Касым Аманжолов

КАРАШАШ И н ст и т у т жур окып, К азак кызы Карашаш, Окы, окы, карындас, TyFaH елге б ш м шаш. Карашашым кара кез Ж ар асасы к eMipre, KipniriH нур, кез1к кун, Тамашасын езщ де. Апаларыц алдында, С вдш ерщ сонында, Келед1 ecin Карашаш Алтын томдар колында. 1948

жлз кешл (Энге арналган) Ж аз кешл, жаркы лдаган бул 6ip шарым, Ж аны ма дарытпаймын дуние шанын, 91мммен карсы аламын ap6ip кущи Ж айгандай ерке нэзж жар кушарын. Ж аз кешл, ж1п'т болдык той бастаран, Курбыга 3efiiHi бар ой тастаран, Ж а с e\\iip жайлауында ийркш кешл Байп'ден кунде келш ойкастаран. Желпимш жанымды 6ip осындайда, Ушлер журег1ме досым кайда, К е зд е ст квцш м нщ кунгейшде Эшме асыл курбым косылмай ма. 1948 4— К. 209

ДЕНСАУЛЫК. ЖЫРЫ (Eip жолдасца) Л яулы, адал а к ниет Менде де 6ipa3 бар шыгар. Адамга бггкен касиет Сыздаса балтыр — хал сурар. Арыммен жаздым бул хатты, Ж анымдай жайран жетпекнл; Ci3re 6ip келген сыркатты Улесш алып кетсекшс flap irep емен, акынмын, Колымнан келер жыр рана; Осы 6ip ж азган хатымныц Соцында и л ек 6ip рана: Кад1рл1 б 1зд'т досымыз, Б1здерден аулак сыркаулык; Кайратка кайрат косьщыз. Ж асасы н б1здщ денсаулык,! 194S ■ 210

КЫРМАН БАСЫ ТОП БАЛА Кырман басы топ бала, Айлы ж ары к тун едк Bipi шыркап эн сала, Bipi жаркын куледь «Б ул кырманнан жэлрыз дан, Итке-куска алрызбан», — Д ел серт берген эркайсы, Ж ас пионер — ж а с улан. Ата, ана, aFacu Ж атыр тыныш TbinbiFbin, Ерте олар турады, Ертенг1 icKe шынырып. Тан да аты'п келед1, Ту кетерш шырыста; Тансэрщен эрылды, Колхозшылар жумыска. Келд1 колхоз бастыры, Бригадир де келд! тез, Аман екен астыры, Куанды олар, кврд1 коз. — Ж !г1тс1ндер, балалар! — Д ед1 бастык куЭймдеп, Мандайынан эркайсын Cyfiin o rri б1р!ндеп. Сапна турды балалар Тартып тадры сырнайын: «Ата-анага комекке Эркашан да 6i3 дайын!» — Дед1 6api косылып. Желб1ретш ту алды, Кайтты ауылга эн шыркап, Ата-аналар куанды. 211

БЕС1К ЖЫРЫ Элди, элди! Элпеним, ¥й к та деймш,— уйктайсык, «М э-мэ» берссм кайтесщ, ¥й к та десем,— укпайсыц. Жоксын,\" бурш коз ш е н , Коп iciMneH б е г е д т , Ж аудыраган козщнен!.. ¥йктай койшы, бебегш. Элди-элди, элди-дк Элди каш ан. кдлрыйды? II ¥йкта, десем, кулесщ, Айналайын кулкщнен! Е рж еткен сои бипесщ, «Тур-турлармын» 6ip кун мен; «KeuiiKTiH, — деп — сабактан », Тыншынды алсам «тур-турлап», «Ж о к кой эл1 тан аткан» — Деп, журмецп буртывдап; Элди-элди, элди-дй Элди бпдщ калгыйды. ■II ¥й к та бепем, уйктай рой, ¥йктайтын бул шарывда; К.ызык oMip — думай той, Тур рой к у т т алдында. 212

Уйктап еткен не табар Бул eMipre бекер кеп? ¥йкта, бепем, уйктап ал; Ержеткен сон бол сергек! Элди, бепем, бепемсщ, KiM боп шыгар екенсщ? IV Кул!мдейсщ — кушмсщ, Батардары кун шырар, Уьлдейсщ, куШмсщ, Куй де 6ip кез тыншырар; Сен де тынык 6ip м езпл, Толкып кана ж ат бепем, Аспанымда ж у зе 61л, Айым менщ — а к бепем! Элди-элди, элдшм, Н азды, нэз1к эн-куЙ1м!

