تقویم تاریخ صنعت نفت ایران - جلد اول

‫سال ‪1311‬‬ ‫تمایل برای قرارداد جدید‬ ‫نماينــده شــوراي جامعــه ملــل‪،‬‬ ‫تيمورتـاش دسـتگیر و هـدف حملـه مطبوعاتـي شـد‪ .‬او بـه ب ‌ي‌لياقتـي و‬ ‫کــه مأمــور مذاكــره بــرای حــل‬ ‫همگامـي بـا انگليـس متهـم بـود‪.‬‬ ‫اختلافـات ايـران و انگليـس بـود‪،‬‬ ‫اعـام كـرد هـر دو دولـت بـرای‬ ‫نماينــده شــوراي جامعــه ملــل‪ ،‬دكتــر بنــس (‪ ،)Benes‬مأمــور مذاكــره‬ ‫عقــد قــرارداد جدیــد تمایــل‬ ‫بـرای حـل اختلافـات ايـران و انگليـس بـود‪ ،‬اعـام كـرد هـر دو دولـت‬ ‫دارنــد‪.‬‬ ‫بـرای عقـد قـرارداد جدیـد تمایـل دارنـد‪.‬‬ ‫◌ اسفند‬ ‫نماينـدگان شـركت نفـت انگليـس ‪ -‬ايـران بـراي عقـد قـراردادی تـازه‬ ‫بـه ايـران آمدنـد‪.‬‬ ‫‪99‬‬



‫‪ 1312‬شمسی ‪ 1933 /‬میلادی‬ ‫درآمد نفت‪ 1 ،‬میلیون و ‪ 812‬هزار و ‪ 442‬لیره‬ ‫سـاخت مسـكن و بناهـاي اداري در آبـادان‪ ،‬مسجدسـليمان و هفتـگل‬ ‫گسـترش يافـت‪.‬‬ ‫ ‬ ‫‪ 9‬فروردين‬ ‫سـر جـان كدمـن‪ ،‬رئيـس شـرکت نفـت انگلیـس ـ پرشـیا همـراه بـا سـه‬ ‫همـكار متخصـص خـود بـرای بازدیـد بـه آبـادان رفـت و از بخ ‌شهـاي‬ ‫مهــم شــرکت بازديــد كــرد و پــس از آبــادان بــرای مذاکــره بــه تهــران‬ ‫بازگشــت‪.‬‬ ‫‪ 12‬فروردين‬ ‫سفر كدمن به تهران به دليل نامساعد بودن هوا به تعويق افتاد‪.‬‬ ‫‪ 15‬فروردین‬ ‫بـه دنبـال اظهارنامـه و توصیـه جامعـه ملـل دربـارۀ حـل اختـاف دولـت‬ ‫ایـران و شـرکت نفـت‪ ،‬نماینـدگان ایـن جامعـه بـه تهـران آمدنـد‪.‬‬ ‫‪ 21‬فروردين‬ ‫هم‌زمـان بـا مذاكـرات نفتـي‪ ،‬ايـران چنـد متخصـص را در سـمت مشـاور‬ ‫حقوقـي و متخصـص خارجـي در خزانـ ‌هداري كل كشـور اسـتخدام کـرد‪.‬‬ ‫‪ 23‬فروردين‬ ‫آغاز مذاکرات نفتي بين ايران و انگليس‬ ‫‪ 24‬فروردین‬ ‫نماينـدگان شـرکت نفـت انگلیـس ـ پرشـیا ‪ 16‬بنـد پي ‌شنويـس از دولـت‬ ‫ايـران دريافـت كردنـد‪ .‬طـرح قـرارداد جديـد نفتـي كـه وزيـران ماليـه‪،‬‬ ‫عدليـه‪ ،‬مشـاوران حقوقـي و متخصصـان استخدام‌شـده در خزانـه‌داري آن‬ ‫را تنظيـم کـرده بودنـد‪ ،‬بـه هيئـت مذاكـر‌ه كننـده نفتـي ارائـه شـد تـا در‬ ‫‪101‬‬

‫تقویم تاریخ صنعت نفت ایران‪ -‬جلد اول(‪ 1280‬تا ‪)1357‬‬ ‫سیدحسن تقی زاده‬ ‫صـورت تأييـد بـه دولـت تقديـم شـود‪.‬‬ ‫(‪1348 - 1256‬ش)‪ ،‬در عقـد قرارداد‬ ‫جدید ‪ 1312‬نقشـی اساسـی داشـت‪.‬‬ ‫اردیبهشت◌‬ ‫بعدهــا طــی ســخنانی در مجلــس‬ ‫شـورای ملـی اعتـراف کـرد کـه آلـت‬ ‫كاركنان‬ ‫فعــل شــده و هرآنچــه را رضاشــاه‬ ‫آمـار تفكيكـى ایـن سـال فقـط بـراى ارديبهشـت‌ماه اسـت و پـس از آن‬ ‫دسـتور داده بـود‪ ،‬امضـا کـرد‪.‬‬ ‫تغييـر كـرد‪.‬‬ ‫كارمندان ارشد خارجى‪ ٧٣٩ :‬نفر‬ ‫كارمندان ارشد ايرانى‪ ١٨ :‬نفر‬ ‫كارمندان ادارى خارجى‪ ٣٩3 :‬نفر‬ ‫كارمندان ادارى ايرانى‪ ٦٩٧ :‬نفر‬ ‫كارگر ماهر خارجى‪ ٥٢٥ :‬نفر‬ ‫كارگر ماهر ايرانى‪ 5 :‬هزار و ‪ 214‬نفر‬ ‫كارگر غير ماهر خارجى‪ ٣٨٩ :‬نفر‬ ‫كارگر غير ماهر ايرانى‪ 6 :‬هزار و ‪ 646‬نفر‬ ‫‪ 3‬اردیبهشت‬ ‫شكست مذاكرات نفت در تهران‬ ‫نماينـدگان شـرکت نفـت انگلیـس ـ پرشـیا تهديـد كردنـد‪ ،‬دو روز ديگـر‬ ‫تهـران را تـرك خواهنـد کـرد‪.‬‬ ‫متن تلگرام اعتراض یکی از صاحبان اراضی‬ ‫«هيئـت وزرا و رياسـت محتـرم مجلـس شـوراي ملـي‪ ،‬در حـال حاضـر‬ ‫كـه شـما در حـال انجـام مذاكـره دربـاره نفـت جنـوب هسـتيد‪ ،‬اراضـي‬ ‫قـره لارسـتان مسجدسـليمان كنونـي‪ ،‬بـر طبـق مداركـي كـه بـه امضـای‬ ‫مرحـوم آخونـد مـا كاظـم خراسـاني‪ ،‬مرحـوم سـيد كاظـم يـزدي‪ ،‬شـيخ‬ ‫عبــدالله مازندرانــي‪ ،‬مرحــوم ســيد صــدر اصفهانــي و مرحــوم شــريعت‬ ‫اصفهانــي و جمعــي از علمــاي مقيــم نجــف و خوزســتان و بــه تصديــق‬ ‫انجمــن ولايتــي ســابق شوشــتر و عدليــه نيــز رســيده‪ ،‬ملــك اينجانــب‬ ‫و سـادات قيـري اسـت و شـركت نفـت بـدون اجـازه در حـال عمليـات‬ ‫حفـاري ايـن اراضـي اسـت‪ .‬مسـتر دارسـي دينـاري بابـت جلـب رضايـت‬ ‫صاحبـان اراضـي پرداخـت نكـرده اسـت‪ .‬لطفـاً خسـارت چندسـاله مـا را‬ ‫از شــركت نفــت بســتانيد و در صــورت تجديــد كنتــرات حقــوق حقــه‬ ‫مـا حفـظ گـردد‪ .‬از دولـت شاهنشـاهي خواسـتارم كـه وسـایل رضايـت‬ ‫اينجانــب را فراهــم آورد‪».‬‬ ‫دهدشتي‪ ،‬شاهرخ‬ ‫‪102‬‬

‫سال ‪1312‬‬ ‫‪ 4‬اردیبهشت‬ ‫كاخ شاه‪ ،‬مذاكرات نفت‬ ‫كدمـن بـا رضـا شـاه دیـدار كـرد‪ .‬رضـا شـاه خـود رياسـت مذاكـرات را‬ ‫بـر عهـده داشـت‪ .‬فروغـي‪ ،‬تقـ ‌يزاده‪ ،‬كدمـن‪ ،‬ویلیـام فريـزر (‪William‬‬ ‫‪ )Fraser‬و یانـگ (‪ )Young‬حاضـران در مذاكـره بودنـد‪.‬‬ ‫نتیجۀ مذاکره‪:‬‬ ‫‪ .1‬محــدوده جديــد جغرافيايــي و مــدت امتيــاز تعییــن شــد و دربــارۀ‬ ‫احــداث خــط لولــه‪ ،‬آمــوزش ايران ‌يهــا‪ ،‬احــداث پالايشــگاه كرمانشــاه‪،‬‬ ‫كمك‌هــای فنــي بــراي احــداث را‌هآهــن و توليــد ســيمان توافــق شــد‪.‬‬ ‫‪ .2‬محدوده جغرافيايي استخراج نفت به صد هزار ميل مربع كاهش يافت‪.‬‬ ‫‪ .3‬نزديـك بـه ‪ 80‬درصـد محـدوده امتيـاز دارسـي از اختیـار شـرکت نفـت‬ ‫انگلیـس ـ پرشـیا خـارج شـد‪.‬‬ ‫‪ .4‬قرارداد تا سال ‪ 1993‬م تمدید شد‪.‬‬ ‫‪ .5‬حق انحصاري احداث خط لوله از اختيار شركت بیرون آمد‪.‬‬ ‫‪ .6‬قــرار شــد يــك ميليــون پونــد بابــت بده ‌يهــاي معوقــه بــه دولــت‬ ‫ايــران پرداخــت شــود‪.‬‬ ‫‪ .7‬حق امتياز‪ ،‬سالانه كمتر از ‪ 750‬هزار پوند نباشد‪.‬‬ ‫‪ 9‬اردیبهشت‬ ‫مذاکـرات میـان متخصصـان و مشـاوران حقوقـی دولـت و شـرکت نفـت‬ ‫پایـان یافـت‪ .‬هنـگام تنظیـم قـرارداد جدیـد صحبـت از تمدیـد قـرارداد‬ ‫بـرای ‪ 60‬سـال نبـود‪ ،‬ولـی در مرحلـه آخـر‪ ،‬رضـا شـاه بـه آن تـن داد‪.‬‬ ‫قـرارداد جدیـد یـک مقدمـه و ‪ 27‬مـاده داشـت‪.‬‬ ‫‪ 24‬اردیبهشت‬ ‫نفت و مجلس‬ ‫دولــت لایحــه جدیــد قــرارداد نفــت ایــران و انگلیــس را بــه مجلــس‬ ‫شــورای ملــی ارائــه داد‪.‬‬ ‫‪ 7‬خرداد‬ ‫نفت و مجلس‬ ‫تمدید قرارداد نفت ایران و انگلیس‬ ‫مجلــس ایــران بــا بیشــترین آرا و فقــط بــا ‪ 8‬رأى مخالــف و ممتنــع‪،‬‬ ‫قــرارداد نفــت را تمدیــد کــرد‪.‬‬ ‫‪ 21‬خرداد‬ ‫اجـازه تأسـیس یـک بانـک فلاحتـی و صنعتـی مسـتقل بـا سـرمایه ‪20‬‬ ‫میلیـون ریـال صـادر شـد‪.‬‬ ‫‪103‬‬

