Аманжолов Қасым т3

— Юм шакырран меш? — дел Дыбыс берд1 жай рана. — Е стш ме кулагын? — Айрайлаган KiM маран? — Юм ед1 атын, шырарым? — Теркин деген мен болам. Б1зд1н Теркин естш ТусШ .ш з 6ip жумбак,— Акылга сыймай барады. Ж анадан шыккан Теркинге Ж урт таныркап карады. TyciHe алмай буран журт Дардаррандай Kepimi: — Теркинб1сщ? — TepKHHMiH. — Айтшы, жаным, жешндь — Шын айтамын. — Жшптер, Мунда екен Теркин, келадер! Кисетж 6ipey шырарып -- Ораныз, деди шылымды — Ж ана Теркин uiipeHin: Тартпаймын, дед1, мунынды. Б 1 зд т Теркин жакындап Кайырып койып жаганы, Аныктап керд! мынаны: Бул Теркин шиюл сэры екен? Теркиншн шыкты сынары. Ж ана Т-еркин шылымды Махоркеден ораса, Б 13ДШ Теркин бурынры Kipicnefi-ак кояр ед, Кеклше бул унаса. Танауын кекке кетерш, ЕШренген сон патшарар, Bi3fliK Теркин дед! оран: — «Казбек» дейтш папирос Калтанызда бар шырар? — «Тусшбед!м мунынды» Дегендей 6ipa3 Klaipin: — Ж аудан алган шылымды, Тартыныз,— дед! бул турып Бэлесш кара езшщ! 354

Б1здщ Теркин Василий Сезд1 агаттык еткешн. Алмаса да кешлге Ананын туйреп еткенш. Сыр б!лд!рмей, бой бермей Ерюне epfli ce3iMHin, Сезд|рмей рана курсшш Дед1 бул: — Теркин ез1ми!н... Д у кул!сп, шуласты. — Тары Теркин табылды, — Санайыкшы келвдер. — Есеб!нен жанылды... — Мундай кызык болмас-ты. — Бесеуге саны жеткен сон Bi3fli оята Kepimiep. — Баспа, шырак, эзьпге, Мен — Теркин!— деп ананын Кер!нед! Tyci бузылган. — KiM б1лед!, 03ipre KepiHin турран белпн жок, Мандайына сызылран— Сонда сэры калтадан Суырып алый керсетп Кагаздарын бар жыйран: — Теркинд!г1 шын екен. — Bipan Теркин болранмен Василий емес, бул Иван. Мазактаран niuiiHMeH Дед! анау 6i3AiH Теркинге: — Ж ок па едщ эл1 тус!нген, Уйкас керек болран сон Десе де Фома еркшде. — Онын дурыс, б!ракта, Батыр деген атакка Ие Fofi ол, деп салды Bi3niH Теркин 6ip уакта. Сонда анау uieiuiKHi Kspcerri дэлел бул даура... — EKeyi катар тос!мде Орден деген мынау ма? Бронь TecKiui Теркинм!н,

Тускемш талай сынаура. Кос TaHKiHi жайратып, Бергемж соккы мен жаура...— Б1зд:н Теркин саскандай Унйш оттын iiJOFbiHa. — Сынар ед!м мен сеш, Амал не гармонь жорына.— Деп шу erri: Табамыз, Старшина беред1, — Ж ур, оятып аламыз. — Сонык канша Keperi? — Берсендерил дамылды! — Mine гармонь табылды. Колына гармонь тиген сон Экегп ж!г1т кубылтып, Жорарыдан таменге Bip-ак TycTi сыдыртып. Сакалды бетж экелш Гармонына суйеди Тамарын кырып жетелш. Кабагын катты туйедк Аныратып тартканы — «Кеиш езеншн бойында» Деген эсем куй ед1... Теркин!м колын 6ip сжтеп: — Бола-ак кой, дед!, ерюнде. Bipan шикьл сэры бет Жараспайды Теркинге. — Сары адамра кыз yfiip,— Деп кулд! «.нау Теркин де. Ж т т кой ашык кен!л1, Теркин кулд1 каркылдап, Теркинджке таласпай Отырды ойнап жаркылдап. К енш не унады Михнатсыз, шырынсыз Сынар тауып алканы. Баскаларра урымсыз, Кызык болды булардын Екеу бола калганы. 356

Теркин сонда анаган Дед!: — Колка саламын,— HaFbB Теркин сен-ак бол, Мен эшей1н сешмен Аттас болып каламын... Анау Теркин танданып, — Не кылам, дед!, оны мен?! — Соныменен езара Алдындар ма кел!сш. Кайсын Теркин болдындар? Деп жатты журт Kyaicin. Коршады eKi батырды. Старшина урысып — Койындар! — деп акырды. Тусшбейтга не мунша? Эр нэрсент кезшде KeMidiri толады, Б!здщ устав бойынша 0ip ротанын оз!нде ©з Теркин! болады. Естш ндер ме бэр!н де? Vfhmch3 ба эл! де? ¥кпаран канша адам бар? KiM наразы осыган? BapiH тугел уксандар, Шуылдамай, Тарандар! Старшинанын соз!не Мен де тугел косылам. Взвод сайын б!р Теркин Болганын TinTi костар ем. Онын жен! 6ip баска. Келген сон сезд!н peTi TliKipiMfli коскан ем. АВТОРДАН Кай жерд!н жерш жерлесен, Сол жерд!н жырын жырларсын, Ауыр кундер басталып, Куйзелгенде ел1м!з, 357

Шын дос бола бастадык Вася Теркин екеум!з, Жайылып атын жер-кекке, Дал ай журтка унадьщ. Орнадын талай журекке Бишеп ем мундай боларын. Сорыстан бурын бишейтш Россия сен!, расы, — «Теркин» десен’— сЕнд1 6- yri.H сурашы. «К1М?» дейп'н ’ — Б1лем1з. — Жw |п•т ко- й,!ТеРкин кадырлы, — MiH жок бойында, ижы ста солдат кажырлы, К енад! сауык ойында, Колына н келмес жумыс жок, Ж ат емес OFaH дэнене, Б!рак, коптел сыбыс жок, Кездеспесе ед бэлеге. Шыкпапты коптщ 1'шшен, — ©TipiK. — Бекер, т, . — Б е ст жур. — Коз1мен керген ккцден EcTiirri шофер д е с т жур. Жатыпты катар урыста, Теркин турегел!пт|', Снаряд тусш сол туска Т1Л1'н тартпай елшть Снаряд OFaH тиген жок, Минаны басып к е тн т, — Абайсызда тиген ок, ©KneciH Tecin вттэт. — Болсын мина, ок, бомбы, 0Л1’м ге 6api себ еп -Ti, Минутында ол cohfh CepiriHe не депт!? Жен|'ске алга басканын

Ерлерден талап етштк — Тамактан бурын ашкарын 0лд!м-ау деп KeTinTi. — ЖМттер,— детч, елерде,— Бшмей турмын сенудк ¥ж м ак кабыл «ерер ме, Аттестатсыз келуд1? — Bip жаралы жауынгер EcTinTi рой бетен свз: Детгп Теркин елерде: — Мен елеем сорыс б1тед тез. — Сенетурын тук те жок, — Ж окты айтатын юм екен? Cofhc кой эл1 бпжен жок, Ендеше Теркин Tipi екен. Мундай калжык жобаны, Естгген талай бул, автор, Шындык шынга сорады, Лакаптын аты лакап кур. Ж ок, жолдастар, батырра, Азабы ауыр, ici ipi, Катардан шыгу макул ма? Кеийшз! Теркин жур Tipi. Аман, сау жур ж ^ т м , Ойына ел!м енбейдь Ендш мен!н yMiTiM,— Ол менен бурын елмейдк Асудан асып шокытып, Елшщ камын жейтш о.п. Саяси сабак окытып, — Уайымдама! — Дейтш ол. «Тоздырамыз! тезем1з» Деген ce3i Теркиннщ — Сактаулы эль бшем1з. Журег!нде эрммнщ Щырын, апат кайсысы

Жолдасым, досым сен енд1, Кай жерге тары токтадьщ, KeMipin сэб1з селенде Таттын ба тузын ботканын? — Кай жердеп езеннен Тары да су аласын, Арбамен не т!зецнен Батпакты кешш барасын. Мызрып алып па едщ аз, Тур — ерте, шыкшы шолып сен, EKi кыс жэне ек! жаз, Бурын мунда болып па ен? Барлык. жер — Москва манында, Волганын бас жары да, Днепрдш бойында, Батыстын кыр мен ойы да, Калалар канра малынды, Енд1 канмен алынды. Бул жерден асыл езп жок: Ж арык болса — б1здщ уй. Туп'н шыкса — б1здщ от, Тарсыл шьщса — балтамыз, Куй ест1лсе — б|'здщ куй, Bi3 KipeHi тартамыз. Квлденен1, узыны Кез жетк1'с1з б1з' д!к жер Машиналар жуйткит1н Тозранынша тем1рлер — Соны тугел шарлады Ж аяу журш б1зд!н ер. Ертектеп' кыянкы. Бейкам алып бул емес. Ж орыкка шыкса жыйнакы, Ж ай рана адам турмыста. Мае та болмас урыста.