Еркш е коймай айтпаган. — KapaFHM, сур ап кайтеЫн, Алыстап кеткен куррырды, Бш мЫ з боска вт азд ж Мына 6i3, ж асты к румырды. EciMe Tycin кетед1 Запыран кускан зар замай, Окый бер, балам , окый бер, Тындасам танга шаршаман. Кабарын шытты Акылбек, О йлап 6ip алды откендк Э ж еа онын кезшен Ражайы п нурлы от кердк — Кулыным менщ! — деда Де Сыйпады улын макдайдан: Акылбек тары окыды, Т е г ш п Kyfli тацдайдан. Окыды, болды, сурады: — Уктыныз ба, эж е? — деп, Емтихан алмак болды да Ундемедк тутты эдеп. Э ж еа сонда жаркылдап, Кушкандай 6yriH арманын, Айтып берд1 улына Укканынын бар мэнш. Уй iiui Teric ж акы н кеп, Тамаш а болды бул кенес; «Бес» алып келген Акылбек Эжесш е койды «бес».

БЛЛБвБЕК Тамылжытты тэтп эшн Такнын булбул жыршысы. Жамылып так шапагын Ерте оянды уй iuii. Элдеюмдер далада Барады ойнап сырнайды. Ерюн деген 6ip бала бксш-ексш жылайды. — Балдырган бет балбебек Неге мунша жылайсын? Айтшы, саган не керек, Элде кэмпит сурайсын? Кой, карагым,— деп ана Кэмпит экеп беред!, . Бала бебек беймаза, ©3i кандай ер едк Кэмпигп алып керд1 де, Ж^берд! атып лактырып, Ана Kerri женше Ж айлап кана ж а кк а урып. Д у eTicTi барлы к жан • KyMic кулю т е п л in, Бала даусы жылараь Кулк1менен кем ш п . Кабак туйш карайды Касакана экеа, — Урыспандаршы, Жарайды, — Дейд! к у л т тэтесп. Ж убанар ма екен дед Арасы куй ойнайды, 217

Болар смес балбебек, Удетед1 «ойбайды». — Кой балбебек, балбебек, — M ine саган ойыншык; — MiHe, «поезд», «самолет». — MiHe, «буркгг», «ит», «мысык». Неге кенсш, ол кайсар, К арамайды 6ipiHe, Бойында 6ip жалын бар- Карап турсан Typine. — Ж арайды ен;и, к,ой тентек, Апарайын сайлаура, — Дед) ана, балбебек Кенш калды алдауга. Ж ещмен ол сыпырды Кезшдег1 маржанын, Bipa3 eKcin отырды Ж айлап карап жан-жарын. Эй, балакан, балбебек, Жарамайды жылаура, Саран эл[ ертерек Сайланура, сайлаура. — «М енде баям , апа»,— деп Т ан сэрщ ен турдын-ау, М аржан жасын мелтшдеп, Жуылыпты омырау. — Апарайык, сайлаура Айтшы, кэне, сен б1лсец: Депутат кып советке, С айлам аксы н «1мд5 сен? Кайдан бшсш ж ас бебек, Деген сезд1 «депутат». BipaK тары кушмдеп Bip минутта болды шат... 218