‫تقویم تاریخ صنعت نفت ایران‪ -‬جلد اول(‪ 1280‬تا ‪)1357‬‬ ‫دکتر یانگ‬ ‫‪ 4‬تیر‬ ‫دکتـر يانگ بـه عنوان اولین پزشـک‬ ‫حکــم محکومیــت دوم تیمورتــاش از شــعبه اول جــزای عمــال دولــت‬ ‫شـرکت نفـت بـه مسـجد سـليمان‬ ‫(دیــوان کیفــر) صــادر شــد‪ .‬تیمورتــاش بــه جــرم اخــذ ‪ 9‬هــزار لیــره‬ ‫اعـزام شـد و بـه مـداواي حفـاران‬ ‫انگلیـس و ‪ 200‬هـزار ریــال رشـوه از حــاج امی ‌نالتجـار اصفهانـی بـرای‬ ‫کمـک بـه او در عقـد قـرارداد انحصـار تریـاک بـه ‪ 5‬سـال حبـس مجـرد و‬ ‫پرداخـت‪.‬‬ ‫برگردانـدن ‪ 9‬هـزار لیـره و رشـوه دریافتـی بـه خزانـه دولـت محکـوم شـد‪.‬‬ ‫امین‌التجـار نیـز بـه ‪ 6‬مـاه حبـس تأدیبـی محکـوم شـد‪.‬‬ ‫‪ 31‬تیر‬ ‫شـرکت نفـت انگلیـس ـ پرشـیا مبلـغ ‪ 4‬میلیـون و ‪ 107‬هـزار و‪ 600‬لیـره‬ ‫بـرای تفـاوت قیمـت طـا و حـق امتیـاز بـه دولـت ایـران پرداخـت‪.‬‬ ‫‪ 5‬مهر‬ ‫علی‌اصغـر زری ‌نکفـش بـه جـای میـرزا عیسـی خـان فیـض بـه سـمت‬ ‫کمیسـر نفـت در لنـدن انتخـاب شـد‪.‬‬ ‫‪ 9‬مهر‬ ‫مرگ تيمور تاش‬ ‫تیمورتــاش در زنــدان قصــر مســموم و کشــته شــد‪ .‬او متولــد ‪ 1226‬ش‬ ‫در بجنـورد و نماينـده مجلـس‪ ،‬فرمانـده نظامـي خراسـان‪ ،‬وزيـر تجـارت‪،‬‬ ‫والــي كرمــان‪ ،‬و آخریــن مســئولیتش وزارت دربــار رضــا شــاه از ســال‬ ‫‪ 1304‬ش بــود‪.‬‬ ‫تیمورتـاش همچنیـن مسـئول مذاكـرات نفـت بـا كدمـن بـود‪ .‬بـا آنکـه‬ ‫وزارت خارجـه انگليـس تيمورتـاش را مانـع توافـق بـر سـر پرونـده نفـت‬ ‫جنــوب م ‌يدانســت‪ ،‬امــا بركنــاري او هيــچ كمكــي بــه شــركت نفــت‬ ‫انگليــس ـ پرشــیا نكــرد‪.‬‬ ‫‪ ٢٣‬مهر‬ ‫نصـرالله جهانگيـر‪ ،‬مديـر جديـد اداره نفـت (زيـر نظـر وزارت دارايـى) از‬ ‫پالایشـگاه آبـادان بازدیـد و بـر ب ‌هکارگیـری كاركنـان ايرانـى تأکیـد کـرد‪.‬‬ ‫‪ ٧‬آذر‬ ‫عل ‌ىاصغــر زرين‌كفــش‪ ،‬بــه نمايندگــی از دولــت ايــران از پالایشــگاه‬ ‫آبــادان بازدیــد کــرد‪.‬‬ ‫◌ دی‬ ‫شمار كاركنان صنعت نفت در آبادان و مسجدسلیمان‬ ‫ايرانى‪ 15 :‬هزار و ‪ 941‬نفر‬ ‫هندى‪ ٧٩٥ :‬نفر‬ ‫انگليسى‪ ٧٤٩ :‬نفر‬ ‫‪104‬‬

‫سال ‪1312‬‬ ‫عبدالحسین تیمورتاش‪ ،‬ملقب به‬ ‫مليت‌هاى ديگر‪ ٢٧٧ :‬نفر‬ ‫سردار معززالملک و سردار معظم‬ ‫جمع كل‪ 17 :‬هزار و ‪ 762‬نفر‬ ‫خراسانی ( ‪ ۱۲۶۲-۱۳۱۲‬ش)‬ ‫‪ 13‬اسفند‬ ‫او در برانداختــن سلســله قاجــار‬ ‫بودجــه کل كشــور بــراي ســال ‪ 1313‬ش تصویــب شــد‪ .‬درآمــد‬ ‫و روی‌کارآمــدن رضاشــاه نقــش‬ ‫پی ‌شبینی‌شــده مبلــغ ‪ 651‬میلیــون و ‪ 914‬هــزار ریــال و مخــارج ‪621‬‬ ‫مهمــی ایفــا کــرد و خیلــی زود‬ ‫بــه مقــام وزارت دربــار نایــل‬ ‫میلیــون و ‪ 307‬هــزار و ‪ 865‬ریــال بــود‪.‬‬ ‫گشــت‪ .‬تیمورتــاش قدرتمندتریــن‬ ‫‪ 20‬اسفند‬ ‫دول ‌تمــرد زمانــه رضاشــاه بــود کــه‬ ‫می‌توانســت دســتانش را در پشــت‬ ‫تولید نفت در منطقه هفتگل به ‪ 2‬ميليون تن در سال رسید‪.‬‬ ‫کمــرش حلقــه کنــد و در مقابــل‬ ‫‪ 28‬اسفند‬ ‫رضاشــاه واقعیــات را بــه زبــان آورد‪.‬‬ ‫تحلیـل و نظرهـای مختلفـی دربـاره‬ ‫تبليغـات شـركت «آذ پـرس نفـط» وابسـته بـه شـوروى كـه فراورد‌ههايش‬ ‫علــت دســتگیری و کشــتن او تــا‬ ‫در نيمـه شـمالى ايـران توزيـع مى‌شـد‪ ،‬پـس از تجدیـد قـرارداد دارسـی‬ ‫کنــون ابــراز شــده اســت‪ .‬هرچنــد‬ ‫شـدت گرفـت‪ .‬در ایـن آگهـی‪ ،‬فراورد‌ههـای نفتـی شـوروی ماننـد نفـت‪،‬‬ ‫ماجــرای کیــف گمشــده در روســیه‬ ‫بنزیـن‪ ،‬روغـن‪ ،‬ویسـکوزین‪ ،‬روغـن دوک‪ ،‬روغـن عطـری و روغـن اسـلحه‬ ‫و اتهــام مالــی را دلیــل دســتگیری‬ ‫او می‌داننــد‪ ،‬امــا اغلــب مفســرین‬ ‫تبلیــغ می‌شــد‪.‬‬ ‫تــرس رضاشــاه از قدر ‌تیابــی او‬ ‫و احتمــال جانشــینی‌اش را دلیــل‬ ‫ ‬ ‫مـرگ او قلمـداد می‌کننـد‪ .‬رضاشـاه‬ ‫همـه موانـع رسـیدن ولیعهـدش بـه‬ ‫پادشــاهی را قلــع و قمــع کــرد‪.‬‬ ‫‪105‬‬

‫پایان یک روزکاری‪ ،‬کارگران در انتظار پرداخت دستمزد هفتگی‪ ،‬مسجدسلیمان (‪1289‬ش)‬

‫‪ 1313‬شمسی‪ 1934 /‬میلادی‬ ‫درآمد نفت‪ 2 ،‬میلیون و ‪ 189‬هزار و ‪ 853‬لیره‬ ‫در آغاجاري چا‌ههایی با ظرفیت بالای نفت حفر شد‪.‬‬ ‫در حـوزه نفتـي گچسـاران چا‌ههـاي جدیـدی بـرای اسـتخراج نفـت▪▪‬ ‫ســنگين حفر شــد‪.‬‬ ‫روش لرز‌هنگارى انعكاسى اولي ‌نبار در مسجدسليمان آزمايش شد‪.‬‬ ‫حفاري‌هاي مكرر در منطقه نفت‌سفيد به كشف گاز انجامید‪▪▪.‬‬ ‫‪ 8‬فروردين‬ ‫آموزش ايرانى‌ها‬ ‫شـرکت نفـت انگلیـس ـ پرشـیا طـرح آمـوزش كاركنـان ايرانـى را بـه داور‪،‬‬ ‫وزيـر دارايـى‪ ،‬سـپرد‪ .‬بـر اسـاس مـاده ‪ ،16‬در تفسـير قـرارداد ‪ ١٩٣٣‬م‪،‬‬ ‫مسـئوليت آمـوزش كاركنـان بـا دولـت ايـران بـود کـه داور در ای ‌نبـاره‬ ‫بـا ژاكـس اختـاف نظـر داشـت‪.‬‬ ‫اردیبهشت◌‬ ‫اسـدالله مقومـی در شـرکت نفـت اسـتخدام شـد‪ .‬او ‪ 27‬سـال در سـازمان‬ ‫پخـش خدمـت کـرد‪.‬‬ ‫‪ 22‬اردیبهشت‬ ‫عل ‌یاکبــر داور‪ ،‬وزیــر مالیــه‪ ،‬بــه کنتــرات همــۀ مســتخدمان بلژیکــی‬ ‫گمـرکات پایـان داد و گمـرکات ایـران بـه مأمـوران ایرانـی واگـذار شـد‪.‬‬ ‫دکتــر محمــد ســجادی اولیــن ایرانــی بــود کــه بــرای ریاســت گمــرک‬ ‫ایـران معرفـی شـد‪.‬‬ ‫‪ 3‬مهر‬ ‫جشن افتتاح دانشكده فني‬ ‫بـا حضـور هيئـت دولـت‪ ،‬جمعـي از رجـال‪ ،‬نماينـدگان مجلـس‪ ،‬مديـران‬ ‫‪107‬‬

‫افتتاحیه دارالفنون‬ ‫تقویم تاریخ صنعت نفت ایران‪ -‬جلد اول(‪ 1280‬تا ‪)1357‬‬ ‫مدرسـه و برخـی اشـخاص سرشـناس بـه دعـوت وزارت معـارف‪ ،‬مراسـم‬ ‫افتتاحیـه دانشـکده فنـی در عمـارت تازه‌تأسـیس دارالفنـون برگـزار شـد‪.‬‬ ‫‪ 15‬آذر‬ ‫نفت و مجلس‬ ‫الغای قانون ح ‌قالثبت وسایل نقلیه و وضع مالیات بر نفت و بنزین‬ ‫‌مـاده اول‪ :‬قانـون ح ‌قالثبـت وسـایط نقلیـه‪ ،‬مصـوب ‪ 12‬فروردیـن ‪،1309‬‬ ‫ملغـی و بـه جـای آن از بنزیـن و مـواد مشـابهی کـه بـه مصـرف سـوخت‬ ‫موتورهـای‌ احتـراق داخلـی می‌رسـد و از نفـت لامپـا‪ ،‬از قـرار هـر لیتـری‬ ‫بیســت دینــار‪ ،‬مالیــات اخــذ می‌شــود‪‌.‬مؤدیــان ایـن مالیــات کــه بایــد‬ ‫در موقــع خریــد مــواد فــوق آن را پرداخــت کننــد‪ ،‬عبار ‌تانــد از‪‌:‬الــف‪.‬‬ ‫واردکننـدگان (در مـوردی کـه مـواد مذکـور در فـوق‪ ،‬از خـارج وارد شـده‬ ‫باشــد‪ ).‬ب‪ .‬تولیدکننــدگان (در مــوردی کــه مــواد مذکــور در فــوق در‬ ‫مملکـت تولیـد شـده باشـد‪).‬‬ ‫تبصـره‪ :‬مالیاتـی را کـه وزارت مالیـه بـه موجـب ایـن قانـون از مصـرف‬ ‫قشـونی اخـذ خواهـد کـرد‪ ،‬بـه وزارت جنـگ رد خواهـد کـرد‪.‬‬ ‫◌ دى‬ ‫شمار كاركنان صنعت نفت در آبادان و مسجدسلیمان‬ ‫ايرانى‪ 22 :‬هزار و ‪ 20‬نفر‬ ‫هندى‪ ٩٢٥ :‬نفر‬ ‫انگليسى‪ ٩٠١ :‬نفر‬ ‫مليت‌هاى ديگر‪ ٢٥٤ :‬نفر‬ ‫جمع كل‪ 24 :‬هزار و ‪ 100‬نفر‬ ‫◌ اسفند‬ ‫میانگین هزينه یک هفته زندگی در آبادان‪:‬‬ ‫مواد پا ‌ککننده و سبزيجات ‪ 139‬ريال‬ ‫نان ‪ 20‬ریال‬ ‫هزینه مستخدمان داخلی ‪ 79‬ریال‬ ‫محصولات لبني ‪ 35‬ريال‬ ‫ورزش و مکا ‌نهای اجتماعی ‪ 40‬ریال‬ ‫‪108‬‬

‫‪ 1314‬شمسی ‪ 1935 /‬میلادی‬ ‫درآمد نفت‪ 2 ،‬میلیون و ‪ 220‬هزار و ‪ 648‬لیره‬ ‫نفت‪ ،‬اقتصاد‪ ،‬جامعه‬ ‫بدهى‌هــاى پيمانــكاران راه‌آهــن از طریــق درآمدهــای نفتــی▪‬ ‫پرداخــت‌شــد‪.‬‬ ‫شــركت نفــت انگليــس ـ ايــران بــراى توســعه پالايشــگاه آبــادان▪‬ ‫یـک میلیـون و ‪ 709‬هـزار پونـد‪ ،‬بـراى توسـعه مناطـق نفتـى ‪ 35‬هـزار‬ ‫پونـد و بـراى احـداث خـط لولـه ‪ 181‬هـزار پونـد هزينـه كـرد‪.‬‬ ‫مجتمــع تركيــب جديــد بنزيــن در پالايشــگاه آبــادان راه‌انــدازى▪‬ ‫شـد‪.‬‬ ‫سـرمايه‌گذارى يـك ميليـون و ‪ 700‬هـزار پونـدى نتيجـه داد و بـا▪‬ ‫راه‌انـدازى ‪ 4‬مجتمـع تجزيـه مولكولـى و آزمايشـگاه شـيمى زيـر نظـر‬ ‫جــى‪ .‬د‪ .‬اســميت‪ ،‬سرپرســت مركــز پژهشــي ســانبرى (‪،)Sunbury‬‬ ‫فراورده‌هــاى جديــد توليــد شــد‪.‬‬ ‫در امریـکا‪ ،‬تولیـد گاز طبیعـی بـه ‪ 6‬میلیـون فـوت مکعـب در روز▪‬ ‫رسـید‪.‬‬ ‫نقشـ ‌هبردارى هوایـی آغـاز شـد‪ .‬شـركت «ايـرو فيلـم» پيمانـكار▪‬ ‫شـركت نفـت انگليـس ـ ايـران بـود‪.‬‬ ‫اكتشاف حوزه نفتى نف ‌تسفيد▪‬ ‫پالایش و پخش▪‬ ‫تصفی ‌هخانـه کوچکـی بـرای بهر‌هبـرداری نفـت در نفت‌شـاه کرمانشـاه‬ ‫ســاخته شــد‪ .‬وجــود نفــت مقرون‌به‌صرفــه در ســا ‌لهای گذشــته در‬ ‫کرمانشـاه و نف ‌تخانـه ثابـت شـده بـود‪.‬‬ ‫‪109‬‬

