تقویم تاریخ صنعت نفت ایران - جلد اول

‫سال ‪1332‬‬ ‫‪ 8‬مهر‬ ‫بـرادران دالـس معـروف بـه بـرادران‬ ‫ابوالحســن عمیــدی نــوری‪ ،‬معــاون نخســ ‌توزیر و ســخنگوی دولــت‬ ‫برانــداز‪ .‬یکــی در مقــام رئیــس‬ ‫زاهـدی اعـام کـرد‪« :‬دولـت مصمـم اسـت‪ ،‬بـا توجـه بـه قانـون ملـی‬ ‫سـازمان سـیا و دیگـری وزیـر امـور‬ ‫‌شـدن صنعـت‌ نفـت و دقـت در قوانیـن موضوعـه مملکتـی‪ ،‬بـه هـر طریـق‬ ‫خارجــه امریــکا‪ .‬ایــن دو‪ ،‬طــرح‬ ‫برانـدازی برخـی کشـورهای مسـتقل‬ ‫ممکـن نفـت ایـران را بـه بازارهـای جهانـی بفرسـتد‪».‬‬ ‫یــا متمایــل بــه بلــوک شــرق را در‬ ‫دســتور کار خــود قــرار داده بودنــد‪.‬‬ ‫‪ 13‬مهر‬ ‫دولت زاهدی و موضوع نفت‬ ‫پـس از کودتـای ‪ 28‬مـرداد و بازگشـت شـاه‪ ،‬زاهـدی‪ ،‬نخسـت‌وزیر دولـت‬ ‫کودتـا‪ ،‬کمیسـیونی بـه نـام «هیئـت مشـاورین فنـی نخسـ ‌‌توزیر» بـرای‬ ‫بررسـی امـور مربـوط بـه نفـت تشـکیل داد‪.‬‬ ‫‪ 25‬مهر‬ ‫ورود هوور به تهران و مقدمات تشکیل کنسرسیوم‬ ‫هربـرت هـوور (‪ ،)Herbert Hoover‬مشـاور ویـژه وزارت خارجه امریکا‪،‬‬ ‫بـه تهـران آمـد تـا بـا مطالعـه سـوابق موضـوع نفـت‪ ،‬بـرای سـازش هـر دو‬ ‫طـرف راه حلـی پیـدا کنـد‪ .‬پیـش از آمـدن او‪ ،‬در ‪ 19‬مهـر‪ ،‬روزنام ‌ههـای‬ ‫تهـران دربـاره هـدف ایـن مأموریـت از قـول او نوشـتند‪« :‬مهم‌تریـن کاری‬ ‫کـه بایـد انجـام دهـم‪ ،‬ایـن اسـت کـه دولـت سـپهبد زاهـدی را کامـ ًا بـه‬ ‫نتایـج مـادی و معنـوی حـل مسـئله نفـت آشـنا کنـم‪».‬‬ ‫اهداف هوور از سفر به ایران‪:‬‬ ‫مشارکت شرکت‌های امریکایی در استخراج و بهر‌هبرداری از نفت ایران؛‬ ‫پذیرش اصل ملی‌شدن نفت ایران به‌عنوان عمل انجا ‌مشده؛‬ ‫جبران خسارت شرکت سابق نفت ایران و انگلیس‪.‬‬ ‫‪ 29‬مهر‬ ‫هـوور بـا زاهـدی ملاقـات کـرد و دربـاره وضـع نفـت در خاورمیانـه بـه▪‬ ‫او گـزارش داد‪.‬‬ ‫چرچيـل‪ ،‬نخسـت وزيـر انگليـس‪ ،‬در مجلـس عـوام اظهـار کـرد‪ ،‬فصلـی▪‬ ‫تـازه در تاريـخ روابـط انگليـس و ايـران آغـاز شـده اسـت‪ .‬در مجمـوع‪،‬‬ ‫او توانســت موافقــت اصولــی مقامــات ایرانــی را بــرای تأســیس یــک‬ ‫کنسرســیوم بین‌المللــی نفــت بــا مشــارکت شــرکت‌های امریکایــی بــه‬ ‫‌دسـت آورد‪ ،‬درنتیجـه امریـکا نیـز در صـدد برآمـد تـا موافقـت انگلیـس و‬ ‫فرانسـه را بـرای مشـارکت جلـب کنـد‪.‬‬ ‫‪ 30‬مهر‬ ‫هـوور بـا اعضـای کمیسـیونی کـه زاهـدی بـرای بررسـی موضـوع نفـت‬ ‫تشــکیل داد‌ه بــود‪ ،‬بــه گف ‌توگــو پرداخــت‪.‬‬ ‫‪249‬‬

