تقویم تاریخ صنعت نفت ایران - جلد اول

‫نصرالله انتظام و مصدق‬ ‫‪299‬‬

‫دادگاه لاهه‬ ‫‪300‬‬

‫دادگاه لاهه‬ ‫‪301‬‬

‫دادگاه لاهه‬ ‫دادگاه لاهه‬ ‫‪302‬‬

303

304

‫کودتای ‪ ۲۸‬مرداد ‪۱۳۳۲‬‬ ‫‪305‬‬

‫کودتا (‪ 28‬مرداد ‪)1332‬‬ ‫‪306‬‬

‫کودتا (‪ 28‬مرداد ‪)1332‬‬ ‫‪307‬‬

‫در سکوت و کم‌کاری گرو‌ههای سیاسی‪ ،‬اراذل و اوباش به خیابان‌ها ریختند و ارتش خانه‬ ‫مصدق را در هم کوبید‪( .‬کودتای ‪ 28‬مرداد ‪)1332‬‬ ‫‪308‬‬

‫کودتا (‪ 28‬مرداد ‪)1332‬‬ ‫‪309‬‬

‫تقویم تاریخ صنعت نفت ایران‪ -‬جلد اول(‪ 1280‬تا ‪)1357‬‬ ‫وسایل حرارتی و روشنایی نفتی‬ ‫‪310‬‬

‫فصل سوم‬ ‫‪1333-1357‬‬



‫‪ 1333‬شمسی ‪ 1954 /‬میلادی‬ ‫درآمد نفت‪ 20،‬میلیون و ‪ 700‬هزار دلار‬ ‫اولیــن قــرارداد بین‌المللــی بــرای جلوگیــری از آلودگ ‌یهایــی کــه‬ ‫نف ‌تکش‌هــا در آب‌هــای آزاد ایجــاد می‌کردنــد‪ ،‬منعقــد شــد‪.‬‬ ‫‪ 1‬فروردین‬ ‫دنیس رایت‪ ،‬مستشار سفارت انگلیس در‬ ‫ســپهبد زاهــدی‪ ،‬نخســت‌وزیر وقــت‪ ،‬بــرای بازدیــد از تأسیســات نفتــی‬ ‫ایران‬ ‫اهــواز‪ ،‬پالایشــگاه آبــادان و نیــروی دریایــی خرمشــهر بــا قطــار بــه‬ ‫خوزســتان رفــت‪.‬‬ ‫‪ 7‬فروردین‬ ‫دنیــس رایــت (‪ ،)Denis Wright‬مستشــار ســفارت انگلیــس کــه‬ ‫اسـفندماه ‪ 1332‬بـه لنـدن احضـار شـده بود‪،‬پـس از بازگشـت بـه تهـران‪،‬‬ ‫بـه خبرنـگاران گفـت کـه هنـوز مشـکلاتی بـرای تشـکیل کنسرسـیوم‬ ‫وجـود دارد‪ .‬نماینـدگان هشـت شـرکت نفتـی همچنـان در حـال مذاکـره‬ ‫هسـتند و او هنـوز گـزارش خـود را بـه اسـتیون (‪ ،)Steven‬سـفیرکبیر‬ ‫انگلیـس‪ ،‬نـداده‌ اسـت‪ .‬همچنیـن گفـت‪ ،‬بـه ب ‌نبسـ ‌ت رسـیدن مذاکـرات‬ ‫شــرک ‌تهای نفتــی در لنــدن شــایعه اســت‪.‬‬ ‫‪ 14‬فروردین‬ ‫هـوور‪ ،‬مشـاور نفتـی وزارت امـور خارجـه امریـکا‪ ،‬بـرای دومی ‌نبـار بـرای‬ ‫ادامــۀ مذاکــرات نفتــی بــه تهــران آمــد‪ .‬او در گف ‌توگــو بــا خبرنــگاران‬ ‫اعــام کــرد کــه این‌بــار امیــدوار اســت مســئلۀ نفــت حــل شــود‪ .‬قــرار‬ ‫بــود هــوور بــا نخســت‌وزیر‪ ،‬عبــدالله انتظــام و امینــی دیــدار کنــد‪.‬‬ ‫‪ 21‬فروردين‬ ‫علــي امينــي‪ ،‬وزيــر دارايــي‪ ،‬مرتضــي قلي‌بيــات‪ ،‬مديــر عامــل شــركت‬ ‫ملــي نفــت و فتــح‌الله نــوري اســفندياري‪ ،‬عضــو شــوراي عالــي برنامــه‪،‬‬ ‫مســئول مذاكــره بــا نماينــدگان كنسرســيوم شــدند‪.‬‬ ‫‪313‬‬

‫تقویم تاریخ صنعت نفت ایران‪ -‬جلد اول(‪ 1280‬تا ‪)1357‬‬ ‫ویلیام وارن‪ ،‬رئیس هیئت عملیات همکاری‬ ‫‪ 22‬فروردین‬ ‫فنی امریکا در ایران‬ ‫تشکیل کنسرسیوم بی ‌نالمللی برای فروش نفت ایران‬ ‫خبرگـزاری فرانسـه در لنـدن اعـام کـرد‪« :‬طـرح تشـکیل کنسرسـیومی‬ ‫متشــکل از هشــت شــرکت بــزرگ نفتــی بــرای توزیــع و فــروش نفــت‬ ‫ایــران تصویــب شــد‪ ».‬هیئــت نماینــدۀ (‪ 22‬نفــر) ایــن کنسرســیوم بــه‬ ‫تهــران آمــد کــه ریاســت آن بــا مســتر هــاردن (‪ ،)Harden‬نماینــده‬ ‫اسـتاندارد اویـل نیوجرسـی بـود‪ .‬اعضـای هیئـت نمایندگـی ایـران علـی‬ ‫امینــی‪ ،‬وزیــر دارایــی‪ ،‬مرتضــی قل ‌یبیــات‪ ،‬مدیــر عامــل شــرکت ملــی‬ ‫نفــت‪ ،‬فتــح‌الله نــوری اســفندیاری عضــو شــورای عالــی ســازمان برنامــه‬ ‫بودنـد کـه هیئـت وزیـران آنـان را تعییـن کردنـد‪.‬‬ ‫ترکیب سهام اعضای کنسرسیوم‬ ‫شــرکت ســابق نفــت انگلیــس _ ایران‪40‬درصــد‪ ،‬شــرکت‌های نفــت‬ ‫امریکایـی ‪40‬درصـد‪ ،‬شـرکت «رویـال داچ» هلنـدی ‪14‬درصـد و شـرکت‬ ‫نفــت فرانســوی ‪ 6‬درصــد ســهام را داشــتند‪.‬‬ ‫مذاکـره بیـن شـرک ‌تهای نفتـی بـا فـراز و فـرود بسـیار‪ ،‬از آذر سـال ‪1332‬‬ ‫در لنــدن آغــاز شــده بــود‪ .‬دو موضــوع اصلــی مذاکــرات‪ ،‬ترکیــب ســهام‬ ‫اعضـا و سـازمان عملیاتـی بـرای تولیـد و فـروش نفـت ایـران بـود‪.‬‬ ‫پــس از توافــق اعضــای کنسرســیوم بــر میــزان سهامشــان‪ ،‬نماینــدگان‬ ‫کنسرسـیوم بـرای ح ‌لوفصـل نهائـی موضـوع بـه تهـران‌آمدنـد‪ .‬هربـرت‬ ‫هـوور‪ ،‬مشـاور فنـی وزارت امـور خارجـه امریـکا‪ ،‬ناظـر ایـن مذاکـرات بـود‪.‬‬ ‫نتیجـه مذاکـرات داخلـی ایـن شـرکت‌ها ایجـاد کنسرسـیوم نفتـی بـود‪.‬‬ ‫آنـان بـرای عملیاتی‌کـردن اکتشـاف‪ ،‬تولیـد و فـروش نفـت ایـران تصمیـم‬ ‫گرفتنــد شــرک ‌تهای «عامــل اکتشــاف و تولیــد» و «عامــ ‌ل پالایــش» را‬ ‫تأسـیس کننـد و قـراردادی بـا دولـت ایـران ببندنـد و نـام و شـرح وظایـف‬ ‫دو شـرکت را شـرح دهنـد‪.‬‬ ‫‪ 25‬فروردین‬ ‫نخســتین جلســه مذاکــرات حــل مســئله نفــت ایــران بیــن نماینــدگان‬ ‫کنسرســیوم و نماینــدگان دولــت ایــران در کاخ ســفید برگــزار شــد‪.‬‬ ‫‪ 28‬فروردین‬ ‫دومیـن جلسـه کنفرانـس نفـت بـا حضـور نماینـدگان ایـران شـامل‪ ،‬دکتر‬ ‫امینــی‪ ،‬بیــات‪ ،‬نــوری اســفندیاری‪ ،‬مهنــدس نفیســی و فــؤاد روحانــی‬ ‫و نمایندگــی کنسرســیوم نفــت مرکــب ازهــاردن‪ ،‬لــودون (‪،)Loddon‬‬ ‫اســنو (‪ ،)Snow‬لوبیــچ (‪ )Lubitsch‬و کربــی در کاخ ســفید تشــکیل‬ ‫شـد‪.‬‬ ‫‪314‬‬

‫سال ‪1333‬‬ ‫‪ 31‬فروردين‬ ‫محمدتقی ریاحی‬ ‫مذاكره ايران و انگليس برای تعیین میزان غرامت شركت سابق آغاز شد‪.‬‬ ‫(‪1367-1289‬ش)‪ ،‬يکــي از افســران‬ ‫و نظاميــان حامــي دکتــر مصــدق و‬ ‫‪ 1‬اردیبهشت‬ ‫جبهـه ملـي و رئيـس سـتاد ارتـش‬ ‫سـپهبد زاهـدی‪ ،‬نخسـت‌وزیر‪ ،‬اسـتعفای خـود را تسـلیم شـاه کـرد‪ .‬شـاه‬ ‫دولــت ملــي در هفــت مــاه پايانــي‬ ‫دوبــاره زاهــدی را بــدون رأ ‌یگیــری از نماینــدگان بــه نخســت‌وزیری‬ ‫نخســت‌وزيري مصــدق بــود‪ .‬او‬ ‫بـود کـه کودتـاي ‪ 25‬مـرداد ‪1332‬‬ ‫برگزی ـد‪.‬‬ ‫عليـه دولـت مصـدق را خنثـي کـرد‪.‬‬ ‫‪ 4‬اردیبهشت‬ ‫پــس از کودتــاي ‪ 28‬مــرداد ‪1332‬‬ ‫چنـد هـزار نفـر در تهـران بـر ضـد مذاکـرات نفـت تظاهـرات کردنـد و‬ ‫پلیـس حـدود صـد نفـر از تظاهرکننـدگان را بازداشـت کـرد‪.‬‬ ‫دســتگير و زندانــي شــد‪.‬‬ ‫‪ 20‬اردیبهشت‬ ‫بــه موجــب موافق ‌تنامــ ‌های رســمی کــه بیــن امینــی‪ ،‬وزیــر دارایــی و‬ ‫ویلیـام وارن‪ ،‬رئیـس هیئـت عملیـات اقتصـادی امریـکا در ایـران و ناصـر‪،‬‬ ‫مدیـر کل بانـک ملـی ایـران‪ ،‬مبادلـه شـد‪ ،‬مبلـغ ‪ 9‬میلیـون دلار از محـل‬ ‫کمک‌هـای فـوری دولـت امریـکا بـه صـورت بلاعـوض بـه دولـت ایـران‬ ‫پرداخـت شـد‪.‬‬ ‫‪ 21‬اردیبهشت‬ ‫رأی دادگاه علیه دکتر مصدق‬ ‫دادگاه تجدیدنظــر نظامــی رویدادهــای ‪ 25‬تــا ‪ 28‬مــرداد پایــان یافــت‬ ‫و دکتـر محمـد مصـدق و سـرتیپ تقـی ریاحـی بـه سـه سـال حبـس‬ ‫محکــوم شــدند‪.‬‬ ‫‪ 25‬اردیبهشت‬ ‫پـس از پایـان سـیزدهمین جلسـه کنفرانـس نفـت‪ ،‬اعضـای هیئت‌هـای‬ ‫نمایندگـی ایـران و کنسرسـیوم اعـام کردنـد‪ :‬پـس از پنـج هفتـه مذاکـره‬ ‫بیـن دولـت ایـران و کنسرسـیوم و تبـادل نظرهـای صریـح و صمیمانـه‪،‬‬ ‫سـه نماینـده اصلـی کنسرسـیوم و بعضـی از مشـاوران آنهـا بـرای مشـاوره‬ ‫بــا رؤســای شــرک ‌تهایی کــه کنسرســیوم را تشــکیل دادنــد‪ ،‬بــه لنــدن‬ ‫سـفر خواهنـد کـرد‪.‬‬ ‫‪ 30‬اردیبهشت‬ ‫شـاه بـا فرجام‌خواهـی مصـدق موافقـت کـرد‪ .‬سـرتیپ آزمـوده در این‌بـاره‬ ‫گفـت‪« :‬پرونـده دکتـر مصـدق روز یکشـنبه از دادرسـی ارتـش بـه دیـوان‬ ‫عالـی کشـور فرسـتاده م ‌یشـود‪».‬‬ ‫‪315‬‬

‫تقویم تاریخ صنعت نفت ایران‪ -‬جلد اول(‪ 1280‬تا ‪)1357‬‬ ‫ترکیب سهام اعضای کنسرسیوم‬ ‫‪ 31‬اردیبهشت‬ ‫شــرکت ســابق نفــت انگلیــس _‬ ‫ایران‪40‬درصــد‪ ،‬شــرکت‌های نفــت‬ ‫تصمیم‌گیری برای نفت ایران در وزارت خارجه امریکا‬ ‫در ادامــه مذاکــرات شــرکت‌های امریکایــی و شــرکت نفــت انگلیــس بــا‬ ‫امریکایــی ‪40‬درصــد‪ ،‬شــرکت‬ ‫مقامــات ایرانــی بــرای تشــکیل کنسرســیوم و پــس از مشــخص شــدن‬ ‫چارچـوب کار‪« ،‬نقـش عامـل»‌ در کنسرسـیوم مهـم و بح ‌ثبرانگیـز شـد‪.‬‬ ‫«رویــال داچ» هلنــدی ‪14‬درصــد و‬ ‫شــرکت‌های عضــو کنسرســیوم نم ‌یخواســتند در کنسرســیوم فقــط‬ ‫کارگــزار ایــران باشــند‪ .‬بنابرایــن‪ ،‬رؤســای شــرک ‌تهای امریکایــی عضــو‬ ‫شــرکت نفــت فرانســوی ‪ 6‬درصــد‬ ‫کنسرسـیوم در وزارت خارجـه امریـکا بـا مقامـات دولـت امریـکا در ایـن‬ ‫زمینـه رایزنـی کردنـد و بـرای تنظیـم قـرارداد بـا حفـظ حقـوق خـود بـا‬ ‫ســهام را داشــتند‪.‬‬ ‫شـرایط زیـر موافقـت کردنـد‪:‬‬ ‫‪ .1‬قرارداد بر اساس اصل ‪ 50‬ـ ‪ 50‬باشد؛‬ ‫‪ .2‬پولـی کـه بـه ایـران پرداخـت م ‌یشـود‪ ،‬بـ ‌ه عنـوان مالیـات بـر درآمـد‬ ‫باشـد تـا شـرکت‌های امریکایـی بتواننـد در امریـکا آن را از حسـاب‌های‬ ‫مالیاتـی خـود کسـرکنند؛‬ ‫‪ .3‬مدت قرارداد برابر با همان مدت قرارداد شرکت نفت سابق باشد؛‬ ‫‪ .4‬نظارت بر عملیات در اختیار کنسرسیوم باشد؛‬ ‫‪ .5‬تولیـد و فـروش ایـران از ناحیـه قـرارداد در انحصـار کنسرسـیوم باشـد‬ ‫و اختیـار ایـران دربـاره فـروش نفتـی کـه در ازای ح ‌قالامتیـاز دریافـت‬ ‫م ‌یکنــد‪ ،‬محــدود شــود؛‬ ‫‪ .6‬ارکان قرارداد باید به تصویب مجلس برسد و اعتبار آن تضمین شود‪.‬‬ ‫‪ 10‬خرداد‬ ‫کنفرانــس نفــت در لنــدن دربــارۀ موضوعــات اداره تأسیســات نفــت‪▪،‬‬ ‫غرامـت و میـزان تولیـد و تصفیـه نفـت کـه ایـران و شـرکت‌های عضـو‬ ‫کنسرسـیوم بـر سـرش اختـاف داشـتند‪ ،‬برگـزار شـد‪.‬‬ ‫در هشت نقطه از مناطق نف ‌تخیز حکومت نظامی برقرار شد‪▪.‬‬ ‫‪11‬خرداد‬ ‫دکتـر مظفـر بقایـی طـی نطقـی در کرمـان بـا قـرارداد نفـت مخالفـت‬ ‫کــرد و بلافاصلــه بازداشــت و تبعیــد شــد‪.‬‬ ‫‪ ١٩‬خرداد‬ ‫نفت و مجلس‬ ‫لايحه لغو انحصارات تجارت خارجى‬ ‫بـا توجـه بـه وضـع بـد اقتصـادی كشـور‪ ،‬نماينـدگان مجلـس سـنا لايحـه‬ ‫لغـو انحصـارات تجـارت خارجـى را تصویـب کردنـد‪.‬‬ ‫ماده‌واحـده‪ :‬تجـارت خارجـى ايـران اعـم از صـادرات و واردات بـا رعايـت‬ ‫‪316‬‬

