๆู รสู ึกกลามเนอื้ สวนหนงึ่ สว นใด (เชน นอ ง หรอื ตนขา) มีการแข็งตัว ปวดมาก เอามือคลําดจู ะรสู กึ แขง็ เปน กอน ถาพยายามขยบั เขย้อื นกลา มเนอ้ื สว นนนั้ จะทาํ ใหย ่ิง แข็งตวั และปวดมากขน้ึ การนาดและยืดกลามเนื้อสวนน้นั จะ ชวยใหตะครวิ หายเรว็ ข้นึ โดยทวั่ ไปจะเปน อยูเพียงไมก นี่ าทกี ็ หายเองไดและไมม คี วามผดิ ปกติอื่นๆเกิดรวมดว ย เมื่อหายแลว ผปู ว ยจะรูสึกเปน ปกตทิ กุ อยาง เกย่ี วกาน เกี่ยวกาน น.ช่อื โรคชนดิ หนง่ึ เก่ยี วกินดูก เก่ียวกนิ กระดูก ปวดนอง ปวดตน ขา ปวดตามกระดูก พบั งอหรอื คเู หยยี ดไมได เกย่ี วดาํ เกี่ยวดาํ กลา มเนอ้ื เกร็งแขง็ และปวดซ่ึงจะเกิดขึ้นอยา งรวดเร็วและมกั เปนอยูไมก ่ีนาที กลามเนอื้ ที่พบเปนตะคริวไดบ อย ไดแ ก กลา มเน้อื นองและตนขา ตามตาํ ราแพทยแ ผนโบราณวา เกิด จากความเย็นมาก เกย่ี วผี เกี่ยวผี ชาตามแขง ขา ตามปลายมอื ปลายเทา เจ็บปวดบรเิ วณริม ฝปาก ไมม เี รีย่ วแรง เก่ียวผพี ษิ เกี่ยวผีพษิ เปน ตะคริวเมือ่ เกิดตมุ ฝขึน้ ท่ีใดทีห่ นงึ่ เกีย่ วไฟ เกี่ยวไฟ รอ นตั้งแตสันหลงั ถงึ ลาํ คอ ขยับตัวไมไ ด Lab09 C:\\Documents and Settings\\library1\\Desktop\\48ค012\\appen 5.doc

507 ตารางที่ 5.1 คําอธบิ ายโรค/อาการ ท่ีพบในคัมภรี และตาํ ราแพทยแผนไทยลา นนาและตํารายา สมนุ ไพรลา นนา (ตอ ) ช่ือโรค/อาการ ชื่อโรค/อาการ คาํ อธิบายโรค/อาการ ภาษาลา นนา ภาษาไทย เกยี่ วมะโหก เกี่ยวมะโหก ปวดมวนทอง ถา ยอจุ จาระปนเลือด เกี่ยวลกู เก่ียวลกู ลักษณะเหมือนมีกอนลม แลนไปมาในรา งกาย เกย่ี วเลอื ด เก่ียวเลอื ด เลือดเดินไมส ะดวก มกั เกดิ กบั หญงิ หลงั คลอดลกู เกีย่ วเหลา เกี่ยวเหลา เปนตะคริว เมื่อไมไดด ม่ื เหลาตามปกติ แกม บวม แกมบวม ลักษณะทแ่ี กม บวม นนู ออกมา เนื่องจากอักเสบ ขาง ขาง โรคปากเปอ ย ปากเจ็บหรอื เปน แผลทพ่ี บไดบ อยท้ังในเดก็ และ ผใู หญ สว นมากเปนโรคท่ีไมรา ยแรงถงึ แมไมไ ดรบั การรกั ษาก็ อาจหายเองไดภ ายใน 1-2 สัปดาห สาเหตุ : ยงั ไมทราบแนช ดั วาเกิดจากจากอะไร อาจมสี าเหตุ จากเชอ้ื ไวรสั แตเ ชอื่ วาอาจมคี วามสมั พันธก ับปฏิกริ ยิ าทางภูมิ ตานทานหรอื ปฏิกริ ยิ าอมิ มนู (immunity) ท่เี กดิ กบั เยือ่ บภุ ายใน ชองปาก โรคนมี้ กั เกดิ ข้ึนขณะที่มคี วามเครียดทางจติ ใจ ขณะมี ประจาํ เดือน อาหารไมยอ ย ทอ งผูกหรือเปน ไขเ ร้ือรัง ชาวบาน มักเรยี กวา แผลรอ นใน อาการ : รูสึกเจบ็ ในปากเมือ่ ตรวจดูจะพบมีแผลต้ืนๆขอบแผล แดง ตรงกลางแผลเปนสีขาวปนเหลอื ง ขนาดเสน ผาศนู ยก ลาง 3-5 มลิ ลเิ มตร ขึน้ ทเ่ี ยือ่ บชุ อ งปาก ตําแหนงท่พี บบอยคือ ที่รมิ ฝปาก กระพุง แกม บนล้นิ ใตลน้ิ สวนนอยอาจพบท่เี พดานปาก เหงือก หรอื ตอ มทอลซิล อาจขึน้ เพียงแผลเดยี วหรอื หลายแผลก็ ได ในระยะ 2-3 วันแรกจะรูสกึ ปวดมากจนบางครั้งกลนื หรือพูด ไมถ นดั ถายิ่งกนิ ของเผด็ จดั หรอื เปรี้ยวจัด จะรูสกึ ปวดแสบมาก ขนึ้ ตอ มาอกี 5-7 วัน จะพบวา มเี ยือ่ เหลอื งๆปกคลมุ ท่ผี ิวของ แผล หลังจากนน้ั แผลกจ็ ะคอ ยทเุ ลา อาการปวดจะหายไดเ อง ภายใน 7-15 วนั โดยมากมกั จะไมเปน แผลเปน สว นมากจะไม มอี าการผดิ ปกตอิ ื่นๆ ยกเวน ในรายท่มี อี าการรุนแรงอาจมี อาการออ นเพลยี และมีไขร วมดว ย Lab09 C:\\Documents and Settings\\library1\\Desktop\\48ค012\\appen 5.doc

508 ตารางที่ 5.1 คําอธบิ ายโรค/อาการ ทีพ่ บในคมั ภรี และตําราแพทยแ ผนไทยลานนาและตํารายา สมุนไพรลานนา (ตอ ) ชอ่ื โรค/อาการ ชื่อโรค/อาการ คาํ อธิบายโรค/อาการ ภาษาลา นนา ภาษาไทย ขางกอ น ขางกอน รอ นทรวงอกลงมาทองนอ ย มอี าการเกรง็ ทองนอ ย อาเจยี น ออกมาเปน สีเหลือง หากไมไ ดรบั การรักษาอยา งถกู วธิ อี าจ เสยี ชวี ติ ได ขางกา ม ขางกา ม อาการจุกเสยี ดแนน ตามรา งกายคลายมีกอนในรา งกาย ขางกามปาก ขางกามปาก เจ็บล้นิ เจ็บคอ ขางกนิ ตับ ขางกนิ ตับ ปวดทองบิดมวน ปวดศีรษะ รอนไหมในชอ งทอ ง ขางกินไส ขางกินลําไส ปวดทองบดิ มวน ปวดศีรษะ รอ นไหมใ นชองทอ ง ขางขน้ึ ขางข้ึน จกุ เสยี ด แนนหนา อก ขางเขาไส ขางเขา ลําไส ถา ยปส สาวะเปนสเี หลอื ง เปนสีคลายนาํ้ ซาวขาว คลายน้ําปูน หรอื มีสเี ลอื ดมนี าํ้ หนองปนออกมา ขางไขด้ิน ขางไขด้นิ หายใจฝด จุกเสยี ด ขางคัด ขางคัด หายใจฝด จกุ เสยี ด ขางฅะยอื ขางคระยือ 1.โรคหืด สาเหตุ : ทางการแพทยแ ผนปจจุบนั หืด เกิดจาก อาการแพ ซึ่งเปนอาการเนือ่ งจากทางเดินหายใจอุดตนั อาการ : ผูปวยจะมีอาการหายใจขัดมีเสยี งหวดี ไอและมี เสมหะ มีชว งหายใจออกยาว การรกั ษา : ใหผปู ว ยพยายามหลกี เล่ียงส่ิงทีท่ าํ ใหเ กดิ การแพ ใหยาฮสิ ตามนี ยาขยายหลอดลมและอาจใหยาสเตยี รอยดรวม ดว ย 2. โรคเด็กออ นเกิดจากสายสะดอื เปนพิษ มีอาการล้นิ กระดาง คางแข็ง บางตาํ ราวา ผูป วยมอี าการหดื หอบและน้ําลายยอยอีก ดวย ขางชอง ขางชอง โรคขางชนดิ หนงึ่ มีอาการไอ มีไขตํ่า ตวั ผอมเหลอื ง ขางนํา้ นม ขางน้าํ นม อาการอักเสบของเดก็ ในระยะกนิ นม มลี กั ษณะอกั เสบรอบปาก ขางพอง ขางพอง ทองบวม ปวดมวนทอง ตัวซีดเหลือง ขางพุ ขางพุ ลมดันทะลักออกมาจากภายในกาย ทาํ ใหห าว เรอหรอื เกิด อาการวงิ เวียนหนามืด และอาเจยี น ขางไฟ ขางไฟ เปนไข รอนใน ทองรวง หรอื จุกเสยี ดแนนทอ ง ขางไฟตกทอ ง ขางไฟตกทอ ง ทองบวม ปวดมวนทอง ตัวซดี เหลอื ง Lab09 C:\\Documents and Settings\\library1\\Desktop\\48ค012\\appen 5.doc

509 ตารางท่ี 5.1 คาํ อธบิ ายโรค/อาการ ท่พี บในคัมภรี แ ละตําราแพทยแ ผนไทยลา นนาและตํารายา สมุนไพรลา นนา (ตอ ) ช่อื โรค/อาการ ชอ่ื โรค/อาการ คําอธบิ ายโรค/อาการ ภาษาลานนา ภาษาไทย ขางริดสะดวง ขางริดสดี วง ลิ้นเปนแผล ลน้ิ เปอ ย บวมพอง มกี ลิน่ เนา เหมน็ ขางลงลงิ ค ขางลงลิงค น.อาการปวดทอ ปส สาวะ,ปสสาวะขุน ขางลม ขางลม จุกเสยี ด ทองเฟอ ถายอุจจาระไมอ อก บางครงั้ มอี าการจุก เสียดแนน ปวดกระดูกขอตอ ปวดเม่ือยตามรา งกาย ขางลมกอ น ขางลมกอน จกุ เสยี ด บางครงั้ มีอาการไมก ระหายนา้ํ ขางลมแฅน ขางลมแคน สําลกั อาหารเหมือนสาํ ลักขาว ขางลมเปด ขางลมเปด ตุมออกตามรางกาย คลา ยโรคฝด าษ ขางลมพสิ ขางลมพิษ วงิ เวียนศีรษะ หนา มดื ตาลาย เรอบอ ย จกุ เสยี ดแนนทอ ง ปวด เม่อื ยตามรา งกาย ออ นเพลีย มอื เทาเยน็ ปวดกระดกู ขางลมหมนื ขางลมหมนื ผ่นื คนั ตามผวิ หนัง ขางลิน้ รอ น ขางล้นิ รอน เหงือกเนา ล้นิ พอง มกี ลิ่นปาก รบั ประทานอาหารไมไ ด ขางเลอื ด ขางเลือด ปวดเอว ปวดสะโพก รอนใน กระสบั กระสาย รอ นบรเิ วณ ทอ งนอยคลายโรคจกุ ผาม ขางเลือดลา ขางเลือดลา ออ นเพลยี ปวดเมื่อย อาจมีอาการลมขนึ้ หรือมีอาการคลา ย เปน ปาง รอนกระหมอม รอ นคอ รอ นอก รอนออกปาก ขางไสม่นื ขางไสม ื่น ทอ งรว งเรอ้ื รัง ขางแหง ขางแหง เปน ไขตัวรอ น กระหายน้าํ เบอ่ื อาหาร เพอ เจบ็ คอ มอื เทา เยน็ ข้ีบออก ถายอุจจาระไมอ อก ขดั หนัก ถา ยอุจจาระไมอ อก ขีร้ ากสองคลอง ข้ีรากสองคลอง น.ปวง,โรคลงราก,โรคที่อุจจาระรวงแลวอาเจียน ไข ไข น.ไข-อาการของโรคทที่ าํ ใหตวั รอ น มชี อื่ ตา งๆ ว.รอน ไขก าน ไขกาน เปน ไข กระสบั กระสาย รอน ๆ หนาว ๆ ไขเกยี่ ว ไขเ ก่ยี ว เปน ไข ตวั เยน็ ไมมเี หง่อื รอ นใน เปนตะครวิ ไขขาง ไขข าง รอนๆหนาวๆ แขงขาแขง็ กระดา ง กระหายนาํ้ มีกลิ่นปาก ไขข างกมุ ไขขางกมุ เปนไข รอนใน ปากแหง หากไมไดรับการรกั ษาจะกลายเปน โรคสนั นบิ าต ไขขางไฟ ไขขางไฟ เปน ไข งว งเหงาหาวนอน ไมค อ ยลมื ตา ไขข างมอ ย ไขข างมอย รอนๆหนาวๆ แขงขาแขง็ กระดา ง กระหายน้าํ มกี ล่ินปาก ไขค ั่งใหล ไขค ลง่ั ใหล เปน ไขต ัวรอ น มือเทาแข็งกระดาง มีเลอื ดออกปากออกจมกู ไขดิ้น ไขด้นิ ไขชนิดหน่งึ มอี าการส่นั เท้มิ และเพอ Lab09 C:\\Documents and Settings\\library1\\Desktop\\48ค012\\appen 5.doc