‫تقویم تاریخ صنعت نفت ایران‪ -‬جلد اول(‪ 1280‬تا ‪)1357‬‬ ‫◌ خرداد‬ ‫محصـول نفـت معـدن هفتـگل پـس از سـاخت خطـوط لولـه جديـد و‬ ‫افزايـش وسـايل اسـتخراج بـه ‪ 6‬ميليـون تـن در سـال رسـيد‪.‬‬ ‫‪ 4‬شهریور‬ ‫ایران و بلوک شرق‬ ‫قــرارداد اقامــت‪ ،‬تجــارت و كشــت ‌يراني بــه امضــای نماینــدگان دولــت‬ ‫افتتاح پالایشگاه کرمانشاه با حضور‬ ‫ایــران و شــوروی رســید‪.‬‬ ‫محمدعلی فروغی‬ ‫بـه سـفارش شـركت نفـت انگليـس ـ ايـران‪ ،‬دو تانكـر سوخ ‌ترسـان▪‬ ‫كارخانــه اســكامل لوریــز (‪ )Scammell Lorries‬بــراي توزيــع نفــت‬ ‫ســفيد خريــده شــد‪ .‬ايــن تانكرهــا نفــت را از پالايشــگاه كرمانشــاه بــه‬ ‫مناطـق مركـزي و شـمالي ايـران انتقـال مـي‌داد‪ .‬همچنیـن‪ ،‬چهارميـن‬ ‫خـط لولـه نفـت خـام بـه قطـر ‪ 3‬اينـچ و طـول ‪ 230‬كيلومتـر بـا ظرفيـت‬ ‫انتقـال روزانـه ‪ 2‬هـزار بشـكه‪ ،‬در مسـير نفت‌شـهر بـه كرمانشـاه احـداث‬ ‫شــد‪ .‬نفت‌شــهر‪ ،‬كلانتــر‪ ،‬پايطــاق و علي‌آبــاد‪ ،‬مراکــز انتقــال نفــت ایــن‬ ‫خـط لولـه بـود‪.‬‬ ‫قيمت سهام نفت‬ ‫قيمت سهام نفت جنوب ‪ 3‬ليره و ي ‌كهشتم‬ ‫قيمت سهام بانك شاهي ‪ 12‬ليره و هفت‌هشتم‬ ‫‪ 377‬ريال‬ ‫طلا‬ ‫‪ 85‬ريال‬ ‫يك پوند انگليس‬ ‫‪17‬ريال‬ ‫يك دلار آمريكا‬ ‫‪ 86‬ريال‬ ‫يك دينار عراق‬ ‫‪ 713‬ريال‬ ‫صد مارك آلمان‬ ‫‪ 18‬مهر‬ ‫پالایشگاه کرمانشاه‬ ‫پالایشــگاه كرمانشــاه بــا حضــور محمدعلــی فروغــی افتتــاح شــد‪ .‬ایــن‬ ‫پالايشـگاه بـه اصـرار رضاشـاه و بـه عنـوان بخشـي از قـرارداد ‪ 1312‬ش‬ ‫و همچنيــن بــراي ب ‌ينيازكــردن منطقــه شــمال ايــران از نفــت شــوروي‬ ‫تأسـیس شـد‪.‬‬ ‫تجهيزات و ادوات پالايشگاه كرمانشاه‬ ‫‪ .1‬انبار براي نفت استحصالي حوز‌ههاي نفتي نفت‌شاه ‪2‬‬ ‫‪ .2‬دستگاه تقطير‬ ‫‪ .3‬دستگاه شست‌وشوي نفت خام‬ ‫‪ .4‬دستگاه‌هاي بزرگ توليد بخار‬ ‫‪110‬‬

‫سال ‪1314‬‬ ‫تانکر حمل نفت از کرمانشاه به شهرهای‬ ‫مرکزی ایران‬ ‫‪ .5‬دو دستگاه موتور برق ‪ 60‬كيلو واتي‬ ‫‪ .6‬دستگاه تلمبه آب براي پركردن آب انبار به گنجايش ‪ 4/5‬ميليون ليتر‬ ‫‪ .7‬دستگاه توليد هواي فشرده‬ ‫‪ .8‬خط لوله ‪ 234‬كيلومتری از نفت‌شهر به كرمانشاه‬ ‫‪ 4 .9‬ايسـتگاه تلمبـه در مسـير خـط لولـه كـه در هـر دقيقـه ‪ 108‬ليتـر‬ ‫نفــت پمپــاژ مي‌كــرد‬ ‫‪ .10‬خط تلفن بين پالايشگاه كرمانشاه و نفت شاه‬ ‫‪ .11‬دسـتگاه شس ‌توشـو بـا اسـيد كـه بنزيـن و نفـت چـراغ را شسـته و‬ ‫ب ‌يبــو می‌کــرد‬ ‫‪ .12‬كارخانــه حلبي‌ســازي كــه در هــر ســاعت هــزار حلبــي ‪ 18‬ليتــري‬ ‫توليــد مي‌كــرد و نزديــك پالايشــگاه كرمانشــاه بــود‬ ‫‪ .13‬دستگاه جوهر گوگرد براي تصفيه و پالايش نفت و بنزين‬ ‫‪ .14‬سه موتور ديزل كراسلي براي تأمین برق پالايشگاه‬ ‫‪ .15‬دستگاه پالايش نفت و بنزين با آب‬ ‫‪ .16‬دستگاه پركردن حلبي‌های ‪ 18‬ليتري براي نفت‪ ،‬بنزين و گازوئيل‬ ‫‪ .17‬دستگاه پركردن نفت‌كش‬ ‫‪ .18‬دستگاه آت ‌شنشاني‬ ‫‪ .19‬دو ماشين نفت‌كش هر یک به گنجايش ‪ 18‬هزار ليتر‬ ‫‪ .20‬مخـازن آهنـي در شـا‌هآباد‪ ،‬كرمانشـاه‪ ،‬همـدان‪ ،‬قزويـن‪ ،‬تهـران‪ ،‬قـم‪،‬‬ ‫اصفهـان‪ ،‬سـلطان‌آباد‪ ،‬ملايـر‪ ،‬بروجـرد و خر ‌مآبـاد‪.‬‬ ‫‪ 24‬مهر‬ ‫نفت و مجلس‬ ‫قانون اصلاح مالیات نفت و بنزین‬ ‫‌‌مــاده اول‪ :‬از تاریــخ اجــرای ایــن قانــون‪ ،‬مالیــات بنزیــن و نفــت لامپــا‬ ‫و مــواد مشــابهی کــه بــه مصــرف ســوخت موتورهــای احتــراق داخلــی‬ ‫می‌رســد‪ ،‬بــه میــزان‌ذیــل گرفتــه خواهــد شــد‪:‬‬ ‫‌از هـر لیتـر بنزیـن و نفـت لامپـا ‪ 30‬دینـار‪ ،‬از سـایر مـواد مشـابهی کـه‬ ‫بـه مصـرف سـوخت موتورهـای احتـراق داخلـی می‌رسـد‪ ،‬ماننـد نفـت‬ ‫دیـزل ‌(دیـز ‌ل اویـل) نفـت‌گاز ‌(گاز اویـل) هـر لیتـر ‪ 10‬دینـار‪‌.‬‬ ‫ایـن قانـون از صبـح پنجشـنبه بیسـت و چهـارم مهرمـاه ‪ 1314‬بـه اجـرا‬ ‫گذاشـته شـد کـه مشـتمل بـر ‪ 3‬مـاده بـود و در جلسـه بیسـ ‌ت و چهـارم‬ ‫مهرمـاه ‪ 1314‬بـه تصویـب مجلـس شـورای ملـی رسـید‪.‬‬ ‫‌رئیس مجلس شورای ملی‪ ،‬حسن اسفندیاری‬ ‫‪111‬‬

‫فائيتون سيدن‌هاي آبورن‬ ‫تقویم تاریخ صنعت نفت ایران‪ -‬جلد اول(‪ 1280‬تا ‪)1357‬‬ ‫سيدن‌هاي آبورن‬ ‫پمــپ بنزين‌هــا در تهــران‪ ،‬همــدان‪ ،‬بروجــرد‪ ،‬كرمانشــاه و قزويــن▪‬ ‫گســترش یافــت‪.‬‬ ‫آبورن (‪)AUBURN‬‬ ‫آبــورن‪ ،‬خــودروی جدیــد در خيابان‌هــاي تهــران بــه حرکــت درآمــد و‬ ‫پولدارهـا طالـب آن بودنـد‪ .‬ايـن مـدل‌ زيبـا و باشـكوه‪ ،‬موفقيـت‌ جدیـد‬ ‫آبــورن در ســال ‪ 1935‬م بــود‪ .‬امکانــات مختلفــي در ايــن مــدل تعبيــه‬ ‫شـده بـود و چر ‌خهـای آن ‪ 120‬اينـچ از هـم فاصلـه داشـت‪ .‬ایـن خـودرو‬ ‫بـا ‪ 85‬قـوه اسـب ‪ 164‬كيلومتـر بـر سـاعت سـرعت داشـت‪.‬‬ ‫◌ دی‬ ‫كاركنان پالایشگاه آبادان و مسجدسلیمان‬ ‫ايرانى‪ 25 :‬هزار و ‪ 240‬نفر‬ ‫هندى‪ ٩٥٤ :‬نفر‬ ‫انگليسى‪ :‬هزار و ‪ 35‬نفر‬ ‫مليت‌هاى ديگر‪ ١١٩ :‬نفر‬ ‫جمع كل‪ 27 :‬هزار و ‪ 348‬نفر‬ ‫ ‬ ‫‪112‬‬

‫‪1315‬شمسی ‪ 1936/‬میلادی‬ ‫على اكبر داور (‪ ١٢٦٤-١٣١٥‬ش)‬ ‫مؤسـس نظـام نويـن دادگسـترى بـود‪.‬‬ ‫درآمد نفت‪ 2 ،‬میلیون و ‪ 580‬هزار و ‪ 205‬لیره‬ ‫در زمـان رياسـتش بـر دادگسـترى‪ ،‬بـا‬ ‫كمـك علمـا و نخبـگان رشـته حقـوق‬ ‫رضـا شـاه همزمـان بـا کسـب قـدرت اقتصـادى بیشـتر‪ ،‬بـه دنبـال▪‬ ‫توانسـت قوانيـن ثبـت احـوال‪ ،‬ثبـت‬ ‫تغییـر سـاختار اجتماعـى بـود‪.‬‬ ‫اســناد‪ ،‬ازدواج و طــاق و روي ‌ههــاى‬ ‫دادخواهــى را بــه تصويــب مجلــس‬ ‫‪ 14‬اردیبهشت‬ ‫برسـاند‪ .‬بعـد از قـرارداد نفتـى ‪١٣١٢‬‬ ‫راه‌آهـن تهـران ـ شـمال بـه طـول ‪ 130‬کیلومتـر بعـد از ‪ 10‬سـال افتتـاح‬ ‫در مقـام وزيـر ماليـه و در پـى افزايـش‬ ‫درآمــد نفتــى از تأســيس د‌ههــا‬ ‫شـد‪ .‬صدهـا پـل و تونـل در سراسـر ایـن خـط احـداث شـد‪.‬‬ ‫سـازمان فرهنگـى ‪ -‬اجتماعى و شـروع‬ ‫‪ 20‬آبان‬ ‫طر ‌حهــاى عمرانــى حمايــت كــرد‪. .‬‬ ‫در مقــام وزيــر ماليــه ســخ ‌تگيرانه‬ ‫دکتــر شــاخت (‪ ،)Schacht‬کارشــناس معــروف اقتصــادی آلمــان‪ ،‬بــه‬ ‫بــر شــركت نفــت انگليــس_ ايــران‬ ‫تهــران آمــد و بــا داور‪ ،‬وزیــر مالیـه و امیرخسـروی‪ ،‬رئیـس بانــک ملــی‬ ‫نظــارت داشــت و از كاهــش قــدرت‬ ‫ایـران‪ ،‬دربـارۀ مسـائل بودجـه و نحـوۀ ب ‌هکارگیـری درآمدهـای نفتـی در‬ ‫شــركت نفــت انگليــس‪ -‬ايــران و‬ ‫ورود شــرك ‌تهاى ديگــر نفتــى‬ ‫ک◌شــآاذوررزی و صنعــت مذاکــره کــرد‪.‬‬ ‫حمايــت مي‌كــرد و هميــن موضــوع‬ ‫موجــب نفــرت و نگرانــى مديــران‬ ‫در پـی تمایـل بیشـتر ایـران بـه افزایـش رابطـه تجـاری ـ صنعتی بـا آلمان‪،‬‬ ‫انگليســي شــد‪ .‬كمبــود بنزيــن در‬ ‫آلما ‌نهـا سـهم بيشـترى در تجـارت و صنعـت ايـران كسـب كردنـد کـه‬ ‫زمســتان ‪ ١٣١٥‬توطئــ ‌هاى بــود كــه‬ ‫ایـن اتفـاق انگلیـس را نگـران کـرد‪ .‬فشـار دولـت بـر شـركت نفـت انگليـس‬ ‫شـركت نفـت انگليـس‪ -‬ايـران بـراى‬ ‫ـ ايـران سـبب شـد توليـد نفـت و درآمـد آن افزایـش پیـدا کنـد‪ .‬در ایـن‬ ‫بىاعتبــار کــردن او طراحــى كــرده‬ ‫شـرایط‪ ،‬توليـد نفـت ايـران بـه ‪ 8‬میلیـون و ‪ 198‬هـزار تـن و درآمـد ارزى‬ ‫بــود‪ .‬در ‪ 20‬بهمــن ‪ ،١٣١٥‬بــراى‬ ‫نزدیـک بـه ‪ 3‬میلیـون و ‪ 500‬هـزار پونـد رسـيد‪ ،‬در حالـی کـه در سـال‬ ‫دچـار نشـدن سرنوشـتى ماننـد ديگـر‬ ‫‪ ١٣١٢‬ش‪ ،‬ایـن رقـم ‪ 7‬میلیـون و ‪ 86‬هـزار و ‪ 706‬تـن بـود‪ .‬در ایـن ایـام‪،‬‬ ‫وزرا و سياســتمداران عصــر رضاشــاه‬ ‫خودكشــى كــرد کــه يــك خيابــان‬ ‫در◌آمـددینفـت بـراى توسـعه صنعتـى هزينـه م ‌يشـد‪.‬‬ ‫بـه نـام او در تهـران نامگـذارى شـده‬ ‫كاركنان پالایشگاه آبادان و مسجدسلیمان‬ ‫اســت‪.‬‬ ‫ايرانــى‪ 24 :‬هــزار و ‪ 948‬نفــر‪ ،‬هنــدى‪ ٧٧٩ :‬نفــر‪ ،‬انگليســى‪ :‬هــزار و ‪55‬‬ ‫نفــر‪ ،‬ملي ‌تهــاى ديگــر‪ ٧٦ :‬نفــر‪ ،‬جمــع كل‪ 26 :‬هــزار و ‪ 858‬نفــر‬ ‫‪113‬‬