‫سال ‪1333‬‬ ‫قانـون تعرفـه گمركـى و قانون معامـات ارزى آزاد اسـت‪.‬‬ ‫بـا تصويـب ایـن قانـون‪ ،‬قانـون انحصـار تجـارت خارجـى مصـوب ‪ ١٩‬تيـر‬ ‫‪ ١٣١١‬ش (در دوره رضـا شـاه) لغـو شـد‪.‬‬ ‫‪ 27‬خرداد‬ ‫هربرت هوور مشاور نفتی وزارت امور خارجه امریکا به تهران آمد‪.‬‬ ‫‪ 30‬خرداد‬ ‫اعضــای هیئــت نمایندگــی کنسرســیوم بــرای ادامــه مذاکــرات از لنــدن‬ ‫بـه تهـران آمدنـد‪.‬‬ ‫‪ 1‬تیر‬ ‫نخسـتین جلسـه دور دوم مذاکـرات نفـت میـان نماینـدگان دولـت ایـران‬ ‫و هیئـت نماینـده کنسرسـیوم برگـزار شـد‪.‬‬ ‫‪ 7‬تیر‬ ‫چهارمیــن جلســه کنفرانــس نفتــی در کاخ الهیــه (شــرکت ملــی نفــت)‬ ‫تشـکیل شـد‪ .‬مهنـدس نفیسـی‪ ،‬منشـی هیئـت نماینـده‪ ،‬موضـوع ایـن‬ ‫جلسـه را بررسـی چگونگـی اداره پالایشـگاه آبـادان اعـام کـرد‪.‬‬ ‫‪ 8‬تیر‬ ‫ايران و بلوك شرق‬ ‫دولـت شـوروى تأسیسـات نفتـى خـود را در بنـدر انزلـى و دیگر شـهرهاى‬ ‫شـمال ايـران بـه وزارت دارايـى ايـران تحويـل داد كـه شـامل مخـازن‪،‬‬ ‫تلمب ‌هخانـ ‌ه‪ ،‬لولـه‌و خانه‌هـاى متصديـان و جايـگاه توزيـع نفـت و بنزيـن‬ ‫و گازوئيـل و همچنیـن تأسیسـات شـركت نفـت خوريـان سـمنان بـود‪.‬‬ ‫ايـن تأسیسـات کـه از سـال ‪ ١٣٠٨‬ش بـه تدريـج ایجـاد شـده بـود‪ ،‬بـه‬ ‫دليـل فرسـودگى و رسـیدن بـه ب ‌نبسـت در سياسـت خارجـى شـوروى‬ ‫(بـه زعـم سـفير شـوروى بـراى نشـا ‌ندادن حسـن نيـت) بـه دولـت ايـران‬ ‫تحويــل داده شــد‪ .‬شــركت «ايــران ســونفت» مســئول توزيــع تجــارى‬ ‫فراورد‌ههـاى نفتـى وارداتـى از باكـو در شـمال ايـران بـود‪.‬‬ ‫مصطفـى فاتـح در دهـۀ‪ 20‬فعاليـت ايـن شـركت‌ها را پـس از تأسـیس‬ ‫پالايشــگاه كرمانشــاه و راه‌انــدازى دو تانكــر نفتــى موســوم بــه «بــى‪.‬‬ ‫تـى‪ .‬سـي» (بريتيـش تانكـر پتروليـوم) بـراى توزيـع نفـت در ‪١٣١٥‬‬ ‫ش و تأســیس اداره پخــش شــركت نفــت ايــران و انگليــس کاهــش‬ ‫داده بـود‪.‬‬ ‫تأسـیس پالايشـگاه كرمانشـاه و اداره پخـش و شـايعه تأسـیس خـط لولـه‬ ‫نفـت آبـادان بـه تهـران‪ ،‬سـه عامـل سـخ ‌تافزاری بـود کـه بسـتر خـروج‬ ‫شـرك ‌تهاى نفتـى شـوروى را در آن زمـان همـوار کـرد‪ .‬شـاه بـراى نرنجاندن‬ ‫‪317‬‬

‫امضای قرارداد کنسرسیوم‪ ،‬امینی و پیج‬ ‫تقویم تاریخ صنعت نفت ایران‪ -‬جلد اول(‪ 1280‬تا ‪)1357‬‬ ‫همسـایه شـمالى برخـى كالاهـاى ضـرورى را از شـوروى وارد مي‌كـرد‪.‬‬ ‫‪ 9‬تیر‬ ‫نخسـتین جلسـه کمیسـیون غرامـت تشـکیل شـد‪ .‬دکتـر امینـی اعـام‬ ‫کــرد کــه اگــر دربــاره شــیوۀ اداره آبــادان و مناطــق نف ‌تخیــز توافــق‬ ‫شــود‪ ،‬مشــکل دیگــری وجــود نخواهــد داشــت‪.‬‬ ‫‪ 14‬تیر‬ ‫قـراردادی بیـن سـه شـرکت ژاپنـی و شـرکت ملـی نفـت منعقـد شـد‪.‬‬ ‫مقـرر شـد‪ ،‬ژاپـن تـا سـقف ‪ 2‬میلیـون دلار نفـت از ایـران بخـرد و در ازای‬ ‫آن ماشــین‌های نســاجی و کشــتی‌های ید ‌ککــش بــه ایــران بدهــد‪.‬‬ ‫‪ 24‬تیر‬ ‫ایران و بلوک شرق‬ ‫تأسیسـات شـرکت «ایـران سـونفت» کـه متعلـق بـه دولـت شـوروی و‬ ‫در شــمال ایــران بــود‪ ،‬بــه نماینــدگان ایــران تحویــل داده شــد‪ .‬پرچــم‬ ‫ســه‌رنگ ایــران جــای ســتار‌ههای ســرخ ح ‌کشــده روی مخــازن نفــت‬ ‫را گرفــت‪.‬‬ ‫‪ 27‬تیر‬ ‫هجدهمیـن جلسـه کنفرانـس نفـت‪ ،‬ب ‌هجـز موضـوع غرامـت‪ ،‬بـا توافـق‬ ‫دربــارۀ چهــار مســئلۀ اساســی اداره تأسیســات نفــت‪ ،‬مــدت قــرارداد‪،‬‬ ‫میــزان اســتخراج و قیمــت پایــان گرفــت‪.‬‬ ‫‪ 10‬مرداد‬ ‫در پایـان مذاکـرات نفـت ایـران بـا کنسرسـیوم نفـت‪ ،‬قـرار بـر ایـن شـد‬ ‫کـه پرداخـت غرامـت شـرکت سـابق نفـت از سـال ‪ 1958‬میـادی آغـاز‬ ‫شـود‪.‬‬ ‫‪ 14‬مرداد‬ ‫علــی امینــی‪ ،‬وزیــر دارایــی‪ ،‬از جانــب دولــت ایــران‪ ،‬پیــچ (‪،)Page‬‬ ‫رئیــس نمایندگــی کنسرســیوم نفــت‪ ،‬ســفیرکبیر انگلیــس در تهــران و‬ ‫اسـنو‪ ،‬نماینـده شـرکت سـابق نفـت‪ ،‬اعلامی ‌ههـای مربـوط بـه ازسـرگیری‬ ‫فعالیــت صنایــع ملــی نفــت ایــران و پرداخــت غرامــت را امضــا کردنــد‪.‬‬ ‫‪ 15‬مرداد‬ ‫مخالفت افکار عمومی با قرارداد نفت شدت پیدا کرد‪.‬‬ ‫‪ 16‬مرداد‬ ‫ژنـرال آیزنهـاور‪ ،‬رئیـس جمهـور امریـکا و چرچیـل‪ ،‬نخسـ ‌توزیر انگلیـس‪،‬‬ ‫حـل مسـئله نفـت را بـه ایـران تبریـک گفتنـد‪.‬‬ ‫‪318‬‬

‫سال ‪1333‬‬ ‫علی امینی‬ ‫(‪1371-1284‬ش) نــوه دختــري‬ ‫‪ 18‬مرداد‬ ‫مظفرالديــن شــاه بــود‪ .‬ســال‌هاي‬ ‫اعتراض به قرارداد ‪ 1333‬ش‬ ‫‪ 1321‬تــا ‪ 1329‬را خــارج از‬ ‫نامـه اعتـراض جمعـی از روحانیـان‪ ،‬اسـتادان دانشـگاه و نماینـدگان احزاب‬ ‫ايــران گذرانــد و در ســال ‪1329‬‬ ‫مجلــس بــه قــرارداد نفــت ‪ 1333‬ش منتشــر شــد‪ .‬امضاکننــدگان ایــن‬ ‫بــه ايــران بازگشــت‪ .‬وزيــر اقتصــاد‬ ‫نامـه‪ ،‬از جملـه آیـت‌الله فیروزآبـادی‪ ،‬آیـ ‌تالله زنجانـی‪ ،‬آیـ ‌تالله غـروی‪،‬‬ ‫کابينــه منصــور بــود‪ .‬در کابينــه‬ ‫حج ‌تالاســام طالقانــی‪ ،‬علامــه علی‌اکبــر دهخــدا‪ ،‬دکتــر معظمــی‪،‬‬ ‫دکتــر مصــدق ابتــدا بــراي وزارت‬ ‫صالـح امیرعلائـی‪ ،‬مخبـر فرهمنـد‪ ،‬بـازرگان‪ ،‬عطائـی‪ ،‬خلیلـی‪ ،‬سـحابی‪،‬‬ ‫کشـور برگزيـده شـد‪ ،‬امـا بـه دليـل‬ ‫رضـوی‪ ،‬حسـن صـدر و حـاج سـید جـوادی‪ ،‬نماینـدگان مجلسـین را از‬ ‫مخالفــت شــاه بــه وزارت اقتصــاد‬ ‫تصویـب چنیـن قـراردادی برحـذر داشـتند‪.‬‬ ‫و دارايــي منصــوب گرديــد‪ .‬پــس‬ ‫از کودتــاي ‪ 28‬مــرداد ‪ ،1332‬در‬ ‫حــزب زحمتكشــان اعلامیــه‌ای بســیار شــدیدالحن در مخالفــت بــا▪‬ ‫امضــاي قــرارداد کنسرســيوم نقــش‬ ‫قــرارداد نفــت صــادر کــرد‪.‬‬ ‫مؤثــري ايفــا کــرد‪ .‬نــام ديگــر ايــن‬ ‫‪ 7‬شهریور‬ ‫شــرکت‌ه‌ای عامل«اکتشــاف» و «تصفیــه» موســوم بــه كنسرســيوم‬ ‫قــرارداد‪ ،‬امينــي ـ پيــچ اســت‪.‬‬ ‫تأسـیس شـد و شـركت ملـي نفـت ايـران مسـئوليت اكتشـاف‪ ،‬اسـتخراج‪،‬‬ ‫توليــد و فــروش را بــه عهــده ایــن شــرک ‌تها گذاشــت‪ .‬شــرك ‌تهاي‬ ‫تشـيكل دهنـد‌ه قـرارداد كنسرسـيوم از انگليـس‪ ،‬امريـكا‪ ،‬فرانسـه و هلنـد‬ ‫بودن ـد‪.‬‬ ‫‪ 9‬شهریور‬ ‫امضای قرارداد نفتی امینی ـ پیچ‪ ،‬معروف به کنسرسیوم‬ ‫قـرارداد نفـت بـه دسـت امینـی و پیچ امضـاء شـد‪ .‬روز پیش از این‪ ،‬جلسـه‬ ‫هیئـت دولـت در حضـور تیمسـارزاهدی نخسـت‌وزیر تشـکیل و پـس از‬ ‫مذاکـره دربـاره مسـئله نفـت و قـرارداد بـا کنسرسـیوم‪ ،‬تصویب‌نامـه‌ای‬ ‫مبنـی بـر دادن اختیـار بـه وزیـر دارایـی بـرای «پارا ‌فکـردن» قـرارداد‬ ‫صـادر شـده بـود‪.‬‬ ‫‪ 14‬شهریور‬ ‫جلســه هیئ ‌ترئیســه مجلســین بــا حضــور نخســت‌وزیر‪ ،‬وزیــر دارایــی و‬ ‫وزیـر خارجـه تشـکیل و تصمیـم گرفتـه شـد‪ ،‬قـرارداد نفـت بـه صـورت‬ ‫ماد‌هواحـده و بـه همـراه متـن قـرارداد تقدیـم مجلـس شـود‪.‬‬ ‫‪ 27‬شهریور‬ ‫قـرارداد نفـت ایـران و شـرکت‌های عضـو کنسرسـیوم شـامل ‪ 51‬مـاده و‬ ‫دو ضمیمـه مربـوط بـه غرامـت و مالیـات بـر درآمـد و در ‪ 100‬صفحـه‪،‬‬ ‫بـا امضـای علـی امینـی و بیـات بـرای امضـا بـه لنـدن‪ ،‬لاهـه‪ ،‬پاریـس و‬ ‫نیویـورک فرسـتاده شـد‪.‬‬ ‫‪319‬‬

‫تقویم تاریخ صنعت نفت ایران‪ -‬جلد اول(‪ 1280‬تا ‪)1357‬‬ ‫‪ 29‬مهر‬ ‫‪ 29‬شهریور‬ ‫نفت و مجلس‬ ‫امتحــان ورودي دانشــكده نفــت برگــزار‌شــد‪ .‬مخــارج ايــن دانشــكده▪‬ ‫مقدمات تشيكل كنسرسيوم‬ ‫مجلـس شـورای ملـی ماد‌هواحـده‌ای‬ ‫را شــركت ملــي نفــت تأمیــن م ‌يكــرد‪ .‬در رشــته شــيمي و نفــت‪50 ،‬‬ ‫بــرای قــرارداد نفــت بــا ‪ 113‬رأی‬ ‫موافــق‪ 5 ،‬رأی مخالــف و یــک‬ ‫نفــر ثب ‌تنــام كــرد‌ه بودنــد كــه طبــق تصميــم شــوراي دانشــكده‪40 ،‬‬ ‫رأی ممتنــع بــه عنــوان مقدمــۀ‬ ‫تشــکیل کنسرســیوم شــرکت‌های‬ ‫نفـر پذيرفتـه شـدند‪ .‬برنامـه دانشـكده نفـت بنـا بـر اسـاس‌نام ‌ه و برنامـه‬ ‫بین‌المللـی نفتـی در ایـران تصویـب‬ ‫کــرد‪ .‬ایــن لایحــه کــه در ‪30‬‬ ‫بیست‌ســاله دانشــكده‌های امركيايــي و اروپايــي تدویــن‌شــده بــود‪.‬‬ ‫شــهریور بــه مجلــس ارائــه شــده‬ ‫‌بــود‪ ،‬پیش‌تــر در کمیســیونی ویــژه‬ ‫بـرای تأمیـن مـواد سـبك از قبيـل بنزيـن اتومبيـل و هواپيمـا‪ ،‬دسـتگاه▪‬ ‫مرکـب از نماینـدگان مجلس شـورای‬ ‫ملـی و سـنا بررسـی شـده‌بـود‪ .‬ایـن‬ ‫تقطيــر ‪ 75‬كــه از بزرگ‌تریــن دســتگا‌ههاي تقطيــر پالايشــگاه آبــادان‬ ‫کمیســیون ‪ 36‬عضــو داشــت کــه‬ ‫بــه‌ طــور مســاوی از دو مجلــس‬ ‫بــود‪ ،‬راه انــدازی شــد‪ .‬ايــن دســتگاه در ســال ‪ 3/5‬ميليــون تــن بنزيــن‬ ‫انتخــاب شــده ‌بودنــد‪ .‬امریــکا و‬ ‫انگلیـس از عملکـرد زاهـدی و دولـت‬ ‫خـودرو و هواپيمـا تهيـه م ‌يكـرد‪.‬‬ ‫او در تنظیــم قــرارداد و توجیــه آن‬ ‫بسـیار راضـی بودنـد و مهـارت علـی‬ ‫‪ 30‬شهریور‬ ‫امینــی‪ ،‬وزیــر دارایــی را در ایــن‬ ‫زمینـه می‌سـتودند‪ .‬شـاه نیـز طبـق‬ ‫جلســۀ مجلــس شــوراي ملــي بــرای تصمیم‌گیــری دربــارۀ نحــوۀ▪‬ ‫قولــش از ایــن لایحــه پشــتیبانی‬ ‫‌کــرد‪ .‬ســردار فاخــر حکمــت‪،‬‬ ‫تقديـم قـرارداد نفـت و يكفيـت ارجـاع قـرارداد بـه كميسـيون ویـژۀ نفـت‬ ‫رئیــس مجلــس نیــز بــه ســفارش‬ ‫انگلیــس اطمینــان داده‌بــود کــه‬ ‫تشـيكل شـد‪ .‬در نتیجـه مذاكـرات‪ ،‬كميسـيون ویـژۀ نفـت مختـار بـود‪،‬‬ ‫تصویـب قـرارداد بـا مشـکل روبـه‌رو‬ ‫نخواهــد شــد‪ .‬مطبوعــات نزدیــک‬ ‫نحـوه طـرح قـرارداد و اينكـه مـواد قـرارداد ضميمـۀ ماده‌واحـده باشـد‬ ‫بــه دولــت نیــز بــا شــایع ‌هپراکنی و‬ ‫وابســت ‌هخواندن نماینــدگان مخالــف‬ ‫يـا جـزء لايحـه تعییـن کنـد‪ .‬طبـق ماده‌واحـده پی ‌شگفتـه‪ ،‬مقـرر شـد‬ ‫بــا لایحــه بــه کمونیســت‌ها‪ ،‬افــکار‬ ‫عمومــی را در ایــن زمینــه مســموم‬ ‫قــرارداد نفــت بــدون دخ ‌ل ‌وتصــرف در مــواد‪ ،‬تصويــب و تأییــد شــود‪.‬‬ ‫می‌کردنــد‪.‬‬ ‫لایحـه قـرارداد نفـت معـروف بـه کنسرسـیوم از سـوی دولـت تسـلیم▪‬ ‫مجلـس شـورای ملـی شـد و امينـي‪ ،‬وزيـر دارایـي نیـز‪ ،‬متـن قـرارداد را‬ ‫بـه مجلـس ارائـه داد‪.‬‬ ‫ايــن قــرارداد دو بخــش داشــت‪ .‬بخــش اول آن بيــن ايــران (دولــت‬ ‫ايـران و شـركت ملـي نفـت ايـران) ب ‌هعنـوان طـرف اول و «گلـف اويـل‬ ‫كورپورشــن» (‪« ،)GULF OIL CORPORATION‬ســوكوني‬ ‫وکیــوم اويــل كمپانــي اينكــور پورتيــد» (‪SOCONY-VACUM‬‬ ‫‪« ،)OIL COMPANY INCORPORATED‬اســتاندارد اويــل‬ ‫كمپانــي اف نیوجرســی»‪« ،‬اســتاندارد اويــل كمپانــي اف کالیفرنیــا»‬ ‫(‪)STANDARD OIL COMPANY OF CALIFORNIA‬‬ ‫و «تگــزاس كمپانــي»‪« ،‬انگلــو ايرانيــن اويــل كمپانــي ليمتيــد»‪،‬‬ ‫«ان‪ .‬وی‪ .‬دی‪ .‬باتافشــه پتروليــوم ماتشــاپاي كمپانــي» (‪N.V. DE‬‬ ‫‪)BATAAFSCHE PETROLEUM MAATSCHAPPI‬‬ ‫«فرانســزده پتــرول» (‪COMPAGNIE FRANCAISE DES‬‬ ‫‪ )PETROLES‬بـ ‌ه عنـوان طر ‌فهـاي دوم‪ ،‬بخـش دوم آن بيـن دولـت‬ ‫ايـران و انگلـو ايرانيـن اويـل كمپانـي ليمیتـد‪ ،‬بـ ‌ه عنـوان طـرف سـوم‬ ‫منعقــد شــد‪.‬‬ ‫‪320‬‬