‫تقویم تاریخ صنعت نفت ایران‪ -‬جلد اول(‪ 1280‬تا ‪)1357‬‬ ‫جلال آل‌احمد‬ ‫‪ 9‬آبان‬ ‫«در ســال‌هاي اخيــر از ‪ 1332‬بــه‬ ‫وزارت امـور خارجـه بـه اظهـارات ایـدن‪ ،‬وزیـر امـور خارجـه انگلیـس‪ ،‬در‬ ‫بعــد بســيار كوشــيد‌هاند تــا بــه‬ ‫پارلمـان آن کشـور‪ ،‬دربـارۀ اظهـار دوسـتی انگلیـس بـا ایـران‪ ،‬در اعلامی ‌های‬ ‫كل ‌ههــاي مــا فــرو كننــد كــه شــتر‬ ‫پاسـخ داد‪« :‬تنهـا توقـع دولـت ایـران ایـن اسـت کـه بـرای حـل اختـاف‬ ‫نفـت را ديـدي‌ نديـدي و البتـه كـه‬ ‫نفــت‪ ،‬قوانیــن مصــوب کشــور محتــرم شــمرده شــود و اصــل حیثیــت و‬ ‫ايــن همــان حرفــي اســت كــه مــا‬ ‫خــود در ســال‌هاي ‪ 29‬تــا ‪ 32‬بــه‬ ‫شـرافت ملـی ایـران ملحـوظ و اسـاس عدالـت و انصـاف رعایـت شـود‪».‬‬ ‫آن عمـل كرديـم‪ .‬آن وقـت كـه مـا‬ ‫چنـان عمـل كرديـم بـه ايـن اعتبـار‬ ‫‪ 21‬آبان‬ ‫بــود كــه م ‌يخواســتيم اقتصــاد‬ ‫عـد‌های از مهندسـان و کارمنـدان شـرکت نفـت بـه اتهـام همـکاری بـا‬ ‫بــدون نفــت را آزمايــش كــرده‬ ‫حـزب تـوده اخـراج شـدند و نهضـت مقاومـت ملـی بـا تأییـد و همراهـی‬ ‫باشـيم تـا دسـت بـه دهـان خريـدار‬ ‫نفـت كمپانـي غربـي اسـت‪ ،‬نباشـيم‪،‬‬ ‫حـزب تـوده اعتصـاب و تظاهـرات عمومـی اعـام کـرد‪.‬‬ ‫امـا حـالا اگـر همـان حـرف را تكـرار‬ ‫‪ 12‬آذر‬ ‫مي‌كننـد بـه ايـن اعتبـار اسـت كـه‬ ‫در كار نفــت و درآمــدش‪ ،‬زدن هــر‬ ‫مخالفت آیت‌الله‌کاشانی با تجدید رواب ‌ط ایران و انگلیس‬ ‫حرفــي بي‌فايــده اســت‪ .‬پــس انــگار‬ ‫دو روز پیــش از انتشــار اعلامیــۀ تجدیــد روابــط ایــران و انگلیــس‪،‬‬ ‫آی ‌تالله‌کاشـانی بـا انتشـار بیانیـ ‌ها ‌ی در برابـر ایـن اقـدام موضـع مخالـف‬ ‫نـه انـگار‪.‬‬ ‫گرفــت و بــا تأکیــد بــر موضــوع غرامــت گفــت‪« :‬بــا توجــه بــه دعــاوی‬ ‫بخشی از کتاب گزارشی از خوزستان‬ ‫متقابـل ایـران‪ ،‬اگـر بـر اسـاس موازیـن عـدل و انصـاف بـه حسـاب‌های‬ ‫گذشـته رسـیدگی شـود‪ ،‬بدون شـک ایـران مقـدار زیـادی طلبـکار خواهد‬ ‫ش ـد‪».‬‬ ‫‪ 15‬آذر‬ ‫توافق امرکیا‪ ،‬انگلیس و فرانسه برای کنسرسیوم نفت ایران‬ ‫هـوور‪ ،‬نماینـده ویـژه امریـکا بـرای حـل مسـائل مرتبـط بـا نفـت‪ ،‬پـس‬ ‫از گف ‌توگــو بــا مقامــات ایرانــی و جلــب موافقــت اصولــی آنهــا بــرای‬ ‫تأسـیس یـک کنسرسـیوم بین‌المللـی بـا مشـارکت امریـکا‪ ،‬تـاش کـرد‬ ‫موافقــت انگلیســی‌ها و فرانســو ‌یها را نیــز بــرای ایــن کار جلــب کنــد و‬ ‫در پـی ایـن امـر‪ ،‬روز ‪ 6‬دسـامبر ‪ 1953‬م (‪ 15‬آذر ‪ 1332‬ش) آیزنهـاور‪،‬‬ ‫رئی ‌سجمهـور امریـکا‪ ،‬بـا نخسـ ‌توزیر بریتانیـا و فرانسـه دربـارۀ موضـوع‬ ‫نفـت ایـران و آبـراه سـوئز تباد ‌لنظـر و مذاکـره کـرد کـه حصـول توافـق‬ ‫میـان ایـن ‪ 3‬کشـور‪ ،‬مقدمـات تأسـیس کنسرسـیوم بین‌المللـی نفـت را‬ ‫فراهـم کـرد‪.‬‬ ‫همسـو بـا ایـن اتفاق‪ ،‬سـر ویلیـام فریـزر‪ ،‬رئیـس هیئت‌مدیره شـرکت نفت‬ ‫ایـران و انگلیـس کـه بـا سیاسـت‌های مداخل ‌هجویانـه امریـکا در موضـوع‬ ‫اختــاف انگلیــس و ایــران بــر ســر نفــت و حضــور شــرک ‌تهای نفتــی‬ ‫امریکایــی در خاورمیانــه و تشــکیل کنسرســیوم و دخالــت شــرکت‌های‬ ‫دیگــر در اداره و فــروش نفــت ایــران مخالــف بــود و م ‌یپنداشــت‪ ،‬اگــر‬ ‫‪250‬‬

‫سال ‪1332‬‬ ‫تشــکیل چنیــن کنسرســیومی ضــرورت دارد‪ ،‬او بایــد تصمی ‌مگیرنــدة‬ ‫آن باشـد‪ ،‬سـرانجام پذیرفـت کـه بـا شـرکت‌های بـزرگ نفتـی مذاکـره‬ ‫کنــد‪ .‬او در ‪ 3‬دســامبر ‪ 1953‬م (‪ 12‬آذر ‪ 1332‬ش) از ‪ 6‬شــرکت بــزرگ‬ ‫نفتـی «اسـتاندارد اویـل نیوجرسـی»‪« ،‬سـوکونی» (‪« ،)Sokoni‬سـوکال»‪،‬‬ ‫«تگـزاس‌اویـل» (‪« ،)Texas Oil‬گلـ ‌ف اویـل» (‪ )Gulf Oil‬و «رویـال‬ ‫داچ‌ شـل» بـرای مذاکـره بـه لنـدن دعـوت و تأکیـد کـرد‪ ،‬ایـن جلسـه‬ ‫فقـط بـه منظـور یـک تبـادل‌نظـر غیررسـمی برگـزار م ‌یشـود و شـروع‬ ‫مذاکـره بـا ایـران بـرای حـل موضـوع نفـت‪ ،‬بـه ازسـرگیری روابـط ایـران‬ ‫و انگلیـس بسـتگی دارد‪.‬‬ ‫‪ 25‬آذر‬ ‫مذاکــرات میــان شــرکت ســابق نفــت انگلیــس ـ ایــران و شــرک ‌تهای‬ ‫امریکایـی اسـتاندارد نیوجرسـی‪ ،‬سـوکونی واکیـوم‪ ،‬اسـتاندارد کالیفرنیـا‪،‬‬ ‫تگـزاس گلـف‪ ،‬شـرکت هلنـدی ـ انگلیسـی شـل و شـرکت نفـت فرانسـه‬ ‫دربـاره تجدیـد روابـط نفتـی بـا ایـران آغـاز شـد‪.‬‬ ‫‪ 24‬دی‬ ‫شرک ‌تهای امرکیایی در کنسرسیوم نفت ایران‬ ‫در جلسـۀ شـورای امنیـت ملـی امریـکا‪ ،‬دالـس‪ ،‬وزیـر امورخارجـه ایـن‬ ‫کشــور‪ ،‬بــا اشــاره بــه گــزارش هــوور‪ ،‬معــاون وزارت خارجــه‪ ،‬گفــت‪:‬‬ ‫«اکنـون کـه بریتانیـا پذیرفتـه‌اسـت در کنسرسـیوم نفـت ایـران ک ‌متریـن‬ ‫سـهم را داشـته‌ باشـد‪ ،‬مهم‌تریـن مسـئله‌ ایـن اسـت کـه از نظـر قضائـی‬ ‫راه مشــارکت شــرکت‌های امریکایــی در ایــن کنسرســیوم بــاز شــود‪».‬‬ ‫‪ 30‬دی‬ ‫پیــرو جلســۀ شــورای امنیــت در ‪ 24‬د ‌یمــاه‪ ،‬دادســتان کل امریــکا▪‬ ‫مجــوز مشــارکت شــرکت‌های امریکایــی در کنسرســیوم ایــران را بــه‬ ‫شــورای امنیــت ملــی امریــکا عرضــه کــرد‪.‬‬ ‫‪ 1‬بهمن‬ ‫دولـت‪ ،‬توريكلـد ريبـر‪ ،‬كارشـناس نفـت و مشـاور بانـك بين‌المللـي در▪‬ ‫دولـت قبـل را ـ کـه بـه مباحـث مربـوط بـه نفـت ايـران آگاه بـود ـ بـراي‬ ‫مشـورت بـه ایـران دعـوت كـرد‪.‬‬ ‫دنيــس رايــت (‪ ،)Denis Wright‬كاردار ســفارت انگليــس‪ ،‬بــا▪‬ ‫عبـدالله انتظـام‪ ،‬وزیـر امـور خارجـه‪ ،‬دربـاره قـرارداد جديـد نفتـي مذاكـره‬ ‫كـرد‪ .‬او در مصاحبـه بـا خبرنـگاران گفـت کـه سـفيركبير انگليـس‪ ،‬راجـر‬ ‫اسـتيونس (‪ ،)Roger Stevens‬قـرار اسـت تـا دو هفتـه ديگـر بـه تهران‬ ‫بيايـد‪ .‬رایـت تلويحـاً گفـت‪ ،‬اسـتیونس رئيـس اداره روابـط اقتصـادي در‬ ‫‪251‬‬