‫تقویم تاریخ صنعت نفت ایران‪ -‬جلد اول(‪ 1280‬تا ‪)1357‬‬ ‫دستگيري محمد شورشيان‬ ‫‪ 27‬دی‬ ‫دستگيري اعضاي حزب کمونيست‬ ‫نفت و مجلس‬ ‫ايران با دستگيري محمد شورشيان در‬ ‫بهمن ‪ 1315‬آغاز شد و تا ارديبهشت‬ ‫لایحه واگذاری امتیاز نفت شرق و شمال شرق به يك شركت امریکايي‬ ‫عل ‌یاكبـر داور‪ ،‬وزیـر مالیـه‪ ،‬دو لایحـه دربـارۀ واگـذاری امتیـاز اسـتخراج‬ ‫سال بعد ادامه يافت‪.‬‬ ‫نفــت در بخشــی از كشــور و همچنیــن واگــذاری امتیــاز احــداث لولــه‬ ‫نفـت بـه شـركت نفـت امریـكا را بـه مجلـس شـورای ملـی ارائـه كـرد‪.‬‬ ‫محمد شورشيان از شوروي وارد ايران‬ ‫قـرارداد اول کـه در ‪ 29‬مـاده تنظیـم شـده‌بـود‪ ،‬بـه امضـای «شـارل كارل‬ ‫شد و به قصد تبليغ در محيط کارگري‬ ‫مرهــارت» (‪ )Charl Karl Morehart‬و «فردریــك گاردنــر كلاپ»‬ ‫به آبادان رفت‪ .‬او که با پرپايي بساط‬ ‫(‪ ،)Fredrik Gardner Clop‬نماینــدگان ایــن شــركت و علی‌اكبــر‬ ‫نمايش در يک باشگاه قصد جذب‬ ‫نيروهاي کارگري را داشت‪ ،‬به دليل‬ ‫داور رســیده ‌بود‪.‬‬ ‫‪ 15‬بهمن‬ ‫رفتار غيرمعمول دستگير شد‪.‬‬ ‫نفت و مجلس‬ ‫وقتي پليس به او گفت که قيافه اش‬ ‫حـق انحصـار تفتيـش و تفحـص و اسـتخراج نفـت در بخشـی از شـرق و‬ ‫به جاسوس ها شباهت دارد‪ ،‬جواب‬ ‫شـمال شـرق ايـران تصويـب شـد و بـرای شـصت سـال بـه شـركت نفـت‬ ‫داد‪« :‬من جاسوس نيستم‪ ،‬فوق‬ ‫امريـكا و ايـران (اميرانيـن) واگـذار شـد‪ .‬ايـن اسـم برگرفتـه از نـام ايـران‬ ‫جاسوسم!»‬ ‫و امريـكا بـود‪.‬‬ ‫‪ 18‬بهمن‬ ‫پليس به گفتار و کردارش شک کرد‪.‬‬ ‫او بازداشت شد و در بازداشتگاه‪ ،‬سران‬ ‫نفت و مجلس‬ ‫گروه ‪ 53‬نفر را لو داد‪.‬‬ ‫تصویب قانون ساخت خط لوله انتقال نفت‬ ‫قانـون واگـذاری سـاخت و نگهـداری خطـوط انتقـال نفـت بـه شـرکت‬ ‫لولـه نفـت ایـران تصویـب شـد‪.‬‬ ‫‪ 20‬بهمن‬ ‫علی اکبر داور خودکشی کرد‪.‬‬ ‫‪ 27‬اسفند‬ ‫نفت و مجلس‬ ‫قانونتعییناعتباربرایخریدسهامبختیار ‌یهادرشرکتنفتانگلیسوایران‬ ‫مــاده واحــده‪ :‬بـه وزارت مالیـه اجـازه داده می‌شـود‪ ،‬از مبلـغ ‪ 2‬میلیـارد‬ ‫و ‪ 775‬میلیــون و ‪ 799‬هــزار و ‪ 360‬ریــال قیمــت ســهام بختیاری‌هــا‬ ‫در شــرکت اســتخراج اولــی (‌از شــرکت‌های‌تابعــه نفــت انگلیــس و‬ ‫ایـران) انتقالـی بـه دولـت‪ ،‬هـر مبلـغ کـه در سـال ‪ 1315‬تأدیـه شـده‪،‬‬ ‫بــه پــای اعتبــار تأسیســات اقتصــادی عا ‌مالمنفعــه منظــوره در بودجــه‬ ‫‪1‌ 315‬محسـوب و اعتبـار بقیـه را در بودجـه سـال ‪ 1316‬تأمیـن نمایـد‪.‬‬ ‫‌ایـن قانـون کـه مشـتمل بـر یـک مـاده اسـت‪ ،‬در جلسـه بیسـت‌وهفتم‬ ‫اســفندماه ‪ 1315‬بــه تصویــب مجلــس شــورای ملــی رســید‪.‬‬ ‫‌رئیس مجلس شورای ملی‪ ،‬حسن اسفندیاری‬ ‫‪114‬‬

‫‪ 1316‬شمسی ‪ 1937 /‬میلادی‬ ‫درآمد نفت‪ 3 ،‬میلیون و ‪ 545‬هزار و ‪ 303‬لیره‬ ‫يـك سـال پیـش از جنـگ جهانـي‪ ،‬مجمـوع تولیـد نفـت خاورميانـه▪‬ ‫‪ 16‬ميليـون تـن و مجمـوع نفـت جهـان ‪ 282‬ميليـون تـن بـود کـه‬ ‫محصـول خاورميانـه‪ 5/5 ،‬درصـد كل محصـول دنيـا را تشـکیل مـی‌داد‪.‬‬ ‫اســتفاده از جاذب ‌هســنج و روش لرز‌هنــگارى انعكاســى ب ‌هدســت▪‬ ‫شـركت فرانسـوى «ژنـرال فيزيـك» اجرایـی شـد و گسـترش یافـت و‬ ‫در پــی آن دانــش زمين‌شناســى نفــت ارتقــا يافــت‪.‬‬ ‫چا‌ههـاي دوم‪ ،‬سـوم و چهـارم میـدان گازی پازنـان کـه از سـال ‪▪1310‬‬ ‫تحـت مطالعـه و بررسـی اکتشـافی قـرار داشـت‪ ،‬بـه گاز طبيعي رسـيد‪.‬‬ ‫کشف حوزه نفتى آغاجارى‬ ‫بزر ‌گتریــن جرثقیــل شــناور در حــوزه خلیــج فــارس بــرای▪▪‬ ‫پالایشــگاه آبــادان از خــارج خریــداری شــد‪.‬‬ ‫میدان نفتی برقان‬ ‫میـدان نفتـی برقـان‪ ،‬اولیـن میـدان نفـت کویـت‪ ،‬بـه دسـت شـرکت‬ ‫نفـت انگلیـس ـ ایـران و شـرکت «گلـف» (‪ )Gulf‬کشـف شـد‪.‬‬ ‫فروردين◌‬ ‫برنامه‌اى شدن اقتصاد ايران‬ ‫شـوراى اقتصـاد ـ کـه بعدهـا بـه سـازمان برنامـه تغییـر نـام داد ـ بـراى‬ ‫تنظيــم اقتصــاد و دخ ‌لوخــرج كشــور تشــكيل شــد‪ .‬ابوالحســن ابتهــاج‬ ‫بـه دنبـال فعاليتـش در راه‌انـدازى ایـن شـورا‪ ،‬بـه رياسـت دبيرخانـه آن‬ ‫برگزیــده شــد‪ .‬در ‪ ١١‬فرورديــن‪ ،‬دولــت اســاس‌نامه شــوراى اقتصــاد را‬ ‫تصويـب کـرد‪.‬‬ ‫رئیــس دولــت‪ ،‬وزيــر ماليــه‪ ،‬رئیــس كل فلاحــت‪ ،‬رئیــس كل صناعــت‪،‬‬ ‫رئیـس كل تجـارت‪ ،‬رئیـس هيئـت نظـارت بـر شـركت‌ها‪ ،‬رئیـس بانـك‬ ‫‪115‬‬

‫تقویم تاریخ صنعت نفت ایران‪ -‬جلد اول(‪ 1280‬تا ‪)1357‬‬ ‫كاركنان پالایشگاه آبادان و‬ ‫ملـى‪ ،‬رئیـس بانـك فلاحتـى و سـه نفـر از اشـخاص صاحـب صلاحیـت از‬ ‫مسجدسلیمان در سال ‪1316‬‬ ‫اعضـای ایـن شـورا بودنـد‪ ،‬هـر یـک از آنهـا مـدت یـک سـال مأموريـت‬ ‫ايرانى‪ 30 :‬هزار و ‪ 779‬نفر‬ ‫داشـتند‪.‬‬ ‫هندى‪ ٧٨٦ :‬نفر‬ ‫اردیبهشت◌‬ ‫انگليسى‪ :‬هزار و ‪ 185‬نفر‬ ‫مليت‌هاى ديگر‪ ٦٦ :‬نفر‬ ‫در ادامــۀ دســتگیری اعضــای حــزب کمونیســت کــه از دی‌مــا‌ه ســال‬ ‫گذشـته آغـاز شـده بـود‪ ،‬شـمار دسـتگیر ‌یها بـه ‪ 53‬نفـر رسـید‪ .‬آنـان‬ ‫جمع كل‪ 32 :‬هزار و ‪ 816‬نفر‬ ‫تـا پایـان شـهریور ‪ 1320‬در زنـدان بودنـد کـه در ادامـه‪ ،‬برخـی اعـدام و‬ ‫عـده‌ای آزاد شـدند‪ .‬آزادشـدگان‪ ،‬بعدهـا حـزب تـوده را تشـکیل دادنـد‪.‬‬ ‫‪ ٦‬مهر‬ ‫كميسيون دائمى تهيه برنامه‬ ‫جلسـه شـوراى اقتصـاد‪ ،‬در كاخ سـعدآباد و بـا حضـور رضـا شـاه‪ ،‬اعضـای‬ ‫کابینــه‪ ،‬نخســ ‌توزير و اعضــای شــورا برگــزار شــد‪ .‬حاضــران بــا ايجــاد‬ ‫كميسـيون دائمـى تهيـه برنامـه بـراى توليـد موافقـت كردنـد‪.‬‬ ‫◌ اسفند‬ ‫توليـد پالايشـگاه آبـادان بـه ‪ ١٠‬ميليـون تـن رسـيد و واحـد توليـد قيـر نیـز‬ ‫تأسـیس شـد‪ .‬از ایـن زمـان بـه بعـد‪ ،‬بنزيـن بـا اكتـان بالاتـر تولیـد م ‌یشـد‪.‬‬ ‫‪ 15‬اسفند‬ ‫بودجـه سـال ‪ 1317‬کـه وزیـر دارایـی بـه مجلـس شـورای ملـی تقدیـم‬ ‫کـرده بـود‪ ،‬بـه اتفـاق آرا تصویـب شـد‪ .‬در ایـن لایحـه‪ ،‬درآمـد و هزینـه‬ ‫سـال مزبـور بـه اسـتثنای درآمـدی کـه بابـت حق‌الامتیـاز نفـت وصـول و‬ ‫بـه حسـاب اندوختـه کشـوری منظـور م ‌یشـد‪ 1 ،‬میلیـارد و ‪ 528‬میلیـون‬ ‫و ‪ 892‬هـزار و ‪ 648‬ریـال درآمـد و مبلـغ ‪ 1‬میلیـارد و ‪ 527‬میلیـون و ‪18‬‬ ‫هـزار و ‪ 567‬ریـال هزینـه پی ‌شبینـی شـد‪.‬‬ ‫‪116‬‬