Сескену 0 FaH ж ат емес, Мастык онын салты емес. Кеудеде дем! турранда, Ойламас ел!м сататын, Азапка да KafiFUFa Талдырмас ойын, канатын. Теркин Tipi шын айтам, Кдц1лд1 ол. О, сайтан! Той жакын анам — Россия, Батыска козд! сал, халкым. Алыска Kerri Василий, Вася Теркин солдатын. Шын айтар кейде кулд1рер, БвгетЫз OFaH кар мен сел. Сорыста таймас табаны, Тутеген отка тура енер. 9 p i e3ri, api кунакар, Орыстын гажап адамы. Тарашы хабар халыкка, Келд! ecKi дос epiMi3, — Кэне окыйык жарыкта! — Тындайык кэне келш з. ШАЛ МЕН КЕМП1Р YiuiHiui жаз. YiuiHiui куз, ©ткел! тур ушшнй кыс. >KirirrepfleH хабарсызбыз Айырып тур кызу сотые. Bipre 0 тк!зген сергелдещц Аз, кеп урыс коргендерД1 , Жоралганды, влгендерд!, ©м!рде 6ip коргендердь Bi3 кетерде тым мунайып, Bi3 келгенде кушак жайып, Kyrin сусын бергендерд!, Ttoerenni буршак жайып Сорыста ewii еске алайык. Кан майданнын тубшдеп. Аяз карып, боран квмген,

Кемш'р, шалдык yfliHfleri Ь1'зд1н достын ондап берген Сагаты еш тозбайтын ед, Болранынша тары майдан, Керсе колын созбайтын ба’ед Алып кегл немк — хайуан. Кымбат зат деп карады ма, Бузылмайтын журкп жешл, Cofuc ушш багалы да: OflTeyip 6ip тусгп TeMip. Кыс пен кектем, жаз да erri, Kipiimep, деп Tipi керге, HeMic келш буйрык erri. Кызу сорыс кашык жерде. ©З1’н тускен езенще HeMic Tycin жур жаланаш, ©з уШцде, ез терние Отыр эне жау жаланбас. ©з тэрлбш алып кепл, Алые жерден HeMic суйреп. Смоленнщ жерш тепл Салат eKTi, кетпен туйреп. Кун де туды жасканатын, ©з кешекнен езщ журген, Сескенелн, сактанатын, ©лмеген тек калды сулден. Сагатынан айырылып Калып койды кемш'р мен шал. Койран жерде сарат uiin Карауыткан орыны бар. BipaK кария тыным алмай, Есептейд1 елшеп талдап. Кызметтен тыс генералдай, С орыс жайын жатты барлап, Уйден шыкты, жолра барды.

Таярымен жерд1 сызды, Белплед! коршауларды, Шетке, тылиа iiibiFap i3fli — Не себеп бар кЫретш? Кеп болды рой...— Болса деген Kapi солдат муд1ретш — Б ар деп, онын, 6ip рет! — Курсшетш сыры терец. KapHHFa журш сырттан KefiinTi де б1раздары, Ж асырады сырын журттан Деп б!реулер тым наразы. Кымбат 6aFa сурарандай, Tipi жаннан 1здеп пайда, — Шал, кашан? — Шал, жардай кандай? — Буденныйын ceHin кайда? Бул сорыстын зор fly6ipi, Куншырыстан сезьпгенде. КЫрместен тап сол Kyui, Дед1 кария — Ke3i келдь Орыстардын 3en6iperiH Алыстан-ак анык. танып Деп тебшд!: — Кен1рдегш Кый HeMicriH, кетон жанып! Канонада болса сирек Элареген керсе отты, — Шал, не болды? — Ойлау керек, Дейд!, емес бул улкен соккы. Т1лес1н не тшемесш, Тек BHTeyip шал нез1нде — Кмггипаны бар жешстщ Туррандай-ак, 6ip езшде. 1штен тынып дуниешц Камын жалрыз ойлайтуган, 1здеп icTin 6ip TyfiiniH Шенин таппай коймайтугын.

Орындалып егкен т!лек, Жеткен кун! улы дуб:р, ivapi батыр тунрыш per Сез айталмай муд|рд| 6ip, Журттын арман, ой, т.'леп Топшыланды б!р орынра, Жетсек екен деп п‘лед|', 0лш кетпей жау колында. Шал мен кемт'р б'рге журтпен UpFa тунде тырылады. CoFbrc T0Hin, отпей сыртпен, Н ак тебеде турып алды. Картайыл келген кушнде Тузде емес не уй:нде, Табалдырык туб!нде Kyrri вЛ1 мд|, куйшдт Картон кабы устшде Борене жаткан сенекте, KoMipi куршек шшде, Тауырын камап шелекке... Ею рет болды сорыста, Аман шыккан ер едй 031 icTeren куыста Снаряд тимей келедп Тебеге кел!п калсак да, Жакынга туспей, от заулап. ©31М1'зд|‘ю болсан да — Кажетщ жок, кет аулак! Эйел! отыр шокынып, Тулабойы erri д|'р. Ажал тым-ак коркыныш, Болсан да солдат 6api 6ip. Зенб1р' ек даусы азайды, Тун ортасы ауранда, Кенд|'рд1 6ipey козгады, — Жур екен мылкау жау манда... М4 -

Ecrinsi жакьгн тыкыры, Погребке беттед!, — Кор етш 6i3re шукырды Ажалдын осы жеткенН Шал жогары сеюрд1, Bip тук:рш колына, Балтамен KopFan кемшрд!, Кесе турды жолына. Келгендей ажал карысып, Сезшгендей кысканы, ©лейш деп алысып, Балтасын ныктап устады. Б1реулер кел in токтады, Куйылды томен топырак, Кемшрдщ катты коркканы Тулабойы калтырап. Ж аны бар, эл! ес б!лед: — Ж ер1\\пз б!зд!к кутты жер! — Орыстын соз1 есп'лед: — Ж урт бар екен, ж1гггтер1 — — Карактарым! — дед1 шал, Балтасы туст1 колынан. — Bip барлаушы, кутш ал Келгендерд1 сонынан. Сункардай сулу жастардын Bipi етед! 6ipiHeH, Турран ж1гн баскарып, Адамга укшас 6ip корген. — Ора кэрия, шылым тарт. Мандайынан cypTin тер: — Бакыттысындар, ж1гггтер, Кез:нде дауыс бердвдер, Эйтпегенде,— дед1 карт. Бастык кулд1 сез!не: — Ока жок, ондай болады, ©з таярык озще Сорыста кайта согады. зеь

— Дурыс! —>дед|, енд1 шал,— Отырып шылым шекпес пе, Айтатын талай сыры бар, Кеп кутт1 вой, шертпес пе. Жшптер тагат кылмай тур, Деп,— так атпай кете.\\пз — — Сабыр ет, ата, шыдап тур, Жакында азат етеьпз... Кез кысты ж 'т т куланып, Макыз бере сезше. — CeH6iciH? — Дед1 шал танып, Жылы ушырап Ke3iHe, Танысы— досы, ер — ежет, Столда б!рге отырган. — Ойбай, KeMnip, дереу жет, Бкядщ бе мынау мм туртан!? Дед! кемшр: — Кушм-ай, Кулыным Tipi керд1м foA, Ж еп кетип 6ip туй!р май, Сорысып шаршап келдщ вой. Калжыншыл ж!г!т кулш тур: — Майды кабыл аламын. Май жок, шеше, сез Fofi кур.. — Ж ок болса да табамын... — Саулыры калай дентшн? — Аманмын, ата, ден!м сау, Yfiinae болтан epiHMiH Солдат ем, ещи мен KiMMiH? ОфицерiH кер мынау. Офицер? Солай... ¥ рымды... Дед1 изеп шал басын, Шепнсек тары бурынгы Kyftimii баска салмасын! — Оны умыт, ата, enniri Miидет жауды тез жецу, 366