‫تقویم تاریخ صنعت نفت ایران‪ -‬جلد اول(‪ 1280‬تا ‪)1357‬‬ ‫عبدالله انتظام‬ ‫وزارت خارجـه اسـت‪ ،‬امـا مذاكـرات كنسرسـيوم را او دنبـال خواهـد كـرد‪.‬‬ ‫ســال ‪ ۱۲۷۸‬ش زاده شــد و در دوم‬ ‫رایـت در ادامـه اشـاره کـرد کـه دولـت انگليـس هنـوز تصميمـي دربـارۀ‬ ‫فروردین ‪ ۱۳۶۲‬درگذشـت‪ .‬او‪ ،‬وزارت‬ ‫امــور خارجــه ایــران را در کابینــه‬ ‫تشـكيل كنسرسـيوم نگرفتـه اسـت‪.‬‬ ‫حســین عــاء و فضــ ‌لالله زاهــدی‪،‬‬ ‫برعهـده داشـت‪ .‬انتظـام با درگذشـت‬ ‫‪ 3‬بهمن‬ ‫مرتض ‌یقلــی خــان بیــات (ســهام‬ ‫اولیــن جلســه مشــاوره دربــارۀ نفــت بــه ریاســت عبــدالله انتظــام و‬ ‫الســلطان) از ســال ‪ ۱۳۳۶‬تــا ‪۱۳۴۲‬‬ ‫حضــور علــی امینــی‪ ،‬وزیــر دارایــی‪ ،‬فخرالدیــن شــادمان‪ ،‬وزیــر اقتصــاد‬ ‫رئیــس هیئ ‌تمدیــره و مدیرعامــل‬ ‫ملـی‪ ،‬نصـرالله انتظـام‪ ،‬سـفیرکبیر ایـران در امریـکا و حـاج محمـد نمـازی‬ ‫شــرکت ملــی نفــت ایــران شــد‪.‬‬ ‫در کاخ وزارت امــور خارجــه تشــکیل شــد‪.‬‬ ‫‪ 6‬بهمن‬ ‫پالايشگاه آبادان‬ ‫دنیـس رایـت بـه نمایندگـی از دولـت انگليـس‪ ،‬پيشـنهاد كـرد پالايشـگاه‬ ‫آبـادان در کوتاه‌تریـن زمـان ممکـن ـ حتـی پیـش از حـل نهائـی مشـکل‬ ‫نفـت ـ را‌هانـدازي شـود‪ .‬پرداخـت غرامـت و رفـع ممنوعيـت فـروش نفـت‪،‬‬ ‫در صـدر موضوعـات مـورد مذاكـره دنيـس رايـت و عبـدالله انتظـام بـود‪.‬‬ ‫‪ 8‬بهمن‬ ‫امرکیا‪ ،‬محور ماجرای نفت ایران‬ ‫در جلسـه‌ای کـه بـا حضـور هـوور‪ ،‬فریـزر و دیگـر مدیـران شـرکت نفـت‬ ‫انگلیـس ـ ایـران‪ ،‬روز ‪ 28‬ژانویـه ‪ 1954‬م در لنـدن برگـزار شـد‪ ،‬حاضـران‬ ‫بــه ایــن نتیجــه رســیدندکه دعوت‌نام ‌ههایــی بــرای ‪ 5‬شــرکت بــزرگ‬ ‫امریکایـی‪ ،‬شـرکت شـل و شـرکت فرانسـوی نفـت ارسـال کننـد تـا آنهـا‬ ‫نماینــدگان خــود را بــرای تبــادل نظــر بــه لنــدن بفرســتند‪ .‬همچنیــن‪،‬‬ ‫تصویـب شـد کمیتـه‌ای بـرای بررسـی جوانـب حقوقـی‪ ،‬مالیاتـی و مسـائل‬ ‫فنــی تشــکیل شــود‪ .‬روز پــس از آن‪ ،‬وزارت خارجــه امریــکا بــا تأییــد‬ ‫مواضـع هـوور‪ ،‬تأکیـد کـرد‪ ،‬دولـت امریـکا بـرای مسـاعد شـدن متحمـل‬ ‫خطــر بســیاری در ایــران شــده‌اســت و بســیار ناخشــنود خواهــد شــد‬ ‫اگـر سرسـختی شـرکت نفـت انگلیـس و ایـران‪ ،‬مانـع بهر‌همنـدی از ایـن‬ ‫فرصـت شـود‪.‬‬ ‫‪ 17‬بهمن‬ ‫تورکیلـد ریبـر‪ ،‬کارشـناس باتجربـه و سرشـناس نفتـی بانـک بی ‌نالمللـی‬ ‫کـه در مقـام مشـاور نفتـی دولـت ایـران اسـتخدام شـده بـود‪ ،‬بـه تهـران‬ ‫آ مد ‪.‬‬ ‫‪ 22‬بهمن‬ ‫یــک هیئــت بیســت‌نفره از متخصصــان شــرکت‌های نفتــی علاق ‌همنــد‬ ‫بـه خریـد و توزیـع نفـت ایـران کـه قـرار بـود در کنسرسـیوم بین‌المللـی‬ ‫‪252‬‬

