Аманжолов Қасым т3

Кыста елмешк, кой ойбай. Кектемде елсек болмас па? Кектемге келеек, сез баска: Ж азда елуге болмаса, Кузге к екш н толмаса. Кыста елуге сеокенсен, Эуре болма онда сен, Кектемде ел1м келмесш, ©лмесш адам елмесш. Сонда да 6yriH жуасып, Жатырсын, м1не, жер кушып, 0л1мнен бугап, сескен!п, Бой ж аза алмай, буктуеш, Жыйырма жасар жас Ж1пт, Жатырсын бугып етбеттеп; BireciH гой сен кэз1р, ©л1м саган ж егп ептеп. B erim i басып колынмен Жатырсын, бэрш умыттын. Алыстап Kerri, алыстап, Ат жайып журген тунык тун. Сакылдап ел1м тенш тур, Кызык кайда, кеш кайда, Алыстап Kerri о, кургыр, Умытпас оны ес кайда, Туган мекен уй кайда, Ж акын кайда, дос кайда... Ж ок, жауынгер, жарамас, ©л!мге булай бас урма, Арсыз ажал кыйкагын Басыннан буйтт асырма, Тэртш солай, зан солай, ©л1мге Tine карсы жур, Акын 6iTep болсан сен, Бетше онын 6ip туюр... Ойыншык емес, согыс бул. Ж агдай кенет езгердк Bip жауынгер мылтыкпен Самолегп кездедг Березент баулы винтовка, Тем1рд1 тесер o r a бар,

■ Шын мергешне кездессе Самолеттщ соры бар. Teiueci жок тез майдан, Келд1 сэт1, келд1 рет, Кайыктай боп кыйсайеан Шайкалды кеп самолет. Тенселд1 кеп, айналды, Ki6ipTiKTen, эл кетш. Енд1 ажалыц таялды, Кула жерге cay eTin! Булд1рд1м-ау дегендей Карайды ж1пт урейль Kepefli KG3i, кап-кара Кос моторлы дулейдь Эскери, болат самолет, Гурс ете туей сол мезет,— Ж ерге Kipin кетердей,— Лмерикава етердей. — Тесе алмады жер шарын, — Карашы мунык нашарын. — KiM ед1 аткан, м м аткан? — Кай жерден жатып кулаткан? Сурап жатты генерал Телефон coFbin штабтан. — Табындар дереу сол ердь — KiM ед1 аткан? — KiM аткан? Еске а л ь т туган-туысын, Окопта бугып жатпаран, Отаны уипн, жер1 уипн, Солдатша мшдет актаран, 3eR6ipeK кокке атпаган, Ушкыш боп кокке ушпаран, Катарлы ердщ 6ipi едк Колына мылтык устаран. Колында онын винтовка, Уяла карап тур топка,— Кысылады 6ip турл1 , Кшэл! адам сыкылды, Ж урт оны жатыр куттыктап. — MiHeKH, бакыт болды тап, 20—Касьым Амоижолоь 305

Оп-онай олжа табылды, Tecine орден тагылды.— Дед! 0 Fan 6ip сержант. Теркин сонда сейледк — Би-кен жок HeMic кузрыньв, Кайрырма, досым, сен,— дедь.. Осы калжын-мэтел! Kerri тарап жан-жакка. Василий Теркин !лiHfli, Батыр деген атакка! БАТЫР ТУРАЛЫ Наград тагы сез болып, Кеткендйсген, достарым. Макул болар мына 6ip Энпмен1 косканым. Талай куши 6TKi3in Госпитальда жатырмын. Мен1мен 6ipre, жанымда Жатканын керд1м батырдын. Ж ас екен толып жетпеген, Ершнде сут1 кеппеген, ImiMHeH катты кынжылдым, Бала да озды-ау, деп, менен. Эцпмеге келген сон Балара, жатып дед1м мен: — Боларсын менщ жерлеам, Кай арадан келш ен? — взпиз кайдан едтоз? — Дед! маган батырым. — Смоленд!к жер!м!з, Боларсын, дед!м, жакыным? Ыршып басын кетерд!, Сез!мд! кермей орынды: — Хаталасып кеттвдз, Тамбовтанмын дед! де,—

Ундемей козрап 6ip койды, TeciHfleri ордендь Смоленск елшде Туа коймас ул мендей, MeHiH туран жер!мде Касиет бар, дегендей. Тамаша езен, келдерь Ж ерше шлем жапкандай, Дендер1 мен белесi Конызы мен Keneci, Кызырына баткандай. Васька Теркин кол созды Жетпейтш жерге epeci,— Деп мен1 батыр мазактап, KopiHAi сонда жаткандай. Ойы осы ма, баска ма — O f8H K©3iM жетпедк TyFaH жер1м ©3iMHiK Алдына келш кез1мшн Кабыргалы ел емес, Tepeseci тек емес, Жет1мдей болып кеткеш... Айтуга тш м келмей тур, Корлыктык сондай еткеш. Аскактыктан аулакпын, Мшез1ме сенемш, BipaK, MeHin ©3iMe Орден берген кезшде Сол ж!г1т туссе кез1ме: — Айтканык жалран! — дер efliM. Ж ерлес бол деп, не етейш, ©3iMHiK жер1м кем бе онан? Тамбовтан болсан,— кайтейш, Смоленск мен болам! Текс1з туран ж ан емен, Ескеришей журетш. «Смолендж сыбызры» Деунп ендер рой ci3 б!зд1. Б1з сол — сендер кулетш. Бекер мактап ел1мд1, Ойым ж ок боска тасатын. 307

Аралап шыксан элеадй, Смоленшн шалынан Сырнайшы жок асатын. Ак сакалы желб1реп, Урлейд!, куйге салады. Кетед1 журек елж1реп, Бойынды билеп алады... Энд1 шыркап ертед1, Айтпаса да сез1мен, Махаббат куйш шертед1, Домалап жасы квашен. Сол 6ip ecKi куй ушш Сыбывгыдан таракан, Алыстаты ел1ме Жуз рет жаяу бара алам. Орденд! кажет кылмаймын, Атакты аксап нетемш. О'танымды кыймаймын, Kaflip.ni туган мекешм. ГЕНЕРАЛ Элемд1 cofhc жартылап, Есплгел! ун зарлы, Exi жылка жуык тур, Белше елдщ оралып Белбеудей майдан буып тур. Ладога мен Дон кайда — Донга да сол кун туып тур... Жегул1 аттар кузда тур, Ауыздыкпен су iiuin, TicTepiH музра TipereH. Bip жерде алма тур nicin, Bip жерде моряк, кейлекшен, Пулеметш суйреген... Каланы бомбы езплеп, Кемелер батты тещзге, Танмлер TayFa врмелеп,

Умтылды бэле Волгара... j Корраудары кезшде ©зшщ участкесшде, Жатыр Теркин жаланаш Лркасын тосып шурлара. ©з уйшде жаткандай, Ойында жок гатене. Майданньщ бойын куалай Аралап калын intaiKTi Арады езен кшкене, Ж М т coFaH келштк Кейлек пенен шалбардын KipiH жуып Kenripin Кун кезше uiinTi. Кара жерд1 бауырлап Созыпты колын mrepi. KiM б1лед1, дамылдап Ж ыл бойына KipniriH Осы болар шгеш. Орналасдан мекеш ©зеннщ жайпак жиеп. Су козраса uienTepi Аярына тиедь Тубшдеп тастарды Ж уады к у л т , сыбырлап, Уйкыда жаткан Kicire Туррандай 6ipey жыр жырлап. — Аярымды малайын, ©зешм кайда арасын? Менщ туран жер!ме, Мумк1н жолдан сорарсьин. TiKeneKTi сымдардын. Арасынан eTepciH, MeHia туран ел1ме Жолдан coFa кетерсш.