1Н1Л1Е Ризамын, алдын бш м , Ержеттщ , балрын iHiM. Ж асыц 6afT он сепзде >KiriTciH ещц бугш. Ержеткен сендей жанды Сынар кун жакын калды, Барасыч тудрыш рет Сайлаура б1р аранды. Барамын ертш е з 1м' , Ж алтылдап eKi козin, Куйылар кеудеке кеп «Ержеттчм» деген сезщ . Балалыктык кауызынан Сыкылды шыккан 6ip дэн, ©м!рге куйыларсын, К,арарым, сонда ойлан. Ж аксы дэн есер, енер, Ж аксы бол, болсан егер, I, Ж М т п к онай емес, Ойла да Ttychre бер. Ж М т бол! Бала болма, Коз ж1бер оц мен солга, Ж алтактап калм а турып, Жеткенде орта жолга. 219

Ж асы и бар он сепзде, Сен epin ертен б!зге Барарсыц «саЛлаАмын», — деп, Орнынды озщ 1зде. Орнынды !зде де тап, ©3in шеш, езщ оЛлап, Ж т т бол! Шыра бере, Б ал а боп кетпе оннап.

AFACbl МЕН IHICI Пионерлер, балалар! Алдарьщда aFa бар, Аты онын комсомол, Арана сай mi бол! Агаларьщ — жаркын жас Съезше жыйылды; Пионерлер, шашу шаш, Тарт апарып сыйьщды! Dipi ралым, 6ipi ер, Колхозшы Ьэм жумыскер, Ceri3 кырлы, 6ip сырлы, Бакы тты ж ас румырлы, Комсомолы Лениннщ Куанышы ел^мнщ! Кандай жаксы, карашы, Пионердщ агасы! Оларды да варген Ленинизм улы ici; Арана тарт, кулпыр сен, Комсомолдык iHici! Туынды устап колына, Агаларын тобына Косыл сен де, пионер! iHire aFa суйенер. Ж аксы iHi мен ж аксы aFa Кос бэйтерек бакшада, Bip -6ipiH e жарасар, Жем1с берер, гул ашар. Нурын ceyin кокте кун, Келер алып кектем1н; Кос бэйтерек кулпырар, 221

Кокке бойлап умтылар. Партиямыз — KyHiMis, Кэктем 6i3AiH KC3iMi3, Арамыз да iHiMi3, — К ос бэйтерек — 03iMi3. Б акш а — б!здщ ел1м!з, Тамашасын керщ!з. Бакы тты мы з, сай келген Агасына inici! Б1зд1 осылан ©cipren Ленинизм улы ici!

ЖАННА Артка тастап алтыны, Жанна жетп жеДге. Ж азд ы бастап «А», « Б » ны, Б1рд1 косып eKire. Нажарайдай ж алт берш, Жаркылдайды жанары, Санасына тап келш 9p6ip ойдын хабары. Саусарымен сыррытып, Кайырады кекшн; Ж анна б1зд!н жур кутш, Келер кунш жетшщ. Талпынады асырып Жет1ге тез жетпекке, «Ж аксы сумка асынып, Барамын, — деп, — мектепке». «Кай мектепке барады, К ш болрысы келед1?» — Сэл туйш п кабары, Соны ойлай береди — Артист болам, эн салам, Апа, папа, к е л !— дейд1, — © зш шырып карсы алам, БилетЫз-ак ен! — дейдй Дэргер болам, дэр1мд1 Кеп-кеп етш койдырам, 223

Ana, мама, 6apinai Аспиринге тойдырам. Лралаймын кеп кала, Ушкыш болам мен! — дейдк Dapi болам, тек кана Акын болрым келмейд!... Юм болсан да ер жетнй Ш ыкшы ем ip TepiHe, К ызырынды керсетип, Ата анана, ел1не! 1948

ЭПКЕС1 МЕН Б6ПЕС1 OnKeci быйыл жетще, Beneci шыкты еюге; Exeyi тэту соншама, Кай уакытта болса да. Бепеге 6epin куыршагын, . KcwiFa алып сумка шап-шагын, OnKeci окып жур быйыл,— Кею репне нур куйыл! «Б ес алдым 6yriH, апа»,— деп, Таппады eui6ip хата, — деп, Кшмш !л1п, терлетш, Дэптерш ашып KepceTin, Onxeci кайтса окудан Уйшщ inii 6ip думай. Коздер1 кундей, а к кабак, BeneciH cyflin аймалап, Беленген eMip бакытка, Жараскан жастык уакытка! 03iH e алса 6ip дэптер, Bonecike суреттср OnKeci экеп беред^ Екеулесш кередк Miне тулю, Бул мысык, Сен де езщ ш е окып шык, в. II-том. 225

