Аманжолов Қасым т3

Семья — шагын мемлекет, Мен — президент, сен — премьер, Арттым саган кеп Miидет Премьер жолдас, бер пример. Мен тындар деп селт етпе, Е скш ктщ уагазын. Сен орында, e«i етпе Президенгпн указын. Баскара бш уй iiiiiH, Берд1м саган башки; Ж ем!сп болса жумысын Мен аяман сыйлыкты. Бар досым да, бар душпан, Сал ойланып акылга, Алыстай бы алыстан, Ж акындай 61л жакынра. Жауаптымыз ci3 бен 6i3, ¥ксын баска укпасын, Мемлекетке тэуелаз Душпан колын сукпасын. Кекрепмнщ куй< ymiH, Сен енбек ет мен ymiH, Баскар езщ уй iiuiH, Мен жырлайын ел ушж. 102

Ж ыр токыймын ,кеп oflFa, Жетер ме екен уакытым, Мен де ойлаймын, сен де ойл а Балалардын бакытын. Б!здщ байтак ел1м13, Семьялардан куралран. Елш суйер, ceHiHi3, 0 з семьясын суйе алган. Суй е л в д ! — ушндей, Суй yfiiimi — ел1ндей. Кекректеп кушндей Ж ырывды ж аз ершбей. 1953

Алты ай жаттым ауырып, Б1р желмедщ хал сурап, Жумысык КОП, юнэ жок, Калыпсын рой калжырап. Ж атыр деп ед кыйратып, Макдайдан тер тамшылап, Уакытыцды алмайын, Бара койшы ал, шырак, 1953

«Кеткен коммунизмге» Деген efli ceHi журт: Сол баяры орныннан Жылжымапсын сен мыймырт. 1953

О, дардыр, меш сауыктыр! Айтатын жыр ойым бар; К онш м соган ауып тур, Алда 6ip кызык тойым бар, Bip ез1м емес, «вп ушш, KeKiperiM толы KyftiM бар. Cay болып соны шертейш, Ауыра берсем — кыйындар. ©лед мен куйден жаралган Мен де 6ip адам ражайып. Куткаршы, ауру, жараннан, Жазылып 6ip жыр жазайык. Кен1лдщ куйin тегешк, Арманда Kerri к демеШк, Бэрш де 6epin ел, журтка, Карыздар болмай елеШк. 1953

Алматы ауасындай мшезщ бар, Жауасын 6ip кез жанбыр, 6ip кезде кар, Балкытып аласын да ыстырынмен, Артынан токдырасын тегш ызрар. Соккан сон eKi жактап ыстык-суык, Барады акырындап бойым суып, Айнымай тамылжыйтын жазым кайда Япырай, куз бенен кыс калды-ау жуык! 1953 Япырай, мына куннщ райын-ай! Тесектен Tayip болып турайын-ай, Десем де кабарын 6ip койды-ау ашпай Ерепскен, енекд1 урайын-ай! Шырайын ен болмаса 6ip кун, деймш. Азырак ашылсаншы, uiipKiH, деймш. Тунеред, экесш мен елт1ргендей, Bip сыбап аламын да курк1'лдейм1н. 1953 107

АШЫКАУЫЗ «Ашыкауыз» атанды Bip кенсенщ бастыры. Калай, булай, шаталды? Ж ок ед1 ез кастыры?! Tyceai ещ» есше Онын калай келгеш, Танырандай теские, Жымыйып сэлем бергеш. Бастырымыз бул куш Кецьпд! eai ете 6ip. Орындалган жылдыры Ортасында декабрь. KyTin кана отырран Мактау менен сыйлыкты... Алаяк ку антурран Кезш тауып килпсп. «Куттыктаймын табыспен!» Деп балкытты ол тус-кейпш: «Кездесш ем таныспен Ж огар жакта кггейтш»... Унап калды-ау бул ceai. Масайраран бастыкка... — Б тр д ш -ау , дер кез1, Кыйналдык та, састык та... 108

«Ж ешс онай келе ме?» Деп 6ip койды anri ку. Кернеп турFaн кеудеге Онан сайын толды бу. Актарыла женелд1. Солай, солай, бауырым... Ж ана жаздым денемди Кетердж бар ауырын. (Аяцталмай цалган) 1953

Алматыда жур жортып, Бота TipceK боз бала. 03iH мактап эр жерде, Балканы осек свз тана. «Белинский, не Пушкин Кзйтсем даты боламын!»— Деп жаталап жур коптен Жазушылар Одатын. «Мухтарын да, Сэбитщ, Жазушы ма Рабитщ? Эбдшдэ мен Тайыр-ай, Акын боп па тэЙ1р-ай1»— Дед1 де ол KipicTi Белинский болута: Сайлады сез шокпарын Акындарды coFyFa; Жыйналыста оттады, Сынаймын деп боктады; Каратер боп калжырап, Арак iinin токтады. KipicTi елен жазуга, Сезд1 оалып азуFa, Жебемед1 улы акын, Калды байгус кажура.

Ш арап iiuin шабытын Шакырса да, шыкпады; Шык,ты уйпа-туйпасы, Мае боп барып уйыктады. Кайрысынан осынын Барды уйше досынык. Айтты досы акылын: - - Тында,— дед!,— акыным! Сабыр ойла, саспашы, Тым ертерек таспашы, Б!рден Пушкин болмай-ак Баймуханша басташы... 10.VIII. 1954

ABAHFA ЛИТАРЫМ Бул кунге лайык алыпсын! Ол кунге калай сыйгансын! Bip езщ буюл халыксын, Калдырмай бэрш жыйгансын. Жарылып «ете жаздапты-ау, Ж ырламай тынсан журегщ; Айтпаган сезщ аз калты-ау, Белек 6ip туган кш едщ!.. Атаныд улы емессщ, (Кешipе жатар Кенпрбай), Халыктыц улы боп естщ «Ибраим» демей,— дед! «Абай». Абай десе Абайсын, Абайладыц жан-жакты, Риза eiriH, жарайсын «Калын елш — казакты». Сен елгел1 елу жыл,— Деген сезге Ki.vi нанар? Ж уз тогызда сен быйыл,— Bip мушелщ тойланар. Акын ата аксакал, Академик курметтП ¥сынамыз, кабыл ал, Жазушылык билеттг 112

©3iK бастап ашарсын Пленумды, съезд!; Кунсыз елец, нашар сын, Кеп!рмел! кеп сезд1,— Керсетуге уялсын, Кейб1р Kecip керауыз; Багалансын, сый алсын ОЙЛЫ, КуЙЛ1 ЖЫр H3Fbl3. «Заманына акын сай Болса...» дерс1з, бшемш; Болмай жатыр, япырмай, Болсын! — мешц тшепм. Жатыр кеп жыр жырланбай, Шыркар мм бар шындыкты?! Керек боп тур, шгркш-ай, ©з:н1здей б5р мыкты. Кутул1м!з асыга, Келе жатыр, тьгм жакын, Сьжшысын ертш касына, Келед! 6ip мыкты акын. Сол керемет тудырса — Em6ip акын тен келмес, Б}здщ кейб1р достарша Ci3 болмассыз бак кундес... Мынау б1зд!н кенсем!з, Анау а зд щ кешен1з, Танданарсыз керсешз, Tepe3eci неше жуз... Нурлы оарай енсещз, Iuii толран эн мен куй,— Бул туе емес, сенсец1з, Ci3re лайык дэл осы уй. Терлетщ1з, 1кел1н1з, Колмен уста, кер, тында... Осындай ма eai т е р ^ з Ш ынрыстэры журтыцда?.. 8—1

Ci3fliH кггаптарицыз... Тиражын 6ip сананыз. Тек бул емес барыныз; Мынаныз бар, ананыз... Орысша да казакша, Кытайшасы жэне бар... (Емес-ау бул аз а к та , Сурай калса гонорар). Уй!лген жук сона 6ip— Ci3 туралы, ci3 жайлы.,. (взгелерш сон окыр, Абай алды «Абайды». Ал, аксакал, мен койдым, Айтсын enni баскалар; Кыйыры жок бул тойдын Кызыгы енд! басталар. 1954. сентябрь