Кузет! мен окобын Немттердщ аралап, Зенбфект1 кемул1 ©терсш жылжып жагалап. Тап осылай арарсын, ©зще тэн жолменен. Атты, ж аяу Kiciflep Бегет болмас келденен. Айналыс жолдын бойымен Туран елге жетерсщ. Солдат турран к етрд щ Астыменен 0 Tepcin. Саган келш мундасар Жауынгердщ анасы, Мендеткен басып кайры, зар. Ж ас болып кездщ гаарасы. Алыстан келген кшкене © зенит суы сылдырап, Балан аман дермедьау, Кулагина сыбырлап. Ыстык пенен суыкка Шьинырып алран батыр, де. Ж аралады, урды жау, Сонда да 03ip Tipi, cay, Демш алып жатыр, д е - Кара жерд! жастанып, Кез шырымын алды ма, Эйтеу1р кетл\" оянып, Кулары созд! шалды да: — Ж уп ре жортып жет, Теркин, Генералдьтн алдына! Kanin тур екен хабаршы, Квзш ашып амалсыз. Дед1 Теркин: — Йемене, Кшм кимей денеме, Кейлек, дамбал, шалбарсыз, Генералдын алдына Бар деуш женге келе ме? зю

Кулш, калжын еткенмен, Ойына корку тусп де, Кшмдерш кеппеген 1 ле салды устше. Козкалмастай орнынан Жабысты кшм денеге... «Киш, Теркин, бол жьмдам... — Кеп болса жумсар жорыкка. Эйтпесе ж ердщ бетшен Куар деп мен1 корыкпа... Кипйп эбден алкан сон Сыр б1ЛД1рмей кулсе де, Генералдыц, баркан сон Сабамасын б!лсе де — Генералдын устше, Kipin бару онай ма? — Б ш йрм ей Теркин Kicire Шокынар ед1 iuiiHen Кудай болса — кудайка. Генералдан батырдын Каймыкатын жен! бар. Айналасы жыйырма Жыйырма бес, кырык шакырым Билейд1 жерд1 генерал. Каймыку айып бола ма, Генерал 6 13 Д1Н жокары, Шен1не де карама, Орденш де санама, Жасымен де ол ака Б эр1м1зге болады. Боткака Ticin етпеген, Столка бойын жетпеген, Уакытында нэресте,— Взвод пенен ротаны Атакака апарып Журген батыр емес пе, Тар жерде кыйын кыстауда, Сокыста, жаудын алдында Epflin epi сыналар — Сонда экен де, сотый да, 3!1

г Калинину, Цекак да, Бастырын да, занын да — Ж алгыз осы генерал. Экеннщ атын есНсен Генерал ез! атаган, Майданда, досым, б1лгейс!н, Арым деп адал актаган. Катты кысып ол сен)н Устаса кел1п колынды— Болтаны еткен екбепн Кен!л1не конымды. — Бауырым, ж!г!т екенс1ц, Жауынгер, жаудан кек алар, Бурютке нагыз сен текст,— Дейд1 саган генерал. Журттан асып ишщ. Ic icTenciH, кел 6 epi, Жупыны-ак болсын кшмщ, Согыс ал! 61'ткен жок, Сэнденер кунщ inrepi; BypKiT болсан — бурки* бол, Ж 1гер1 жалын — ж М т бол. Ер, мынаны есще ал, Be.iiftni берж буынып: Орден берсе генерал Бергендей кор езшщ Кеудесшен суырып. Жауынгердщ тесте, Орденд1 83i кадады. Суду муртын 6 ip сипап: — Бауырым,— деп Теркишй Аркасынан кагады. Кетейшнп ecKepTin, Шыкпай турып ойымнан. Генерал муртын ecipce Демендер сэнге койылган. Кан майданный е зт д е Не салтанат кезтде, 312

Сыйпаса муртын генерал Тег1н емес, мэш бар — Ие...— деген сезшде. Эдет бар гой 6 ip езге Бойга с1нген согыста. Чапаев муртын б!р кезде Сылаган жокты кур боска. Кешейж сезд!н ез!не, Наград алган жМтт1н Толмагандай кец!л1 Сыяктанып кер!нд! Генералдын кезше. Кайтсш, жаны бар адам, Еш жылга караган Бул согыска юргель.. Винтовкамен кунде журт Самолет жыгып жур ме ед:. Ж М ттщ жеш езгеше, Коркакты бос мактама. — Уйще, Теркин, ендеше Барып кел 6 ip аптага... Сенбед1 ме, сенд1 ме, ¥кты ма Теркин бул кеп™? Эйтеу1р томен созулы Турган колы flip erri. Ы кгайланды KypciHin, Теркин жауап беруге: — Ж ел кун, жолдас генерал. Аз гой барып келуге...— Генерал тусш суытып; — Аз дейсщ, себеп не? — дедк — Себеп Ka3 ip жол ауыр, Эйтпесе жакын жер ед), Ж уош кетсе жететш. — Ендеше неге егестщ? — Зымп етш етш кетет!н, Аккан езен емеспш. Келмейд1 кунд!з орайы, Айнала кара кулак кой. 313

Тунде журген колайлы, Тун ннркш 6ipaK шолак кой. Басын изеп генерал. Дед!: — Ендеше бшемш. Сонымен тамам дем алые, Yfline барсан жол алые, Кайтарда калай келесщ? — Онда да тунде журемш, Ел1мн1н калын орманы. Эр бутасы — эм таные, Ешюмге меж кэрсетпес Жолдарын бшем калтарыс. Бороздасы, межасы, Бэр1 таные жер1'мнщ, Мен — Смолен баласы, EpKeciMiH ел1мшн; Ж ат болган сон етпед( Тумсыры нем]'с nepiHiH. — Калжынды кой, ундеме. Кетнп маран 6umipin...— Деп генерал б1рдеке Ойлап калды кЫрш. Жылы жузбен карады, Жауынгердщ бетше. Ею басып кадамдьи, Келд1 столдын шетже — Кыстагынды картадан Кврсетнн, кайда калып тур,— Бастырынын сыртында Теркин ете кысылып Дем1н эзер алые тур. — Керсетейш, орны бар, Днепр мынау, уй мынау... Нукте койып генерал Дедк — жаным Теркин-ау, Ж алплз журсек кауш бар. Сабыр кыл маран бер мурсат, Жолымыз б1здщ 6ip-aK жол. Дем алыска руксат, Ecinae сакта, уэде сол. 314

— ¥ктым! — Дед! жауьщгер, — Жаксы! — Дед! та рыл а Ж уре тусш бурылып, Б!рдеме ойлап Kteipin Калды, eciKKe барды да. Генерал муртын бурады, Орнынан тура келд! де, Жауынгерден сурады: — Б1рдеме д е п к келд! ме? Картара карап белмеде Колын койып, сезбенен Канша адамды e.iiMre )Ki6 epfli кермей кезбенен. Кайтесш, бэр in кермейс!н, Бэрш е бара бермейсщ, Коштасарда жекелеп Ж узш керш келмейсш. Бауырына басура. Кол 6 epin кушактасура, Аттарын этап кайтура. Ж ол болсын деп айтура. Bipa3 минут Kiaipin, Калжын айтып кулд!р!п: Ауыр жол, 61'р а к Keni.n ток, Келерсмндер кыдырып... Деп журет!н уакыт жок. Кай генерал болсан да Бэрш камтый алмассык. Умытпады дегенмен Окаша келген б!реумен Коштасуды генерал PeTi ке-nin калрасьш. EKeyi жайды кушакты, Генерал 6 ipi, 6 ipi ер. Генерал — улына уксатты, Экес!не — жауынгер. Ес!ктен шыга жол жатыр Жер!не оны апарар 315

Жету ушш ол батыр Кан майданды как жарар. 63IM ТУРАЛЫ Кептен KeiriM уШмнен Ел1кпр1п жол узак. Квп болса да шырыным, XacipeTiMHiH кайыры KepiKai жорык жалрыз-ак. Кеп жылдар iuerin мунымды. Журсем де к-ayin, тунекте — YftiMfli, бала кушмд1 Сактап журд^м журекте. Окай ед ойлап квруге, Кызыкты еткен еьйрде Балалармен орманга Барушы ем epiK теруге. Орман онда бутш ед. Ок, жарыкшак. тимеген, Денес1 сау ед жарадан. Кесшмеген, куймеген. Аман ед балта, арадан. Фугас тусш копарып, Шарпылмаран жалынра, С ыныры гильза, касканын Кершбейтш макында. Блиндаж казып кетпеген, Ж ок efli кора, уй деген. 0з1м13 мекен етпеген, Ж аудын колы тимеген. Орманда, бала шагымда Бутактан курке токырам. Bip бузауым жорэлып, Таба алмай !здеп шошырэм. Июнь айы irni efli, Жапырактар гулденген.