Мынау каскыр, бул коян, Б iл iи ал сан «бес» коям, — Денд1 эп к еа кул1мдеп. B oneci де у1лдсп, Bip корсетт, 6ip тывдап, Бул да езшше былдырлап; Окыгандай болады, Ж аны ма нур толады. 19-18

КОЙШЫБАЙ КДРТТЫН АРМАНЫ «MiHreHiM дэЙ1м менщ кек есепм , Кукшз-тун кек есекпен кецесемш, Ж алыднан 6ip устатсан, ипркш ж аксы ат, ©м1рде арманым бар демес ед ш », — Деген де деген екен Койшыбай шал, Ат таппай, агарганша кара еакал... Сол кездс орнап совет уюметк (Жан 6ip ат 6epiriTi кудер! ж ал. — Койшеке, осы атты 6ip алшы,— депт|', — Куйгытып кумарыннан каншы,— депт1, М ал-мулж байдш емес, сендердш, Ж асандар, жарлы менен ж алш ы !. — дептг Крйшекен MiHin апты ж уйрж атка, Ерюнше шауыпты 6ip шар тарапка. — Б алалар, ещм менщ арманым жок, Кырандай 6ip кулшындым елер шакта, Ризамын, карактарым, мен сендерге, бкш бен, — д е т з , — енд1 енсем керге. — Койшеке, айта корме e.m i жайын, К елеаз токсандарга, сексендерге, — Деп коршап орыс, казак жан-жактагы. CoBerriH еншек сункар сацлактары, Алдына келд1 алып Койшы-екецнщ Атган да жуйрж затты такгалткалы. -А Япырай, болм^дындар, балаларым, Кормеген тулпар екен бабаларым, — Деп мшш машинага Койшыбай карт, Байтак ел кеги аралап далаларын. Койшекен, бул сапардан кайтып кел;и, Ражабын керген-бшген айтып келд1; Карттыктан уялгандай болса данл 227

©jiepin бьпмед! карт кайтш ендк — Б ал ал ар !— дед! тагы ойлап, ойлап: - Дуниеде журд1м 6ipa3 кулш-ойнап, Оллайи, арманым ж о к TinTi менщ, Kepciiin ол дуние тойын тойлап. — Койшеке, кай ж а кт а eai ол дуниен? — Б алалар, кайда екенш кайдам бклем, Эйтеу1р есту1мше аспан ж акта, Отырган болар к у т т улы эулием. — Койшеке, олай болса, кегли кокке, — Деп оны отыргызды самолетке; To6eci кокке тиген бул Койшекен Кояды кумпмшреп окта-текте. Аспанды аралатты, ершн caMFan, Койшекен бул ражапка отыр тан кап. Астында кардан калы к тутаскан булт, Япырай кайда конбак, кайда бармак!? YcTiw ie кэд1мп кун кулймдеген, Айнала тунык ауа д1р!лдеген, Карасы «ол дуние» кершбейдр Е ш жерде, ешб!р б елп т й ш е г е н . Ы дырап соги вд булт, Kopinai жер: Ж апкандай алуан кипем теп л тш зер, Кулпьфып коз алдында Койшекеншн Бойына ражайып 6ip куйды acirep. С амолет келед1 алып дэл осыран, С оргалап согйлген булт арасынан; Ж аннатын ж ер мен кошлн тапты акыры Койшекен 03i туран даласынан. — Балалар, о балалар, балаларым! Ж ерд! де, аспанды да араладым, М ыц есе армансызбын, сонда дары © лмеймш , картты кка енд1 карамады м.

