ตำรับยาสมุนไพรล้านนา

538 ตารางที่ 6.1 หมวดหมู (ตามอักษร)และคําอธิบายเกี่ยวกับโรค (ท่ีคัดมา) ที่พบในตํารายา สมนุ ไพรลา นนา (ตอ ) หมวด ชือ่ โรคหรอื อาการในภาษา ช่ือโรคหรอื อาการใน คําอธบิ ายโรค/อาการ ลา นนา ภาษาไทย น หนวิ้ ปนู - ปสสาวะมีสีขาวขนุ ดัง่ นาํ้ ปูนหรือสเี หลอื ง มีกอ นนวิ่ ปะปนออกมาดว ย เมอื่ ปสสาวะ จะมีเลอื ดปนออกมาในรูอวยั วะเพศ หนว้ิ เลอื ด - ถา ยปสสาวะเปน เลอื ดเปนหนอง หนว้ิ หนิ - โรคนิว่ ชนิดหนง่ึ มลี กั ษณะเปนกอ นใหญ อยใู นกระเพาะปส สาวะ บ บวม พอง พอง อยางเน้ือทีอ่ มู หรือนนู ขึ้นเพราะ อกั เสบหรือฟกชํ้า บา คนบา บา เสยี สติ วิกลจรติ ฟน เฟอน บา โหกกน พูด รดิ สดี วงทวาร เปน เสน เลอื ดดําขอดทเ่ี กิดขน้ึ ในบริเวณ ทวารหนัก ซง่ึ อาจเปนพรอมกันหลายที่ บาเรง - โรคมะเรง็ โรคเนอ้ื รา ยท่ีเกิดขนึ้ ตามรา งกาย บาเรงกัด - มะเร็งชนิดน้ีเปนมะเรง็ ทอ่ี นั ตรายชนิด หนึ่ง เรียกกันวา บา เรงกัดเอ็นกัดกระดูก และกัดคอถา ใชยาทไ่ี มถกู หรอื ใชย าไมถ ูก วธิ ีจะเปน อมั พาตได บา เรงงอนไถ - มะเรง็ ชนิดหนง่ึ มีอาการตัวแข็งกระดาง ปวดแสบ ปวดรอนไปทัง่ รางกาย คางแข็ง พดู ไมได บาเรงครุดตกทอง - อาเจียนตลอดทั้งคืนทั้งวนั บา เรงครุดลงเสา - ปวดศรี ษะ ปวดแขงขา เคล็ดขัดยอก ปวด เมอ่ื ย บา เรงครุดลม - จกุ เสียดตามรา งกาย เหน็บชา หายใจขัด น้ําลายเหนยี ว ปวดหลงั ปวดไหล Lab09.C:\\Documents and Settings\\library1\\Desktop\\48ค012\\appen 6.doc

539 ตารางที่ 6.1 หมวดหมู (ตามอักษร)และคําอธิบายเกี่ยวกับโรค (ที่คัดมา) ที่พบในตํารายา สมนุ ไพรลา นนา (ตอ ) หมวด ช่อื โรคหรอื อาการในภาษา ชื่อโรคหรืออาการใน คําอธบิ ายโรค/อาการ ลานนา ภาษาไทย บ บา เรงฟามาน - โรคเนอื้ รา ยท่ที ําใหผิวหนังชาํ้ เปนจ้าํ หรอื เปน วงตามรางกายทําใหป วดแสบปวดรอ นมี ลกั ษณะอยางงูสวัด มกั ขน้ึ ตามบริเวณลําตวั ตง้ั แตลําคอลงไปถึงเอว ลกั ษณะเปน ผ่นื แดง เมื่อเร่ิมเปนหลังจากผา นไปหลายวันแลว ผิว ตรงน้นั จะคล้ํา อาการเริ่มจากคันและจะปวด แสบปวดรอน เอามอื เขา ใกลจะรูสึกวารอ น ดงั เปลวไฟออน ๆ บาเรงไฟ - มีลักษณะเปนดนั เกิดข้นึ ตามรางกายจุดใด จดุ หนึง่ บรเิ วณที่เปน นั้นจะมีสีแดงและพอง บา เรงแส - เปน ร้ิวรอยเหมือนถูกฟาดดวยแส มีลกั ษณะ แดง เจบ็ ปวดมาก บา โหกกิ้ว - - ปวดมวนในทอง เม่อื จะปส สาวะเปนเหมอื น จะถายไดแ ตก็ถา ยไมได มีเลือดมหี นองออก ทางทวารหนกั และทวารเบา บาโหดลมขัด - เคลด็ ขัดยอกตามกระดกู ขอ มือขอ เทา คู เหยียดไมได บา โหกลมขาง - รอ นทอ งรอ นไส ทอ งรวง บาโหกลมชุ - ไอ หายใจตดิ ขดั หายใจไมทว่ั ทอง บา โหกลมสาน - งว งเหงาหาวนอนเปน ประจํา น้าํ ตาไหล รอนๆหนาวๆ มีน้ําลายมาก บาโหกเลือด - ถายอุจจาระมีเลือดปนออกมา บาโหกเลอื ดแกม - ถา ยเปนเลือด เปน หนอง ปวดเอว ปวดเม่อื ย หนอง หลงั ไหล Lab09.C:\\Documents and Settings\\library1\\Desktop\\48ค012\\appen 6.doc

540 ตารางที่ 6.1 หมวดหมู (ตามอักษร)และคําอธิบายเกี่ยวกับโรค (ท่ีคัดมา) ท่ีพบในตํารายา สมุนไพรลานนา (ตอ ) หมวด ชอ่ื โรคหรืออาการในภาษา ชือ่ โรคหรืออาการใน คาํ อธบิ ายโรค/อาการ ลานนา ภาษาไทย บ บา โหกเลอื ดลม - ปวดทอง มีลมเลอ่ื นไปไหลมา มีเสียงดัง เสยี งลั่นในทอ งในไส ทอ งบวม บา โหกสานคัด - จกุ เสียดแนนทองเหมือนรับประทานอาหาร เสร็จใหมๆ บา โหกหนอง - ถา ยอจุ จาระมีนา้ํ หนองปนออกมา ป ป - - เปนลมหรือหมดสติ จัดเปนพยาธิ คือโรคภยั อยางหนงึ่ ในลานนา ตามตําราแพทยแ ผน โบราณพบวามีชื่อและอาการเปน ลม เพราะ ความรอ นหรือหวิ อาหาร ปกมุ ใจ - ใจส่ัน กระสับกระสาย วิงเวยี นศีรษะ ออ นเพลีย ปเกยี่ ว - โรคปช นดิ หนง่ึ มอี าการเปนไข ปวดมวนทอ ง รอนหนาอก รอ นทอ ง จุกเสยี ดแนน ทอ ง ปเ กยี่ วกนิ ใจ - ใจสั่นกระสบั กระสาย ปแ กมเก่ียว - ปวดมวนทอง รอนหนาอก รอ นทอ ง จุก เสยี ดแนนทอง ซ่ึงเกิดจากการเปนลมท่ี เกดิ รวมกับตะคริว ปขา ว - เปน ลม หรือกระสับกระสายเพราะหิวขาว ปค ดั - จกุ เสยี ดแนนหนา อก กระสับกระสาย หนา มืดตาลาย ปด นั้ ใจ - กระสับกระสาย เหง่ือออก ออ นเพลยี ซูบ ผอม ตัวซดี เหลือง ปนํ้า - โรคชนิดหนึ่ง อาการมีเหงอ่ื ออกมาก ตัว เย็นมาก Lab09.C:\\Documents and Settings\\library1\\Desktop\\48ค012\\appen 6.doc

541 ตารางที่ 6.1 หมวดหมู (ตามอักษร)และคําอธิบายเกี่ยวกับโรค (ท่ีคัดมา) ท่ีพบในตํารายา สมนุ ไพรลา นนา (ตอ ) หมวด ชื่อโรคหรืออาการในภาษา ช่อื โรคหรอื อาการใน คําอธบิ ายโรค/อาการ ลา นนา ภาษาไทย ป ปป ราบโสดา - เปนชอ่ื ยารกั ษาโรคป ใชไ ดทัง้ ภายในและ ภายนอก ปไฟ - ตาลาย เวยี นหัว มีความรูสกึ เหมือนกบั จะ เปนไข ไมหนาว รอ นอกตกใจ ตามดื ตาดํา เจบ็ บริเวณหนาอก ปรอ น - เปนลมหรอื กระสับกระสาย เนื่องจาก อากาศรอนจัด ปล ม - จุกเสียดแนน หนา อก เปนกอ นเปน ลูก จกุ เสียดชายโครงทัง้ 2 ขาง ปลมสาน - วงิ เวียนศีรษะหนามืดตาลาย เมื่อเกดิ อุบตั เิ หตุหกลมจะขยบั ตัวไมได ปล ะบอง - การปวยของชา ง มีอาการฟกชํา้ บวม ปล กั ตาย - ออ นเพลยี จนเคลมิ้ ไปเหมอื นอาการงวง นอน หายใจไมออก ปเลือด - เปนลม เพราะเลอื ดตกมาก ตัวอยา งเชน การคลอด เปนตน ปเลือดลมเขาหัวใจ - ขาดสติ พดู ไมหยุด มกั เกดิ กับสตรี ปเ หลา - เกดิ ขนึ้ กบั คนท่ีด่ืมเหลาเปนประจาํ ทุกวนั ถา วันใดวันหนึ่งไมไ ดดื่มหรอื ด่ืมชากวา เวลาท่ีเคยด่ืมแลว จะมีอาการน้ําลายออก มเี หงอ่ื ออก รอ นเน้อื ตวั กระวนกระวาย ปแ หง - ปวดเม่ือย ออ นเพลีย ปวดตามมอื รอ น ทอ ง เหง่อื ไมอ อก กระสับกระสาย ผ ผเี ขา ผีเขา สิง ถูกผเี ขา ผอี ยํา ถูกผีกระทํา เจบ็ ปวยเนอ่ื งจากถูกผีกระทํา Lab09.C:\\Documents and Settings\\library1\\Desktop\\48ค012\\appen 6.doc

542 ตารางท่ี 6.1 หมวดหมู (ตามอักษร)และคําอธิบายเก่ียวกับโรค (ท่ีคัดมา) ที่พบในตํารายา สมุนไพรลานนา (ตอ) หมวด ช่ือโรคหรืออาการในภาษา ชอื่ โรคหรืออาการ คําอธบิ ายโรค/อาการ ลา นนา ในภาษาไทย ผ ผาํ มะเรง็ - โรคผาํ ชนดิ หน่ึงมีอาการปวดแสบปวดรอ นมาก ฝ ฝ - ฝ ฝจ ําพวกหนงึ่ เปนตอมบวมขึ้นกลัดหนองขาง ใน เรยี กชอื่ ตา งกนั หลายชนิด มลี กั ษณะเปน ฝเกล็ดแรด - กอนเน้ือ เปนไตแข็ง ตรงกลางจะมองเปน เม็ด ฝขาวไหม - เล็ก ๆ เรยี กวาหัวฝ มักขนึ้ ตามรา งกาย มขี นาด ฝค รุดชาง - เล็กบางใหญบางตามชนิดของฝ ฝค รดุ ซะเดา - โรคฝช นิดหน่ึง มีลกั ษณะเปนตมุ ใหญแดงมาก ฝค รุดหัวเบ้ียว - เปนรอบคลายเกล็ดแรด ฝค ันธมาลา - โรคฝช นดิ หน่งึ มลี ักษณะเปนตุม แหง กล่ํานูนอยู ใตผิวหนงั โรคฝชนดิ หน่งึ มักเปนท่ีบริเวณขาและสะโพก มลี กั ษณะปวดบวมแดงข้นึ โรคฝชนดิ หน่งึ เปนไดท ัง้ ภายนอกและภายใน มี อาการปวดบวมขึน้ โรคฝช นิดหนงึ่ เกิดเปน ทส่ี ะดือมลี กั ษณะเปน รอยดา ง ฝช นดิ หน่ึงเปนทีก่ กหู หากไมมหี นองเปน ฝต ัวผู หากมีหนองเปนฝต วั เมีย หากฝเนาและปลอ ย ใหแ หง เองภายใน 5-6 เดอื นก็จะรกั ษาไดยาก ฝคาวบัว/ฝเ ครือบวั - ฝชนิดนมี้ กั จะเกดิ ขน้ึ หรอื ตดิ ทล่ี าํ ไส เปนตุม เล็ก ๆ และจะออกเพ่มิ จาํ นวนตอกนั ไปหลาย เมด็ จงึ มอี าการปวดทอ ง เวลาถา ยจะมี นํ้าเหลอื งหรือนํ้าหนองออกมาดว ย Lab09.C:\\Documents and Settings\\library1\\Desktop\\48ค012\\appen 6.doc

543 ตารางท่ี 6.1 หมวดหมู (ตามอักษร)และคําอธิบายเกี่ยวกับโรค (ที่คัดมา) ที่พบในตํารายา สมุนไพรลานนา (ตอ ) หมวด ชื่อโรคหรอื อาการในภาษา ช่อื โรคหรืออาการใน คําอธบิ ายโรค/อาการ ลานนา ภาษาไทย เปน ไขต ัวรอน คร่นั เน้อื ครั่นตัว ด่ืมนํ้านอ ย ฝ ฝเครือขาว - ฝเ ครอื ดํา - กระสับกระสาย เหงอื่ ไมออก เพอ ละเมอ เบ่อื อาหาร ฝามอื ฝา เทาดํา ฝต ะมอย - ฝช นดิ นีเ้ ปนฝท่ีออกขางนอกตัว มกั จะ เกิดข้ึนท่ีขอมอื ทาํ ใหบ ริเวณขอมอื จะเปน สดี ํา ฝล ะอาก - คุดทะราด โรคแผลเรอ้ื รังทําใหแ ผลเปด กวา งออกมีกลิ่นเหม็นและทําใหเ กดิ แผล แบบเดยี วกันเพมิ่ ข้นึ อีก ฝลูกหนู - ฝชนดิ น้มี ักเกิดขางในหหู รอื บริเวณรอบๆ หูดานนอก ตรงที่เปน ฝนั้นจะบวมพองและ มอี าการปวดมากจัดเปนฝรายชนิดหนง่ึ ฝสาน - กระดาง บวมพอง เหมอื นกระดองเตา ฝสานในทอ ง - ปวดทอ งนอย ตดิ เชือ้ ในกระเพาะอาหาร จุกเสียดแนนทอง ภ ภรั รดี พรรดกึ - ถายอจุ จาระถายปสสาวะไมอ อก พ พรายบงุ - เปน ตุมคนั ตามรา งกาย ตามมือและตาม ม มว ง เทา - ชอื่ ฝท ีโ่ คนขาหนบี เปน กามโรคท่ีพบได ประมาณ 5% ของผปู ว ยกามโรคทงั้ หมด มานนา้ํ โรคทองมาน ภาวะที่มนี ้ําระหวางเซลลหรอื ภายในเซลล มากเกนิ ปกติอยา งใดอยางหน่ึงหรือทั้ง 2 อยา ง โดยทั่วไปมกั หมายถึงภาวะท่ีมนี ํ้า อยใู ตผ วิ หนังมากเกนิ ปกติและอาจพบได ในอวยั วะอนื่ ๆ เชน สมอง,ปอด Lab09.C:\\Documents and Settings\\library1\\Desktop\\48ค012\\appen 6.doc