510 ตารางท่ี 5.1 คําอธบิ ายโรค/อาการ ทพ่ี บในคัมภรี และตําราแพทยแ ผนไทยลา นนาและตํารายา สมุนไพรลา นนา (ตอ) ชือ่ โรค/อาการ ชื่อโรค/อาการ คําอธบิ ายโรค/อาการ ภาษาลา นนา ภาษาไทย ไขตวั รอ น ไขตัวรอน อาการมอี ณุ หภมู ขิ งิ รา งกายสูงกวา 37.2 องศาเซลเซยี ส (วดั ทางปาก) 36.7 องศาเซลเซียส (วัดทางรักแร) หรอื 37.7 องศา เซลเซียส (วดั ทางทวารหนกั ) สาเหตเุ กดิ จากไขห วดั ตอ มทอม ซิลอักเสบ มาลาเรีย ไทฟอยด เปน ตน ไขป า ง ไขปาง น.จกุ ผาม,โรคทอ งมาน,โรคมามยอย,ไขมาเลเรยี ไขป ไขป เปนไข ตัวเยน็ ไมม ีเหงื่อ รอนในกบั ตะครวิ ไขรอ นกาน ไขรอ นกาน เปนไข เยือกรอนเยอื กหนาว ไขรากสาดแดง ไขรากสาดแดง โรครากสาดชนดิ หน่งึ มลี กั ษณะเปน รอยแดงออกตามรางกาย ตาแดง เปน ไขไมส ราง ไขรา ย ไขร า ย ตัวรอนอยตู ลอดเวลา ริมฝปากหด เนอื้ ตัวแขง็ กระดา ง หาก ไมไดรับการรกั ษาอาจเสียชีวติ ไดภ ายใน 3 วัน ไขเ รือ้ / ไขนานหาย ไขเร้ือรัง น.ไขเรอื้ รงั ซ่งึ มีตวั ยาแกไ ขดังน้ี ขี้ ไข ฅวย ปู บา คือ ข้ี คอื ข้ีขวย ปู(ขุยปู) ไข-จกั ไคร(ตะไคร) ฅวย-หยา ฅวยงู (Achyranthesaspera Linn.)ปู-บา เขือปู (มะอกึ ) ผี-ผกั เสย้ี นผี บา-บาเขือบา(ตน ลําโพง) ไขสั่น ไขส่นั ไขจ บั สั่น เปน โรคท่ีพบไดบอ ยและมีอตั ราการตายสงู มกั พบใน บริเวณทเ่ี ปน ปาเขา พบไดแ ทบทุกภาคของประเทศไทย ไขส ันนบิ าต ไขส นั นิบาต น.ไขก าฬนกนางแอน ,ไขกาฬหลงั แอน คั่งจวง ละเมอ ก.สตไิ มอ ยกู บั ตวั คดั ดงั คัดจมกู แนน จมูก คดั จมกู หรือมีน้ํามกู ไหล สาเหตุเกิดจากไขหวดั ,หวดั จากการแพ,ไซนสั อกั เสบ คัดทอ ง แนน ทอ ง ก.จกุ ,แนน ทอ ง คดั อก แนน หนา อก ก.ตันคอหอย-เตม็ ตืน้ ,ดีใจหรือเสยี ใจจนพูดไมถ กู คางพอง คางบวม บวมหรอื มกี อนทคี่ าง ใตห ู หรือขางคอ มสี าเหตมุ าจากคางทมู ,ตอ มนาํ้ เหลอื งอกั เสบ ,ตอมทอมซลิ อกั เสบ , เหงือกอักเสบ ฅน ทอ ง คล่ืนไสอาเจยี น อยากอาเจียน พะอืดพะอม ฅอเอมิ คอพอก น.โรคคอพอก ฅัน คัน ก.คนั ตามตัว คนั ศรี ษะ รสู ึกอยากเกาโดยไมม ตี มุ ผน่ื หรือวงดา ง ใหเ หน็ Lab09 C:\\Documents and Settings\\library1\\Desktop\\48ค012\\appen 5.doc

511 ตารางที่ 5.1 คาํ อธบิ ายโรค/อาการ ทพี่ บในคมั ภรี แ ละตําราแพทยแ ผนไทยลานนาและตํารายา สมุนไพรลานนา (ตอ) ชอื่ โรค/อาการ ช่ือโรค/อาการ คําอธบิ ายโรค/อาการ ภาษาลา นนา ภาษาไทย ฅู คู น.โรคหดื ขี้ฅูก ็วา งว น งว น น1.ยาพษิ ยาเบือ่ น2.โรคเนือ้ ราย งวนชา ง งว นชาง เปน ไขไ มหาย รางกายออ นเพลยี งวงเหงาหาวนอน ตาเหลอื ง ตอนกลางคนื กลบั นอนไมห ลบั งว นตาเหลอื ง งว นตาเหลือง เปนไขไมห าย รา งกายออ นเพลยี งวงเหงาหาวนอน ตาเหลอื ง งวนนก งวนนก เปนไขไ มห าย รา งกายออ นเพลยี งวงเหงาหาวนอน ตาเหลอื ง ทองรว ง งว ย / งอ ย งอย ว.งอย-อาการทแี่ ขนขาพิการเคลื่อนไหวไมไ ดต ามปกติ เจบ็ เขย้ี ว ปวดฟน ผดิ ปกตเิ กย่ี วกับเหงอื กและฟน สาเหตเุ กดิ จากฟน พุ ,ฟน คุด , เหงอื กอกั เสบ เจบ็ แฅง เจ็บขา ปวดแขง ปวดขา ว.ปวดเม่อื ยตามรา งกาย เจ็บทอง ปวดทอง ปวดเจบ็ จุกแนน ทองอืดเฟอ หรอื ปวดบิดเปน พกั ๆ ในทอง อาจเปนเฉพาะทหี่ รือท่วั ทอง สาเหตเุ กดิ จากอาหารไมยอ ย , โรคกระเพาะ ,ทองเดนิ ,ปวดประจาํ เดอื น ,น่วิ ในทอไต เปนตน เจ็บหัว ปวดศรี ษะ ปวดหนกั ปวดตอ้ื ปวดมืน หรือปวดตุบๆ ท่บี ริเวณหนึ่งบริเวณ ใดของศรี ษะ รอบตาและใบหนา สาเหตุเกดิ จากความเครยี ด , ไมเกรน ,ไซนัสอกั เสบ ,สายตาผดิ ปกติ เปนตน เจ็บหวั ดิบ ปวดศรี ษะโดยไมทราบ ปวดศีรษะโดยไมทราบสาเหตุ สาเหตุ ชกั ชกั ก.อาการที่กลา มเนอื้ กระตุกอยา งกระทันหันและรุนแรงมกั มี อาการมือเทาเกร็ง ชํา้ ฟกช้าํ ว.ช้ํา-นวมระบมเพราะถูกกระทบกระแทกอยา งแรงหรอื บอย แชลม แชลม หมดสติเพราะโรคลม ,เปน ลมบอย แชลมพิษ แชลมพิษ น.หมดสติเพราะเปน โรคลม,เปนลมบอย แชเลือด แชเลอื ด น.ปวดเพราะเสียเลือดมาก สตรมี ปี ระจําเดอื นกะปริดกะปรอย ซาง ซาง น.โรคชนิดหนงึ่ ตามตําราแพทยแ ผนโบราณวา เปน แกเ ด็ก มี ลกั ษณะเปน เมด็ ขึ้นในปาก ลิน้ เปนฝา ดอ ย ดอ ย น.โรคตานขโมย-โรคพยาธลิ ําไสอ ยา งหนง่ึ มกั เปน แกเดก็ อายุ ราว 5 ขวบขึ้นไป ทําใหมลี กั ษณะผอม ทองปอง กนปอด กนิ อ Lab09 C:\\Documents and Settings\\library1\\Desktop\\48ค012\\appen 5.doc

512 ตารางที่ 5.1 คาํ อธบิ ายโรค/อาการ ทพี่ บในคมั ภรี แ ละตาํ ราแพทยแ ผนไทยลานนาและตํารายา สมนุ ไพรลา นนา (ตอ ) ชอื่ โรค/อาการ ชื่อโรค/อาการ คําอธิบายโรค/อาการ ภาษาลานนา ภาษาไทย ดอยลม ดอ ยลม ปวยหลงั ต้งั ครรภไ ดป ระมาณ 6 เดือน มีอาการจกุ เสยี ดแนน เรยี กอกี อยา งวา เลือดข้นึ ค้าํ อก ดอ ยเลอื ด ดอ ยเลอื ด ปวดเจ็บทองอยตู ลอดทัง้ วนั ทัง้ คนื ตกเลอื ด (คลอดลกู ) ตกเลอื ด เลอื ดออกผดิ ธรรมดาเนอื่ งจากแทงลกู ตอ ตอ โรคอยางหน่ึงเกดิ ทตี่ า ทําใหพกิ ารหรอื มองไมเหน็ ชดั เจน ตอ ตาตอ เปนแผลท่กี ระจกตา โรคอยา งหนงึ่ ท่ีเกดิ ทตี่ าทําใหพ ิการหรอื มองไมเห็นชัดเจน เปน ภาวะที่แกว ตาหรือเลนสต าภายในลกู ตา มลี กั ษณะขนุ ขาวขน้ึ จากปกติทมี่ ีลกั ษณะโปรงใสเหมอื นกระจก เมอ่ื แกวตาขุนขาวกจ็ ะมีลกั ษณะระทึบแสง ไมยอมใหแ สงผา น เขา สูลกู ตาไปรวมตัวท่ีจอตาทําใหเกดิ อาการตาฝา ฟางหรือมดื มวั สาเหตุ : เกดิ จากการเส่อื มตามวยั คนทมี่ อี ายมุ ากกวา 60 ป จะเปน ตอ กระจกแทบทุกคน แตอาจเปนมากนอยตา งกันไป เรียกวา ตอ กระจก ในคนสงู อายหุ รอื เกิดจากการไดร ับบาดเจ็บ หรอื กระทบกระเทือนที่ตาอยา งรนุ แรงเกดิ จากความผดิ ปกติ ของตา เชนมานตาอักเสบ ตอ หนิ เกดิ จากยา เชน การใชยา หยอดตาทมี่ ีตัวยาสเตยี รอยดหรือกนิ ยาสเตยี รอยดน านๆ การ ใชยาลดความอว นบางชนิด เปนตน อาการ : ผปู วยจะรสู ึกวาตาคอ ยๆมัวลงเรือ่ ยๆทีละนอ ย ใน ระยะเริม่ แรกจะรูส ึกมีอาการตามัวเหมือนมีหมอกบัง มองในท่ี มืดชดั กวาท่ีสวางหรอื ถกู แสงสวา ง จะรูส ึกตาพรา มัว สูแสง ไมไ ด โดยไมม ีอาการเจ็บปวดหรอื ตาแดงแตอ ยา งได อาการตา มัวจะเปนมากข้ึนเรอ่ื ยๆกินเวลานานจนในท่ีสดุ เม่อื แกว ตาขนุ ขาวจนหมด (เรียกวาตอ สกุ ) กจ็ ะมองไมเ ห็น สาํ หรบั ตอ กระจก ในคนสูงอายมุ ักจะเปน ท่ตี าทงั้ สองขา งแตจะสกุ ไมพ รอ มกัน การรกั ษา : นิยาใชวธิ ีการผาตดั ตัวทอ ง พยาธใิ นลาํ ไส น.คําเรยี กรวมหมายถึงพยาธิท่อี ยใู นทอ งคนหรอื สัตว ตาจิ ตาหร่ี น.ตาหยี ,ตาหร,ี่ ตาตี,่ ตาเหลเขา หากนั Lab09 C:\\Documents and Settings\\library1\\Desktop\\48ค012\\appen 5.doc