¥лы, Kiini шешйге Болмайды енд1 шепну, Шепнсем — кайтсен еривде, Каратпа мен! ес!ктен, Сенш1, Вася Теркинге. Серт осы 03in eciTKeH. — Сенемш! Сезщ шын, бала! Юм дейш ceHi айтып бер: Поручик пе, мырза ма, Элде жолдас офицер? — К®п жасаран, кэзден нур Бастаран тая 6ip картсыц. Мырзаларра eKi жыл Айласып эдет алыпсын. Ш а л — тук!рд!. Ал кемшр Bip колмен суйеп тур жагын. Сэл кыйсайып ripen тур, Екшил колмен шынтарын. Бейне анадай, улына Бурыштан шырып караран, — Ж ей Fofi, калкам, муны да, Мынау май, мынау кара нан... Асыкса да жеп асты Туранындай сый корд!. Темек! берд'1, коштасты, — Ал, жШттер, ж у р !— дедь Kiflipin мойын буррандай Болды, айта ма б!рдеке, Босагада туррандай Сурады: — сарат журе ме? Табылып сылтау тегжнен, Арытты кемщр кез жасын, — Ж ылама, шеше, Берлиннен Экелем eKi жанасын. 367

ДНЕПРДЕ Кейшде калган кэз1рде, Угра деген езенде, ~ Ж о п ы л ш б!р гой, барармыз. 1 енерал сонда дед]' ерге. Шабуылды ер жшп- Бакытым деп санады. Гвардияны ертш ап \\Ш не алып барады. Kepfli гой Теркин ызгармен Ыстыкты, ауы|р, ж енвдй ©згерткен шыгар кыздармен «Казбек» шекпек кмЦлдь.. Келген сайын жакынга, Туган жерд! баскалы, KepiHin ыстык батырга Ж анына бата бастады. Ж олда, кызу согыста, T yci м ен ен в « 1нде, Арнаган ата коныска Сездер1 журд| кеш'лде: — Туган жер!м, ез елгм, Сагьгндым ориан, далавды, Днепр кайран взеш'м, Армысын, карсы ал баланды. Алашабыр Teperi Куздщ керш кезел1 М. Ельня менен Глинка Лучеса деген езеш'м. Туган жер1м, мекешм, ©тт1 маган кадырык, Ж аралы жаным жабыгып, Алыста сарыкты сабырын. Алты айлыкты айналып, Аралап келд1-м алысты, Азапты керш кыйналып. Ш екпм мунды, налысты. 368

Туран HtepiM, мекешм, Ата мура казынам, Мактаныш етш нетемш, Эшешн айткан базынам. Сеш Ьдеп «елем шыгыстан, Алансыз кешл бурынры, Маукынды басып тыныстап KepeciH тары улынды. Алдэры шаттык кун ушш, Туран жер!м, мекешм, Kemipe кер, кылмысым Бишесем де не екенш... Жолда кызу сорыста, Б!реулермен болса кез, Журегш жатты коныстап Осы елен мен осы сез. CoFbic нлркш талгамас, Ж ердщ асыл екенш: Украина не Кавказ, Смолен деген мекенш. Кездесш жатты езендер, Кездесш кэш р, еткел1, Дивизия uirepi ¥мтыла жаура беттедь Маужырап кузг! шуак тур, Ж аудын бетш кайырып. Кыстэрын ердщ бетен 6ip Генерал алды айырып. Тасыран судай булкынып, Майдан басты ой-кырды, Ti3riHiH узш жулкынып, Днепрге аттар бой урды. Ш ач менен терге малынып, Жауынгерлер KyaicTi, Арбадан озып агылып, Удегп жаяу журить 369

Улы езенге асыкты, Шаршау есеп болмады. Токтаган жерде касыкты Кетерд| эзер колдары. Kyurrepi тасып, ашынды, Екп1нге Minin жалгыз-ак, : Кыйналыс — шаттык косылды Эуе айналран анызак, Ауыздарын ашырды. Он мен сол б!зд!к Ricinep, Калмаса болды ере алмай, Боткасын тастап HeMicrep, Кызьнын KerTi коре алмай, — Ж арада капты 6eKiHin, — Лактыр cyFa кунлктН — Henic 6ip-aK ceaipin, Берлищи баса TycinTi. Калын кол жарып еткенде, Артта алтын жаз калды, Днепрге жеткенде Сурапыл урыс басталды. Bip кезде адам тазартып, ©зенн.:н терен ангарын, Алар судын ол тартып — Жасырып 6yriH калганьш! Талдын ашып койынын, Тубшен табар тереннш, 3eH6ipeKTiH мойынын — Тамырындай еменшн. Немю пенен орыстын, TaHKiciH табар косынан. Bip жерге к ел т кыйраран Коррасын, б олат косылрэн. Жер шарынан жыйналран. Понтон Ty6iH, арканын Кум жауып кемш тастаран, 370

Сапсыз басын балтанын, Bip кезде сапер устаган. Днепрге арналган, Ж ырлар да эсем болашак, EcKi балта бул калган 03iHiH орнын алашак. Аркауы болар сол жырдын Канды кунп кайнл-зар, Мен ушш 6ipaK кейб!р!н Айтуга акын каймыгар. Окасы жок акыннын Тырнагына турмаспын, Дэлелге онан жакынмын, Отты журтпеи 6ip бастым. ©Mipfli 6ipre сапырдым, Окыйгамен курдаспын. Грузовик жукпенен, М езгш нде жетпесе, Понтон xenip кутпеген ©зенге жетер ептесе, Уставты мансук етуге, Ок астында кутуге, Ж аяу аскер коне ме, Какпа — паром, етуге Еспе — тактай, берене. Тунде eTin алуга Кезшде Kenip бгтед!. Аржакта таса болуга Талдар мулгш кутедк Ж у зт ет те, талды уста, Ж аксы атыннын жалындай, Октан KaFac куыста Аларсын аздап дамылдай, Кейлегщнен, досым-ай, Су турса кайтты соргалап. Василий Теркин осылай 0 тт1 аржакка жоргалап. 871

Танертен туман тутшмен Араласты бозарды. взендей жылжып, езеннщ Адрарымен козралды. CoFbic кызып кетсе тап, ©згерер 6api, турленер — Взводты жермен кабаттап ©зенге атып Ж1берер. Бой уйреюп к0 НД1г'т, Cofhcthr куш ерекше. ©Mipre шаксак расыр foA, Шекарадан шегшт Москвара барып келгенше Талай езен жатыр рой. Жауынгер етш акырры Ж ара Fa колы жеткен сон, Днепрд1 сапырды Азуга басты cyxapfli, Денеге суык еткен сон. Су етсе де кшмге Скасы жок, бул десант, Днепр калды кейшде, Солай ма, жолдас лейтенант? Т алас кызды етуге TeMeHri TycTiK кулактан. HeMicTep ©Tin кетуге Келед1 беттеп сол жактан. К арап турып теменге Теркин кейш сейлейдй, — Сол жакта туссш пленге, Бул ж акта колым тимейд!,— Токтаусыз келш теменде Б1зд1н кол алды жешсть Саркырап жаткан езенге Т орытты койдай HeMicTi. 372

Ж ауды жарра кулатып TericTeyre шукырды. Бомбалар aFbiri зулатып ©зеннщ бойын сыпырды. Погребке тырылып, Ш ш кте бурып жатпады. Туткыннан босап шубырып, Тугандар 6epi каптады. Сол жактагы штабка, Келед1 HeMic жалацбут, У-шу болып сол шакта М азактап кулд1 тамам журт: — ©ткелден бе? — ©ткелден, Днепрден шыккан foA. — Шомылран. — Быршып кеткеннен Денесш cyFa тыккан рой. — CeMipreH екен жануар.. — Туткындык буран Keperi...— Взводтары сезуар Калжынсыз Теркин келедг Жайлап шылым шегедй Кешлде з1лд! ойы бар. Корген жер1 кеп ед1, Ш арлаган талай жолы бар. Ьеш юмге емес екпель Ьеш адамды секпедь Тек кеп керш, кеп бЫ п, Кеп efli куйран, теккеш... — Туран жер, ата конысым, Смолендж мекен1м, Keuiip мен1, кылмысым Бишесем де не екешн. Туткындьиктан — кермеден Басык мэкп босады. Тылдагы азат елменен Теркин1н сеш косады. Ауыр жыл Keni мэщ-ire, 373