544 ตารางท่ี 6.1 หมวดหมู (ตามอักษร)และคําอธิบายเก่ียวกับโรค (ที่คัดมา) ท่ีพบในตํารายา สมุนไพรลา นนา (ตอ) หมวด ชื่อโรคหรอื อาการในภาษา ชือ่ โรคหรืออาการใน คําอธบิ ายโรค/อาการ ลานนา ภาษาไทย การปวยของชา ง รอนตามตัว อุจจาระ ม มานพล - เหนียว ปส สาวะบอ ยครงั้ มีอาการฟกช้าํ บวมตามริมฝปากและล้นิ น้ําลายไหล มานสะอกึ - การปวยของชาง ตัวสน่ั ไมก ินหญา มุตตะขึด - - กามโรค ขดั เบา ถายปสสาวะไมคลอง มตุ ตะขดึ กลายเปน - น้าํ หนองไหลออกมาจากอวยั วะเพศ มตุ ตะคาด มุตตะขึดกับลกู - เปน ตุมคนั ผุดข้ึน เปนผดผ่นื มุตตะขดึ กามราคะ - ปส สาวะเปนสีขุนเหมือนน้ําซาวขาวหรอื เปนฟองขาว เจ็บปวดมาก มุตตะขดึ แกมขาง - ปวดบริเวณทอ งนอย ปวดเอว จกุ เสียด เคลด็ ขดั ยอก มุตตะขดึ คัน - ตุมออกตามรางกาย ตามแขงขา มุตตะขึดน้ํา - ปวดปสสาวะทุกคร้งั เมอื่ เหน็ น้ํา มุตตะขึดน้ํานม - ปวดทองนอย แขง็ เปนกอนอยใู นทอ งนอย กลายเปน หน้ิว มตุ ตะขดึ ในไส - ทอ งบวม ตัวเหลือง ปสสาวะ กะปริดกะปรอย ปส สาวะเหลือง มตุ ตะขดึ ลม - ปวดทอ ง ทองนอย สะโพก เม่อื ถา ย มุตตะขดึ ลมลา ปส สาวะจะมีอาการเจบ็ ปวด ทองบวม - ปวดลงตามแขงขา ตามรางกาย ย เย่ียวขุน - นา้ํ ปสสาวะขุน นาํ้ ปสสาวะมีสีขนุ บางครงั้ อาจมีตะกอน ปนดวย - นํ้าปสสาวะมีตะกอน ถายปสสาวะแลวมีตะกอนปนออกมาดว ย เยี่ยวแดง นาํ้ ปสสาวะเปนสแี ดง ถา ยปสสาวะแลว น้ําปสสาวะมสี แี ดง เหมือนนํ้าลางเนื้อ Lab09.C:\\Documents and Settings\\library1\\Desktop\\48ค012\\appen 6.doc

545 ตารางท่ี 6.1 หมวดหมู (ตามอักษร)และคําอธิบายเกี่ยวกับโรค (ที่คัดมา) ท่ีพบในตํารายา สมนุ ไพรลานนา (ตอ ) หมวด ช่ือโรคหรืออาการในภาษา ชื่อโรคหรอื อาการใน คําอธบิ ายโรค/อาการ ลานนา ภาษาไทย ย เยย่ี วเหลอื ง น้ําปสสาวะเปนสเี หลือง ถา ยปสสาวะแลวน้ําปสสาวะเปน สเี หลอื ง เยยี่ วขาว น้ําปสสาวะมสี ีขาวเหมอื น ถา ยปสสาวะแลว นํ้าปสสาวะมสี ขี าว นา้ํ ปูน เหมือนนํ้าปูน เยย่ี วไหล นาํ้ ปสสาวะไหล กลั้นปส สาวะไมอยู ปสสาวะไหลซึมอยู ตลอดเวลา ร รากสาดขาว - รอ นในกระสับกระสาย รากสาดถกั - มไี ข ไมมีเหงอ่ื แตมีอาการไอ รากสาดไฟ - มีไขตวั รอ นมาก รากสาดรอน - มไี ข ตัวรอ น กระสบั กระสาย จนตอ งไขนา้ํ ลบู หนาอก เหงื่อไหลมากบางครง้ั มีอาการ ทองรวง รากสาดเหลอื ง - ตัวเหลือง ตาเหลอื ง ผอมเหลอื แตห นังหุม กระดูก รากสาดสันนิบาต - ไมมีเหงอื่ ปากเหมน็ แนน ทอ ง ถาย อจุ จาระไมอ อก บวมชาํ้ ตามโคนเลบ็ มือ เล็บเทา หรือฝามอื ฝาเทา ผิวหนังเปนรอย เหมอื นปานดํา ราํ มะนาด โรคราํ มะนาด เน้อื บวมช้ําอกั เสบ สวนมากมักเกิดท่ี บริเวณชอ งปาก รดิ สะดวง - โรคริดสีดวง ช่ือโรคประเภทหน่งึ มีหลายชนิด เกดิ ใน ชอ งตา ชอ งจมูกและทวารหนัก ถาเกดิ ที่ ทวารหนักเรยี กวา บาโหก รดิ สะดวงรูดงั รดิ สีดวงจมกู โรคทเ่ี กิดกับเยื่อบชุ องจมกู มีอาการบวม อกั เสบมีเน้ืองอกยนื่ ออกมาอดุ ชองจมกู Lab09.C:\\Documents and Settings\\library1\\Desktop\\48ค012\\appen 6.doc

546 ตารางที่ 6.1 หมวดหมู (ตามอักษร)และคําอธิบายเกี่ยวกับโรค (ที่คัดมา) ท่ีพบในตํารายา สมนุ ไพรลานนา (ตอ) หมวด ชือ่ โรคหรืออาการในภาษา ชอื่ โรคหรืออาการใน คําอธบิ ายโรค/อาการ ลานนา ภาษาไทย ล ลน้ิ เปนฝา โรคล้นิ ขาว ลนิ้ มสี ขี าวบริเวณปลายล้นิ เนื่องจากเช้ือ รา หรือแบคทีเรยี เลบ็ ตีนเล็บมือเหลอื ง เล็บมือเล็บเทาซีดเหลือง ลกั ษณะของเล็บมอื หรอื เล็บเทาซดี เหลือง ไมม เี ลือดหลอ เลี้ยง เลือด - โรคเกี่ยวกับเลือด - เลือดดงั ตก เลอื ดกาํ เดา เสนเลอื ดฝอยในจมูกแตก ทําใหมีเลือด ไหลออกมา สาเหตเุ นอ่ื งจากอุณหภมู ิสงู เลือดตก - แทง ลกู เลอื ดออกกน เลือดไหลออกจากทวาร เลอื ดไหลออกจากทวาร อาจเนอ่ื งจากโรค รดิ สดี วงทวาร เลือดออกโยนี เลือดออกท่ีอวัยวะเพศ เลอื ดไหลออกท่อี วยั วะเพศหญงิ และไมใช หญงิ เลอื ดประจาํ เดือน ลูกออ นนอย - ทารกในครรภเ สียชวี ติ ทารกเสยี ชีวติ ในครรภ ตายในทอ ง ละออ นด้ินในทอง ทารกในครรภด้ินมาก ทารกในครรภมีอาการดิ้นมากผิดปกติ ผิดปกติ ละออ นบด นิ้ ทารกไมดน้ิ ทารกในครรภไมด้นิ ไมข ยบั เขยอ้ื น ว วนิ คลมุ คลั่ง เปนบา , คลั่ง ,ขาดสติ ,ฟนเฟอน ส สาน - - เน้ือทีเ่ ปนโรคมีลักษณะเปนกอนแขง็ อยูใต ผวิ หนัง สานลมกอน - ลักษณะเปน กอนลมอยใู นทอ ง เล่ือนไป เลอื่ นมาอยตู ลอดเวลา จึงเกิดอาการไม สบายในทองและเกิดอาการเวียนหัว สานลมพิษ - ปวดพองขน้ึ ในทจ่ี ดุ ใดจดุ หน่ึง สานลมลา - ลกั ษณะเปน กอนลมวิง่ ไปซายมาขวาอยู ในทอ ง Lab09.C:\\Documents and Settings\\library1\\Desktop\\48ค012\\appen 6.doc

547 ตารางท่ี 6.1 หมวดหมู (ตามอักษร)และคําอธิบายเก่ียวกับโรค (ท่ีคัดมา) ท่ีพบในตํารายา สมนุ ไพรลานนา (ตอ ) หมวด ชอ่ื โรคหรอื อาการในภาษา ชือ่ โรคหรืออาการใน คาํ อธบิ ายโรค/อาการ ลานนา ภาษาไทย ส เสยี งแหบ เสียงแหบแหง พดู แลวไมมีเสียงออกมา หรือออกมาเพียง นอยนดิ อาจมีอาการเจบ็ คอรวมดวย เสือขบ เสือกดั ถกู เสือกดั ขย้ํา เสียบ - เสียด เจบ็ แทงเขาไปในเนอื้ เสยี บทอง จุกเสียดแนนทอง ปวดเจ็บ จกุ แนนทอ งอดื ทองเฟอ หรือปวด บดิ เปนพัก ๆ ในทอ ง ห หวดั ไขหวัด อวัยวะใชใ นการหายใจเกดิ การอกั เสบ ทํา ใหมีเสียงแหบแหงและมนี ้ํามูกมาก หมืน ผดผนื่ ผิวหนังขึ้นเปนผ่นื ตุม หรอื เปนวงดาง สาเหตเุ กิดจากเกลอ้ื น,โรคดางขาว ,ฝ ,หูด , เริม อ ออ นตนี ออนมอื มอื เทา ไมม ีแรง มอื หรือเทาไมม ีเรีย่ วแรง หยบิ จับสงิ่ ของ ไมไดเ ต็มที่ อึย้ อึ งึ่ ยึง่ คลน่ื ไส / พะอึดพะอม/ คลืน่ ไส อยากอาเจยี น ทองไสปนปวน ปน ปวน เนอ่ื งจากรับประทานอาหารมากเกินไป ไอ ไอ ลมพุงออกมาจากปอดโดยแรงเพ่อื ขับสิ่งท่ี อาจเปนอันตรายออกมา ทําใหเกดิ เสยี งดงั จากลาํ คอโดยไมต ้งั ใจ เมือ่ ไดยินแลว กร็ ูวา ไอ Lab09.C:\\Documents and Settings\\library1\\Desktop\\48ค012\\appen 6.doc

548 ตารางที่ 6.2 หมวดหมู (ตามระบบรางกาย) และคําอธิบายเกี่ยวกับโรคหรืออาการ (ที่คัดมา) ท่ี พบในตาํ รายาสมนุ ไพรลา นนา ระบบรา งกาย ช่ือโรคหรืออาการในภาษา ช่ือโรคหรอื อาการใน คาํ อธบิ ายโรค/อาการ ลานนา ภาษาไทย ระบบโครงราง กาน - - ตุมฝชนดิ หน่ึง มอี าการปวดแสบปวด รอ น กระสับกระสาย กานกนิ เพดาน - ตมุ ฝชนดิ หนึ่ง มอี าการปวดแสบปวด รอน กระสับกระสาย มกั เกดิ ตรงเพดาน ปาก กานกนิ อกกินใจ - โรคกา นชนดิ หนึง่ มอี าการออ นเพลีย มาก กานจบั ใน - โรคกา นชนดิ หน่ึงมีอาการ กระสับกระสาย รอ นใน ออนเพลีย หายใจตดิ ๆ ขัด ๆ กานเจ็บอก - ตุมฝช นิดหนึ่ง มีอาการปวดแสบปวด รอน กระสับกระสาย มกั มอี าการเจบ็ อก รว มดวย กานนอก - ตุมฝช นดิ หนึ่งมักเกิดบริเวณภายนอก รางกาย กานใน - ตมุ ฝชนดิ หน่งึ มีอาการปวดเจบ็ หัวใจ กานปากสกุ ปากพอง - ตมุ ฝช นดิ หน่ึงมักเกดิ บริเวณปาก กานรํามะนาด - โรคกานชนิดหนง่ึ เกิดตั้งแตศีรษะลง มาถงึ เทา ปวดหนอ งตามแขง ขา ลําตัว แดง เกย่ี วกินกระดูก - ปวดนอง ปวดตนขา ปวดตามกระดูก พับงอหรอื คูเหยยี ดไมได แกมบวม แกม พอง ลักษณะท่ีแกม บวม นูนออกมา เนอ่ื งจากอกั เสบ กอม (หลังกอม) หลงั คอม เตี้ยผดิ ธรรมดาและหลังงอ Lab09.C:\\Documents and Settings\\library1\\Desktop\\48ค012\\appen 6.doc

549 ตารางที่ 6.2 หมวดหมู (ตามระบบรางกาย) และคําอธิบายเก่ียวกับโรคหรืออาการ (ท่ีคัดมา) ท่ี พบในตาํ รายาสมุนไพรลานนา (ตอ ) ระบบรางกาย ชอื่ โรคหรืออาการในภาษา ชื่อโรคหรืออาการใน คาํ อธบิ ายโรค/อาการ ลานนา ภาษาไทย ระบบโครงรา ง ขี้ขาก กลาก ช่ือโรคผวิ หนงั ชนิดหนงึ่ เกิดจากเชอื้ ราขนึ้ เปนวง มอี าการคนั ข้ีเส้ียน เกลอื้ น โรคผิวหนงั เกดิ จากเช้ือราเปนดวงขาว ขางลมเปด - ตมุ ออกตามรา งกาย คลายโรคฝด าษ ขางลมหมนื - ผ่ืนคนั ตามผวิ หนัง ขางเลอื ด - ปวดเอว ปวดสะโพก รอ นใน กระสบั กระสาย รอนบริเวณทอ งนอ ย คลายโรคจกุ ผาม เขาไหมเกล็ดแรด - ตมุ ชนดิ หนึ่งมลี กั ษณะเกรียมคล้าํ คลายเกลด็ แรด ไขรากสาดแดง - โรครากสาดชนิดหนึง่ มลี กั ษณะเปน รอยแดงออกตามรา งกาย ตาแดง เปนไขไ มส รา ง ไขร า ย - ตัวรอนอยูตลอดเวลา รมิ ฝปากหด เนอื้ ตวั แข็งกระดา ง หากไมไ ดรบั การ รกั ษาอาจเสยี ชวี ิตไดภ ายใน 3 วนั ไขออกหูด - เปนไขเ นือ่ งจากเปน โรคหดู ,หูด เปน โรคผวิ หนังชนดิ หนงึ่ ซงึ่ เปนไตแข็ง ฅัน คัน คนั ตามตวั คนั ศรี ษะ รูสึกอยากเกา โดยไมม ีตมุ ผน่ื หรือวงดางใหเห็น งอย งอย งอยเพลีย ,อาการมอื เทาตาย งขู บ งกู ัด ถกู งูกดั งเู หา กัด ถูกงูเหากัด ซอบหยอม ซบู ผอม ผอมลง ซดี ไป เซยี วไป Lab09.C:\\Documents and Settings\\library1\\Desktop\\48ค012\\appen 6.doc