Н¥РЛЫ ДУНИЕ Нурлы дуние, нпркш дэурен, Ойлаймын Fofl ceHi ылрый, Кекешмнен кетпей сэулен, Кек!рег1мде толкыйды куй. Катты сыркат устшде де Bip оеш ойлап кыйналамын; ©HiM турсын, туам д е де Ceni кайтып кыя аламын. TipaiKTeri тыпырш ыран. Bip кунще не жетедП Аулак, ауру ынырсыран, ©Mip куШ тербетедН Нурлы дуние — думанды ел1м, Ж аркылдайсын ж ас айбынмен, Bip сен ушш туран ед!м, Bip сен ушш жасаймын мен! 1954, ноябрь 115

4 АРНАУ Арнадым жыйнагымды 68piHi3re, Окыр деп жасыцыз да, кэрМ з де; Алыцыз азырканбай алгашкьшды, Коп борыш етелмеген aai б!зде; Коп борыш мойнымызда етелмеген, Ойым жок карыздар боп кетем, деген, Кешмд1 кеудемдеп жаба турдым, Азырак ауре болып жетелменен. 1954. ноябрь 116

ЭСКЕР ЖЫРЫ' (Эскер.пкке шацырылып отырган ецбекш1 жастарга) Bi3 — ецбекнп жастары, енбек epi Социалдык, турмыстын кеменгер1 Отанымыз — енбекнп енбек cyfiriiu Енбекпенен турленген кенес ель Каэанында енбектщ — кайнаганбыз. ¥л! курылыс устшде — жайнараибыз, Енбек туын орнатып — ен далара Ескш кп талкандап айдаранбыз. Сол енбектщ icKepi — едщ, б;з де Tan KOpFayFa талап к ы п — келдйс, б1здер, Кызыл ер боп шырамыз, айбынды! деп — Енбеюш елге уэде — бердж б1здер. Талабымыз — талпынсак — тау жыккандай, Кайратымыз кулшынсак — Ж ау буккандай, 1 КеШн табылган елен. 117

внерше эскерлш — уйренбекшз, Зор майданда тап жауын — _' мукаткандай Техниканын тшше... жетшмек^з, Б ш м алып саяси, сертлмектз; Армиялык тэртт-п нык сактаумен — Тыянакты, ж1гермен ic етпекшз. Социалдык жарыспен екпш д ш к— Колданамыз эдюш, т ш н б!л!п, Программаны эскерлж — тез орындап, Марштатып шыгамыз жер Ылюнтш. Кызыл ердщ кун санап — артсын Kyuii, Ж ана турмен гулденсш— сансыз ici, Ж аса, жаса, кызыл ер! Жаса, жаса! С о ц и а л и с т Отаннын — кузетсшсШ 29 сентябрь, 19Я1

СУЛИКО (Акакий Серетелиден') Кеп 1здед!м кабырынды, K,aflFH сыймай журекке, Суйген жарын зарлай-зарлай сарынды, Bip тш катшы-ау, Сулико. KepfliM гулд1 б ак ш ад ан , Шык сорралап, жас тамран, Сол 6ip гул1м сен емес пен жан, еркем, Тш катсаншы-ау, Сулико. Тур жайкалып кызыл гул, Ж ур аялап 6ip булбул Мен сурадым K aibu серпе, курсше: CeH6iciH, сэулем Сулико. Сонда булбул даусынан Жанрырыкты нулы орман, «Суйген сэулем Суликок мен» дегендей Сайрады булбул куй кемей. 1 Бул да кейш табылган

КЫЗЫЛ ТУЛЫ БОСТАНДЫК' Айкасты келш шаппа-шап Егескен eai дуние, Шурлалы кызыл ту устап, Бас майданный куй!не! Кап-кара тундей туьг бар Кан жалдаран жалмауыз, Дуниеге шашар уы бар, Жорытып жур б;р жауыз,— Кап-кара туын жырайык, Тез|'рек корте тырайык! Тайталасты кун мен тун Ж алпак жаНан, куэ бол; Bipi OMip, 6ipi oaiM, Bipi уакыт, 6ipi cop— Устасты келш жекпе-жек, Алай да тулей, сарт та сурт, Дуршдейд1 жер мен квк, Кан жаурандай кокте булт,— Ж огал коктен, кара тун! Ж огал жерден, фашист сум! Мезпл ж егп туатын Мэцгипк кун жаЬанра! CoFbicTbi, сорды куатын Вер бакыт барша адамра! Желк1'лде кокте кызыл ту! Бас майданный куйше! KOiiiH табылган влек. 120

Кунде KbipFUH, кунде шу — Куйзелд1 Foil дуние,— Кызыл тулы бостандык Сорысты курт, жауды курт! Кызыл тулы бостандык Дуние саран аманат; Болашакка бас та нык Сонында барлык адамзат; Канымыз сщген жерлерге Гулдер шыксын жайкалып, Алдагы 6ip кундерде Акыз eTin айталык — Сорыстан, сордан, ажалдан Арылсыншы жер жаЬан! 24 июнь, 1941

ПОЭМАЛАРЫ

ПОЭМА П РАГМ ЕН TTEPI Мурша болмай ойлануга, Шыккалы жатыр ед1м кой 6aFyFa, Ленин кеп алыстагы аулымызра Ап кетп кеппен tiipre меш окуга. Сур 6efliT, Экем жаткан 6ip темпешж, Алыстап кала бердк оттай ernin. — Эке!— деп карай берд1м Ленинге мен, — AFa!— деп Партияга. Дереу шешш, Лактырдым жалбыр тонын жетгмдштщ, 0Mipre шоктай жайнап кв31м TiKTiM. — вс!— дедк — Окы!— дед! Ленин сонда,- Кеудеме куйды нурын еркшдштщ, Окыдым... ©CTiM жайнап... Тездетт!м мен. Ленин деп, Партия деп ержегпм мен. Bipeyi болмасам да кеп мыктынын, втмрлеп елен соктым ежет тшмен. О, елен! в л е к деген не нэрсе бул? — вл ек — су,— дейд1 6ipey, агыл-тегш. Ой толы отыз жасар ж1ггг — жырым в л ек — су жагасынзн термейд! гул. влен1м ез1ме тарт. Tipi адам бол! 125

Алдыда алмай-ак кой мауыты стол. Акын бол, азамат бол, жауынгер бол, Халкывды кушактап суй,— Мшдетщ сол. Кей елек келед1 тьш кылтьщ-сылтын,— Жалтылдап, усынады журтка сыртын. Топ ж ара енген менщ яппт жырым Оларды тыжырынтар бэлюм, мумкш. Калтылдак калпак киген расырлардыц Кыз м1нез кылтынына бас урмадым! Аламын ауыр ойдан ауыр сезд!', М акта емес, мый болтан сок басымдарым. О, влек! Досым бар ма сенен жакын! Карашы, ©Mip-олек, екйр-акын. Заманнык сорып туртан журепм13 — Ж ешм бар акынмын деп мактанатын. Юм берд1 бул бакытты? Бул внерд1? Тым бшк арман ед1... KiM enepfli? Махаббат мухитында ойнат акын Бакыттын кемеандей туран жердь Сыйынбан акындыктын «куд1ретше!» 03iMMiH жалрыз не мшдепме, Келед1 шабыт eai-ак — Bip карасам — Л енинск белмемдеп суретше. РСДРП-ш к бес эршнде 1лшп турды тагдыр сол 6ip кунде. Дуниеде «большевиктер» деген 6ip сез Тез1'рек жатты айтылып барлык тшде. Р С Д Р П — бул бас эрштер Осы, e tu i сол кундеп большевиктер. Баска spin ерсе буран Замананы, Кез ед1‘айшпедей е й буктер. Дуние жарык куткен сол 6ip кезде 126