Кун нурына беленш Кулпырран талай турге енген. Ж апырак пен жапырак, Кушактаскан, 6ipiKKeH. Тазартып тозан, топьирак, Жанбырра тунрыш ш ккен. Ж а з ед1 кандай тамаша, Шырын тамран бутактан, Шайырланран балауса, Кулпырып аймак гул аткан. Карагайдыц ш ш де Шорырмак сэрым калкыран. Кумырсканын HciHe Араласьип шараптай Маужыратып анкыран. Ыстыктан кустар корралап, Шайыр жерге таматын. Карагайдан сорралап, Кез жасындай аратын... Туран анам сыякты Орманды ата конысым. Бала кунг1 мекешм, Ж огалдьщ ба, элде солмысын? влгенш е жаным суйет1 н, Балалы к кушм сол еткен, Балалык тустер тамаша Журекке езп' нур сепкен. Bip жыл бурын осыдан КвН1л 1м сокса болраны,— Кез алдыма келушед Кергендер1м сондары. Ойласам еске тусетш, Тунык су мен ыстык кун, Кудырьш су imeriH, Жолдары жаткан кызыл кум. К1табым кырда о кы рэн, Аспалы баулы шыбырткым. 317

Кагаздарым кокыран, Мектептег1 глобус. Мурал1м Иван Ильич Колыма устап отырран... Билет сатып алура Кедерг! жок ед келденен, Ж азда жетш барура >KepiMe, он жыл кермеген... Карт анана еркелеп Аунап-кунап кетуге — К аж етаз efli врмелеп Немштер курган сымдардык Астымен бурып вту де. Квкте жатып тынырып. Елдщ дэмш татура,— К аж етаз ед1 тырылып, Орманды кезу, жату да. Агайынмен табысып; Айтура талай кец есп — Кабыррара жабысып Урейленш урыдай Корку да каж ет емес-Ti. Орманды елкем карт-анам, Ж ауда калган мекешм, Кун кеспеймш, мен барам, Барамын дангыл жолменен, 1з тастамай, жалтармай Барамын дангыл жолменен, бзщнен туган мен балан. Барамын калык колменен, Жещспенен 6ip барам. Алые емес ол сарат, EKeyiMi3re тез келер, Бул арада окушым: — 0з1н айта беред1, Ер кайда? — деп вкпелер. Тым орынды вкпен1з, Тыйым салар бул маран. 318

Шыныи айтсам, секпещз: 0з1мд1 айтсам кайтед1, EMecniH бе мен де адам? Бул жерде кша жок маган, Кажет емес карсы дау. Екеум1зд1 талатан, Мазактаган жэлрыз жау. Ж аныма баткан жара бар, Кекке куйш барамын. Эке, шешем, тураным, Бауырларым шегш зар Аржагында калып тур Осынау шекаранын. Ж аныма кайры салып тур Ауырлыры жаранын. ©Mipfleri суйгешм, Журег1ме туйгетм Осынау шекаранын Аржарында калып тур. ©звдей кер меш де Мещреу бэле камаран. KapauibiFbiM, ардактым Арманьирак калып тур Осынау шекарадан. Зансыз тускен шекара Ел1мд1 келш арамдап, Bip белегш алып тур, Кысы, жазы жаландап, Жалынды т ш саландап, GpTeHin тур, жанып тур. Жасырамын несше, Сыр емес айтпас Kicire: Батырымнын квп сезш Бул кггаптыц ш ш де Айтып кетем мен 03iM. 319

Мен жауапты барже, EpiM гой Теркин e3iMHiH, Kepepciiwep элi де О да кебш айтады Менщ айтар сез1мшн,. ЖерлеЫм ед1 , ер ед1, Акындыгы кем едь BipaK айткан niKipi Маган сэйкес келед!, Огаштау болса окасыз, Оныц да жок Keperi. Журед1 Теркин токтаусыз, Автор ере бередь БАТПАКТАРЫ УРЫС Бупн кенес ететш ¥рысымыз ipi емес. Ацыз болып кетет1н Урыстардьщ 6ipi емес. Батпакты орман шшгш Согыс кыркып, кузеген. Квк1ректен батпагы, Шалшык суы т1зеден. Керш эурешшкт1 Пехотаньщ батканьк. Ерлердж сынык ажары, Тунде тайып аягы, Беренеден кулайды; Зечб1рек батып калады, Арбалар ecin ылайды. Басталгалы кан cofhc Ею жылга т-олган жок. Батпактагы бул урыс Отанньщ улы каласы Москва ушш болган жок, Бул — Волга нын белгш 320

21—К.С Емес ед1 камалы, Копанык арры бетшде Борки деген эшейш Кыстак ед1 шамалы. Соран тура апарып, Токтайды жолдын 6ip басы. Тастаран coFbic копарып Сорайып тур уйлердщ Ею-уш кана муржасы. Алыс-жакын жерлерден Аямай аткан кыстакты, Кезге ш нген уйлерден Тук калдырмай тастапты, Кул боп кеткен кара тас, Аспанга ушкан берене. Орны калган жым-жылас, Аты Борки дегенмен Уйлер1 жок дэнене. Айнала копа, мук, тубек, Б аска элемнен 6ip белек. Ж алрыз кыстак туратын; Осында 6ipey туды деп, JKiriT боп ер ж егп деп, Сорыска журтпен Kerri деп, Ж ан болмас аныз кылатын. Ж алан аяк, жас бала, Кыстактын малый баратын Журмшш Tipi эл! де? Белуардан шык Kemin, Жуг1рген так сэрще? Сорыска Kipin кердщ бе 1ыпнде Кавказ тауынын. Сталинград шаЬарын Корраймын деп елдщ бе? Колынан кекг! жауыкнык? Тынрылыкты м1ндетке, ETi уйренген екбекке Орыстык ер солдаты,— Замандасым, бауырым! 321

BuieMiciH кершген Тутшнщ не екенш? Ол Боркищ булшген Ата коныс мекенщ. Туран жерщ cyfiiKTi, бртештч, куШтт, Ызалы даусык алыста Сарыны узак куШкп, Косылады KyiiipeHin «Ура!» — деген дауыска... Жен^с бола калса егер, I d in Typi e3repin, Шын кунал! адамды Табалмайсыц тез келш. Зенб1рек1Ш жнчттер Айтады ез дэлелш: — Отынга KeTin тангалер Бастады басын бэлешк. Танкшйге кездес!п, Сурасан дэлел табады: — Пехота жатты cipecin, Екпш1 болмай баяры. Ал пехота саспайды, Б ip Ылтеп колын жатады, Дейд1 басын кетермей: — Бул танюшн шатагы. Шыр кебелек айналып, BipiH 6ipi сегед1'. Бар кшаны жыйналып, Ушкыштарга тегедь Жлпттердщ MiHi жок, BipiHe 6ipi уксап тур, Кшалы дейтш 6ipi жок, Алынбай б!рак кыстак тур. Муктен курган куркеш, Копаны жау багады. УзджЫз окты буркед1. Буран не айла табады? Сыбараны лайыктап Ж 1беред1' де турады. зга