‫سال ‪1333‬‬ ‫اجازه مبادله قرارداد فروش نفت‪ ‬و‬ ‫گاز و روش اداره عملیات آن‬ ‫‪ 31‬شهریور‬ ‫کارشناسان خارجی در آبادان‬ ‫ماد ‌­هواحــده‪ :‬مجلــس شــورای‬ ‫اولیـن گـروه کارشناسـان کنسرسـیوم بـرای رسـیدگی بـه وضع پالایشـگاه‬ ‫ملـی قـرارداد ضمیمـه را که قسـمت‬ ‫آبـادان و بـرآورد هزینـۀ تعمیـرات بـه تهـران آمدند‪.‬‬ ‫اول آن مشــتمل بــر ‪ 51‬مــاده و دو‬ ‫ضمیمـه مربـوط بـه خریـد و فـروش‬ ‫‪ 28‬مهر‬ ‫نفــت و گاز و طــرز اداره عملیــات‬ ‫صادرات مجدد نفت ایران‬ ‫مشــروحه در آن می‌باشــد و بــه‬ ‫صـادرات نفـت ایـران پـس از گذشـت سـه سـال‪ ،‬از روزی‌کـه کارشناسـان‬ ‫امضـای ایـران و شـرکت ملـی نفـت‬ ‫انگلیســی آبــادان را تــرک کردنــد و همچنیــن دو ســال پــس از قطــع‬ ‫بــه عنــوان طــرف اول و بــا امضــای‬ ‫رابطـه سیاسـی ایـران و انگلیـس دوبـاره آغـاز شـد‪ .‬نفت‌کـش «بریتیـش‬ ‫شــرک ‌ت­های مفصل ْه‌الاســامی زیــر‪:‬‬ ‫آدریکیـت» متعلـق بـه یـک شـرکت نفتـی انگلیسـی‪ ،‬اولیـن کشـتی‌ای‬ ‫گلــف اویــل کورپوریشــن‪ ،‬ســوکونی‬ ‫بـود کـه بـرای حمـل نفـت وارد آ ‌بهـای ایـران شـد‪.‬‬ ‫وکیــوم کمپانــی اینکورپوریتــد‪،‬‬ ‫اسـتاندارد اویـل کمپانـی‪ ،‬اسـتاندارد‬ ‫‪ 29‬مهر‬ ‫اویــل کمپانــی اف کالیفرنیــا‪ ،‬زی‬ ‫نفت و مجلس‬ ‫تگزاس‪،‬انگلوایرانیــز اویــل کمپانــی‬ ‫مجلـس شـورای ملـی قـرارداد بیـن دولـت ایـران و کنسرسـیوم را بـا ‪113‬‬ ‫لیمیتـد‪ ،‬ن‪‌.‬و ‪ .‬ده باتافسـه پترولیـوم‬ ‫رأی موافـق‪ 5 ،‬رأی مخالـف و ‪ 1‬ممتنـع تصویـب کـرد‪.‬‬ ‫ماتشــاپای و شــرکت فرانســز‬ ‫دپتــرول‪ .‬بــه عنــوان طر ‌فهــای‬ ‫‪ 6‬آبان‬ ‫دوم ‌(و بــا امضــای شــرک ‌ت­های‬ ‫قــرارداد نفــت بیــن ایــران و شــرکت‌های کنسرســیوم در مجلــس ســنا‬ ‫عامــل برطبــق مــاده ‪ ۳‬قــرارداد)‬ ‫تصویـب شـد‪ .‬در میـان آرا‪ 41 ،‬رأی موافـق‪ 4 ،‬مخالـف و ‪ 4‬رأی ممتنـع‬ ‫رســیده‌ اســت و قســمت دوم آن‬ ‫مشـتمل بـر پنـج مـاده‪ ،‬مربـوط بـه‬ ‫بـود‪.‬‬ ‫غرامـت بـه امضـای ایـران و شـرکت‬ ‫‪ 7‬آبان‬ ‫ملــی نفــت ایــران از یــک طــرف و‬ ‫قـرارداد فـروش نفـت و گاز بـه كنسرسـيوم كـه شـامل هفـت شـركت‬ ‫انگلوایرانیــن اویــل شــرکت لیمیتــد‬ ‫نفتـي بـزرگ خارجـي بـود‪ ،‬بـه امضـای شـاه رسـید‪.‬‬ ‫از طــرف دیگــر رســیده ‌اســت‪،‬‬ ‫‪ 8‬آبان‬ ‫تصویــب نمــوده و بــه دولــت اجــازه‬ ‫پـس از امضـای قـرارداد جدیـد نفـت بـه دسـت شـاه‪ ،‬اولیـن کشـتی‌های‬ ‫اجــراء و مبادلــه قــرارداد مزبــور را‬ ‫نفت‌کـش کنسرسـیوم بـه نـام «بریتـش آدریکیـت» و «تینـوس» (هلندی)‬ ‫م ‌یدهــد‪ .‬کلیــه قوانیــن و مقرراتــی‬ ‫بـا حضـور امینـی‪ ،‬وزیـر دارایـی ایـران و پیـچ‪ ،‬نماینـده کنسرسـیوم‪ ،‬در‬ ‫کـه بـا ایـن قانـون مباینـت داشـته‬ ‫اسـکله آبـادان بارگیـری کـرد‪.‬‬ ‫باشـد‪ ،‬ملغـی اسـت‪ .‬ایـن قانـون کـه‬ ‫‪ 9‬آبان‬ ‫مشــتمل بــر ماد‌­هواحــده و متــن‬ ‫آخريـن جلسـه مذاكـره ايـران و انگليـس دربـارۀ غرامـات شـركت سـابق‬ ‫قــرارداد ضمیمــه‌اســت‪ ،‬در جلســه‬ ‫(شــرکت نفــت انگلیــس ـ ایــران) تشــيكل شــد‪ .‬هيئــت نماينــده ايــران‬ ‫روز پنجشــنبه بیســ ‌ت­و­نهم مهرمــاه‬ ‫موافقــت کــرد‪ 25 ،‬ميليــون ليــره بابــت غرامــت شــركت ســابق در ده‬ ‫‪ 1333‬بـه تصویـب‌ مجلـس شـورای‬ ‫قسـط و حـدود ‪ 21‬ميليـون ليـره هـم بـرای اسـتهلاك تأسیسـات نفـت‬ ‫پرداخـت كنـد‪.‬‬ ‫ملــی رســید‪.‬‬ ‫رئیس مجلس شورای ملی‪ ،‬رضا حکمت‬ ‫‪321‬‬

‫تقویم تاریخ صنعت نفت ایران‪ -‬جلد اول(‪ 1280‬تا ‪)1357‬‬ ‫نگاهی به قرارداد کنسرسیوم‬ ‫‪ 10‬آبان‬ ‫دولــت ایــران بــا کنسرســیومی‬ ‫متشــکل از ‪ 8‬شــرکت بــزرگ نفتــی‬ ‫سخنرانی امینی در آبادان‬ ‫بین‌المللــی‪ ،‬قــراردادی نفتــی امضــا‬ ‫علـی امینـی‪ ،‬وزیـر دارایـی‪ ،‬در جلسـات مختلـف اداری و سیاسـی حضـور‬ ‫کـرد کـه هرچنـد عنـوان «قـرارداد‬ ‫یافــت و کوشــید بــا توجیــه اقــدام خــود بــرای امضــای قــرارداد نفتــی‬ ‫فـروش نفـت و گاز» را داشـت‪ ،‬نوعـی‬ ‫امتیـاز انحصـاری محسـوب م ‌یشـد‪،‬‬ ‫مخالفـت کارکنـان صنعـت نفـت را تعدیـل کنـد‪.‬‬ ‫قانـون ملـی‌شـدن نفـت را ب ‌یاثـر و‬ ‫‪ 25‬آبان‬ ‫سـال‌ها شـرکت ملـی نفـت ایـران را‬ ‫بـا آغـاز دوبـارۀ صـادرات‪ ،‬شـورای عالـی نفـت مطالعـات و اقدامـات لازم‬ ‫خلع‌یــد کــرد‪.‬‬ ‫بـرای اجـرای طـرح خـط لولـه سراسـری را تصویـب کـرد‪.‬‬ ‫پای ‌ههای اصلی قرارداد‪:‬‬ ‫‪ 29‬آبان‬ ‫‪ .1‬سراسـر ناحیـه‌ای کـه بـه موجـب‬ ‫قـرارداد ‪ 1933‬م در اختیـار شـرکت‬ ‫بـه دسـتور سـپهبد زاهـدی‪ ،‬درآمـد کشـور بـه دو بخـش تقسـیم شـد‪.‬‬ ‫نفـت ایـران و انگلیـس قـرار داشـت‪،‬‬ ‫پـول نفـت فقـط بـرای برنامه‌هـای عمرانـی و دیگـر درآمدهـای کشـور‬ ‫در اختیـار کنسرسـیوم قـرار گرفـت‪.‬‬ ‫‪ .2‬ایــن قــرارداد ‪‌25‬ســاله وتــا ‪40‬‬ ‫بـه هزینـه جـاری اختصـاص یافـت‪.‬‬ ‫ســال تمدیدپذیــر بــود‪.‬‬ ‫‪ 24‬آذر‬ ‫‪ .3‬نیمــی از منافــع نفــت بایــد بــه‬ ‫دولــت ایــران پرداخــت م ‌یشــد‪.‬‬ ‫یــک مقــام مطلــع در شــرکت ملــی نفــت در یــک گف ‌توگــوی▪‬ ‫‪ .4‬تأسیســات صنعــت نفــت در‬ ‫مالکیــت ایــران‪ ،‬ولــی در اختیــار‬ ‫مطبوعاتــی گفــت‪« :‬حمــل نفــت از جنــوب بــه تهــران بــا نف ‌تکــش و‬ ‫از طریـق را‌هآهـن امکا ‌نپذیـر اسـت‪ ،‬امـا شـرکت تصمیـم گرفتـه اسـت‪،‬‬ ‫کنسرســیوم بــود‪.‬‬ ‫یـک خـط لولـه بـرای رسـاندن نفـت از اهـواز بـه تهـران احـداث کنـد‪».‬‬ ‫گرچــه تبلیغــات وانمــود م ‌یکــرد‬ ‫هیــچ امتیــازی داده نشــده‌اســت‪،‬‬ ‫ســجادی‪ ،‬فرمانــدار خرمشــهر‪ ،‬در یــک مصاحبــة مطبوعاتــی گفــت‪▪:‬‬ ‫سـخنان وزیـر سـوخت انگلسـتان در‬ ‫اشــاره بــه قــرارداد جدیــد گویــای‬ ‫«اقدامــات اولیــه بــرای افتتــاح کنســولگر ‌یهای انگلیــس و امریــکا در‬ ‫ماهیــت آن بــود‪...« .‬بایــد بــه ملــت‬ ‫حــال انجــام اســت‪».‬‬ ‫انگلیـس مـژده دهـم‪ ،‬در ایـن روزهـا‬ ‫‪ 27‬آذر‬ ‫کـه نفـت ایـران دوبـاره بـه دسـت ما‬ ‫بـه جریـان افتـاد‪ ،‬خواهیـم توانسـت‬ ‫‪ 4‬فرونـد کشـتی نف ‌تکـش ژاپنـی در مجمـوع‪ 58 ،‬هـزار تـن نفـت سـیاه‬ ‫از آن بسـیار زیـاد اسـتفاده کنیـم و‬ ‫و تصفی ‌هشـده بارگیـری کـرد‪.‬‬ ‫کمبـود سـوخت خـود را کـه بیـش‬ ‫‪ 11‬دی‬ ‫از ســه ســال و در پــی ملــی‌ شــدن‬ ‫نفــت ایــران پدیــد آمــده ‌بــود‪،‬‬ ‫شـرکت‌های کنسرسـیوم بهره‌بـرداری از تأسیسـات نفـت جنـوب را آغـاز‬ ‫کر د ند ‪.‬‬ ‫جبــران کنیــم‪».‬‬ ‫‪ 25‬دی‬ ‫نفت و مجلس‬ ‫اســاس‌نامه شــرکت ملــی نفــت ایــران در کمیســیون‌های مجلســین‬ ‫شــورای ملــی و ســنا تصویــب شــد‪.‬‬ ‫مــاده ‪ 1‬اســا ‌سنامه‪ :‬شــرکت ملــی نفــت ایــران کــه ب ‌هموجــب قانــون‬ ‫مــورخ ‪ 9‬اردیبهشــت ‪ 1330‬تأســیس و دارایــی شــرکت ســابق نفــت‬ ‫انگلیــس و ایــران در ایــران بــه آن منتقــل گردیــده و جــزو دارایــی آن‬ ‫محسـوب م ‌یشـود‪ ،‬عملیـات خـود را بـر طبـق مقـررات ایـن اسـاس‌نامه‬ ‫‪322‬‬

‫سال ‪1333‬‬ ‫اجـرا خواهـد نمـود‪.‬‬ ‫‪ 17‬بهمن‬ ‫اولیـن جلسـه هیئت‌مدیـره شـرکت ملـی نفـت ایـران بـه ریاسـت آقـای‬ ‫بیـات و بـا حضـور روحانـی‪ ،‬نفیسـی‪ ،‬پرخیـده‪ ،‬اتحادیـه‪ ،‬فـاح و رضـوی‪،‬‬ ‫در عمـارت شـرکت‪ ،‬در خیابـان سـپه‪ ،‬تشـکیل شـد‪ .‬بـا بیشـینة آرا‪ ،‬دکتـر‬ ‫فــاح و منوچهــر فرمان‌فرماییــان بــه ســمت مدیــران شــرکت تصفیــه‬ ‫نفـت و آقایـان نفیسـی و شـیوا بـه سـمت مدیـران اکتشـاف و تولیـد نفـت‬ ‫ایـران منصـوب شـدند‪.‬‬ ‫‪ 22‬بهمن‬ ‫دومیـن جلسـه هیئ ‌تمدیـره شـرکت ملـی نفـت بـا موضـوع لوله‌کشـی از‬ ‫اهـواز بـه ازنـا و از ازنـا بـه تهـران و اصفهـان و انتخـاب شـرک ‌ت انگلیسـی‬ ‫«کاســتین جــان بــران» و شــرکت فرانســوی «اینترپــوز» بــه عنــوان‬ ‫پیمانـکار‪ ،‬بـا حضـور روحانـی‪ ،‬نفیسـی‪ ،‬پرخیـده‪ ،‬اتحادیـه‪ ،‬فـاح و رضـوی‬ ‫تشـکیل شـد‪ .‬ایـن دو شـرکت بـه توصیـه وزیـر دارایـی بـرای سـاخت‬ ‫خـط لولـه اهـواز بـه ازنـا و از ازنـا بـه تهـران و اصفهـان انتخـاب شـدند‪.‬‬ ‫‪ 25‬بهمن‬ ‫سـومین جلسـه هیئت‌مدیـره شـرکت ملـی نفـت بـه ریاسـت مرتضی‌قلـی‬ ‫بیـات تشـکیل و تصمیـم گرفتـه شـد‪ .1 :‬روحانـی و نفیسـی تغییـرات لازم‬ ‫را در اســاس‌نامه شــرکت ملــی نفــت ایــران اعمــال کننــد‪ .2 .‬شــرکت‬ ‫ملــی نفــت بــا اســتخدام متخصصــان خارجــی و پرداخــت هزینــه آنــان‬ ‫موافقــت کــرد‪ .3 .‬مهنــدس نفیســی مســئول تهیــه گــزارش از چا‌ههــای‬ ‫نفـت قـم شـد‪ .4 .‬اعضـا موافقـت کردنـد کـه صـادرات نفـت بـه ترکیـه در‬ ‫دسـتور کار شـرکت ملـی نفـت قـرار گیـرد و نفیسـی مأمـور جمـ ‌عآوری‬ ‫اطلاعـات و اعـام نتیجـه بـه هیئت‌مدیـره شـد‪.‬‬ ‫‪ 28‬بهمن‬ ‫وزیـر دارایـی بودجـه کل کشـور را بـرای سـال آینـده مبنـی بر‪12‬میلیـارد‬ ‫و ‪ 66‬میلیـون و‪ 548‬هـزار ریـال در آمـد و ‪ 14‬میلیـارد و ‪ 844‬میلیـون و‬ ‫‪ 53‬هـزار ریـال هزینـه تسـلیم مجلـس کـرد‪.‬‬ ‫‪ 1‬اسفند‬ ‫هیئت‌مدیـره شـرکت ملـی نفـت فـؤاد روحانـی را بـرای نمایندگـی ایـن‬ ‫شـرکت در کنفرانـس کاراکاس معرفـی کـرد‪.‬‬ ‫‪ 3‬اسفند‬ ‫هیئت‌مدیـره شـرکت ملـی نفـت مدیـران جدیـد شـرکت ملـی نفـت را‬ ‫انتخـاب کردنـد‪ :‬مهنـدس نفیسـی‪ ،‬مدیریـت اکتشـاف و اسـتخراج؛ رضـا‬ ‫‪323‬‬