Адамдар кеп токтайтын ap6ip свзге; «Большевик» деген 6ip соз электрдей Ж аркы рап ap6ip уйге ж егп лезде. Калтылдак дуниенщ май шамдары Ж урт кезш алдай алмай одан ары, Элсмреп бара жатты куты кашып, Ш лтесш кетерсе де тым жогары... Устшен жазып арыз замананын Б1ле алмай юмге оны апарарын, Тыйтыктап журд1 шаруа кала Ke3in, 0ршмге 6ip талдырып квз жанарын. — Апар тез арызынды Ленинге сен, Мен ертш апарамын жен бшмесен,— — Деп оны Kerri ертш 6ip жумысшы, — Мшеки,— дед1,— ceHin Kipep кенсен. ЮрД1 олар. ¥лы Ленин шыкты карсы. Шаруаньщ ауиап туст! ауыр жасы, Ymeyi оймен уйып турды катар. Зам ана сыкылданды кабыр басы. Тогыскан токсан жолдын торабында Тарихка бой керсетш бул уш тулга, Кес-кестеп кер заманнын тосып жолын, Алды кеп жауыздыкты жан алкымга. Ж ауыздык ку болады 6ip зымыян, ©Mipre куле карар мыйыгынан, Эдшет карлыгашын жутар арбап Ж ауыздык кулпраген бул 6ip жылан. 0д1лет акквщл 6ip адал улаи, Тарихтын дэм урламас табагынан. ©Mipflin 0з баласы сыкылды бул Таныйды замананы кабагынан. Ж ауыздык OMipflin 6ip егейшдей. Бар сырын туйер iiUKe, шын 6ip кулмей, Аккешл эдш егпц уландары Мерт болган жауыздыктыц сырын бшмей. 0д1лет аяк басып апыл-тапыл, Шыга алмай журген кезде ж ауга батыл, Тез1рек ер жетк!зд! эд1летт! Ленинн1ц 6ip ©зше б!ткен акыл. Ленин GMip жуг!н алды иыкка, Жол салып кеудешмен буюл журтка, Мезплдш тушлд! нык жумырыгы,

Эд1лет бетпе-бет кеп жауыздыкка. «Халыктар турмесшщ» ортасында ©скен 6ip Kapi терек бойлап шынга — Россия патшалыгы турды сол кез Берюген тамыр жайып кеп гасырра. Жумысшы сол арашка салды балта, Шаруа кеп салды ара дорылдата, Кузрындай конактаран сонры патша, Сезген сон курыйтынын б1ржолата,— Аянбай icren бакты бар сумдыкты. Халыктын канын алып, селш сыкты, Сорыстын сорымына сояр малдай, ToFbrrra Кызыл селге кайран журтты. Жауыздык тыпырлады, жулкынды кеп , Эдшет TeciH аша умтылды кеп, Ленин сондагы ер дауысынан Дауылы азаттыктын сокты удеп. Жеттч жыл мын торыз жуз он жепншк Куса боп кысылран ой, 6ip желтншН Сек бултын жалба-жулба жауыздыктык, Келер кун кек жиектен кетериши. Буркырап кетер1лд1 кек дауылы, Сыркырап сойканды eMip сыррауылы, Буркылдап Kerri тасып ем1р-тен1з, Сырымдап азап-михнат ен ауыры. Каскара басты алда Ленинпп'лдер. Кетерд! рахаттана жонымен жер. Тауынан бостандыктын аккан селдей Буркылдап жатты етш отты кундер. Алып куз aFbin келген сол 6ip селмен Февраль кеп сорып e rri бар екп!нмен,—' Патшалык турган бойлап Tycii сулап, Теректей туб1р1нен куйрет1лген. Февраль — куз калды rnerin сел жолында, Кас дардыр касарысты ел жолында. Сол кузра шыкты ермелеп буржуазия Уакыттын сумей KaFbin ен сонында. Кетерш шала-жансар патшалыкты, Аза боп буржуазия жасын сыкты, Кубылып eni жузбен журт алдында, Арам ой жатты токып не сумдыкты. Февральд! сокты Ленин апрел1мен, Bip бегет тусп аунап журт сел1нен. 128

Толкында тыпырлады буржуазия, Ж армасып ескш кке куйретшген. Дауылды, буркылдаган сол 6ip кунде Тулрасы тудай жайнап жер бетшде, Устшде броневиктщ турды Ленин, Бар дауыл 6ip ©3iHin келбетшде. Бул кунде квп караймыз сол суретке, Керсетш, усынамыз келешекке, Кулшынран ойымызбен косыламыз KopmaFaH броневики сол 6ip копке... 9 - Kacii TeTiriH устап буюл дуниешн Табжылмай табан Tipen турды Ленин... ¥рысы бостандыктын, буржуазия Bip тунек арам оймен турд1 жецш. Кырсыкда камалван жау, болмай жолы Келед1 кан!пезер, дулей, долы, Лениннщ касиеги OMipiHe Калтылдап келе жатты канды колы. Меншевик малрундары iuii тунек, Жалтылдап ж у р е тт тек сырттан тулеп, Ленинге — сэлем 6epin окколымен, Сол колмен шокынатын ол1м тшеп. — Сот курмак буржуазия «уюметЬ. Бул ci3re корсеткен 6ip жай... курмеп, Барыныз... коркасыз ба ci3 олардан!.. Сорыныз сотын сотка, келд1 реп... Деп олар кулп'рсщГ, «а, кудайлап», Ленин 6ip барса екен деп, намыс айдап, Сот емес баскесер тур койран сайлап, Тотыккан кан балтасын алган кайрап. Кдбарын шытты Ленин сэл азырак, Дауыл боп дотерш и ой буркырап, Акылдып аспанында сайысты кеп, «Барсам ба?.. Бармасам ба?» eKi сурак. Лениннщ ауыр басы жер шарындай Бурылып иырьтан айналды жай. Карады бар досына, жарк-журк erri Ka3ipri б!здiи. елдей алып мандай. «Барсам ба? Бармасам ба?» EKi тагдыр 129

Ойында бетпе-бет кеп арбасып тур. Тауып кер осындайда дурыс жауап! ©л!м мен eMip келш жалгасып тур. Дарита, о дарига, сондай кезде Самгайды шар тарапка кыял-кезбе, Адаспас, алып тусер акыл керек, Туйшж токсан ойдын тапшы ьлезде? «Бармайсыз!» дед1 Партия. Айтты ныктап. Сол айткан жэлрыз созш кер салмактап! ByriHri ci3 бен б!здщ багымызра ©miран Лениншн калды сактап. К,ыран коз кырарылык. деген осы,— Адамнын одан артык бар ма досы. Емес пе жана дуние тунгыш журты Ленинн]н Разливтег! тшкен косы? Достык не? Адалдык не? Екеуш де Тала ска салган адам барлык тшде. «Достык» деп «кастык» алган жан аз емес. Адалдык арамдыкпен ескен 6ipre. Оларды акыл керек ажыратар. Коп ойлап талай жаннын басы катар. С1здер мен б1здер ymiH, 6yriHri урпак, Bip рана адалдык бар, 6ip достык бар; Еаламат cepiri кунде тускен сынра, Ж ар к erin шурла шашкан бар FacbipFa,— Шын достык, шын адалдык деген1к1з Ленин мен жумысшынын арасында. Октябрь! Ж ана дуние тунрышындай! ©MipAi тура белеп кызыл шымкай, Шайкалтты Россиянын ойын-кырын __ Сол кезг! шаруалар мен жумысшыдай. — Ертен кеш, 6yriH ерте. MiHe жум бак! Замана 6ip нокатта тур калтылдап, Тап соны жана дуние Архимедь.. Деп Ленин, туран халкы турды тындап. Ленинн1н туст1 от боп ураны доп. Лап e rri кек тутанып, дауыл удеп. 130