550 ตารางท่ี 6.2 หมวดหมู (ตามระบบรางกาย) และคําอธิบายเกี่ยวกับโรคหรืออาการ (ท่ีคัดมา) ท่ี พบในตาํ รายาสมุนไพรลา นนา (ตอ) ระบบรางกาย ชอื่ โรคหรอื อาการในภาษา ชอ่ื โรคหรืออาการใน คาํ อธบิ ายโรค/อาการ ลา นนา ภาษาไทย ระบบโครงราง ตวั บวม ตวั บวมพอง ลักษณะท่ีเนื้ออมู หรือนูนขึน้ เพราะ อักเสบหรือฟกชํ้า เปน ตน ตาแดง โรคตาแดง เคอื งตา คนั ตา ตาแดงหรอื มีขี้ตาแฉะ สาเหตุเกิดจากมีสงิ่ แปลกปลอมเขา ตา เยอ่ื ตาขาวอกั เสบจากการแพห รือ เชือ้ แบคทีเรยี หรอื จากเชือ้ ไวรสั ,ตอ เนื้อ ตอ - แผลทีก่ ระจกตา โรคอยางหนึ่งเกิดท่ี ตาทําใหพิการหรอื มองไมเ ห็นชดั เจน เปน ภาวะท่แี กวตาหรอื เลนสตา ภายในลูกตามีลักษณะขนุ ขาวข้ึนจาก ปกตทิ ี่มีลกั ษณะโปรง ใสเหมอื น กระจก เม่อื แกว ตาขุน ขาวกจ็ ะมี ลกั ษณะทึบแสง ไมยอมใหแ สงผา น เขาสูลกุ ตาไปรวมตัวท่ีจอตา ทาํ ให เกิดอาการตาฝาฟางหรอื มดื มัว ตามัวฟาง ตามัวฝาฟาง ตาพรา ตามวั ตามองเหน็ ไมช ัด สาเหตเุ กิดจากตอ กระจก ,ตอเน้อื , ตาเหลือก - สายตาผิดปกติ ,เบาหวาน,ความดัน ตมุ - โลหิตสงู ตาท่ีเบิกกวาง ตาทีก่ ลอกขึน้ ตาทล่ี กู ตาดําอยูขา งบน เม็ดทข่ี ึ้นทางผิวหนัง โดยปรยิ ายใช เรียกสง่ิ อืน่ ท่ีมีลกั ษณะคลายคลงึ เชน น้นั Lab09.C:\\Documents and Settings\\library1\\Desktop\\48ค012\\appen 6.doc

551 ตารางที่ 6.2 หมวดหมู (ตามระบบรางกาย) และคําอธิบายเก่ียวกับโรคหรืออาการ (ท่ีคัดมา) ท่ี พบในตาํ รายาสมนุ ไพรลา นนา (ตอ ) ระบบรา งกาย ชือ่ โรคหรอื อาการในภาษา ชือ่ โรคหรอื อาการใน คาํ อธบิ ายโรค/อาการ ลา นนา ภาษาไทย ระบบโครงรา ง ตมุ เกล็ดแรด - เปนตุมขนาดใหญ แดงมาก เปน รอยคลา ยเกล็ดแรด ตมุ ขางพิษ - ตุมหลวงยุบลงแลวแตก ลับมีตุม ใหมเกดิ ข้ึนมาแทน ตุมขา วไหมน อย - มไี ขส ูง ละเมอเพอ ตัวรอ น ปลาย ตมุ จะแหลม ตุมดอกเขาะ - ตุมชนดิ หนง่ึ มีลักษณะเปน รอย ตมุ แดง เหมอื นดอกเขาะ ตุมชนิดนรี้ ายแรง กวา ตมุ ชนิดอืน่ ๆ - โรคอดี าํ อแี ดง ตุมตนี หาง - ตุมชนดิ หนึ่งมลี ักษณะเหมือนตมุ ตมุ พิษ แดง จะมตี ุมเม็ดเลก็ ลอมรอบอยู - เม็ดตุมท่ีเกดิ ตามผิวหนังดวยพิษ รอนหรือพิษอักเสบ ตมุ ราย - เมด็ ตุมที่เกดิ ตามผิวหนังดวยพษิ ตุมหลวง รอนหรอื พษิ อกั เสบ ถกู ไพรชา ง - ตุม เกล็ดแรดและตุมขา วไหมทมี่ ี ทองมาน - ลกั ษณะใหญก วา ปกติ ไทกอ - การเจบ็ ปวยหรือแพ เกิดจากการ บา เรง นง่ั บนหลังชา งและถกู ขนชางซง่ึ มี เช้อื ท่ิมแทง - ชอื่ โรคชนดิ หนงึ่ มอี าการทําใหทอง โตอยา งหญิงมีครรภ - โรคผิวหนงั ชนิดหนง่ึ - โรคมะเร็ง Lab09.C:\\Documents and Settings\\library1\\Desktop\\48ค012\\appen 6.doc

552 ตารางท่ี 6.2 หมวดหมู (ตามระบบรางกาย) และคําอธิบายเกี่ยวกับโรคหรืออาการ (ท่ีคัดมา) ที่ พบในตาํ รายาสมุนไพรลานนา (ตอ ) ระบบรา งกาย ชือ่ โรคหรอื อาการในภาษา ชื่อโรคหรอื อาการใน คาํ อธบิ ายโรค/อาการ ลานนา ภาษาไทย ระบบโครงรา ง บาเรง บา เรงกดั - โรคเน้ือรายท่เี กิดข้ึนตามรางกาย มะเร็งชนดิ นี้เปนมะเร็งทอี่ ันตราย ชนดิ หนึ่ง เรยี กกันวา บาเรงกัดเอ็น กดั กระดูก และกดั คอถา ใชย าทีไ่ ม ถูก หรอื ใชย าไมถกู วธิ จี ะเปน อัมพาตได บาเรงงอนไถ - มะเรง็ ชนดิ หนง่ึ มีอาการตัวแข็ง กระดาง ปวดแสบ ปวดรอนไปทวั่ บา เรงครุดตกทอง รา งกาย คางแข็งพดู ไมได บา เรงครุดลงเสา - อาเจยี น ตลอดท้ังคืนทั้งวัน - ปวดศรี ษะ ปวดแขง ขา เคล็ดขัด ยอก ปวดเมือ่ ย บาเรงครุดลม - จุกเสยี ดตามรางกาย เหน็บชา บาเรงฟามาน หายใจขัด น้ําลายเหนยี ว ปวดหลงั ปวดไหล - โรคเนอ้ื รายทที่ ําใหผ วิ หนังชํ้าเปน จ้าํ หรือเปน วงตามรางกายทําให ปวดแสบปวดรอนมลี ักษณะอยา ง งูสวดั มักข้นึ ตามบริเวณลาํ ตัว ตงั้ แตลําคอลงไปถึงเอว ลักษณะ เปน ผื่นแดง เม่ือเริม่ เปน หลังจาก ผานไปหลายวันแลว ผิวตรงน้ันจะ คลาํ้ อาการเร่ิมจากคันและจะปวด แสบปวดรอน เอามอื เขาใกลจะรสู ึก วารอนดังเปลวไฟออนๆ Lab09.C:\\Documents and Settings\\library1\\Desktop\\48ค012\\appen 6.doc

553 ตารางท่ี 6.2 หมวดหมู (ตามระบบรางกาย)และคาํ อธิบายเกยี่ วกับโรคหรอื อาการ (ทคี่ ดั มา) ทพี่ บ ในตํารายาสมุนไพรลา นนา (ตอ) ระบบรา งกาย ชื่อโรคหรืออาการในภาษา ชือ่ โรคหรอื อาการใน คาํ อธบิ ายโรค/อาการ ลานนา ภาษาไทย ระบบโครงราง บาเรง บา เรงไฟ - ลกั ษณะเปน ดัน เกิดขึ้นตาม รา งกายจุดใดจุดหน่งึ บริเวณทีเ่ ปน นั้นจะมีสแี ดงและพอง บา เรงแส - ร้ิวรอยเหมอื นถูกฟาดดวยแส มี ลกั ษณะแดง เจ็บปวดมาก ผาํ มะเรง็ - โรคผําชนิดหน่ึงมอี าการปวดแสบ ปวดรอ นมาก ฝ - ฝ ฝจาํ พวกหน่ึงเปน ตอ มบวมข้ึนกลัด หนองขางใน เรียกชอ่ื ตา งกันหลาย ชนดิ มีลกั ษณะเปนเปนไตแข็ง ตรง กลางจะมองเปนเมด็ เล็ก ๆ เรียกวา หัวกอนเนอื้ ฝ มกั ขึน้ ตามรางกาย มี ขนาดเล็กบางใหญบางตามชนิด ของฝ ฝเ กล็ดแรด - โรคชนิดหนง่ึ มีลกั ษณะเปนตุม ฝขาวไหม ใหญแ ดงมาก เปน รอบคลายเกลด็ ฝครดุ ชา ง แรด ฝค รดุ ซะเดา - โรคชนดิ หน่งึ มีลกั ษณะเปน ตมุ แหง ฝครุดหัวเบี้ยว กลํา่ นนู อยูใตผิวหนัง - โรคชนดิ หนึ่งมักเปนท่ีบริเวณขา และสะโพกมลี ักษณะปวดบวมแดง ขึ้น - โรคชนิดหน่งึ เปนไดทง้ั ภายนอก และภายใน มีอาการปวดบวมข้นึ - โรคชนิดหนงึ่ เกิดเปน ที่สะดือมี ลกั ษณะเปนรอยดาง Lab09.C:\\Documents and Settings\\library1\\Desktop\\48ค012\\appen 6.doc

554 ตารางที่ 6.2 หมวดหมู (ตามระบบรางกาย)และคาํ อธบิ ายเกี่ยวกับโรคหรอื อาการ (ทคี่ ดั มา) ทพี่ บ ในตํารายาสมุนไพรลา นนา (ตอ ) ระบบรา งกาย ช่ือโรคหรืออาการในภาษา ช่ือโรคหรืออาการใน คําอธบิ ายโรค/อาการ ลา นนา ภาษาไทย ระบบโครงรา ง ฝค ันธมาลา - ฝชนิดหน่ึงเปน ท่ีกกหู หากไมมี หนองเปน ฝต ัวผู หากมีหนองเปน ฝ ตวั เมีย หากฝเนาและปลอ ยใหแ หง เองภายใน 5-6 เดือนกจ็ ะรักษาได ยาก ฝล ะอาก - คดุ ทะราด โรคแผลเร้อื รังทําใหแผล เปดกวางออกมีกลนิ่ เหมน็ และทาํ ใหเ กิดแผลแบบเดียวกนั เพ่ิมขน้ึ อกี ฝล ูกหนู - ฝชนิดน้มี กั เกิดขา งในหูหรอื บริเวณ รอบ ๆ หูดา นนอก ตรงท่เี ปน ฝนนั้ จะบวมพองและมีอาการปวดมาก จดั เปน ฝรายชนิดหนึง่ พรายบุง - ตมุ คนั ตามรางกาย ตามมอื และ ตามเทา มว ง - ช่อื ฝท ่โี คนขาหนีบ เปนกามโรคที่ พบไดประมาณ 5% ของผูปวย มตุ ตะขดึ กับลกู กามโรคท้ังหมด มตุ ตะขดึ คัน มุตตะขึดลมลา - ลกั ษณะเปน ตุมคนั ผุดขึ้น เปนผด รากสาดเหลอื ง ผืน่ - ตุมออกตามรางกาย ตามแขง ขา - ปวดลงตามแขงขา ตามรางกาย - ตัวเหลอื ง ตาเหลอื ง ผอมเหลือแต หนังหุมกระดูก Lab09.C:\\Documents and Settings\\library1\\Desktop\\48ค012\\appen 6.doc

555 ตารางท่ี 6.2 หมวดหมู (ตามระบบรางกาย)และคาํ อธิบายเกย่ี วกับโรคหรอื อาการ (ทค่ี ดั มา) ทพี่ บ ในตํารายาสมนุ ไพรลา นนา (ตอ) ระบบรา งกาย ชอื่ โรคหรืออาการในภาษา ชอ่ื โรคหรืออาการใน คําอธบิ ายโรค/อาการ ลา นนา ภาษาไทย ระบบโครงราง ริดสะดวง โรครดิ สดี วง ชือ่ โรคประเภทหนงึ่ มหี ลายชนิด เกิดในชองตา ชองจมูกและทวาร หนัก ถาเกดิ ทท่ี วารหนกั เรยี กวาบา โหก เลบ็ ตีนเล็บมือเหลือง เล็บมือเลบ็ เทาซดี เหลือง ลักษณะของเล็บมือหรือเล็บเทาซดี เหลอื ง ไมมีเลือดหลอ เลย้ี ง สานลมพิษ - ปวดพองขึน้ ในท่จี ดุ ใดจดุ หน่ึง เสือขบ เสือกัด ถกู เสอื กดั ขยํ้า ระบบประสาท เก่ยี วผี - ชาตามแขง ขา ตามปลายมอื ปลาย เทา เจบ็ ปวดบรเิ วณริมฝปาก ไมมี เรย่ี วแรง เกย่ี วฝพิษ คะคริวท่ีเกิดจากฝ เปน ตะครวิ เม่ือเกดิ ตุมฝขนึ้ ท่ใี ดที่ หน่ึง เกี่ยวเหลา - เปน ตะครวิ เมื่อไมไดดม่ื เหลา ตามปกติ เจบ็ หัว ปวดศีรษะ ปวดหนกั ปวดตือ้ ปวดมืน หรือ เจบ็ หัวดิบ ปวดตบุ ๆ ทีบ่ รเิ วณหนง่ึ บริเวณใด ปวดศรี ษะโดยไมท ราบ ของศีรษะ รอบตาและใบหนา สาเหตุ สาเหตเุ กิดจากความเครียด ,ไม เกรน ,ไซนสั อักเสบ ,สายตาผิดปกติ เปนตน ปวดศรี ษะโดยไมทราบสาเหตุ บาโหดลมขัด - เคล็ดขัดยอกตามกระดูกขอมือขอ เทา คูเหยยี ดไมได Lab09.C:\\Documents and Settings\\library1\\Desktop\\48ค012\\appen 6.doc

556 ตารางที่ 6.2 หมวดหมู (ตามระบบรางกาย)และคําอธบิ ายเก่ยี วกับโรคหรอื อาการ (ทค่ี ดั มา) ทพ่ี บ ในตาํ รายาสมนุ ไพรลา นนา (ตอ) ระบบรางกาย ชอ่ื โรคหรืออาการในภาษา ชอ่ื โรคหรืออาการใน คําอธบิ ายโรค/อาการ ลา นนา ภาษาไทย ระบบประสาท บา โหกลมสาน - งวงเหงาหาวนอนเปนประจํา น้ําตา ไหล รอ นๆหนาวๆ มนี ้ําลายมาก กั้ง เพอ พดู โดยไมมีสติ ระบบกลามเน้ือ กระดา ง - เสนตึง ,ขยับเขยอ้ื นไมไ ด เก่ยี ว เก่ยี วดํา ตะคริว กลามเน้ือเกร็งแข็งและปวดซึ่งจะ เกิดขึ้นอยา งรวดเร็วและมักเปนอยู เกย่ี วไฟ - ไมก่นี าที กลามเนือ้ ทพ่ี บเปน ตะคริว ขน้ึ ชกั ไดบอย ไดแกก ลามเนือ้ นอ งและตน ครัน่ เนือ้ ครั่นตัว ขา ตามตําราแพทยแ ผนโบราณวา เจ็บแฅงเจบ็ ขา - เกดิ จากความเยน็ มาก ปวดแขง ปวดขา รอ นต้งั แตส ันหลังถึงลําคอ ขยับตัว ชกั ชกั ไมไ ด ตนี มอื ทวง มือเทา กระตกุ ชกั กระตกุ , เปนโรคเดก็ ออน บา เรงครุดลงเสา - ตะครั่นตะครอ รูส ึกจะเปนไข บา เรงครุดลม - ปวดเม่ือยตามรา งกาย กลามเนื้อกระตุกอยา งกะทันหัน และรนุ แรงและมักมอี าการมอื เทา เกรง็ มือหรอื เทากระตุกอยา งรวดเร็ว ถี่ๆ ปวดศีรษะ ปวดแขงขา เคลด็ ขดั ยอก ปวดเม่อื ย จุกเสียดตามรางกาย เหน็บชา หายใจขดั น้ําลายเหนียว ปวดหลัง ปวดไหล Lab09.C:\\Documents and Settings\\library1\\Desktop\\48ค012\\appen 6.doc