‫افزايـش درآمـد ارزي ايـران‬ ‫تقویم تاریخ صنعت نفت ایران‪ -‬جلد اول(‪ 1280‬تا ‪)1357‬‬ ‫از نفـت‬ ‫فــاح‪ ،‬مدیریــت بهره‌بــرداری؛ مهنــدس اتحادیــه‪ ،‬مدیریــت اداره پخــش‪،‬‬ ‫درآمــد ســالانه ارزي ايــران از‬ ‫داخلـی و صـادرات‪.‬‬ ‫نفـت افزايـش يافـت و بـه ‪20/7‬‬ ‫ميليــون دلار رســيد‪ .‬درآمــد‬ ‫پرخیـده در اعتـراض بـه ایـن تصمیـم جلسـه را تـرک کـرد‪ :‬روحانـی بـه‬ ‫نفــت (ارزي) فقــط ‪ 25‬درصــد‬ ‫ســمت مدیریــت حقوقــی‪ -‬قضائــی‪ ،‬رضایــی بــه ســمت مدیریــت اداری‪،‬‬ ‫دريافت‌هــاي ارزي دولــت و در‬ ‫پرخیـده بـه سـمت مدیریـت بازرگانـی‪ ،‬تـدارکات و خریـد انتخـاب شـدند‪.‬‬ ‫ســال آغازیــن انعقــاد قــرارداد‬ ‫بــا كنسرســيوم درآمــد دولــت‬ ‫‪ 4‬اسفند‬ ‫از نفــت (ارزي) ‪ 0/1‬درصــد از‬ ‫بـر اسـاس تصمیـم هئي ‌تمديـره شـركت ملـي نفـت دربـاره مسـكن▪‬ ‫درآمــد ناخالــص ملــي بــود‪.‬‬ ‫كاركنـان‪ ،‬اتحاديـه‪ ،‬مسـئول تهيـه طـرح مسـكن بـراي كارگـران و رضـوي‬ ‫مسـئول تهيـه طـرح مسـكن كارمنـدان شـد‪.‬‬ ‫پرخيده‪ ،‬مدير بازرگاني شركت ملي نفت‪ ،‬استعفا کرد‪▪.‬‬ ‫ششــمین جلســه هیئت‌مدیــره شــرکت ملــی نفــت بــدون حضــور▪‬ ‫مهنــدس پرخیــده برگــزار شــد‪ .‬اعضــای هیئت‌مدیــره تصمیــم گرفتنــد‪:‬‬ ‫‪ .1‬بـه خریدارانـی کـه مقـررات و ضوابـط قـرارداد کنسرسـیوم را رعایـت‬ ‫م ‌یکننــد‪ ،‬نفــت فروختــه شــود‪ .2 .‬اصطــاح بنزیــن هواپیمایــی بــه‬ ‫ســوخت هواپیمــا تغییــر داده شــد‪ .3 .‬آقــای روحانــی مســئولیت ثبــت‬ ‫شــرکت ملــی نفــت را عهــد‌هدار شــد‪.‬‬ ‫‪ 5‬اسفند‬ ‫بـه دلیـل اختـاف شـركت نفتـي ایتالیایی«سـوپر» بـا شـركت ملـي▪‬ ‫نفـت بـر سـر قيمـت نفـت صادراتـی در خليج‌فـارس و مخالفـت شـرکت‬ ‫نفـت ایـران بـرای تخفیـف‪ ،‬قراردادهـاي سـال بعـد ايـن شـركت لغـو‌شـد‪.‬‬ ‫سـپس شـرکت ملـی نفـت موافقـت کـرد بـه شـرکت «سـوپر» نفـت▪‬ ‫بفروشــد‪ .‬یــک هفتــه پیــش از ایــن‪ ،‬کشــتی شــرکت ســوپر در بنــدر‬ ‫ماهشــهر پهلــو گرفتــه بــود‪.‬‬ ‫‪ 7‬اسفند‬ ‫فــؤاد روحانــي‪ ،‬عضــو هيئت‌مديــره شــرکت ملــی نفــت‪ ،‬در مذاكــره بــا‬ ‫وزيـر دارايـي دربـاره سـقف ريالـي حقـوق ماهانـه كاركنـان بـه تفاهـم‬ ‫رسـید‪ .‬وزيـر دارايـي بـه شـركت ملـي نفـت ابـاغ‌كـرد‪ ،‬سـقف ‪ 50‬هـزار‬ ‫ريالـي بـراي مديـران نبايـد افزايـش يابـد‪ .‬حقـوق مديـران شـركت‌هاي‬ ‫عامـل كنسرسـيوم در آن زمـان ‪ 65‬هـزار ريـال بـود‪.‬‬ ‫‪ 15‬اسفند‬ ‫بيـات در جلسـه هيئ ‌تمديـره اعـام کـرد کـه شـاه علاقـه دارد نفـت▪‬ ‫بــه ديگــر شــركت‌هاي غيركنسرســيوم نیــز فروختــه شــود‪ .‬ايــن نقطــه‬ ‫آغـاز تنـش شـركت ملـي نفـت و كنسرسـيوم دربـاره قيمـت نفـت بـود‪.‬‬ ‫پـس از بسـتن قـرارداد بـا كنسرسـيوم‪ ،‬بـا توجـه بـه دگرگوني سياسـت▪‬ ‫‪324‬‬

‫سال ‪1333‬‬ ‫نفتـي كشـورهاي صنعتـي‪ ،‬ظرفيـت پالايشـگاه آبـادان بـه شـدت کاهـش‬ ‫یا فت ‪.‬‬ ‫‪ 22‬اسفند‬ ‫نفت و مجلس‬ ‫انتخاب دو عضو شورای عالی نفت‬ ‫مجلــس شــوراي ملــي بــه اســتناد بنــد الــف مــاده ‪ 23‬اســاس نامــه‬ ‫شـرکت ملـی نفـت ایـران‪ ،‬آقایـان امیـر نصـرت اسـکندری و‌ حسـام‌الدین‬ ‫دول ‌تآبــادی را بــه عضويــت شــورای عالــی نفــت انتخــاب کــرد‪.‬‬ ‫‪ 23‬اسفند‬ ‫شــرکت ملــی نفــت ایــران مطالعــات ژئوفیزیکــی در قــم را آغــاز کــرد‪.‬‬ ‫ســازمان برنامــه همــة مخــارج اکتشــاف را تأمیــن م ‌یکــرد‪ .‬مطالعــات‬ ‫ژئوفیزیـک در نفت‌شـاه نیـز بـا همـکاری متخصصـان شـرکت‌های نفـت‬ ‫عـراق آغـاز شـد‪.‬‬ ‫‪ 24‬اسفند‬ ‫شـرکت ملـی نفـت ایـران تصمیـم گرفـت ‪ 5‬درصـد از سـهام شـرکت▪‬ ‫کشــت ‌یرانی ایــران را بخــرد‪.‬‬ ‫شــرکت ســهامی نفــت ایــران مأمــور شــد‪ ،‬شــماری از متخصصــان▪‬ ‫سوئیســی را اســتخدام کنــد‪.‬‬ ‫فتـ ‌حالله نفیسـی از سـوی شـرکت ملـی نفـت ایـران بـه سـمت ریاسـت▪‬ ‫هیئت‌مدیـره شـرکت سـهامی نفـت ایـران منصـوب شـد‪.‬‬ ‫‪325‬‬

‫تقویم تاریخ صنعت نفت ایران‪ -‬جلد اول(‪ 1280‬تا ‪)1357‬‬ ‫‪ 326‬گروه نقشه‌برداری شرکت سهامی اکتشاف (‪1335‬ش)‬

‫‪ 1334‬شمسی ‪ 1955 /‬میلادی‬ ‫درآمد نفت‪35 ،‬میلیون و‪813‬هزار و ‪ 23‬لیره‬ ‫(آمار درآمد نفتی بر اساس گزارش شرکت های عامل است‪).‬‬ ‫*بودجه‪ 1 :‬میلیارد و ‪ 206‬میلیون تومان‬ ‫در پالایشـگاه آبـادان ‪ 8‬میلیـون و ‪ 780‬هـزار مترمکعـب (میانگیـن▪‬ ‫روزانـه ‪ 151‬هـزار بشـکه) نفـت خـام تصفیـه شـد‪.‬‬ ‫میـزان تولیـد ‪ 18‬میلیـون و ‪ 920‬هـزار مترمکعـب (میانگیـن ‪▪326‬‬ ‫هـزار بشـکه) در روز بـود‪.‬‬ ‫شـوراي عالـي نفـت احـداث خـط لولـه سراسـري آبـادان تـا تهـران▪‬ ‫را تصويـب و اجـراي واحدهـاي تكميلـي پالايشـگاه آبـادان را آغـاز کـرد‪.‬‬ ‫بــرای اولین‌بــار گاز در ایــران عرضــه شــد‪ ،‬میــزان مصــرف گاز▪‬ ‫امســال‪ 70‬تــن بــود‪.‬‬ ‫صادرات نفت خام به ‪ 60‬درصد رسید‪▪.‬‬ ‫از ســال ‪ 1287‬تــا ‪ ،1334‬سـیصد چـاه نفـت در مســجد سـلیمان▪‬ ‫حفـر شـد و بیـش از صـد میلیـون تـن نفـت از آن اسـتخراج شـد‪.‬‬ ‫مجمــوع ســهام عــادي شــركت نفــت ايــران ـ انگليــس تــا‬ ‫تاريــخ ‪ 1334‬شمســی‪:‬‬ ‫سـال ‪ 1909( 1287‬م)‪ :‬یـک میلیـون سـهم كي‌ليـر‌های منتشـر شـد‬ ‫كـه شـركت نفـت برمـه‪ 970‬هـزار سـهم خريـد‪.‬‬ ‫سـال ‪ 1914( 1292‬م)‪ 2 :‬میلیـون سـهم كي‌ليـره‌ای منتشـر شـد كـه‬ ‫دولـت انگليـس خريد‪.‬‬ ‫سـال ‪ 1919( 1297‬م)‪ 3 :‬میلیـون سـهم كي‌ليـر‌های منتشـر شـد كـه‬ ‫دولـت انگليـس خريد‪.‬‬ ‫ســال ‪ 1919( 1297‬م)‪ 1 :‬میلیــون و ‪ 500‬هــزار ســهم كي‌ليــره‌ای‬ ‫‪327‬‬

‫تقویم تاریخ صنعت نفت ایران‪ -‬جلد اول(‪ 1280‬تا ‪)1357‬‬ ‫خط لوله اهواز ‪ -‬ازنا‬ ‫منتشــر شــد كــه شــركت نفــت برمــه وبانــو اســتراتكونا آن را خريدنــد‪.‬‬ ‫شــركت ملــي نفــت ايــران قــرارداد‬ ‫سـال ‪ 1922( 1300‬م)‪ 600 :‬هـزار سـهم كي‌ليـر‌های منتشـر شـد كـه‬ ‫لوله‌كشــي از اهــواز بــه ازنــا را در‬ ‫تاریــخ ‪ 15‬فروردیــن بــه شــركت‬ ‫هـر سـهم ‪ 3‬ليـره و ‪ 15‬شـلينگ بـه مـردم فروختـه شـد‪.‬‬ ‫كاســتن بــراون واگــذار کــرد و‬ ‫سـال ‪ 1923( 1301‬م)‪ 850 :‬هـزار سـهم كي‌ليـر‌های منتشـر شـد كـه‬ ‫هیئ ‌تمدیــره شــرکت ملــی نفــت‬ ‫نیــز متــن قــرارداد آن را تصویــب‬ ‫هـر سـهم ‪ 3‬ليـره و ‪ 15‬شـلينگ بـه مـردم فروختـه شـد‪.‬‬ ‫مجمــوع ســهام عــادي كــه دارنــدگان خريدنــد‪ 8 ،‬میلیــون و ‪950‬‬ ‫کــرد‪.‬‬ ‫هزارســهم ك ‌يليــره‌اي بــود‪.‬‬ ‫‪ 10‬فروردین‬ ‫شـرکت سـهامی اکتشـاف و تولیـد و تصفیـه نفـت ایـران اعـام کـرد‪ ،‬در‬ ‫ی ‌کماهــه گذشــته تولیــد نفــت خــام یــک میلیــون و ‪ 218‬هــزار تــن و‬ ‫تولیــد نفــت تصفی ‌هشــده ‪ 637‬هــزار تــن بــود‪.‬‬ ‫‪ 16‬فروردین‬ ‫حداقــل دســتمزد کارگــران بــه شــرح زيــر در هيئت‌مديــره شــرکت▪‬ ‫ملــي نفــت تصويــب شــد‪ :‬بــراي دســتمزد کارگــران شــرکت‌هاي عامــل‬ ‫در آبــادان ‪ 82‬ريــال‪ ،‬مناطــق نف ‌تخيــز ‪ 71‬ريــال‪ ،‬تهــران ‪ 64‬ريــال و‬ ‫کرمانشـاه ‪ 62‬ريـال‪ ،‬بـراي همـه نقـاط کشـور به‌جـز مناطـق بـد آ ‌بوهـوا‬ ‫‪ 65‬ريــال و بندرعبــاس‪ ،‬بنــدر بوشــهر و نف ‌تشــاه ‪ 82‬ريــال‪.‬‬ ‫بـه دسـتور شـاه‪ ،‬شـرکت ملـی نفـت ایـران موظـف شـد بـا شـرکت▪‬ ‫ملـی دریانـوردی ایـران بـا سـهم یکسـان (‪ )50 - 50‬مشـارکت کنـد‪.‬‬ ‫‪ 17‬فروردین‬ ‫شاه فرمان نخس ‌توزیری حسین علاء را صادر کرد‪▪.‬‬ ‫شـرکت «آنترپـوز» فرانسـوی امتیـاز لول ‌هکشـی نفـت ازنـا بـه تهـران▪‬ ‫را از آن خـود کـرد‪.‬‬ ‫‪ 20‬فروردین‬ ‫شـرکت ملـی نفـت بـرای ایجـاد تصفی ‌هخانـه در ژاپـن و ایتالیـا مذاکـرات‬ ‫خـود را آغـاز کـرد‪.‬‬ ‫‪ 21‬فروردین‬ ‫شـرکت ملـی نفـت تصویـب کـرد‪ ،‬سـاختمان شـرکت نفـت در خرمشـهر‬ ‫بـا همـة اثـاث و کارکنـان بـرای اقام ‌تهـای موقـت اعضـای هیئت‌مدیـره‬ ‫مهیـا شـود‪ .‬همچنین‪ ،‬سـاختمان شـرکت نفـت در اهـواز و مسجدسـلیمان‬ ‫را بازسـازی و بـرای اقامت‌هـای موقـت اعضـای هیئت‌مدیـره مهیـا کنـد‪.‬‬ ‫‪328‬‬

‫سال ‪1334‬‬ ‫زاهدی رفت‬ ‫ســپهبد زاهــدی ســرانجام تســلیم‬ ‫‪ 22‬فروردین‬ ‫خواســت شــاه و امریــکا شــد و‬ ‫شـرکت ملـی نفـت موافقـت کـرد‪ ،‬شـماری از دانشـجویان دانشـکده فنـی‬ ‫اســتعفای خــود را ‪ 16‬فروردیــن بــه‬ ‫دربـار فرسـتاد‪ .‬او پـس از اسـتعفا بـه‬ ‫بـرای کارآمـوزی بـه آبـادان اعـزام شـوند‪.‬‬ ‫ریاسـت نمایندگـی دائمـی ایـران در‬ ‫‪ 23‬فروردین‬ ‫دفتـر اروپایـی سـازمان ملـل متحـد‬ ‫شـرکت ملـی نفـت ایـران پیشـنهاد خریـد نفـت از سـوی شـرکت «پترول‬ ‫در ژنــو منصــوب شــد‪.‬‬ ‫و ترانسـپورت مالیتیـم» (‪ )Petrol Transport Malitim‬را بـه شـرط‬ ‫شـاه در سـفر خـود بـه امریـکا اصـرار‬ ‫زیـادی بـه برکنـاری زاهـدی داشـت‬ ‫آنکـه بـه کشـورهای بلـوک شـرق فروختـه نشـود‪ ،‬پذیرفـت‪.‬‬ ‫و علـت آن فسـاد و سوءاسـتفاده زیاد‬ ‫‪ 27‬فروردین‬ ‫او در ســازمان‌های اداری ایــران بــود‬ ‫کـه ظاهـراً بـه دسـت عوامـل زاهدی‬ ‫منتصر از اعضای عال ‌یرتبه شرکت نفت‪ ،‬شهردار تهران شد‪▪.‬‬ ‫انجـام م ‌یگرفـت‪ .‬شـاه معتقـد بـود‬ ‫مهندس شيوا به مديريت بازرگاني شركت ملي نفت منصوب شد‪▪.‬‬ ‫کــه بخشــی از کم ‌کهــای بلاعــوض‬ ‫امریــکا حیف‌ومیــل شــده اســت؛‬ ‫‪ 5‬اردیبهشت‬ ‫بــه همیــن دلیــل‪ ،‬زاهــدی بــه‬ ‫مذاکـرات فـروش نفـت بـه هندوسـتان آغـاز شـد‪ .‬شـرکت ملی نفـت تصمیم‬ ‫شــاه میــدان نمــ ‌یداد و خــود هــر‬ ‫چــه می‌خواســت‪ ،‬انجــام مــ ‌یداد‪.‬‬ ‫گرفـت طرح تأسـیس پالایشـگاه نفـت در هندوسـتان را بررسـی کند‪.‬‬ ‫از طرفــی‪ ،‬او هی ‌چگونــه ســهمی‬ ‫‪ 7‬اردیبهشت‬ ‫بــرای شــاه در کودتــای ‪ 28‬مــرداد‬ ‫قائـل نبـود و معتقـد بـود‪ ،‬برگشـت‬ ‫قــرارداد تکمیــل و تجهیــز بندرهــای خلیج‌فــارس بیــن وزارت راه و‬ ‫مجــدد شــاه بــر ســریر ســلطنت در‬ ‫شــرکت «کام ‌پســاکس» (‪ )Kamp sax‬امضــا و مبادلــه شــد‪.‬‬ ‫نتیجـه فـداکاری اوسـت‪ .‬شـاه چنـان‬ ‫‪ 19‬اردیبهشت‬ ‫از زاهـدی رنجـش داشـت کـه حتـی‬ ‫حاضـر نشـد او در ایـران بمانـد و بـا‬ ‫شـرکت ملـی نفـت گروهـی را بـرای حـل اختـاف بـا شـرکت «سـوپر»‬ ‫واگـذاری شـغل سـفیر سـیار در دول‬ ‫تعییـن کـرد‪.‬‬ ‫‪ 2‬خرداد‬ ‫اروپائــی او را تبعیــد کــرد‪.‬‬ ‫فـؤاد روحانـی گزارشـی از مذاکـرات خـود بـا پنـج شـرکت بازرگانـی▪‬ ‫خریــدار نفــت بـه هیئت‌مدیــره شــرکت ملـی نفـت ارائــه کــرد‪.‬‬ ‫شــرکت ملــی نفــت مذاکــرات خــود را بــرای حــل اختلافــات▪‬ ‫بــا شــرکت‌های کنسرســیوم آغــاز کــرد‪ .‬شــش مقــام مســئول در‬ ‫هیئت‌مدیــره شــرکت ملــی نفــت موظــف بــه امضــای تصویب‌نامه‌هــا‬ ‫شــدند‪ .1 :‬مدیــرکل بهر‌هبــرداری ‪ .2‬مدیــرکل پخــش ‪ .3‬مدیــر امــور‬ ‫قضائــی ‪ .4‬مدیــرکل اکتشــاف و اســتخراج ‪ .5‬مدیــر بازرگانــی ‪ .6‬مدیــر‬ ‫امــور اداری‪.‬‬ ‫‪ 4‬خرداد‬ ‫دوازده نفـر از نماینـدگان هشـت شـرکت نفتـی عضـو کنسرسـیوم بـرای‬ ‫مذاکـره بـه ایـران آمدنـد‪.‬‬ ‫‪ 20‬خرداد‬ ‫شــرکت ملــی نفــت صلاحیــت شــرکت آلمانــی «مانیــز َمــن» را بــرای‬ ‫اجــرای خــط لولــه ازنــا بــه اصفهــان تأییــد کــرد‪.‬‬ ‫‪329‬‬