513 ตารางท่ี 5.1 คาํ อธบิ ายโรค/อาการ ท่พี บในคัมภรี แ ละตาํ ราแพทยแผนไทยลา นนาและตาํ รายา สมนุ ไพรลานนา (ตอ ) ชอ่ื โรค/อาการ ชอื่ โรค/อาการ คาํ อธบิ ายโรค/อาการ ภาษาลา นนา ภาษาไทย ตาแดง ตาแดง เคืองตา คนั ตา ตาแดงหรอื มีขตี้ าแฉะ สาเหตุเกดิ จากมสี ิ่ง แปลกปลอมเขาตา เย่อื ตาขาวอกั เสบจากการแพห รอื เชื้อ แบคทีเรียหรอื จากเชอื้ ไวรัส,ตอเนอื้ ตาบอด ตาบอด น.ตาที่มองไมเ หน็ ตาเปนตอน ตากงุ ยงิ ตาเปน กุงยิง ตมุ ฝเ ลก็ ๆทีเ่ กดิ ขน้ึ ท่ขี อบเปลือกตาเนือ่ งมาจาก ตอมขับไขมนั ทโี่ คนขนตามีอาการอดุ ตนั และเกิดการตดิ เชอื้ แบคทีเรียจนกลายเปนตมุ ฝข ้ึนมา เปน โรคที่พบไดบอ ยในทกุ เพศทุกวยั สาเหตุ : ปจ จยั ทเี่ สรมิ ใหเกดิ เปน ตากุงยงิ ไดง าย ไดแกก ารไม รูจกั รักษาความสะอาด เชน ปลอยใหผ วิ หนงั มอื และเสอ้ื ผา สกปรก มคี วามผิดปกติเกยี่ วกบั สายตา เชน สายตาส้นั สายตา ยาว สายตาเอยี ง ตาเข เปน ตน สุขภาพท่วั ไปไมด ี เชนเปนโรค เร้ือรงั ขาดอาหาร ฟน ผุ ไซนสั อักเสบ อดนอน เปน ตน มภี าวะท่ี ทาํ ใหต ิดเชอื้ ไดง า ย เชน เปน โรคพษิ สรุ าเรื้อรงั เบาหวาน รบั ประทานยาสเตยี รอยดนานๆ เปนตน อาการ : มตี ุมฝเล็กๆขนึ้ ทีข่ อบเปลอื กตา ทําใหรูสกึ ปวดละนา รําคาญ ในวนั แรกๆอาจขน้ึ เปนตุมแขง็ ๆตอมาคอยนมุ ลง บางคร้งั มีหนองนนู เปง ทาํ ใหเห็นเปนหัวขาวๆ 4-5 วันตอ มา อาจจะแตกเองแลว หัวฝจะยบุ ลงและหายปวดถา หนองระบาย ไดห มดกจ็ ะหายไปเองไดภ ายในหนงึ่ สัปดาหหลงั เริม่ เปนแต บางคนอาจมหี นองหลงเหลอื กจ็ ะกลายเปนใดแข็งๆ คลา ยตุม เนือ้ งอก ผูปว ยทเ่ี ปนกงุ ยิงมาครั้งหนงึ่ แลวมกั จะมกี ารกําเรบิ เปนๆหายๆบอ ย บางครัง้ เปน สลบั ขางไปมา สว นมากจะขึ้นเปน ตุมเดยี วแตบ างคร้ังอาจเกดิ พรอ มกันหลายตมุ ถา เปน กุงยิง บรเิ วณหางตา มกั จะมอี าการรนุ แรงอาจจะทําใหหนงั ตาบวม แดงจนตาปด โดยท่ัวไปกงุ ยิงมกั จะแตกและยบุ หายไดเ อง ไมม ี ภาวะแทรกซอนแตอยา งใด นอกจากเปน ๆหายๆจนนารําคาญ หรืออาจทาํ ใหเ ปนแผลเปนนา เกลยี ด การรักษา : ในรายที่เปนมากๆนิยมใชวธิ ผี าตดั Lab09 C:\\Documents and Settings\\library1\\Desktop\\48ค012\\appen 5.doc

514 ตารางที่ 5.1 คําอธบิ ายโรค/อาการ ที่พบในคัมภรี แ ละตาํ ราแพทยแ ผนไทยลา นนาและตาํ รายา สมุนไพรลา นนา (ตอ) ช่ือโรค/อาการ ช่ือโรค/อาการ คาํ อธิบายโรค/อาการ ภาษาลานนา ภาษาไทย ตามวั ฟาง ตามวั ฝาฟาง น.ตาพรา ,ตามวั ตามองเหน็ ไมช ดั สาเหตเุ กดิ จากตอ กระจก , ตอ เน้ือ ,สายตาผิดปกติ ,เบาหวาน,ความดนั โลหติ สูง ตายผาก อัมพาตคร่ึงซกี ก.ตายไปคร่ึงราง,เปน อมั พาต ตายลมื หมดสติ ก.หมดสต,ิ สลบ,เปน ลม ตุม ตมุ น.เม็ดทขี่ นึ้ ตามผิวหนัง โดยปริยายใชเ รยี กสิง่ อน่ื ที่มีลกั ษณะ คลา ยคลงึ เชนนน้ั ตมุ เกลด็ แรด ตมุ เกลด็ แรด เปนตุม ขนาดใหญ แดงมาก เปนรอยคลายเกลด็ แรด ตุมขางพษิ ตมุ ขางพษิ ตมุ หลวงยุบลงแลวแตก ลับมตี มุ ใหมเ กดิ ข้นึ มาแทน ตมุ เขา ไหมนอ ย ตุมขาวไหมน อ ย มไี ขสงู ละเมอเพอ ตวั รอน ปลายตมุ จะแหลม ตุมฅนั ตุมคัน น.ตมุ พษิ ทีท่ าํ ใหเ กดิ อาการคัน ตุมดอกเขาะ ตุมดอดเขาะ ตุมชนดิ หน่งึ มีลกั ษณะเปน รอยเหมอื นดอกเขาะ ตมุ ชนดิ นี้ รา ยแรงกวาตมุ ชนดิ อน่ื ๆ ตมุ แดง ตุมแดง โรคอดี าํ อีแดง ตมุ ตีนหา ง ตมุ ตนี หา ง ตมุ ชนดิ หน่งึ มลี กั ษณะเหมอื นตมุ แดง มตี ุมเมด็ เล็กลอ มรอบอยู ตมุ พรวั ะ ตุมพรัวะ น.แผลพพุ อง เปนโรคทีพ่ บไดบอย โดยเฉพาะอยา งยง่ิ ในเดก็ เปน โรคทต่ี ดิ ตอไดงายและรวดเรว็ ตดิ ตอโดยการสัมผสั ถกู คนที่ เปนโรคเนอ้ื อยกู อ น เกิดจากเช้ือแบคทเี รีย อาการ : เริ่มแรกขนึ้ เปน ผน่ื แดงและคนั ตอ มาจะกลายเปนตมุ นํ้าใสซ่งึ จะแตกงาย กลายเปนสแี ดงและมีน้ําเหลืองเหนยี วๆตดิ เยมิ้ แลว กลายเปน สะเกด็ เหลอื งกรังตดิ อยู มลี กั ษณะคลา ยรอย บหุ ร่จี ้ี เมื่อผน่ื อันแรกแตกมกั จะมีผ่ืนบริวารข้ึนตามมาใน บรเิ วณขา งเคยี งหลายๆอนั และอาจลุกลามไปยงั สวนอื่นๆของ รา งกาย โดยเฉพาะอยา งยง่ิ จากการเกา ตมุ พษิ ตมุ พษิ น.เม็ดตมุ ท่เี กิดขนึ้ ตามผิวเนอ้ื ดว ยพิษรอนหรือพษิ อกั เสบ ตุมรา ย ตุมรา ย เม็ดตมุ ทเี่ กดิ ตามผิวหนงั ดวยพษิ รอนหรอื พิษอกั เสบ ตุมสกุ ตมุ สกุ น.เมด็ ตมุ ,ไขทรพิษ,โรคฝด าษ โรคฝร ะบาด สาเหตุ : ไขท รพิษ เกดิ จากตดิ เชื้อไวรัส อาการ : ปวดหวั รุนแรง มไี ข อาเจียน หลังจากน้นั 2-4 วัน จะมตี มุ ฝเกดิ ขน้ึ การรกั ษา : การรักษาทาํ โดยใหย า กลมุ Penicillin Lab09 C:\\Documents and Settings\\library1\\Desktop\\48ค012\\appen 5.doc

515 ตารางที่ 5.1 คําอธบิ ายโรค/อาการ ท่ีพบในคัมภรี แ ละตําราแพทยแผนไทยลานนาและตาํ รายา สมุนไพรลา นนา (ตอ ) ช่อื โรค/อาการ ชือ่ โรค/อาการ คําอธบิ ายโรค/อาการ ภาษาลา นนา ภาษาไทย ตุมหลวง ตมุ หลวง ตุม เกลด็ แรดและตมุ ขาวไหมทม่ี ลี กั ษณะใหญก วา ปกติ ตูล อง เจบ็ ปว ยเนื่องจากถกู ทํา ก.การทาํ คณุ ไสยอยา งการเสกหนงั ควายเขา ทอ งคอู ริเปนตน คณุ ไสย ตูลองของรา ย ถูกตลู องของราย เจบ็ ปว ยเน่อื งจากถกู คณุ ไสย เตาะ เตาะ* ก.ประกบ,เทียบกนั ,เคียงคกู นั ,ทาํ ใหเขาที่ ถูกไพรชา ง ถูกไพรชา ง อาการเจบ็ ปวยหรอื แพ เกิดจากการน่งั บนหลงั ชางและถูกขนชาง ซ่ึงมเี ชอื้ ทิ่มแทง ทวารปด ทวารปด การปว ยของชา ง โดยมีเลอื ดไหลออกมาทางทวารหนัก ทองคัดย่ึง ทองอดื ทอ งอืด ทอ งเตน ทอ งเตน ปวดมวนทอง ทองพอง ทอ งบวมพอง ว.พงุ โต,พุงอดื ทอ งมาน ทองมาน น.ชอ่ื โรคชนดิ หนึ่งมีอาการทอ งโตอยางหญิงมคี รรภ บา บา เสยี สต,ิ วกิ ลจริต,ฟนเฟอ น บา เรงเตน มะเร็งเตน โรคเนื้อรา ยที่เกดิ เปน ตมุ ชาํ้ เกดิ ขน้ึ ตามปลายผวิ หนังทําใหปวด แสบปวดรอ น บิด บิด โรคบิด อาการถา ยเปน มกู ปนเลอื ดบอยครัง้ รว มกับอาการปวด เบงที่ทวารหนักคลายถา ยไมส ดุ โดยทวั่ ไปแบง ออกเปน 2 ชนดิ ไดแ กบ ดิ ไมมตี ัว หรือบดิ ชิเกลลา กับบิดมีตัวหรอื บิดอะมีบา ใน คนทเ่ี ปนบดิ เรื้อรังนอกจากจะมสี าเหตมุ าจากบดิ อะมีบาแลว ยงั อาจมีสาเหตจุ ากมะเร็งของลาํ ไสใ หญหรอื เปนหลังจากฝงแร รักษามะเรง็ ปากมดลกู กไ็ ด ใบ เปนใบ พดู ไมได หรือไมส ามารถพดู เปนคําที่คนทว่ั ๆ ไปเขา ใจได ปว ง ปว ง เสียสต,ิ อาการจติ กาํ เริบ โรคลงราก,โรคระบาด มอี าการทอ งรวง และอาเจยี น ปาง ปาง จุกผาม-ช่อื โรคชนดิ หนง่ึ ทีท่ าํ ใหมตี ับและมามโต มไี ขเรื้อรงั ไข มาลาเรยี ป ป อาการท่ีเปน ลมหรือกระสับกระสายเพราะความกระทบกระเทอื น เชน การทถ่ี ูกคนมุงแนน,ถกู แดดจัด,หิวขา วจดั ปกมุ ใจ ปกมุ ใจ ใจส่นั กระสับกระสาย วงิ เวียนศรี ษะ ออ นเพลีย Lab09 C:\\Documents and Settings\\library1\\Desktop\\48ค012\\appen 5.doc