Бакытка басып кеше бер... — Василин Теркин, немене Жыларанын?.. — Кеше гер.. ЖЕТ1М СОЛДАТ ТУРАЛЫ Енд1 аламыз Берлинд!, Берлиши бер, сезд1 кой. EcKi кала Клинд1 Атайтын уакыт озды рой. Енд1 Одердщ бонында Кеп керген картык Tic каккан, Не калды дейсж онында Борки деген кыстактан. Сол Боркидщ макында 9p6ip казык, ap6ip тас Теркин мен мешн жадымда, ©Mip бойы умытылмас. Bipre жур сотые болтали, Емес не жас, не кэрТ Мен сешлд1 ол дары KefiiireH куш жок эль Тус1рмейд1 енсесш, Туссе де талай урыска. «Батыска тарт!> дейтурын Бара жатып шырыска. Калаларды калдырып, Шегшгенде жауыздан, Журттын MefiipiH кандырып, Туспейтш Теркин ауыздан. Курмегп efli тамаша, Жалгыз сол журттын кезшде, Амал не кем санаса, Генералдык e3i де. 874

0 згер т уакыт барады Ежелден енбек белул1, Тастайды солдат каланы, Генерал б1лед жекудк Кеп керд1 соккы, талкыны, Ею рет болды жаралы. Кырык 6ipiHini жыл оны Жаудын колы камады. Eiuii уДетin каркынды 0 з жерш басып барады. 1лесш кептш касына Kipfli солдат ж ат елге: «Бул кай жер, кайда Россия» Шекара деген кай жерде?» CoFHCTbiK журш сонында, Калдырып жауга мекенш. Кеткенде не бар ойында — Оны болжап нетемш. Шынлык-шындык кашан да, ©TipiK Ty6i GTipiK. Уакытша кеЙ1'н кеттж 6i3, Алыстадык meriiiin. — Ж ау ce3i жалган! — дедж 6ia, Кайратты жыйнап беюнш. Астанадан батыска Созылган ел1м, караты ! Жатыр сонау алыста Курышты шекарасы. Зор болсын кыстак, юшкене Ж ауда калган жер1м1з; Сыйкырмен емес кушпенен Босатып алды ел1м!з. С.оветтщ ®з кушжен Кыйрады жау куылды, Россия бупн душпаннык Босагасын суырды. 375

Б1зд|'н елге кызырып, Тебелеске умтылган,— Етпетжен жьжылып Талайдыц таны жыртылран. Кандай елд!‘н устшде Отаным туын 1лулi? Салют™ кутсек кшжене Болады дэл бмуге. Уакыт баска, кез езге Ж ени емес, жук ауыр. Солдат жайлы 6 13 сезге Кешейж, кутш тур бауыр. TyFaHbm, жарыи не балак Карындас, mi, ата-анан — ЭГп-eyip жакын 6ipey бар — Хат жазасын сен coFan. Б|'зд1н мынау солдаттын AFafibiiibi алты элем. Тек радио тугань», Айтсын баска ki'm сэлем. Эйнеп'н болса, сагынып Келгешнде кагатын. ©Mipfleri зор бакыт Гздегенде табатын. Eciite Tycin кеткенде Imiit толад apMaiiFa. Жорыкта журш шет жерге. Ж ат елдерге барганда. Ал eaai б1здщ солдаттын Cofhc каз!р 61'тсе де, Эйнег! жок кагатын, Уйлеш'п уйден кетсе де, Катын жок карсы алатын. Бала да жок кппкене Балась» бурын болатын, Тйп'нде сурет салатын... 376

Смоленнщ манында Болранда 6ip демалыс Командирдщ жанына Келш дедк — Онша алые Емес yfiiM осыдан. Аз уацытка барайын. Мумкшдж туды тосыннан, YfliMfli Kepin калайын. Мерз1мд1 луксат бериш... Таныс жер ap6ip кедес!. Жолы бетен Kepiши. Ж ат орманы, донесь ©зен, оба, курай кеп, Жасыргандай денет, Тактай ыген былай деп; «Кызыл Kenip селен!». TipifleH таныс кездесш, Айтты калай болганын. Кулагымен турды ecTin Жет1м болып калранын. Айырык жолдын уетшде, Ж алан бас турды солдатын. Туррандай мола ш ш де Уакыты ж егп кайтатын. Cofhcthk журш сонында Тастап туган мекешн, Кетерде бар ойында — Оны болжап нетемш. Ж ет1 мдшке TycTi де, Бол!мге келд! тез!рек, Сорпасын суык iurri де Ж!берд1' жалрыз етреп. Салбыратып алтын, Отырды ордьщ шетшде, Баладай шытып кабарын, Ж асы турды бетшде. 377

Он колында касык бар, Калайыдан гстеген. Сол колында наны бар Шетшен ептеп тктеген. Сагынды ма баласын, Ансады ма алранын, Аяды ма ез басын, Атаусыз жэлрыз калранын. KafiFbipca да солдаттын, Miидетi ас жеу, жылыяу. Алые жолга баратын Адамга кажет тыныгу. Совет жерш еткенше Ауыр болды журер жол. Тамак куып жеткенше, Кетед1 узап калык кол. Ж аксы coFbic табылса Аштыкпенен жок жумыс. Bip кунде кала алынса, Eni кунде — облыс. Мезгш бетен, уакыт тар,— Сок, куала, тартып ал. Белоруссия жаркыным, Украина алтыным, Сау болыкдар, жумыс бар. Шелдеу умыт болады, Сыра iiuneftai калрандар, Сырара эбден каналы, Заводты жаудан алрандар. Асып талай кезеннен, Талай жерге кетпк 6i3. Шекаралык езеннен, Сорысумен етт1К 6i3. Айырдык есеп акырда, Кун телете 6epefiiK. 378

Ж епм солдат хакында Эщтмеге келешк. Ж ок ед1 еске алынган, Элде урыста елд1 ме? ¥сак жазу жазьишан Тактайын кар кемд! ме? М шдетп турде дем алып, Жараланып калды ма? Не майданда Тильзитп Б1збен 6ipre алды ма? Cofhcthk журш сонында, Тастап Россия мекенш, Кеткенде не бар ойында — Оны болжап нетемш. Ж екш жур ме KacipeTTi, Ж еимареп калгасын, Sfueyip 6 13 мшдетп Умытпаура кез жасын. Россиядан сол жарты, Колменен тартса жетер ед, HeMicTep соккан кек тасты, Тамызса, Tecin етер ед. Б1здщ шырын кесек-Ti, Ж ау толтыра телесш. 1ш1м1зге кек катты Ол дары керсш керейш. Умытпайык, ж!гггтер, Ж епм калган солдатты. Есептесш, телесш, Миллиондардык кунын жау. Борыштык жолы тым катты, О да алсын жаудан улесш, Косайык coFaH 613 мынау, Ж епм калган солдатты. Алыспыз ба Берлиннен — Санама, тарт бер!к бол. Москва менен Клиннен Берг!' жолдык терт!нщ Б1реушдей калды жол.