Bip кедеш сен ыктап Деп жатасын — сыртымнан Мина кашан урадь». IlexoTaFa су еткен. Копаны KapFan, сшейдк 0лсе — курракта елее екен, Соны рана тьлейдк Bipey етер экпме KaMbiFbin жаткан шактарын, Yrn кундей жемей дэнеме, ¥лып жатыр шек-карын. Узд1кс13 жанбыр cipKipen, Жетел кысып барады, Шылым бурап шегетш Газет жок, кайдан алады? Темеш, оттык 6api су Не болмак енд1 epMeriK. — Сурапылды осындай Бар ма, Теркин, кергенщ? Ш алшыкта жатып кул1мдеп, Теркин жауап береди Будан да зорды, достарым, Ж1г1т адам кередк — Кыйын не бар осыдан?.. —- Нанушы болса сезаме, Беруге айтып мен 83ip. Курортынныщ езшде Ж аткандаймыз 6i3 кэз1р. Тындап жатыр баскалар, Калжыншыл бул cepiHi. Элде суык тид! ме, Кара шие жед! ме — Кап-кара болтан epiHi. Былай деп ce3iH бастады: — Ж аткан жерщ ез копан, Баскамен ж ок улесщ. 323

©з взводьщ, ез ротак, Бэдпзпнде журесш. ¥ят нэрсе кур вкпе, Жагдай ма адам жабыгар, Колында тур винтовка, Гранат белде тары бар. Kyminfli бьлмей журсщ тек, Курыш кой алдык, тыл жарык. Бронь, танк!, зенб1рек, Батальонсын, шырарым. Жалрызбын деп жабыкпа, Артыцда тур уштасып, Россия, калыц ел: Мен айтайын кыскасын: Сен 03iH рой ж ауы нгер? Кеппен журш б1лмейс1к, Мэшсш жен.1л, ауырдын,- Айтпас е д т бул сезда,— Былтыр керсек бул жерде Кергенш б1здщ бауырдыч. Аякты козрай алмас ен, Салмарынан шерщшн. Карап таба алмас ен, Ата коныс мекешц— Россия кайда екенш, Шекарасын жерщнщ. Кайтер ен тунде каранры Даланы жалгыз аралап, Керсетпей жанра карацды, Тырылып жатсан, колхоздын Шемелесш паналап...— Баска сезд! айткызбай Туринкпрш денеш, Ест1лд1 дыбыс сарынды, Догадай болып ииип, Сорралап темен туййпп, Бфшен сон 6ipeyi Eki бомба жарылды... Дед! отырып 6ip ж!ггг: — KiciHin сезш тындатпай, 324

Бомба ит неге кагынды... — Ол солай...— деп 6 ip койды Ж аткан Теркин тш катпай, Ж арылган сайын аспанга Буркырап ушты жапырак- Жнчттер жатыр ундемей, YcTepiHe топырлап Tycin жатты узшген, Б у л ак пен кара топырак- MeHipey 6ip куш мен,герin, YcTiite бэле тур келш, Дегендей маза бермейд1, Теркин токтау айтады: — Уа, саспандар, жтггтер, Тимейдь дед1м,— тимейдь Терде отырран юсщей, IUipemn, басын имейдь Жарылып жаткан бомбага Кешл бола сейлейдь — Tain кетсе кайтем1з?.. — Тиш кетсе— утылдым, Телеймш онда мен,— дейд1, Эцпмемд! бастаймын, Cofhcthk жайын сейлесем, Калжык сезд1 коспаймын; Шемелеш паналап Жатырсын кырда дедin рой, Баскасын былай тастайын. HeMic к ай д а?— десещз, Олар турран уй менен Шемеленщ арасы Ж арты шакырым жер ед1, Козгалып койсан керед1, Шоп алып кырдан кайтуга Eni солдат келедк Швмеледен сен жаткан Шоп суырып алады. Ti3eciMeH т у й п л еп , Буып жатып ант аткан. 325

Ынырсып энге салады. Нанарсыкдар, жИттер, Накбассьщдар, жтттер, Куларымнан ест1д!м «Москвам менщ» дейтурын Энд! айтады элп иттер.— Теркин аузын кыйсайтып, Тубфге турды cyfteHin, HeMicme тш н буралтып Э ли елещи турды айтып. Баркыратып дауысын, Бет ауызын myftipin, HeMicrepuie муцайып, Ызаланып, куйшш, Теркин энге салганда Ж ^тт ер д щ отырран Калды uieri туйш п. — Кулесш-ау не керек, Немютердщ аузынан EcTicen осы еленд1,— Журепнд!, дененд1, Намыс пенен кек кернеп, Ж!берер едщ ещреп. Кулсендер 6yriH, Ж1птгер, Умытпандар ce6e6iH: Б ыйылры жылы нем!стер Айталмайды былтырры Айтып журген еленш. — Онын рас, нем1ст1н 0 ленге т ш келмей тур. — Олар 6ipaK кыстакты Эл! 61'зге бермей тур. Сонда 6ipey, кер1’ктей Кеудесш кере дем алды, KiM б1лед! жыл бойы Журд! ме сактап бул зарды. Танданып Теркин жакындап К е л т турып жанына: — Пэл!, балам! — деп едь зге

Ж ас баладай сакылдап Ж1г№гер кулд1 тары да. — Табасын Теркин ретш. Кдмге тартып турансын, Шешен болар бьпетш.— Дед! Теркин куланып: — Мен женгемнен туранмын. — Жецгеннен тусак жел!кт!р, Ж аудын кутын кашырып. — Бомбалансан шыгарам Сактап журм!н внерд! Соган бола жасырып. Кеп жыйнаган корымнан Аларсын тандап колымнан. — Мунына да ракмет! — Кой, кош, сау бол ендеше, Ж уре бер калма жолыннан... Осыдан кейш Hdrirrep, Бэлекет болмай оралры, Кыстакты алды тым онай, Аякка олжа оралды, Деу1м!зге бола ма? Шынына ш ырып сорыстын, Тездетт! Теркин жещ сп, Касырымен орыстьвд влт!рд1 ceri3 HeMicTi — Десек шынрэ сора ма? Олай емес шынында: Боркидщ болран манында Ж азды кунг! сол coFbic ¥ зак уакыт созылып, Талайдын батты жанына. Ашындырран талай кун, IIIbiFbiHFa Kerri ушырап. Дер-ay мумкш элдек1м: — Айтпарын сен!н не, шырак?

— Айтпагым болган сорыс ед Копа менен шшкте, Cofhc кыркып кузеген. Кеудеден келш батпары, Пехотанын батканы. K epceni aypeiuuiiKTi, Шалшьщ суы -пзеден. Батпакта ашып жорыкты, Кыйналса да ундемей, Епбектеп журш жалыклай, Ерлер салды урысты Сорысып кун-тун демей. Орасан кеп куш жумсап, Зор олжа деп алганы,— Ростов, Харьков емес ед, Юшкене рана 6ip кыстак Борки деген — болраны. Арасында ш ш ктщ, Копа менен томардык, К аза тапты урыста Не боздагы солардьщ. Бул урыс мейл1 аталмас ТЪбесшде данктык. Эр нэрсенщ кез1 бар, Каза болган батырлар Е анде болар халыктык. Отаннын улы каласы, Астана ушш елгендер, Волганьщ коррап жарасын Камалга жанын бергендер. Борки деген кыстакта Умыт болган кеп ерлер — Осынын бэр! елмейтш Б ip штапта тенелер. Россия — анамыз Олардын бэрш тек керер, Уакыт бетен, кез езге, Терешрек караныз Bip туар адам, 6ip елер.