М езплдщ сэл босаран пружинасын Ленин ез колымен бурады кеп. «Ертен кеш. Б упн ерте», деген сезге Жыйылып журттын ойы келд! шезде, ТуШлген жумырыктай турды мезпл, Йемене, жаура карап Ылтемеске. Тун турды тешрекке карап жалт-жулт, Петроград батырлары басты сарт-сурт. TycTi сулык былк-сылк еткен буржуазия, Архивке лактырылды б!ткен паспорт. Дуние касапшысы — капитал карт, Жумысын бггкен жок па, ешй кыскарт, Дегендей ед1 сонда эр жумысшы, Ж ауыздык шанырары сынды кеп шарт. Петроград, Москва, Киев, Кавказ, Кырым, Шумактап алды колга ез тардырын, Азаттык дауылынын алып уш, С ш кш гп тэж ж тауын, к азак кырын. «TypMeci халыктардын» куйре, ортен! Сыпырып кул-кокырын, б1здер ертек, Орнында орнатамыз бакыт-сарай, Болады api бшк, api ол кен. 0ртенген ecTi турме ipreciHeH Тышкандай кашты жаулар. Тщц сурен. Куйбендеп князь жатты куйретшген, Сумендеп поп та жатты суйретшген. Оларды таныды журт бексесшен,— Bip шаруа тепт1 тунгыш екшешмен, Kemeri батырсынран баскесерлер Быт-шыт боп, erri 6yriH сумен-сумек. ©nrici келмеген Foft онай, арзан — Жатыпты ен алдымен патша-арзам... ¥мытып кетсе керек «дозак» жайын,— Сшейте салды оны... Bip партизан! Сарайда жатты тажы твккершп. ETiriH суртп солдат — тэнш тыип. Жыртылып калган ж элры з cypeTiHe Жумысшы, б те берд1, 6 ip TyKipin. 131

Шуларан «акпатша» лап бай мен молда — 1лезде бола калды... жуас жорра. Бай атын устап ш н т ... epKin кул1п, Кулшыва tLktI кез!н Кедей — жолра. Бай оран урса алмайды. М1нг1рлейд1: «Дарарым, атка дурыс мшдщ» дейд! «Т1лесен — атым ту ги — баскамды мга...» Денш де ол, жерд1 шукып юрб1ндейдй Советтж республика кызыл тулы! Тарихта естншеген бтр ел туды. Бар едн жок болды шез, жер жуткандай, Патшалар Россиясы атышулы. «Мен ед1м жер 6eTiHe жалгыз не» Дегендей болды ан-тан ecxi дуние, Ортасын оя K0HF3H жана елд1 Жутып кеп коятындай шыкты урпие. Анталап Антантасы кысты сырттан, Кым-кыйгаш заман тенд1 6ip кырсыкдан, Ырсылдап кетерд1 бас Аштык, Апат Bi3 женш алран жана есю журттан. Душпаны жатса даты кырк пышактал, К,анк етпес кайсар алып жумысшы тап, Тарихта тунгыш рет жасады эскер Солдат боп, командир боп, курып штаб. Ойы мен акылындай миллион-мыннын Туйш н устап колга бар кыймылдын, Москвада турды Ленин, андып сырын Тулаган кун мен туннщ, ай мен жылдын. Ен жанын cepiKTepiH,— ,Ен кымбатын, Анылын, бар ©MipiH, махаббатын, Не кыйын, не кыйырга салды апарып, Кетер деп, букш дуние раламатын. Аштыктын араны кен, жутар мындап. Эр уйге enai аштык жаналкымра ап. 132

Ж аутакдап нан сураран жас баладай Мезпл тур. Юмдер шыдап турар тындэп, Нан емес, тем1р басып азу тюке, Жумысшы шыкты Аштыкпен ерепеке, Д алада турды шаруа, аксары ауып Кыялдай булдыраган 6ip егюке. Царицын жатыр Кубань аржарында. Варады о да айналып 6ip сарымга, Душпан да 6iaefli рой устар жерш, Умтылды аран аш а Царицынра... ... Аш журш аска бастык ток душпанды, Жарына жанып жылттык алаканды, Орнына жумсап KyuiTi жумырыкты, Тандырып естен-тустен, сум жал ранды. Тунан ел тербенгенде аяр несш, Бар жыйран алра тосты берекесш, Актарып кебежесш KeMnip жатты, Тесшен y3in берд! кыз TeHreciH. ¥л таба бьпген екен кайран халык! Чапаев тид1 жаура ойран салып, Баурына ак боз аттын алып жауын, Тарихта сол безмен койды калып. Кылышы Буденныйдыц сол кундеп — Нажатай ед1 душпан «егшдеп, Дауыл боп тигенде бул, зулыматтын Кай булты кылышынан сеплмейд!? Фурманов, Фрунзе, Щорс, Аманкелдь.. Майданда б1здер ушш солар елдк Квтерш иырымен сол батырлар Б1зде|рге берд! экелш туран елдп Дарига, сондары ел куанышы! Ж аркырап толды нурра адам imi, Устшде халкымыздын ушты сайрап Бакыттын от канатты ражап кусы. Тамаша екенсщ рой кайран SMip! Бар екен 6i3 бклмейтш сырын He6ip, KepKinai куле карап коре алмаппыз. 133

Болтан сок езекте от, кещл — копир. Атамыз «ah» уратын «жумак» 1здеп, Жыйнаушы ек жуг!м1зд! 1кетем1з‘,— деп. Кекте емес, жерде вкен рой «жумак» деген, ВДм айтар енд1 ем1рден кудер уз деп, Бастык 6i3 туган жерде Антейге усап. Келер кун кызыгына аштык кушак, Умтылдык куанышпен алFa карай, Кушайык кел, кул1мдеп кел, болашак! Умтылдык. CyficiHe кеп бастык жерд! Колтыктан канат бггкен сеюлдещи, Калауга жана дунне ipre тасын Кулшына келш сонда ту р д к жендк TyFaH жер турды кулш кешлденш. Мэз-мейрам айдьгн жатты тесш керш. Лактырды булт керпеан аскар таулар, Б 1здерге карарандай турегелш. Еркелеп акты езен кернейлетш, Ж ел жортты ормандарда куйш шертш, Даламыз Kerri кенш. Неткен ражап! Тастар да кулш жатты жарк-журк етш. Кандайсык, туган жердщ табираты! Бьпмепшз кадырывды. ©м!р даты Баттасып жаткан екен жанымызда. Кайысып тар курсауда ой канаты. О, бакыт! Бакыт деген ол, не нэрсе? Бакыт па, 6ipey жулып колFa эперсе? Бакыт ол эр адамнын езшде екен, Бойынан шыгады екен шын тербенсе. Бакыттык 03i енбек, аты — еркшдж. Кадырын, не екенш жана бишк. Бакыттын орнатайык алтын тауын, Бер енбек! Бер ершщик! — деп сушндж! Б1здерге Ленин экеп берд! соны! Бакытты устады нык адам колы, Акылдын ашылды eani бултты аспаны, Б!р ж1бш жанымыздьэд каткан тоны. Кеп екен ecKi журттык кен-кокыры: Арынра жаттык тастап,— кетнй, куры! 134

Кызыра бастык 1ске. Суршдш те, Кездесш тын ем!рд1н ой-шукыры. Капитал коршауында 6i3 6ip арал. Сондыктан соктык б!здер 6ip тас камал. Кайрырсак, каж ысак та ез iclMi3, Б1з дары ересектш, таптык амал... Босатып тарандаулы Прометейдь Жумысшы eprri озше бар кедейд1, Бастады iciMi3fli партиямыз, Енбекке жер кенейд!, ел кебейдь Куш, жещс, 0Mip, уакыт формуласы Табылмай, талай ральгм талран басы: Таптык 6i3. Ол терт эрш В К П (б)! — JTeHHHHiK е з перзент! — партиясы. Партия! Компартия — Ленин курган! Елд1 де, ерд| — осы шыныктырран. Торт эрш ВКП (б) кез алдында 6 м!рдщ ешпес оты жанып турган. Партия берд|‘ бастап !с!м!зд1. Кысты да, кектемд! де, жазды, кузд1 б тю зш жаттык б1здер сыкап тией, Копарып жер коймасын, жырып кузды. )KepiMi3 калган екен шелдеп cyFa, Су берд!к,— Куба дала толды нура. Ел!м!з калган екен шелдеп мулде — Умтылдык каптай epin 6i3 окуга. Ж ок ед1 мектеб1м!з, бар erriK б!з. Б!р ражап, тым тез1рек ерж еттк 6i3. Жузд^к те дуние рылым мухитына, Шурылалы жагасына тез жетт1к б!з. Атамыз бас катырран «жумбак жиЬан», Айналды алдымызда,— болдык ан-тан! Ж ап-жарык болып Kerri карангымыз, Аткаядай ойымызда ражайып так. Бакы т не? — Кырык сурастык кыска кунде, Тек ортак куанышты басып 6ipre. Токсан ой торабына шыккан кезде Карадык Ленинге, эм Сталинге, 135