Ж ан ед! жаткан жумбак сыры терен, Ж урегш eui6ip досы тусшбеген, 0м !р ге 6epreHi кэп, алганы аз, Кебше сый орнына соккы жеген; Сонда да мукалмаран, жукармаган, Ж 1пт ед ж алт-жулт еткен 6ip кек берен; Адалдык адамдыктын туы, дейтш, lei ж о к eTipiKneH, есекпенен, Бегке айтар, 6ipaic жайпар мшез1 бар, Ж ан емес ap6ip сезш есептеген; Бар ед! не 6ip кыры журттан ерек, Сол ушш кеп достары керетш жек, Ж урт кулсе 6ip нэрсеге, — жылайтын ол, Егер журт жылай кал са, — кулетш кеп, М актаса 6ipey езш — назаланып, Айтатын акыл-алрыс — ж атса т1лдеп. Еш уакыт тарылмайтын, кызганбайтын Ж атса да баска 6ipey улесш жеп. ¥рсатын кеп достары: «сен екпрде Басыдды — аяк етш журесщ» деп. CyfleTin елш — журтын, е з заманын, — ( Ойлайтын е з уйшдей дуние камын, Адамзат аярына туесе ж ара, TanyFa бергендей ед жыртып жанын; (ащталмаеан елец) 229

ЖАС ДЭУРЕН Ж ас дэурен — гул жазира кайран жазым, Тыцдаган ерке суду айткан назын. Оссрл1 эн, кок несер куй, сал домбыра, Ж 1п гп к тебрентесщ енерпазын. Ж ас дэурен, Ризамы н мен саган, Ж ан сэулем, Келил сэулем ансаган. Ж ас дэурен — ж кер оты жанган жалын, Кормесем кызыгьщды армандамым, 0Mipre ei<i келер уакытым ж ок, Сондыктан улеамд1 мол кармадым. Ж ас дэурен, кызыгыца тоя алмаспын, Эи мен куй, влек сеш коя алмаспын, ■Прлжте тербелейш, тебренейн!, Dip кун1 кетсем уйктап, оянбаспын. Ж ас дэурен, Н ажагайлы алтын ж аз, Ж ан сэулем, К,осыл куйге, айтшы наз. 230

Н О Э МА Л А Р (

I

КЫТЛЙ КЫЗЫ Отырып курыш канат самолетке, Старт ап шын басынан шыктым квкке, Bip шолып улы Отаннын кен алабын, К ез салдым, кундей кулш, тешрекке. Кенеттен Kerri денем тт р к е н ш , Tycin ед кез жанарым кыйыр шетке: К,ыйыр шет — Кытай жер1 астан-кестен, Сыкылды аспан кыйрап жерге тускен, Бейне 6ip акыр заман болгандай-ак, Адамзат белуардан кан-сел кешкен. Куп-KyKripT, квршбейд1 кекнпл аспан, Ж ер ycTiH, аспан астын тунек баскан. Кеткендей уркер уркш, шолпан шошып, Айрылып нурлы куннен ай адаскан. Аранын аждайа аж ал ашкандайын, 0л1мнен eMip шошып кашкандайын, Epni бар, eHiutci бар ереу!лд! YpniTin 6ip пэле кеп баскандайын. Буршактап бомбы жауган самолеттен, Буркыран ок бораран пулеметтен, Жер шары доп боп уша жаздагандай Тускенде снаряд кеп зенб1'ректен. Кыйраган кул-талкан боп кал а жатыр, Кайрырып, кан кускандай, да л а жаты р, Аспанда каптап ушкан кара куска f Ж ем тж боп ана менен бала жатыр. Эр жерде: 6ipey куран, 6ipey каш кан, Б1реулер катты саскан , жан таласкан, Алыскан, арпалыскан, найзаласкан... Айрылган 6ipey колдан, 6ipey бастан... Тау ерлеп, езен бойлап, кумды кешш, 233