557 ตารางท่ี 6.2 หมวดหมู (ตามระบบรางกาย)และคําอธบิ ายเกี่ยวกบั โรคหรอื อาการ (ทค่ี ดั มา) ทพี่ บ ในตาํ รายาสมนุ ไพรลา นนา (ตอ) ระบบรา งกาย ชอ่ื โรคหรืออาการในภาษา ชอ่ื โรคหรืออาการใน คาํ อธบิ ายโรค/อาการ ลา นนา ภาษาไทย ระบบกลามเนื้อ ฝส าน - กระดาง บวมพอง เหมือนกระดอง เตา มุตตะขึดแกมขาง - ปวดบริเวณทอ งนอย ปวดเอว จกุ เสียด เคล็ดขัดยอก มุตตะขดึ น้ํานมกลายเปน - ปวดทองนอ ย แข็งเปนกอ นอยใู น หนว้ิ ทอ งนอ ย เสียบ เสยี ด เจบ็ แทงเขาไปในเนื้อ ออ นตนี ออ นมอื มือเทา ไมม ีแรง มือหรอื เทา ไมม ีเรีย่ วแรง หยบิ จับ สิง่ ของไมไ ดเ ต็มท่ี ระบบไหลเวยี น เกี่ยวเลอื ด - โรคชนดิ หน่ึงที่ทําใหเ ลอื ดเดินไม โลหติ ขางพุ - สะดวก - ลมดนั ทะลักออกมาจากภายใน ขางลมพิษ กาย ทําใหหาว เรอหรือเกิดอาการ - วิงเวียนหนามดื และอาเจยี น ขางเลือดลา วิงเวยี นศรี ษะ หนามืดตาลาย เรอ - บอ ย จุกเสยี ดแนนทอ ง ปวดเมื่อย ขางไหม ตามรางกาย ออ นเพลยี มอื เทาเยน็ ปวดกระดกู ออนเพลีย ปวดเมื่อย อาจมีอาการ ลมข้นึ หรือมีอาการคลายเปน ปาง รอ นกระหมอ ม รอ นคอ รอนอก รอน ออกปาก โรคชนดิ หนง่ึ มีอาการปวดศีรษะ ออกตา ปากบวมช้ํา แชลม - - หมดสติเพราะโรคลม ,เปน ลมบอ ย Lab09.C:\\Documents and Settings\\library1\\Desktop\\48ค012\\appen 6.doc

558 ตารางที่ 6.2 หมวดหมู (ตามระบบรา งกาย)และคําอธิบายเก่ียวกบั โรคหรอื อาการ (ทคี่ ดั มา) ทพ่ี บ ในตาํ รายาสมนุ ไพรลานนา (ตอ) ระบบรางกาย ช่ือโรคหรอื อาการในภาษา ชื่อโรคหรืออาการใน คาํ อธบิ ายโรค/อาการ ลา นนา ภาษาไทย ระบบไหลเวยี น แชลมพิษ - หมดสติเพราะโรคลม ,เปนลมบอ ย โลหติ แชเลือด - ปวดเน่ืองจากเสยี เลือดมาก สตรีมี ประจําเดอื นกะปริบกะปรอย ปวด ทองทัง้ วันทง้ั คืน ดอ ยลม - ปว ยหลังตัง้ ครรภไ ดประมาณ 6 เดอื น มอี าการจกุ เสียดแนน เรียกอีก อยา งวา เลือดขนึ้ คา้ํ อก ตกเลอื ด แทง ลูก เลือดออกผดิ ธรรมดาเน่ืองจากแทง ทวารปด - ลกู ปก มุ ใจ - การปวยของชาง โดยมีเลือดไหล ปเ กีย่ วกินใจ - ออกมาทางทวารหนัก ปคดั - ใจส่ัน กระสับกระสาย วิงเวยี น ปไฟ - ศรี ษะ ออนเพลีย ใจสนั่ กระสบั กระสาย ปรอน - จกุ เสียดแนนหนา อก ปล มสาน - กระสับกระสาย หนามดื ตาลาย ตาลาย เวียนหัว มีความรูสกึ เหมือนกับจะเปน ไข ไมห นาว รอ น อกตกใจ ตามืดตาดํา เจ็บบรเิ วณ หนาอก เปน ลมหรือกระสับกระสาย เนอื่ งจากอากาศรอ นจัด วิงเวียนศีรษะหนา มืดตาลาย เมอื่ เกิดอบุ ัติเหตหุ กลม จะขยับตัวไมได Lab09.C:\\Documents and Settings\\library1\\Desktop\\48ค012\\appen 6.doc

559 ตารางที่ 6.2 หมวดหมู (ตามระบบรา งกาย)และคาํ อธิบายเกีย่ วกบั โรคหรอื อาการ (ทคี่ ดั มา) ทพ่ี บ ในตาํ รายาสมุนไพรลา นนา (ตอ ) ระบบรางกาย ช่ือโรคหรืออาการในภาษา ชอื่ โรคหรืออาการใน คาํ อธบิ ายโรค/อาการ ลานนา ภาษาไทย ระบบไหลเวยี น ปเ ลอื ด - เปนลม เพราะเลอื ดตกมาก โลหติ ตัวอยา งเชนการคลอด เปนตน ฝเ ครอื ดํา - กระสับกระสาย เหงอ่ื ไมอ อก เพอ ละเมอ เบ่อื อาหาร ฝามอื ฝาเทา ดํา ระบบยอยอาหาร กินผดิ - อาหารเปนพิษ รับประทานอาหารผิดสําแดง ก้ิว บิด ทอ งเสยี ถายเปน มูกเลอื ด มไี ข ปวดมวนในทอ ง ก้วิ ทอ ง บดิ มวนทอง ปวดมวนในทอ ง เก่ียวเขาไส - จุกเสียดแนนทอง และหนาอก มี เหงื่อออกมาก รอนทอ ง เกย่ี วงวนผใี ส - บิดมวนในทอง ทองเดนิ กินเขาบลํา ขมฅอ เบ่ืออาหาร ไมอยากรบั ประทานอาหาร ขางกาม - รบั ประทานอาหารไมรรู ส ขาง - อาการจกุ เสียดแนนตามรางกาย คลายมีกอ นในรางกาย - โรคตานซาง ชอื่ โรคหลายชนดิ โรคปากเปอย ปากเจบ็ หรอื เปนแผลท่ีพบไดบอย ทัง้ เด็กและผูใหญ สวนมากเปนโรค ไมรายแรงแมไ มไ ดรับการรักษาก็ หายไดเอง ขางกามปาก - เจบ็ ลน้ิ เจ็บคอ ขางกินตับ โรคตานซางท่ีเกดิ ในชองทอ ง ปวดทอ งบิดมวน ปวดศีรษะ รอน ขางกินไส บรเิ วณตับ ไหมใ นชองทอง โรคตานซางที่เกดิ ในชองทอง ปวดทองบดิ มวน ปวดศีรษะ รอน บรเิ วณลําไส ไหมใ นชอ งทอง Lab09.C:\\Documents and Settings\\library1\\Desktop\\48ค012\\appen 6.doc

560 ตารางท่ี 6.2 หมวดหมู (ตามระบบรางกาย) และคําอธิบายเกี่ยวกับโรคหรืออาการ (ท่ีคัดมา) ท่ี พบในตาํ รายาสมุนไพรลานนา (ตอ ) ระบบรา งกาย ช่ือโรคหรืออาการในภาษา ชื่อโรคหรอื อาการใน คําอธบิ ายโรค/อาการ ลานนา ภาษาไทย ระบบยอ ยอาหาร ขาง ขางปากสุกขาว - โรคปากเปอย เหงอื กบวม ขางพอง - ทองบวม ปวดมวนทอง ตัวซดี เหลือง ขางไฟตกทอ ง - ปวดทอ งมากหลังรบั ประทาน อาหาร ขางรํามะนาดใน - มตี มุ ในลําคอ เจ็บปวดมาก ลําคอ ขางรดิ สีดวง - ลิ้นเปนแผล ลิ้นเปอ ย บวมพอง มี ขางลมกอ น - กล่ินเนาเหม็น ขางลม - จุกเสยี ด บางครง้ั มีอาการไม กระหายนํ้า ขางลมแฅน - จุกเสียด ทอ งเฟอ ถา ยอุจจาระไม ขางลนิ้ รอ น - ออก บางครั้งมีอาการจกุ เสยี ดแนน ปวดกระดกู ขอ ตอ ปวดเม่อื ยตาม ใครราก คลื่นไสอ าเจยี น รางกาย งว น - ยาพิษ , ของพิษ สาํ ลักอาหารเหมอื นสาํ ลักขาว เหงอื กเนา ลิน้ พอง มีกลน่ิ ปาก งว นชา ง - รบั ประทานอาหารไมได งว นตาเหลือง - อยากอาเจยี น พะอืดพะอม ตาํ รา ยาพิษ ยาเบ่ือ โรคเนือ้ รา ย เปน ไขไ มหาย รางกายออ นเพลีย งวงเหงาหาวนอน ตาเหลือง ตอน กลางคืนกลับนอนไมห ลบั เปน ไขไ มหาย รางกายออนเพลีย งว งเหงาหาวนอน ตาเหลือง Lab09.C:\\Documents and Settings\\library1\\Desktop\\48ค012\\appen 6.doc

561 ตารางที่ 6.2 หมวดหมู (ตามระบบรางกาย) และคําอธิบายเก่ียวกับโรคหรืออาการ (ที่คัดมา) ท่ี พบในตาํ รายาสมุนไพรลา นนา (ตอ ) ระบบรา งกาย ชอื่ โรคหรอื อาการใน ชอ่ื โรคหรอื อาการใน คําอธบิ ายโรค/อาการ ภาษาลา นนา ภาษาไทย ระบบยอยอาหาร งว นนก - เปนไขไ มห าย รางกายออนเพลยี งวง เหงาหาวนอน ตาเหลอื ง ทองรว ง งวนเหลอื ง - เปน ไขไ มห าย รางกายออ นเพลยี งว ง เหงาหาวนอน ตาเหลือง ทองรวง ตอน กลางคนื กลับนอนไมห ลบั จกุ ผาม จกุ กระผาม โรคชนดิ หนง่ึ มอี าการตบั และมา มโต มี ไขคลุมเครือเร้ือรัง คอื ไขจบั สนั่ เร้อื รงั เจบ็ เขี้ยว ปวดฟน ผดิ ปกติเก่ียวกบั เหงอื กและฟน สาเหตุ ดอ ย โรคตานขโมย เกิดจากฟนพุ ,ฟนคุด ,เหงือกอักเสบ โรคพยาธลิ าํ ไสอ ยา งหน่ึงมกั เปน แกเดก็ ดอยเลอื ด - อายุประมาณ 5 ขวบขน้ึ ไป ทาํ ใหมี ทองเตน ทอ งเตน ลกั ษณะผอม ทองปอ ง กนปอด กนิ นา้ํ ลายนกั นาํ้ ลายมาก อาหารไมไ ด ปวดทอ ง ซึม บา เรงครุดตกทอ ง ปวดเจบ็ ทอ งอยูตลอดทั้งวันท้ังคืน บา โหกเลือดลม - ปวดมวนทอง - นํ้าลายในปากออกมามากกวา ปกติ บาโหกสานคดั อาเจียนตลอดทัง้ คนื ทัง้ วนั - ปวดทอง มลี มเลือ่ นไปไหลมา มเี สยี ง ดังเสยี งลน่ั ในทอ งในไส ทองบวม จกุ เสยี ดแนน ทองเหมอื นรับประทาน อาหารเสรจ็ ใหมๆ Lab09.C:\\Documents and Settings\\library1\\Desktop\\48ค012\\appen 6.doc

562 ตารางที่ 6.2 หมวดหมู (ตามระบบรางกาย) และคําอธิบายเกี่ยวกับโรคหรืออาการ (ที่คัดมา) ที่ พบในตํารายาสมนุ ไพรลา นนา (ตอ ) ระบบรางกาย ชอ่ื โรคหรืออาการใน ชอื่ โรคหรืออาการใน คาํ อธบิ ายโรค/อาการ ภาษาลา นนา ภาษาไทย ระบบยอ ยอาหาร ปข า ว - เปนลม หรือกระสับกระสา ยเพราะหิว ขา ว ฝคาวบัว/ฝเ ครือบวั - ฝช นดิ นีม้ ักจะเกดิ ขน้ึ หรอื ติดที่ลาํ ไส เปนตุมเลก็ ๆ และจะออกเพิ่มจํานวน ตอ กันไปหลายเมด็ จึงมีอาการปวด ทอง เวลาถายจะมนี ้ําเหลอื งหรือนํา้ หนองออกมาดวย ฝส านในทอ ง - ปวดทองนอ ย ติดเชือ้ ในกระเพาะ อาหาร จกุ เสียดแนน ทอง ระบบทางเดนิ รํามะนาด โรคราํ มะนาด เนื้อบวมชาํ้ อกั เสบ สวนมากมักเกดิ ท่ี อาหาร บรเิ วณชองปาก ล้นิ เปนฝา โรคลิ้นขาว ลิ้นมีสีขาวบริเวณปลายลน้ิ เนื่องจาก เช้ือรา หรอื แบคทีเรีย เสยี บทอง จุกเสียดแนน ทอง ปวดเจ็บ จุกแนนทองอืดทองเฟอ หรอื ปวดบิดเปนพัก ๆ ในทอง อึย้ ึอ่งึ ยึง่ คลื่นไส / พะอดึ พะอม/ คลืน่ ไส อยากอาเจยี น ทองไสปน ปวน ปน ปวน เนอ่ื งจากรบั ประทานอาหารมาก เกินไป ระบบทางเดิน คัดดัง คัดจมกู แนนจมูก คดั จมกู หรอื มีนาํ้ มูกไหล หายใจ สาเหตุเกิดจากไขหวัด,หวดั จากการ แพ,ไซนัสอักเสบ ขางกอน - รอนทรวงอกลงมาทองนอ ย มีอาการ เกร็งทอ งนอ ย อาเจยี นออกมาเปนสี เหลอื ง หากไมไดร บั การรกั ษาอยาง ถูกวธิ อี าจเสียชีวติ ได ขางข้ึน - จุกเสยี ด แนน หนาอก Lab09.C:\\Documents and Settings\\library1\\Desktop\\48ค012\\appen 6.doc