516 ตารางท่ี 5.1 คาํ อธบิ ายโรค/อาการ ท่ีพบในคัมภรี และตําราแพทยแผนไทยลานนาและตาํ รายา สมุนไพรลา นนา (ตอ ) ชอื่ โรค/อาการ ชือ่ โรค/อาการ คําอธบิ ายโรค/อาการ ภาษาลานนา ภาษาไทย ปเกี่ยว ปเ กี่ยว เปนไข ปวดมวนทอ ง รอนหนา อก รอนทอง จุกเสยี ดแนน ทอง ปเ กี่ยวกนิ ใจ ปเ กยี่ วกนิ ใจ ใจส่นั กระสบั กระสาย ปแกมเกย่ี ว ปแ กมเกยี่ ว ปวดมวนทอง รอ นหนาอก รอ นทอง จุกเสยี ด แนนทอ ง ซ่ึงเกิด จากลมทเี่ กดิ รวมกับตะครวิ ปเขา ปขาว เปน ลมหมดสติเพราะหวิ อาหาร ปค ดั ปค ดั จกุ เสยี ดแนน หนาอก กระสับกระสา ย หนามดื ตาลาย ปไ ฟ ปไฟ อาการตาลาย เวียนหัว มคี วามรสู กึ เหมอื นกบั จะเปนไข ไม หนาว รอ นอกตกใจ ตามืดตาดํา เจบ็ บรเิ วณหนาอก ปรอน ปร อน เปนลมหรือกระสบั กระสาย เนอ่ื งจากอากาศรอนจัด ปล มสาน ปลมสาน วงิ เวยี นศีรษะหนามดื ตาลาย เมอื่ เกดิ อบุ ตั เิ หตุหกลม จะขยับตวั ไมได ปล ักตาย ปล กั ตาย ออนเพลยี จนเคลิม้ ไปเหมอื นอาการงวงนอน หายใจไมอ อก ปเ ลอื ด ปเลอื ด หมดสติเพราะเหน็ เลือดหรอื เสยี เลอื ดมาก ปห ลบั ปห ลบั นอนอยหู ลับตาอยูไมร สู กึ ตวั มนี าํ้ ลายเหนยี วอยเู ตม็ ปาก พูด ออกมาฟงไมรูเรื่อง ปเหลา ปเหลา เกิดขน้ึ กบั คนที่ดม่ื เหลาเปนประจําทุกวัน ถา วนั ใดวันหนงึ่ ไมได กนิ หรือกนิ ชา กวา เวลาท่ีเคยกนิ มาแลว จะมีอาการน้าํ ลายออก มเี หงื่อออก รอนเนื้อตัว กระวนกระวาย เปนลม เปนลม หมดสติ เปลีย้ เปล้ยี ขาดกาํ ลงั ทจ่ี ะเคลอื่ นไหวไดตามปกติ ,คนขาลบี หรือคนผอม และไมมกี ําลงั ผอม รา งกายซบู ผอม รา งกายมีเนือ้ นอ ย ไมอวน ผํ้า ผ้าํ แผลท่ถี กู หนามตําแลว บวมมีหนองอยขู างใน ,ตะมอย –ฝหรอื หดิ ชนดิ หน่งึ ข้นึ ตามนวิ้ มือ บางทานวา ทาํ ใหปวดกระดกู และ เน้อื เนา จนกระดูกหลดุ ออกจนกวาผํ้าจะหาย ผดิ เดอื น ผิดเดอื น อาการปวยของสตรีที่เคยคลอดบตุ ร อาจเปน อาการแพส าร บางอยางหรือกลิ่นบางชนดิ อาการทีไ่ มส บายเพราะอยไู ฟไม ถูกวิธี แผล บาดแผลตามรางกาย เน้ือหนังทแ่ี ตกออกเพราะเปนโรคหรือถกู ของมคี มบาด Lab09 C:\\Documents and Settings\\library1\\Desktop\\48ค012\\appen 5.doc

517 ตารางท่ี 5.1 คําอธบิ ายโรค/อาการ ท่ีพบในคมั ภรี แ ละตาํ ราแพทยแ ผนไทยลา นนาและตาํ รายา สมุนไพรลานนา (ตอ ) ชอ่ื โรค/อาการ ชื่อโรค/อาการ คาํ อธบิ ายโรค/อาการ ภาษาลา นนา ภาษาไทย ฝ ฝ โรคจําพวกหนง่ึ เปน ตอ มบวมข้นึ กลดั หนองขางใน เรยี กชื่อ ตางๆกันหลายชนดิ มลี กั ษณะเปน กอ นเนื้อเปน ไตแข็งตรง กลางจะมองเหน็ เปนเมด็ เลก็ ๆเรยี กวาหัวฝ มกั ขึน้ ตามรางกาย มขี นาดเลก็ บางใหญบ างตามชนดิ ของฝ ฝเกล็ดแรด ฝเ กล็ดแรด ฝท ่ีมลี กั ษณะเปนตมุ ใหญแดงมาก เปน รอบคลายเกลด็ แรด ฝเขา ไหม ฝขาวไหม โรคชนดิ หนง่ึ มีลกั ษณะเปน ตมุ แหงกลํ่านนู อยูใตผ วิ หนงั ฝครดุ สะเดา ฝครดุ สะเดา โรคชนิดหน่งึ เปน ไดท ั้งภายนอกและภายใน มอี าการปวดบวม ข้ึน ฝครดุ หวั เบี้ยว ฝค รดุ หัวเบ้ยี ว โรคชนดิ หนง่ึ เกดิ เปนท่สี ะดอื มลี กั ษณะเปน รอยดา ง ฝค นั ธมาลา ฝคนั ธมาลา ฝชนิดหนงึ่ เปน ท่กี กหู หากไมม หี นองเปนฝตัวผู หากมหี นอง เปนฝตัวเมีย หากฝเ นา และปลอ ยใหแ หงเองภายใน 5-6 เดอื น ก็จะรกั ษาไดย าก ฝเ ครอื ขาว ฝเ ครือขาว เปน ไข ตวั รอน ครน่ั เนอื้ ครัน่ ตัว เพอละเมอ เบอื่ อาหาร ฝามอื ฝาเทา ดาํ ฝเ ครอื ดํา ฝเ ครือดํา กระสบั กระสา ย เหงื่อไมอ อก เพอละเมอ เบ่อื อาหาร ฝา มอื ฝา เทาดํา ฝฅาวบัว ฝคาวบัว ฝช นิดนม้ี กั จะเกดิ ขึ้นหรอื ตดิ ทล่ี าํ ไส เปนตมุ เลก็ ๆ และจะออก เพม่ิ จาํ นวนตอ กนั ไปหลายเมด็ จึงมอี าการปวดทอ ง เวลาถาย จะมีนํา้ เหลืองหรอื นาํ้ หนองออกมาดว ย ฝต ะมอย ฝตะมอย ฝท่อี อกขา งนอกตัว มกั เกดิ ที่ขอมอื ทําใหบ ริเวณขอ มือเปน สดี ํา ฝใ นทอ ง ฝในทอง วัณโรคคอื ฝท เ่ี กดิ ขา งใน บางชนิดหมอผทู ําการรกั ษาจะรักษา ท้ังๆทห่ี วั ของฝย ังอยูขา งใน โดยการลูบดว ยใบพลลู งอาคมหรือ โดยการเสกเปาและการจ(ู ประคบ)ดว ยยาสมนุ ไพร สาเหตุ : วัณโรค เกิดจากการตดิ เชือ้ Mycobacterium tuberculosis อาการ : ออนเพลียเบอื่ อาหารนา้ํ หนกั ลดเลก็ นอยไขต าํ่ ตอน บา ย ไอ และอาจมีเลอื ดปนเสมหะ ตรวจพบเชอ้ื ไดใ นเสมหะ การรกั ษา : ใชย า เชน Isoniazid, Rifampin และ Streptomycin Lab09 C:\\Documents and Settings\\library1\\Desktop\\48ค012\\appen 5.doc

518 ตารางที่ 5.1 คําอธบิ ายโรค/อาการ ทีพ่ บในคมั ภรี แ ละตําราแพทยแ ผนไทยลานนาและตํารายา สมนุ ไพรลานนา (ตอ ) ชือ่ โรค/อาการ ช่อื โรค/อาการ คาํ อธิบายโรค/อาการ ภาษาลา นนา ภาษาไทย ฝป วก ฝปวก ฝชนดิ นถ้ี าเกดิ ภายนอกมกั จะเกิดทหี่ นาอกเปน กอ นไตแขง็ ทาํ ใหผปู วยมอี าการบวมพองท้งั ตวั ถาเกดิ ขางในมกั จะเกดิ ท่เี หงา ตบั เหงา ปอด มอี าการไอและหายใจหอบ ฝล ะอาก คุดทะราด โรคแผลเรือ้ รงั ทําใหแ ผลเปดกวา งออก มกี ล่นิ เหมน็ และทําให เกดิ แผลแบบเดียวกันเกดิ ข้นึ ฝลกู หนู ฝล กู หนู ฝช นดิ นมี้ ักจะเกดิ ขางในหหู รือบริเวณรอบๆหูดานนอกตรงท่ี เปน ฝน นั้ จะบวมพองและมีอาการปวดมากจัดเปน ฝรา ยชนดิ หน่ึง ฝสานในทอ ง ฝสานในทอ ง ปวดทองนอย ตดิ เชือ้ ในกระเพาะอาหาร จกุ เสยี ดแนน ทอง พยาธ พยาธิ ความเจบ็ ไข พราย พราย ผพี ราย คอื ผีชนดิ หนึง่ ทเ่ี กดิ จากหญิงตายเพราะการคลอดลกู หรอื ตายในระหวา งอยูไ ฟ ,ผีของบรรพบรุ ษุ ทจ่ี ะมารบั เอาบคุ คล ในสายญาตแิ ละทาํ ใหผนู น้ั เจบ็ ปวยและรกั ษาไมห าย พรายบุง พรายบุง ตมุ คันตามรางกาย ตามมอื และตามเทา มว ง มวง ช่อื ฝท ี่โคนขาหนีบ เปน กามโรคทพี่ บไดป ระมาณ 5% ของ ผปู วยกามโรคทง้ั หมด มองครอ หลอดลมโปง โรคหลอดลมโปงมีเสมหะค่งั อยมู ากกวาปกตใิ นสวนที่พอง ทาํ ใหม อี าการไอเรื้อรงั จะไอหนักเวลาเชามดื หามผเู ปน โรคนบี้ วช เปนพระภกิ ษุ มะเรง มะเร็ง โรคเนือ้ รายทําใหเนอ้ื เนา เปอ ย รักษาไมใ ครห าย มีหลายชนิด มะเรงครุดตกทอ ง มะเร็งครุดตกทอง อาเจียนตลอดทง้ั คนื ทัง้ วัน มะเรง็ ครุดลงเสา มะเร็งครุดลงเสา ปวดศรี ษะ ปวดแขงขา เคลด็ ขดั ยอก ปวดเม่ือย มะโหก โรคกระษัย ช่อื โรคท่ีทาํ ใหร างกายทรดุ โทรม มีอาการผอมแหง ตวั เหลือง เทา เยน็ มีหลายชนดิ มะโหกกว้ิ มะโหกกว้ิ ปวดมวนในทอง เม่อื จะปสสาวะเปน เหมือนจะถายไดแ ตก ถ็ า ย ไมได มเี ลอื ดมหี นองออกทางทวารหนกั และทวารเบา มะโหกลมขาง มะโหกลมขาง รอ นทอ งรอ นไส ทองรวง มะโหกลมชุ มะโหกลมชุ ไอ หายใจตดิ ขัด หายใจไมท ัว่ ทอง มะโหกเลือด มะโหกเลือด ถายอุจจาระมเี ลอื ดปนออกมา Lab09 C:\\Documents and Settings\\library1\\Desktop\\48ค012\\appen 5.doc

519 ตารางที่ 5.1 คําอธบิ ายโรค/อาการ ทพ่ี บในคัมภรี และตาํ ราแพทยแ ผนไทยลา นนาและตาํ รายา สมนุ ไพรลานนา (ตอ ) ช่ือโรค/อาการ ชอื่ โรค/อาการ คําอธิบายโรค/อาการ ภาษาลา นนา ภาษาไทย มะโหกเลือดแกมหนอง มะโหกเลอื ดแกมหนอง ถายเปน เลอื ด เปนหนอง ปวดเอว ปวดเมอ่ื ยหลงั ไหล มะโหกเลือดลม มะโหกเลอื ดลม ปวดทอ ง มลี มเล่ือนไปไหลมา มีเสยี งดังเสยี งลนั่ ในทอ งในไส ทองบวม มะโหกสานคดั มะโหกสานคดั จกุ เสยี ดแนนทองเหมอื นรับประทานอาหารเสร็จใหม ๆ มะโหกหนอง มะโหกหนอง ถา ยอุจจาระมีนา้ํ หนองปนออกมา มาน มาน โรคทท่ี ําใหทอ งโตมหี ลายชนิด มานนาํ้ มานนา้ํ ภาวะที่มีนํา้ ระหวา งเซลลหรอื ภายในเซลลม ากเกนิ ปกติอยาง ใดอยางหน่งึ หรอื ท้งั 2 อยาง โดยท่ัวไปมักหมายถึงภาวะทมี่ นี าํ้ อยใู ตผ วิ หนังมากเกินปกตแิ ละอาจพบไดในอวยั วะอืน่ ๆเชน สมอง,ปอด เปน ตน มานพล มานพล การปวยของชา ง รอ นตามตวั อจุ จาระเหนียว ปสสาวะบอ ยครง้ั มอี าการฟกชา้ํ บวมตามรมิ ฝปากและลิน้ นํ้าลายไหล มานรุง มานรงุ โรคทอ งมาน มานสะอนื้ มานสะอกึ การปว ยของชา ง มีอาการตัวสนั่ ไมก ินหญา Lab09 C:\\Documents and Settings\\library1\\Desktop\\48ค012\\appen 5.doc