‫تقویم تاریخ صنعت نفت ایران‪ -‬جلد اول(‪ 1280‬تا ‪)1357‬‬ ‫‪ 31‬مرداد‬ ‫شـرکت سـهامی نفـت ایـران بـرای حفـاری در منطقـه نفتـی قـم بـا▪‬ ‫شـرکت «دریلینـگ اکسپلوریشـن» وارد مذاکـره شـد‪.‬‬ ‫شــرکت ملــی نفــت همــة اختیــارات امضــای قــرارداد را بــه شــرکت▪‬ ‫ســهامی نفــت ایــران تفویــض کــرد‪.‬‬ ‫‪ 7‬شهریور‬ ‫قـرارداد فـروش نفـت بـا یـک شـرکت ژاپنـی امضـا و قرار شـد شـرکت▪‬ ‫ملـی نفـت ایـران بـا قیمـت بی ‌نالمللـی‪ ،‬سـالانه ‪ 250‬تـن نفـت خـام و‬ ‫تصفی ‌هشـده در اختیـار شـرکت ژاپنـی قـرار دهـد‪.‬‬ ‫اتحادیـه‪ ،‬مدیـر پالایـش و پخـش‪ ،‬از اینکـه مقـررات اجـازه نمی‌دهـد▪‬ ‫شـرکت ملـی نفـت فراورد‌ههـای نفتـی پالایشـگاه آبـادان را بـه خریـداران‬ ‫خارجـی بفروشـد‪ ،‬ابـراز نگرانـی کـرد‪ .‬توسـعه جایگا‌ههـای فـروش نفـت‪،‬‬ ‫گازوئیـل و بنزیـن در دسـتور کار اداره کل پخـش قـرار گرفـت‪.‬‬ ‫‪ 15‬شهریور‬ ‫شـرکت ملـی نفـت ایـران آقـای اتحادیـه را مأمـور فـروش نفـت بـه▪‬ ‫ترکیـه کـرد‪.‬‬ ‫‪ 30‬شهریور‬ ‫هیئت‌مدیـره شـرکت ملـی نفـت بـا پیشـنهاد اداره کل پخـش دربـارة▪‬ ‫فـروش نفـت بـه شـرکت بلژیکـی «پتروپتسـس درایـوز» موافقـت کـرد‪.‬‬ ‫‪ 1‬مهر‬ ‫قانـون سـازمان بیم ‌ههـای اجتماعـی کارگـران بـه مرحلـه اجـرا درآمـد‪.‬‬ ‫بـه موجـب ایـن قانـون‪ ،‬کارگـران کشـور از مزایـای بیمـه حـوادث‪ ،‬بیمـه‬ ‫بازنشسـتگی‪ ،‬بیمـه بیمـاری و بیمـه از کارافتادگـی و بیمـه فـوت و بیماری‬ ‫برخـوردار خواهنـد شـد‪.‬‬ ‫‪ 16‬مهر‬ ‫وزارت دارایـی بـا همـکاری شـرکت ملـی نفـت ایـران قانـون فـات قـاره‬ ‫را تصویـب کـرد‪.‬‬ ‫‪ 25‬مهر‬ ‫نفت و مجلس‬ ‫اجــازۀ پرداخــت ‪ 150‬میلیــون ریــال از درآمــد نفــت بــه بان ‌کهــای‬ ‫ســاختمانی‪ ،‬رهنــی و کشــاورزی‬ ‫‌ماد ‌هواحــده‪ :‬بــه دولــت اجــازه داده م ‌یشــود کــه بــه وســیله ســازمان‬ ‫برنامــه مبلــغ ‪ 150‬میلیــون ریــال از درآمــد نفــت‪ ،‬بالتســاوی‪ ،‬بــه‬ ‫بان ‌کهــای ســاختمانی‌و رهنــی و کشــاورزی ظــرف یــک مــاه پــس از‬ ‫‪330‬‬

‫سال ‪1334‬‬ ‫تصویــب ایــن قانــون بــرای انجــام ســاختمان‌های نیم ‌هتمــام و اجــرای‬ ‫تصویب حق مدیریت‬ ‫برنام ‌ههـای مؤسسـات مزبـور بپـردازد‪ .‬ایـن مبلـغ‌ ضمـن جـداول منضـم‬ ‫شــرکت ملــی نفــت ایــران حقــوق‬ ‫پایـه اعضـای هیئـت مدیـره و بـازرس‬ ‫بــه لایحــه ســازمان برنامــه منظــور خواهــد گردیــد‪.‬‬ ‫شــرکت ســهامی نفــت ایــران را‬ ‫تبصــره‪ :1‬دولــت مکلــف اســت‪ ،‬مبالغــی را کــه بــه موجــب قوانیــن‬ ‫تصویـب کـرد‪ .‬حـق مدیریـت عامـل‬ ‫قبــ ًا تعهــد پرداخــت آنهــا را در مقابــل بان ‌کهــای کشــاورزی و رهنــی‬ ‫شـرکت سـهامی نفـت ایـران از زمـان‬ ‫و سـاختمانی نمـوده‌اسـت‪ ،‬ظـرف مـدت دو سـال بـا اقسـاط متسـاوی‬ ‫انتصـاب ماهانـه ‪ 5‬هـزار ریـال تعییـن‬ ‫ماهیانـه از محـل درآمـد نفـت بـه بانک‌هـای مزبـور پرداخـت نمـوده و از‬ ‫وجوهـی کـه می‌بایـد بـه سـازمان برنامـه‌پرداخـت گـردد‪ ،‬کسـر نمایـد‪.‬‬ ‫ش ـد‪.‬‬ ‫‌تبصــره‪ :2‬نصــف مبلــغ پنجــاه‌ میلیــون‌ریالــی کــه در اختیــار بانــک‬ ‫کشــاورزی گــذارده می‌شــود‪ ،‬بــه نســبت ســرمایه بــه صندوق‌هــای‬ ‫روســتایی اختصــاص داده ‌می‌شــود‪.‬‬ ‫‌تبصـره‪ :3‬سـرمایه بانـک رهنـی ایـران ‪ 720‬میلیـون ریال اسـت کـه پنجاه‬ ‫درصـد متعلـق بـه وزارت دارایـی و پنجـاه درصـد متعلـق بـه بانـک ملـی‬ ‫‌اســت‪‌.‬ایــن قانــون کــه مشــتمل بــر ماده‌واحــده و ســه تبصــره اســت‪،‬‬ ‫در جلســه سه‌شــنبه‪ ،‬بیســت‌وپنجم مهرمــاه ‪ 1334‬بــه تصویــب مجلــس‬ ‫‌شـورای ملـی رسـید‪.‬‬ ‫‌رئیس مجلس شورای ملی‪ ،‬رضا حکمت‬ ‫‪ 3‬آبان‬ ‫ایران دو کشتی ‪ 32‬هزار تنی از هلند خرید‪.‬‬ ‫‪ 7‬آبان‬ ‫قــرارداد فــروش نفــت ایــران بــه ترکیــه بــرای ســه ســال منعقــد شــد‪.‬‬ ‫میـزان فـروش در هـر سـال ‪ 105‬هـزار تـن نفـت سـفید و بنزیـن بـود‪.‬‬ ‫‪ 8‬آبان‬ ‫پیش‌نویـس مشـارکت شـرکت ملـی نفـت بـا هندوسـتان دربـاره تأسـیس‬ ‫پالایشـگاه تصویب شـد‪.‬‬ ‫‪ 10‬آبان‬ ‫شــرکت ملــی نفــت ایــران حقــوق پایــه اعضــای هیئــت مدیــره و▪‬ ‫بــازرس شــرکت ســهامی نفــت ایــران را تصویــب کــرد‪ .‬حــق مدیریــت‬ ‫عامــل شــرکت ســهامی نفــت ایــران از زمــان انتصــاب ماهیانــه ‪ 5‬هــزار‬ ‫ریــال تعییــن شــد‪.‬‬ ‫شــرکت ملــی نفــت ایــران بــرای فــروش بــه شــرکت‌های ایتالیایــی‪▪،‬‬ ‫هنــدی‪ ،‬ژاپنــی و بلژیکــی بــا مشــکلی مهــم مواجــه شــد‪ .‬شــرکت‌های‬ ‫عامـل کنسرسـیوم در فـروش نفـت مسـتقیم بـرای شـرکت ملـی نفـت‬ ‫ایــران اخــال ایجــاد م ‌یکردنــد‪ .‬اتحادیــه مدیــر پخــش شــرکت ملــی‬ ‫‪331‬‬

‫تقویم تاریخ صنعت نفت ایران‪ -‬جلد اول(‪ 1280‬تا ‪)1357‬‬ ‫قیمت فراورد ‌ههای نفتی در ‪ 7‬آبان‪:‬‬ ‫نفـت ایـران در جلسـه هیئت‌مدیـره اعـام کـرد کـه متخصـص فـروش‬ ‫بنزیــن‪ ،‬هــر لیتــر ‪ 6/75‬ریــال‪،‬‬ ‫ندارنـد‪ ،‬بـه همیـن دلیـل پیشـنهاد داد یـک کارشـناس خارجـی اسـتخدام‬ ‫سـوخت جـت‪ ،‬هـر لیتـر در تهـران‬ ‫شــود‪ .‬هیئت‌مدیــره بــا اســتخدام یــک کارشــناس خارجــی در بخــش‬ ‫‪ 4/75‬ریـال‪ ،‬بنزیـن بـا اکتـان ‪،145‬‬ ‫فـروش موافقـت کـرد‪.‬‬ ‫هــر لیتــر در تهــران ‪ 7‬ریــال‪.‬‬ ‫پارافیـن مایـع‪ ،‬هـر لیتـر ‪ 19‬ریـال و‬ ‫‪ 13‬آبان‬ ‫پارافیـن جامـد‪ ،‬هـر لیتـر ‪ 22‬ریـال‪.‬‬ ‫جــورج هســلدین (‪ )George Hasseldine‬بــرای کار حفــاری و▪‬ ‫اکتشــاف بــه اســتخدام شــرکت ســهامی نفــت ایــران درآمــد‪.‬‬ ‫اداره کل پخــش‪ ،‬مجــوز تأســیس جایگا‌ههــای فــروش اضافــی در▪‬ ‫مناطــق مرکــزی تهــران و تجریــش را گرفــت‪.‬‬ ‫‪ 23‬آبان‬ ‫روحانــی در هیئت‌مدیــره شــرکت ملــی نفــت گفــت‪« :‬ســال گذشــته‪،‬‬ ‫مدرسـه‌ای بـه نـام مدرسـة نفـت در وزارت اقتصـادی تأسـیس شـد کـه‬ ‫امسـال بسـته شـده اسـت‪ .‬دانشـجویان کـه تعدادشـان هفتـاد نفـر بـود و‬ ‫رشـته اقتصـاد نفـت را می‌خواندنـد‪ ،‬بلاتکلیـف ماندنـد‪ .‬نماینـدة آنهـا بـه‬ ‫دولــت اعتــراض کــرده اســت‪ ».‬در پــی گــزارش روحانــی‪ ،‬هیئت‌مدیــره‬ ‫موافقـت کـرد‪ ،‬شـرکت نفـت ‪ 300‬هـزار ریـال بـه وزارت اقتصـاد بـرای‬ ‫ادامـه تحصیـل ایـن دانشـجویان پرداخـت کنـد‪ ،‬امـا شـرکت هیـچ گونـه‬ ‫تعهـدی در اسـتخدام دانشـجویان پـس از تکمیل دوره تحصیلی نداشـته باشـد‪.‬‬ ‫‪ 8‬آذر‬ ‫شــرکت کشــت ‌یرانی ملــی ایــران بــا ســرمایه حــدود ‪ 60‬میلیــون ریــال‬ ‫بــرای حمل‌ونقــل نفــت تشــکیل شــد‪.‬‬ ‫‪ 15‬آذر‬ ‫رضـا فـاح در هیئت‌مدیـره گـزارش داد‪« :‬اجـازه تأسـیس پالایشـگاه در‬ ‫هندوسـتان صـادر و قـرار شـد‪ ،‬مقـدار نفـت خـام بـرای ایـن پالایشـگاه‬ ‫را شـرکت ملـی نفـت ایـران تأمیـن کنـد‪ .‬بـا یـک شـرکت فرانسـوی هـم‬ ‫بـرای احـداث سـاختمان پالایشـگاه در هندوسـتان بـه تفاهـم رسـیدیم‪».‬‬ ‫‪ 29‬آذر‬ ‫وزارت دارایـی بـه رؤسـای بخ ‌شهـای مختلـف شـرکت ملـی نفـت بـرای‬ ‫مکاتبـات میـان شـرکت نفـت بـه وزارت دارایـی حـق امضـاء داد‪ .‬بخـش‬ ‫اداری‪ :‬منصــور زندنیــا و ســجاد ‌ینژاد؛ بخــش بازرگانــی‪ :‬رضــا باغســتانی‬ ‫و حشــم ‌تالله مینــا؛ بخــش پخــش‪ :‬عطــاالله رســتگار‪ ،‬هرانــد تونیانــس‬ ‫(‪ ،)Herand Tonianz‬پتــروس گروگوریــان‪ ،‬علــی مرنــدی‪ ،‬نیــکلا‬ ‫هیــرو برایــد (‪)Nicola Bride Hero‬؛ بخــش بهر‌هبــرداری‪ :‬مهنــدس‬ ‫نقـوی و عزیـزالله شـیبانی (در خوزسـتان)؛ بخـش حقوقـی ـ قضائـی‪ :‬نصـر‪،‬‬ ‫‪332‬‬

‫سال ‪1334‬‬ ‫قیمــت مصــوب امشــی در‬ ‫ابتــدای بهمــن‪ :‬قوطــی یــک‬ ‫موحـد و مهتـدی‪.‬‬ ‫‌لیتـری‪ 25 ،‬ریـال؛ حلـب ‪ 18‬لیتـری‪،‬‬ ‫◌ دي‬ ‫‪ 270‬ریــال؛ بشــکه ‪ 200‬لیتــری‪2 ،‬‬ ‫هــزار ‪ 800‬ریــال؛ ب ‌یظــرف‪14 ،‬‬ ‫انتظـام کـه در مذاکـرات کنسرسـیوم نقشـی تعیی ‌نکننـده داشـت‪ ،‬از▪‬ ‫ریــال‪.‬‬ ‫وزارت امورخارجـه بـه وزارت مشـاور تغییـر سـمت داد تـا خـود را بـرای‬ ‫ریاسـت شـرکت ملـی نفـت آمـاده کنـد‪.‬‬ ‫حفـر چـاه شـماره ‪ 5‬البـرز در ‪ 400‬متـري چـاه شـماره ‪ 3‬البـرز آغـاز▪‬ ‫شـد‪.‬‬ ‫‪ 2‬دی‬ ‫حــوزه جغرافیایــی فــات قــاره بــه تصویــب شــرکت ملــی نفــت ایــران‬ ‫رســید‪ .‬ســه حــوزه فــات قــاره کشــور ایــران‪ .1 :‬دریــای خــزر‪.2 .‬‬ ‫خلیج‌فـارس تـا تنگـه هرمـز‪ .3 .‬سـواحل دریـای عمـان از تنگـه هرمـز تـا‬ ‫منته ‌یالیــه شــرقی ســواحل ایــران‪.‬‬ ‫‪ 22‬بهمن‬ ‫اتحادیـه مدیـر پخـش شـرکت ملـی نفـت‪ ،‬تفاه ‌منامـه شـرکت ملـی نفـت‬ ‫و شــرکت امریکایــی دربــارة تأســیس یــک پالایشــگاه در امریــکا را در‬ ‫هیئت‌مدیـره قرائـت کـرد و مقـرر شـد‪ ،‬موضـوع در شـورای نفـت مطـرح‬ ‫و در صـورت موافقـت شـورا بـا اصـل قضیـه‪ ،‬بـه هیئت‌مدیـره اختیـار تـام‬ ‫داده شـود تـا قـرارداد منعقـد شـود‪.‬‬ ‫‪ 23‬بهمن‬ ‫بیـات در جلسـه هیئت‌مدیـره گفـت‪« :‬مـن بـرای ارائـه گـزارش دربـاره▪‬ ‫پالایشــگاهی بــه ظرفیــت ‪ 180‬هــزار تــن کــه قــرار اســت در فلورانــس‬ ‫تأســیس شــود و عملیــات احــداث خان ‌هســازی بــه دســت یــک شــرکت‬ ‫هلنـدی در خوزسـتان بـه شـاه گـزارش داده‌ام‪».‬‬ ‫عملیــات ژئوفیزیکــی ناحیــه نفتــی قــم تکمیــل شــد‪ .‬هیئت‌مدیــره▪‬ ‫شـرکت ملـی نفـت دسـتور داد عملیـات ژئوفیزیکـی در مازنـدران آغـاز‬ ‫ش ـود‪.‬‬ ‫شـرکت سـهامی نفـت ایـران مسـئولیت اجرایـی ناحیـه نفتـی قـم را▪‬ ‫بـه عهـده داشـت‪.‬‬ ‫حفاری چاه شماره ‪ 5‬البرز به عمق ‪ 2‬هزار و ‪ 220‬متری رسید‪.‬‬ ‫◌ اسفند▪‬ ‫بودجـه شـرکت سـهامی نفـت ایـران بـا مبلـغ ‪ 58‬میلیـون و ‪ 103‬هـزار‬ ‫ریـال (‪ 761‬هـزار و ‪ 105‬دلار) تصویـب شـد‪.‬‬ ‫‪ 16‬اسفند‬ ‫هیئت‌مدیــره شــرکت ملــی نفــت در نامــ ‌های بــه شــرکت‌های عامــل‬ ‫و دربــاره اعتــراض بــه حســا ‌بهایی کــه تــا بــه حــال فرســتاده‌اند‪،‬‬ ‫درخواسـت کـرد‪ ،‬اشـکالات خـود را در زمینـه قیمـ ‌ت و هزین ‌ههـا اعـام ‪333‬‬