‫لغو امتياز نفت شمال‬ ‫امتیــاز نفــت شــمال کــه بــه دو‬ ‫شــرکت امریکایــی داده شــده بــود‪،‬‬ ‫متوقــف و قــرارداد آن ابطــال شــد‪.‬‬ ‫‪ 1317‬شمسی ‪ 1938 /‬میلادی‬ ‫درآمد نفت‪ 3 ،‬میلیون و ‪ 307‬هزار و ‪ 478‬لیره‬ ‫ظرفيت پالايشگاه آبادان به سالي ‪ 10‬ميليون تن رسيد‪.‬‬ ‫کشف حوزه نفتى لالى▪▪‬ ‫‪ 24‬خرداد‬ ‫لغو امتياز نفتي دو شركت امريكايي‬ ‫دو شــرکت امريکايــي کــه در بهمــن ســال ‪ 1315‬امتيــاز اکتشــاف و‬ ‫اسـتخراج نفـت و لولهکشـى در اسـتانهاي شـرقي ايـران را کسـب کـرده‬ ‫بودنـد‪ ،‬درخواسـت لغـو امتيازنامـه را کردنـد کـه دولـت وقت موافقـت کرد‪.‬‬ ‫وزيـر ماليـه در مجلـس گفـت‪« :‬در ظـرف ايـن مـدت مطابـق اطلاعاتـى‬ ‫کـه دولـت داشـت شـرکت نامبـرده در ايـن قسـمت اکتشـافات مشـغول‬ ‫عمليــات بودهانــد‪ .‬اخيــراً نامــه از طــرف نماينــدگان شــرکت بــه وزارت‬ ‫ماليـه فرسـتاده شـده کـه بـه موجـب آن طبـق مـاده ‪ 24‬امتيازنامـه اعلان‬ ‫داشـتهاند دلائلـى کـه بـراى تصميـم خـود در ايـن نامـه ذکـر کردهانـد‬ ‫بهطـور خلاصـه ايـن اسـت کـه بهواسـطه پيـدا شـدن منابـع مهـم نفـت‬ ‫در نقـاط مجـاور اقيانـوس بـراى مـدت مديـدى اسـتخراج نفـت را از نقـاط‬ ‫دور از سـاحل مقرونبهصرفـه نميداننـد و ضمنـاً اذعـان دارنـد کـه در ايـن‬ ‫تصميـم بههيچوجـه مربـوط بـه کيفيـت و کميـت معـادن حـوزه امتيازيـه‬ ‫نميباشـد‪ ،‬بلکـه بالعکـس از امتحانـات و اکتشـافاتى کـه تابهحـال شـده بـه‬ ‫وجـود مخـازن مهـم نفـت در حـوزه امتيازيـه اميـد کامـل دارنـد‪ .‬دولـت از‬ ‫نامـه شـرکت اتخـاذ سـند نمـوده و ضمنـاً چـون بهطورىکـه قبـ ًا عـرض‬ ‫شـد ايـن امتيـاز بـه موجـب قانـون مصـوب مجلـس اعطـا شـده لازم ديـد‬ ‫کـه موضـوع بـه اطـاع مجلـس برسـد‪».‬‬ ‫‪117‬‬

‫كاركنان آبادان و مسج ‌دسلیمان‬ ‫تقویم تاریخ صنعت نفت ایران‪ -‬جلد اول(‪ 1280‬تا ‪)1357‬‬ ‫ايرانى‪ 45 :‬هزار و ‪ 978‬نفر‬ ‫هندى‪ :‬هزار ‪ 342‬نفر‬ ‫‪ 16‬مرداد‬ ‫انگليسى‪ :‬هزار و ‪ 542‬نفر‬ ‫نفت و مجلس‬ ‫مليت‌هاى ديگر ‪ ٨٤ :‬نفر‬ ‫قانون اصلاح مواد اول و دوم قانون اصلاح مالیات نفت و بنزین‬ ‫جمع كل‪ 48 :‬هزار و ‪ 928‬نفر‬ ‫ماده واحده‪:‬‬ ‫‪ .1‬میـزان مالیـات مقـرر در مـاده ‪ 1‬قانـون اصـاح مالیـات نفـت و بنزیـن‪،‬‬ ‫مصـوب ‪ 24‬مهرمـاه ‪ ،1314‬از تاریـخ اجـرای ایـن قانـون بـه شـرح زیـر‬ ‫اضافه‌می‌شــود‪:‬‬ ‫‌الف‪ .‬بنزین و نفت لامپا از هر لیتر ‪ 30‬دینار به ‪ 40‬دینار‪.‬‬ ‫ب‪ .‬ســایر مــواد مشــابهی کــه بــه مصــرف ســوخت موتورهــای احتــراق‬ ‫داخلـی می‌رسـد ـ ماننـد نفـت دیـزل و نفـ ‌تگاز ـ از هـر لیتـر ده دینـار‬ ‫بـه ‪ 15‬دینـار‪.‬‬ ‫‪ .2‬مـاده ‪ 2‬قانـون اصـاح مالیـات نفـت و بنزیـن مـورخ ‪ 24‬مهر مـاه ‪1314‬‬ ‫بـه طریـق ذیـل اصـاح می‌شـود‪‌:‬کلیـه مـواد نفتـی موجـود در دسـت‬ ‫تولیدکننـدگان و واردکننـدگان و نماینـدگان آنهـا از تاریـخ اجـرای ایـن‬ ‫قانـون مشـمول مالیـات مقـرر در فـوق اسـت‪ ،‬اعـم از اینکـه‌ نسـبت بـه‬ ‫آنهـا معاملـه قبلـی باشـد یـا نشـده باشـد‪ .‬همچنیـن‪ ،‬معاملاتـی کـه قبـل‬ ‫از تاریـخ شـانزدهم مردادمـاه ‪ 1317‬بیـن تولیدکننـدگان و واردکننـدگان‬ ‫مــواد نفتــی یــا‌نماینــدگان آنهــا و مصر ‌فکننــدگان واقــع شــده‪ ،‬ولــی‬ ‫جنـس آن تـا تاریـخ مذکـور تحویـل نگردیـده‪ ،‬مشـمول مالیـات جدیـد‬ ‫بــوده و فقــط در صورتــی قابــل اجــرا‌شــناخته می‌شــود کــه خریــدار‬ ‫مالیا ‌تهـای مقـرر را طبـق ایـن قانـون بـه فروشـنده بپـردازد‪.‬‬ ‫‪ .3‬ایـن قانـون کـه از یکشـنبه‪ ،‬شـانزدهم مردادمـاه ‪ 1317‬اجـرا می‌شـود‪،‬‬ ‫مشـتمل بـر یـک مـاده اسـت کـه در جلسـه شـانزدهم مردادمـاه ‪1317‬‬ ‫بـه تصویـب مجلـس شـورای ملـی رسـید‪.‬‬ ‫رئیس مجلس شورای ملی‪ ،‬حسن اسفندیاری‬ ‫‪ 4‬شهریور‬ ‫آییـن گشـایش راه‌آهـن سراسـری برگـزار شـد‪ .‬هزینـۀ سـاخت‌را‌هآهـن‬ ‫‪ 10‬میلیـارد و صـد میلیـون ریـال اعـام شـد‪.‬‬ ‫‪ 14‬اسفند‬ ‫بودجــه ســال ‪ 1318‬کشــور کــه از حیــث درآمــد یــک میلیــارد و ‪930‬‬ ‫میلیــون و ‪ 96‬هــزار و ‪ 700‬ریــال و از حیــث هزینــه ‪ 2‬میلیــارد و ‪613‬‬ ‫میلیــون و ‪ 481‬هــزار و ‪ 987‬ریــال بــود‪ ،‬تصویــب شــد‪.‬‬ ‫‪118‬‬

‫‪ 1318‬شمسی ‪ 1939 /‬میلادی‬ ‫درآمد نفت‪ 4 ،‬میلیون و ‪ 300‬هزار میلیون لیره‬ ‫پنجميـن خـط لولـه نفـت و اوليـن خـط لولـه فـراورده (نفـ ‌ت سـفيد▪‬ ‫تصفي ‌هشـده) كشـور در مسـير آبـادان ـ اهـواز احـداث شـد‪.‬‬ ‫در ایــن ســال‪ ،‬فقــط حوز‌ههــاي نفــت ايــران‪ ،‬عــراق‪ ،‬عربســتان▪‬ ‫سـعودي و بحريـن اسـتخراج م ‌يشـدند‪ ،‬مجمـوع پرداخت‌شـدۀ حـ ‌ق‬ ‫امتيــاز نفــت ‪ 26‬میلیــون دلار بــوده اســت‪.‬‬ ‫ايتاليــا وارد جنــگ جهانــي دوم و دريــاي مديترانــه هــم ميــدان▪‬ ‫دریایــی ایــن نبــرد شــد؛ حم ‌لونقــل نفــت بــا كشــتي دشــوار شــده‬ ‫ب ـود‪.‬‬ ‫قبـل از جنـگ جهانـي دوم‪ ،‬شـركت نفت انگليـس ـ ايـران تجهيزاتي▪‬ ‫بـراي تهيـه بنزيـن هواپيمـا‪ ،‬معـروف بـه اوكتـان ‪ ،100‬سـفارش داد و‬ ‫بـه آبـادان وارد کـرد‪.‬‬ ‫‪ 1‬فروردین‬ ‫اولین قطار مسافربری از تهران به اهواز رفت‪.‬‬ ‫‪ 4‬شهریور‬ ‫نفت و مجلس‬ ‫اصلاح قانون مالیات نفت و بنزین‬ ‫‌مــاده واحــده‪ :‬از تاریــخ ‪ 13‬مردادمــاه ‪ ،1318‬مالیــات نفــت لامپــا و‬ ‫بنزیــن و مــواد مشــابهی کــه بــه مصــرف ســوخت موتورهــای احتــراق‬ ‫داخلــی می‌رســد‪ ،‬بــه‌مأخــذ پاییــن گرفتــه می‌شــود‪:‬‬ ‫از هــر لیتــر بنزیــن و نفــت لامپــا ‪ 50‬دینــار و از ســایر مــواد مشــابهی‬ ‫کــه بــه مصــرف ســوخت موتورهــای احتــراق داخلــی می‌رســد‪ ،‬ماننــد‬ ‫نفـت دیـزل و نفـ ‌تگاز‪ ،‬هـر لیتـر ‪ 20‬دینـار‪ .‬کلیـه مـواد نفتـی موجـود‬ ‫در دسـت تولیدکننـدگان و واردکننـدگان و نماینـدگان آنهـا از تاریـخ ‪13‬‬ ‫‪119‬‬