‫سال ‪1332‬‬ ‫تأسـیس دانشـكده نفـت مخالفانـی‬ ‫داشــت‪ .‬مخالفــان معتقــد بودنــد‪،‬‬ ‫فـروش نفـت ایـران شـرکت کننـد‪ ،‬بـرای بازدیـد از نواحـی نف ‌تخیـز و‬ ‫بــا وجــود دانشــكده فنــي دانشــگاه‬ ‫مطالعـه وضعیـت پالایشـگاه آبـادان وارد ایـن شـهر شـد‪..‬‬ ‫تهــران‪ ،‬تأســیس دانشــكده نفــت‬ ‫دعوای امرکیا و انگلیس بر سر سهام کنسرسیوم‬ ‫ضرورتــي نــدارد‪.‬‬ ‫ه ‌مزمـان بـا مذاکـرات دربـارۀ چگونگـی تشـکیل کنسرسـیوم در خـارج از‬ ‫ایـران‪ ،‬هیئـت ‪ 20‬نفـر‌های کـه بـرای بازدیـد بـه خوزسـتان رفتـه بودنـد‪،‬‬ ‫بـر خـاف انتظـار‪ ،‬وضـع آنجـا را مطلـوب عنـوان کردنـد و توانایـی فنـی‬ ‫ایرانیــان را در ایــن زمینــه ســتودند‪ .‬در ‪ 25‬بهم ‌نمــاه‪ ،‬کفیــل وزارت‬ ‫خارجـه امریـکا کـه بـا آنتونـی ایـدن ملاقـات داشـت‪ ،‬خواسـت دربـاره‬ ‫میــزان ســهام شــرک ‌تها در کنسرســیوم بــا او گف ‌توگــو کنــد‪ .‬او اظهــار‬ ‫کــرد کــه ایــن موضــوع فقــط یــک قضیــة بازرگانــی نیســت کــه بیــن‬ ‫شـرک ‌تها حـل شـود و بـه‌دلیـل حساسـیت ایـران‪ ،‬اختصـاص اکثریـت‬ ‫سـهام بـه شـرکت نفـت انگلیـس ـ ایــران‪ ،‬مخالفـت ایـن کشـور را بـه‌‬ ‫همـراه خواهـد داشـت؛ ضمـن اینکـه سـهام ایـن شـرکت نبایـد از سـهام‬ ‫امریـکا بیشـتر باشـد‪.‬‬ ‫‪ 29‬بهمن‬ ‫تولیــد نفــت خــام ایــران در ســال ‪ 1953‬م‪ 9 ،‬میلیــون و ‪ 800‬هــزار▪‬ ‫بشـکه و درآمـد کشـور از نفـت خـام صـد هـزار لیـره بـود‪.‬‬ ‫يخچال نفتي‬ ‫رئيـس سـازمان صنايـع كشـور‪ ،‬نمونـۀ يخچـال نفتـي‌ سـاخت داخـل را‬ ‫بـه نخسـت وزيـر ارائـه کـرد‪.‬‬ ‫‪ 12‬اسفند‬ ‫ســفیرکبیر انگلیــس در مصاحبــه‌ای مطبوعاتــی دربــاره نفــت گفــت‪:‬‬ ‫«امریــکا و انگلیــس دربــارۀ موضــوع نفــت توافــق کامــل دارنــد‪ ،‬امــا‬ ‫تشـکیل کنسرسـیوم بی ‌نالملـی بـه موافقـت نهائـی دولـت ایـران وابسـته‬ ‫اسـت؛ در ضمـن موضـوع عد ‌مالنفـع نیـز منتفـی نشـده و بحـث دریافـت‬ ‫غرامــت را هــم نمی‌تــوان از مســئلۀ نفــت جــدا دانســت‪».‬‬ ‫‪ 18‬اسفند‬ ‫دولـت بـا صـدور بیانیـه‌ای دربـارۀ مذاکـرات نفـت اعـام کـرد‪ ،‬اختـاف‬ ‫نفتـی ب ‌هوجودآمـده را در حـدود قوانیـن مصـوب‪ ،‬بـه ویـژه قانـون ملـ ‌ی‬ ‫شــدن صنعــت نفــت و بــر پایــۀ اصــل حفــظ حیثیــت و شــرافت ملــی‬ ‫ایــران حل‌وفصــل خواهــد کــرد‪ ،‬ضمــن اینکــه هیــچ مذاکــر‌های دربــارۀ‬ ‫عد ‌مالنفــع صــورت نــداده کــه نشــان از موافقــت بــا آن باشــد‪.‬‬ ‫‪ 24‬اسفند‬ ‫کنسرسیوم نفت‪ ،‬صد میلیون دلار به دولت ایران پرداخت می کند‪.‬‬ ‫‪253‬‬