‫تقویم تاریخ صنعت نفت ایران‪ -‬جلد اول(‪ 1280‬تا ‪)1357‬‬ ‫کننـد‪ .‬نفیسـی در جلسـه هیئ ‌تمدیـره نفـت ایـران اعـام کـرد‪ ،‬شـرکت‬ ‫ســهامی نفــت ایــران متخصصــان خــود را از شــرک ‌تهای امریکایــی‪،‬‬ ‫سوئیســی و انگلیســی اســتخدام کــرده اســت‪.‬‬ ‫‪334‬‬

‫‪ 1335‬شمسی ‪ 1956 /‬میلادی‬ ‫درآمد نفت ‪ 54 :‬میلیون و ‪322‬هزار و‪ 814‬لیره‬ ‫خـط لول ‌ههـای فـراورده آبـادان ـ ماهشـهر و خـط لولـه نفـت خـام در‬ ‫مسـیر آبـادان احـداث شـد‪.‬‬ ‫‪ 19‬فروردین‬ ‫مجلــس شــورای ملــی بودجــۀ ســال ‪ 1335‬کشــور را بــا ‪ 15‬میلیــارد و‬ ‫‪ 784‬میلیــون ریــال تصویــب کــرد‪.‬‬ ‫‪ 26‬فروردین‬ ‫هجدهمین دوره مجلس شورای ملی پایان یافت‪.‬‬ ‫‪ 27‬فروردین‬ ‫کنسرســیوم نفــت ســرانجام‪ ،‬موافقــت کــرد کــه میــزان اســتخراج نفــت‬ ‫ایـران را دو و نیــم میلیــون تــن افزایـش دهــد‪.‬‬ ‫◌ خرداد‬ ‫خطــر مســمومیت دود‬ ‫حجـم گاز منطقـه آغاجـاري بـرای تأميـن سـوخت پالايشـگاه آبـادان بـه‬ ‫گا ز و ئیــل‬ ‫روزانـه ‪ 50‬میلیـون فـوت مكعـب رسـید‪.‬‬ ‫‪ 19‬اردیبهشـت ‪ 1335‬نماینـدگان‬ ‫‪ 15‬خرداد‬ ‫مجلـس سـنا از ریاسـت مجلس‬ ‫خواســتند‪ ،‬از وزیــر کشــور‬ ‫ايران و بلوك شرق‬ ‫دربــارۀ خطــر مســمومیت دود‬ ‫مأمــوران مســلح ژاندارمــری حــوزه نفتــی خوریــان را کــه در دســت‬ ‫گازوئیـل ماشـین‌های دیـز ‌لدار‬ ‫در ســطح شــهر بازخواســت‬ ‫کارکنــان شــوروی بــود‪ ،‬در اختیــار گرفتنــد‪.‬‬ ‫‪ 31‬خرداد‬ ‫کنــد‪.‬‬ ‫چـاه‌ شـمارة ‪ 38‬آغاجـاری از نظـر میـزان تولیـد بزرگتریـن چـاه آغاجاری‬ ‫بو د ‪.‬‬ ‫‪335‬‬

‫تقویم تاریخ صنعت نفت ایران‪ -‬جلد اول(‪ 1280‬تا ‪)1357‬‬ ‫فوران چاه شماره ‪ 5‬قم‬ ‫نفت و مجلس‬ ‫مهنـدس فرخـان و مهنـدس نفیسـی‬ ‫مجلــس شــوراي ملــی پیرنیــا و حمیــد بختیــار را بــه عضويــت شــورای‬ ‫از اعضــای هیئــت مدیــره ســهامی‬ ‫نفــت ایــران بــا حضــور در منطقــه‬ ‫عالـی نفـت انتخـاب کـرد‪.‬‬ ‫مدیریــت اطفــای حریــق را برعهــده‬ ‫‪ 4‬شهریور‬ ‫گرفتنــد‪.‬‬ ‫روزنامـه اطلاعـات نوشـت‪ :‬پـس از سـه سـال تـاش مهندسـان‪ ،‬سـاعت‬ ‫‪ 3:30‬بامـداد‪ ،‬چـاه نفـت شـماره ‪ 5‬البـرز‪ ،‬در قـم‪ ،‬در عمـق ‪ 2‬هـزار و ‪677‬‬ ‫متـری بـه نفـت رسـید و ناگهـان بـا فشـار هـزار اتمسـفر فـوران کـرد‪.‬‬ ‫نزدیـک بـه ‪ 200‬هـزار بشـکه نفـت در اطـراف پخـش شـد و چـون بـاد‬ ‫برخـاف مسـیر جـاده تهـران ـ قـم م ‌یوزیـد‪ ،‬چنـد يكلومتـر از جـاده و‬ ‫بيابـان اطـراف معـدن را مـواد سـياه و غليـظ نفتـي پوشـاند‪.‬‬ ‫‪ 5‬شهریور‬ ‫بــه دســتور شــاه منطقــه البــرز منطقــه نظامــی اعــام و رف ‌توآمــد در‬ ‫آن منطقــه قطــع شــد و يــك گــردان مهنــدس و يــك گــردان پيــاده‬ ‫نظـام از لشـكر يـك پيـاده مركـز بـه فرماندهـی سرلشـکر آریانـا بـرای‬ ‫مهــار و محافظــت از چــاه بــه آن منطقــه اعــزام شــد‪ .‬مهنــدس باقــر‬ ‫مســتوفي‪ ،‬مديرعامــل شــركت ســهامي شــركت نفــت‪ ،‬فتــ ‌حالله نفيســي‪،‬‬ ‫مديـر اكتشـاف شـركت ملـي نفـت ايـران و فرخـان‪ ،‬عضـو هيئ ‌تمديـره‬ ‫شـركت سـهامي نفـت كـه در عمليـات اكتشـافي منابـع نفـت قـم زحمـت‬ ‫زيـادي كشـيده بودنـد‪ 15 ،‬كارآگاه و چنـد متخصـص آت ‌شنشـاني بـراي‬ ‫جلوگيــري از آت ‌شســوزي چــاه نفــت تــاش می‌کردنــد‪ .‬دولــت ایــران‬ ‫کینلی‪،‬کارشـناس امریکایـی معـروف اطفـای حریـق را بـرای مهارکـردن‬ ‫چـاه شـماره ‪ 5‬البـرز بـه ایـران دعـوت کـرد‪.‬‬ ‫‪ 6‬شهريور‬ ‫چهــار حوضچــه بــرای جمــع‌آوری مــواد نفتــي بــه ارزش ‪ 15‬ميليــون‬ ‫تومـان در اطـراف چـاه شـمارۀ ‪ 5‬حفـر شـد‪ .‬فـوران نفـت همچنـان تـا‬ ‫‪ 150‬متـری راه فرعـی ادامـه داشـت‪ .‬تـا عصـر‪ 200 ،‬هـزار بشـكه نفـت بـه‬ ‫ارزش ‪ 3‬ميليـون تومـان از دهانـه چـاه بیـرون ریخـت و در حوضچـه اول‬ ‫جمـع شـد‪ .‬نفـت قـم در غلظـت و نداشـتن گوگـرد و دیگـر مـواد معدنـي‪،‬‬ ‫بهتريـن نفـت جهـان اسـت‪.‬‬ ‫نخســ ‌توزير عــاء‪ ،‬دســتور داد همــۀ ســازما ‌نهاي كشــوري بــا شــركت‬ ‫ملــي نفــت همــكاري کننــد و آب همــۀ قنات‌هــاي قــم و ذخيــرۀ آب‬ ‫سـد گلپايـگان در صـورت بـروز خطـر در اختيـار سـازمان نفـت قـم قـرار‬ ‫‌گرفـت‪ .‬عمليـات احـداث دو درياچـه در اطـراف چـاه آغـاز و نفـت قـم‬ ‫بـراي مصـرف سـوخت نانوايي‌هـا و حمام‌هـا از فـردای آن روز بـه تهـران‬ ‫‪336‬‬

‫سال ‪1335‬‬ ‫منتقــل شــد‪ .‬بــه دلیــل احتمــال بســته‌شــدن راه‪ ،‬دســتور داده شــد‪،‬‬ ‫مسـير را‌هآهـن و جـاده شوسـه قـم بـه تهـران تغييـر كنـد و هيئتـي بـه‬ ‫ایـن منظـور بـه قـم فرسـتاده شـد‪.‬‬ ‫‪ 8‬شهريور‬ ‫يكنلــي‪ ،‬كارشــناس معــروف امركيايــي بــه همــراه تيمســار سرلشــكر▪‬ ‫انصـاري‪ ،‬وزيـر راه‪ ،‬از چـاه شـماره ‪ 5‬البـرز بازديـد كـرد و دسـتور داد آب‬ ‫تهیـه شـود‪ .‬او قصـد داشـت بـه آبـادان بـرود تـا وسـايل مـورد نيـاز را بـه‬ ‫محـل حادثـه بیـاورد‪.‬‬ ‫شـهردار قـم سـه چـاه عميـق شـهر را در اختيـار شـركت ملـي نفـت▪‬ ‫قـرار داد و لوله‌كشـي از قـم بـه سـمت چـاه ادامـه یافـت‪.‬‬ ‫‪ 9‬شهريور‬ ‫يكنلـي بـا هواپيمـا بـه مسجدسـلیمان سـفر كـرد و بعدازظهـر‪ ،‬بـه همـراه‬ ‫وسـايل مـورد نيـاز بـه محـل حادثـه بازگشـت‪.‬‬ ‫‪ 11‬شهریور‬ ‫کینلــی مهــار چــاه نفــت شــماره ‪ 5‬البــرز را آغــاز کــرد؛ فشــار گاز‬ ‫خارج‌شـده ‪ 2‬هـزار و ‪ 450‬پونـد در هـر اینـچ مربـع بـود‪ .‬شـركت ملـي‬ ‫نفــت يكنلــي را ســالانه ‪ 100‬هــزار دلار بيمــه كــرد‪.‬‬ ‫شـرکت راه‌آهـن از احـداث خـط فرعـی تهـران ـ قـم منصـرف شـد‪ ،‬زيـرا‬ ‫يكنلـي اظهـار کـرد ده‌روزه فـوران چـاه را مهـار می‌کنـد‪ .‬بـا قطـع ارتبـاط‬ ‫مسـير تهـران ـ جنـوب‪ ،‬راه‌آهـن روزانـه ‪ 10‬ميليـون ريـال ضـرر می‌کـرد‪.‬‬ ‫عبدالرضـا‪ ،‬پسـر رضاشـاه و اعضـاي شـوراي عالـي نفـت و هيئ ‌تمديـره‬ ‫شـركت ملـي نفـت از حوضچـه قـم بازدیـد کردنـد‪.‬‬ ‫‪ 12‬شهريور‬ ‫اعـام شـد‪ ،‬چـاه شـمارۀ ‪ 5‬البـرز در سـه مرحلـه مهـار مـی شـود كـه‬ ‫ســخت‌ترين آن نصــب يــك شــير ‪ 7‬تنــي ســر چــاه بــود‪ .‬عمليــات‬ ‫برداشــتن دكل فلــزي نیــز در همیــن روز آغــاز شــد كــه پــس از آن‪،‬‬ ‫صفحــه دوار حفــاري برداشــته شــد‪.‬‬ ‫‪ 14‬شهريور‬ ‫نوربخـش‪ ،‬سـخنگوي شـركت ملـي نفـت‪ ،‬اعـام کـرد‪« :‬عمليات برداشـتن‬ ‫سـكوي سـيماني كـه خطرناك‌تريـن مرحلـه مسـدودكردن چـاه اسـت‪،‬‬ ‫سـه روز طـول مي‌كشـد‪».‬‬ ‫يكنلـي بـه همـراه مهنـدس نفيسـي بـراي تهيـه وسـایل مـورد نيـاز بـراي‬ ‫بسـتن دهانـه چـاه بـه آبـادان رفـت و بعـداز ظهـر بـه تهـران بازگشـت‪.‬‬ ‫‪337‬‬

‫بازديد محمدرضا پهلوی و منوچهر اقبال از‬ ‫تقویم تاریخ صنعت نفت ایران‪ -‬جلد اول(‪ 1280‬تا ‪)1357‬‬ ‫چاه شماره ‪ ،5‬مهندس نفيسي درباره چاه‬ ‫‪ 17‬شهريور‬ ‫توضيح م ‌یدهد‪.‬‬ ‫يكنلـي و کارگرانـش پيچ‌هـاي سـكوي زيـر دكل چـاه را بـاز کردنـد‪ .‬ايـن‬ ‫كار بـه علـت جمـع‌شـدن گاز نفـت زيـر سـكو و فروريختـن نفـت بسـيار‬ ‫دشـوار بـود‪ ،‬زيـرا هـر كارگـری فقـط مـدت کوتاهـی م ‌یتوانسـت مقاومـت‬ ‫کنـد و جـاي خـود را بـه نفـر بعدي مـ ‌یداد‪.‬‬ ‫‪ 18‬شهريور‬ ‫خبرگـزاري فرانسـه اعـام كـرد‪« :‬بـراي حمـل منبـع عظيـم نفـت قـم بـه‬ ‫اروپـا يـك لولـه نفـت از قـم بـه بنـدر اسـكندرون در مديترانـه كشـيده‬ ‫م ‌يشـود‪».‬‬ ‫‪ 19‬شهريور‬ ‫هم‌زمـان بـا مهـار چـاه شـماره ‪ 5‬قـم‪ ،‬هيئ ‌تمديـره شـركت ملـي نفـت‬ ‫مطالعــات گســترده‌ای‌را بــراي بهره‌بــرداري از نفــت قــم آغــاز كــرد‪.‬‬ ‫دربــارۀ چگونگــی اســتفاده از نفــت قــم در هيئت‌مديــره شــركت ملــي‬ ‫نفـت اختـاف سـليقه بـود‪ .‬برخـی تمایـل داشـتند بـراي تأسـیس يـك‬ ‫پالايشـگاه بـا كنسرسـيوم قـرارداد ببندنــد‪.‬‬ ‫شـاه در بازدیـد از چـاه شـماره ‪ 5‬البـرز و عملیـات لوله‌گـذاري و نصـب‬ ‫ادوات بـراي بريـدن لولـه سـر چـاه‪ ،‬گفـت‪« :‬بهره‌بـرداري از نفـت قـم و‬ ‫همـۀ امـور مربـوط بـه بهره‌بـرداري از آن در انحصـار شـركت ملـي نفـت‬ ‫خواهـد بـود و نفـت آن بايـد در مصـارف داخلـي و صـادرات بـه كار رود‪».‬‬ ‫‪ 20‬شهريور‬ ‫عمليـات نصـب شـير چـاه نفـت قـم در حالـی کـه فـوران چـاه بیشـتر‬ ‫شـده و ترشـحات نفـت بـه شـهر قـم رسـيده بـود‪ ،‬آغـاز شـد؛ بـراي نصـب‬ ‫شـير چـاه بايـد مسـير بـاد تغييـر م ‌یکـرد‪.‬‬ ‫بين كارگران منطقه نفت قم كي بيماري شبيه حصبه شيوع پيدا كرد‪.‬‬ ‫‪ 22‬شهريور‬ ‫اوليـن سـری از كاميون‌هـاي حامـل نفـت خـام قـم‪ ،‬بـراي بنـگاه بـرق▪‬ ‫تهـران سـوخت بردنـد‪.‬‬ ‫عمليـات نصـب شـير بـر دهانـه چـاه شـماره ‪ 5‬قـم پايـان يافـت‪ .‬هنـوز▪‬ ‫چـاه كامـ ًا مهـار نشـده بـود و مـواد نفتـي از يـك سـوراخ شـير بـا فشـار‬ ‫بيشـتر‪ ،‬امـا كمتـر از قبـل فـوران م ‌یکـرد‪ .‬تـا شـعاع ‪ 3‬يكلومتـر و ارتفـاع‬ ‫‪ 20‬متـر اطـراف چـاه‪ ،‬از گاز نفـت پـر و تنفـس دشـوار شـده بـود‪ .‬چـون‬ ‫بسـتن چـاه‪ ،‬بـه ویـژه چـاه شـمار ‪ 5‬قـم كـه بـا فشـار قـوي گاز نفـت را‬ ‫بیـرون می‌فرسـتاد‪ ،‬فقـط از عهـده كارشناسـان برم ‌یآمـد‪ ،‬شـركت ملـي‬ ‫نفـت ايـران از مؤسسـه امریکایـی «اوتيـس» خواسـت كيـي از كارشناسـان‬ ‫‪338‬‬