563 ตารางท่ี 6.2 หมวดหมู (ตามระบบรางกาย) และคําอธิบายเก่ียวกับโรคหรืออาการ (ที่คัดมา) ท่ี พบในตํารายาสมุนไพรลา นนา (ตอ ) ระบบรา งกาย ช่ือโรคหรืออาการใน ช่ือโรคหรืออาการใน คาํ อธบิ ายโรค/อาการ ภาษาลา นนา ภาษาไทย ระบบทางเดิน ขางไขดนิ้ - หายใจฝด จุกเสียด หายใจ ขางคดั - หายใจฝด จกุ เสียด บาโหกลมชุ - ไอ หายใจติดขัด หายใจไมท ่ัวทอง ระบบขบั ถา ย ริดสะดวงรดู งั ริดสีดวงจมกู โรคท่เี กดิ กับเยื่อบชุ องจมกู มีอาการ บวมอกั เสบมีเนื้องอกยน่ื ออกมาอุด ชองจมูก เลือดดังตก เลือดกาํ เดา เสน เลือดฝอยในจมกู แตก ทาํ ใหมี เลือดไหลออกมา สาเหตเุ นื่องจาก อุณหภูมสิ งู หวัด ไขห วดั อวยั วะใชในการหายใจเกดิ การ อักเสบ ทาํ ใหม เี สียงแหบแหง และมี นํ้ามกู มาก เกี่ยวมะโหก - ปวดมวนทอ ง ถา ยอุจจาระปนเลือด ข้บี อ อก ทอ งผูก ขัดหนกั ถา ยอจุ จาระไมออก ขางเขา ไส - ถา ยปส สาวะเปนสีเหลือง เปนสี คลา ยนาํ้ ซาวขา ว เปนสคี ลายนาํ้ ปนู หรือมีสเี ลอื ดมีน้าํ หนองปนออกมา ขางไสม ื่น - ทอ งรวงเร้ือรัง เจบ็ ทอ ง ปวดทอ ง ปวดเจ็บ จกุ แนน ทองอดื เฟอ หรอื ปวดบดิ เปนพัก ๆ ในทอง อาจเปน เฉพาะทหี่ รอื ทว่ั ทอง สาเหตุเกิดจาก อาหารไมย อย , โรคกระเพาะ , ทอ งเดิน ,ปวดประจําเดอื น ,นิ่วในทอ ไต เปน ตน ไตเหลือง - โรคไต รางกายซดี เหลอื ง Lab09.C:\\Documents and Settings\\library1\\Desktop\\48ค012\\appen 6.doc

564 ตารางที่ 6.2 หมวดหมู (ตามระบบรางกาย) และคําอธิบายเก่ียวกับโรคหรืออาการ (ท่ีคัดมา) ท่ี พบในตาํ รายาสมุนไพรลา นนา (ตอ ) ระบบรา งกาย ชื่อโรคหรอื อาการใน ชอื่ โรคหรอื อาการใน คําอธบิ ายโรค/อาการ ภาษาลา นนา ภาษาไทย ระบบขับถา ย ถายเปนมูก - - ถา ยอจุ จาระมีนาํ้ เมอื กทเ่ี หนียวขน ปน มากับอุจจาระ ถา ยเปน มกู เลือด ถา ยอจุ จาระเปนมูกเลอื ด ถายอจุ จาระมีนํ้าเมือกและเลือดปน มากับอจุ จาระ ถายเปน เลือด ถา ยอุจาระปนเลอื ด ถา ยอจุ จาระมเี ลือดปนมากับอุจจาระ หนว้ิ นิ่ว กอนแข็งในกระเพาะปส สาวะ เปนตน หนวิ้ ซาย น่วิ ทราย โรคนว่ิ ชนดิ หน่ึงมลี ักษณะเปนกอ น เล็กหลายกอน เคลือ่ นมาจาก หนวิ้ ปูน - กระเพาะปส สาวะมาอยูท ี่ทอ ปสสาวะ เม่ือถายปสสาวะจะเกดิ อาการ หน้ิวเลอื ด - เจ็บปวดอยา งมาก หน้ิวหิน - ปสสาวะมสี ีขาวขุนดงั่ นาํ้ ปนู หรือสี เหลอื งมกี อนนิ่วปะปนออกมาดวย บา โหกกนพดู รดิ สดี วงทวาร เม่อื ปสสาวะจะมเี ลือดปนออกมา ถา ยปสสาวะเปนเลือดเปน หนอง บิด โรคบิด โรคนวิ่ ชนดิ หน่ึงมลี กั ษณะเปนกอ น ใหญอ ยูใ นกระเพาะปสสาวะ เปน เสนเลอื ดดําขอดที่เกิดขึ้นใน บริเวณทวารหนัก ซึง่ อาจเปนพรอ ม กันหลายที่ ถา ยเปน มกู เลอื ดบอ ยคร้ังรวมกบั อาการปวดเบง ท่ที วารหนกั คลา ยถาย ไมสุด Lab09.C:\\Documents and Settings\\library1\\Desktop\\48ค012\\appen 6.doc

565 ตารางท่ี 6.2 หมวดหมู (ตามระบบรางกาย) และคําอธิบายเก่ียวกับโรคหรืออาการ (ท่ีคัดมา) ที่ พบในตาํ รายาสมนุ ไพรลา นนา (ตอ ) ระบบรางกาย ช่อื โรคหรืออาการใน ชื่อโรคหรอื อาการใน คาํ อธบิ ายโรค/อาการ ภาษาลานนา ภาษาไทย ระบบขับถา ย บิดทอ งมวน - โรคลําไสใ หญอ ักเสบ มีอาการปวด มวนและถายอุจจาระเปน มูกเลือด บาโหกกิ้ว - ปวดมวนในทอ ง เมอื่ จะปสสาวะเปน เหมือนจะถายไดแตก็ถา ยไมไ ด มี เลอื ดมีหนองออกทางทวารหนกั และ ทวารเบา บาโหกลมขาง - รอ นทองรอนไส ทอ งรวง บา โหกเลอื ด - ถา ยอุจจาระมเี ลอื ดปนออกมา ระบบขบั ถา ย บา โหกเลือดแกมหนอง - ถา ยเปน เลอื ด เปนหนอง ปวดเอว ปวดเม่ือยหลังไหล บา โหกหนอง - ถา ยอจุ จาระมีนํ้าหนองปนออกมา ภรั รดี พรรดึก ถา ยอจุ จาระถายปสสาวะไมออก มานพล - - การปวยของชาง รอ นตามตัว อุจจาระ เหนยี ว ปสสาวะบอยคร้ัง มอี าการฟก ชํ้า บวมตามริมฝป ากและลนิ้ น้าํ ลาย ไหล มานสะอกึ - การปวยของชาง ตัวสน่ั ไมกนิ หญา มุตตะขึดกามราคะ ปสสาวะเปนสีขุนเหมอื นน้ําซาวขาว หรือเปนฟองขาว เจบ็ ปวดมาก มุตตะขดึ น้ํา - ปวดปส สาวะทุกครั้งเมือ่ เห็นนํ้า มุตตะขึดในไส - ทองบวม ตัวเหลอื ง ปส สาวะ กะปริดกะปรอย ปส สาวะเหลือง มุตตะขดึ ลม - ปวดทอ ง ทอ งนอย สะโพก เมือ่ ถาย ปส สาวะจะมอี าการเจบ็ ปวด ทองบวม มตุ ตะขดึ ลมลา - ปวดลงตามแขงขา ตามรางกาย Lab09.C:\\Documents and Settings\\library1\\Desktop\\48ค012\\appen 6.doc

566 ตารางท่ี 6.2 หมวดหมู (ตามระบบรางกาย) และคําอธิบายเกี่ยวกับโรคหรืออาการ (ท่ีคัดมา) ที่ พบในตาํ รายาสมุนไพรลา นนา (ตอ) ระบบรางกาย ช่ือโรคหรอื อาการใน ชอื่ โรคหรืออาการใน คําอธบิ ายโรค/อาการ ภาษาลา นนา ภาษาไทย ระบบขับถา ย เย่ียวขนุ - นํ้าปสสาวะขนุ นาํ้ ปสสาวะมีสีขุน บางคร้ังอาจมี ตะกอนปนดวย - นาํ้ ปสสาวะมีตะกอน ถา ยปส สาวะแลวมีตะกอนปนออกมา ดว ย เยี่ยวแดง น้ําปสสาวะเปนสีแดง ถา ยปส สาวะแลวน้ําปสสาวะมีสีแดง เหมอื นนํ้าลางเนื้อ เยี่ยวเหลือง น้ําปสสาวะเปนสเี หลือง ถา ยปส สาวะแลวนํ้าปสสาวะเปนสี เหลือง เย่ยี วขาว นาํ้ ปสสาวะมีสีขาวเหมอื น ถา ยปสสาวะแลว นํ้าปสสาวะมีสีขาว นํ้าปูน เหมือนนํ้าปูน เย่ียวไหล น้ําปสสาวะไหล กลน้ั ปสสาวะไมอยู ปส สาวะไหลซึม อยูต ลอดเวลา เลอื ดออกกน เลอื ดไหลออกจากทวาร เลือดไหลออกจากทวาร อาจ เนอ่ื งจากโรคริดสดี วงทวาร ระบบตอมไรท อ คางบวม - บวมหรอื มกี อนที่คาง ใตห ู หรือขา งคอ มสี าเหตุมาจากคางทูม ,ตอม นาํ้ เหลอื งอักเสบ ,ตอ มทอมซลิ อักเสบ , เหงือกอักเสบ ระบบสืบพันธุ มตุ ตะขึดกลายเปนมตุ ตะคาด - น้าํ หนองไหลออกมาจากอวัยวะเพศ เลอื ดตก - แทง ลูก เลอื ดออกโยนี เลอื ดออกท่ีอวัยวะเพศหญงิ เลือดไหลออกที่อวัยวะเพศหญิง และ ไมใ ชเ ลอื ดประจําเดือน ลูกออ นนอ ยตายในทอง ทารกในครรภเสยี ชีวติ ทารกเสียชวี ติ ในครรภ ละออนดน้ิ ในทอง ทารกในครรภดิ้นมาก ทารกในครรภม ีอาการดิ้นมากผดิ ปกติ ผิดปกติ ละออนบดน้ิ ทารกไมด้ิน ทารกในครรภไมดิ้น ไมขยับเขย้อื น Lab09.C:\\Documents and Settings\\library1\\Desktop\\48ค012\\appen 6.doc

567 ตารางที่ 6.2 หมวดหมู (ตามระบบรางกาย) และคําอธิบายเก่ียวกับโรคหรืออาการ (ท่ีคัดมา) ที่ พบในตาํ รายาสมนุ ไพรลานนา (ตอ ) ระบบรา งกาย ชื่อโรคหรอื อาการใน ชอ่ื โรคหรืออาการใน คําอธบิ ายโรค/อาการ ภาษาลา นนา ภาษาไทย ระบบอื่นๆ เกี่ยวลม - เปน ไข ปวดศรี ษะ จุกเสยี ดแนน ทอง เกี่ยวลูก - ลกั ษณะเหมือนมกี อ นลมแลน ไปมาใน รางกาย ขางชอง - โรคขางชนดิ หนึง่ มอี าการไอ มไี ขตํา่ ตวั ผอมเหลอื ง ขางไฟ - เปนไข รอนใน ทอ งรวง หรอื จุกเสยี ด แนน ทอ ง ขางแหง - โรคชนิดหน่งึ เปนไขตัวรอ น กระหายนาํ้ เบอื่ อาหาร เพอ เจบ็ คอ มอื เทาเยน็ ไข - - โรคที่ทาํ ใหตัวรอ น ไขก าน - เปน ไข กระสับกระสาย รอน ๆ หนาว ๆ ไขเกี่ยว - เปนไข ตัวเย็น ไมมเี หงอ่ื รอ นใน เปน ตะครวิ ไขข าง - รอ นๆหนาวๆ แขงขาแข็งกระดา ง กระหายนาํ้ มกี ลน่ิ ปาก ไขข างกมุ - เปนไข รอนใน ปากแหง หากไมไ ดรบั การรกั ษาจะกลายเปนโรคสนั นบิ าต ไขข างมอย - รอนๆหนาวๆ แขง ขาแขง็ กระดาง กระหายนา้ํ มกี ลนิ่ ปาก ไขข างไฟ - เปน ไข งว งเหงาหาวนอน ไมค อ ยลืมตา ไขข นึ้ ศรี ษะ - เปน ไข วิงเวียนศรี ษะจนลุกไมข ้ึน Lab09.C:\\Documents and Settings\\library1\\Desktop\\48ค012\\appen 6.doc

568 ตารางท่ี 6.2 หมวดหมู (ตามระบบรางกาย) และคําอธิบายเก่ียวกับโรคหรืออาการ (ท่ีคัดมา) ที่ พบในตํารายาสมุนไพรลา นนา (ตอ) ระบบรางกาย ชื่อโรคหรืออาการใน ชื่อโรคหรืออาการใน คําอธบิ ายโรค/อาการ ภาษาลานนา ภาษาไทย - เปนไขตัวรอน มอื เทา แข็งกระดา ง มี ระบบอ่นื ๆ ไข ไขคล่งั ไหล เลอื ดออกปากออกจมกู ไขด น้ิ - ไขช นดิ หนงึ่ มอี าการสัน่ เทม้ิ และเพอ ไขป  - เปนไข ตัวเย็น ไมม เี หงื่อ รอนในกับ ตะคริว ไขต ัวรอ น - อาการมอี ุณหภมู ขิ ิงรางกายสูงกวา 37.2 องศาเซลเซียส (วัดทางปาก) 36.7 องศาเซลเซยี ส (วดั ทางรักแร) หรอื 37.7 องศาเซลเซียส (วัดทาง ทวารหนัก) สาเหตุเกิดจากไขหวัด , ตอมทอมซลิ อกั เสบ , มาลาเรยี , ไทฟอยด เปนตน ไขร อนกาน - เปนไข เยือกรอนเยือกหนาว ไขส่นั - ไขจ บั ส่ัน เปน โรคที่พบไดบ อ ยและมี อัตราการตายสูง มักพบในบรเิ วณท่ี เปนปา เขา พบไดแทบทุกภาคของ ประเทศไทย ไขสันนบิ าต - ไขกาฬนกนางแอน ไขก าฬหลังแอน ไขทง - เปน ไข เหงือ่ ไมออก รา งกายซูบผอม เบื่ออาหาร มกั เกดิ กับเดก็ ทารก ไขปา ง - เปนไขจุกเสยี ด หนาวส่ัน จุกผาม โรค ทองมาน โรคมามยอย ไขมาลาเรีย คง่ั จวง เพอ เพอ เนอ่ื งจากพิษไข งว นชาง - เปน ไขไ มห าย รางกายออนเพลีย งวง เหงาหาวนอน ตาเหลอื ง ตอน กลางคนื นอนไมหลบั Lab09.C:\\Documents and Settings\\library1\\Desktop\\48ค012\\appen 6.doc