‫تقویم تاریخ صنعت نفت ایران‪ -‬جلد اول(‪ 1280‬تا ‪)1357‬‬ ‫بهره مالكانه‬ ‫مطبوعـات واشـنگتن‪ :‬تـا یـک هفتۀ دیگـر‪ ،‬ایـران و انگلیـس بر سـر موضوع‬ ‫بهــره مالكانــه (‪)Royalty‬‬ ‫نفـت بـه تفاهـم خواهنـد رسـید؛ همچنیـن هیئتـی بـه نمایندگـی از سـوی‬ ‫(حق‌الســهم دولــت از مالکیــت‬ ‫‪ 8‬شـرکت بـزرگ نفتـی بـه زودی راهـی ایـران م ‌یشـود و پیشـنهادهایی بـه‬ ‫ارضــی ـ معدنــی) ‪ 12/5‬درصــد از‬ ‫سـوی كنسرسـيوم بـه شـركت ملـي‬ ‫دولـت ایـران خواهـد داد کـه‌عبـارت ا سـت از‪:‬‬ ‫نفـت بـه صـورت نفـت خـام يـا بـه‬ ‫پرداخـت یکصـد میلیـون دلار بـه ایـران بـرای برطر ‌فکـردن نیازهـای فوری‬ ‫همـان ميـزان ارز پرداخـت مي‌شـد‪.‬‬ ‫آن کشور؛‬ ‫انعقـاد قـراردادی بـا ایـران مبنـی بـر اجـازة حمـل و فـروش نفـت بـه ‪8‬‬ ‫شــرکت بــزرگ نفتــی؛‬ ‫موافقت ایران با پرداخت غرامت به انگلیس‪.‬‬ ‫بــا توجــه بــه آنکــه دولــت امریــکا نســبت بــه پذیــرش پیشــنهاد ایــن‬ ‫کشــور از ســوی ایــران اطمینــان دارد‪ ،‬عــاوه بــر ‪ 45‬میلیــون دلار‪6 ،‬‬ ‫میلیــون دلار دیگــر نیــز بــه دولــت ایــران کمــک م ‌یکنــد‪.‬‬ ‫منزل مدیر منطقه مسجدسلیمان‪ ،‬هر مدیر صاحب منزل بزرگ با باغ و سرایداری بود‪ .‬مدیران ارشد‬ ‫یک راننده ‪ ،‬آشپز‪ ،‬باغبان‪ ،‬نگهبان و پرستار بچه در اختیار داشتند‪.‬‬ ‫‪254‬‬

‫ضمایم فصل دوم‬

‫حقوق و مزایای کارمندان و کارگران شرکت نفت در ایران‬ ‫سال‌های خاص‪ 1313 :‬تا ‪ 1328‬ش (‪ 1934‬تا ‪ 1949‬م)‬ ‫کارمندان انگلیسی‬ ‫کارمندان رتبه‌دار‬ ‫نیروی کار ایرانی کارمندان بدون رتبه‬ ‫میانگین حقوق و‬ ‫ایرانی‬ ‫ایرانی‬ ‫مزایای نقدی (آبادان)‬ ‫میانگین دستمزدها‬ ‫میانگین حقوق و‬ ‫میانگین حقوق و‬ ‫مزایای نقدی‬ ‫مزایای نقدی‬ ‫پوند در سال‬ ‫پوند در‬ ‫ریال در‬ ‫پوند در‬ ‫ریال در‬ ‫پوند در‬ ‫ریال در‬ ‫سال‬ ‫سال‬ ‫ماه‬ ‫سال‬ ‫ماه‬ ‫سال‬ ‫هفته‬ ‫(‪1313 )1934‬‬ ‫‪712‬‬ ‫‪788‬‬ ‫‪386‬‬ ‫‪2570‬‬ ‫‪94‬‬ ‫‪626‬‬ ‫‪37‬‬ ‫‪57‬‬ ‫‪980‬‬ ‫‪2140‬‬ ‫(‪365 1971 158 857 50 62 1319 )1940‬‬ ‫(‪604 6438 290 3095 76 186 1324 )1945‬‬ ‫(‪1910 14233 838 6246 314 539 1328 )1949‬‬ ‫* بر اساس جدول شماره ‪ 109667‬تاریخ نفت ب ‌یپی‪ ،‬جلد دوم و همچنین ن‪ .‬ک به ‪ 26‬سال با صنعت نفت ایران‪ ،‬صص ‪171 - 170‬‬ ‫‪256‬‬

‫شاخص دستمزد هفتگی نیروی کار ایرانی و مقایسه با دستمزد نیروی انگلیسی‪ ،‬سا ‌لهای‬ ‫خاص‪ 1313 :‬تا ‪ 1328‬ش (‪ 1934‬تا ‪ 1949‬م)‬ ‫میانگین دستمزد نیروی کار‬ ‫میانگین دستمزد هفتگی نیروی‬ ‫انگلستان (پوند)‬ ‫کار ایرانی (پوند)‬ ‫شاخص‪100-1934 :‬‬ ‫شاخص‪100-1934 :‬‬ ‫سال‬ ‫(‪1313 )1934‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪100‬‬ ‫(‪145 135 1319 )1940‬‬ ‫(‪198 205 1324 )1945‬‬ ‫(‪252 849 1328 )1949‬‬ ‫* بر اساس جدول شماره ‪ 109667‬تاریخ نفت ب ‌یپی‪ ،‬جلد دوم و همچنین ن‪ .‬ک به ‪ 26‬سال با صنعت نفت ایران‪ ،‬صص ‪171 - 170‬‬ ‫‪257‬‬

‫کارمندان خارجی شرکت‪ ،‬درصد از همة کارمندان آن (به جز نیروی کار غیر ماهر) از‬ ‫سال ‪ 1315‬تا سال ‪ 1329‬ش (‪ 1936‬تا ‪1943‬م)‬ ‫پایان سال درصد‬ ‫(‪14٫84 1315 )1936‬‬ ‫(‪13٫63 1316 )1937‬‬ ‫(‪14٫73 1317 )1938‬‬ ‫(‪12٫69 1318 )1939‬‬ ‫(‪13٫41 1319 )1940‬‬ ‫(‪11٫36 1320 )1941‬‬ ‫(‪13٫77 1321 )1942‬‬ ‫(‪15٫12 1322 )1943‬‬ ‫(‪15٫56 1323 )1944‬‬ ‫(‪14٫57 1324 )1945‬‬ ‫(‪11٫84 1325 )1946‬‬ ‫(‪11٫85 1326 )1947‬‬ ‫(‪11٫61 1327 )1948‬‬ ‫(‪10٫92 1328 )1949‬‬ ‫(‪10٫45 1329 )1950‬‬ ‫* بر اساس جدول شماره ‪ 68184‬تاریخ نفت ب ‌یپی‪ ،‬جلد دوم و همچنین ن‪ .‬ک به ‪ 26‬سال با صنعت نفت ایران‬ ‫‪258‬‬

‫شیوع بیماری تیفوس و آبله در میان کارمندان شرکت‬ ‫از سال ‪ 1318‬تا ‪ 1324‬ش (‪ 1939‬تا ‪ 1945‬م)‬ ‫سال تیفوس آبله‬ ‫‪8 10 1318‬‬ ‫‪3 10 1319‬‬ ‫‪3 31 1320‬‬ ‫‪20 21 1321‬‬ ‫‪37 1003 1322‬‬ ‫‪27 100 1323‬‬ ‫‪27 20 1324‬‬ ‫* بر اساس تاریخ نفت ب ‌یپی‪ ،‬جلد دوم‬ ‫‪259‬‬