‫سال ‪1335‬‬ ‫اولين سری از كاميون‌هاي حامل نفت‬ ‫خام قم‬ ‫مجـرب خـود را بـه ايـران بفرسـتد‪ .‬ایـن مؤسسـه‪ ،‬شـخصی بـه نـام لـی‬ ‫گریـن را بـه ايـران فرسـتاد‪.‬‬ ‫‪ 25‬شهريور‬ ‫كميسـيوني مركـب از وزيـر دارایـي‪ ،‬مهنـدس طالقانـي‪ ،‬وزيـر مشـاور و▪‬ ‫مهنـدس نفیسـي بـراي اجـراي دسـتور شـاه دربـارۀ نفـت قـم تشـيكل‬ ‫شـد‪.‬‬ ‫گاز خار ‌جشـده از چـاه نفـت قـم در يـك يكلومتـري چـاه آتـش زده و▪‬ ‫چـاه سـركش مهـار شـد‪.‬‬ ‫‪ 26‬شهريور‬ ‫كارشناسـی كـه مسـئول ثبـت ارقـام فشارسـنج روي شـير اصلـي چـاه‬ ‫بـود‪ ،‬خبـر داد فشـار فـوران نفـت و گاز بـه طـور عجيبـي بـالا مـي‌رود و‬ ‫عــدد ‪ 4‬هــزار و ‪ 500‬را نشــان م ‌يدهــد‪ .‬يكنلــي بی‌درنــگ دســتور داد‪،‬‬ ‫لولــۀ دومــی را كــه از شــير اصلــي بــه ســوی جــاده قــم ـ تهــران قــرار‬ ‫داشــت و تــا آن زمــان بســته بــود‪ ،‬بــاز كننــد تــا فشــار گاز کــم شــود‪.‬‬ ‫سـپس لولـ ‌هاي را كـه نفـت و گاز را بـه محـل آت ‌شسـوزي انتقـال مـی‌داد‪،‬‬ ‫مســدود كردنــد و آتش‌ســوزي متوقــف شــد‪.‬‬ ‫در بررســی لولــه و شــير فرعــي مشــخص شــد‪ ،‬قلو‌هســنگي بــزرگ كــه‬ ‫از تـه چـاه بيـرون آمـده بـود‪ ،‬در ابتـداي لولـه انتقا ‌لدهنـده نفـت و گاز‬ ‫بـه محـل آتش‌سـوزي گيـر كـرده و باعـث شـده نفـت و گاز از اطـراف‬ ‫شـير اصلـي خـارج شـود‪ .‬ممكـن بـود ايـن فشـار شـير اصلـي را بـه هـوا‬ ‫پرتـاب کنـد‪ .‬بـا بازكـردن لولـه دوم‪ ،‬خطـر از سـر گذشـت و لولـ ‌هاي كـه‬ ‫قلو‌هسـنگ در آن گيـر كـرده بـود‪ ،‬بـاز و سـنگ بيـرون آورده شـد‪.‬‬ ‫‪ 28‬شهريور‬ ‫تجهیـزات جديـد مـورد نیـاز چـاه قـم‪ ،‬از دهلـران بـراي چـاه قـم بـا▪‬ ‫هواپيمـا بـه تهـران فرسـتاده شـد‪.‬‬ ‫هيئت‌مديــره شــركت ملــي نفــت ايــران كيــي از مخــازن نفــت انبــار▪‬ ‫تهــران را تخلیــه كــرد تــا بــراي ذخيره‌ســازي نفــت قــم آمــاده باشــد‪.‬‬ ‫ايــن انبــار ‪ 11‬هــزار ليتــر گنجایــش داشــت‪ 14 .‬تانكــر بــزرگ شــركت‬ ‫ملـي نفـت بـه ظرفيـت ‪ 10‬هـزار و ‪ 500‬ليتـر بـرای حمـل نفـت قـم‪ ،‬از‬ ‫تهـران بـه قـم رفـت‪.‬‬ ‫‪ 29‬شهریور‬ ‫بهره‌بــرداری از دســتگاه تولیــد نفــت خــام هفتــگل آغــاز شــد‪ .‬از ایــن‬ ‫میـدان روزانـه صـد هـزار بشـکه نفـت خـام بـرای تصفیـه بـه پالایشـگاه‬ ‫آبــادان منتقــل می‌شــد‪.‬‬ ‫‪339‬‬

‫تقویم تاریخ صنعت نفت ایران‪ -‬جلد اول(‪ 1280‬تا ‪)1357‬‬ ‫باقر مستوفي‪،‬‬ ‫‪ 4‬مهر‬ ‫نخستين مديرعامل شرکت ملي‬ ‫سها ‌مالســلطان بيــات‪ ،‬رئيــس هيئت‌مديــره شــركت نفــت و گلشــائيان‪،‬‬ ‫وزيــر دادگســتري‪ ،‬از چــاه شــماره ‪ 5‬البــرز بازديــد كردنــد‪ .‬يكنلــي‬ ‫صنايع پتروشيمي‬ ‫همچنـان در حـال مهـار چـاه بـود‪ .‬يـك متخصـص امركيايـي و هلنـدي‬ ‫(‪ .)1382-1297‬در دانشــکده تــازه‬ ‫ديگـر نيـز بـراي كمـك بـه مهـار كامـل چـاه بـه ایـران دعـوت شـدند؛‬ ‫تأســيس فنــي‪ ،‬مهندســي نفــت‬ ‫هنـوز دريچـه شـيري كـه بـر سـر چـاه نصـب شـده بـود‪ ،‬بـه علـت فشـار‬ ‫خوانــد‪ .‬ســپس‪ ،‬بــه همــراه ‪ 9‬نفــر‬ ‫ديگــر از محصــان بــه انگلســتان‬ ‫چـاه بسـته نشـده بـود‪.‬‬ ‫فرســتاده شــد‪ .‬در بحبوحــه جنــگ‬ ‫‪ 9‬مهر‬ ‫جهانـي دوم بـه آزمايشـگاه تحقيقات‬ ‫شــرکت نفــت در ســانبري رفــت و‬ ‫رئيـس شـركت ملـي نفـت گفـت‪« :‬لولـه‌اي از قـم بـه كيـي از بندرهـای▪‬ ‫يــک ســال در آنجــا کار کــرد‪ .‬در‬ ‫سـال ‪ 1327‬اداره‌اي بـه نام اکتشـاف‬ ‫جنـوب كشـيده خواهـد شـد‪ .‬در منطقـه قـم چا‌ههـاي نفـت ديگـري حفـر‬ ‫نفـت بـه رياسـت او در وزارت دارايـي‬ ‫م ‌يشـود تـا از ايـن منبـع بیشـترین بهـر‌هوری را داشـته باشـیم‪».‬‬ ‫تأســيس شــد کــه محمــود کيهــان‬ ‫و فتــ ‌حالله نفيســي در هيئت‌مديــره‬ ‫اولين شير فرعي روي شير اصلي چاه شماره ‪ 5‬البرز نصب شد‪▪.‬‬ ‫آن بودنـد‪ .‬پـس از تأسـيس شـرکت‬ ‫‪ 10‬مهر‬ ‫ملــي صنايــع پتروشــيمي در ســال‬ ‫يكنلـي چنـد روز پیـش از سـفر خـود بـه شـمال‪ ،‬بـه قـم رفـت و دوميـن‬ ‫‪ ،1343‬تـا وقـوع انقـاب مديرعامـل‬ ‫شـير چـاه را كـه از امريـكا رسـيده بـود‪ ،‬نصـب کـرد‪.‬‬ ‫آن بــود‪.‬‬ ‫‪ 12‬مهر‬ ‫وزير خارجه و وزیر جنگ از حوزه نفت قم بازديد كردند‪.‬‬ ‫‪ 13‬مهر‬ ‫يكنلي به آمركيا بازگشت‪.‬‬ ‫‪ 14‬مهر‬ ‫مهنــدس مســتوفي‪ ،‬مدیرعامــل شــرکت ســهامی نفــت ایــران‪ ،‬گفــت‪:‬‬ ‫«روزانـه نزديـك بـه ‪ 5‬هـزار تـن نفـت از چـاه نفـت قـم بـا نف ‌تكـش‬ ‫بــه همــۀ شهرســتا ‌نهاي ايــران حمــل م ‌يشــود‪ .‬قيمــت هــر تــن نفــت‬ ‫سـياه بـراي سـوخت كارخان ‌ههـا و غيـره در قـم‪ ،‬حـدود ‪ 230‬ريـال و در‬ ‫تهـران‪ ،‬حـدود ‪ 420‬ريـال اسـت‪ .‬ه ‌ماكنـون‪ ،‬كارخان ‌ههـاي مهـم كشـور‪،‬‬ ‫بــه ویــژه كارخان ‌ههــاي اصفهــان‪ ،‬بــرق و ســيمان تهــران‪ ،‬از نفــت قــم‬ ‫اســتفاده مي‌كننــد‪».‬‬ ‫‪ 18‬مهر‬ ‫بــراي بهره‌بــرداري از چــاه شــماره ‪ 5‬البــرز يــك شــير مخصــوص كــه‬ ‫فشـار نفـت و گاز را كـم كنـد‪ ،‬از آمريـكا خريـده و بـا هواپيمـا بـه ايـران‬ ‫فرسـتاده شـد‪.‬‬ ‫مطالعــۀ كارشناســان خارجــي بــراي شــیوۀ بهره‌بــرداري از نفــت قــم‬ ‫پايــان گرفــت‪ .‬ايــن كارشناســان پيشــنهادهای خــود را بــه مهنــدس‬ ‫نفيســي دادنــد تــا تصمي ‌مگیــری شــود‪.‬‬ ‫‪340‬‬

‫سال ‪1335‬‬ ‫اداره آمــار و ثبــت احــوال در ‪20‬‬ ‫آذرمــاه‪ ،‬جمعیــت ایــران را ‪18‬‬ ‫كــرك (‪ ،)Cerck‬كارشــناس شــركت شــل كــه بــه تهــران آمــده بــود‪،‬‬ ‫میلیــون و ‪ 955‬هــزار نفــر اعــام‬ ‫پــس از مطالعــه روي نفــت قــم تهــران را تــرك كــرد‪.‬‬ ‫کــرد؛ ‪ 9‬میلیــون و ‪ 645‬هــزار نفــر‬ ‫‪ 19‬مهر‬ ‫مـرد و ‪ 9‬میلیـون و ‪ 310‬هـزار نفـر‬ ‫شـيرهيدرولكي كـه فشـار چـاه را مهـار م ‌یکنـد ـ بـا كاميـون بـه حـوزه‬ ‫زن‪.‬‬ ‫نفـت قـم فرسـتاده شـد‪ .‬ايـن شـير نزديـك بـه ‪ 4/5‬تـن وزن و ‪ 8‬متـر‬ ‫طـول داشـت و بـدون دخالـت دسـت شـيرهاي سـر چـاه را بـاز و بسـته‬ ‫می‌كـرد‪ .‬بـا نصـب ايـن شـير متخصصـان م ‌یتوانسـتند نفـت و گازي را‬ ‫كـه می‌سـوخت‪ ،‬بـه دسـتگاه تفيكـك هدايـت كننـد‪ .‬پـس از جداسـازي‬ ‫گاز از نفـت‪ ،‬گاز جداشـده در محـل می‌سـوخت و نفـت نيـز در مخـازن‬ ‫ذخيـره م ‌يشـد تـا فروختـه شـود‪.‬‬ ‫‪ ۷‬آبان‬ ‫دستگاه تفکیک شماره ‪ ۴‬نفت و گاز هفتگل افتتاح شد‪.‬‬ ‫‪ ٢‬بهمن‬ ‫ايران و بلوك شرق‬ ‫پایان کار نفت سمنان‪ ،‬خوريان‬ ‫تاراسـف‪ ،‬رئيـس هيئـت اتحـاد جماهيـر شـوروى‪ ،‬در جلسـه ‪ ٥٧‬مجلـس‬ ‫شــوراى ملــى دوره نوزدهــم د تشــریح مواضــع دولــت شــوروى دربــاره‬ ‫نفـت كويـر خوريـان گفـت‪« :‬بـه پيـروى از اصـول لنينـى‪ ،‬بـرای بسـط و‬ ‫توســعه مناســبات ه ‌مجــوارى اتحــاد جماهيــر شــوروي سوسياليســتى و‬ ‫ايـران در مـاه ژانويـه سـال ‪( ١٩٥٦‬دي‌مـاه ‪ ،)١٣٣٤‬دولت شـوروى تصميم‬ ‫گرفـت‪ ،‬از حقـوق خـود ناشـى از مشـاركت در شـركت سـهامى شـوروى‬ ‫ايـران كويـر خوريـان‪ ،‬بـه نفـع ايـران چش ‌مپوشـی کنـد و امـوال طـرف‬ ‫شـوروى در شـركت نامبـرده را بلاعـوض بـه ايـران واگـذار کنـد‪».‬‬ ‫‪ 11‬بهمن‬ ‫لول ‌هکشــی نفــت اهــواز ـ تهــران بــه طــول هــزار و ‪ 200‬کیلومتــر و بــا‬ ‫هزینـه ‪ 12‬میلیـون پونـد پایـان یافـت‪.‬‬ ‫‪ 28‬اسفند‬ ‫بودجــه ســال‪ 1336‬کل کشــور بــا احتســاب ‪21‬میلیــارد و‪ 940‬میلیــون‬ ‫ریــال درآمــد و ‪ 21‬میلیــارد و ‪ 945‬میلیــون ریــال هزینــه بــه تصویــب‬ ‫مجلـس شـورای ملـی رسـید‪.‬‬ ‫‪341‬‬

‫تقویم تاریخ صنعت نفت ایران‪ -‬جلد اول(‪ 1280‬تا ‪)1357‬‬ ‫‪342‬‬

‫‪ 1336‬شمسی ‪ 1957 /‬میلادی‬ ‫درآمد نفت ‪ 76 :‬میلیون و ‪ 400‬هزار لیره‬ ‫خطـوط لولـة نفـت خـام تنـگ فنـي ـ افرينـه‪ ،‬آبـادان ـ تهـران و▪‬ ‫فـراورده نفتـی ازنـا ـ اصفهـان‪ ،‬آبـادان ـ ناهيـد‪ ،‬آبـادان ـ اهـواز احـداث‬ ‫شـد و توسـعه خـط لولـه فـراورده اهـواز ـ ازنـا و تأسیسـات انتهائـي‬ ‫ری شــامل مراكــز انتقــال نفــت اهــواز‪ ،‬بيدرويــه‪ ،‬افرينــه و پــل بابــا‬ ‫ادامـه یافـت‪.‬‬ ‫را‌هانـدازي اوليـن شـبكه راديويـي ه ‌مزمـان بـا احـداث خطـوط لولـه▪‬ ‫فـراورده ‪ 12‬اینـچ آبـادان ـ تهـران و نظـارت سـیزده مركـز انتقـال نفـت‪.‬‬ ‫يكنلــي دومين‌بــار بــراي خاموش‌كــردن چــاه شــماره ‪ 5‬البــرز بــه▪‬ ‫ايـران‌آمـد‪ .‬ايـن چـاه پـس از ‪ 37‬روز‪ ،‬مهـار و بـه شـركت ملـي نفـت‬ ‫ايـران تحويـل داده شـد‪.‬‬ ‫‪ 16‬خرداد‬ ‫نفت و مجلس‬ ‫انتخاب کمیسیون ویژه هجد ‌هنفری برای رسیدگی به لایحه نفت‬ ‫مجلــس شــورای ملــی در جلســه سه‌شــنبه ‪ 1336/3/16‬بــا انتخــاب‬ ‫کمیســیون خــاص هجد‌هنفــری از شــعب بــرای رســیدگی بــه لایحــه‬ ‫توســعه و اکتشــا ‌ف و اســتخراج نفــت در سراســر کشــور و فــات قــاره‬ ‫موافقــت کــرد‪.‬‬ ‫‪ 21‬خرداد‬ ‫کنسرسیوم دو دستگاه تولید نفت در هفتگل دایر کرد‪.‬‬ ‫‪ 10‬تير‬ ‫ســاخت نف ‌تكــش اقيانوس‌پيمــاي ايــران بــا ظرفيــت ‪ 33‬هــزار و ‪500‬‬ ‫تـن بـه نـام «رضـا شـاه كبيـر» بـا حضـور وزيرمختـار ايـران در روتـردام‬ ‫هلنـد آغـاز شـد‪.‬‬ ‫‪343‬‬

‫تقویم تاریخ صنعت نفت ایران‪ -‬جلد اول(‪ 1280‬تا ‪)1357‬‬ ‫توسعه خارگ‬ ‫‪ 20‬تير‬ ‫شــرکت ملــی نفــت بــرای توســعه‬ ‫صــادرات نفــت ایــران‪ ،‬بنــدرگاه‬ ‫نفت و مجلس‬ ‫جدیـدی در جزیـره خـارگ تأسـیس‬ ‫قانـون تفحـص و اکتشـاف و اسـتخراج نفـت در سراسـر کشـور و فـات‬ ‫کــرد‪.‬‬ ‫قـاره در مجلـس شـورای ملـی تصویـب شـد‪.‬‬ ‫‪ 31‬تیر‬ ‫انحلال شرکت نفت خوریان‬ ‫صاحبــان ســهام نفــت خوریــان پــس از تشــکیل یــک کمیســیون‪ ،‬در‬ ‫حضـور نماینـدگان صاحبـان سـهام‪ ،‬بانـک ملـی‪ ،‬وزارت دارایـی و بانـک‬ ‫ســپه انحــال شــرکت را اعــان کردنــد‪.‬‬ ‫چـون ‪ 67‬درصـد از سـهام شـرکت در دسـت دولـت و باقـی سـهام منفعـل‬ ‫بــود و بــا توجــه بــه قانــون ملــی‌شــدن نفــت و ازدســت‌رفتن ســرمایه‬ ‫شــرکت و انجا ‌منــدادن هی ‌چگونــه عملیاتــی بــرای اســتخراج نفــت‪،‬‬ ‫نماینــدگان صاحبــان ســهام انحــال شــرکت را اعــام کردنــد‪.‬‬ ‫یـک هیئـت تصفیـه نیـز بـرای رسـیدگی بـه ادعـای کسـانی‌که سـهام‬ ‫شــرکت را پیش‌تــر خریــده بودنــد‪ ،‬مرکــب از دکتــر کیهــان‪ ،‬اســتاد‬ ‫دانشــکده حقــوق‪ ،‬دکتــر چوبیــن‪ ،‬رئیــس اداره امتیــازات و نفــت وزارت‬ ‫دارایــی و محمدعلــی موحــد‪ ،‬عضــو اداره حقوقــی شــرکت ملــی نفــت‬ ‫تشــکیل شــد‪.‬‬ ‫یکــی از اعضــای همیــن کمیســیون گفــت‪ ،‬بیشــتر ســهامی کــه دســت‬ ‫اشـخاص اسـت‪ ،‬پنجا‌هتومانـی اسـت‪ ،‬امـا چـون شـرکت نفـت خوریـان‬ ‫بــا ازدســت‌دادن ســرمایه از نظــر حقوقـی منحـل بــه شــمار مـی‌رود‪ ،‬از‬ ‫ایـن سـهام سـودی عایـد کسـی نخواهـد شـد‪ .‬حتـی‪ ،‬ارزش تأسیسـات و‬ ‫سـاختمان‌هایی کـه دولـت شـوروی بـه شـرکت ملـی نفـت واگـذار کـرد‪،‬‬ ‫بیشـتر از ‪ 200‬هـزار تومـان نیسـت‪.‬‬ ‫‪ 12‬مرداد‬ ‫فاينــال‌نشــنال تايمــز (‪ )Final Natinal Times‬دربــاره قــرارداد‬ ‫نفـت ايـران و ايتاليـا در مقالـه‌ای‌ نوشـت‪« :‬چـون بـه ايتاليـا سـهمي در‬ ‫كنسرسـيوم نفـت ايـران داده نشـده‪ ،‬كمـر بـه انهـدام اصـل ‪ 50‬درصـد‬ ‫منافــع بســته‌ اســت‪».‬‬ ‫‪ 13‬مرداد‬ ‫شــرکت ســیریپ مــا حصــل قــرارداد شــرکت نفتــی ایتالیایــی آجیــپ‬ ‫(‪ )AGIP‬و شــرکت ملــی نفــت ایــران بــا ســهام برابــر تشــکیل شــد‪.‬‬ ‫حــوزه فعالیــت ایــن شــرکت بخــش شــمالی خیل ‌جفــارس بــه مســاحت‬ ‫‪ 5‬هـزار و ‪ 500‬کیلومترمربـع‪ ،‬شـرق کو‌ههـای زاگـرس بـه مسـاحت ‪11‬‬ ‫‪344‬‬