МАХАББАТ ТУРАЛЫ Сорыска жастар алыньш, Аттанарда ap6ip ер, Шыгарып салып камырып, Калды Foft сонда 6ip эйел. Ж ас болып кездщ шарасы, Кшмш буып жыйнаран, ¥заран сайын арасы Сарыидырран, кыйнаран. Бэршен кымбат сол сагат, Кажет1 канша езгенщ. Акырры рет 6ip карап, Жаудыраткан кездерш. Кур атакты салт eTin, Ж урекп ыстык суытпа, Kepiain калган ж ар к eTin Махаббатты умытпа. Жанары толы сол кездщ — Рашыктык, наз, базына. Y;iecl жок езгешк Ол б!зд!ц асыл казына. Bi3 мш дета, достарым, Соны аман сактап келуге. Сураса да дос-жарын, Болмайды белш беруге. Уйткеш о л — мендш, енгеге Ауыспайды ол анык. Бар mbiFap, жаным, сенде де Eci«e алшы ойланып. Сорыска жастар алыньш, Аттанарда жауынгер,— Шыгарып салып камыгып, Калды рой сонда 6ip эйел... Аксайды, еске алады Сол эйелд! Ke6ipeK. Ак cyTiH берген ананы Сагынады кем1рек. Каргамас ана, жасында ©3i де суйген, жар болган. 329

Рашыктык, жастык. басында Ананын да бар болган. Бул сорыс сорыстарыннын Бэршен бш к у п т деп. Махаббаты жарынньвд Ажалдан да купгпрек. Дэрштер, демек, айыптар, Мадактар, сактар беделдь Махаббаттын ерю бар, Болма оран кедерп. Болса да жер уй карангы, Ок,ыйык тары хатты экел. Сарынып к е н ш аланды, Не ж азды екен буран бел. Окышы не деп жазады, Отырран уй! жарык па? Алды ма бала мазаны Элде уйыктап калып па? Тутана поймай тамызык, Keftini ме отынра? Суыкка бойын алрызып, Басы ауырып отыр ма?.. Ж алрыз рой, жуп ауыр рой, Шаршамайды дейсщ бе? Ж азбаганы Toyip рой Сеш кажай берсш бе? Суйген жардын ойынша Ж аксы С9з ырыс болады. Десе — 6opi орьгаша, Сорыста кэнлщ толады. Эйелдер к а з 1р жайдары, Кеп карайды кешлге. Мыстандар да кайдагы Онды боп Kerri ем1рде. Кулсендер кул,'м ен дайын, Кергем эйел долысын, Мшезшен ондайдын Кеп артык кой сорысык. ззо

Ол катыинын касында Отырранша зэр жутып, Бомба мен октын астында Ж ургенщ артык кан жутып, Кергенше кунде сурпндц Мыйды жеп, тебе теспрш. Артык кой шыксан 6ip кунде Атакара бес Kipin. Костым калжык, кулд1р п Калмасын деп ecKipin. Сына, достар жуз рет — Бул сорыс сорыстарыннын Бэршен бш к у п т деп Махаббаты жарыннын, Ажалдан да куптрек. Аныктар нэрсе манызын Алдымызда тур достым. Кайсысы кыска, кайсы узын Махаббат пен сорыстын? Кезбе-кез келш кер1нбей Шынын айтып берер ем: Махаббатты кор кылмай Эл1мше коррап керер ем. ©MipAi coFbic кап таптап, Солдырса да ажарын, Шыдады сынра махаббат, TycipreH ж ок базарын. Сол ce6enTi сарынран Алыстан келген осы хат, Шаршаган колмен жазылран Бэр1нен саран бул кымбат. — Хатты жи1 жазыкдар, CyfiiKTi жарлар, кымбатты, Деген сезд'щ мэш бар Эйелдерге туракты. Калдырмастан жаз хатка BapiH тугел ер1нбей — Генерал мен солдатка Наградпен ол б1рдей. Ж урсек де кыйын сорыста, Умытпа, жолдас, жалрыз-ак

CoFbicTbiH. жолы тым кыска, Махаббаттык жоль» узак- Махабаттын байтарын, Кврет1н кун келедь Булай деп неге айтамын? Бауырым, онын ce6e6i: Сорыска жастар алынып, Аттанарда жауынгер, Шырарып салып камытый, Калды рой сонда 6ip эйел. Ашыйды жаным, батырым, Кемекке жетпей куш еркш, Махаббаттан махурым Калып тур Василий Теркин. Салмады ешюм шырарып, Ж алгыз кетт! жауынгер, Taitipi куа, бул анык, Сулу кыз соны Toyip квр. Кыз сыйлайды болса ушкыш, Аттыны суйер, аландар. Сулу кыз, сенен етш ш — Пехотара карандар. Озса да атты шабыста, Ушкыш самолетшде, Ж аяу эскер сорыста Турады жаудын. бетшде. Танюил керкем керерге TaHKimi болу зор кызмет, Сорыска барып енерде Пехотара тарзым ет. Зенб1рекш1 ж1г!т сал, Кербез киш журедк Тасып кетпе есше ал, Ж аяулар icTin Tiperi. Ш ыксан да Teric тугендеп, Таппайсык артык «irirri. Ж аяуларра кул1мдеп, Узбендер, кыздар, yMiTTi. Ж ас ж!гггп унатып, Косындар жас журектк Болганша жауды кыйратып, Косындар кушт!, бшектк 332

ТЕРКИННЩ ДЕМАЛЫСЫ CoFbicTa, жолдык устшде, Вагонда, тар уйлерде, Блиндаждын, 1шшде, К ай жер болсын,—сол жерде,— Ец абзалы кшммен, Bip-6ipiHe тырылып, Михнатсыз, тесеказ, Шеппнбеген куйщмен, Ала койсан, алты жуз Минут кана тынырып. Кеп тыныкса залалсыз, Соры стары Kicire. BipaK ондай алансыз Т ынырып алу солдаттын К!рмед1 рой тусше. Айтайык, сен 6ip куш Майданнан шыра келесш. Машинара мшдщ де Ж ум акка келш eneciH. Алдынры me6iH майданнын 1цймен тен деп жумактын,— Орынсыз айтар калжьщнан Бул арада аулакпын. Бул жумагым шын жумак, 9дем1 уй, сырлы eciK бар. Аякты сурт енерде, Белмес! бар, пени бар. KeperiH тугел табылар, Ж ум ак емей немене? Ютапка атын, сыздырып, Шешшесщ, барасык, Пешке арканды кыздырып, Бос уакытта, аласын. Манайынды байкап ал, Кереуетщ катарда,— Сешц жайыады ойларан,

VfiKUFa дербес сайларан Барасыц соран жатарда! Bip жеп'шн шп'нде Ьарынбайсыд Kicire ©з бил1гщ езв д е, Кереуетке иесщ, KaiMinai шешшп, Тесекте жылы кеа'лш, ‘ ЫНЫРЫП, солдат, аласьвд Ж умактан осы — тиесщ. Катал буйрык бойынша Ж умакка келш юрген сон 1 эртЮ1не кенесш, Уйкыдан баска 6ip м ш д е т - Тамак жейсш торт рет Калай жеудщ мэшсш ’ Уакытында керес!'н. Эдетт1‘ бойын уйренген Тастау кыйын, 6ipaK та, Келгешвде тамакка Отырмайсын журеннен, ©Fan арнап койылран Стол бар дербес жумакта. EciKTi coFHn ш'нмен Котелок алып кольща, Асканара бармайсык, Отырмайсын кш'ммен, Канжармен нанды кеспейсш, Бар кыймыльщ есепте, Нускау бар катты тарыда: Мылтьтынды тосект1'н Койрызбайды макына. Кенесш, зыян келсе де E cki эдеттерще. Турарда колды суртпейсш Колбарын мен жен1'не. Ескер, солдат, они да Тэрт1'пт1 бузып шыкпайсын,

Астан кейш коншына Касырынды тыкпайсьщ. Жумактын барлык тэрДбш ©з кез!мен кергенсш, — Мейл!,— дед! Теркиным,— ©йтш-буйтш елмеспш... TycKi, кешш тамактан Келген сон 6ipey сурады: — ¥нады ма тагамы? — Тарамьи маган унады, BipaK будан темендеу Болса Tim i жарады... Шылым iuerin, eciHen Жатып ед, басы натканы: Аппак простинанын Екеу1н Heci жапканы? Ж аткан сон таза тесекке Аздап ет! ж е р в д ь Госпитальра кайтадан Калгандай тусш кершдь Сыйлап жатыр депеш, Козрамадье басын да. Халатты кыз бвлмеш Аралап, келд1 касына. Eki Ж1г1т 6ip жаткан, TaFbi уш ж1пт сол жактан, Кызды барлай бастады. Кепсшдер сендер, мен жалгыз, Дегендей болып элг1 кыз, Bip кайырып тастады. Теркин ептеп сыралап, Байкал ед1 тулгасын, Нашар екен ажары, Майданра жакын болрансын, Кетершген тэр!зд1 Бул кыздын да базары.