‫تولید نفت خام از سال ‪ 1317‬تا ‪ 1329‬ش (‪ 1938‬تا ‪ 1950‬م)‬ ‫(برحسب هزار تن)‬ ‫سال مسجدسلیمان هفتگل گچساران آغاجاری نفت‌سفید نف ‌تشاه لالی جمع‬ ‫ـ ‪9584‬‬ ‫‪ 92 6 15 6916 2555 1318‬ـ‬ ‫ـ ‪8626‬‬ ‫‪ 83 12 415 6327 1789 1319‬ـ‬ ‫ـ ‪6605‬‬ ‫‪ 92 9 763 4682 1059 1320‬ـ‬ ‫ـ ‪9398‬‬ ‫‪ 100 3 964 6821 1510 1321‬ـ‬ ‫ـ ‪9706‬‬ ‫‪ 104 160 956 7712 774 1322‬ـ‬ ‫ـ ‪13274‬‬ ‫‪ 99 519 1542 9218 1896 1323‬ـ‬ ‫ـ ‪16839‬‬ ‫‪ 82 2371 1905 9810 2671 1324‬ـ‬ ‫ـ ‪19190‬‬ ‫‪93 699 4093 1879 8751 3675 1325‬‬ ‫‪20195 2‬‬ ‫‪131 653 6043 1766 8908 2692 1326‬‬ ‫‪24871 388 141 165 9093 1981 9790 3313 1327‬‬ ‫‪26806 396 145 1039 11169 1959 9403 2695 1328‬‬ ‫‪31751 689‬‬ ‫‪159 1188 15621 2065 9160 2869 1329‬‬ ‫* بر اساس تاریخ نفت ب ‌یپی‪ ،‬جلد دوم و همچنین ن‪ .‬ک به ‪ 26‬سال با صنعت نفت ایران‪ ،‬صفحه ‪165‬‬ ‫‪260‬‬

‫میزان تولید نفت خام در مسجد سلیمان‪ ،‬هفتگل‪ ،‬گچساران‪ ،‬آغاجاری‪ ،‬نفت شاه و لالی‬ ‫از سال ‪ 1318‬تا ‪ 1323‬ش (‪ 1939‬تا ‪1944‬م)‬ ‫(برحسب هزار تن)‬ ‫‪ 1323‬ش‬ ‫‪ 1322‬ش‬ ‫‪ 1321‬ش‬ ‫‪ 1320‬ش‬ ‫‪ 1319‬ش‬ ‫‪ 1318‬ش‬ ‫سال‬ ‫‪ 1944‬م‬ ‫‪ 1943‬م‬ ‫‪ 1942‬م‬ ‫‪ 1941‬م‬ ‫‪ 1940‬م‬ ‫‪ 1939‬م‬ ‫مقدار به تن‬ ‫‪13/274‬‬ ‫‪9/706‬‬ ‫‪9/398‬‬ ‫‪6/605‬‬ ‫‪8/626‬‬ ‫‪9/584‬‬ ‫‪ 1329‬ش‬ ‫‪ 1328‬ش‬ ‫‪ 1327‬ش‬ ‫‪ 1326‬ش‬ ‫‪ 1325‬ش‬ ‫‪ 1324‬ش‬ ‫سال‬ ‫‪ 1950‬م‬ ‫‪ 1949‬م‬ ‫‪ 1948‬م‬ ‫‪ 1947‬م‬ ‫‪ 1946‬م‬ ‫‪ 1945‬م‬ ‫‪31/751‬‬ ‫‪26/806‬‬ ‫‪24/871‬‬ ‫‪20/195‬‬ ‫‪19/190‬‬ ‫مقدار به تن ‪16/839‬‬ ‫منبع ‪ :‬تاریخ نفت بی پی ‪ ,‬جلد دوم‬ ‫‪261‬‬

‫کارمندان‪ ،‬کارگران و پیمانکاران شرکت در ایران‬ ‫از سال ‪ 1325‬تا ‪ 1329‬ش ( ‪ 1946‬تا ‪ 1950‬م)‬ ‫(ه)‬ ‫(الف) (ب) (ج) (د)‬ ‫جمع درصد از (ه)‬ ‫پایان سال ایرانی هندی انگلیسی غیره‬ ‫‪93 65402‬‬ ‫‪93٫5 71874‬‬ ‫(‪169 1869 2557 60807 1325 )1946‬‬ ‫‪94٫3 81673‬‬ ‫‪94٫3 82919‬‬ ‫‪89‬‬ ‫‪2134‬‬ ‫(‪2461 67190 1326 )1947‬‬ ‫‪94٫2 77184‬‬ ‫‪81‬‬ ‫‪2472‬‬ ‫(‪2126 76994 1327 )1948‬‬ ‫(‪82 2698 1977 78162 1328 )1949‬‬ ‫‪34‬‬ ‫‪2725‬‬ ‫‪1744‬‬ ‫(‪72681 1329 )1950‬‬ ‫* بر اساس تاریخ نفت ب ‌یپی‪ ،‬جلد دوم و همچنین ن‪ .‬ک به ‪ 26‬سال با صنعت نفت ایران‪ ،‬صفحه ‪164‬‬ ‫‪262‬‬

‫تولید نفت جهان در سال ‪ 1332‬ش (‪ 1953‬م)‬ ‫چند در صد از نفت دنيا‬ ‫مقدار به تن‬ ‫كشور‬ ‫‪45 311٫800٫000‬‬ ‫ايالت متحده امركيا‬ ‫‪1 12٫660٫000‬‬ ‫كانادا‬ ‫‪18‬‬ ‫‪126٫266٫000‬‬ ‫مكزيك و كشورهاي امركياي جنوبي‬ ‫‪19 135٫880٫000‬‬ ‫خاورميانه‬ ‫‪2 16٫995٫000‬‬ ‫خاور دور‬ ‫‪0/7 4,650٫000‬‬ ‫اروپا و نقاط دیگر‬ ‫‪10‬‬ ‫‪73٫252٫000‬‬ ‫شوروي و كشورهاي وابسته به آن‬ ‫‪100 681٫504٫000‬‬ ‫جمع‬ ‫* بخشی از ذخيرۀ شركت به سهام تبديل شد‪ ،‬همچنین به صاحب كي سهم عادي‪ 4 ،‬سهم مجاني داده شد‪ ،‬يعني ‪ 80‬میلیون و ‪ 550‬هزار‬ ‫سهام كي ليره‌اي‪.‬‬ ‫‪263‬‬