‫تقویم تاریخ صنعت نفت ایران‪ -‬جلد اول(‪ 1280‬تا ‪)1357‬‬ ‫پمپ بنزين سبزوار‬ ‫مردادمــاه ‪ 1318‬مشــمول مالیــات مقــرر در فــوق اســت‪ ،‬اعــم از‌اینکــه‬ ‫شــركت نفــت انگليــس ـ ايــران‬ ‫نســبت بــه آنهــا معاملــه قبلــی شــده یــا نشــده باشــد‪‌.‬مقــررات ایــن‬ ‫يـك قطعـه زميـن در سـبزوار بـراى‬ ‫قانـون نسـبت بـه موجـودی ‪ 13‬مردادمـاه ‪ 1318‬بـه بعـد‪ ،‬دربـارة مـواد‬ ‫نفتـی یادشـده نیـز قابـل اجـرا بـوده و معاملاتـی کـه قبـل از آن تاریـخ‬ ‫احــداث پمــپ بنزيــن خريــد‪.‬‬ ‫بیـن تولیدکننـدگان و‌واردکننـدگان مـواد نفتـی یـا نماینـدگان آنهـا و‬ ‫بعـد از احـداث پالايشـگاه كرمانشـاه‪،‬‬ ‫مصر ‌فکننـدگان واقـع شـده‪ ،‬ولـی جنـس آن تـا تاریـخ نامبـرده تحویـل‬ ‫توزيـع زنجيـر‌های شـد‪ .‬در دو سـال‬ ‫نگردیـده‪ ،‬مشـمول مالیـات جدیـد بـوده و فقـط‌در صورتـی بایـد قابـل‬ ‫پیـش از ایـن ‪ ،‬بـا نصـب پمـپ بنزین‬ ‫اجـرا شـناخته شـود کـه خریـدار مالیات‌هـای مقـرر را طبـق ایـن قانـون‬ ‫در چنـد شـهر ايـران و حتـی بصـره‬ ‫بـه فروشـنده بپـردازد‪‌.‬ایـن قانـون کـه مشـتمل بـر یـک مـاده اسـت‪،‬‬ ‫و ســليمانيه و موصــل عــراق هــم‪،‬‬ ‫در جلسـه چهـارم شـهریورماه ‪ 1318‬بـه تصویـب مجلـس شـورای ملـی‬ ‫اصطــاح بنزي ‌نخانــه رواج پیــدا‬ ‫کـرد‪ .‬هشـت سـال بعـد‪ ،‬سـاختمان‬ ‫رسـید‪.‬‬ ‫پمــپ بنزيــن تكميــل شــد‪ .‬پمــپ‬ ‫بنزين‌هــاى روســى برچيــده شــد‬ ‫رئیس مجلس شورای ملی‪ ،‬حسن اسفندیاری‬ ‫◌ دی‬ ‫و شــركت نفــت انگليــس ـ ايــران‬ ‫پم ‌پهـاى جديـد نصـب کـرد‪ .‬ایـن‬ ‫تأسیسـات بارگيـرى نفـت‌سـياه در منطقـه خسـروآباد آبـادان احـداث و‬ ‫پم ‌پهــا در انديمشــك‪ ،‬بروجــرد‪،‬‬ ‫دورود‪ ،‬خر ‌مآبــاد و اراك كــه در‬ ‫نصـب شـد‪.‬‬ ‫مســير جــاده‌اى شوســه آبــادان بــه‬ ‫‪ 13‬دی‬ ‫تهــران نبــود‪ ،‬احــداث شــد‪.‬‬ ‫وزارت جنـگ بریتانیـا بـه ارتـش هنـد دسـتور داد‪ ،‬لشـگری را بـرای اعـزام‬ ‫و اســتقرار احتمالــی در تأسیســات شــرکت نفــت انگلیــس و ایــران در‬ ‫خلیـج فـارس آمـاده کنـد‪.‬‬ ‫‪ 25‬دی‬ ‫دولــت انگلیــس بــه دولــت هنــد دســتور داد‪ 3 ،‬لشــکر بــرای دفــاع از‬ ‫مناطــق نف ‌تخیــز ایــران تجهیــز کنــد‪.‬‬ ‫‪ ٧‬بهمن‬ ‫سـرجان كدمـن بـه همـراه دكتـر يانـگ بـرای بازدیـد بـه اهـواز رفـت و‬ ‫بعـد از ملاقـات بـا نماينـده دولـت‪ ،‬عـازم مسجدسـليمان شـد‪.‬‬ ‫‪ 16‬اسفند‬ ‫بودجه سال ‪ 1319‬به اتفاق آرا تصویب شد‪.‬‬ ‫‪120‬‬

‫‪ 1319‬شمسی‪ 1940 /‬میلادی‬ ‫درآمد نفت‪ 4 ،‬میلیون لیره‬ ‫(درآمدهای نفتی براساس کتاب تاریخ بی پی‪ ،‬جلد‪ ،2‬ص‪)325‬‬ ‫خـط لولـه نفـت خـام گچسـاران ـ آبـادان احـداث شـد‪ .‬قطـر ایـن▪‬ ‫خـط لولـه ‪ 12‬اينـچ و طـول آن ‪ 264‬كيلومتـر بـود‪.‬‬ ‫بــه دليــل جنــگ جهانــي و غــرق شــدن كشــت ‌يهاي نفت‌كــش‪▪،‬‬ ‫صـدور نفـت شـرکت انگليـس ـ ايـران بـه طـور موقـت متوقـف شـد‪.‬‬ ‫آلمـان بـا ‪ 41/5‬سـهم از كل تجـارت خارجـي ايـران‪ ،‬بـه مهم‌تریـن▪‬ ‫طـرف بارزگانـي خارجـي ایـران تبديـل شـد‪.‬‬ ‫‪ 15‬فروردین‬ ‫ایران و بلوک شرق‬ ‫عهدنامــه بازرگانــی و کشــتی‌رانی بیــن دولــت ایــران و دولــت شــوروی‬ ‫امضـا شـد‪.‬‬ ‫‪ 29‬فروردین‬ ‫ساخت بندر بوشهر و چند اسکله پایان پذیرفت‪.‬‬ ‫‪ 19‬آذر‬ ‫یک پیمان بازرگانی بین دولت‌های ایران و آلمان به امضا رسید‪.‬‬ ‫‪ 15‬اسفند‬ ‫مجلـس شـورای ملـی بودجـه سـال ‪ 1320‬کل کشـور را تصویـب کـرد‪.‬‬ ‫در متــن ایــن مصوبــه‪ ،‬درآمــد ایــن ســال ‪ 3‬میلیــارد و ‪ 613‬میلیــون و‬ ‫‪ 768‬هــزار و ‪ 718‬ریــال و میــزان هزینــه ‪ 4‬میلیــارد و ‪ 323‬میلیــون و‬ ‫‪ 911‬هــزار و ‪ 676‬ریــال پیش‌بینــی شــده بــود‪ .‬بــرای نخســتین‌بار طــی‬ ‫چنـد سـال اخیـر‪ ،‬کشـور بـا کسـر بودجـه‌ای معـادل یـک میلیـارد ریـال‬ ‫مواجـه شـد‪.‬‬ ‫‪121‬‬

‫حمل دیگ بخار (بویلر) به جزیره قشم (‪)1293‬‬

‫‪1320‬شمسی ‪ 1941 /‬میلادی‬ ‫مصرف فراورده های نفتی‬ ‫فــروش بنزيــن‪ ،‬نفــت‪ ،‬نفــ ‌تگاز و‬ ‫درآمد نفت‪ 4 ،‬میلیون لیره‬ ‫نفــت كــوره در سراســر كشــور‪،‬‬ ‫درســال‪ 1320‬بالــغ بــر ‪ 251‬هــزار‬ ‫از سال ‪ 1300‬تا ‪1320‬ش‪ ،‬بودجه ايران ‪ 22‬برابر شد‪.‬‬ ‫تــن بــود‪.‬‬ ‫از سـال ‪ 1306‬تـا ‪ 1320‬ش‪ ،‬بـراي درآمـد نفـت حسـاب جداگانـۀ▪▪‬ ‫ویــژه‌ای بــاز شــد کــه فقــط ‪ 10‬درصــد آن صــرف بودجــه عمومــي‬ ‫می‌شــد و ‪ 90‬درصــد ديگــر بــرای خريــد اســلحه و مهمــات (‪48‬‬ ‫درصــد) و ســاخت راه‌آهــن سراســري هزینــه‌ شــد‪.‬‬ ‫ارتــش متفقيــن بــا تکیــه بــه دو هــدف‪ ،‬یعنــی رســاندن مهمــات▪‬ ‫جنگــي بــه روســيه از راه ايــران و حفــظ صنعــت نفــت ايــران‪ ،‬بــه‬ ‫کشــورمان هجــوم آورد‪.‬‬ ‫دولـت ايـران بـا عمليـات حفـاري مجـدد شـوروي در ناحيـه سـمنان▪‬ ‫مخالفــت کرد‪.‬‬ ‫حوزه لالی‬ ‫در حـوزه لالـی‪ ،‬وضعیـت تولیـد نامطلـوب بـود و کارشناسـان معتقـد‬ ‫بودنـد‪ ،‬میـزان تخلخـل سـنگ مخـزن بسـیار ناچیـز اسـت‪.‬‬ ‫اردیبهشت◌‬ ‫یک چاه در نف ‌تسفید‪ ،‬آتش گرفت‪.‬‬ ‫‪ 9‬تیر‬ ‫اســمیرنوف (‪ ،)Smirnoff‬ســفیر جديــد شــوروی در ایــران‪ ،‬بــا علــی‬ ‫منصــور‪ ،‬نخســت وزیــر‪ ،‬دیــدار و مذاکــره کــرد‪ .‬او اعــام کــرد دولــت‬ ‫شــوروی از بی‌طرفــی ایــران خشــنود اســت و می‌خواهــد در امــور‬ ‫اقتصــادی و بازرگانــی‪ ،‬هم ‌هگونــه مســاعدت و بــرای حمــل کالاهــای‬ ‫ترانزیتـی تسـهیلات ایجـاد کنـد‪ ،‬امـا در مقابـل انتظـار دارد ایـران نیـز‬ ‫بــرای کالاهــای شــوروی کــه از جنــوب ایــران وارد می‌شــود‪ ،‬اجــازه‬ ‫ترانزیــت صــادر کنــد‪.‬‬ ‫‪123‬‬

‫تقویم تاریخ صنعت نفت ایران‪ -‬جلد اول(‪ 1280‬تا ‪)1357‬‬ ‫شـهریور ‪ ،1320‬بـا اسـتعفا و خـروج‬ ‫‪ ٢٠‬تیر‬ ‫رضاشــاه از کشــور‪ ،‬محمدرضــا‬ ‫كميتــه وزارتــي در لنــدن‪ ،‬بــه حفاظــت از پالايشــگاه آبــادان در برابــر‬ ‫پهلــوی در مجلــس شــورای ملــی‬ ‫خرابـكاري آلمان ‌يهـا تأكيـد كـرد‪ ،‬امـا اظهـار داشـت اگـر دولـت ايـران‬ ‫حاضـر و سـوگند وفـاداری بـه قانـون‬ ‫بــر ضــد آلمــان موض ‌عگيــري کــرد‪ ،‬اقــدام نظامــي نکنــد‪.‬‬ ‫اساســی را قرائــت کــرد‪.‬‬ ‫‪ 24‬تیر‬ ‫سر ريدر بولارد‬ ‫تظاهرات جمعیت مبارزه با شرک ‌تهای استعماری نفت به زد‌وخورد کشید‪.‬‬ ‫(‪)Sir Reader Bullard‬‬ ‫ســفير انگليــس در ايــران (‪1318‬‬ ‫‪ ٦‬مرداد‬ ‫‪1324 -‬ش)‪ .‬او بــه همــراه ســفير‬ ‫كابينــه جنــگ انگليــس بــه دلیــل همكار ‌ينکــردن رضــا شــاه‪ ،‬گزینــه‬ ‫شــوروى عمليــات خــروج رضاشــاه‬ ‫از ايــران و جانشــينى فرزنــدش‬ ‫نظامــی را انتخــاب کــرد‪.‬‬ ‫محمدرضـا را هدايـت كـرد‪ .‬خاطـرات‬ ‫‪ 3‬تا ‪ 6‬شهريور‬ ‫خـود را در كتـاب شـترها بايـد بروند‬ ‫(‪)The Camels Must Go‬‬ ‫تاریــخ در ایــران تکــرار شــد و بــار دیگــر دول ‌تهــای اســتعمار روس و‬ ‫در ‪ ١٣٤٠‬ش چــاپ کــرد‪ .‬بــولارد‬ ‫انگليـس‪ ،‬بـه ایـران تجـاوز کردنـد‪ .‬در ایـن هنـگام‪ ،‬يـك گـردان هنـدي‬ ‫علـت اشـغال ايـران را اهميـت نفـت‬ ‫ـ انگليســی‪ ،‬خرمشــهر و آبــادان را بــراي حفاظــت از حوز‌ههــاي نفتــي‬ ‫جنــوب ايــران و نگرانــى از نفــوذ‬ ‫تصـرف کـرد و گـردان ديگـری بـرای مراقبـت از حـوزه نفتـي به كرمانشـاه‬ ‫بيشـتر آلمـان در ايـران مىدانسـت‪.‬‬ ‫رفـت تـا در ادامـه بـه نيروهـاي شـوروي در شـمال كشـور بپيونـدد‪ .‬قـواى‬ ‫انگليـس از جنـوب و شـوروى از شـمال‪ ،‬خـاك ايـران را اشـغال کردنـد‪.‬‬ ‫مـردم و كارگـران پالايشـگاه آبـادان بـا نيروهـاي نظامـي هنـدي انگليـس‬ ‫درگيـر شـدند کـه در ایـن درگیـری‪ 3 ،‬كارگـر ايرانـي در آبـادان بـه ضـرب‬ ‫گلولـه شـهيد و د‌ههـا نفـر مجـروح و ‪ 3‬كارمنـد انگليسـي نیـز بـه اشـتباه‬ ‫بـه دسـت سـربازان هنـدي كشـته شـدند‪ .‬دولت ايـران در ششـم شـهريور‪،‬‬ ‫توقــف مقاومــت را اعــام کــرد؛ در حالــی کــه مــردم جنــوب از تســليم‬ ‫ارتـش و شـاه بهـ ‌تزده بودنـد‪ .‬كارگـران پالايشـگاه كرمانشـاه نیـز ‪ 3‬روز در‬ ‫محوطـه پالايشـگاه حبـس بودنـد‪.‬‬ ‫‪ 8‬شهريور‬ ‫کارکنـان پالايشـگاه آبـادان بـا گـذر از تانـك و سـرنيزه متجـاوزان فعالیـت‬ ‫خـود را از سـر گرفتنـد و تعـدادي از آنهـا و جمعـی از كارگـران خطـوط‬ ‫لولـه مسجدسـليمان دسـتگير شـدند‪.‬‬ ‫‪ 25‬شهريور‬ ‫كنار ‌هگيري رضا شاه‬ ‫متن استعفانامه رضا شاه‪:‬‬ ‫«نظـر بـه اینکـه مـن همـه قـوای خـود را در ایـن چندسـاله مصـروف‬ ‫امــور کشــور کــرده و ناتــوان شــد‌هام‪ ،‬حــس می‌کنــم کــه اینــک وقــت‬ ‫آن رسـیده اسـت کـه یـک قـوه و بنیـه جوا ‌نتـری بـه کارهـای کشـور‬ ‫کـه مراقبـت دائـم لازم دارد‪ ،‬بپـردازد و اسـباب سـعادت و رفـاه ملـت را‬ ‫‪124‬‬