Баска кыздар жок жерде, КаранРылау белмеде, Керген адам бул кызды Деу1 мумкш тым Tayip, Еш-уш куннщ шпнде Ж 1г1ттер, cipa, едэу1р Тынырып калган тэр1зд1... Tarri уйкы жещп 1л' езде, Кеюрек сорып жай рана. Па, ннркш, тап бул кезде Боран-ау дулей айдала. Жел екпеден отедьау, Аспанда ай жылусыз. Дуниеде 6api ауыр рой. Кызмет, eMip, coFbic, кыс. Tipi солдат сорыстэ TeceKTi арман етеди ¥йкы неге келмейд1? Буркенш ж атса нетед!? Ж арым сарат, 6ip сагат Уакыт e rri уйкы жок, 9pi-6epi аунакшып, Коз жумды, уйкы-туйкы боп, Корылдап жатыр баска журт, ¥йктай алар сыйкы жок. Кызды ма дене токды ма, Эйтеу1р уйкы келмедь Ж аткан 6ip адам жанында: — Ки 6e p n iiu i сен,— дед!,— Ж алрыз рана сен емес Талайлар байкап караран. ¥йктай алмайд 6epiKci3, Келген адам жанадан. От пен судан булшш, Ж уш тускен кыркылып, Тженек сымра ш ш п, Тозран тысы жыртылып, Bip жасаран ез!мен

Досындай жаны суйетш, TinTi ел!мн1ц езше Б арарда д а киетш, Топырак, тутш, турл! nci Мунк1ген 6epKiH кид1 тез, Айтылган сездщ мэш а Бар екенш тез. Кулары да жылынды, К е н ш тапты тынымды, ¥йк.ы билеп денесш. Уакыттан бурын оянса, Т ынырып эбден алыпты. Алььска барып келгендей Бойы ceprin калыпты. К,ысы жок, жазы кекшдк Сорыс жок, кызык ем 1рл1 Bip жерге барып келгендей, Шомылрандай булакка; Тары бар десе сол ж акка, Айткызбай-ак кенгендей. Bip eTiri кикш , Басындары беркш ол ¥мытып KeTin шешуге, Отырды ж1пт ойланып Келген кунн1н кеилнде. Тамары тэтп, уй жылы, Коя алмаймыз KiHaHi, ¥мытпайык 6ipaK б!з С орыс б1ткен ж ок ani, Кайта-кайта шекпну, Кайта-кайта кишу, Аз уакыттын imiime, Ойландаршы, достарым, CoFa ма окай Kicire. Уйренш кетсен, жумактан Шыккан сок кыйын сорады, Жетер осы тыныккан, Уакыт зая болады. 337

Тамарын iuiin, жыйналып, Далара шыра келд1 де, Машинаны кврд1 де Жорары колын KeTepin, «Ала кет, дед!, меш де>. Терт пут жугш асырып, Ернеушен асылып, Орналасып алды да, «Айда, деген ун бердй Тебедеп тактайын Койып-койып калды да Келд1 неше кыр асып, Керек адам санасын. Аз уакытка aflieyip Жумакпенен коштасып, Майданныц керд! карасын. Cenipin TycTi сарынып, О к асты — туран уйждей. —Айтындар, достар, жоктырым Турды ма менщ бшнбей? — 03iu сейле тындайык, Барып келген жумарын, КекШце' толды ма? — Толды, кояр жок айып, BipaK тары сэл темен Ж асалган болса,— тым лайык. Тыныктым жаксы жумакта, Коймайык бекер кжаш, Дегенмен, достар, бфакта Cofhc б1ткен жок эль Варшаванык жолымен Шекарара жетерм1з. Сол apaFa барран сон Еркшдеп тыныс етеркпз. Keft6ipiMi3 сонда да Тыныс алмай кетерм1з. Зз1рше — жолдын успнде Вагонда, жер уйлерде,

Блиндаждын iuiiiue, Кай жер болса, сол жерде,— Ен абзалы — кшммен, 5ip-6ipiH e тырылып, Михнатсыз, тесекс1з, Шешжбеген куШмен Алайык, та тынырып, Ш ы гайы к ж олга шынырып. ШАБУЫЛДА Коррануда турактап Кеп болды эскер жаткалы, Елдёгщей шуактап Майданный алры шебшен, 0здер1 барып суаттан Су iinin журд1 аттары. Тебеттердщ ypreni Жер уйлердщ жанында, Кущрентш орманды, Туратын болды естЫ п, Майданный 6epri жарында. Асыранды 6ip этеш Ертелей танды атырып, Комдивка уйкы бермейд1 еш Так сэршен шакырып. Сакылдаран аязда Ыстык монша жарылып, Бу аспанга атады. Ракаттанып шабынып, Ж урт жуынып жатады. Ден тыныкты мейлшше, Бос уакытын етюзд1 «Теркинда» окып б!рнеше... Буйрык келд1 кенеттен. Демалыс 6i-rri, TiK турды, Ж ер уй калды акырап, Ж ш ггер алга умтылды. Bip жылры eMip 6 ip кундей ©Tin Kerri булдырап.

CoFbic та кезге шнбей Таусылып калар кулдырап Tipi калса солдатым, Ж асы улрайран куйнде Кейшпге жыр кылар Болранын урыс сурапыл Москванын тубшде... Кергенше маркайып, Урпактары жыйналса, Калдым демес картайып, Энпмеа тындалса. Кейде сыйлап шалдарды, Журелпз кейде сыйламай. Болжау кыйын алдары Болашакты, кврерм1з Уакыт бар рой б1рталай. Сорыс кызды, а к т а кар Кек тутшге бвлендк Калын колмен Василий Ж ауран окты ескермей Кыстакка карай женелдк Тура жолы бул ердщ 0 з уйше кетегш, Осы алдары кыстакты Болды Kecin ететш. Амалы не? BipeyaiK Будан да repi жолы тар. Yйiне бару ушш ол Ж ат елдщ куып сурлеуш, TayFa да талай жолыгар... Ыскырып ажал тебеде, KiMfli болса бургендей, Карда каптап калык кол, Б1рдече 1здеп жургендей. Ж ас жауынгер бул кезде Сорыска бурын юрмеген, Жубанады 6ip сезге — «Теркин 6ipre жур» деген. 340

Ттркенш журсе де От 1шшде ж уреп, Теркин бар жерде — баскадан Кем кершбеу т!лег1. Снаряд зулап келгенде Typmirin дене тезбейд!, Тастай батып куртжке Теркин да пана 1здейд!, Жарылтанша снаряд Жауынгер оны сезбейдь в зш щ барын кеп сынап, Керген адам турмыста. Кауыптен саспай, юм шыдап Туралар катал урыста, Сактыкта корлык жок деген. Дарытпай окты каптаган — Айла-эдюпен, еппенен ©MipiH ол сактаган, Сырты Tepi, iiiii ет, Ж атыр адам етбеттеп, Ж уык жерде жарылран, Эл1 Tipi. эл1 аман. Отыр 6ipey ойланып. Кыррын жепден эрще. Саратына 6ip соныа Койылган дурыс осында Сараттардын 6api де. Отыратын бакылап Сол урыстын neci. Снаряд калай атылад Н е куйде тур атырап. Жалрыз сонын колында Барлык icTiH жуйесь Тасада окты каратын. Тебеден кумы агатын, Блиндажда генерал Суырды эл п саратын. Tape етгазш есжтей Сараттын жапты какпарын. Кетерш берюн, кеиикпей