520 ตารางที่ 5.1 คาํ อธบิ ายโรค/อาการ ท่พี บในคมั ภรี และตําราแพทยแ ผนไทยลานนาและตํารายา สมนุ ไพรลา นนา (ตอ ) ช่ือโรค/อาการ ช่ือโรค/อาการ คาํ อธบิ ายโรค/อาการ ภาษาลานนา ภาษาไทย มตุ ตะขดึ มุตตะขึด สาเหตุ : กามโรคเปนโรคท่ีเกิดจากการมเี พศสมั พันธท ีม่ ีหลาย ชนดิ เชน โรคหนองใน โรคเอดส และซฟิ ล ิส เปนตน ในสวน ของซิฟล ิสนน้ั ปจจบุ นั พบไดน อยลงและเทยี บกบั กามโรคชนดิ อน่ื ก็จดั วา พบเปน อนั ดับทา ยๆโรคซฟิ ล สิ ซง่ึ เปน แบคทเี รยี ติดตอ โดยการรว มเพศ เช้ือจะเขา ทางรอยถลอกหรอื บาดแผล เล็กนอ ย หรอื อาจไชเขา เยื่อบผุ วิ ของทอปส สาวะ ทวารหนักชอง คลอดหรือชองปาก อาการ : โรคนีแ้ บงออกเปน 3 ระยะคอื ระยะท่ี 1 เปน แผล หลงั จากตดิ เชื้อประมาณ 10-90 วนั จะมตี มุ เลก็ ๆเทาหัวเขม็ หมดุ เกดิ ขึ้นท่ีอวัยวะเพศหรือบรเิ วณโดยรอบ ซงึ่ ตอมาจะแตก แลว กลายเปนแผลกวาง ขอบแผลเรยี บและแข็งเรียกวาแผลรมิ แขง็ มักมีแผลเดยี ว รูปกลมหรือวงไขอาจมี 2 แผล ซึง่ จะชนชิด กนั แผลไมเ จบ็ ไมค นั พน้ื แผลสีแดงและดสู ะอาด ระยะที่ 2 เขา ขอ ออกดอก พบหลังระยะแรกประมาณ 4-8 สปั ดาหเ ชอื้ จะเขา ตอมน้ําเหลือง และอยูในเลือดกระจายไปทว่ั รา งกาย มผี ื่นข้ึน ทง้ั ตัวและที่ฝา มอื ฝา เทา ผน่ื เหลา นี้จะไมค ัน ซ่ึงเรียกวา ออก ดอก ระยะท่ี 3 ระยะทาํ ลาย เกิดจากผูปว ยไมไดร บั การรกั ษา หรอื รรกั ษาไมถ กู วิธี เชน ซอ้ื ยากินเองทาํ ใหเ ขาสภู าวะทรี่ า ยแรง ของโรคอาจทําใหต าบอด หูหนวก สติปญญาเสอ่ื ม อาจเขาสู สมองและไขสันหลังทําใหเปน อมั พาตเสยี สตไิ ด เช้ืออาจเขาสู หวั ใจทําใหเ ปน โรคหัวใจรัว่ เสนเลือดใหญอ ักเสบหรอื โปง พอง มตุ ตะขึดกลายเปน มุตตะ มตุ ตะขดึ กลายเปนมุตตะ นา้ํ หนองไหลออกมาจากอวยั วะเพศ คาด คาด มุตตะขดึ กับลกู มุตตะขึดกบั ลกู ลกั ษณะเปนตมุ คนั ผดุ ขึ้น เปนผดผื่น มุตตะขึดกามราคะ มุตตะขึดกามราคะ ปสสาวะเปน สขี นุ เหมอื นน้ําซาวขา วหรือเปน ฟองขาว เจ็บปวด มาก มตุ ตะขดึ แกมขาง มตุ ตะขดึ แกมขาง ปวดบรเิ วณทอ งนอย ปวดเอว จุกเสยี ด เคลด็ ขัดยอก มุตตะขึดเขาฅอ มตุ ตะขดึ เขา ขอ โรคหนองในเขา ขอ มุตตะขึดฅัน มตุ ตะขึดคัน ตุมออกตามรางกาย ตามแขงขา Lab09 C:\\Documents and Settings\\library1\\Desktop\\48ค012\\appen 5.doc

521 ตารางที่ 5.1 คาํ อธบิ ายโรค/อาการ ทีพ่ บในคัมภรี แ ละตาํ ราแพทยแผนไทยลานนาและตาํ รายา สมุนไพรลา นนา (ตอ ) ช่ือโรค/อาการ ชื่อโรค/อาการ คาํ อธิบายโรค/อาการ ภาษาลานนา ภาษาไทย มตุ ตะขดึ น้ํา มุตตะขึดนํา้ ปวดปสสาวะทุกคร้งั เมือ่ เห็นนํา้ มตุ ตะขึดนาํ้ นมกลายเปน มตุ ตะขึดน้าํ นมกลายเปน ปวดทอ งนอย แขง็ เปนกอ นอยูในทองนอย หนิ้ว น่ิว มตุ ตะขึดในไส มตุ ตะขดึ ในลาํ ไส ทองบวม ตัวเหลอื ง ปสสาวะกะปรดิ กะปรอย ปส สาวะเหลอื ง มุตตะขึดลม มุตตะขดึ ลม ปวดทอง ทอ งนอย สะโพก เมื่อถายปส สาวะจะมอี าการ เจ็บปวด ทอ งบวม มตุ ตะขึดลมลา มตุ ตะขึดลมลา ปวดลงตามแขง ขา ตามรางกาย เมาหวั วงิ เวยี นศรี ษะ วิงเวยี นศรี ษะ รสู ึกโคลงเคลง เหน็ พน้ื หรอื เพดานหมนุ คล่ืนไส อาเจยี น เมอ่ื ลม ตวั ลงนอนหรือหลบั ตาจะรูสึกดีขน้ึ บางครง้ั ผูปวยอาจมอี าการมากจนลกุ เดนิ หรือทํางานไมได อาการ วงิ เวียนเปนอาการที่พบไดบ อยมากชนดิ หนึง่ ซึ่งอาจมีสาเหตุ ไดม ากมายทง้ั ทร่ี ุนแรงและไมรุนแรง เมื่อยเนื้อเมอ่ื ยตวั ปวดเมอ่ื ยตามรา งกาย รสู กึ ตะครน่ั ตะครอคลา ยจะเปนไข โม โม ฝท่ีขยายตัวออกเปนวงกวา งเรยี กฝโ ม เย่ยี วขัน้ ถา ยปส สาวะกะปริบกะ ถา ยปส สาวะกะปรดิ กะปรอย ปรอย เยี่ยวขาวด่ังนา้ํ ปนู น้าํ ปส สาวะมีสขี าว ถา ยปส สาวะแลวนาํ้ ปสสาวะมีสขี าวเหมอื นนา้ํ ปูน เหมือนนํ้าปูน เยี่ยวแดง นํา้ ปส สาวะเปน สแี ดง ถา ยปส สาวะแลว น้ําปส สาวะมสี แี ดงเหมอื นน้ําลา งเนือ้ เยยี่ วเหลือง นาํ้ ปส สาวะเปนสเี หลอื ง ถา ยปส สาวะแลว นา้ํ ปสสาวะเปนสีเหลือง รอน รอ น มีความรสู กึ ตามผวิ หนังเหมือนถูกไฟเปนตน ตรงกันขามกับ เยน็ ,กระวนกระวาย รา หา โรคระบาดอยางรายแรงอยางอหวิ าหและกาฬโรค ราก อาเจียน สํารอกออกมาทางปาก รากลม รากลม อาการที่มลี มในกระเพาะเฟอพุงออกทางปาก,อาการท่เี รอออก เพราะมีความรสู กึ จะเปน ลม รากลม อาเจียนมแี ตล มออกมา เรอ อาการทลี่ มในกระเพาะเฟอ พุงออกมาทางปาก อาการท่ี เรอออกเพราะมีความรูสึกจะเปน ลม Lab09 C:\\Documents and Settings\\library1\\Desktop\\48ค012\\appen 5.doc

522 ตารางที่ 5.1 คาํ อธบิ ายโรค/อาการ ทพ่ี บในคมั ภรี และตาํ ราแพทยแ ผนไทยลานนาและตํารายา สมุนไพรลานนา (ตอ ) ช่อื โรค/อาการ ชือ่ โรค/อาการ คําอธบิ ายโรค/อาการ ภาษาลา นนา ภาษาไทย รากเลือด อาเจยี นเปนเลือด อาเจยี นเปน โลหติ ภายหลังเปนสาํ นานหมายถงึ ”กิน” รากสาดถกั รากสาดถกั มไี ข ไมม เี หงื่อแตมอี าการไอ รากสาดไฟ รากสาดไฟ มีไขตวั รอ นมาก รากสาดรอน รากสาดรอ น มีไขต วั รอ น กระสบั กระสา ย จนตองใชน ํา้ ลูบหนา อก เหงอ่ื ไหล มาก บางครง้ั มอี าการทอ งรวง รากสาดเหลือง รากสาดเหลือง ตวั เหลือง ตาเหลือง ผอมเหลือแตห นังหุมกระดูก รํามะนาด ราํ มะนาด เนือ้ บวมช้ําอักเสบ สว นมากมกั เกิดที่บริเวณชองปาก รสิ สะดวง รดิ สดี วง ชือ่ โรคจําพวกหน่งึ มีหลายชนิดเกิดในชองตา ชอ งจมูกและ ทวารหนกั ถาเกดิ ทที่ วารหนักเรียกวา บาโหก รงุ รงุ เปน คาํ เรียกคนทองมานหรือมานนํ้าวามานรุง เรื้อน เรอ้ื น โรคผิวหนงั ซ่ึงตดิ ตอไดทําใหหนงั เปนผ่นื มักเรียกวาข้เี รื้อน ลงทอง ลงทอง เคล่อื นลงสทู อง,กลนื กนิ ลงเลือด ถายเปนเลอื ด ถายอจุ จาระมเี ลอื ดปนมากับอจุ จาระ ลม ลม ธาตอุ ยา งหนง่ึ ในธาตทุ ั้ง 4 คือดนิ นํ้า ลม ไฟ มอี าการ เคลือ่ นไหว ลมข้นึ ลมขึ้น อาการทลี่ มดนั ทะลักออกจากภายในกาย ทาํ ใหหาวเรอ หรือ เกิดอาการวงิ เวยี นหนา มดื และอาเจยี น ลมชกั ลมชกั ลมบา หม-ู อาการท่หี มดสตเิ ปน ครัง้ คราวและมีอาการเกร็ง นา้ํ ลายเปน ฟอง ลมทอ งเตน ลมทองเตน อาการปน ปว นภายในทอง ลมผดิ เดอื น ลมผิดเดอื น อาการผดิ สําแดงของสตรที เ่ี กดิ จากความบกพรอ งในระหวา ง การอยไู ฟ ลมพิษ ลมพษิ อาการปวยท่หี าสาเหตไุ ดย าก ลมมะเรงฅดุ ลมมะเรง็ ครดุ อาการของโรคชนิดหนึ่งทที่ ําใหเกดิ อาการปวดตามทายทอย หรอื เปนลมออกตาทาํ ใหต าแดงมีอาการปวดและแสบรอ น บาง ทา นวา ทําใหก ระดกู งอ กระดกู ผุ ซง่ึ อาจตรงกบั โรครมู าตอยด ลมหลวง ลมหลวง เรยี กลมท่พี ดั มาแรงในชวงตอนตนฤดูฝน Lab09 C:\\Documents and Settings\\library1\\Desktop\\48ค012\\appen 5.doc