‫سال ‪1320‬‬ ‫فراهــم آورد‪ .‬بنابرایــن‪ ،‬امــور ســلطنت را بــه ولیعهــد و جانشــین خــود‬ ‫تفویــض کــردم و از کار کنــاره نمــودم‪ .‬از امــروز کــه روز بیســت‌وپنجم‬ ‫شــهریورماه هــزار و ســیصد و بیســت اســت‪ ،‬عمــوم ملــت از کشــوری و‬ ‫لشـکری ولیعهـد و جانشـین قانونـی مـرا بایـد بـه سـلطنت بشناسـند و‬ ‫آنچـه از پیـروی مصالـح کشـور نسـبت بـه مـن می‌کردنـد‪ ،‬نسـبت بـه‬ ‫ایشـان منظـور دارنـد‪».‬‬ ‫کاخ مرم ‌ر‪ ،‬تهران‌‬ ‫رضاشــاه بــه جزيــره موريــس تبعيــد شــد و ســال بعــد بــه افريقــاي▪‬ ‫جنوبــي رفــت‪.‬‬ ‫‪ 27‬شهريور‬ ‫فرمان عفو عمومي‬ ‫سـه روز پـس از کنار‌هگیـری رضاشـاه از سـلطنت‪ ،‬محمدرضـا شـاه فرمـان‬ ‫عفـو عمومـي صـادر کـرد و زندانيـان سياسـي آزاد شـدند و در محكوميـت‬ ‫بسـياري از زندانيـان غيرسياسـي نیـز تخفيـف داده شـد و گـروه زيـادي‬ ‫از آنـان آزاد شـدند‪.‬‬ ‫آبان‬ ‫◌ همكارى شوروى و انگليس‬ ‫كمونيســت‌هاى آزادشــده بــا شــركت نفــت انگليــس ـ ايــران همــکاری‬ ‫می‌کردنــد‪ .‬شــوروى و انگليــس از گرايــش مــردم بــه آلمــان هــراس‬ ‫داشــتند‪.‬‬ ‫‪ 6‬آبان‬ ‫قانــون افزایــش حقــوق کارمنــدان دولــت اعــم از لشــکری و کشــوری‬ ‫تصویــب شــد‪.‬‬ ‫‪125‬‬



‫ضمایم فصل اول‬

‫تولید نفت سالانه شرکت نفت انگلیس ‪ -‬ایران‪ ،‬از سال ‪ 1290‬تا ‪ 1299‬ش‬ ‫(‪1911‬تا ‪1920‬م)‪( ،‬برحسب تن)‬ ‫سال تولید‬ ‫‪43/000‬‬ ‫‪1290-91‬‬ ‫‪80/000‬‬ ‫‪1291-92‬‬ ‫‪274/000‬‬ ‫‪1292-93‬‬ ‫‪376/000‬‬ ‫‪1293-94‬‬ ‫‪459/000‬‬ ‫‪1294-95‬‬ ‫‪644/000‬‬ ‫‪1295-96‬‬ ‫‪897/000‬‬ ‫‪1296-97‬‬ ‫‪1/106/415‬‬ ‫‪1297-98‬‬ ‫‪1/385/301‬‬ ‫‪1298-99‬‬ ‫* بر اساس جدول شماره ‪ 7‬تاریخ نفت بی‌پی‪ ،‬جلد ‪ ،1‬صفحه ‪271‬‬ ‫** سالانه‬ ‫‪128‬‬

‫میزان حفاری سالانه شرکت نفت انگلیس ‪ -‬ایران‪ ،‬از سال ‪1290‬‬ ‫تا ‪ 1299‬ش (‪1911‬تا ‪1920‬م)‪( ،‬برحسب فوت)‬ ‫میزان حفاری‬ ‫سال‬ ‫‪9/161‬‬ ‫‪1290‬‬ ‫‪10/111‬‬ ‫‪1291‬‬ ‫‪3/623‬‬ ‫‪1292‬‬ ‫‪1/997‬‬ ‫‪1293‬‬ ‫‪2/670‬‬ ‫‪1294‬‬ ‫‪5/778‬‬ ‫‪1295‬‬ ‫‪7/645‬‬ ‫‪1296‬‬ ‫‪8/554‬‬ ‫‪1297‬‬ ‫‪8/523‬‬ ‫‪1298‬‬ ‫* توضیحات‪ :‬آمار گرفته شده از متن اصلی تاریخ شرکت نفت بی‌پی‪ ،‬جلد یک‪ ،‬صفحه ‪ .271‬همچنین‬ ‫به ترجمه اثر بالا به نام ‪ 26‬سال با صنعت نفت ایران‪ ،‬جی بمبرگ‪ ،‬ترجمه علیرضا حمیدی یونسی‬ ‫مراجعه کنید‪.‬‬ ‫** پایان سال ‪ 31‬مارچ‬ ‫‪129‬‬

‫تولید نفت خام از سال ‪ 1291‬تا ‪ 1329‬ش (‪1950-1912‬م)‬ ‫(سالانه بر حسب هزار تن)‬ ‫تولید‬ ‫سال‬ ‫سال تولید‬ ‫‪5750‬‬ ‫‪1931‬‬ ‫‪43 1912‬‬ ‫‪6446‬‬ ‫‪1932‬‬ ‫‪80 1913‬‬ ‫‪7087‬‬ ‫‪1933‬‬ ‫‪274 1914‬‬ ‫‪7538‬‬ ‫‪1934‬‬ ‫‪376 1915‬‬ ‫‪7490‬‬ ‫‪1935‬‬ ‫‪459 1916‬‬ ‫‪8198‬‬ ‫‪1936‬‬ ‫‪644 1917‬‬ ‫‪10168‬‬ ‫‪1937‬‬ ‫‪897 1918‬‬ ‫‪10196‬‬ ‫‪1938‬‬ ‫‪1106 1919‬‬ ‫‪9548‬‬ ‫‪1939‬‬ ‫‪1385 1920‬‬ ‫‪8626‬‬ ‫‪1940‬‬ ‫‪1743 1921‬‬ ‫‪6605‬‬ ‫‪1941‬‬ ‫‪2327 1922‬‬ ‫‪9398‬‬ ‫‪1942‬‬ ‫‪2959 1923‬‬ ‫‪9706‬‬ ‫‪1943‬‬ ‫‪3714 1924‬‬ ‫‪13274‬‬ ‫‪1944‬‬ ‫‪4333 1925‬‬ ‫‪16839‬‬ ‫‪1945‬‬ ‫‪4556 1926‬‬ ‫‪19190‬‬ ‫‪1946‬‬ ‫‪4831 1927‬‬ ‫‪20195‬‬ ‫‪1947‬‬ ‫‪5357 1928‬‬ ‫‪24871‬‬ ‫‪1948‬‬ ‫‪5400 1929‬‬ ‫‪26806‬‬ ‫‪1949‬‬ ‫‪5939 1930‬‬ ‫‪31751‬‬ ‫‪1950‬‬ ‫* براساس تاریخ بی‌پی‪ ،‬جلد ‪ 1‬و ‪2‬‬ ‫‪130‬‬

‫تولید نفت خام از سال ‪ 1291‬تا ‪ 1329‬ش (‪ 1950-1912‬م)‬ ‫(روزانه بر حسب هزار بشکه)‬ ‫سال تولید‬ ‫سال تولید‬ ‫‪121 1931‬‬ ‫‪2/5 1912‬‬ ‫‪135 1932‬‬ ‫‪5 1913‬‬ ‫‪140 1933‬‬ ‫‪8 1914‬‬ ‫‪158 1934‬‬ ‫‪9 1915‬‬ ‫‪156 1935‬‬ ‫‪12 1916‬‬ ‫‪171 1936‬‬ ‫‪19 1917‬‬ ‫‪213 1937‬‬ ‫‪23 1918‬‬ ‫‪214 1938‬‬ ‫‪27 1919‬‬ ‫‪214 1939‬‬ ‫‪33 1920‬‬ ‫‪180 1940‬‬ ‫‪45 1921‬‬ ‫‪139 1941‬‬ ‫‪61 1922‬‬ ‫‪208 1942‬‬ ‫‪69 1923‬‬ ‫‪208 1943‬‬ ‫‪88 1924‬‬ ‫‪278 1944‬‬ ‫‪96 1925‬‬ ‫‪352 1945‬‬ ‫‪98 1926‬‬ ‫‪400 1946‬‬ ‫‪108 1927‬‬ ‫‪472 1947‬‬ ‫‪118 1928‬‬ ‫‪551 1948‬‬ ‫‪115 1929‬‬ ‫‪598 1949‬‬ ‫‪125 1930‬‬ ‫‪718 1950‬‬ ‫* براساس تاریخ کمبریج‪ ،‬اعداد گرد شده است‪.‬‬ ‫‪131‬‬

‫میزان استخراج نفت از سال ‪ 1293‬تا ‪ 1299‬ش (‪ 1914‬تا ‪ 1920‬م)‬ ‫‪ 1299‬ش‬ ‫‪ 1298‬ش‬ ‫‪ 1297‬ش‬ ‫‪ 1296‬ش‬ ‫‪ 1295‬ش‬ ‫‪ 1294‬ش‬ ‫‪ 1293‬ش‬ ‫سال‬ ‫‪ 1920‬م‬ ‫‪ 1919‬م‬ ‫‪ 1918‬م‬ ‫‪ 1917‬م‬ ‫‪ 1916‬م‬ ‫‪ 1915‬م‬ ‫‪ 1914‬م‬ ‫تن‬ ‫‪1385000 1106000 897000 644000 449000 376000 274000‬‬ ‫میزان استخراج نفت از مسجدسليمان از سال ‪ 1299‬تا ‪ 1303‬ش (‪ 1920‬تا ‪ 1924‬م)‬ ‫‪ 1303‬ش‬ ‫‪ 1302‬ش‬ ‫‪ 1301‬ش‬ ‫‪ 1300‬ش‬ ‫‪ 1299‬ش‬ ‫سال‬ ‫‪ 1924‬م‬ ‫‪ 1923‬م‬ ‫‪ 1922‬م‬ ‫‪ 1921‬م‬ ‫‪ 1920‬م‬ ‫‪4334000‬‬ ‫‪3714000‬‬ ‫‪2959000‬‬ ‫‪2327000‬‬ ‫‪1743000‬‬ ‫تن‬ ‫میزان استخراج نفت ايران از سال ‪ 1305‬تا ‪ 1312‬ش (‪ 1926‬تا ‪ 1933‬م)‬ ‫سال‬ ‫‪ 1305‬ش ‪ 1306‬ش ‪ 1307‬ش ‪ 1308‬ش ‪ 1309‬ش ‪ 1310‬ش ‪ 1311‬ش ‪ 1312‬ش‬ ‫‪ 1926‬م ‪ 1927‬م ‪ 1928‬م ‪ 1929‬م ‪ 1930‬م ‪ 1931‬م ‪ 1932‬م ‪ 1933‬م‬ ‫‪7087000 6446000 5750000 5939000 5461000 5358000 4832000 4556000‬‬ ‫تن‬ ‫‪132‬‬

‫میزان درآمد مالیات و نفت از سال ‪ 1311‬تا ‪ 1329‬ش (‪ 1932‬تا ‪ 1950‬م)‬ ‫میلیون پوند‬ ‫سال‬ ‫‪1/53 1311‬‬ ‫‪1/81 1312‬‬ ‫‪2/19 1313‬‬ ‫‪2/22 1314‬‬ ‫‪2/58 1315‬‬ ‫‪3/55 1316‬‬ ‫‪3/31 1317‬‬ ‫‪4/27 1318‬‬ ‫‪4/00 1319‬‬ ‫‪4/00 1320‬‬ ‫‪4/00 1321‬‬ ‫‪4/00 1322‬‬ ‫‪4/46 1323‬‬ ‫‪5/62 1324‬‬ ‫‪7/13 1325‬‬ ‫‪7/10 1326‬‬ ‫‪9/17 1327‬‬ ‫‪13/49‬‬ ‫‪1328‬‬ ‫‪16/03‬‬ ‫‪1329‬‬ ‫* بر اساس جداول ‪ 1201‬تاریخ نفت بی‌پی‪ ،‬جلد ‪ ،2‬صفحه ‪325‬‬ ‫** توضیحات‪ :‬آمار منابع دیگر همچون مصطفی فاتح و ذبیح الله قدیمی با آمار بالا کمی متفاوت است‪.‬‬ ‫سال میلادی را با سال شمسی مطابقت داده شد‪ ،‬اما در منبع اصلی‪ ،‬سال میلادی معیار است‪.‬‬ ‫‪133‬‬