Кун ты кали етш тун, Найзамен белп салайык. Жешс KyHi жары« кун, Жет1м калган солдатты Сонда еске алайык. БЕРЛИН ЖОЛЫНДА Берлинге карай асканда Мамык жун ушты аспанга. Суланып мойып кун жаумай, Сымдардык eiuin тур уш. Машинага кыраудай Жабысып калды кус жун!. Аскана мен зенб!рек Мамыкты, карды, батпакты — Бэрш косып езг!леп, Докгалакка таптатты. Мамык пен кар болып муз Жабысып калды шинельге... Табираты кен!лс!з Кызыл Kipnim ж ат елде. CoFbic болды тынымсыз; Солкылдап жердщ денес!, Унлердщ жатты жулынып Таспен жапкан тебесь.. Анамыз туран Россия Адымыка 1лесе, Элемшк еттж жарымын, Алыста калды белеЫк, Ж алпак езен алыбын. Кайыкнык акшыл елее! Келжке epin кеп журдь Бетен елдщ Te6eci KepiHreH сон уэ^дь 380

¥зап кет-пк 6ipa3 жер — Алые Москва, Едка де. Ортамызда калды елдер Сейлейтш ботен уш тыде. О ры стш емес, баска кун Бул жерде шырад Keiuirin, Куларан убд!н тастары Балшык боп жатыр ecuiin. Айнала жазу, белгьлер, Ж ол керсетюш танбалар, Ж асаган сымнан шыгырман, KopFaH, eciK, какпалар — Адамнын iiuiH пыстырран... Туран жер анам, асылсык, Ж аксы да, жаман кезде де, Журег1ме жакынсын, Квркемс1н, нурлы, жаркынсын, Тенгермеймш езгеге. Не боларын еипрде Болжай ма солдат, мен 6ipaK Буйырса, кулмын ел1мге, 0 з жер1мнен топырак. Tipi барсам yfiiMe Болар eai-ay тамаша. Сенс1н yfliM, ел1м де, Отаным, мэнг! кеп жаса! Жауынгерщ халыкка Кулмын деп езш санайды. Сондыктан ол бакытты Деп айтура жарайды; — Терт жыл болып сорыста, Келген сон ата коныека, р.нд1 елмеуд1 калайды, Туыкнын арын сактадым, Ак cyTiHji актадым, С е т мендей суюге Хакы бар ма басканык? CoFbic катть» болралы Белш шешпей ай бойы, 381

Жауынгер улын коррады, Асыкты тугаи елше, Беттегенде Берлинге, Сенде рана болды ойы. Мамык булттай калкыды Жорыктьи жолдын устшде, Уйтьлген шс анкыды ©ртенген кала imiHfle. Гурсьпдеп бомба жарылып, Келед! халык арылып, Шырысты ансап зарыккан Кутылрандай тамуктан, Корлык керген, кыйналран, Аш, жаланаш, тым жудеу, Талай улттан жыйналран, Беттер! шырыс — жол 6ipey. Булырып тутш, куйеге Шырыска тартты тамуктан, Кайтты Европа уйше, Жер кершбейд мамыктан. Француз, поляк, эрылшын Солдаттарын орыстыц Бауырым деп санайды, Журектен айтып алрысын, Уялрандай карайды. Айырык жолрэ кш рш , JKirirrep тыныс кылады. Шашына колы жуг1рш, Кылмындап кыздар турады Сейлесе олар, кулсе де, Солдатка ажар шредк Европада лесе де, Bapi орысша б'.ледй Куткарушы тур солдат, Жулдызды 6epKi шекеле, Дайынмын кеМек беруге Б1рдекем OFaH кете ме, Б1здщ жумыс осылай, Турраным жок кшалап. Баска елдердщ адамын... sea

— Ay, шеше, не iasefliH? — Yflre кайтам, карарым. Турл1 журттьщ imiHfle, Ж ат елдщ алые жолында, взш щ тШ ест1лд1 — Кемшр тур, тоны уетшде, Таяры бар колында. Туспесе де ewceci, Москал тартып калыпты. Орамалмен кабаттап Бзсын орап алыпты. Ж олга керек нэрсесш Арцасына таныпты. Жауынгермен nepicTi, Ж ен сурасты, бш еть Жабайы шаруа анамыз, Суйетш енбек, жумысты. Ежелден езп куштерд1 Турызган ана — кадырлы. Керген ауыр 1етерд1, Бэлеге 6epiK сабырлы. Ж ер бетшде жуз рет Болатын тардыр i3iMeH ¥йкы кврмей ес1ред, Айрылады ол б1зден. Kipnirto шмей дедектеп, Дамылсыз безек карады. в з улындай ебектеп, HeMepeciH багады. Ж урсе де ж ат ел, батыста, Ананын ел1 ойында. —' Yflin кайда? — Алыста, Днепрдщ бойында... — К,ой, ж1г1ттер, уят тым, Шет елден уйге uieiueci

Ж аяу барса солдаттыи. Таяктын толсын ececi. Ж аяу журе беруд1 Таста, шеше, бул уят. Екалдымен жегул! Шанасымен берем ат. Кайтасын елге сыйынмен, Мынау с е т и жаулырык, Ж етепне сыйыр мен Байлаймын койдын саулырын. Шелек ал, шэупм, касык ал, Журетш жолын узак жол. Мамык ал, керпе-жастык ал, HeMicTiKi емес, б1здш ол... Кой, калкам, салма кеп затты. Ж1пттер кулак аспады, Экелш улкен саратты, CyflpeTin велосипед-ri, Шанасына тастады. — Кайырлы болсын сапарык! Дели Bip сез айткалы Турып, кулш, шашалып, Кемшр басын шайкады. — Балалар-ау, усталсам, Журем рой болып жазалы. Кол койылып мер баскан Аттык да жок кагазы. — Уайымдап оны корыкпа, Тарта бер, шеше, тарта бер. Бастык 6ipey жолыкса Бэрш тугел айта бер. Заулатып журе бергейсш, Тускендей ылдый тебеден, ¥стаса 6ipey дегейан; — Берген Теркин Василий,— Ж ан болмас жолын бегеген. 384

Tipi болсак соцынан Днепрдщ бойында Пирог жеркш кольщнан. — О к дарымай бойыка, Жолын тусЫн оныннан! — Кемшр бара жатыр гой, Енд1 уйше жакын гой, Кабыл болып тэубеа, Орыс жер1 wrepi; Ж щ ш к е жолдын, жиег! — Ах кайыниын сэулеск Елестейд1 сол сэуле, Шет елде журген жнчтке. Шекарадагы жауынгер, Кемтрд1 етк1з, кцйртпе! МОНШАДА Аярында сорыстын, Германия жершде Моншасы болды орыстын Толатурын кен1лге. Ж ат елде керд1 K93iMi3 — ¥к,сап тур 6i3flin моншага. Татырлых, жетсе ce3iMi3, Мактауына соншама. Замок болсьш, уй болсын, Heci бар лайык келгесш. Тек imiiie бу толсын, Tepe3eci терлесш. Ауыз уй толы бурынры Графтан калган орындык. Отырып т е к и шылымды, Саспады солдат корынып, Дамбалын uieuiin тастады, Сыпырды устен жейдесш. Моншадан кецес басталдьи — Квр, жалакаш бейнес!н. 385

Тертбак, жалпак кеудеа, Tsci батыр тесшдей. Кун шалмаган денес!н, Жургенджтен шешшбей. Анадан тумай жалакаш, Турранында кшмаз, Кайтпаран уыты солдат жас, Клм eKenin бмгесйз. Танданар, керген кызыгар, Шыдаран деп жан калай. Денесшде жулдыз бар Таска баскан танбадай. 031 кызыл бужырмак, Наград дерсш ойылран. Тесшде емес, сыртында Жауырынра койылран. Басынан томен 6ip шолып, ©тсен шомбал денесш, Тыртык жара тур толып, Бэрш тугел KopeciH. Такбалары тэнше Жазудай жазран узыннан: Десна менен Ельна, 03iHiK туран e.ni де, Баска журттьщ жер! де,— Бэр i тугел сызыяран. Журш канша шакырым, KepiHin тур, еткеш, lUeminin болып, акырын Ыстык бура беттедь Кайтер екен жургенде,— Карайык турып сырттаи 6i3. Ептеп басты, иденде Ж аткандай-ак жука муз. Кыйналып басып эярын, Элсш-элсш турады. 386

— Oxl — деп шытып кабарын. Кумартып кезш жумады. Кулю, шу, дауыс гу1лдеп, Тебеден тамшы тамады. Судан бурын буды !здеп, Колын созып карады. Бу тебеге согады, Шырып улпр жорары. Сорыста, уйде болса да Б1лем1з рой 6apiMi3. Ракаттанып моншада, Калатын жан мен тэн!м!а. Есеп емес езщнщ Орыс болып туранын Ракаттанып моншада Суымен трд5 журанын. Денсаулыкка кэп зыян, Не кектемде, не кыста, Москвара жакын взеннщ BipeyiHiH мацында Моншага тусу сорыста. — Псковтан не Електен, Эйтеу1р маган жерлессш, HeMicTiH суын шелектеп Куйшы, денем терлесш. Аяма суды, курысын, Литвадан келсе де СыпырРышын орыстын Бере туршы, бауырым, Денемнщ курыс-тырысын Жазайын, 6eprciii сауырым. Помпохозга* разымын — Коса тиеп жупне, Экелген совет кайыныи Кенигсберг Ty6iHe. 1 Командирдщ шаруашылыд женшдеп кемешша. 387