Барады лек-лск оскср жор кайыскан... «KiM булар, шубырыскан, кырылыскап, Тагы да тыныштык бузган кандай душпан Дсд1м дс кыялыммсн кыйыр кез1п. Б арлады м Кытай ж ерш apGip тустан. в г п м де «¥лы Китай Корганынан». Шанхайдыц шыктым барып аржагыиап. Е лде азап, жсрде то за к тенгенд1гп| Байкадым 6ip сулу кыз кабагынан. KafliMri KuflFaiu касты кытай кызы Сьгкылды квк жулдызы, жер кундызы, М езп л аз суык сорган алмадайын Бозарып солган ексн Кызыл жузк Будырап, таркаты лы п кеткен шашы, Кол болган \"козден аккаи канды ж асы , Кабагы, кап жаугандай, катулангаи, Коцлше кек толгаидай коз карасы. Ж апан ту з, куба кумда ж о к еш KopiK. 9 р ж ерд е сулап-сулап жаты р олп<; Елс1зде еркшдеген ecci3 куйын Кетед1 елш торд! куммен комш, Ушлген таудай кумныц ык жагында Б асы н а 6ip олш тш келш Tenin, Кыз отыр, ескен желге мук шаккандай, Е п л тш иен даланы , Kyuipenin: Шырыстан шыккан сум душпан! Айырдын Meni анамнан, Кулын-тайдай айкаскан Айырдыц тутан агамнан, Зарлатып ж асты к шагымнан, Айырдыц суйген жарымнан! Ешй 6i3re не етпексщ? Тагы да кап текпсксш! Жутпакпысыц жер!мдк Ултымды, ата-тепмдй Кытай улыи кул кылып, Кытай кызын куц кылып, Ж атпакпысыц шалжыйып, Д зулет курап, мал жыйып?! Ж ок, жок, болмас тшегщ! Кытай турд1 бклепн. 234

Ken коркытар, 6i3 Kenni3, Ken жецерш б1лемш! Кытай улы кул бол мае, Кытай кызы кун болмас, Отан ушш, ел ушш, Д эулет ушш, жер ушш, EpiK ушш жан пида! Кыймылда, кытай, кыймылда!!! Орнынан турды атып кытай кызы, Ы задан оттай жанган eKi Kesi, EHTirin 6ipa3 a.aFa жуг1рд1 де, Токтады билей алмай 03in-93i, Кайратты, акыл-ойды кайры жецд:', Елестеп коз алдына ол1м келд1, Кайрылып кайта келш элг: орнына Кушактап, зар жылады, елген ердт «Жастык, алтын шагымда Еашык болган жарым ей, Куатыннын барында, >KyperiM ен, жаным ен, Ж урепм, жаным сен олдщ, Калды MeHin кур денем, Мен д е ел 1кке тенелд1М, Зйтеу-ip кур кунренем. Кур денемд1 суйретш, • Енд1 кайда барармын, Иен даланы купрентш Жылармын, мен зарлармын, Сен1 тастап, мен KeTin, Кандай рахат табармын. Жаудын аткан ofh етш Bip жырада калармын. Одан дары суйгешм, Арулап сеш кемейш, ( Кабырынды кушактап, 0 з жанында елешн». Тигенде куларына кыздын зары , Кайнамас юмшц cipo зырырданы! Ушкан кус, жорткан ан да кайтш шыдар, Бар болса кеудесшде ыстык каны. 235