523 ตารางที่ 5.1 คาํ อธบิ ายโรค/อาการ ทีพ่ บในคัมภรี แ ละตาํ ราแพทยแ ผนไทยลานนาและตํารายา สมนุ ไพรลานนา (ตอ ) ชื่อโรค/อาการ ชอ่ื โรค/อาการ คําอธิบายโรค/อาการ ภาษาลานนา ภาษาไทย ลวง ลวง มังกร สตั วใ นนยิ ายรปู รางคลา ยจระเขแตตัวยาว มีเขาและ หนวดเครา เลือด เลือด น้าํ สีแดงๆที่ชมุ ช่ําอยูภ ายในตวั คนและสัตว เลอื ดกาม เลือดกา ม เลือดที่แขง็ ตวั เปนลิม่ ๆ เลอื ดข้ึน เลอื ดข้นึ เลอื ดคัง่ ภายในอยางเมือ่ ถกู กระทบอยางรุนแรง เลอื ดดงั ตก เลือดกาํ เดาไหล เลอื ดกาํ เดา เกิดจากเสนเลือดยอ ยทีบ่ รเิ วณเยื่อจมูกมกี ารแตก ทาํ ลายใหม เี ลือดไหลออกทางจมูกสวนมากมกั เกดิ ขนึ้ เฉียบพลนั และมักออกเพยี งขางเดยี ว บางคนอาจออกทงั้ สอง ขา ง บางคนอาจมอี าการเปน ๆหายๆบอย โดยมากมกั ไมม ี สาเหตรุ ายแรงซ่ึงจะมเี ลอื ดออกเพียงเลก็ นอยและหยดุ ไดเอง เชนเกิดจากไขห วดั หวดั จากการแพ ไซนัสอกั เสบ เยื่อจมูก อักเสบ เสนเลือดฝอยเปราะเนอื่ งจากอากาศแหง การแคะจมูก แรงๆ เปนตน บางคนอาจเกดิ จากการไดรับบาดเจ็บ เชน ถูก แรงกระแทกที่ด้ังจมกู ผปู วยท่เี ปน ความดนั โลหติ สงู บางครง้ั ก็ อาจมเี ลอื ดกาํ เดาไหล เลอื ดตก เลือดตก แทง ลกู เลือดออกโยนี เลอื ดออกท่ีอวยั วะเพศ เลือดไหลออกทอ่ี วัยวะเพศหญงิ และไมใ ชเลือดประจาํ เดอื น หญงิ วนิ สตฟิ นเฟอน อาการหนามดื ,คลงั่ ,ขาดสติ,ฟนเฟอ น สันนบิ าต สนั นบิ าต เรยี กไขช นดิ หน่ึงมอี าการสนั่ เทมิ้ และเพอ สาน สาน ปรวด-เนือ้ ท่ีเปนโรคมลี กั ษณะเปน กอนแข็งอยูใ ตผ ิวหนงั สานงู สานงู มีอาการปวดเอวเหมอื นดัง่ กบั ขัดไสเ ขาไวทีเ่ อว ความรูสกึ วามี กอ นลมอยูขา งในและเลื่อนไปมาเวลาเดนิ สานลม สานลม ลกั ษณะทอ งทแ่ี ข็งเปนดาน สานลมกอ น สานลมกอ น ลักษณะเปน กอนลมอยูในทอง เลอ่ื นไปเลอื่ นมาอยูตลอดเวลา จึงเกดิ อาการไมส บายในทอ ง และเกิดอาการเวยี นหัว สานลมพิษ สานลมพิษ มีอาการปวดพองขึ้นในจดุ ใดจดุ หนงึ่ สานลมลา สานลมลา ลักษณะเปน กอ นลมวิ่งไปซายมาขวาอยูในทอ ง สานเลือด สานเลือด ลกั ษณะผิวหนังชํ้าเลอื ด Lab09 C:\\Documents and Settings\\library1\\Desktop\\48ค012\\appen 5.doc

524 ตารางท่ี 5.1 คาํ อธบิ ายโรค/อาการ ท่ีพบในคมั ภรี แ ละตําราแพทยแ ผนไทยลานนาและตํารายา สมนุ ไพรลานนา (ตอ ) ช่ือโรค/อาการ ช่ือโรค/อาการ คาํ อธิบายโรค/อาการ ภาษาลานนา ภาษาไทย สวิ สวิ ตุม เมด็ เลก็ ๆที่มหี นองเปน ไตสขี าวๆอยูขางในข้ึนตามใบหนา เปน โรคท่ีไมรา ยแรง แตอ าจทําใหใ บหนามีแผลเปน หรอื ผิวหนา ขรุขระ ทําใหบางคนขาดความเช่ือม่นั ในตนเอง และเสีย บคุ ลกิ ภาพ ผูช ายและผหู ญิงมโี อกาสเปน สิวเทา ๆกัน แตผชู าย มักจะเปนรุนแรงกวา สาเหตุ : เกิดจากเชอื้ แบคทีเรีย เมื่อเขาสวู ัยรุน รางกายจะมกี าร สรางฮอรโ มนเพศทส่ี าํ คัญ ไดแ ก ฮอรโ มนเพศชายซ่ึงสรางโดย อัณฑะ(ในผชู าย) และตอ มหมวกไต (ในผูหญงิ ) ฮอรโ มนชนิดนี้ จะกระตุนใหตอ มน้าํ มนั ท่บี ริเวณผิวหนังสรา งนาํ้ มนั ออกมา มาก ซงึ่ จะระบายออกมาตามรูขุมขน ถาหากรขู มุ ขนเกดิ การ อดุ ตนั เน่อื งจากการจบั ตัวของนํ้ามนั กบั เซลลห นงั กําพรา ชน้ั นอกทต่ี ายแลว (ขไี้ คล) ก็จะทําใหเ กดิ การค่งั ของน้ํามันในขุม ขนเกิดเปนสวิ โคมีโดน เรียกวา สวิ เส้ยี น ซ่ึงจะมีลกั ษณะเปน สวิ หัวขาว ตอ มาอาจมกี ารเจริญของเช้ือแบคทเี รยี ทอ่ี ยตู าม ผิวหนงั และขุมขนก็จะทําใหเกดิ การอักเสบเปน สวิ หัวแดงหรอื ตมุ หนอง ถาอักเสบรนุ แรงหัวสวิ อาจปูดโปนเปน ตมุ ใหญ เรยี กวา สิวหัวชา ง เช่อื วากรรมพนั ธอุ าจมคี วามสัมพันธก บั การ เกดิ สวิ มกั พบวา ถามีพอ แมเปน สวิ ลูกกม็ ีโอกาสเปนสวิ มากขึ้น อาการ : ในระยะเรม่ิ เปนจะพบสวิ หัวดาํ หรือสวิ หวั ขาวขนาด เทาหวั เขม็ หมดุ ขนึ้ ที่บรเิ วณหนาผากและแกม บางคนอาจขนึ้ ที่ หนาอกและหลงั ดวย ตอ มาเมื่อมกี ารอกั เสบจะกลายเปน ตมุ แดง และตุมหนอง ถาเปน มากจะปดู โปนเรียกวา สวิ หัวชา งหรือ เปน ถุงนา้ํ ใหญข นาด 0.5-1 เซนตเิ มตร เม่ือหายแลว จะ กลายเปนหลมุ หรือเปนแผลเปน ถา เปนไมม ากหัวสวิ ทเ่ี กดิ ขน้ึ อาจไมม ีการอกั เสบและยุบหายไปไดเ อง แตก อ็ าจเกิดเปน รอย แผลเปน เล็กๆ สวิ ชา ง สิวชา ง สวิ ทีอ่ กั เสบ มีลกั ษณะบวมโต เสย้ี น เกลอ้ื น โรคผิวหนังทเ่ี กิดจากเช้อื ราขึ้นเปนดวงขาวๆอาจมีอาการคนั เสยี บ จุกเสยี ด เจ็บเหมือนถกู แทงเขาไป Lab09 C:\\Documents and Settings\\library1\\Desktop\\48ค012\\appen 5.doc

525 ตารางที่ 5.1 คาํ อธบิ ายโรค/อาการ ทพ่ี บในคมั ภรี แ ละตําราแพทยแผนไทยลานนาและตาํ รายา สมุนไพรลานนา (ตอ) ชอื่ โรค/อาการ ช่ือโรค/อาการ คาํ อธิบายโรค/อาการ ภาษาลานนา ภาษาไทย เสียบทอง จุกเสยี ดทอง ปวดเจบ็ จุกแนน ทองอดื ทอ งเฟอ หรือปวดบิดเปน พกั ๆ ในทอ ง ไสล งหํา ไสเล่ือน โรคไสเ ล่ือน หนอง หนอง นํา้ เลือดทก่ี ลายเปนสขี าวขนท่ีกลดั อยตู ามแผลและฝ หนามดื หนา มดื เวยี นหัวมัวตาดอู ะไรพราไปหมด ,มัวเมาจนขาดสติ หนาว หนาว รูส ึกเยน็ เยน็ จดั หน้วิ นว่ิ กอนแข็งในกระเพาะปส สาวะ หนิ้วซาย นว่ิ ทราย โรคน่วิ ชนดิ หนึง่ มลี กั ษณะเปนกอ นเล็กหลายกอน เคลื่อนมา จากกระเพาะปสสาวะมาอยูทีท่ อ ปสสาวะ เมือ่ ถา ยปสสาวะจะ เกิดอาการเจบ็ ปวดอยางมาก หนิ้วปูน นิ่วปูน ปสสาวะมสี ขี าวขนุ ดั่งน้าํ ปูนหรอื สเี หลืองมกี อ นนวิ่ ปะปน ออกมาดว ย เมอื่ ปส สาวะจะมีเลอื ดปนออกมาในรูอวัยวะเพศ หนว้ิ หนิ นิว่ หิน มลี กั ษณะเปนกอ นใหญอยใู นกระเพาะปส สาวะ หลอดลกู แทงลูก แทง ,สิ้นสดุ การตั้งครรภโ ดยทีท่ ารกในครรภเสยี ชีวิต หลทุ อ ง ทอ งเสีย ทองเสยี ,ทองเดนิ หวดั หวดั อวยั วะในการหายใจอกั เสบ ทําใหเ สยี งแหบแหง มีน้ํามกู มาก หดั หดั โรคชนดิ หนง่ึ เกิดจากการติดเชอ้ื ไวรัสมอี าการไขสงู และปวดหวั เปนผ่นื แดงข้นึ ตามตวั เมอื่ ไขล ดแลว หายใจฝด หายใจฝด หายใจไมส ะดวก หดิ หดิ ชอื่ เช้อื โรคตดิ ตอเปนเม็ดขึ้นตามผวิ หนงั เกิดเพราะสตั วเ ลก็ ชนิดหน่ึงมีอาการปวดและคัน หดู หูด โรคผิวหนังชนดิ หนง่ึ ขนึ้ เปนไตแข็ง หูหลงึ่ หหู นวก หูตงึ ไมค อยไดย นิ เหน็ด เหน็บชา อาการชาท่ขี าเพราะน่ังนานๆ เหน่ือย เหน็ดเหนือ่ ย รสู กึ ตะคร่ันตะครอ อัมพาต อัมพาต โรคท่ที ําใหอ วยั วะเชนแขน ขา กระดิกไมไ ด เอิอะ เรอ อาการทีล่ มในกระเพาะเฟอพงุ ออกจากปาก ไอ ไอ อาการทลี่ มพุงออกจากปอดโดยแรงเพื่อขบั ส่งิ ที่อาจเปน อันตรายออกมา ทาํ ใหเกดิ เสยี งพิเศษจากลาํ คอโดยไมต้งั ใจ Lab09 C:\\Documents and Settings\\library1\\Desktop\\48ค012\\appen 5.doc

526 ภาคผนวก 6 การจัดหมวดหมูโรค/อาการ หมวดอักษร ตามระบบรางกาย และตามรหัสโรค ในตํารบั ยาสมุนไพรลานนา

527 ตารางท่ี 6.1 หมวดหมู (ตามอักษร) และคําอธิบายเก่ียวกับโรค (ท่ีคัดมา) ท่ีพบในตํารายา สมนุ ไพรลานนา หมวด ชอ่ื โรคหรอื อาการในภาษา ช่ือโรคหรืออาการใน คําอธบิ ายโรค/อาการ ลานนา ภาษาไทย ก กระดาง กาน กาน - เสน ตงึ ,ขยบั เขยอื้ นไมได กานกนิ เพดาน - ตุมฝช นดิ หนง่ึ มอี าการปวดแสบปวดรอน กานกนิ อกกนิ ใจ กระสบั กระสา ย กานจับใน - ตมุ ฝช นดิ หนงึ่ มอี าการปวดแสบปวดรอน กานเจบ็ อก กระสบั กระสาย มักเกดิ ตรงเพดานปาก กานนอก กานใน - โรคกานชนดิ หน่ึงมอี าการออ นเพลียมาก กานปากสกุ ปาก พอง - โรคกา นชนดิ หน่งึ มอี าการกระสบั กระสา ย กานราํ มะนาด รอนใน ออนเพลีย หายใจตดิ ๆ ขัด ๆ กนิ ผดิ ก้วิ - ตมุ ฝช นิดหนึ่ง มีอาการปวดแสบปวดรอน กระสบั กระสาย มักมีอาการเจ็บอกรว ม ดวย - ตุมฝชนดิ หนงึ่ มักเกิดภายนอกรา งกาย - ตมุ ฝชนดิ หน่งึ มอี าการปวดเจ็บหวั ใจ - ตมุ ฝช นดิ หนึง่ มักเกดิ บริเวณปาก - โรคกานชนิดหนงึ่ เกิดตั้งแตศ รี ษะลงมาถึง เทา ปวดเมอื่ ยตามแขงขา ลําตัวแดง อาหารเปนพษิ รับประทานอาหารผิดสําแดง บดิ ทอ งเสยี ถายเปนมกู เลือด มีไข ปวดมวน ในทอ ง Lab09.C:\\Documents and Settings\\library1\\Desktop\\48ค012\\appen 6.doc