569 ตารางท่ี 6.2 หมวดหมู (ตามระบบรางกาย) และคําอธิบายเก่ียวกับโรคหรืออาการ (ที่คัดมา) ท่ี พบในตาํ รายาสมุนไพรลานนา (ตอ ) ระบบรางกาย ช่ือโรคหรอื อาการใน ชอ่ื โรคหรืออาการใน คาํ อธบิ ายโรค/อาการ ภาษาลา นนา ภาษาไทย ระบบอืน่ ๆ งวนตาเหลอื ง - เปนไขไมหาย รางกายออ นเพลีย งว ง เหงาหาวนอน งว นนก - เปนไขไมหาย รางกายออ นเพลีย งว ง เหงาหาวนอน ตาเหลือง ทอ งรวง ตอนกลางคืนนอนไมห ลับ ถูกตลู องของรา ย ถกู มนตด ํา,คุณไสย เจ็บปวยเนือ่ งจากถูกคุณไสย ปเ ก่ยี ว - เปน ไข ปวดมวนทอง รอ นหนาอก รอนทอง จุกเสียดแนน ทอ ง ปแ กมเกย่ี ว - ปวดมวนทอง รอนหนา อก รอ นทอง จกุ เสียด แนนทอง ซึ่งเกดิ จากลมท่ี เกิดรวมกับตะครวิ ปลักตาย - ออนเพลียจนเคลิ้มไปเหมอื นอาการ งว งนอน หายใจไมออก ผสี ิง ผีเขาสิง ถูกผีเขา ผอี ยาํ ถกู ผีกระทํา เจบ็ ปวยเนอื่ งจากถูกผีกระทํา ฝเ ครอื ขาว - เปนไข ตัวรอ น ครั่นเน้อื คร่ันตัว เพอ ละเมอ เบือ่ อาหาร ฝามอื ฝาเทาดํา มานน้ํา โรคทองมาน ภาวะที่มนี ํ้าระหวางเซลลหรือภายใน เซลลมากเกินปกติอยา งใดอยางหนึ่ง หรือท้งั 2 อยาง โดยทั่วไปมักหมายถงึ ภาวะท่ีมีน้ําอยูใ ตผ ิวหนังมากเกนิ ปกติและอาจพบไดใ นอวยั วะอ่ืนๆเชน สมอง,ปอด เปนตน มานสะอกึ - การปวยของชาง มอี าการตวั สั่น ไม กินหญา Lab09.C:\\Documents and Settings\\library1\\Desktop\\48ค012\\appen 6.doc

570 ตารางที่ 6.2 หมวดหมู (ตามระบบรางกาย) และคําอธิบายเกี่ยวกับโรคหรืออาการ (ท่ีคัดมา) ที่ พบในตํารายาสมนุ ไพรลา นนา (ตอ) ระบบรางกาย ชื่อโรคหรอื อาการใน ชอ่ื โรคหรอื อาการใน คําอธบิ ายโรค/อาการ ภาษาลานนา ภาษาไทย ระบบอ่ืนๆ รากสาดถกั - มไี ข ไมม เี หง่ือแตมีอาการไอ รากสาดไฟ - มไี ขตัวรอ นมาก รากสาดรอน - มไี ขต ัวรอ น กระสบั กระสา ย จน ตอ งใชนาํ้ ลูบหนา อก เหง่อื ไหลมาก บางคร้งั มีอาการทอ งรว ง รากสาดสนั นบิ าต - ไมม เี หงือ่ ปากเหม็น แนน ทอ ง ถาย อุจจาระไมออก บวมช้าํ ตามโคน เล็บมอื เลบ็ เทา หรอื ฝา มอื ฝา เทา ผิวหนงั เปนรอยเหมอื นปานดํา สานลมกอน - ลักษณะเปน กอ นลมอยูในทอ ง เลือ่ นไปเล่ือนมาอยูตลอดเวลา จงึ เกดิ อาการไมส บายในทอง และเกิด อาการเวยี นหวั สานลมลา - ลักษณะเปน กอ นลมว่งิ ไปซา ยมา ขวาอยูใ นทอง ไอ ไอ ลักษณะท่ีลมพุงออกมาจากปอด โดยแรงเพื่อขบั สงิ่ ท่ีอาจเปน อัตรา ยออกมา ทาํ ใหเ กดิ เสียงดังจาก ลาํ คอโดยไมไ ดต ้ังใจ เม่ือไดยินแลว กร็ ูวาไอ Lab09.C:\\Documents and Settings\\library1\\Desktop\\48ค012\\appen 6.doc

571 ตารางที่ 6.3 รายช่อื โรค (ภาษาลา นนา) ทพ่ี บในตาํ รายาสมนุ ไพรลานนาทท่ี าํ การปรวิ รรตแลว หมวดอกั ษร รหสั โรคและชื่อโรค (ภาษาลานนา) รหสั โรค ช่ือโรค รหัสโรค ชอ่ื โรค ก 000001 000002 กลาก 000029 เกี่ยวพราย 000003 000004 กาน 000032 เกย่ี วลม 000005 000006 กานกินอกกินใจ 000033 เกย่ี วลมแช 000007 000008 กานกินเพดาน 000034 เก่ยี วลมบิด 000009 000011 กานครวบ 000035 เก่ียวลมเสยี บ 000012 000013 กานจับใน 000036 เกี่ยวลูก 000014 000015 กานนอก 000037 เกยี่ วเลอื ด 000016 000017 กานใน 000038 เกี่ยวเหลา 000018 000019 กานปากสกุ ปากพอง 000039 แกพ ิษ 000020 000021 กานรํามะนาด 000041 แกมบวม 000022 000023 กานลม 000202 เกย่ี วผีพิษ 000024 000026 กานหมากฟกแดงดาํ 000283 เกลือ้ น 000027 000028 กินผดิ 000557 กานสิงคี กิว้ 000874 เกี่ยวกินทอ ง กิ้วทอง 000912 เกี่ยวตามเสนเอน็ กิ้วทองเลอื ด 000917 กลากเกลื้อน กิว้ ทองเลอื ดลาลกู 000928 กระสับกระสาย เก่ียว 000952 เกลด็ ฝ เกี่ยวกินกระดูก 000955 กานลกู ขาว เกี่ยวเขาลําไส 000963 เกี่ยวกนิ ลกู ในทอง เกี่ยวงวย 000993 เกลอ้ื นดาํ เกี่ยวดํา 001039 กานเลือด เกี่ยวติด 001079 กะยนผน เกี่ยวผี 001129 ขางชาํ เกย่ี วผีแปลง 001130 กานดํา เก่ยี วผีพิษ 001131 กานแดง Lab09.C:\\Documents and Settings\\library1\\Desktop\\48ค012\\appen 6.doc

572 ตารางท่ี 6.3 รายชอื่ โรค (ภาษาลา นนา) ทพี่ บในตาํ รายาสมนุ ไพรลานนาทท่ี าํ การปรวิ รรตแลว (ตอ) หมวดอกั ษร รหสั โรค รหสั โรคและชอื่ โรค (ภาษาลา นนา) ชือ่ โรค รหสั โรค ช่ือโรค ข 000040 ไขกานเสิมรอ น 000076 ขางปาง 000043 ขมปาก 000077 ขางพอง 000044 ขางขุน 000078 ขางพุ 000047 ขาง 000079 ขางพพุ วนขวนั ดัง 000048 ขางกระดาง 000080 ขางไฟ 000049 ขางกอ น 000081 ขางไฟตกทอง 000050 ขางกดั กระดกู 000082 ขางมอ ย 000051 ขางกาม 000083 ขางเมา 000052 ขางกามคอ 000085 ขางรอ น 000054 ขางกามปาก 000086 ขางราก 000055 ขางกนิ ตับ 000087 ขางรากสาดเขาลําไส 000056 ขางกนิ ลําไส 000088 ขางรํามะนาด 000057 ขางข้แี ขน 000089 ขางริดสีดวง 000058 ขางข้ึน 000090 ขางริดสีดวงไฟ 000060 ขางเขาลําไส 000091 ขางลงเกย 000061 ขางทองเดือด 000092 ขางลงทอ ง 000062 ขางไขด น้ิ 000093 ขางลม 000063 ขางคัด 000094 ขางลมกอน 000064 ขางคดั เสยี บ 000095 ขางลมข้นึ 000065 ขางคนั 000096 ขางลมคนั 000066 ขางงวน 000097 ขางลมแคน 000067 ขางงวนเหลอื ง 000098 ขางลมเปด 000068 ขางจมูกเนา 000099 ขางลมรอ น 000070 ขางชาง 000100 ขางลมหมืน 000071 ขางซาง 000101 ขางลา 000072 ขางดอ ย 000102 ขางลนิ้ แตก 000073 ขางดอยกบั ลูก 000103 ขางลน้ิ รอน 000075 ขางปากสุก 000104 ขางลิน้ หลอ น 000105 ขางลกู ขาว 000136 ไขป ไ ฟ 000106 ขางลูกนอ ย 000137 ไขเ ปลวฮูดขนึ้ Lab09.C:\\Documents and Settings\\library1\\Desktop\\48ค012\\appen 6.doc

573 ตารางที่ 6.3 รายชือ่ โรค (ภาษาลานนา) ทพ่ี บในตาํ รายาสมนุ ไพรลา นนาทท่ี าํ การปรวิ รรตแลว (ตอ) หมวดอักษร รหัสโรคและช่อื โรค (ภาษาลา นนา) ข รหสั โรค ช่ือโรค รหสั โรค ชื่อโรค 000107 000108 ขางเลือดลา 000138 ไขฟ องสดุ 000109 000110 ขางสะอดั 000139 ไขม อ ย 000112 000113 ขางสันนบิ าตแกมรากสาด 000140 ไขรอ น 000114 000115 ขางเสยี บ 000141 ไขรอ นกาน 000117 000118 ขางไสฝ น 000142 ไขร อ นใน 000119 000120 ขางหลวง 000143 ไขรอนผิวหนัง 000121 000122 ขางหวัด 000144 ไขรากสาด 000123 000124 ขางแหง 000145 ไขรากสาดแดง 000125 000127 ขางเอมิ เหลอื ง 000146 ไขร ากสาดเหลือง 000128 000129 แขง ขาบวม 000147 ไขราย 000130 000131 ไข 000148 ไขร ุด 000132 000133 ไขก าน 000149 ไขเรือ้ รัง 000134 000135 ไขเกี่ยว 000150 ไขสน่ั 000567 000571 ไขขาง 000151 ไขส ันนบิ าต 000809 ไขข างกมุ 000152 ไขส ันนิบาตมอ ย ไขข างทง 000153 ไขสานลมลา ไขขางไฟ 000154 ไขหนาว ไขข างลน้ิ ขาว 000155 ไขห นาวสั่น ไขขนึ้ 000156 ไขห ูด ไขค ล่งั ใหล 000157 ไขหดู ขาํ ไขง ว น 000158 ไขห ดู ดาํ ไขด นิ้ 000159 ไขหูดแดง ไขถ ัก 000161 ไขออกรุด ไขรุดดํา 000165 ขางนํ้านม ไขป า ง 000267 ขางทองเตน ไขป 000566 ขางเลอื ดลน้ิ รอ น ขางเลอื ด 001051 ขางปากเปอ ย ขี้รากสองหน 001059 ขางคะยอื ขี้รากสองคลอง 001060 ขางลมลา Lab09.C:\\Documents and Settings\\library1\\Desktop\\48ค012\\appen 6.doc

574 ตารางท่ี 6.3 รายชือ่ โรค (ภาษาลา นนา) ทพ่ี บในตาํ รายาสมนุ ไพรลา นนาทท่ี าํ การปรวิ รรตแลว (ตอ) หมวดอกั ษร รหสั โรค รหัสโรคและชอื่ โรค (ภาษาลานนา) ข 000810 ชื่อโรค รหสั โรค ชื่อโรค 000834 ไขร ุดแดง 001062 ขางลมเสยี บ 000851 000853 ขางกดั ลําไส 001065 ขางละอองพระบาท 000884 000886 ขางทือคอทอื ลนิ้ 001070 ขางกุม 000898 ขางรอ นคอ 001089 ขางกนิ ตามไรฟน 000931 ขางนอ ย 001097 ขางกมุ ใจ 000948 ขางเลอื ดเขาเสน เอน็ 001100 ไขล ม 000953 ขางซางเขาลาํ ไส 001101 ไขห ลบใน 001000 ขางทน 001103 ขางตวั ผู 001013 001106 ไขสนั นิบาตใบ 001017 แขง มาน 001125 ขางลงลงิ ค 001018 ขางปากเหมน็ 001132 ขางเหลอื ง ค 000163 ขามาน 001134 ขางฝง ขางไอ 001135 ขางกว้ิ 000164 ขางทง 000166 ขางลมเกี่ยว 000870 คลอดลูกยาก 000167 000170 คลอดลกู แลว รกไม 000906 คลอดลกู แลวเลอื ดไหลไมห ยดุ 000171 หลุดออกมา 000936 000172 คลน่ื ไสอ าเจียน 001048 คางคับ ง 000179 คลุม คลงั่ 000175 คอพอก 000180 คอบวม 000177 คางแข็ง 000181 คอแหง 000266 คางบวม 000183 ค่ังกาน* 000188 คลัง่ ใหล 000184 000189 งวนเหลอื ง 000185 คดั จมูก 000190 งว นแหง 000186 งว น 000191 งอย 000187 งวนแกมขาง 000192 งานดาํ งว นควาย 000996 งกู ัด งวนชาง 000997 งวนววั งว นตาเหลือง 000186 งวนผี งวนแมว งวนนก งว นแมว งวนเสือ Lab09.C:\\Documents and Settings\\library1\\Desktop\\48ค012\\appen 6.doc

575 ตารางท่ี 6.3 รายชือ่ โรค (ภาษาลา นนา) ทพ่ี บในตาํ รายาสมนุ ไพรลานนาทท่ี าํ การปรวิ รรตแลว (ตอ) หมวดอักษร รหัสโรค รหสั โรคและชือ่ โรค (ภาษาลานนา) จ 000194 จะพรึง ช่อื โรค รหัสโรค ชอ่ื โรค 000847 เจ็บปวดทรวงอก 000195 จกุ เสยี ด 000864 เจ็บคอ 000197 จุกเสียดทรวงอก 000867 เจ็บปวยเน่ืองจากถกู ทาํ คณุ ไสย 000199 จุกเสียดสีขา ง 000878 จกุ เสยี ดแนนทอง 000200 จุกเสียดแนน 000885 เจ็บปาก 000840 จุกเสยี ดตามสีขาง 000946 เจ็บนม 000841 จกุ เสียดหลงั 000947 เจบ็ ตามเสน เอ็น 000842 จกุ เสียดไหล 000961 เจบ็ ปวยหลังคลอดลูก ช 000203 ชกั 000206 แชลมพิษ 000205 แชลม 000207 แชเลอื ด ซ 000209 ซีดเหลอื ง 000945 ซาง 000211 ซูบผอม ด 000213 ดอย 001036 ดอยกับลกู 000214 ดอ ยลม 001124 ดอยลูก 000968 ดาก ต 000221 ตะคริวลม 000235 ตุม พิษ 000222 ตาบอด 000236 ตมุ ราย 000223 ตาฝาฟาง 000237 ตุมสะดวง 000224 ตามัวฝาฟาง 000238 ตุม หนอง 000225 ตมุ 000239 ตมุ หลวง 000226 ตมุ กาน 000241 เตาะ 000231 ตมุ เขาใน 000242 ไตเหลอื ง 000232 ตุมดอดเขาะ 000564 ตุมสกุ 000234 ตุมตนี หาง 000939 ตะคริวกัดกระดูก ถ 000243 ถายปส สาวะกะปรบิ กะปรอย 000250 ถกู ผีกระทํา 000244 ถา ยปสสาวะบอย 000251 ถกู ไพรชาง 000245 ถายปสสาวะไมออก 000837 ถา ยอจุ จาระไมออก 000246 ถา ยปสสาวะปนมกู เลอื ด 000852 ถา ยอุจจาระออกมาเปนมกู หนอง Lab09.C:\\Documents and Settings\\library1\\Desktop\\48ค012\\appen 6.doc