Япырман, жаны ашымас жауыз жапон Ж ексурыи болды-ау cipo ацнан даты! Е л а зд е ещреген е а л суду, Панасы з ж е л м суду, ж е а р суду. Кугыидап кыр соцынан 6ip калмастай Алды екен сум тагдырдыц necin суду?! влмрден бар кудерш узген суду, Жлбсктем ж а с жанынан безген суду, Ж апаида жалган кушке жадбарынып, Ж ылайды 0л iм к у т т тезден суду. Болкандай кыз ойынша, «заман акыр», Бейне 6 ip кез аддында «жайаннам» тур, ©Mipfleii есеп сурай келгендей-ак KeTepin «курзшерш » «муншр-нэщбр», Сулудын eMipiHin алуан сыры Елестеп кез алдынан етш жатыр. Елестейд: алтын ом iр — ж асты к iuaFbi... Ойнаран, ерм ек еткен куыршары... М актанып ез| курбы балаларра М аржандай керш таккан тас моншагы... Елестейд: eci Kipin, бойын тузеп, Ж амы лы п журген кез1 ж1бек шаль.. Адам боп, анасына кемектесш, От жатып, су тасыйтын келгенше эль Елестей д: sKeciniii керген куш, Кулы боп бip мырзанын, журген Typi, Ецбек — еш, xcirep — кум боп ететугын Аз Fana OMipiHiH KyHi-TyHi, Акыры азап uicrin ка за тапты Е л шубырран, кырылран аштык жылы. Кацкырды кайыр сурап сорлы анасы, Д ел-сал боп, к а с т таппай scypAi арасы... Сары езен тасып 6ip жы л, сел басканда, Акыры, калган кулап баспанасы. Ymeyi содан шубап Шанхай баркан, Акасы балык аулап, кармак салган, Анасы кершгеннщ KipiH жуып, Кун керген, су тасы ган, отын жарган, Мшеки, содан 6cpi кеп жыл erri, Акарып аиа шашы, кыз ержетть.. Келгенде осы apaFa кы зды к ойын Кенеттсн тосын 6ip ой бол in Kerri: Кул1мдеп к е з алдына келд1 жары , 236

Жыйналды 6ipi калмай курбылары, @м1рдё кетер емес кулагынан Косылып курбылардык салган эш, Елестсйд жар cyiireni, тойлаганы, Кы зы кка ерте-кеш 6ip тоймаганы, Достары: 6ipi кул|'п, 6ipi билеп, Bipi цин1, 6ip хуцин2 ойнаганы... Елестейд жургеш де, турганы да, Кай жерде кандай кенес курганы да, Лкыры елестейд! байкаусызда Колынан тускен кесе сынганы да, bip кезде ж ок нэрсеге жанжалдасып, Анасын экесшщ урганы да... Пзбектеп айта берсек муныц 6opiH, Кешпшей кеДрерм!з создщ дэмш, Одан да ортасынан ойып алып, Айтайык мэн-жайын 6ip уакыйганын: Ауганда тун ортасы жатты Шанхай, М аужырап тэ гп уйкыга батты Шанхай... Bip мезет: ойда ж окта ойран болып, «Ж ау тидП» деп дабылды какты Шанхай, Ти}, ceiiHiH.* ащы даусы к у л ак жарып, Ж ан-ж акган фабрик-завод салды айкай... У да шу, кал а iiui азан-казан, Урпит, урей кашып Kerri мазан. Ж упрш асып-сасып, топ-тобымен Эскерлер жатты шырып казармадан, Tin турды тун шпнде буюл Шанхай, Кошеш кегп кернеп т/ш ан адам, Асырыс «y rip icin шыкты сыртка Баскасы 6eciKTeri ж а с баладан, Акыры аурулар да шыдай алмай, С уй ен т, карап турды босагадан... Курс еткен шыкты даусы зенб!ректщ, Bo.TFaiibiH сез;и халык 6ip булмспц, «Белгш тиген 6i3re сум самурай» Деген сез ауызында бук5л журтты к— Карысып карсы жауга шыкты Шанхай, |— агаштан йггелгек жет1 iuieKTi музыка аспабы. ин— жылан терюмен каптаган eai iuieKTi, кобыз сыяк- J — Кытайдык дши музыка аспаптары. 237