‫جدول مقایسه عایدات ‪1308 - 1304‬ش‬ ‫دیگر عایدات (قران)‬ ‫نفت جنوب (قران)‬ ‫سنوات جمع عایدات (قران)‬ ‫‪222٫675٫940‬‬ ‫‪25٫000٫000‬‬ ‫‪247٫675٫940‬‬ ‫‪1304‬‬ ‫‪213٫471٫940‬‬ ‫‪213٫865٫800‬‬ ‫‪43٫000٫000‬‬ ‫‪256٫471٫940‬‬ ‫‪1305‬‬ ‫‪230٫217٫297‬‬ ‫‪295٫134٫040‬‬ ‫‪44٫000٫000‬‬ ‫‪257٫861٫800‬‬ ‫‪1306‬‬ ‫‪46٫640٫000‬‬ ‫‪276٫875٫297‬‬ ‫‪1307‬‬ ‫‪-----------‬‬ ‫‪295٫134٫040‬‬ ‫‪1308‬‬ ‫* ریز مندرجات تقدیمی بودجه ‪ 1308‬مملکتی از سوی وزیر مالیه به مجلس‬ ‫* مشروح مذاکرات مجلس شورای ملی ‪1308-1304‬‬ ‫جدول مقایسه مخارج ‪ 1308 - 1304‬ش‬ ‫جمع اعتبارات‬ ‫سنوات جمع مخارج اعتبار اضافی به موجب قوانین جداگانه‬ ‫‪247٫159٫072‬‬ ‫‪240٫215٫026‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪247159072‬‬ ‫‪1304‬‬ ‫‪258٫539٫495‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪240٫215٫026‬‬ ‫‪1305‬‬ ‫‪281٫050٫218‬‬ ‫‪17٫008٫680‬‬ ‫‪241٫530٫815‬‬ ‫‪1306‬‬ ‫‪340٫169٫734‬‬ ‫‪4٫936٫301‬‬ ‫‪276٫113٫917‬‬ ‫‪1307‬‬ ‫موکول به آتیه است‬ ‫‪340٫169٫734‬‬ ‫‪1308‬‬ ‫‪134‬‬

‫دانشجویان اعزامی از سوی شرکت نفت انگلیس ـ ایران به انگلستان‬ ‫از سال ‪ 1307‬تا ‪ 1317‬ش (‪ 1928‬تا ‪ 1938‬م)‬ ‫اعزامیان غیر دانشگاهی‬ ‫دانشجویان اعزامی دانشگاهی‬ ‫سال‬ ‫ـ‬ ‫ـ‬ ‫‪2 1307‬‬ ‫ـ‬ ‫ـ‬ ‫‪2 1308‬‬ ‫‌ـ‬ ‫ـ‬ ‫‪2 1309‬‬ ‫ـ‬ ‫‪31‬‬ ‫‪2 1310‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪2 1311‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪2 1312‬‬ ‫‪ 1313‬ـ‬ ‫‪11 1314‬‬ ‫‪ 1315‬ـ‬ ‫‪8 1316‬‬ ‫‪4 1317‬‬ ‫* بر اساس جداول شماره ‪ 15918‬و ‪ 68192‬تاریخ نفت بی‌پی‬ ‫‪135‬‬

‫تولید نفت خام شرکت در ایران از سال ‪ 1309‬تا ‪ 1317‬ش (‪ 1930‬تا ‪ 1938‬م)‬ ‫(بر حسب هزار تن)‬ ‫جمع‬ ‫نف ‌تشاه‬ ‫گچساران‬ ‫هفتگل‬ ‫مسجدسلیمان‬ ‫سال‬ ‫‪5939‬‬ ‫‪-‬‬ ‫ـ‬ ‫‪1013‬‬ ‫‪5750‬‬ ‫‪-‬‬ ‫ـ‬ ‫‪1502‬‬ ‫‪4926 1309‬‬ ‫‪6446‬‬ ‫‪-‬‬ ‫ـ‬ ‫‪1956‬‬ ‫‪7087‬‬ ‫‪-‬‬ ‫ـ‬ ‫‪2087‬‬ ‫‪4248 1310‬‬ ‫‪7538‬‬ ‫‪-‬‬ ‫ـ‬ ‫‪2199‬‬ ‫‪7490‬‬ ‫‪31‬‬ ‫ـ‬ ‫‪3231‬‬ ‫‪4490 1311‬‬ ‫‪8198‬‬ ‫‪83‬‬ ‫ـ‬ ‫‪4474‬‬ ‫‪10168‬‬ ‫‪98‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪5694‬‬ ‫‪5000 1312‬‬ ‫‪10196‬‬ ‫‪96‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪6626‬‬ ‫‪5339 1313‬‬ ‫‪4228 1314‬‬ ‫‪3641 1315‬‬ ‫‪4375 1316‬‬ ‫‪3464 1317‬‬ ‫* بر اساس تاریخ نفت بی‌پی‪ ،‬جلد دوم‬ ‫‪136‬‬

‫هزینه‌های سرمایه‌ای شرکت در ایران‬ ‫از سال ‪ 1309‬تا ‪ 1317‬ش (‪ 1930‬تا ‪ 1938‬م)‬ ‫حوزه خط لوله پالایشگاه موارد دیگر جمع‬ ‫سال‬ ‫‪2336 19 2038 81‬‬ ‫‪198 1309‬‬ ‫‪737 15 685‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪33 1310‬‬ ‫‪74 2 62 2‬‬ ‫‪8 1311‬‬ ‫‪202 11 143‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪46 1312‬‬ ‫‪645 28 471 70‬‬ ‫‪76 1313‬‬ ‫‪1938 13 1709 181‬‬ ‫‪35 1314‬‬ ‫‪1208 22 1120 12‬‬ ‫‪54 1315‬‬ ‫‪1800 72 1385 260‬‬ ‫‪83 1316‬‬ ‫‪4429 276 3499 366‬‬ ‫‪288 1317‬‬ ‫* بر اساس تاریخ نفت بی‌پی‪ ،‬جلد دوم‬ ‫‪137‬‬

‫میزان حق امتیاز و مالیات پرداختی و جبرانی شرکت نفت به دولت ایران‬ ‫از سال ‪ 1310‬تا ‪ 1324‬ش (‪ 1931‬تا ‪ 1945‬م)‬ ‫میلیون پوند‬ ‫سال‬ ‫‪1339132‬‬ ‫‪1310‬‬ ‫‪1525383‬‬ ‫‪1311‬‬ ‫‪1812442‬‬ ‫‪1312‬‬ ‫‪2189853‬‬ ‫‪1313‬‬ ‫‪2220648‬‬ ‫‪1314‬‬ ‫‪2580205‬‬ ‫‪1315‬‬ ‫‪3545313‬‬ ‫‪1316‬‬ ‫‪3307478‬‬ ‫‪1317‬‬ ‫‪4270814‬‬ ‫‪1318‬‬ ‫‪4000000‬‬ ‫‪1319‬‬ ‫‪4000000‬‬ ‫‪1320‬‬ ‫‪4000000‬‬ ‫‪1321‬‬ ‫‪4000000‬‬ ‫‪1322‬‬ ‫‪4464438‬‬ ‫‪1323‬‬ ‫‪5624308‬‬ ‫‪1324‬‬ ‫* بر اساس تاریخ بی‌پی‪ ،‬سند ‪4308‬‬ ‫‪138‬‬

‫دانشجویان ایرانی اعزامی به انگلستان از سوی شرکت از سال ‪ 1323‬تا ‪ 1329‬ش (‪1950-1944‬م)‬ ‫سال دانشجویان اعزامی به انگلستان اعزامیان غیردانشگاهی به‌انگلستان جمع‬ ‫‪12 ---‬‬ ‫‪12 1323‬‬ ‫‪15 ---‬‬ ‫‪15 1324‬‬ ‫‪24 18‬‬ ‫‪6 1325‬‬ ‫‪18 12‬‬ ‫‪6 1326‬‬ ‫‪19 14‬‬ ‫‪5 1327‬‬ ‫‪23 14‬‬ ‫‪9 1328‬‬ ‫‪23 14‬‬ ‫‪9 1329‬‬ ‫* بر اساس جدول شماره ‪ ،15918‬تاریخ نفت بی‌پی‪ ،‬جلد دوم‬ ‫ایرانی‌های مشغول آموزش در شرکت‪ :‬طرح کلی و ارقام واقعی‪ ،‬از سال ‪ 1315‬تا ‪ 1322‬ش‬ ‫(‪ 1943-1936‬م)‬ ‫تجاری‬ ‫فنی‬ ‫صنعتگران‬ ‫سال‬ ‫طرح کلی طرح واقعی‬ ‫طرح کلی طرح واقعی‬ ‫طرح کلی طرح واقعی‬ ‫‪54 70 61 50 401‬‬ ‫‪300‬‬ ‫‪1315‬‬ ‫‪67 70 71 50 457‬‬ ‫‪300‬‬ ‫‪1316‬‬ ‫‪69 70 70 60 437‬‬ ‫‪350‬‬ ‫‪1317‬‬ ‫‪71 80 83 60 458‬‬ ‫‪350‬‬ ‫‪1318‬‬ ‫‪60 80 67 --- 492‬‬ ‫‪---‬‬ ‫‪1319‬‬ ‫‪62 80 66 --- 506‬‬ ‫‪---‬‬ ‫‪1320‬‬ ‫‪64 --- 65 --- 480‬‬ ‫‪---‬‬ ‫‪1321‬‬ ‫‪103 --- 58 --- 458‬‬ ‫‪---‬‬ ‫‪1322‬‬ ‫*طرح کلی‪ ،‬همان طرح پیشنهادی دولت ایران به شرکت بود که مذاکراتش چند سال به طول انجامید‪139 .‬‬

‫هزینه‌های سرمایه‌ای شرکت در ایران‪ ،‬از سال ‪ 1318‬تا ‪ 1324‬ش (‪ 1945-1939‬م)‬ ‫(بر حسب هزار پوند)‬ ‫حوزه‌ها خطوط لوله پالایشگاه‌ها سایر موارد جمع‬ ‫سال‬ ‫‪2997 263 2148 241 345 1318‬‬ ‫‪813 188 620 ---‬‬ ‫‪5 1319‬‬ ‫‪243 143‬‬ ‫‪85‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪--- 1320‬‬ ‫‪3803 12 3782 8‬‬ ‫‪1 1321‬‬ ‫‪3358 26 3249 1‬‬ ‫‪82 1322‬‬ ‫‪7006 104 5621 1018 263 1323‬‬ ‫‪6863 262 4633 687 1281 1324‬‬ ‫* بر اساس تاریخ نفت بی‌پی‪ ،‬جلد دوم‬ ‫‪140‬‬

‫چاه شماره یک چیاسرخ‬ ‫کشف نفت در مسجدسلیمان (‪ 5‬خرداد ‪ 1287‬ش)‬ ‫تلگراف رینولدز به لندن درباره کشف نفت‪ ،‬رمزگونه (‪ 1287‬ش)‬ ‫‪141‬‬

‫متن قرارداد میان دارسی و سیدلطف‌الله‪ ،‬پسر مرحوم آقاسید کریم قیری و آقاسید آقایی‪ ،‬پسر مرحوم سیدمحمد شریف قیسی وکالتا از جانب سادات‬ ‫قیری؛ اول اکتبر ‪ ۱۹۰۶‬م (‪ ۸‬مهر ‪ ۱۲۸۵‬ش)‬ ‫‪142‬‬

‫متن قرارداد میان دارسی و سیدلطف‌الله‪ ،‬پسر مرحوم آقاسید کریم قیری و آقاسید آقایی‪ ،‬پسر مرحوم سیدمحمد شریف قیسی وکالتا از جانب سادات‬ ‫قیری؛ اول اکتبر ‪ ۱۹۰۶‬م (‪ ۸‬مهر ‪ ۱۲۸۵‬ش)‬ ‫‪143‬‬

‫متن قرارداد میان دارسی و سیدلطف‌الله‪ ،‬پسر مرحوم آقاسید کریم قیری و آقاسید آقایی‪ ،‬پسر مرحوم سیدمحمد شریف قیسی وکالتا از جانب سادات‬ ‫قیری؛ اول اکتبر ‪ ۱۹۰۶‬م (‪ ۸‬مهر ‪ ۱۲۸۵‬ش)‬ ‫‪144‬‬

‫حمل تجهیزات به مسجدسلیمان‬ ‫‪145‬‬

‫احداث اولین خط لوله انتقال نفت مسجدسلیمان به آبادان (‪1290‬ش)‬ ‫احداث اولین خط لوله انتقال نفت مسجدسلیمان به آبادان (‪1290‬ش)‬ ‫‪146‬‬

‫کارگران شرکت نفت انگلو پرشیا در حال حفاری‪ ،‬با حقوق روزانه یک ریال و فاقد حق مسکن و کوپن خرید کالا‬ ‫‪147‬‬

‫پالایشگاه اولیه در مسجدسلیمان‬ ‫پایان یک روز کاری در پالایشگاه آبادان (‪1305‬ش)‬ ‫‪148‬‬