Волга, Дон, EpTic, Кубаннан Осы apaFa жыйналран Славяннын тукымы, Моншада бшк жерд1 ал да, BeKiHic жасап ал мыкты. Неткен ракат, достарым, Ыстьщ жерге жайлассан, Шет елдщ шан, тозанын Сыпыргышпен айдасан, Айтарлык, болды ыстьщ бу, Су болган тактай куйгендей. Бауырым, ал да суьщ су, Дэлдеп куй таска тигендей. Bip бакыраш тары куй, Екеуш 6ipre керейш, Ракмет, енд1 дем1нд1 ал, Мен шабына берейш. Б 1збенен сыннан втпеген Бул ыстыкка шыдар ма, Сым болмаса жшпенен Суйресен буран шырар ма Шалдык Ke6i жасынан Моншаны Tayip передо Солар туссе осыган Bip минутте вледь ©лмесе куны болмайды, Эке болып онбайды, Дэназден не енедь Солдатпен 6ipre моншара Тусуге юм тезед1, Шыдамас сайтан болса да, Сайтан да Kyflin еледь Салсан да тавдап суырып Л О гти болар елесь Солдаттын, ыстык куырып, Аязга п!скен денесь 388

Сайтан деген жок нэрсе, Ж М т-ак болсын денель Ыстьик 6yFa 6ip Kipce, ТЫ н тартпай бледь Сорыста жонып тактаны, Шеберлер монша жасады. Кызара берткен арканы Сыпыргыш ыстык осады. Эндетш жатгы шабынып, — Кыздыра туе! — деп ыккылдап, Су куя туе деп жалынып, Кумары канбай кынкылдап. Жауынгердщ кумарын Шыгармасан кандырып,— Сулаткандай немкт1 б.тпрмей есш тандырып. HeMicTiH жанын суырып, Тешзге торыт тез!рек, Кургакта калса куырып, Жан алкымнан езплеп. Алдында ещй нем1с жок, Кеткен тозып, селд1реп, Курметше жец1ст1к Алыстарьи Москвада Атылады зецб!рек. Квп зенб1рек косылып, Yh катты ж е р д т 6eTiHe. Кек болат сел! жосылып, Сорыстыч ж егп шетше. Бул жорыктык сокы ма, Эскер энмен козралды? Солдат юрл! колымен Сурткенде бет!н, 13 калды. 389

Ыскырып 6ipey Ж1берсе, KiM калады аянып, C o fu c деген не нэрсе, Турранда мейрам таянып. Bip найзага кемекке Yin самолёт келедк Дэрштеу деген керек пе, CoFbic нпркш немеш... Адамдар да езгерек Болып кеткен сыякты, Каптаган таню, зецб1р' ек — Тастар жер жок таякты. Кушке куш езш танытты, Куштщ де артык, кем1 бар. B ip оттан 6ip от KayinTi, Тем1рден мыкты тем ip бар. Берлиннщ сынып канаты, Д щ кеа' 6iTin курып тур. Москва ульи сараты Уюмд1 окып урып тур... Болранынша эд!л сот — Солдат терлеп-тепилдк Суйеп Ж1бш, таза боп, Ж акары п калды KecKiHi. С эмден TycTi, кешл ток... Бул шабынып болса да — Темендеп жМттер Толтырран душ пен ваннаны. Ж алакаштардын моншада BiTnemi 33ip арманы. Жуынсын, кумар таркасын, Bipey жатыр ыссылап; BipiHmiHiH аркасын EKiHmi HOMip.ыскылап. Механик шамнык манында ©рмелеп жур жогары, Bipey басын сабындап, Суйелш 6ipey жонадь».

Жорыкта тапкан олжасын — Орамалын жуура, Сабын TeriH болрасын Аямай езш тур cyFa. Б1здщ adrix дамылдап, Bipa3 уакыт отырды, Тулабойын сабындап, [легенш толтырды. Онын, солын, алды-артын Басып кеткен калындап Тазартты Kip мен кокырды. Кандырган сон курышты, Салкын сумей куйынды, Бузрандай осы шырышты Баскалар да ки1нд!. Сонынан 6api арылды, Емес шеш зорлыктан, Ыстыкка тезш шабынды, Epin шыкты сондыктан. Мыктылыкты кашан да Орыс жаксы перед!, Сондыктан ол басканын Унатпайды сасканын, Тебелеске де, icne де Батылырак енедй EcKi салты кашанры Тастамайтын, кыймайтын, Ерл1к еткен адамды Ь1класпен сыйлайтын Колра алып жана дамбалын, Ж атыр ед1 KHiHin, Коршап оныц жан-жарын, Достары да жыйылып. Сосын кид1 шалбарды, Кирзадан тжкен етжтн Старшина буларды Ур жана деп KeTinTi. 391

Жейдесшщ устше КиД! сырткы кейлекть Каптап турран тесшде Орден, медаль ж арк erri, Баскалар мунан сурады: — Жаным-ау, сауда дукеннен, Алдьщ ба сатып мынаны? — Келбегп жнчт жайласып, Темешсш бурады. — Такпай журмш тугел,— деп Кайырды калжыц калжыцра. — Алдын ба бэрш тугендеп, Алмараньщ каллы ма? — — Алмаранымды аламын, Э д ей 1здеп барамын, Калды ма екен немктщ TipeftTiH жер1 табанын? — Кеткен сон жМ т кшнш Шуласып жатты еркшдей; — Ер екен!— дест1 cyftiHin, — Болсац бол ж!г1т Теркиндей! АВТОРДАН Ай аспанда, тун жарык, IuiTiK, болдык, туралык... Теркин-ау, сорыс 6 iTinTi, Хабарькн анык еепдж, Сол минутте-ак 6i3 TinTi, Калгандаймыз ecKipin. Тыныштык меш мендетш, Кыйынра сорып тур маран, Акын ед1м эндетш Сорыста рана жырларан, Кысылрандай жалт етш, Кенбей калды Tin маран.

О касы жок, 6i.neMiH Бул эленшн бггкенш. Ж ана елен Foft тшеНк, Сабыр ет, келер куткешк. Баска сез айтсам лайыкты, Окушым, досым, шырагым, С аган ед1м айыпты, Тагы солай шыгармын. Кэп жазуга уакыт аз Токтатайыи сонымен, Кулд1руге мен 6ipa3, 0TipiK те согып ем. ©TipiK ушш eTipin Айтуга TinTi шошыр ем. Шыным сол — кейде акырын, ©кпелеп журд!м оз1ме, Оралып согам батырдын — Теркиннщ мынау сезше. «Будан да кеп айтар ем, 1нпме сактап каламын. Будан да артык тартар ем, Ж еткеш осы шаманын». Тыныштык, бейб^т жылдары, Мен жазган кейб!р шыгарма, Бул к1таптан колдагы Мумюн Tayip шыгар да,— Bipan маган бул ютап, BapiHeH артык Ьэм кымбат, Уйде емес, дулей далада, Уксайды туган балага. Ауыр кундер басталып, Куйзелгенде ел1м1з, Шын дос бола бастадык, Вася Теркин екеум!з. Ушырасып сорыста, Квмегщ маган коп тид!. 393

Белшеден баттым борышка, Умытам кайтш бул сыйды. Сталинград, Москвадан Bipre журсш мешмен, Куаныш, кайры, ой, арман, Тынысым мен купим сен. Бул ш т а т а 6 ipHeuie, Шакырым мен кундердщ, Ece6i тур езгеше. Астанага — Батыстан, Шекарадан еткенше, Астанадан — алыстан, Батыска кайта жеткенше, Ш екарадан — батыстан, Ж аудын б1збен атыскан Астанасын тепкенше, Улы жорык бггкенше Екеум1з едж катыскан. Кектемнщ талай сел1 ecin, Bi3fli ecipreH уйлердщ Шайып Kerri кулдерш. Тунгыш рет ткпдесш, Акыргы рет бул, десш, Мен imnefliM к1мдермен, Юмдермен 6ipre журмед1м. Атыста тунгыш болраннык Досжар болдым квб1мен, Kenci3 журе алмадым, Кажет те болдым кепке мен. Шырармамды окыран ©лш Kerri канша адам. Бейне менщ штабым, Сансыз жылдар жасаран. Ютапка будан жогары, К ажетаз атак, болашак, Осылай деуге болады, Акылрэ салып карасак- 394