Бетшщ суртп батпарын... — Отан ушш барлырын Кетер1л. Алра тарт!— деген Ест1д1 Теркин жарлырын. Талай окып газеттен, Урыста талай еаткен, Караса ажал eciKTeH, Айтылатын 6ip сездер,— Ж арды тары кулакты Урымды болып шезде,— XacipeT, шындык куаты, Туракты e3ri купит сез, Окка бастап KipeTiH — Бэрше e3i жауапкер Екенднш бшетш. — Отан ушш! Ел унин! Взвод! Алра! Умтыл! Тез!— Уран осы — улы сез, Казак, орыс — офицер Айрышып атты косынан, Ж аяу кап, мунда косылган, Ойыншыл, биш1 тамаша, Жайрандап журер балаша. Балалыры байкалран Ж ана шыккан муртынан — Токтаусыз окты жаудырып, Взводын epTin жуп'рд1 Кыстакты орай сыртынан. Калын карда ен алгаш Калды баскан 13 сайрап, Ен тетю уйге барды да, Муртын сыйпап алды да Котерд! колын айкайлап: — Бэрекелдй жЫттер! Умтьтлындар !лгер!! Чапаевтын езшдей Дауысы шыкты Ж1герл1, Ж упре 6epin муд1рд1 Омбы KapFa cypiHfli, Кар усТше салыиган 1з шумагы узмш... Баладай болып кайыктан 342

HipiMre сунпген — Карга бара кулады ол, Kiciuie кенет суршген. — Ж араланды командир — Тарады бул сез взводка. Жуг1р1п 6api келд1 тез. Квтерд1 ол басын сол уакта. — Алга, алра, Hdri-гтер! Мен жаралы емесшн, Мен елш ш , дед1 ол. Умыта ма оны ешюм. Кыстактын жакын тур шет1, Бакшасы мен корасы, Ею-ак адым арасы, Колын созса тигендей, Баскарудык реп 0 зш е келш калран сон Козралды Теркин именбей: — Отан ушш! Ел уипн! Умтыл взвод!— легенда Есигенде кырык Kid Bip юсщей жвнелд|‘. Сонынан Kerri жупрш Жолдасына сенедь.. Урыска ж ака барып кеп, Отырранда, белгш , Максатка жетсе коздеген, Bl'piH 6ipi дэрштеп Асырады езгеден. — Танкшщ жаксы кыймылы! — Саперлер де жарады! — Зенб1рек илркш ежелден Козгалса ойран салады! — Пехотаны айт, апырау, Кыйратып салды, не керек. — Ушкыштар да батыр-ау! — Кыскасы — '6api керемет! Ж асырмай айтып 6epefiiK, Ж ещс кездщ шелшдей KiciHi сокыр erefli,

Батырлар каптап кебейш, Жалрыз-жарым х!с1лер, Умытылып кетедь Суйетш icriH д эл д т н Болсын деп тэртш улйи, Кыстакка бурын барды кгм, — Генералдын табанда Келд1 соны 45Lnrici. Кыстакка KipreH эуел1 Бэленшенщ баласы, Келе алмады, ce6e6i Ауыр екен жарасы. Василий Теркин, деген ат Сол куш тагы шыкты ерек. — 03i екен соныц, 03i екен!— Деп шуласты тевдрек. АЖАЛ МЕН ЖАУЫНГЕР Кызу сорыс басталып, Кырдан асып барады, Омбы карды жастанып Калды, Теркин жаралы. Жентектелш кан мен кар, Жамбасынан oiri сыз. Т е н т келш дед! ажал: — Кетейж, солдат, екеум1з. Мен енд1 жаны ашырын. Ж айлы орын жакын табамын, Кармен буркеп жаоырып Lsiimi тускен жабамын. Д!р erri Теркин суыктан, Аузынан шыкты салмакты ун. — Жорал, мыстан, жуытпан, Мен эл1 tip i солдатпын! Турды ажал кулш басында: — Ж!г!т, tui неге алмайсын? Мен турранда касында, B api6ip Tipi калмайсын. 344

вл!мн!н кунпрт пердеЫн, Define желп!п типзем. Неге соны сезбейсщ? Кардан кебш кипзем; Туммнен тунек саспа сен, Тун кымбат, б 1лсен багасын... — Калжагывды таста сен, Ж ок кой менде аласын?— Каймыккандай сонда ажал, Ш егш п калды юшкене: — Буйымтайым сенде бар, Артыгы ж ок ештеке... Сагындым деп ел!мд1, TyHWfliM деп ем1рден, Б1'лд!рсен болды кещлдй — Коям ба колды 63iM мен?— Ойланды ажал: — Сез1ме Тусшсен даяр жумагын. — Кой, ж ан кымбат ез1ме, — Саудаласпа, шырагым. Кайтсен де жегп ел!мщ,— Деп аж ал келд! жанына,— Ke3epin Kerri ершщ... — Конбеймш, келме маныма... — Кун Keiimpai кердщ бе. Тур! бар аяз болатын, Тез бггсш ю!м MeHiH де. Нен 'бар бекер тонатын? — To3eMiH. — Жынды, ал ecine, Турсын килта шнш , Тон жабамын устще Ж атасык м экп жылынып. Сендщ гой маган, акыры Ж ас акты гой квзщнен,— — Аяздан жылап жатырмын. ■Емес сешн С031'ннен. — Р ак ат пенен михнат — Bapi6ip аяз ракымсыз.

\\'дед1 боран буркырап, KiM табад сеш, акылсыз? Ойлашы, осы жерде сен Жатырсын, тауып экетер, ©кшерсщ елмесен, KepepciH азап кур бекер. — Ойнама, ажал, былшылдап,— Деп козрап эзер иырын, — TipjiiKTi суйем мен шындап Квргем ж ок эл1 кызырын. — Калып ен н е т унатып?— Деп кулд! ажал:— жолырар Алдыннан батпак, былапыт, Аяз, Kayin, омбы кар. Саран осы лайык па, Калай ойлап керсен де, — Тарта алар ма айыпка, Сорысты сотка берсен де... — Журсщ Fofl камын уайымдап Уйдег1 катын, баланын? — Мшдет1МД1 орындап, HewicTi жекем,— барамын. — Ж арайды 6ipaK несйне YftiHfli 1здеп барасын? Шабылраи ел1цд1 ecise ал. Не ракат табасын? Бул1нген бэр!... — Гскермш, ©зш ондап аламын. — YftiH жок. — Yft де ютермч'н. — Пешщ жок, — Пеш те саламын. IrniM пысса шебершн, ©лмесем — онер 0з1мде. — Шолак болсан енердю Пайдасы болмас кез1нде, Немесе болсан мугедек Куйшерсщ iuiiHHeH...— Ажал мен адам бетпе-бет

Айтысу асты кушшен. Кансырап, суык бой тарггы, Кеш болды, нас карайды. — Орында, ажал, 6ip шартты, КенеШн сонда... жарайды... Ж алрыз, элс1з камыгып, ХасАрет кысып тастады, Не кейш, не зарырып, 9йтеу1р сейлей бастады. — Емеспш журттан артык, кем Сорыста елеем жургенде, Cofhc бггкен куш сен Босатамьгсын 6ip кунге? Москвада тойланар Элемдж тойдын уетшде Салю тпк жешс улы унш, Босатамысын естуге? Лршермен сол кунИт Кызырын керш калура, Туран елде 6ip уйдш Терезесш карура, Шыкдандарра далара, Bip ауыз сез айтура, Луксатын ажал бола ма? — Луксат жок елеен кайтура.. Д1р erri Теркин суыктан, Аузынан шыкты салмакты ун: — Жорал, мыстан, жуытпан, Мен ani Tipi солдатпын! Жылармын, зарлап дерт1мнен, Даярмын тузде елуге. Риза емен ерюмаден Ыркына ceHin кенуге. — Тоцта, табам себеп '6ip, Шакырарсын езщ-ак. — Токта, мен1 1здеп жур, Санбаттан. '— Кэне, кэне, акмак? — Кар баснан анау денесте... Ырсыйып катты кулд1 ажал. 347