‫سال ‪1336‬‬ ‫هـزار و ‪ 300‬کیلومترمربـع و سـاحل دریـای عمـان بـه مسـاحت ‪ 6‬هـزار‬ ‫کیلومترمربـع بـود‪.‬‬ ‫قانـون مجـازات اخلالگـران‬ ‫در صنعـت نفـت‬ ‫بــر اســاس قــراردادی کــه بــرای تولیــد نفــت‌خــام در مــدت ‪ 25‬ســال‬ ‫‪ 16‬مهـر ‪ 1336‬قانـون مجـازات‬ ‫امضــا شــد‪ ،‬ســیریپ بایــد ‪ 12/5‬درصــد از درآمــد نفــت‌خــام صادراتــی‬ ‫اخلالگــران در صنایــع نفــت‬ ‫و ‪ 50‬درصــد از ســود خالــص خــود (پــس از کســر ح ‌قالامتیــاز) و ‪25‬‬ ‫کشــور تصویــب شــد‪.‬‬ ‫درصـد باقـی را بـه ایـران مالیـات م ‌یپرداخـت؛ سـهم شـرکت ملـی نفـت‬ ‫ایــران از ســود پــس از کســر ح ‌قالامتیــاز بــه ‪ 62/5‬درصــد م ‌یرســید‪.‬‬ ‫اکتشـاف و حفـاری سـیریپ در کـوه‌ریـگ و دودرو‪ ،‬در کو‌ههـای زاگـرس‬ ‫انجـام شـد و تولیـد ایـن منطقـه در سـال ‪ 1348‬ش بـه ‪ 1/55‬میلیـون‬ ‫‌مترمکعـب رسـید‪.‬‬ ‫‪ 24‬مرداد‬ ‫نفت و مجلس‬ ‫قانــون موافق ‌تنامــه تفحــص‪ ،‬اکتشــاف‪ ،‬اســتخراج و بهر ‌هبــرداری‬ ‫نفـت بیـن شـرکت نفـت ایـران و شـرکت ایتالیایـی آجیـپ مینراریـا‬ ‫‌ماد ‌هواحــده‪ :‬مجلسـین موافقت‌نامـه پیوسـت را مشـتمل بـر ‪ 47‬مـاده و‬ ‫‪ 9‬ضمیمـه کـه راجـع بـه تفحـص و اکتشـاف و اسـتخراج و بهر‌هبـرداری‬ ‫نفـت بیـن‌شـرکت نفـت ایـران از یـک طـرف و شـرکت ایتالیایـی آجیـ ‌پ‬ ‫مینراریـا از طـرف دیگـر بـه امضـاء رسـیده و مفـاد آن طبـق مقـررات ماده‬ ‫دوم قانـون نفـت مصـوب هفتـ ‌م مردادمـاه ‪ 1336‬مـورد تأییـد دولـت واقـع‬ ‫گردیــده اســت‪ ،‬تصویــب نمــوده و اجــازه مبادلــه و اجــرای موافق ‌تنامــه‬ ‫مزبــور را م ‌یدهــد‪‌.‬قانــون فــوق کــه مشــتمل بــر ماد‌هواحــده اســت‪ ،‬در‬ ‫جلســه پنجشــنبه بیســت‌وچهارم مردادمــاه ‪ ،1336‬بــه تصویــب مجلــس‬ ‫شـورای ملـی‌رسـید‪.‬‬ ‫رئیس مجلس شورای ملی‪ ،‬رضا حکمت‬ ‫◌ شهریور‬ ‫در پی انعقاد قرارداد سیریپ‪ ،‬شرکتی با همین نام در ایران تأسیس شد‪.‬‬ ‫◌ آبان‬ ‫توسعة گچساران و خارگ‬ ‫بـا توجـه بـه اینکـه صاح ‌بنظـران در انتخـاب منطقـ ‌های مناسـب بـرای‬ ‫ســاخت پايانــه نفتــي ايــران بــراي كشــت ‌يهاي عظيــم اختلا ‌فنظــر‬ ‫داشــتند‪ ،‬پــس از بررســی و عكس‌بــرداري هوايــي مســتمر‪ ،‬اعضــای‬ ‫هيئ ‌تمديــره كنسرســيوم و دولــت ايــران جزيــرۀ خــارگ را بــه عنــوان‬ ‫يــك منطقــه اســتراتژيک صادراتــي انتخــاب کردنــد‪.‬‬ ‫‪345‬‬

‫تقویم تاریخ صنعت نفت ایران‪ -‬جلد اول(‪ 1280‬تا ‪)1357‬‬ ‫فروغ فرخزاد (‪1345-1313‬ش)‬ ‫هرچنــد میدان‌هــای گچســاران از گذشــته در دســت اکتشــاف بــود‪،‬‬ ‫چشــ ‌ماندازها‪ ،‬مجموعــه ‌فیلــم‬ ‫تضمینـی بـرای تجـاری‌ بـودن نفـت ایـن منطقـه وجـود نداشـت‪ .‬پـس از‬ ‫مســتندی اســت بــه کارگردانــی‬ ‫آغـاز کار کنسرسـیوم و حفاری‌هـای نخسـتین‪ ،‬تجـاري‌بـودن گچسـاران‬ ‫ابراهیـم گلسـتان کـه از سـال ‪۱۳۳۶‬‬ ‫تثبيـت شـد‪ .‬بنابرایـن‪ ،‬نفـت گچسـاران بایـد بـه خـارگ منتقـل می‌شـد‬ ‫تـا ‪ ۱۳۴۱‬ساخت ‌هشـد‪ .‬گلسـتان ایـن‬ ‫مجموع ‌هفیلــم را بــرای کنسرســیوم‬ ‫و مشـکل اصلـی كشـيدن خـط لولـه از زيـر دريـا بـود‪.‬‬ ‫نفـت سـاخت‪ .‬نخسـتین بخـش ایـن‬ ‫نخســتین‌بار خــط لولــۀ زيردريايــي نزديــك بــه ‪ 30‬يكلومتــر در ایــران‬ ‫مجموعـه بـا نـام یـک‌آتـش دربـاره‬ ‫احـداث شـد‪ .‬لول ‌ههـاي ‪ 12‬متـري بـا قطـر ‪ 75‬سـانتيمتر بـه هـم جـوش‬ ‫مهــار چاه‌هــای نفــت در حــال‬ ‫داده شــد و پــس از ســيما ‌نكاري روي لوله‌هــا‪ ،‬بــا كشــتي مخصــوص‪،‬‬ ‫سـوختن بـود کـه برخـی آن را یکـی‬ ‫از بزرگ‌تریــن آت ‌شســوزی‌های‬ ‫لول ‌هكشــي دريــا كار بــه پايــان رســید‪.‬‬ ‫تاریــخ نفــت دانســته‌اند‪.‬‬ ‫در پــی اجــرای ایــن طــرح‪ ،‬میدا ‌نهــای گچســاران توســعه یافــت‪.‬‬ ‫فیل ‌مبــرداری یــک آتــش را شــاهرخ‬ ‫تجهيزاتـی جديـد بـراي جداسـازی گاز از نفـت در دو منطقـه سـه‌قلاتون‬ ‫گلســتان در ســال ‪ ۱۳۳۷‬آغــاز و‬ ‫و دشـت بلـوط نصـب شـد‪ .‬نيمـي از نفـت گچسـاران بـراي جداسـازي‬ ‫فـروغ فرخـزاد آن را در سـال ‪۱۳۴۰‬‬ ‫از گاز بــه منطقــۀ ســه‌قلاتون‪ ،‬در ‪ 3‬يكلومتــري جنــوب آب‌شــيرين و‬ ‫تدویـن کـرد‪ .‬فـروغ‌الزمـان فرخـزاد‬ ‫باقـی بـه دشـت بلـوط‪ ،‬نزديـك آب‌شـيرين منتقـل شـد‪ .‬سـاخت جـاده و‬ ‫عراقــی‪ ،‬در امیریــه تهــران بــه دنیــا‬ ‫انبارهـاي ذخيـرۀ نفـت بـراي نگهـداري ‪ 350‬هـزار تـن نفـت در جزيـره‬ ‫آمـد‪ .‬آشـنایی بـا ابراهیـم گلسـتان‪،‬‬ ‫خـارگ آغـاز شـد‪ .‬خـط لولـۀ دیگـری بـه طـول ‪ 160‬يكلومتـر بـا دهانـه‬ ‫نویســنده و فیلم‌ســاز سرشــناس‬ ‫‪ 70‬سـانتيمتر از گچسـاران تـا خـارگ كشـيده شـد كـه در سـرازيري رو به‬ ‫ایرانــی و همــکاری بــا او‪ ،‬موجــب‬ ‫دريـا‪ ،‬از رودخانـه زهـره م ‌يگذشـت‪ .‬ایسـتگاه سـاخت خـط لولـه بنـدر‬ ‫تحــول فکــری و ادبــی در وی شــد‪.‬‬ ‫گنـاوه‪ ،‬در ‪ 30‬يكلومتـري جزيـره خـارگ‪ ،‬بـود‪ .‬طـول شـاخه لوله‌هایـي‬ ‫كـه از زیـر دريـا مي‌گذشـت‪ ،‬هـزار و ‪ 200‬متـر بـا پوشـش سـيماني بـود‪.‬‬ ‫‪ 23‬آذر‬ ‫اسا ‌سنامه شرکت ملی نفت به تصویب اعضای هیئت‌مدیره رسید‪.‬‬ ‫‪ 28 .‬آذر‬ ‫حسـین پیرنیـا‪ ،‬اسـتاد دانشـگاه و نماینـده مجلـس شـورای ملـی‪ ،‬دولـت‬ ‫دکتـر اقبـال را بـه دلیـل سیاسـت‌های مالـی و اقتصـادی و گرا ‌نکـردن‬ ‫قیمـت نفـت و بنزیـن اسـتیضاح کـرد‪.‬‬ ‫‪ 30‬آذر‬ ‫منوچهــر اقبــال‪ ،‬نخســ ‌توزیر‪ ،‬در پاســخ بــه اســتیضاح پیرنیــا گفــت‪▪:‬‬ ‫«در صورتـی کـه شاهنشـاه موافقـت کنـد‪ ،‬جـواب اسـتیضاح را خواهـم داد‬ ‫و نماینـدگان مجلـس بداننـد کـه بـه احسـنت آنهـا هـم احتیـاج نـدارم‪».‬‬ ‫در پــی اســتیضاح دکتــر پیرنیــا دربــاره افزایــش قیمــت فراورده‌هــای▪‬ ‫نفتــی‪ ،‬هیئ ‌تمدیــره «شــیوا» را مأمــور تهیــه گــزارش کــرد‪.‬‬ ‫‪346‬‬

‫سال ‪1336‬‬ ‫فيلم مستند موج‪ ،‬مرجان‪ ،‬خارا‬ ‫◌ دي‬ ‫فيلم مستند موج‪ ،‬مرجان‪ ،‬خارا‬ ‫طراح‪ :‬ابراهیم گلستان و آلن پندری (‪)Allen Pendry‬‬ ‫ايــن فيلــم دربــاره توســعه حوز‌ههــاي نفتــي و خــط لولــه گچســاران ـ‬ ‫خــارگ و راه‌انــدازي تأسیســات نفتــي جزيــره خــارگ اســت‪.‬‬ ‫گلسـتان پـس از سـاخت ايـن مسـتند در محافـل ادبـي و هنـري تهـران‬ ‫بــه «گلســتان نفتــي» معــروف شــد‪ .‬ایــن فیلــم در گچســاران‪ ،‬دشــت‬ ‫بلــوط‪ ،‬كازرون و جزيــره خــارگ فیلم‌بــرداری شــد‪ .‬گلســتان همــۀ‬ ‫مراحــل اكتشــاف‪ ،‬حفــاري‪ ،‬اســتخراج‪ ،‬لوله‌كشــي‪ ،‬جداســازي نفــت از‬ ‫گاز‪ ،‬ســوختن گازهــاي ســطح‌الارضي و حمــل نفــت بــا نفت‌كش‌هــاي‬ ‫غول‌پكيـر را نشـان داد‪ .‬محیـط و زندگـی مـردم روسـتاي سنگسـتان و‬ ‫خـارگ‪ ،‬چهـره مظلـوم كارگـران و نماهايـي از مرجان‌هـاي خليـج فـارس‬ ‫همــراه بــا زبــان ادبــی ایــن مســتند را بــه یــک اثــر مانــدگار تبدیــل‬ ‫کـرده اسـت‪ .‬روسـتاي سنگسـتان منطقـه‌اي بـود كـه دكل‌ حفـاري در‬ ‫آن مسـتقر بـود‪.‬‬ ‫درگيــري ابراهيــم گلســتان و كارفرمــا كيــي از دلايــل طولانــی شــدن‬ ‫ســاخت ایــن مســتند بــود‪.‬‬ ‫گرداننده‪ :‬آلن پندري‬ ‫گوينده‪ :‬اسدالله پيمان‬ ‫‪ 1‬دی‬ ‫اداره پخـش شـرکت ملـی نفـت خواهـان شـرکت در مناقصـة فـروش▪‬ ‫نفـت بـه آرژانتیـن شـد‪.‬‬ ‫اداره کل اکتشــاف موظــف شــد‪ ،‬حــوزه جغرافیایــی مناطــق مــرزی▪‬ ‫نفتــی بــا عــراق را بــه وزارت خارجــه گــزارش دهــد‪.‬‬ ‫‪ 10‬دی‬ ‫شــرکت ملــی نفــت بــا پیشــنهاد اداره کل پخــش دربــاره فــروش نفــت‬ ‫خـام بـه یـک شـرکت کانادایـی بـه نـام «کامـی اینوسـتمنت لیمیتـد»‬ ‫(‪ )Comi Invest ment Limited‬موافقــت کــرد‪.‬‬ ‫‪ 17‬دی‬ ‫هیئت امنای صندوق بازنشستگی نفت تعیین شد‪▪.‬‬ ‫مسـئول ناحیـه نفـت قـم گـزارش خـود را دربـاره بهره‌بـرداری از نفـت▪‬ ‫قـم بـه اطـاع هیئت‌مدیـره رسـاند‪.‬‬ ‫شـرکت سـهامی نفـت گزارشـی دربـاره لغـو قـرارداد حفـاری خـود▪‬ ‫‪347‬‬

‫از ســال ‪1335‬ش اســتفاده از‬ ‫تقویم تاریخ صنعت نفت ایران‪ -‬جلد اول(‪ 1280‬تا ‪)1357‬‬ ‫آبگرمک ‌نهــای نفتــی در شــهرهای‬ ‫بــزرگ کشــور گســترش یافــت‪.‬‬ ‫را بــا شــرکت «دریلینـگ اکسپلوریشــن» بــه شــرکت ملــی نفــت ارائــه‬ ‫کارخان ‌ههــای داخلــی انــواع‬ ‫داد‪.‬‬ ‫آبگرمکــن‪ ،‬اجــاق آشــپزخانه و‬ ‫چرا ‌غهـای روشـنایی تولیـد کردنـد‪.‬‬ ‫‪ 21‬دی‬ ‫ادار‌ه کل اکتشــاف و اســتخراج نمونــه‌ای از عملیــات مزایــده اکتشــاف‬ ‫و اســتخراج خــود را در شــش بخــش‪ :‬نمونــه پیشــنهاد‪ ،‬نمونــه ضمانــت‬ ‫بانکـی‪ ،‬نمونـه گواهـی صلاحیـت بانکی‪ ،‬شـرایط مناقصـه‪ ،‬جدول محاسـبه‬ ‫میـزان حـق‌الارض و پیشـنهاد آگهـی مزایـده بـه شـرکت ملـی نفـت ارائـه‬ ‫داد و هیئت‌مدیــره آن را تصویــب کــرد‪.‬‬ ‫‪ 25‬دی‬ ‫ساخت پل خرمشهر ـ آبادان بر رود کارون آغاز شد‪.‬‬ ‫‪ 3‬بهمن‬ ‫شـرک ‌تهای عامـل پـس از مذاکـرات طولانـی تصمیـم گرفتنـد کیفیـت‬ ‫بنزیـن تولیـدی در آبـادان را تـا ‪ 90‬اکتـان افزایـش دهنـد‪.‬‬ ‫‪ 11‬بهمن‬ ‫شــرکت نفــت اعــام کــرد‪ ،‬درآمــد نفتــی ایــران در ســال ‪ 1957‬م ‪76‬‬ ‫میلیــون لیــره بــود‪.‬‬ ‫‪ 22‬بهمن‬ ‫شــرکت ملــی نفــت تصویــب کــرد کــه اداره کل پخــش م ‌یتوانــد▪‬ ‫مهنــدس خارجــی اســتخدام کنــد‪.‬‬ ‫مهنـدس اتحادیـه از مناقصـه خـط لولـه تهـران بـه رشـت گزارشـی بـه▪‬ ‫هیئت‌مدیـره ارائـه کـرد‪.‬‬ ‫‪ 26‬بهمن‬ ‫عبــدالله انتظــام از دیــدارش بــا شــاه بــه هیئت‌مدیــره گــزارش داد و‬ ‫گفـت‪« :‬شـاه بـرای افتتـاح خـط لولـه در روز ‪ 29‬اسـفند حضـور خواهـد‬ ‫داشـت و دربـاره سـهم شـرکت ملـی نفـت از عوایـد و درآمدهـای نفـت‬ ‫موافقــت کــرد تــا ‪15‬درصــد از کل عوایــد بــه حســاب شــرکت ملــی‬ ‫نفـت واریـز شـود‪ ».‬او همچنیـن گفـت کـه گزارشـی از فعالیت‌هـای‬ ‫اکتشـافی و حفـاری و فعالیت‌هـای گـروه عامـل بـه شـاه ارائـه کـرده‬ ‫اسـت‪.‬‬ ‫‪ 21‬اسفند‬ ‫تاریخچۀ اكتشاف نفت در قم▪‬ ‫هوشـنگ فرخـان‪ ،‬مديـر اكتشـاف و اسـتخراج شـركت ملـي نفـت ايـران‪،‬‬ ‫در همایشــی بــا نــام «اكتشــاف نفــت در ايــران» شــرح داد‪« :‬در ســال‬ ‫‪ 1314‬ش‪ ،‬كيـي از مـكاان قـم هنـگام حفـر چا‌ههـاي قنـات در جنـوب‬ ‫‪348‬‬