Акылды сыншы не кажет, Кулмей окып шыгатын, К,адалатын кате 1здеп,— Таппаса кайры кылатын. Сорыста журтка кершбей,— Жаман лашык, тершде, Торыз жолдьщ торабын, Ж аяу шарлап ершбей,— Жургешмде кеншде Бул емес efli мурадым. Жамылып плаш жауында, Колрапты шешш тюпенен, Аяз бенен дауылда, Ж ешмд1 т1спен кайырып, Сездерд1 журген жайылып, Дэптер1ме Т1зген ем. Куткешм нэрыз ражайып, Бола койсын дегешм: Сорыстагы адамнык Михнаты азайып, Бойын жылтсын елешм. Сонау жыртык гармонный, Кызьирындай жолдагы, Кутпеген жерден ерлердщ, Т1лед1м ракат кергенш, Арманым осы ед сондагы. Сол гармошшн enepi, Ею-ак биге жетерлж, Е к е н д т есеп пе — Кец1л д 1 эбден кетерд1 EcKipin калган десек те. Зекб1рек даусы тынран сон, Сыра iiuin отырып, Уш кружка кетерт, Азырак бойы кызран сон, Bip жеш бос мугедек. Солдат еске бгзд! алсын. 395

Tan Теркиншн манында Аскананын жанында, «Теркин тур, деп жанымда», Жауынгерд1 ойын рып, Айналдырсын калжынга, Теркинд1 калай кергенш, Айтсын e3i генерал, Срденд1 OFaH бергенш Сез кылатын орны бар. Жазылран орыс типнде, блею ете урымды, Деп айтса нлркш тубвде, Окыран адам жырымды. Баска атакка бул сезш Сатпас ед1м вм1рде, Емесп1н аскак мен вз1м, Риза болам кеюлге. Ауыр жылдын дастанын, Ортасынан бастадым, Жауынгер жайлы ш таты Аяктамай тастадым. Озбырлык болар бул Tiirri, Мен1н ой мен арманым, Алайда суйген енбекп — Майданда елген жандардык Ескеруге эруагын, Bipre болтан сорыста Достарра 6ip тигеетч, Юршьказ таза журект1 ГПк1рлер!н баралап,— CcxnapFa FaHa арнадым.

М И P СА И Д М ИРШ АКАР АЛТЫН КЫСТАК (Поэма) Меймандос, aipi эзшкой кариянын, УШнде б ip кун конып, таттым дэмш. — Памирде туып, 0ст1м,— деп бастады од, Ж азып ап, жыр етпм мен айткандарын. — Осы 6ip хикаяны кэп жатталган Ж асымда айткан ед1 экем маран, Е с т н т экем оны атамыздан, Атама айтса керек арры бабам, Эйтеу1р 6ip кыстакты мекендеген Bip пенде дуниеден кетем деген, Шакырып кершшерш, кешу сурап, Bip сырын баяндапты шертишеген: «Айтайын, тынданыздар, агайындар, Сона 6ip ж т т кезде кайратым бар, Ан аулап жургешмде 6ip бурыны Кудым кеп, таркаганша инркш кумар. Соктырды буры меш TayFa-таска, Еш айла болмады енд1 шаршамаска, Тэулжке тыным алмай, талып, шелдеп, Ж ырылдым тулабойым каксамас па, Мол жатып сол жатканнан, кез1мд1 ашсам: Тур жайнап айнала тау, ашык аспан, Кумштей кар жамылран кузар шыннан Ражайып эзен кэрдш кайнап-таскан. 0Mipi кэрген емен ондай суды! ЖугфДШ анкам «eyin, кумартулы; Ж етпм де, жата калып жута берд1м, Басымды таскынымен езен жуды. Карасам, келед! 6ip жузш алма, Дэл ондай алма эспейтш б!здщ манда; 897

Кызьшып карай берд1м, ан-тан калып, Ойнатып тецкерктпп алаканда! Кеп турдым, кеп ойландым, у м алмадым, Сырына тусшбедгм бул алманын. «©м1рден, ирш ш ктен жаткан аулак Кар мен муз жамылган куз — барлык манын, Сен кал ай болдын пайда, кызыл алма, Шырынды, шырайлы-аксын Караганда, Элде 6ip кыстак бар ма осы манда? KiM кыстак салушы ед1 муз бен карга!» Ражайып туе кергендей калдым жатып... Коймады меш ершме, таныркатып; «1здешн не болса да» деген оймен, Жвнелд1м орынымнан, турдым да атып, Калайша екен!н де езгм бшмен, Кулпырган сансыз гулге кез келд1м мен, Тас емес, турдым устап мына колмен К эдш п кызыл гулд! нур твг!лген. Алдымнаи элдекандай шыкты адамдар, Б1здердей емес сорлы, бакытты олар! Кыс пен жаз, тас пен судын т ш н бшген, Б ip солар не т 1лесе — 6api болар, «Япырм-ай, неткен гажап бул адамдар! — Деп мен1н сол арада айтканым бар, Не асыл меруерт, маржан дегешнд! 0 тед1 кумша басып онданллар! Алтыннан жасай берген ыдыс-аяк Устайды алтынынды кундамай-ак, Еркшше ойнайды екен балалары, Ж асынан кермей кагу, жемей таяк. Айнала шэюрттер1 коршалаган Кайратти, куанышты не шал адам!.. Араздык дегешнд! бммейда олар, «Вер» десе — eKiHiiiici «алшылаган! BipiHe-6ipi бауыр, тату-тэтл. Эйел1 еркш екен ер сымбатты, Енбектен кашпайды екен 6ipfle-6ipi ЕкбекЫз татпайды екен бал-шарбатты, ЕнбекНз журсе — жаны шелдейд! екен, Сондыктан еш жокшылык кермейд! екен, Дикандар! Мше, осындай жумак керд1м, Сендерге сырымды айттым, кермей бетен. Жер емес, жумак заны емес пе бул:

Адамы болмайды еш картыкка кул; К,ысы мен жазы 61'рдей, айырма жок, Береке, бакыт ceyin етед1 жыл. Шетшен бэр! жомарт, сараны жок, Акылды; акымак бip ада мы жок, Сарраймас жапырары май айындай, Bapi шат KaciperreH аланы жок. О, жарлы дикандарым! Корд!м пейш. Коп кунам болса керек кеудем кеше; Бюшш таба алмадым сол езендк Жанылдым жолынан да, коргендей туе. Умыта койран жокпын, еам де айкын, Сол жерд! Алтын кыстак деп атайтын, Татканмын nefiim дэмш, дикандарым, Отырып дастарканга ортаймайтын. Бал мен май, кант пенен шай, алуан тарам, Еам де, сол адамдар тарткан маран: «Кайрысыз, михнатсыз, б1збен 6ipre Тура бер!»— деп сол кауым айткан маран, «Жок. eui6ip ракаты, кун Kepepi, Ел!нн1н берекеаз не Keperi, Корлыкка кайта оралып не кыласын. Умыт сен, ушнд! де!»— деген ед1. BepepMiH нендей жауап, мен не дермш... Тукырып кездщ жасын тоге берд1м. Акыры, шынымды айттым: «Абзал жандар, Бакытты, азатсыздар! Курмет корд1м; Кайтей!н, кала алмаймын, амал бар ма, Сорлы экем кут!п отыр мен! анда. KaflFbicbi, icacipeTi мойынымда, Кайырсыз туран жерде ah урсам да. Талдырмаш жас шыбыктай бек!меген Ж ур ансап балаларым жет!лмеген, Кайры ортеп, 3a6ip керш журе ала ма, Сез ecTin эрк!мдерден «жет!м» деген Ол кауым бул с©з!ме калды налып, Туп-тунык тыныштыры ылайланып; Kypcine KeKiperiMe карап 6ipi, Ko3iMAi орамалмен койды танып; «Туткында eMecciH сен, уй!не бар, Кутем1з yfiimiHMeH, оны да ангар, Кетерсш конак болып, туыстасып, Жолынды болсан егер кайта табар.