576 ตารางท่ี 6.3 รายชือ่ โรค (ภาษาลานนา) ทพี่ บในตาํ รายาสมนุ ไพรลา นนาทที่ าํ การปรวิ รรตแลว (ตอ ) หมวดอกั ษร รหสั โรคและชอื่ โรค (ภาษาลานนา) ถ ท รหัสโรค ชอื่ โรค รหสั โรค ชอื่ โรค 000247 ถายเปนเลือด 000880 ถา ยปสสาวะมาก ธ 000248 น ถา ยอุจจาระออกมาเปน มูก 000935 เถา ทุมเทา 000249 000252 เลอื ด 000253 000254 ถูกตลู องของรา ย 000255 000257 ทอ งดาํ แดง 000871 ทารกเสยี ชีวิตในครรภ 000260 000261 ทอ งเตน 000916 แทง ลูก 000263 000268 ทองบวม 000918 ไทกอ 000428 000835 ทอ งผูก 000923 ทารกไมส บาย 000843 000045 ทอ งรวง 000964 ทอ งลง 000270 000271 ทองรว งจากโรคตมุ เมด็ ใหญ 000975 ทะมอย 000272 000273 ทองรว งจากโรคมะโหก 001019 ทวารปด 000274 000275 ทองรวงจากโรครากสาด 001027 ทะยามวาน 000276 000277 ทองเสีย 001033 ทารกในครรภไ มด้ิน ทอ งมาน 001084 ทารกในครรภด นิ้ มากไข ทารกเปน ไข 001091 ทารกในครรภเคล่อื นขนึ้ ดานบน ทองอดื ธาตพุ กิ าร 000973 ธมั มะสตู ร นิ่ว 000278 แนนทอ ง นว่ิ กอน 000279 แนน หนาอก นิ่วทราย 000855 น้ําปสสาวะมีสีขาวเหมอื นนาํ้ ปนู นว่ิ เนอ้ื 000856 น้ําปสสาวะมสี ีขาวเหมอื นน้ํามวกขาว นว่ิ ปูน 000858 น้ําปสสาวะเปนสีแดง น่ิวเยี่ยว 000859 น้ําปสสาวะไหลซมึ ออกมา นิ่วเลอื ด 000860 น้ําปสสาวะมีสีเหลืองเหมอื นน้ําขมิน้ นิ่วหนิ 000899 นํ้าปู Lab09.C:\\Documents and Settings\\library1\\Desktop\\48ค012\\appen 6.doc

577 ตารางที่ 6.3 รายชือ่ โรค (ภาษาลานนา) ทพี่ บในตาํ รายาสมนุ ไพรลา นนาทที่ าํ การปรวิ รรตแลว (ตอ) หมวดอักษร รหสั โรคและช่ือโรค (ภาษาลานนา) บ รหัสโรค ช่ือโรค รหสั โรค ชื่อโรค ป 000280 บิด 000882 บาดแผลตามรางกาย 000281 000282 เบอื่ อาหาร 000913 บาํ รุงผิวพรรณ 000285 000286 ใบหนา บวมพอง 001046 บวมลกู 000292 000294 ปวดกระดกู ขอ ตอ 000342 ปไฟ 000295 000296 ปวดกระเพาะปสสาวะ 000343 ปแมมาน 000297 000300 ปวดตา 000345 ปล ม 000301 000302 ปวดทอง 000347 ปล ะบอง 000304 000305 ปวดทอ งนอ ย 000348 ปลกั ตาย 000306 000307 ปวดทอ งและลําไส 000349 ปเลือด 000309 000310 ปวดทองหลงั คลอดลกู 000350 ปเ ลือดลม 000311 000312 ปวดบิดมวนในทอ ง 000351 ปสะคนุ 000317 000318 ปวดฟน 000353 ปเ สยี ด 000319 000322 ปวดเมื่อย 000354 ปเ หลา 000323 000325 ปวดเมอ่ื ยตามรา งกาย 000355 ปแ หง 000326 000327 ปวดลําคอ 000356 เปนลม ปวดองคชาติ 000357 เปล้ยี ปวดศรี ษะ 000668 ประจําเดือนมาไมป กติ ปวดเสน เอน็ 000838 ปวดกน ปวดหนองบริเวณทองนอ ย 000850 ปจ จุวัน ปวดหนาทอง 000875 ปวดทอ งบิด ปวดหนาอก 000900 ปวดมวนทอ ง ปวดเอว 000905 ปล า ลกู ปต คาด 000937 ปสะอืน้ ปนปวนในทองและลําไส 000938 ปต าดาํ ปากแหง 000956 ปน ปล าลกู ปา ง 000957 ปเยน็ ปางใค 000966 ปตามืด ปา งรงุ 001014 ปเหงื่อ ปางใหญ 001015 ปใ จสัน่ Lab09.C:\\Documents and Settings\\library1\\Desktop\\48ค012\\appen 6.doc

578 ตารางท่ี 6.3 รายช่อื โรค (ภาษาลานนา) ทพ่ี บในตาํ รายาสมนุ ไพรลา นนาทที่ าํ การปรวิ รรตแลว (ตอ) หมวดอกั ษร รหสั โรคและชือ่ โรค (ภาษาลานนา) ป รหัสโรค ชอื่ โรค รหสั โรค ชื่อโรค ผ 000328 ฝ 000329 ป 001035 ปลา ลูก 000330 000331 ปกินใจ 001043 ปวง 000332 000335 ปก มุ ใจ 001050 ปม ัด 000337 000338 ปเกีย่ ว 001066 ปก ัก 000339 000340 ปเกี่ยวกนิ ใจ 001067 ปก ระดา งคางคับ 000341 000358 ปคอดัง 001068 ปเ หง่ือออก 000359 000360 ปแงน 001069 ปรอนกระหายนา้ํ 000364 000365 ปดนั้ ใจ 001077 ปวดศรี ษะขางเดียว 000366 000367 ปน าํ้ 001090 ปวดเบาตา 000368 000369 ปป ราบโสดา 001096 ปคุ คะสันนิบาต 000371 000373 ปปน เมา 000374 000375 ผดผื่น 000361 ผเี ขา สิง 000376 000377 ผอมแหง แรงนอย 000399 ผีไพรสนั ดาน 000378 000379 ผดิ ระดู 001092 ผ้ํา 000380 000381 ฝ 000406 ฝมะเรง็ ทะมอย ฝ 3 ดวงแสน 000407 ฝเม็งนาํ้ ฝก นไก 000408 ฝรา ย ฝกาน 000409 ฝลม ฝเกลด็ แรด 000410 ฝละอาก ฝขาวไหม 000411 ฝล ูกหนู ฝครุดชา ง 000412 ฝสาน ฝค รุดลม 000413 ฝส านชาง ฝครดุ หัวเบีย้ ว 000414 ฝสานหลวง ฝค ันธมาลา 000415 ฝส กุ ขาว ฝค ันธสตู ร 000417 ฝห วั ตับ ฝคาวบัว 000418 ฝหยูดทะมอย ฝเครอื 000419 ฝอปุ ปวาททุมสูตร ฝเครอื กุม 000887 ฝเ กลด็ แหง ฝเ ครอื ขาว 000888 ฝส ุกดํา ฝเครือดํา 000889 ฝในลําคอ Lab09.C:\\Documents and Settings\\library1\\Desktop\\48ค012\\appen 6.doc

579 ตารางท่ี 6.3 รายชือ่ โรค (ภาษาลานนา) ทพ่ี บในตาํ รายาสมนุ ไพรลา นนาทท่ี าํ การปรวิ รรตแลว (ตอ) หมวดอกั ษร รหสั โรคและชือ่ โรค (ภาษาลา นนา) ฝ รหัสโรค ชอื่ โรค รหัสโรค ชอื่ โรค พ 000382 000383 ฝเครอื แดง 000949 ฝบ ัว 000384 000387 ฝเ ครือเหลือง 000950 ฝฟ กทุม 000388 000389 ฝต ะมอย 000951 ฝภายใน 000390 000391 ฝไ ตห นงั 000954 ฝครุดซะเดา 000392 000393 ฝธนูสวด 000958 ฝใ นปาก 000394 000396 ฝเนา 000959 ฝในคอ 000397 000398 ฝใ นทอ ง 000962 ฝไพรสันดาน 000400 000401 ฝในลําไส 000971 ฝข อศอก 000402 000403 ฝบัวราง 000972 ฝทะมอยหัวดํา 000404 000405 ฝปวก 000982 ฝเ ปอยเนา 000420 000421 ฝฝกบัว 000983 ฝชอบยาเย็น 000422 000424 ฝฝ ก บัวตัวเมยี 000984 ฝท ีห่ ลัง 000425 000426 ฝฝ กบัวหัวคว่าํ ตวั เมยี 000985 ฝฟ กชํ้า 000427 000429 ฝพังพอน 001054 ฝเ ม็ง 000430 000433 ฝมะธง 001110 ฝช ี ฝม ะเรง็ 001115 ฝส ทุ ธะตัวเมยี ฝม ะเร็งครุดชา ง 001116 ฝค รุดหัวควํ่า ฝม ะเรง็ ครุดหัวดาํ 001117 ฝค รุดหัวหงาย ฝม ะเร็งชาง 001118 ฝส ุทธะตัวผู ฝมะเร็งดนั 001119 ฝบ ัวตวั ผู พรรดกึ 001002 พรายนก พรายกนิ กระดูก 001003 พรายรงุ พรายกินเสนเอ็น 001004 พราย พรายรองกวง 001005 พรายปากบาด พรายลกู นก 001006 พรายแมตับ พรายลูกหนู 001007 พรายงจู ับ พรายหักโคนลน้ิ 001008 พรายนกกนิ ออกหัว พิชชะหวั แดง 001009 พรายหมู พษิ 001010 พรายหมา พษิ สาน 001011 พรายชา ง Lab09.C:\\Documents and Settings\\library1\\Desktop\\48ค012\\appen 6.doc

580 ตารางท่ี 6.3 รายชือ่ โรค (ภาษาลานนา) ทพ่ี บในตาํ รายาสมนุ ไพรลานนาทที่ าํ การปรวิ รรตแลว (ตอ ) หมวดอักษร รหสั โรคและชอื่ โรค (ภาษาลานนา) พ รหัสโรค ชือ่ โรค รหัสโรค ช่อื โรค ฟ 000434 ม 000533 พุงโล 001012 พรายไร 000565 000872 พูดจาไมรูเรือ่ ง 001025 พรดั ซกตัง 000914 000942 พยาธิในลําไส 001030 พรนั เพรงิ 001001 000435 พยาธิ 001031 พรายเหลือง 000436 001126 แพท อง 001037 พรายเลอื ด 000256 000316 พรายนกจับ 001052 พูดไมช ัด 000431 000437 พรายมดี บอ ง 001080 เพลิงพระชม 000438 000439 ฟกชาํ้ 001127 ฟกแดง 000440 000441 ไฟทอ ง 001128 ฟกขาว 000442 000443 ฟกชาง 000444 000445 มานรุง 000457 มะเร็งครดุ ลม 000446 000447 มตุ ตะขึดเจบ็ คอ 000458 มะเรง็ ครุดลมลา 000448 000449 มะเร็งครดุ สองคลอง 000459 มะเรง็ ครุดลูกหนู 000450 000451 มโนสะสวด 000460 มะเรง็ ควาย 000452 000453 มว ง 000461 มะเร็งคันธสูตร มว งชะคริว 000462 มะเร็งชอน มว งชาง 000463 มะเรง็ ชา ง มะเร็ง 000464 มะเร็งชา งตัวผู มะเรง็ สามดวงแสน 000465 มะเร็งเชือกควาย มะเร็งกัดกระดูกขอ ตอ 000466 มะเรง็ ฑีฆายุนิมานพัง มะเรง็ กาน 000467 มะเรง็ ดวงเดด็ มะเรง็ ขุม 000468 มะเร็งดํา มะเร็งครุด 000469 มะเร็งตอกทอย มะเรง็ ครุดกัดกระดูก 000470 มะเรง็ ตัวผู มะเร็งครุดกดั เสน เอ็น 000472 มะเรง็ ทะมอย มะเรง็ ครุดขน้ึ ศีรษะ 000473 มะเรง็ ทะมอยตวั ผู มะเรง็ ครุดชา ง 000474 มะเร็งทะมอยปากดํา มะเรง็ ครุดตกทอง 000475 มะเรง็ ทามควาย มะเร็งครดุ ตาแมน 000478 มะเร็งโนราช มะเร็งครุดบาดทะนอย 000479 มะเร็งปะวา Lab09.C:\\Documents and Settings\\library1\\Desktop\\48ค012\\appen 6.doc

581 ตารางที่ 6.3 รายชือ่ โรค (ภาษาลา นนา) ทพี่ บในตาํ รายาสมนุ ไพรลา นนาทที่ าํ การปรวิ รรตแลว (ตอ ) หมวดอักษร รหัสโรคและชือ่ โรค (ภาษาลานนา) ม รหัสโรค ชื่อโรค รหสั โรค ช่ือโรค 000454 มะเร็งปากดาํ 000455 มะเรง็ ครุดเย็น 000480 มะเรง็ ปากแดง 000456 มะเร็งฝกบัว 000483 มะเรง็ ครุดรํามะนาด 000481 มะโหกลงเลอื ด 000484 มะโหกลม 000485 มะเรง็ ครดุ ลงเสา 000482 มะโหกลมขดั 000486 มะโหกลมสาน 000487 มะเร็งฝก าน 000511 มะโหกเลือด 000488 มะโหกเลอื ดแกมอาจม 000490 มะเรง็ พงั 000512 มะโหกเลือดลม 000491 มะโหกลําไส 000493 มะเร็งฟามาน 000513 มะโหกหนอง 000494 มะโหกไอ 000495 มะเร็งไฟ 000516 มานนา้ํ 000496 มานเบญจกานี 000497 มะเรง็ มานพงั 000517 มานพล 000498 มานพงั 000500 มะเรง็ ลาม 000519 มานสวัด 000501 มานสะอึก 000502 มะเรง็ สวด 000520 มือและเทาไมม ีแรง 000503 มอื และเทาเย็น 000504 มะเรง็ สานชาง 000522 มตุ ตะขึด 000505 มตุ ตะขึดกลายเปน มตุ ตะคาด 000506 มะเร็งสุทธะกะ 000523 มุตตะขดึ กบั ลกู 000507 มตุ ตะขึดกามราคะ 000508 มะเร็งแส 000524 มตุ ตะขดึ แกมเก่ียว 000509 มตุ ตะขดึ แกมขาง 000510 มะเร็งหัวสิว 000525 มุตตะขดึ ขาว 000546 มะเรง็ ครดุ ดอก มะเร็งหัวเหลอื ง 000526 มะเร็งอปุ ปวาท 000527 มะโหก 000528 มะโหกกอ น 000529 มะโหกก้ิว 000530 มะโหกหลกุ ิ้วมูกเลือด 000534 มะโหกเกีย่ ว 000535 มะโหกแกมเกย่ี ว 000537 มะโหกแกมขาง 000538 มะโหกข้ีกวาง 000540 มะโหกข้ีแขน 000541 มะโหกแตก 000542 มะโหกไฟ 000543 มะโหกมูก 000545 มุตตะขึดคนั 000893 Lab09.C:\\Documents and Settings\\library1\\Desktop\\48ค012\\appen 6.doc