Достык не? Махаббат не? Адам улы — Катырран басын талай — ойлап муны. Оп-онай берд1 шеилп сонын бэрш Лениндж партиянын улылыгы. Адам к!м? Адамдьгк не? Деген сурак Акыл ой пружинасын турды бурап. Сагаты санамыздын кетп ж урт,— ¥ктык та 1ске бастык жылдамырак, Талпынган дуниешн бвбегшдей Журшшз коп нэрсенin сырын 61'лмей, Ленин деп, Партия деп бастык аяк, Bi3 дагы боламыз деп екеушдей. Лык толы KyHiMi3 де, TyHiMi3 де,— Жылымыз риза болып е тп 6i3re, Енбект1н- ескертюш1 нурлы сарай Жаркылдап орнап жатты куба тузде. Ойда орыс, кырда казак, тауда тэж1к Алыска коз ж 1берд1, бойын жазып, Ту устап тунгыш рет шыкты достык, Каи куйлы карт араздык алжып-азып. Сергей ксп Серкебайга ашты кушак, Адамзат арман еткен келд1 6ip шак, Отында махаббаттын акты балкып Kemeri канды жебе кара пышак. BapiMi3 Ленинге усап, Партияга усап, Ж ас ж1пт — жана ©Mipre аштык кушак, Кулпырып коз алдымыз толды нурга, Жаркырап тура калды бар болашак— Ойпырмай! Жуг!рд1 гой журт епле, Кадалды-ау кайгы канжар журепне! Аспаннын, асты неге карауытты UJbiFa алмай кулады ма, кун копне. . ’ О, Ленин! Ле-нин. Ле-е-нин... дуние жым-жырт. Кеудеде арпалысты 6ip долы булт, Талыксып ыстык жанбыр жауды кезден. Жаркын жуз жеткендей куз, тартты сургылт.

Тым-тырыс. Турды eMip уйып кана. Шыр eTTi 6eciKTeri 6ip ж ас бала. Эрюм тур ез сорынан керш муны. Кеуде булт. Дуние кунпрт Ой кап-кара! Неткен б\\з бакытсызбыз?.. Бакытсызбыз! Не куйге ушырадык уакытсыз 613, 1с кайда? Бакыт кайда, дэл жанагы, Япырай не боп Kerri, нерып турмыз?! Bip шеттен боздады куй ынырана... Булыгып куЙ1нед1 куй бишара. Дуние, дуние емес, болды зират. Ауызын ашты кабыр кушырлана... О, жок, бул мумюн емес, тула, журек! Ленин ол! Ленин!! Ленин!!! Ол тас тулек! Каусыра жер мен кект1 ушты тары, Тындандар, тур рой, эне, кун курюреп... Ол сонын екшш рой, Тывдандаршы! Бижке TiK квз!нд! жарлы-жалшы. Коншы кеп кеудем1зге Бурктм13?! Куй mipKiH коя туршы... ыкыранбашы!» Деген ой кеудем1зде болып дауыл, Шайкальш Kerri толкып кала-ауыл. Д щ геп дуниен1н шарт сынрандай Жаныштап бара жатты каза ауыр, Шыныккан сан айкаста болат кайрат Erwfli кайры отында балкып-кайнап. Ел болып ещредж, Кеудем1зге Булт жыйып, колымызра кара байлап. Каралы тулар турды ой женгендей, Карайды жалау шет1 ортенгендей, Ленинн!н карай бердгк келбет1не 137

Бебектей болдык ан-тан, журдш сенбей... TeMipAi тесетшдей тамран жасы, Сылк етш т у с т колдан ер балгасы,— Токтаган машинадай турды тунып Жумысшы,— Теске кулап ауыр басы. Куректщ сабы енгендей журегше Суйенш шаруа турды курепне, Сакалын арартардай аккан жасы, Конды кеп Kaciper булты ipeeiHe. Шат кулш кец далада шапкан кедей, Кенет юлт калды токтап, тырс ундемей, Кушактап аттын жалын турды eHipen, Далада калган катып 6ip белг1дей, Ананык ауыр жасы TycTi аунап; KacipeT коламтасы кайта лаулап, Партизан баласына карай берд1, Бакытын экеткендей 6ipey жаулап, Кыз турды бурымына кызыл таккан, TycTi сылк айрылрандай махаббаттан, Ж ас ж 1г1т калды тынып кариядай, Ж ап-жана домбырада куй1н тарткан! Сагала сынсыды да уз1лд1 куй. Bip ауыр тыныштыкка толды эр уй. Алдында эр адамнын 6ip бос ыдыс Сыкылды мезг!л турды,— Ж асыады куй. Жауымыз Kerri шошып кайгымыздан, Сонда да жауыз жанда бар ма уждан, Селт е т т бас кетерд! ой жыланы! Мухитка кулатардай б1зд! куздан. Капитал дуниес! 6ip дурл1кД. Byfiipre 6ipiH-6ipi шымшый турта. BipaK та жазылмаран ауыр жара Денесш козралтпайды. Кыйын Tirni Зар жылап бук!л дуние енбегоша', Казага жанын тосты улкен-К1Ш1, Н1л1нде K aciperriK турды негр, EpiHre катты батып курек Tici. Сары езен — сэры уайым аккан сынсып, Бойында Кытай кулы турды ыкырсып.

«Ah! Ле-нин»... Кеудесшен шыкты жалын. У м т шала-жансар ту сп ыршып. Алды да алаканга жасын куйып «Рот Фронт» жумырырын шыкты т у й т , Кыздары жатты epin веноктарын, Эркайсы ез елш щ гулш жыйып... «О, Ленин! Ленин... Лее-нин... Ленин едщ! Ойпырмай, сен ушш мен неге елмед!м?!» Деп эрю'м анырады. Амал канша! Ж ыла, жер! Муны кердщ,— не кормедiк?.. ...Партия алып шыкты тунгыйктан, Сершлдж, з!л к а а р е т тусп иыктан, «Ол Tipi! Ж аса, Ленин!» деп алю ндж , Кез efli кеудем1зден жалын шыккан. Нурлы сез Ленин» деген куйылранда Кеудем1з Kerri жайнап. Жер-жаЬанра Ленинше п'к тж кезд1. Ойымызда Кулпырды Ленин аты уксап танга. Ел болып сапка турып шн Tipecin, К ел-Kocip куй мухитын Kerriк кешш, Табыты тебем!зде жузд1 жайлап, Еажайып махаббаттын леб1 ecin. Сол куш енбекпи элем шыкты сыртка. Дуние тосты иырын сол табытка. Ш алкалап жатты Ленин ел устшде, KepiHin бар тарихка, бар халыкка. Партия журд! 6i3fliH алдымызда, Ол — Ленин боп KepiHfli ул мен кызга, Кабырра кыярмыз ба Ленинд! б!з. Мавзолей турды б!зд1н барымызра. Мавзолей курмет Topi касиетн, Алдында бук!л дуние тагзым erri, Салдырды Партиясы: жатыр Ленин 139

Сол жерден тосып буюл келешектк блген жок, жатыр Ленин уйктап кана,— ЖаЬаннын журегшдей улы дана. Ж ердеп барлык, жолдык TyftiHi сол, Куяды журт агысы соран рана. Келешек гасырлардын тын жолдары, Кумэн жок, сол торапка coFap 6api, Кун мандай кесемшщ теюрегшде Айналар адамзатты ап жердщ шары. Ж ыл отер, жугш суйреп, жуздеп, мындап, Келешек келе жатыр колын булрап, ©TKi3in 03 жанынан бар еипрд!, Дуние сырын Ленин жатыр тындап. — Сок, cofuc сурапылы, сок каттырак! Деп Гитлер каркылдады. О к буркырап, Кенет 6ip квтериад кесепат куш, Шошыды жер TiTipen, тау тунжырап. Дуние каракшысы туран азып, Тшеген калса деп бос жер кулазып, Тэртштщ туын Т1'ккен ел1и' шге ТиД1 кеп, таппак болып онай азык. Ырсыйтып TeMip TiciH, жалын кусып, Ж алмауыз жалмай-жалдай кеткен icin, Кутырып келш калды. Ел у ел не Каптады кара табыт — кузгын ушып. Ел болып кетер1лд1к. Дурл1кт1 eMip, Дур inдеп, сайысты кеп от пен тем1р, Кырсыкка кыкырлана шыктык б!здер, Hri ici, кызык-думан калды не 6ip. Бул ма екен тунгыш керген кокайымыз? Карыстык, кас тардырга кайкайып б!з, «Келсен— кел!» деген сезд1 айттык мыктап, KeTin ед кай душпанда упайымыз! KiM 6i3re орнатпакшы «кокан-локкы?!» Bi3 мундай кврмеп пе ед!к есерсокты? Жаланган жалын Tinin бурап турды, Б 1з дары сойкандыга салдык соккы...