‫استخراج نفت در خاورميانه‬ ‫(برحسب هزار تن متريك)‬ ‫سال ‪ 1333‬ش‬ ‫سال ‪ 1329‬ش‬ ‫سال ‪ 1325‬ش‬ ‫سال ‪ 1317‬ش‬ ‫كشور‬ ‫‪ 1954‬م‬ ‫‪ 1950‬م‬ ‫‪ 1946‬م‬ ‫‪ 1938‬م‬ ‫‪3936‬‬ ‫‪32259‬‬ ‫‪1505‬‬ ‫‪1511‬‬ ‫‪19497‬‬ ‫‪10359‬‬ ‫ايران‬ ‫‪1970‬‬ ‫‪2607‬‬ ‫‪29550‬‬ ‫‪6476‬‬ ‫‪1099 1138‬‬ ‫بحرين‬ ‫‪47730‬‬ ‫‪17291‬‬ ‫‪920‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪1282 226‬‬ ‫مصر‬ ‫‪4779‬‬ ‫‪1636‬‬ ‫‪46187‬‬ ‫‪26904‬‬ ‫‪4680 4298‬‬ ‫عراق‬ ‫‪59‬‬ ‫‪17‬‬ ‫‪135636‬‬ ‫‪88613‬‬ ‫‪800 -‬‬ ‫كويت‬ ‫منطقه بيطرف كويت و سعودي ‪- -‬‬ ‫‪--‬‬ ‫قطر‬ ‫‪8200 67‬‬ ‫عربستان سعودي‬ ‫‪--‬‬ ‫تركيه‬ ‫‪35558‬‬ ‫‪16088‬‬ ‫جمع‬ ‫* جمع كل سهام عادي شركت صد میلیون و ‪ 687‬هزار و ‪ 500‬سهم كي لير‌هاي بود‪.‬‬ ‫‪264‬‬

‫توليد نفت در خاورميانه‬ ‫(بر حسب هزار بشكه)‬ ‫تفاوت‬ ‫سال ‪ 1332‬ش‬ ‫سال ‪ 1329‬ش‬ ‫کشور‬ ‫(‪ 1953‬م )‬ ‫(‪ 1950‬م )‬ ‫‪-233075‬‬ ‫‪242475‬‬ ‫ايران‬ ‫‪+160542‬‬ ‫‪9400‬‬ ‫‪49726‬‬ ‫عراق‬ ‫‪+188870‬‬ ‫‪210268‬‬ ‫‪125722‬‬ ‫كويت‬ ‫‪+18757‬‬ ‫‪314592‬‬ ‫‪12268‬‬ ‫قطر‬ ‫‪+108747‬‬ ‫‪31025‬‬ ‫‪199547‬‬ ‫عربستان‬ ‫‪307294‬‬ ‫‪11016‬‬ ‫بحرين‬ ‫‪38‬‬ ‫‪10978‬‬ ‫ذخاير نفت جهان در سال ‪ 1333‬ش (‪ 1954‬م)‬ ‫کشور عربستان سعودي كويت عراق ايران ممالك متحده امركيا ونزوئلا‬ ‫‪7‬‬ ‫‪19‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪18‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪22‬‬ ‫‪8‬‬ ‫درصد نفت جهان‬ ‫‪10‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪265‬‬

‫از چپ ريدر بولارد‪ ،‬محمدرضا پهلوى‪ ،‬يكى از فرماندهان متفقين‬ ‫سند نخست وزیری موضوع‪ :‬اعتصاب کارگری (‪1324‬ش)‬ ‫‪266‬‬

‫نمونه قرارداد شرکت سهامی نفت انگلیس ‪ -‬ایران (‪ 7‬دی ‪)1327‬‬ ‫‪267‬‬

‫جیکاک و زمین‌های هفتگل‬ ‫چنانکـه در صفحـات پيشـين گفتـه شـد‪ ،‬مجموعـه وظايـف جيـکاک متنـوع و از جنـس امـور اجتماعـي ـ سياسـي بـود‪.‬‬ ‫واگـذاري‪ ،‬خريـد و اجـاره زميـن و بعضـاً اسـتخدام نيـروي بومـي بـه واسـطه او انجـام مـي شـد تـا نفـوذ بيشـتري يابـد‪.‬‬ ‫هرچنـد تاکنـون تصويـري از او منتشـر نشـده‪ ،‬ولـي برحسـب گفتـه شـاهدان‪ ،‬اندامـي وزريـده‪ ،‬ميانـه بـالا‪ ،‬چهـره اي‬ ‫گندمگـون بـا چشـم هايـي درشـت داشـت‪ .‬همچنيـن‪ ،‬امـور ورزشـي و برگـزاري مسـابقات راگبـي‪ ،‬کرکيـت و بسـکتبال را‬ ‫مـورد حمايـت قـرار مـي داد‪ .‬در برخـي از خاطـرات و گفتـه هـا ردي از او در برپايـي و سـازماندهي گـروه هـاي اجتماعـي و‬ ‫حزبـي ماننـد آنچـه در تابسـتان ‪ 1325‬بـه وقـوع پيوسـت‪ ،‬ديـده مـي شـود‪ .‬طبـق روايـت هـاي شـفاهي‪ ،‬ردي از فعاليـت‬ ‫هـاي او در بازرسـي پالايشـگاه و اداره انتشـارات ـ اطلاعـات بـه دسـت مـي آيـد‪.‬‬ ‫‪268‬‬