582 ตารางท่ี 6.3 รายชือ่ โรค (ภาษาลานนา) ทพ่ี บในตาํ รายาสมนุ ไพรลานนาทท่ี าํ การปรวิ รรตแลว (ตอ ) หมวดอักษร รหัสโรคและช่ือโรค (ภาษาลานนา) ม รหัสโรค ชือ่ โรค รหสั โรค ชื่อโรค 000547 มตุ ตะขึดนํ้า 000897 ไมเจริญอาหาร 000548 มุตตะขึดนํ้านมกลายเปนน่ิว 000907 มางเลอื ด 000549 มตุ ตะขดึ นิ่ว 000908 มอื และเทาบวม 000550 มุตตะขดึ ในลําไส 000915 มะเรง็ ครดุ ปวดออกดวงตา 000551 มตุ ตะขดึ ลงเสา 000932 มะเรง็ ครุดตาแดง 000552 มุตตะขึดลม 000960 มะเรง็ ดัน 000553 มตุ ตะขึดลมคัน 000965 แมลงเขาหู 000554 มตุ ตะขดึ ลมลา 000967 มะเรง็ หัวแดง 000555 มุตตะขึดลมลาแกมขางไฟ 000969 มะเร็งสนเทา 000556 มุตตะขดึ เลือด 000970 มะเร็งขอมอื 000558 มุตตะขดึ หนอง 000974 มะเร็งตาตุม 000559 มุตตะขึดหัวลกู 000976 มะเรง็ เตานม 000560 มุตตะขึดเหลอื ง 000978 มะโนสะสวด 000626 มุตตะขดึ แกมมะโหก 000979 มะเร็งกกหู 000678 มตุ ตะขึดแกมเย่ยี วข้ัน 000980 มะเรง็ ตําแยตัวผู 000679 มะโหกแกมเลอื ดหนอง 000981 มะเรง็ เปอ ยเนา 000811 มะเรง็ ครดุ เปย 000988 ไมสบายระหวางตัง้ ครรภ 000839 มะเรง็ ครดุ แกมขาง 000989 มะโหกดอย 000844 มะเรง็ ราม 001021 มานพรัด 000862 มะเรง็ แดง 001122 มะโหกลมน่ิว 000863 มะเร็งคัน 001055 มตุ ตะขึดลมลาแกมเกีย่ ว 000866 มะเรง็ หลวง 001058 มะโหกเมด็ 000890 มะเรง็ นํ้า 001075 มตุ ตะขดึ เขาขอ 001083 มาน 001112 มะเร็งอยูด 001102 ไมส บาย 001133 มะเร็งครดุ เขาลําไส 001109 แมลงสตั วก ดั ตอย Lab09.C:\\Documents and Settings\\library1\\Desktop\\48ค012\\appen 6.doc

583 ตารางที่ 6.3 รายชอ่ื โรค (ภาษาลานนา) ทพี่ บในตาํ รายาสมนุ ไพรลานนาทท่ี าํ การปรวิ รรตแลว (ตอ ) หมวดอกั ษร รหสั โรค รหัสโรคและช่ือโรค (ภาษาลานนา) ชอ่ื โรค รหสั โรค ช่ือโรค ย 000563 ยกมอื ยกเทาไมขึ้น 000926 ยาลูกพราย 000925 ยาพราย 000927 ยาแก ร 000568 รับประทานอาหารผิดสําแดง 000600 รงุ กบ 000569 รบั ประทานอาหารมีพิษ 000601 รงุ เขียด 000570 รับประทานอาหารไมได 000602 รุงน้ํา 000572 รบั ประทานอาหารแลวอาเจยี น 000603 รุงหิน 000573 รบั ประทานอาหารและด่ืมนํ้าไมได 000604 รดุ 000574 รากลม 000605 รุดดาํ 000575 รากสาด 000606 รดุ แดง 000576 รากสาดแกมหูด 000609 เรอื้ น 000578 รากสาดเขาลาํ ไส 000610 เรื้อนน้าํ 000580 รากสาดไฟ 000611 โรคหัวใจ 000584 รากสาดเหลอื ง 000836 รอ นทอง 000585 รา งกายแข็งกระดาง 000868 รบั ประทานงวนสาน 000586 รางกายซูบซีดผอมเหลอื ง 000873 รากสนั นิบาต 000588 รางกายบวมพอง 000894 เรื้อนหมู 000589 รํามะนาด 000896 โรคหลายอยาง 000590 รํามะนาดดอก 000901 เรือ้ นไฟ 000591 รดิ สีดวง 000902 เร้ือนหมา 000593 รดิ สีดวงจมูก 000924 รํามะนาดหลวง 000594 รดิ สดี วงทวาร 000940 รํามะนาดตัวเมยี 000595 ริดสีดวงบรเิ วณฟน 000941 ราํ มะนาดตวั ผู 000991 ริดสีดวงเลอื ด 001064 ริดสดี วงยัน 000992 รดิ สีดวงเคา 001086 รอ นปาก 000994 เร้ือนแดง 001093 รา วอก 000995 เรอ้ื นขาว 001104 รํามะนาดขึ้นศีรษะ Lab09.C:\\Documents and Settings\\library1\\Desktop\\48ค012\\appen 6.doc

584 ตารางท่ี 6.3 รายชือ่ โรค (ภาษาลา นนา) ทพี่ บในตาํ รายาสมนุ ไพรลานนาทท่ี าํ การปรวิ รรตแลว (ตอ) หมวดอกั ษร รหสั โรคและชอื่ โรค (ภาษาลานนา) ล รหัสโรค ชื่อโรค รหัสโรค ชือ่ โรค 000210 000612 เลอื ดแข็งเปนกอน 000640 ลมมตุ ตะขึด 000613 000614 ลม 000641 ลมแลน 000615 000616 ลมกระดาง 000642 ลมวาตะปตตะ 000617 000620 ลมกอ น 000643 ลมเวตะ 000621 000622 ลมกอ นในทอง 000644 ลมสระครุด 000623 000624 ลมกาม 000645 ลมสะคนุ 000625 000627 ลมเก่ียว 000646 ลมสะดวง 000628 000629 ลมขนึ้ 000648 ลมสนั นิบาต 000630 000632 ลมข้นึ ศรี ษะ 000651 ลมหลวง 000633 000634 ลมคัด 000652 ลมเหน็ด 000635 000636 ลมงวน 000653 ลมออกหู 000637 000638 ลมจุกเสียด 000654 ลมอัมพาต 000682 000683 ลมชัก 000667 เลือดออกท่ีอวยั วะเพศหญงิ 000684 000685 ลมทองเตน 000669 เลือดกาํ เดาไหล ลมบาหมู 000670 เลือดขน้ึ ลมเบอ่ื 000671 เลอื ดข้นึ คํ้าอก ลมปตคาด 000672 เลือดขึ้นศรี ษะ ลมผี 000673 เลือดเขาเสนเอ็น ลมพยาธิ 000674 เลือดเขาลําไส ลมพราย 000675 เลอื ดแขง็ ตัว ลมพอง 000676 เลอื ดคัง่ ลงเลอื ด 000677 เลอื ดตก ลมพชิ ฆาต 000680 เลือดลม ลมพิษ 000681 เลอื ดลมข้ึนศรี ษะ เลือดลมไหลเวียนไมสะดวก 001026 ลมผิดเดือน เลือดแหง 001032 เลือดกา ม เลือดไหล 001040 เลอื ดออกจากทวารทงั้ 3 เลอื ดไหลไมหยุด 001041 เลือดเสยี Lab09.C:\\Documents and Settings\\library1\\Desktop\\48ค012\\appen 6.doc

585 ตารางที่ 6.3 รายชอื่ โรค (ภาษาลา นนา) ทพี่ บในตาํ รายาสมนุ ไพรลา นนาทที่ าํ การปรวิ รรตแลว (ตอ ) หมวดอักษร รหัสโรคและชื่อโรค (ภาษาลา นนา) ล รหัสโรค ชือ่ โรค รหัสโรค ชื่อโรค ว 000686 เลือดไหลออกจากทวาร 001042 ลงราก ส 000688 เลอื ดออกจากทวารทัง้ 9 001049 ลมกุมหมืน 000690 เลอื ดออกในลาํ คอ 001056 ลมบิด 000691 เลอื ดออกปาก 001061 ลมธนูสงิ 000854 ลมเสยี ดแทง 001063 ลมสะอืน้ 000903 ลมพันไส 001088 เลือดออกตามไรฟน 000910 ลงแดง 001108 เลือดออกจากอวยั วะเพศชาย 000911 ลงดํา 001123 ลมมะเรง็ ตุม 000920 เลอื ด 000922 ลมพันชอ ง 000714 สนั นบิ าตไขดิ้น 000692 วิงเวยี นศีรษะ 000687 สันนบิ าตมือเทากระตกุ 000709 สนั นบิ าตแกมป 000689 สันนบิ าตกํามือ 000712 สันนิบาตขนึ้ 000695 สรทัน 000713 สนั นบิ าตขนึ้ ศรี ษะ 000696 สะแกเวียน 000715 สนั นบิ าตคลัง่ ใหล 000697 สะดวงยนั 000716 สันนบิ าตควํ่าหงาย 000698 สะดวงลม 000717 สันนิบาตคางแขง็ 000700 สะพรน 000718 สันนิบาตคางคับ 000702 สนั นิบาต 000719 สนั นิบาตงู 000703 สนั นบิ าตกลิ้งกลบั 000720 สันนิบาตจุกแนน 000705 สันนบิ าตกับลูก 000721 สนั นิบาตชักแงน 000706 สันนบิ าตกุม 000722 สนั นิบาตดีลา 000707 สนั นบิ าตแก 000723 สันนิบาตตกั กรัณณะ 000708 สนั นิบาตแกมขาง 000725 สันนิบาตตาดํา 000726 สันนบิ าตตาแดง 000765 สานรํามะนาดคอพือ 000727 สันนบิ าตตุม 000766 สานลม 000729 สันนิบาตเบ่ือ 000768 สานลมแช 000730 สันนิบาตปฐวี 000769 สานลมทับ Lab09.C:\\Documents and Settings\\library1\\Desktop\\48ค012\\appen 6.doc

586 ตารางที่ 6.3 รายชื่อโรค (ภาษาลา นนา) ทพี่ บในตาํ รายาสมนุ ไพรลา นนาทท่ี าํ การปรวิ รรตแลว (ตอ ) หมวดอกั ษร รหัสโรคและชอ่ื โรค (ภาษาลา นนา) ส รหสั โรค ชอื่ โรค รหัสโรค ชอ่ื โรค 000732 000734 สนั นบิ าตปไ ฟตกทอ ง 000770 สานลมพิษ 000735 000736 สันนบิ าตไฟ 000771 สานลมลา 000737 000738 สนั นบิ าตมอ ย 000772 สานลา 000739 000740 สนั นบิ าตรองไห 000773 สานเลอื ด 000741 000742 สนั นิบาตรอน 000774 สานสมทบ 000743 000744 สันนิบาตรากสาดครุด 000775 สานสะแกเอือน 000745 000746 สันนบิ าตลม 000776 สานสันหลัง 000747 000748 สันนบิ าตล้ินหด 000777 สานเสลด 000749 000750 สนั นิบาตวนิ 000778 สานเสา 000751 000752 สันนบิ าตสานครุด 000779 สานหลง้ั 000753 000754 สันนบิ าตสาวใย 000780 สานหลุ 000755 000756 สนั นิบาตหนมุ 000781 สานไหมข น้ึ 000760 000761 สันนิบาตเนื้อตัวเยน็ 000782 สารพดั โรค 000762 000849 สนั นิบาตหาหมดั หาเม็น 000783 สําลักนํ้า 000857 สนั นิบาตอภญิ าณ 000784 สาํ ลกั อาหาร สาน 000785 สวิ หัวชา ง สานกอน 000786 สธี กิ าร สานกะตงั 000787 สนุ ขั บากดั สานกดั ธกั สูด 000788 สุรพล สานแกมขาง 000789 สุวรรณะโมกขอด สานคอ 000790 เสลด สานคะยงั 000791 เสลดติดคอ สานชน 000792 เสยี งแหบแหง สานดังเสา 000793 เสือกดั สานพัง 000796 หนา มดื ตาลาย สานพัด 000833 สันนบิ าตลมลา สานเพลงิ 000848 สนั นิบาตรากสาด สะอกึ 001044 สันนบิ าตลกู ออน สานขาง 001053 สะดวงเลอื ด Lab09.C:\\Documents and Settings\\library1\\Desktop\\48ค012\\appen 6.doc

587 ตารางท่ี 6.3 รายชอ่ื โรค (ภาษาลานนา) ทพ่ี บในตาํ รายาสมนุ ไพรลา นนาทท่ี าํ การปรวิ รรตแลว (ตอ) หมวดอกั ษร รหสั โรคและชอื่ โรค (ภาษาลานนา) ส รหัสโรค ชื่อโรค รหสั โรค ชอ่ื โรค ห 000861 สานถุ 001071 สานทาย อ 000865 สะทก 001072 สานครุด 000876 สนั นบิ าตลมข้ึน 001073 สานพิษ 000879 สันนบิ าตชักชายเกยี ง 001074 สันนิบาตลมพิษ 000883 สวุ รรณะมดั ขอดขึ้นตีหัวใจ 001076 สันนบิ าตใบ 000929 สานมุตตะขดึ ลม 001078 สันนบิ าตเขา ลําไส 000933 สานบรเิ วณเตานม 001081 สะลงั 000934 สนั นิบาตไซมือไซเ ทา 001082 สม 000986 ไสเ หลือง 001087 สานพรัน 000987 สันนบิ าตหูดเขาลําไส 001094 สนั นิบาตตกทอง 000990 สันนบิ าตปวง 001095 สนั นบิ าตสองคลอง 000998 สือหมา 001099 สานพอง 000999 สือแมว 001111 สวิ ชาง 001020 สานขดั 001113 สานงู 001023 สานแดง 001114 เสลดขนึ้ ศรี ษะ 001028 สมบตั ิทับ 001136 สานเสี้ยน 001029 สานนอก 000794 หนา บวม 000801 หลอดลมโปง 000795 หนา มดื 000802 หลอดลมอักเสบ 000796 หนามดื ตาลาย 000803 หลกุ ้วิ 000797 หนาว 000798 หนาวสนั่ 000830 ไอ 000820 ออกไพรสาน 000831 ไอกรน 000821 ออนเพลยี 000892 อาเจียนเปนสดี ํา 000822 อัคนธี าน 000895 อยูไฟไมได 000823 อณั ฑะพอง 000904 อาเจียนเปนสีแดง 000824 อัมพาต 001016 อจุ จาระเปนสดี ําหรือสีแดง 000825 อมั พาตคร่ึงซีก Lab09.C:\\Documents and Settings\\library1\\Desktop\\48ค012\\appen 6.doc