— Кемунллер емес пе? — Мейл1, эйтеу!р Tipi олар. Сыкырлады куртйс кар. EKi адам келш токтады. Колдарында курек бар, Естшд! TOHFa сокканы. — Bip жауынгер жатыр гой, Калган екен койнауда. Кеш болды, тун жакын гой, Болмас бэрш жыйнауга. — Кврмедш бугш тынымды, Мазасы Kerri ш т щ де, 0лштщ, merin шыльгмды, Отырайык устшде. — Тартудан бурын кек TyriH, Ыстык сорпа imep ме ед. — Ец болмаса 6ip жутым Арак колга тусер ме ед. ЭлЫреген устамды Берд! Теркин 6ip унш: — Куындар мына мыстанды, Мен солдат, эл! TipiMiH. EKi жшгг танданып, Карады Tipi солдатка. — Кайтем1з? — Дереу камданып Апарайык санбатка. — Бул кызык емей немене?— Болды олардын кенесч. Bip capi — болса кур дене, Bipre екен жан мен денесг — Элщ жок турар козгалып, — 0TinTi суык бойыка. Тыгып коя жаздадык Сеш жердщ койнына. — >KiriT екен б ага бар, Музын шауып шинельдщ Кетерейш,— Сонда ажал: Дед1 — мен де epepMiH.

Ж ерлестердщ жумысы Бул емес,— дед1 ш ш ен, — Ш айкандар — бггед тынысы, Кутылмайд долга туарем. Exi белбеу, кос курек, EKi шинель жайылды. — Б ар солдатка 6ip журек — Шыда дос, бшшк жайынды, Жайлап алып журшп, Жолды енд!ре алмады, AnapyFa аман тырысты, Ажал ерд1, калмады. Ж олдын сыйкы — жол емес, Белуардан омбы кар. — Кыйналу бекер кол емес, Жйчттер, мезгш тыныгар. Bipeyi сонда дед! OFaH; — Демалмай журе 6epeMi3, Eni есе ауыр ел! адам, TipiHi алып келем!з. Bipeyi айтты: — Ол рас, Ескеру керек оны да — 0л1 адам орын талгамас, Tipi асьшад орнына. — Bapi эдеттен болады,— 0м1рде осы туйгешм. — Ж алакаш кольщ тонады, К.олгабым жылы ки мешц, Сонда сырттан бакылап, Ойланып тунрыш калды ажал. BipiHe 6ipi жакын-ак, Tiptoep неткен бауырмал. Сондыктан жеке KiciHi, Алмасан алдап xycipin, Кедерп болад iciae, Деп аж ал Kerri KypciHin, 349

ТЕРКИН ЖАЗАДЫ ...Хат жазу жаткан жер!мнен Кержд] маран лайык тым: 9м!рге ете жерж ем, Наукасымнан айыктым. ТеЫлсе де жамбасым, Жатуым эбден канса да, Жазылып аяк алган сок Тезед1 таска салса да, Жатырмын аксап тезГрек Балдаксыз жортып кетуд1, Кедеш таптап езгшеп, Алшан басып етудк.. Арман — аман турсам деп Куш-туш ойлаймын, BeniMiMe барсам деп; Эрине, бармай коймаймын. Сорышп 6ipre, дэмдесш, Рылымды 6ipre жыйнап ем, Шепнгенде шанды ecin, Шабуылда кар «emin, Журуш! едш пимямен. Онсыз кайтш теземш, Солдатпын сотая сыйынам. Талмайды менщ езеим BoaiMiM, уШм ®з eaiM, Ол менщ тугаи семьям. Б елш д1 аман керш мен, Кушарына тез енсем. Кутты кунге келш мен, Смолендж жер1мнен Ш екарага женелсем. Сез б!тпейд1 онымен, Турасын айта аламын: Кыйын-кыстау жолыкмен, 0з1м1зд1н бел1ммен Кайда айдаса — барамын! 350

YuiiHiiii ok ra in мен елеем, 1цинде алай-тулейдщ, Сендердг сонда 6ip керсем, Алдарында женелсем,— Екен дел кана тьпеймш. ©зщ тшеп ел1мге Суйкенш беке|р урынба. Ж е р ж тн деп eMipre Айтушы ед1м бурында. Сарынамын, арманым — Сендерд1 керу кезбенен. Генералка жазамын Тап осындай сезбенен. Генерал бурый Repin ед, Сендерден мен! айырмас. Ордещц ез1 6epin ед, Кеншмд1 кайырмас. Хаттан кейш тым кешке Калмай в31м кайтамын... Асбасшыка ерекше Дурай езлем айтамын. 9 л i де майлы, туздаулы Тамакты кою nicipcin. Казанында ожауы «Тик тур!» десе — TiK турсын. Осымен сезд1 туп-тура Дораргалы келемш. ¥лы айкастык жуырда Болатынын сеземш. Тойды б ш п кутырып, Тарпыйды тулпар аярын... Сол кунге дейш кутылып, Тастасам екен таярын. Кецмнм жаксы, хат путем, Сейлесерм1з ерюндеп. Достарым, дурай кеп сэлем, Быйвдер жазран — Теркин деп. 351

ТЕРКИН-ТЕРКИН Уй менен пеш иес1з, Корасы Kerri отынга. Тонган адам кш ааз Бекер жаурап отырма. Юна жок. Уйдщ neci Юм екен!н талгайсын? Жетч рудан жыйналран Ж астар отка жылынып Бой катерin алрайсын. Сабан жатыр иденде, Калрысан кезд1 win ал. Кайны агацнын, уйшде, Емессш жумак, тершде, Тек Tipicin — б ш п ал. Bipey жалан аярын. Ж арыкка тосып кереди — М енш ме, дегендей Шукып, сыйпай береди Bipey шешш шинельдй Болса да суык ызгырык, Кейлегш rypin кыздырып, Пешке ентелеп барады. — Ж алрыз сен бе осында? — IIIeriHinaep, ж1пттер, Болып Kerri карангы. — Сен сыякты «ecip ед, Энеуп HeMic 6i3 керген. — Несше HeMic ешред, Бурынры rypi езгерген — Дегенменен ол mipKiH Эл! жынын шашуда. — Бурынры кун1 жок бугш, MiHce де кандай ашуга — Шешш жатып еДгш Кайырды жауап 6ip ж т т : — HeMic шебер кашура. — Ж^пттер, бул coFbic кой,

— Бетен нэрсе деп пе едш? — Ар.акта кызу шамалы, Кара шай одан багалы, Денемнщ тонып кеткенш... — KiM ед1 саран шайменен Бойьшды жылт деп нускаган? — Ж ер ме efli куймак майменен. — М ылтырынды api тарт, TeMip балкып кетед]' Отка жакын устаран... Шаршап келш жырылып Ж атыр Теркин тынырып, Энпмеге, эзьпге Караран ж ок бурылып. Kepin 6ipa3 корлыкты, Сорыска кайтып келген сон, в з уйше келгендей Теркинн1н ойы орныкты. ©з полкще оралып Кайтып келсен Tayip рой. Танымасын сыйламас Ж ана орын деген ауыр рой. Бетендердщ калжыны, Ойын, кулю, э з ш Тербетпейд! жанынды... — Б1зд1н Вася Теркинд1 Керд!ндер ме? — деген сез Куларына Теркиннщ EMic-eMic шалынды. Туре келд1 орнынан Судыратып сабанды. Несше енд! жатады? Танымайд eui6ip адамды. Ендеше муны сез кылып Атын неге атады?.. У-шу болып отыр журт Отты жагып, айнала. Ш еттеп 6ipey отырып: 353