Бул жерд1 мекендейм!з 6i3 жасырын, Ашпаймыз жолдын бетш, женнщ сырын, 03iH тап бул мекенге келер жолды, Жол болсын! ©кпелетсек, ет KeuiipiMl* Жолсызбен жвней тартып жетпм елге... Ж арк erri жаман ушм мен келгенде. Пешшке алыстагы уй iuiiMfli Экетпек болып туспм сергелденге: Квтере алармыз ба жол азабын, Б!р таnip аркалатса мол азабын, Не суык., не 6ip пэле алдан шырып К,айтерм1з бул сапарда болсак жазым? ©зенге кетпес пе екен жартае кулап, Куз Kenip 1 опырылып, туссек сулап; Жартастан жазатайым жалт куласак, Ж ас балан, бурит 6ypin, жатса жылап? Бола ма жеткшктз жол азыгын, К,ала ма элде жолда жыйрэн жугщ? Куд1кпен, куйшумен erri eMipiM... Юреуке басты кезд1 енд1 бугш. Жарлы боп сурд'ш eMip, жарлы елемш, Екен рой бакытсыздык бар KepepiM; Балам да, немерем де — 6api жарлы, Алыссын, илркш бакыт, кушренемш... Кайдасын, Алтын Кыстак, уа, дарира! Кайдасын, асау езен, жалы буйра?»— Осыны айтты да ол дуние салды, ^ Калды орнап кенректе бул уакыйра, Арманы сеид! жанран 6ipa3 лаулап, Д1р1лдеп ыстык жасы туей аунап... ...Сол 6ip жер нурлы квктем, саршатамыз, ПеШштей пендееше болган. нарыз, Сол кезден «кекей кестЬ куйдей тарап, Памирдщ елдерше болган аныз. Ежелден аш-жаланаш Памир халкы, Хал1мен кайыршылык шыккан данкы; Кыялсыз тура ала ма адам теп, Сол жерда аныз ету болган салты; Акындар жырра ноская тамылжытып, Эшшлер кен!лд1 ашкан жабырканкы. 1 К уз K e n ip (овринги) —куздардын арасышан салынатын 400

Дауылды, борасынды, кек Hecepai Жол кешш, табамыз деп сол 6ip жердь Узклген талай кыршын 1зс13-тузс13, Адасып тау ш ш д е эрл1-берль.. Б1реуден арты к та емес, кем де емес, Жасымда ж М т болдым жеме-жемдес; Есейе келген сайын туйыктандым, Тастакка екпм егш ешм внбес. Б!лмед1м Алтын Кыстак жолы кайда, Я жакын, я алыстан ушырайма... Б ар efli 6ip к^йратты туысканым, Сез каттым CoFaH келш 6ip удайда: «Бауырым, курысын бул и так ем!р! IIIiphTi жейдемд1 де тер менен Kip, Л а т ы ш и сенщ дары 6 irri тозып, Устшен жартас т е н т баскалы тур. Б ip уыс арпа екен eriHiMi3... Келмесе бул арада боска влтш\\з, Т1л)мд1 ал, тез кетелж осы жерден, 1зделж сол 6ip Алтын Кыстакты б!з!» «Мен дайын»,— деп салды ол бегелместен, Косылды он т а к т ы адам жер-жерлестен; Бел rain эр тарапка жол !здейм1з — Кешстш осылайша 6ip кенеспен, Алдынан гамде-шмнга шыкса бакыт, Хабарын берега деп ол — болдык шешкен... Ш арафжан дейтга м е н т жалгыз улым Кез жасын теге 6epai таппай тыным, Ж ылады TyHi бойы эйел1м де, Сёрт1м бар алран жерден кайтпайтугын. Табарсын астык кайдан, шыкпаса eriH, Азыкка алдым кышкыл ривож шебга; О дары жолаушыга нэр болатын, Осындай шыктык жолFa тауып ебга. TyTirin кап-кара боп, тозан жутып, Сан елдщ сокпагы мен жолын утып, Барыппыз Балхыра да Ирандатып... Тянь-Шаньнщ жайлауларын орарытып. Герируд1 езейгаде барыс андып, ' Г ер и р у д —Авганстандагы езен. 26—1 401

Кутылып одан дары, кетгж кадрып. Байларра жалдандык та, мал да бактык, Кейде орып мак сабарын, усп шак Fbin. Ж амылып кысы-жазы жыртык шапан, Отырсак шайханада алда-котан, Танау шан, сакалымыз киЬдей боп, Дервиштей1 uiahap кездж, болып ан-тан. Жолымыз кебшесе тау арасы, Табанды кызыл-жоса тм ген тасы, Алайда, былай журш KeipreHiMi3— Болды тек каЫрет-кайры, кэздщ жасы. Кездесер кайыршылык кайда барсан, К у eMip берекес1з, эуре-сарсан. Ж ас едж кеткенде 6i3 ел!м1зден, Кайратты ек кажымастай таска салсац, Картайдык, калжырадык, амал канша, Таппадык сол 6ip жерд!, жортып анша. К ас тардчр кабарымды аштырмаран, Ж аралап, куш бар ма баска урмаран, Квзше жасы толып коштасарда, Ж акыным аштан елд1, калдым каран, Кез жумып калды ол жатып музды шыада, Д!р1лдеп сенд1 менщ жулдызым да... Кур сулде кала берд1м, каусагандай, Таусылып тынысым да, ырзырым да. Сэбидей калт-култ басып калыппын мен, Жынданып естен-тустен таныппын мен... Кундердщ куншде 6ip элдекалай Туран жер, мвкещй еске алыппын мен. Кыркысып сал кырсыкпен, енбек еткен,. Корек кып, кеже 1с‘теген кышкыл шептен, Ж арлы жар, жалинз улдык келенкеа К езш е елестейд1, кермей кептен, Теселген курым кшз, кайран лашык, Туратын 6ip бурышта ecKi кетпен!.. BipaK мен таба алмадым кайтар жолды, TycTiM де сергелдекге болдым сорлы. Адамнан аулак кашып, yHripre ешпм, Курысып аш кузрындай, тэнш солды. Урпиш, урейленш мен кангыран Шындарга адам тупл, шыкпайтын ан; I—Орта Азиянын кангыбас кайыршысы.

Жанылдым жылдын дары есебшен, Куннщ не еж енд т маран туман. Саргайып, бас айналып, езек тартып. Кайрапы бойымдагы болдым саркып, Ж аттым мен жапырактай солып, ceMin, У зш п тускен жерге, кун куартып... Ызрарлы тыныш тунде шошып тустен Ояндым, 31лдей бэле басып устен, Калтырап зорра турып орынымнан, KeTinniH суйретш п калган кушпен. Шынрырып ж1берд1м мен, улы жылан Шыккандай, кезден Kipin кулагымнан!.. ...Алтын ба, алмас па элде мын кубылган, Шырын ба, нур ма элде шалкып турран, Ж артастан ж арк e rri 6ip ражап дуние, Жарысып сансыз сэуле кез тундырран. «MineKH, Алтын Кыстак!»— деп айкайлап, Кулшынып карай берд1м кв31м жайнап; Суйылып каранрылык, так да атты, Кайьдрлы жолга Tycin, бастым жайлап. Сынкылдап буйра булак сыр шертедк EciMe тускендей-ак 6ip ертег1, Булактын т1лш урар муршам бар ма, Аруакпын жалба-жулба eKi eTeri. Айналам атлас к!лем неше алуан, Гул екен, юлем емес, шалкып турран, К©ршд1 одан api eriH-жайлар, Ак макта а к т а булттай аударылран. Еркелеп есед1 жел шан шырармай, Зуелей оскен aFam дэл шынардай. Каз-катар т1з1лген уй су бойында, Карасан сэулет1не к ез тунардай, Жайнаран кызыл шоктай жем1стер1, Ж айкалтып бакша ecipreH уй кур калмай. Сумбулдын1 шсшен маужыраран, Ж ур ушып аралар да бал жыйнаран. Кыз бала келе жаткан, кер!п мен1, «Ойпырым-ай!»— дед1, кысып KeKiperi; Biip сасып, б1рде к у л т, ан-тан калып, Кез1мен жеп барады мен1 тегк у м бу л —HicTi, усак гулдерд1н. 6ip тур!. 403