528 ตารางท่ี 6.1 หมวดหมู (ตามอักษร)และคําอธิบายเกี่ยวกับโรค (ที่คัดมา) ที่พบในตํารายา สมุนไพรลานนา (ตอ) หมวด ชอ่ื โรคหรอื อาการในภาษา ชอื่ โรคหรอื อาการ คําอธบิ ายโรค/อาการ ลา นนา ในภาษาไทย ก กิว้ ทอ ง บิดมวนทอง ปวดมวนในทอ ง เกยี่ ว เกย่ี วดํา ตะครวิ กลา มเน้ือเกร็งแขง็ และปวดซง่ึ จะเกิดขึ้น อยางรวดเร็วและมักเปน อยไู มก นี่ าที กลามเน้ือทพ่ี บเปน ตะครวิ ไดบ อ ย ไดแก กลา มเนื้อนอ งและตนขา ตามตาํ ราแพทย แผนโบราณวา เกดิ จากความเยน็ มาก เก่ียวกินกระดกู - ปวดนอ ง ปวดตน ขา ปวดตามกระดูก พับงอ หรือคเู หยียดไมได เกี่ยวเขา ไส - จุกเสียดแนน ทอ ง และหนา อก มีเหงือ่ ออก มาก รอ นทอง เกีย่ วงวนผีใส - บดิ มวนในทอง ทอ งเดนิ เกย่ี วผี - ชาตามแขงขา ตามปลายมือปลายเทา เจบ็ ปวดบริเวณรมิ ฝปาก ไมม ีเรี่ยวแรง เกี่ยวฝพษิ - เปน ตะครวิ เมื่อเกิดตมุ ฝข ้ึนที่ใดทหี่ น่ึง เกยี่ วไฟ - รอ นต้งั แตสันหลงั ถึงลาํ คอ ขยบั ตัวไมไ ด เกยี่ วมะโหก - ปวดมวนทอง ถายอจุ จาระปนเลือด เกี่ยวลม - เปน ไข ปวดศรี ษะ จกุ เสียดแนน ทอ ง เกีย่ วลูก - มกี อ นลมแลน ไปมาในรางกาย เกี่ยวเลือด - ชื่อโรคชนิดหนงึ่ ท่ที ําใหเลอื ดเดินไมสะดวก เกยี่ วเหลา - เปนตะคริว เม่ือไมไ ดด ื่มเหลาตามปกติ แกมพอง แกม บวม ลักษณะทแ่ี กม บวม นนู ออกมา เน่อื งจาก อักเสบ กอม (หลงั กอม) หลงั คอม เต้ียผดิ ธรรมดาและหลงั งอ คัง่ เพอ พูดโดยไมม สี ติ กินเขา บล าํ เบ่ืออาหาร ไมอ ยากรบั ประทานอาหาร Lab09.C:\\Documents and Settings\\library1\\Desktop\\48ค012\\appen 6.doc

529 ตารางท่ี 6.1 หมวดหมู (ตามอักษร)และคําอธิบายเกี่ยวกับโรค (ที่คัดมา) ที่พบในตํารายา สมนุ ไพรลา นนา (ตอ ) หมวด ช่ือโรคหรืออาการในภาษา ช่ือโรคหรอื อาการใน คาํ อธบิ ายโรค/อาการ ลานนา ภาษาไทย ข ข้ีขาก กลาก หมายถงึ โรคผวิ หนังชนดิ หนงึ่ เกิดจากเช้ือ ราขน้ึ เปนวง มอี าการคนั ขเี้ สย้ี น เกล้อื น โรคผวิ หนังเกดิ จากเชอ้ื ราเปนดวงขาว ขมฅอ - รับประทานอาหารไมรรู ส ขี้บออก ทองผกู ขัดหนกั ถายอจุ จาระไมออก ขาง โรคตานซาง ชอื่ โรคหลายชนดิ โรคปากเปอ ย ปากเจบ็ หรอื เปนแผลทพี่ บไดบ อยทงั้ เด็กและ ผูใ หญ สว นมากเปนโรคไมร า ยแรงแม ไมไ ดรบั การรกั ษากห็ ายไดเ อง ขางกอน - รอ นทรวงอกลงมาทอ งนอย มอี าการเกร็ง ทองนอ ย อาเจยี นออกมาเปนสเี หลอื ง หากไมไ ดร ับการรกั ษาอยา งถกู วธิ ีอาจ เสยี ชวี ติ ได ขางกา ม - จกุ เสยี ดแนน คลายมีกอ นในรา งกาย ขางกา มปาก - เจบ็ ลนิ้ เจบ็ คอ ขางกนิ ตับ โรคตานซางท่เี กิดในชอง ปวดทองบิดมวน ปวดศีรษะ รอนไหมใน ทอ ง บริเวณตบั ชอ งทอ ง ขางกนิ ไส โรคตานซางทเี่ กิดในชอง ปวดทองบิดมวน ปวดศีรษะ รอนไหมใน ทอ ง บริเวณลําไส ชองทอ ง ขางขนึ้ - จกุ เสยี ด แนนหนา อก ขางเขาไส - ถา ยปสสาวะเปน สเี หลือง เปนสีคลา ยนํ้า ซาวขา ว เปน สีคลา ยนา้ํ ปูน หรอื มีสีเลือดมี นาํ้ หนองปนออกมา ขางไขดนิ้ - หายใจฝด จกุ เสียด ขางคัด - หายใจฝด จกุ เสียด Lab09.C:\\Documents and Settings\\library1\\Desktop\\48ค012\\appen 6.doc

530 ตารางที่ 6.1 หมวดหมู (ตามอักษร)และคําอธิบายเก่ียวกับโรค (ท่ีคัดมา) ที่พบในตํารายา สมนุ ไพรลา นนา (ตอ) หมวด ชอื่ โรคหรืออาการในภาษา ชื่อโรคหรืออาการ คาํ อธบิ ายโรค/อาการ ลา นนา ในภาษาไทย ข ขางงว น - โรคขางชนิดหนึ่งมีอาการเบ่ืออาหาร บางคร้ังมี อาการไอ ขางชอง - โรคขางชนิดหนึ่ง มีอาการไอ มไี ขต ํ่า ตัวผอม เหลอื ง ขางปากสกุ ขาว - โรคปากเปอ ย เหงอื กบวม ขางพอง - ทอ งบวม ปวดมวนทอ ง ตัวซดี เหลือง ขางพุ - ลมดนั ทะลักออกมาจากภายในกาย ทาํ ใหหาว เรอหรือเกดิ อาการวงิ เวียนหนามดื และอาเจียน ขางไฟ - เปนไข รอ นใน ทองรวง หรอื จุกเสยี ดแนน ทอ ง ขางไฟตกทอง - ปวดทอ งมากหลงั รับประทานอาหาร ขางลมพษิ - วงิ เวยี นศีรษะ หนา มดื ตาลาย เรอบอย จุกเสียด แนน ทอ ง ปวดเมื่อยตามรา งกาย ออ นเพลีย มือ เทา เย็น ปวดกระดูก ขางราํ มะนาดใน - มตี ุมในลําคอ เจบ็ ปวดมาก ลาํ คอ ขางรดิ สดี วง - ลนิ้ เปน แผล ลน้ิ เปอย บวมพอง มีกลิน่ เนา เหมน็ ขางลมกอ น - จกุ เสยี ด บางครั้งมอี าการไมก ระหายน้ํา ขางลม - จกุ เสยี ด ทองเฟอ ถา ยอุจจาระไมออก บางครั้ง มอี าการจกุ เสียดแนน ปวดกระดูกขอตอ ปวด เมอ่ื ยตามรางกาย ขางลมเปด - มตี ุมออกตามรางกาย คลา ยโรคฝด าษ ขางลมหมนื - มีผื่นคนั ตามผวิ หนงั ขางลนิ้ รอน - เหงอื กเนา ลน้ิ พอง มกี ลิ่นปาก รบั ประทาน อาหารไมไ ด Lab09.C:\\Documents and Settings\\library1\\Desktop\\48ค012\\appen 6.doc

531 ตารางที่ 6.1 หมวดหมู (ตามอักษร)และคําอธิบายเก่ียวกับโรค (ท่ีคัดมา) ที่พบในตํารายา สมุนไพรลานนา (ตอ) หมวด ชอ่ื โรคหรอื อาการใน ช่อื โรคหรืออาการ คาํ อธบิ ายโรค/อาการ ภาษาลา นนา ในภาษาไทย ข ขางเลอื ด - ปวดเอว ปวดสะโพก รอ นใน กระสบั กระสา ย รอ นบรเิ วณทองนอยคลายโรคจุกผาม ขางเลือดลา - ออ นเพลีย ปวดเม่อื ย อาจมีอาการลมขนึ้ หรือมี อาการคลา ยเปนปา ง รอนกระหมอม รอนคอ รอ นอก รอ นออกปาก ขางไสม น่ื - ทอ งรว งเร้ือรัง ขางแหง - โรคชนดิ หนงึ่ มกี ารเปนไขตวั รอน กระหายน้าํ เบอื่ อาหาร เพอ เจ็บคอ มอื เทาเย็น ขางไหม - โรคชนิดหน่ึง มีอาการปวดศรี ษะออกตา ปาก บวมชํ้า ขางขะยอื โรคหดื ทางการแพทยแ ผนปจ จุบัน หดื เกิดจากอาการ แพ ซ่งึ เปนอาการเนือ่ งจากทางเดินหายใจเกดิ อุดตัน ผูปวยจะมีอาการหายใจขดั มีเสียงหวีด ไอและมเี สมหะ มีชวงหายใจออกยาว เขา ไหมเกลด็ แรด - ตมุ ชนดิ หนึง่ มลี ักษณะเกรียมคล้าํ คลายเกลด็ แรด ขนึ้ ชัก ชักกระตกุ , เปนโรคเดก็ ออน ไข ไข ปวย ,ไมส บาย โรคทท่ี ําใหต ัวรอน ไขก าน - เปน ไข กระสับกระสา ย รอ น ๆ หนาว ๆ ไขเกี่ยว - เปน ไข ตัวเย็น ไมมีเหงื่อ รอนใน เปนตะคริว ไขข าง - รอ น ๆ หนาว ๆ แขงขาแข็งกระดา ง กระหายน้าํ มีกล่ินปาก ไขข างกมุ - เปนไข รอ นใน ปากแหง หากไมไ ดรับการรักษา จะกลายเปนโรคสันนิบาต Lab09.C:\\Documents and Settings\\library1\\Desktop\\48ค012\\appen 6.doc

532 ตารางที่ 6.1 หมวดหมู (ตามอักษร)และคําอธิบายเก่ียวกับโรค (ที่คัดมา) ที่พบในตํารายา สมุนไพรลานนา (ตอ) หมวด ชอื่ โรคหรอื อาการในภาษา ช่อื โรคหรอื อาการใน คาํ อธบิ ายโรค/อาการ ลา นนา ภาษาไทย ข ไขข างมอ ย - รอ น ๆ หนาว ๆ แขงขาแข็งกระดาง กระหาย น้าํ มีกล่นิ ปาก ไขข างไฟ - เปน ไข งว งเหงาหาวนอน ไมคอยลืมตา ไขขางลน้ิ ขาว - โรคปากเปอยชนิดหน่ึง ลักษณะเปน จดุ ฝา ขาว ๆที่ลิ้น ไขข ้นึ ศรี ษะ - เปน ไข วิงเวยี นศรี ษะจนลุกไมข้นึ ไขค ลงั่ ใหล - เปน ไขต ัวรอ น มือเทา แข็งกระดาง มี เลือดออกปาก ออกจมูก ไขด ิน้ - ไขชนดิ หนึ่งมอี าการส่ันเทมิ้ และเพอ ไขป - เปนไข ตัวเย็น ไมม ีเหงือ่ รอ นในกบั ตะคริว ไขตวั รอ น - อณุ หภูมใิ นรา งกายสงู กวา 37.2 องศา เซลเซียส (วัดทางปาก) 36.7 องศาเซลเซยี ส (วัดทางรกั แร) หรอื 37.7 องศาเซลเซียส (วดั ทางทวารหนัก) สาเหตุเกิดจากไขห วดั , ตอม ทอมซิลอกั เสบ , มาลาเรีย , ไทฟอยด เปน ตน ไขรอนกาน - เปนไข เยือกรอ น เยือกหนาว ไขร ากสาดแดง - โรครากสาดชนิดหน่ึง มีลักษณะเปน รอยแดง ออกตามรา งกาย ตาแดง เปนไขไ มสราง ไขร า ย - ตวั รอนอยตู ลอดเวลา ริมฝปากหด เน้ือตัว แขง็ กระดาง หากไมไ ดรับการรักษาอาจ เสียชีวิตไดภ ายใน 3 วนั ไขส ่ัน - ไขจ ับส่นั เปนโรคท่พี บไดบอ ยและมีอตั รา การตายสงู มักพบในบริเวณที่เปน ปา เขา พบ ไดแ ทบทุกภาคของประเทศ ไขสนั นบิ าต - ไขก าฬนกนางแอน ไขก าฬหลังแอน Lab09.C:\\Documents and Settings\\library1\\Desktop\\48ค012\\appen 6.doc