Керексщ осындайда сабыр салмак! Мезгыцц зьлдей ауыр алаканра ап, Керсетш астын-устш Партия елге Муныд не екендшн айтты талдап. Айтты да лактырды оны жаура карай, Бурк erri мезпл-бомба жарылгандай,— Тас тулек сурыпталды керген талай, • Алрыр ой аспанына ушты самгай. Каскара бастык б1здер. Куанды ел. Тенирмен каттырак «доп буындык бел,— Кап-кара алып дене сойкандынын; Кактык кеп болат TiciH,— Нар тэуекел! Канатын жайды Кызыл Армиямыз. Ел ушш, OMip ушш жан кыямыз! ©Mipfli вртенбейт1н 6epiKKe сап, Майданта шыкты бастап партиямыз. Гитлер сум секец кэрып кабинетте, Мэз болып журд1 карап 6 ip суретке: CypeTi efli 03iniK... Н ак ортада, Цезарь мен Наполеон ею шетте. Бел1нде Гинденьбургтен калран кылыш,— Берлинде турды тынып тымырсык куш, «Дарынын койган imin адамсымак»1 Bip долы болып шыккан ел булд1рг1ш. Карайды ол СССР-дык картасына. Карады e3iH-03i аркасына. Еске алып Тиссен, Фордты, мактанады, Дуниен1 сыйрызардай калтасына. «Москвара калай келмек?» Ойлап соны Тэлпиген мавдайында тур сук колы... Аракка адам канын коса жутып, К внш н KOTepin тур жауыз-долы. 0 mipin картадары шекараны, Алып тур, орай сызып Европаны, Тастапты Азияны япондарга,— 1 Немютердщ

«Бузылып кетпесш деп немш каны». Байтак ел 6ip юа'дей жыйылганша, Мык эзен 6ip арнара куйылранша, Долы куш дурлж-пре турды coFbm, Кандатып елд1 канша, жерд1 канша. Комагай кузрындардай каптап жалын,— Сары-ала желю'лдетш канаттарын,— Ж еп жатты жулкып-тутщ каламызды.— Ашырып тапкапдай-ак тамактарын. Суйюмд!, момын, бейбгг кыстактарды Жазрырып жауыз жендет кыспакка алды, вртед!. Журтта калган шал-кемтрд| Ж аланган ерт imiHe устап салды. Т'Р.'Дей кемд1 кврге кайсар жанды, TiTipen жер денеа, кер шайкалды. Атты олар кызык керin, нысана Fun,— CyfiniMAi у1л' деген балаканды. Освенцим, Майданекей дозак пепин Салды олар. Адамзаттан алмак еш1н!? Дуршдеп жанып адам жатса пеште, Кулд1 олар, катырранша шек-а'лесш. Эйелдщ шашын кузеп етп жастык. Адамныц суйепнен тартты астык. Дэлелдеп соныц бэрш «рылымымен». Ж азылды зацдарына бул бейбастык. Сыпырды Tipi адамныц термин де, Кимек кой кейлек erin жер устшде! Bipi алып, 6ipi сатып соныц бэрin Келшш жатты олар келгамге... Адамзат! Осы ма ед1 кермегенщ Не деген KQiirim ед1 жер дегешц! Азрындай алжыйды екен карт капитал, 0pri3in ецшец долы ергеже-niH. Cofhc — сел — 6ip долы куш не тындайды, Ж!б1тпес муз кеудесш KacipeT-кайры; Астында калмаймыз деп отты селдin, Ветке устап шыгар кущи, туар айды,— Ел кешш, куш'рене женелгенде, Ж ер калды жаутац-жаутац карап елге, Кара булт каптаган мал жерге сыймай, Мал екеш мал да ту а -i сергелдекге. 142

Тусшбей не болранын сзби бебек От шашты кездершен деп-денгелек. Ананын алкымына толды ашу, Карттардын кабарында катты 6ip кек. Кызыра кайран елдщ кыз бен ж т т Ж узшде бурынрыдай ойнап умгг, Ж аркылдап кете барды кан майданга Дед1 олар: «Ертен кайтып келем1з, кут», Орнаран со ц и ал и ст бесжылдыктар — Жерлерде кез!к кыймас не байлык бар, Солардыц калдырман деп жаура 6ipiH, Алыска тасый-тасый талды иыктар. Т!з!ле тартты катар поездар да, Жарысты машинамен жабайы арба, М ызрый ма онайлыкпен алып завод, Тешзд! котарранмен таусылар ма! Амал не! Ашыйды iiuiit бузрын келмей Завод тур ауыр халш тусшгендей. Ег!ле жылап турып буздык акыр, Сол аймак болып жатты курангендей. Бергендей жерге куат 6ip вз!нен Днепро ГЭС турды карап мын коз!мен. Бузылды, жумды кезш сол алып та, Адамнын шошынрандай мшезшен. Дэндеген Париж, Вена, Варшавадан, Ел жесе жорта журш шаршамаран, Москванык жармасты ж ау етег1не Тырмысып келген!нше бар шамадан. Карады дурб!сшен есер нем1с, Алдымда жатыр ма деп жер теп-Teric. Кез1не твнд! онык зенб!ректер Kepcerin екеш1нен отты жем)с. Элемн1ц не желбуаз aurLnepi Жуг!ртт! токсан сакка OHriMeHi; Сапырып жатты олар соз сорысын Кол бастап ecni дуние тэлп'реп. Таба алмай жыйылып жау баска амалын, Олар тек касый берд1 каскаларын. Дейд1 ол: «Эр таскынра 6ip тоскын бар», Тостык 6i3 Москвамыздыц тас камалын. — YpnHciH,— дед1 Партия,— еншен коркак. Дуние тардырына 61зб1з ортак. мз

Соншалык, кубыжык емес сайтан деген! Ж ен ем 1з! Жок. еш кумэн! IciMi3 хак! — Жевдмпаз улы Ленин туы 6i3re Pyx 6epciH, кайрат берсш!..— Кеудем1зге Болатгай алдык куйып осы уранды, Кулпырып сала бердш 6i3 !лезде, Нак, сол кез буюл дуние тебес!нде Тулаган замананын кемесшде Каскарып турды Москва капитандай Бар OMip 6ip езш щ денесшде. Жацгырды барлык гасыр дауысынан, Дуние тебфенд! салып уран. Естйцц кущренген галамат ун Тургандай ата-баба кабырынан. Басты к, кеп TeciMi3re ту ган ж е р дь Тыпыршып т у с п аунап, т а с тебрендь — Согындар! — дед1 Отан сонда 6i3re. Соктык, кеп! Соккан калай бшин енд!. Москва ма? TiHiri фрицтер жан калтасын. «Москванын ен болмаса туй ip тасын Ала алмай кеттж-ау» деп екщд! олар, Дамбалдын балагымен танып басын. Бурсана бурыл шинель киген ерлер Шыккандай болды сол кез астынан жер — Лыкылдап Kerri толып кен дала га, Кесше теплд1 кеп 6ip кек несер! Коп-кою аспан мен жер ею арасы ¥шты ма туган жердщ барлык тасы, ¥шты ма бар б у р к т , бар кыраны, Желкеден шыкты жаудын кез шарасы. Сезд1 жау кайда келш урынганын. Жындана жаздап калды Гитлер залым, Жырткыш an TioiH кайта суыра алмай, Kepyuii ек жанталаса жулкынганын. Д эл солай болды душпан. Амалы не?