269

‫موضوع سند‪ :‬خريد زمين هاي نفتخيز جنوب از اشخاص‬ ‫‪270‬‬

‫موضوع سند‪ :‬خريد زمين هاي نفتخيز جنوب از اشخاص‬ ‫‪271‬‬

‫موضوع سند‪ :‬خريد زمين هاي نفتخيز جنوب از اشخاص‬ ‫‪272‬‬

‫موضوع سند‪ :‬خرید زمین‌های نف ‌تخیز جنوب از اشخاص‪.‬‬ ‫‪273‬‬

‫موضوع سند‪ :‬خريد زمين هاي نفتخيز جنوب از اشخاص‬ ‫‪274‬‬

‫لارنس لاكهارت (‪)Lawrance Lackhart‬‬ ‫در جــولاى ‪ ١٨٩٠‬در لنــدن متولــد و در نوجوانــى در قاهــره و ســپس‬ ‫دانشـگاه كمبريـج بـه تحصيـل زبـان هـاى عربـى و فارسـى پرداخـت‪ .‬از‬ ‫‪ ١٩١٩‬تـا ‪١٩54‬م در اسـتخدام شـركت نفـت انگليـس ـ ايـران و شـرکت‬ ‫نفـت بـی پـی بـود‪ .‬در طـول جنـگ جهانـى دوم در بخـش اطلاعـات نيروى‬ ‫هوايـي و بخـش تحقيقـات وزارت خارجـه انگليـس خدمـت كـرد‪ .‬تـا ‪١٩٤٨‬‬ ‫چنديـن اثـر دربـاره تاريـخ ايـران بـه چـاپ رسـاند و هـم زمـان صدهـا‬ ‫عكـس از جغرافيـا و مـردم ايـران تهيـه و در مجلـه نفـت انتشـار داد‪ .‬پـس از‬ ‫بازنشسـتگى از شـركت نفـت در دانشـگاه كمبريـج بـه تدريـس تاريـخ ايران‬ ‫و مطالعــات شــرقى مشــغول و در ‪ ١٩٧٥‬وفــات يافــت‪ .‬مهم‌تريــن آثــار او‪:‬‬ ‫تاريــخ نــادر شــاه‪ ،‬شــهرهاى ايــران‪ ،‬حســن صبــاح‪ ،‬توســعه قانو ‌نگــذارى‬ ‫در ايـران و ويراسـتارى شـش جلـد كتـاب تاريـخ ايـران (كمبريـج) اسـت‪.‬‬ ‫بخشــی از هزینــه تحقیقــات و چــاپ سلســله کتا ‌بهــای تاریــخ ایــران‬ ‫(کمبریـج) را شـرکت ملـی نفـت ایـران در سـال‌های ‪ 1334‬تـا ‪ 1344‬ش‬ ‫پرداخـت کـرد‪.‬‬ ‫‪275‬‬

‫عکس های گرفته شده‬ ‫توسط لارنس لاکهارت‬ ‫‪276‬‬

‫صدور اعلامیه شرکت نفت انگلیس ‪ -‬ایران (‪ 30‬فروردین ‪)1330‬‬ ‫‪277‬‬

‫تظاهرات و اعتصاب در آبادان‪ 23( ،‬فروردین ‪)1330‬‬ ‫برگه تسويه حساب شركت نفت انگليس ـ ايران با كاركنان‬ ‫(بهار ‪1330‬ش)‬ ‫‪278‬‬

‫نفت خوریان‬ ‫‪279‬‬

‫نفت خوریان‪ ،‬نشریه یغما‬ ‫‪280‬‬

‫اهتزاز پرچم ایران بر فراز عمارت مرکزی شرکت سابق نفت در خرمشهر (‪ 20‬خرداد ‪)1330‬‬ ‫‪281‬‬

‫نا ‌مگذاری یکی از خیابان‌های تهران به نام پروفسور رولن‬ ‫‪282‬‬

‫تظاهرات به نفع ملی شدن صنعت نفت ایران (‪1330‬ش)‬ ‫‪283‬‬

‫تظاهرات به نفع ملی شدن صنعت نفت ایران (‪1330‬ش)‬ ‫‪284‬‬

‫کيي از جلسات اعضاي هيئت خلع يد‬ ‫سفر اعضاي هيئت خلع يد به مناطق نفتخيز (خرداد ‪)1330‬‬ ‫‪285‬‬

‫اعضای هیئت‌مدیره خلع ید ب ‌ه همراه یکی از روحانیان (ملی شدن صنعت نفت)‬ ‫اعضای هیئت مختلط از راست به‌چپ‪ ،‬نجم الملک‪ ،‬دکتر شفق‪ ،‬دکتر متین دفتری‪ ،‬وارسته (وزیر دارایی)‪ ،‬اللهیار‬ ‫صالح‪ ،‬حسین مکی‪ ،‬بیات‪ ،‬دکتر معظمی‪ ،‬دکتر شایگان و محمد سروری‬ ‫‪286‬‬

‫استقبال ب ‌ینظیر مردم مصر از مصدق‪ ،‬نوشته پلاکاردها به زبان فارسی (‪ 28‬آبان ‪)1330‬‬ ‫‪287‬‬

‫استقبال سیاستمداران مصر از دکتر مصدق در راه بازگشت از امریکا (آبان ‪)1330‬‬ ‫‪288‬‬

‫ملاقات اعضای جبهه ملی با آیت‌الله کاشانی (ملی شدن صنعت نفت)‬ ‫دفتر اطلاعات ـ انتشارات شرکت نفت انگليس ـ ايران پايگاهي براي تبادل اخبار بود و خبرنگاران و منابع خبري‬ ‫وابسته به انگليسي ها در اين محل تردد داشتند‪ .‬در اين عکس‪ ،‬مردم تابلوهاي آن را به زير کشيده اند‪.‬‬ ‫(تابستان ‪)1330‬‬ ‫‪289‬‬

‫بازدید هیئت خلع ید از مناطق نف ‌تخیز جنوب‬ ‫‪290‬‬

‫بازدید هیئ ‌ت خلع ید از مناطق نف ‌تخیز جنوب‬ ‫سخنرانی حسین مکی در آبادان (ملی شدن صنعت نفت)‬ ‫‪291‬‬

‫بازدید هیئت مختلط از مناطق نف ‌تخیز جنوب‬ ‫‪292‬‬

‫بازدید هیئت مختلط‬ ‫از تأسیسات نفت جنوب‬ ‫‪293‬‬

‫بازديد اعضاي هيئت مختلط به همراه مديران شرکت از مناطق محروم آبادان ازجمله چادرآباد‬ ‫در آبادان چند نقطه محروم در حاشيه شمالي پالايشگاه وجود داشت که پس از ملي شدن صنعت نفت به محله هاي مسکوني مناسب‬ ‫با خانه هاي آجري تبديل شد‪ .‬در دوره دولت مصدق که پالايشگاه توليد چنداني نداشت‪ ،‬بخشي از کارکنان در امور خانه سازي فعال‬ ‫شدند و به اين ترتيب‪ ،‬پروژه ساخت چند هزار خانه مسکوني آغاز شد‪ .‬بعد از کودتا‪ ،‬اين پروژه ها توسط شرکت ملي نفت تکميل شد و‬ ‫توسعه يافت‪.‬‬ ‫‪294‬‬

295

‫بازدید هیئت مختلط از پالایشگاه آبادان و مناطق نف ‌تخیز جنوب‬ ‫‪296‬‬

‫خروج انگلیسی‌ها از آبادان پس از ملی شدن صنعت نفت (مهر ‪)1330‬‬ ‫‪297‬‬

‫خروج انگلیس ‌یها از آبادان پس از ملی شدن صنعت نفت‬ ‫‪298‬‬