533 ตารางที่ 6.1 หมวดหมู (ตามอักษร)และคําอธิบายเก่ียวกับโรค (ที่คัดมา) ที่พบในตํารายา สมุนไพรลานนา (ตอ ) หมวด ชอื่ โรคหรอื อาการใน ช่ือโรคหรอื อาการ คําอธบิ ายโรค/อาการ ภาษาลานนา ในภาษาไทย ข ไขอ อกหูด - เปน ไขเนอื่ งจากเปนโรคหูด ,หดู เปนโรคผวิ หนงั ชนดิ หนึ่งซงึ่ เปนไตแข็ง ไขท ง - เปนไข เหง่อื ไมออก รางกายซบู ผอม เบ่อื อาหาร มักเกิดกบั เด็กทารก ไขป า ง - เปน ไขจกุ เสียด หนาวสน่ั จกุ ผาม โรคทองมาน โรคมา มยอย ไขม าลาเรยี ค คร่ันเนอ้ื คร่นั ตัว - ตะคร่นั ตะครอ รูสึกจะเปนไข ใครร าก คลน่ื ไสอ าเจียน อยากอาเจยี น พะอืดพะอม คางบวม - บวมหรอื มกี อ นทคี่ าง ใตหู หรอื ขา งคอ มสี าเหตุ มาจากคางทมู ,ตอมน้าํ เหลอื งอกั เสบ ,ตอม ทอมซลิ อักเสบ , เหงือกอักเสบ ค่ังใหล ละเมอ , เพอ เพอ , อาการเพอเนื่องจากพษิ ไข คดั ดงั คดั จมกู แนน จมกู คดั จมกู หรือมนี า้ํ มูกไหล สาเหตุเกิด จากไขห วดั ,หวัดจากการแพ,ไซนสั อักเสบ ฅ ฅนั คัน คันตามตวั คนั ศรี ษะ รูสึกอยากเกาโดยไมม ตี ุม ผ่นื หรอื วงดางใหเ ห็น ฅงิ บวม ตัวบวมพอง เนื้ออมู หรือนูนขน้ึ เพราะอกั เสบหรอื ฟกชํ้า เปน ตน ง เหงาหลบั งว งเหงาหาวนอน งว งนอน อยากจะหลบั งว น - ยาพษิ , ของพิษ ตาํ รา ยาพษิ ยาเบื่อ โรคเนือ้ ราย งว นชา ง - เปนไขไ มห าย รา งกายออนเพลยี งว งเหงา หาวนอน ตาเหลอื ง ตอนกลางคืนกลับนอนไม หลับ งว นตาเหลือง - เปน ไขไ มห าย รางกายออ นเพลยี งวงเหงา หาวนอน ตาเหลอื ง Lab09.C:\\Documents and Settings\\library1\\Desktop\\48ค012\\appen 6.doc

534 ตารางท่ี 6.1 หมวดหมู (ตามอักษร)และคําอธิบายเก่ียวกับโรค (ที่คัดมา) ท่ีพบในตํารายา สมุนไพรลานนา (ตอ ) หมวด ช่ือโรคหรอื อาการในภาษา ช่อื โรคหรือ คําอธบิ ายโรค/อาการ ลา นนา อาการใน ภาษาไทย ง งวนนก - เปน ไขไมหาย รางกายออ นเพลีย งว งเหงาหาวนอน ตาเหลอื ง ทองรวง งว นเหลือง - เปนไขไ มหาย รางกายออนเพลีย งวงเหงาหาวนอน ตาเหลอื ง ทอ งรวง ตอนกลางคนื กลบั นอนไมหลับ งอย งอ ย งอยเพลยี ,อาการมอื เทาตาย งูขบ งกู ัด ถกู งูกัด งเู หากัด ถกู งเู หากดั จ จุกผาม จกุ กระผาม โรคชนดิ หนึง่ มีอาการตับและมามโต มีไข คลมุ เครือเรื้อรงั คอื ไขจบั สน่ั เร้ือรงั เจบ็ ทอ ง ปวดทอ ง ปวดเจบ็ จกุ แนน ทอ งอืดเฟอ หรือปวดบิดเปนพกั ๆ ในทอ ง อาจเปน เฉพาะทหี่ รือทว่ั ทอ ง สาเหตเุ กดิ จากอาหารไมยอย , โรคกระเพาะ ,ทอ งเดนิ ,ปวด ประจําเดือน ,นิ่วในทอ ไต เปน ตน เจบ็ เขย้ี ว ปวดฟน ผิดปกติเกยี่ วกับเหงอื กและฟน สาเหตเุ กิดจากฟน พุ ,ฟนคุด ,เหงือกอักเสบ เจ็บแฅง เจบ็ ขา ปวดแขงปวดขา ปวดเม่อื ยตามรา งกาย เจบ็ หวั ปวดศีรษะ ปวดหนัก ปวดตอ้ื ปวดมนื หรือปวดตุบๆ ที่บริเวณ หนึง่ บริเวณใดของศรี ษะ รอบตาและใบหนา สาเหตเุ กิดจากความเครยี ด ,ไมเกรน ,ไซนัสอักเสบ ,สายตาผดิ ปกติ เปน ตน เจบ็ หัวดบิ ปวดศีรษะโดยไม ปวดศรี ษะโดยไมทราบสาเหตุ ทราบสาเหตุ ช ชัก ชกั กลา มเนื้อกระตุกอยางกะทันหัน และรนุ แรงและ มักมอี าการมือเทาเกร็ง Lab09.C:\\Documents and Settings\\library1\\Desktop\\48ค012\\appen 6.doc

535 ตารางท่ี 6.1 หมวดหมู (ตามอักษร)และคําอธิบายเก่ียวกับโรค (ท่ีคัดมา) ที่พบในตํารายา สมุนไพรลานนา (ตอ ) หมวด ชอื่ โรคหรอื อาการใน ชื่อโรคหรืออาการใน คําอธบิ ายโรค/อาการ ภาษาลา นนา ภาษาไทย ช แชลม - แชลมพษิ - หมดสติเพราะโรคลม ,เปนลมบอ ย แชเลอื ด - หมดสตเิ พราะโรคลม ,เปน ลมบอ ย ซ ซอบหยอม ด ดอย - - ปวดเนอื่ งจากเสยี เลอื ดมาก สตรมี ี ดอยลม ประจาํ เดอื นกะปริบกะปรอย ปวดทองท้งั วัน ดอยเลือด ทัง้ คนื ต ตกเลอื ด ซบู ผอม ผอมลง ซีด เซียวไป ตอ - โรคตานขโมย โรคพยาธลิ ําไสอ ยางหนึ่งมักเปนแกเดก็ อายุ ตอกระจก ประมาณ 5 ขวบขนึ้ ไป ทําใหม ีลกั ษณะผอม ทองปอ ง กน ปอด กนิ อาหารไมไ ด ปวดทอ ง ซมึ - ปวยหลังต้งั ครรภไ ดป ระมาณ 6 เดือน มี อาการจกุ เสยี ดแนน เรยี กอกี อยา งวา เลอื ดข้ึน คา้ํ อก - ปวดเจบ็ ทอ งอยูตลอดทั้งวนั ท้งั คนื แทงลกู เลอื ดออกผดิ ธรรมดาเนื่องจากแทง ลกู ตอ แผลทก่ี ระจกตา โรคอยา งหนึง่ เกิดทีต่ าทาํ ให พกิ ารหรือมองไมเห็นชดั เจน เปน ภาวะที่ แกว ตาหรอื เลนสตาภายในลกู ตามลี ักษณะ ขนุ ขาวขึ้นจากปกตทิ ี่มลี ักษณะโปรงใสเหมอื น กระจก เม่ือแกว ตาขนุ ขาวก็จะมลี กั ษณะทบึ แสง ไมยอมใหแ สงผานเขาสูลุกตาไปรวมตวั ท่ี จอตา ทําใหเ กดิ อาการตาฝา ฟางหรอื มดื มัว ตอกระจก โรคที่ทําใหล กู ตามองเห็นไมช ัด , โรคตาซ่งึ เกดิ จากแกว ตาขุน Lab09.C:\\Documents and Settings\\library1\\Desktop\\48ค012\\appen 6.doc

536 ตารางที่ 6.1 หมวดหมู (ตามอักษร)และคําอธิบายเก่ียวกับโรค (ที่คัดมา) ที่พบในตํารายา สมนุ ไพรลา นนา (ตอ) หมวด ชื่อโรคหรืออาการใน ชอื่ โรคหรืออาการใน คําอธบิ ายโรค/อาการ ภาษาลานนา ภาษาไทย ต ตาแดง - โรคตาแดง เคืองตา คันตา ตาแดงหรอื มีข้ีตาแฉะ สาเหตุ เกิดจากมีส่งิ แปลกปลอมเขาตา เยอ่ื ตาขาว อกั เสบจากการแพหรือเชือ้ แบคทเี รียหรอื จาก เชอ้ื ไวรสั ,ตอ เนือ้ ตามัวฟาง ตามัวฝาฟาง ตาพรา ตามัว ตามองเหน็ ไมช ัด สาเหตุเกดิ จากตอกระจก ,ตอเนอื้ ,สายตาผดิ ปกติ , เบาหวาน,ความดนั โลหติ สงู ตาเหลอื ก - ตาท่ีเบกิ กวาง ตาทก่ี ลอกข้ึน ตาท่ลี กู ตาดํา อยูข างบน ตุม - ตุม เมด็ ท่ขี ึ้นทางผิวหนัง โดยปรยิ ายใชเ รยี กสิ่ง อ่ืนท่มี ีลักษณะคลายคลึงเชนน้ัน ตุมเกล็ดแรด - เปน ตุมขนาดใหญ แดงมาก เปนรอยคลาย เกล็ดแรด ตุม ขางพิษ - ตุมหลวงยุบลงแลวแตกลับมีตุมใหมเกิด ข้ึนมาแทน ตุมขาวไหมนอ ย - มไี ขสูง ละเมอเพอ ตัวรอ น ปลายตุมจะ แหลม ตมุ ดอกเขาะ - ตุม ชนดิ หนงึ่ มีลกั ษณะเปนรอยเหมือนดอก เขาะ ตมุ ชนิดนี้รายแรงกวาตุมชนิดอ่ืน ๆ ตมุ แดง ตุมตีนหาง - โรคอดี าํ อแี ดง - ตุมชนดิ หน่ึงมีลกั ษณะเหมือนตมุ แดง จะมี ตมุ เมด็ เลก็ ลอ มรอบอยู ตมุ พิษ - เม็ดตุมท่ีเกิดตามผิวหนงั ดวยพิษรอนหรอื พิษ อกั เสบ ตุมราย - เมด็ ตุมที่เกดิ ตามผิวหนงั ดวยพษิ รอนหรือพิษ อักเสบ Lab09.C:\\Documents and Settings\\library1\\Desktop\\48ค012\\appen 6.doc

537 ตารางที่ 6.1 หมวดหมู (ตามอักษร)และคําอธิบายเกี่ยวกับโรค (ที่คัดมา) ที่พบในตํารายา สมนุ ไพรลา นนา (ตอ) หมวด ชอื่ โรคหรืออาการในภาษา ช่ือโรคหรอื อาการใน คําอธบิ ายโรค/อาการ ลานนา ภาษาไทย ต ตุม หลวง - ตุมเกลด็ แรดและตมุ ขาวไหมท ี่มขี นาด ใหญก วา ปกติ ไตเหลอื ง - โรคไต รา งกายซีดเหลอื ง ตีนมอื ทว ง มอื เทา กระตกุ มอื หรือเทากระตุกอยา งรวดเร็ว ถี่ ๆ ถ ถายเปนมกู - - ถายอุจจาระมนี ํา้ เมือกทีเ่ หนยี วขน ปนมา กบั อจุ จาระ ถา ยเปน มกู เลอื ด ถา ยอจุ จาระเปนมูก ถา ยอุจจาระมนี ้าํ เมอื กและเลือดปนมากับ เลือด อุจจาระ ถายเปนเลอื ด ถายอุจาระปนเลือด ถายอุจจาระมเี ลอื ดปนมากบั อจุ จาระ ถูกตูลองของรา ย ถูกมนตดาํ , คุณไสย เจ็บปวยเน่ืองจากถกู ทาํ คณุ ไสย ถกู ไพรชาง - เจบ็ ปว ยหรอื แพ เกิดจากการนัง่ บนหลัง ชางและถกู ขนชา งซึ่งมเี ช้อื ทมิ่ แทง ท ทองเตน - ทองเตน ปวดมวนทอ ง ทองมาน - ชอื่ โรคชนดิ หนงึ่ ทาํ ใหท อ งโตอยางหญงิ มี ครรภ ทวารปด - การปว ยของชา ง โดยมเี ลอื ดไหลออกมา ทางทวารหนกั ไทกอ - โรคผิวหนงั ชนดิ หนงึ่ น น้าํ ลายนัก นํ้าลายมาก นํา้ ลายในปากออกมามากกวา ปกติ หนว้ิ - นิ่ว กอนแข็งในกระเพาะปส สาวะ เปนตน หนวิ้ ซาย นวิ่ ทราย โรคนิ่วชนิดหนงึ่ มลี กั ษณะเปนกอ นเล็ก หลายกอ น เคลื่อนมาจากกระเพาะ ปส สาวะมาอยทู ที่ อ ปส สาวะ เมือ่ ถา ย ปสสาวะจะเกิดอาการเจบ็ ปวดอยา งมาก Lab09.C:\\Documents and Settings\\library1\\Desktop\\48ค012\\appen 6.doc