Ертерек караМапты ез эл!не. Осылай шырмалатын жау кырсыкка, Кете алмай не 6epire, не apire. Бет кайда саура сурар, коялык дер? Арсыз ж ау eMipiHeH эл1 yMiTKep. Ж ындана туст1 кайта бурынрыдан, Куныккан ел канына ол бандиттер. ¥мтылды Сталинградка. Басты егеске. Соны алмай коймаймыз! деп салды ен,ешке. Б1з дагы KerriK сол кез epericin, Царицын 6ip кездег! Tycin еске. Келд! жау касиегп сол кал a Fa. Ж айдык 6i3 жанымызды осы apaFa, Кумарта TiKTiK басты курбандыкка, Суырды серт семсерш кушырлана. Баласы орыс, казак, грузин, татар... Барлык улт сол арада турды катар, Сол жерде туйд1 кегш буюл Отан, Сол жерге т©плд1 кеп барлык каЬар. Басталды канды айкастыц кереметк CwKiHfli дуниенщ кыйыр uieri, TicTecin калд ы к каты п 6ip орында, Ж аудыц да осы арада жарылды етк Бытысып араласты кун менен тун, Жасырды бар элемд! булт пен тутш, Жалынныц кара-кошкыл арасынан Ышкынран ундер шыкты дуркш-дурюн. Bip жерде таласкандай мын арыстан. Туншыктык гур1лдеген 6ip дауыстан, Несерлеп куйып турды коррасын сел, Тулады тем!р топан жер кайыскан. К укрент кундер erri кершбестен, Акырып ай да e rri канды егеспен, Кыррынньщ куныкты адам кызыгына, Кан селш, врт Teni3iH елеместен. Бар орын буюл Батые Европанын, Ызалы немштердщ ку ш т, канын

Сол жерге теки аямай жауыз Гитлер, Салды ол малый, жанын, бар жыйра’нын. Бэршен болды мыкты 6ip каламыз, Неткен куш! 03iMi3 де танкаламыз, Кешеп 6i3 жасаран жаннат кала, Душпанга 6ip жаЬаннам болды нарыз. Ажалдыц аиырата куйш тартып, Дур1лдеп ерт тещз! турса шалкып, 0 p6ip ок eMipiHe койып нокат, Кара тас кан селше жузсе калкып,— Каймыкпай раламатта журдш б1здер, Ажалды ажуалап кулдш Йздер, Сайысып сакылдаран ceprri кунде 0 ле де, елтфе де биш к б1здер. Партия берд! буйрык сонда бизге. Капсыра алдык тары кеудем1зге, Лактыра салдык жауды, торьитык кеп, Буркылдап жаткан кайнап ерт тещзге. ЕдшДщ толкынындай жарра умтылран Кез eai epericKe ер булкынран, Кеткендей кен далара Ед1Л тасып, Аттык бis KymiMi3fli лыксып турран. Тыпырлап фрицтердш уш ж уз мыны Шынрырды ерт тен.!зде кунд13-туш, Бурсендеп кашып берд1 калрандары Сыкылды бул дуниеНщ 6ip мусшш. Кез салмай тардыр кайта аумасына Кутырран жау 6ip келд1 тэубасына, Ж алын боп кайнап таскан елдщ кепи Bi3 дары теге салдык жау басына. «Сок, cofhc сурапылы!» деп есерсок Жулкынган. Оны элем умыткан жок. Желкеде ойнатып ел жумырырын, Дедш б!з: Соксан Miне, б|'здерше сок! «А, Берлин!» деген сезд! айтканда 6i3 Кеудеден шырушы ед! жалын нарыз. Умтылдык сол Берлинге. г Дед!к б1здер: «Жете алмай елгп кетсек армандамыз». 146

Басында эркайсынын жердщ шары Лениннщ кайсар ежет уландары, Ендж 6i3 кара капас 6ip елкеге, Жершде кужынаган жыландары. О, сорлы Германия, Кырсыккан жер! Сен cipa ecipin пе ен тек кашшер? Элемге неге мунша у тараттын Сен бе едщ жер беГшде байланган шер? Фашизм — к ара тунек, куши унатпас, Ол тунеп жаткан жерде тан да атпас. Сэулесш жер-жаЬаннын бардык алып Куртуга аштырмай кез, кетертпей бас. Жарыкпен туншыктырдык карангыны. Ж улдыздай прожектордын турды мыны Кап-кара Берлин турды алдымызда. Турмедей калай салган ыгы-жыгы. Л ап койдык сол Берлиннщ езше 6i3. Айнала алды орап 6ip от тещз. Болат булт арпалысты аспанында. Какпаска т е т -i 6i3fliH кект! жен1с. Шыктык 6i3 Рейхстагынын тебес1не, Карадык Берлиннщ бар денесше, Гитлерше 6eTiH буркеп букты Берлин, Дэл сонда тускендей-ак бэр! есше. А, Берлин, уяларсын, ж узin кара. Зулымат T©pi болдык! О, маскара! Ш аяр ма кылмысынды гасыр сел!. Бул жарык дуниеге кез аш, кара, Сум Гитлер допша теуш жердщ шарын Тарихтын шыгармак ед кокке шанын. О, малгун! Шынтуайтка келген шакта Бшмед! ол не елерш, не каларын. ©лейш десе — ж атар кор таппады, Кашайын десе — барар жер таппады. Эйтеу1р Kerri мурдем... Куры жауыз! Кет солай капиталдын «кергаптары»! Коп алган мазамызды жау кыйкагы. Кургырдан кутылайык KiM бар тагы? Бетшен туспед1 гой картамыздын

Селтиген самурайдын, шынашагы. О, Хинган! ¥лы Хинган! Мунлы Хинган! KiM сенщ турган туспей иыгьщнан. Квр казып Хулун Byflip даласынан Кашанры «кырмак б]зд!» ол антурган. Байкалдын буйра толкын твбелери,— Ж ер едк ата-баба емес Kepi, Кутырып неге сонша ел1редь Японнын шшрейген немелерН Дэндей ме Порт-Артур мен Сахалиннан? Дэндей м е надан патша сакалынан? Бул неге омпа Tycin, одырайып, Кентайдай кутынтайды сака куйFaн? Сол ма екен «куннен туган жалгыз кудай!» Д эл сонын курбаны ма барлык Кытай? Азия сыя коймас ауызына, Ел'ще, ентелемей, кет самурай!— Деп кацтык самурайдын сайтанын 6i3. Астык та улы Хинган кайканыи 6i3 Айгайлап Кореядан Токиога: М1неки, осы дед1к, айтарымыз! Астана! Кызыл Москва!— Алыпсын сен. Bip езщ — Бушл улы халыксын сен. Сен ушш, Квсем уш1н сенде уйктаган! Арман жок, ак тасывды алып суйсем. Bip туыс: Орыс, казак, кыргыз, армян... О, достык! Атам, анам еткен арман! TiKKeH жер Махаббат пен достык туын,— Москва бул! Лондондардын онын алман! Бас аршып балалыктын каспагынан Акылдын турсак карап аспанынан

Москва бул — бакытын гой турран жайнап, Дуниеде кала бар ма аскан мунан?! Ke6iHiH кеш еа кен. пыйрылы тар, Барынды, бакытынды алдап жутар. Жетер ме ж ат астана, Москвамызга. Бшк кып уй салранмен катар-катар?! «Гранд Отел», карсы алдында «Ленин» музей. Аттасак — Кызыл Алан. Тур мавзолей,— Туп-тунык тыныштыктык тесегшде О, Ленин! Ж атыр уйктап кэд!мг!дей. Арылрэн касиегп журт езеш Ооалып дэл жанынан етюзедк Шырасын ауыр оймен Акылды боп. Уйткыйды махаббаттын отты жел!. Сол кезде суйпн келед туран елдк Билейд! 6ip жалынды от бар денендь Ш ыккандай твбесгае дуниенщ Турасын еркш Kopin барлык жерд|‘. Дур1лдеп карсы арысты халык сел1 Тлезде ап кетед1 карып с е т , Каоайлы терезеге кез букш Москва. ОзЫ н баласынлай танып ceni. Арасын Казан Вокзал — Арбат алан К ызырып, кырык кыдырып аралагам. Кпемль жулдызынын Кызыл нурын, «Кеудеме куйып бепген Москва маран. Жердег*! жешстеод1н камалындай. Турады ол дуниеге карап biHFafi. Ленинн1н esi суйген м е к е т бул. Дарира, кайдан болсын кала мундай. Адамзат арманыняай ушкан Марека — MocKBaFa ю'м келмейд1? (Фрицтен баска). ByriHri дуниенщ журеп осы, Болмайды: — Москвамыз! — деп мактанбаска. Ленинград! Атын канлай, езш кандай! Саран да келдьау арсыз жау уялмай. Жабылып жарты ралам жуз жыл ceni Коршаса. Кырлысар жау кер таба алмай.

Каталсын душпан десе, улы кала! Карамай жаудык обал-собалына, Гитлер мен Маннергеймге кыймапсын сен Жерщнен ен болмаса моланы да. Beciri бостандыктьщ касиетТ1, Санамыз сенде туып, сенде ержетть Кад1рлеп койдык саган Ленин атын,— Суйем1з, ардактаймыз сол себептП Сталинград! Ордасы сен жешстердщ. Ризамыз, 6ip такгалттын ycTiH жердщ Атыкды атай алмас калш-калш eTin Канкуйлы урпактары нем1стердщ. Актартып «рыцарьлардын» кулпы тасын, Таныттык нем!стерге же-ri атасын. Келешек жас урпагы жшркенш Тепшлер курап калган фриц басын. Сталинград! Не аярмыз 6i3 сен уонн? Зр тасын касиеги, эр Kipniuiin Сулулап саламыз 6i3 с е т кайта, Жайнатып жетстердщ ескертшнпн. ...Лениннщ тунгышымыз коммунистер, Юмдер бар бЬден ойлы, б!зден юкер, Кайтпайтын кайда салса, кажырлымыз — Эм басшы, эм жауынгер, эм жумыскер. Лениннщ ортаншысы комсомолы, Алып жас алып тусер тисе колы. Б1здерм1з куанышы халкымыздык — Жаркын жас, кеюреп нурга толы. Лениннщ ен кенж еа — пионера, Келешек гажап куннщ иелер!, Акылмен aFa шашы агарганша, Ж !пт бол! Bip cyfieftiK, келш! берП Кушагы гулге толы жас ананык, Гул емес тур кушактап балаканын Бакыттын кусындай 6ip сэуле бебек Тур жайып юп-юшкентай алакаиын. Ымен агалардын бул да ержетер, Жарысып 6ip-6ipiMeH жылдар втер, 150

Еселеп туар толкын талай урпак, Жетектеп 6ipiH-6ipi еркелетер. Келер кун келш жатыр жалт-жулт eTin, Bi3 журм1з куаныштын куйш шертш, Болатка белей койып туран жерд1 Алып боп, акылды боп, алдык беркш. Ж олауш ы — еткен-кеткен заманара Жаутандап калран карап куба дала, Канбактай кешкен, тардыр жел1 куып, Кайран ел, жана ж етпк сыбарара. О, дала! Мухит дала, неткен кексщ! Акыннын ойынан да сен теренсщ. Сар дала саран едщ куш кеше, Япырай, бугш неткен берегенсщ! Баркут тау, жасыл дала, зенгер аспан, KyMic кел, ерке езен алып кзшкан, Кумартып келем саран бала жастан, Дарира, жер бар ма екен сенен аскан! Бебектей былдырларан 6ip бал тавдай, Ойнаран Ж1бек канат жел1н кандай! Ж улкына кекте кылыш суырса булт, Булкына аккан cepi сел!н кандай! Ой толы ормандардын шеж1ре шешен,— Сыкылды ертек айткан мен1н шешем; Саумалдай ciMipeMiH самалынды, Кэусер деп, туран дала, суынды iuieM. Ж айкалып жатса толкып калык нуын, Толкыта эн шыркаса Айсулуын, Туран жер кул!мдейсщ кэд1м’ гщей, Дем1ндей квтер1л1п кекке буын. Шынына аскар таудын конактап кун, Кумартып сол далаеа карайды эр кун, Ш ат кулш ушады ол кек тесiне, Би1к' тен сол дала pa ceyin алтын. Кеуденд1 аш, оймен унш каламызра! Тутанар лап eTin от санакыз да, Орнында мынау сэнд|‘ сарайларын Тек сэрым ойнаушы efli... Нанамыз ба? Ж алпак жер кукпрлейтш ат шапканда «Бул не деп!» ойлайтынбыз анда-санда. Жер емес, алтын екен жаткан тутас Табират тыккан урлап 6 ip заманда. 161

Тау турды талай расыр 6yrin сырын, Tuii жок, муны бардай 6ip жасырын, Тау емес, мыс, коррасын, болат екен Туран жер уйе салган бар асылын. Карашы, eciriHe институттын, Байкашы, шыккан содан жас ж1г!т kim? Кэзще кершгенмен кшкене боп Басында дуние жатыр сол ж!г1тт1А! Аршын тес, алые карап келед1 кыз, Суйк!мд1 эм салмакты. ойы тырыз, Бойына алса жыйып бар бМмд!, Япырай, басады екен адам нырыз! Твгкдген кэусер булак кулк(с! бар, Ke3i кун, KipniriHeH нур шашырар, ©Mipre рашырындай болган кумар, Кызыкыз арман болган осы шырар. Ш ат кулген, каранызшы, шалымызга Жарыран тунрыш рет улра, кызра Кезшде 6ip от жатыр кемшрдщ де Терендеп карамасак урамыз ба. Тыкдашы толкып таскан куй1м1здН KoTepin экеткендей кунге б|'зд1 Мьщ Моцарт, жуз Бетховен жасай алмас Кощ'лден б1'здер теккен куй тек!здГ Эн кайда 613Д1Н эндей жаткан ерк!н! Дауыл той дауысымыз. Тен келер ki'm? Кеудем1‘з Kerri кенИ’п, алдык жазып Тарылткан тар заманда журек дертш. Элем: эн мен куйдш жатыр буркап. Ленин деп, партия деп журм!з шыркап. Келер кун кемерше колын артып Жаркылдап отыо тындап сэби урпак. KoTepin тортшни тын бесжылдыкты Е л М з енсере 6ip жолра шыкты. Сьлтейм|’з бшпрек, терещ’рек. Ешюм жок б!зден жакоы, б1зден мыкты!..

ХОРЛЫРАЙЫН (4 актылы, лирикалы либретто) ПРОЛОГ Тун ортасы. Ауыл Маралды келшщ жарасында. Окаша отауда Хорлан мен FycHH уйктап жатыр. Кой кузеткен Сейтен койшы кокырлатып эн салып келе жатыр. С ей тен Дауысым эуеншдей акку каздын. Куй теккен кеюрепмнен внерпазбын, вм)'рден сый орнына соккы жед1м, Япыр-ау, сум тардырра мен не жаздым. (Сахнадан в п п бара жатып): Эн салсам актарылар iurreri арман, Ауэымнан шырар жалын лапылдаран, Зар заман зынданындай туншыктырып Тарылтты-ау тынысымды мына жалран. Эншн тербегу1мен маужырап оянран Хорлан елендеп кулак салып, турегелт тындайды. Б1раздан сон Руснид! оятып: Русни, Русни, турегел, Туршы, ояншы, Руснижан. Бар, Сейтенд! epTin кел, Кандай суду мынау эн! Русни Йемене, тун ш ш де ¥йкы бермей мазалап,