Шыкпаса, бос елерш укты Шанхай, Ш анхайдыц ж а у жеиуге ceniMi мол, Ллып куш — пролстарлы мыкты Шанхай! Ж алмауыз самурайлар жан таласып, AiiTUFbin умтылса да аузын ашып, Шанхайды жута алмады, курта алмады, Жел1пн жаудын Шанхай койды басып, Аптыкты, алас урды ж ау долданып, Шанхайды ала алмасы болды анык, Ойлады, ен болмаса мактанура Кемшр, шал, ж а с баладан eixiin алып, LLIaHxaiiFa ж ан-ж агы нан жаудырды ок, Б ы ксыды ка л а iiui кок тутш боп, С наряд келш тускен гаубицадан Коз кы ймас казынаны барады ортеп, Аспаннан жумырыктай жауган бомбы Ж упрген ж а с б ал ага тиед1 двтт, Анырап анасы кеп бассалады. — Ж алгызым, балапаным, кулыным деп, Сол жерде анасы да жан тапсырад, Ж анына жары лганда 6ip бомба кеп... Осындай кереметке кез боп калып Анасы 6i3flin кыздын, ол да влед... MiHeKH, содан бастап азап-кайры Басына ж ас сулудьщ келш тенед, Айрылып элпештеген анасынан Жет1м кы з куш-туш кушренед... Ж ан ж ары кеткен ед! ж ау га карсы, Тен^зде балы к аулап журд1 агасы, Ж алрыз кыз ж ан ушырып жуНруде, К улазы п, турды анырап баопанасы... К ек тец1з к е з ушында ж аткан кел Kin, Jlen ip in толкырэн кез тулап, менкш, ©Kipren таудай толкын арасында Bip кеме келе жатыр калт-култ етш, Ышкынып сокты шторм дауылдатып, Кара булт турды тенш жауындатып, KiM бйтед, ж а й туст1 ме, ж а у тид! ме, Кемен1 ертеп барад лауылдатып... Сол кезде кок те1и з д т жарасында, Жыйылран топ адамнын арасында, Телм1рш туцрыйыкка турран сулу,

Еске алып жан жарын да, агасын да; Кергенде кенет кеме ертенгенш, Элде не алды шымшып ж а с журепн, Билсп ап ене бойын oip ж а т сез1м, Коркытып, сурландырып кашырды енш, Ж ан-жуйе сезед1 екен жаманатты. Ж ат сез1'м акырында болмад TeriH, Ж апоннын тещ здеп пираттары Кайтсе де м укатпак боп Кытай елш, KeMeni балы к салран KeTinTi вртеп, Келлрш командынып a6irepiH. Кеменщ командасы елу адам, ©ртпенен арпалыскан батанадан, Акыры айла таппай cyFa кеткен, Калмапты ен болмаса 6ipeyi аман, Елудщ 6ipi — кы зды д атасы ед1, ©\\iipi онын дэры болды там ам. К,ыз сорлы, енд1 кайтер, кайда барар? Квзшен енд1 канша ж асы aFap? Жалрыз-ак жанра медеу суйген жары, Одан да квптен 6epi ж о к еш хабар. Ж упрш , ж ан ушырып 1здегенмен, Ж ас сулу жол бтмейтш кайдан табар, Юм тындар онык зарын, ю м ecipnep, Ол сорлы кешл мунын шмге шарар, Ажал кеп алкымынан ала калса, KiM оны арашалап алып калар?.. ...Бьле алмай кепке дейш не кыларын... Акыры шыкса керек !здеп жарын. Бышеймш калай журд)’, калай тапты, Кенеттен кез1м шалды естш за р ы т .. Манаты керген жерде отыр элi, 0i\"iTeyip кеудесшен шыкпай жаны. Кеп елее жатыр етш кез алдынан, Д ал каз|’р елестеп тур суйген жары, Майданга аттанарда кушактасып, Сулудыц коштасарда жылараны... Акырда жапан тузде жаткан жансы з Жан жарын та^ып, талып кулараны... Кыз ойын белмешн деп ойласам да, Елнореп журек mipitiH шыдамады. Умтылдым тез жанына барайын деп, ©л!мнен арашалап алайын деп. 239

Бойынла козгаларлы к дармен болса, Кенлшде xrirep отын жагайын деп. Сол кезде буркыратып сокты куйын, Ойпырмай кы з сорльша болды-ау кыйын! Азынап сскен жел1 сол елкенщ Арудын ойнагандай а за куйш, Кум боран сокты келш алай-тулей, Ушкан к у с, жорткан акда кал м ады урей. Басынып алды эбден иен даланы Долысы табигаттын тары дулей. Бет тузеп ешшм т!ке бара алмайды, Адасып, журер жодын таба алмайды, Ж аткан дай кумды таулар кешш-конып... Кыз байрус коз ушында карандайды. Куйыннан, кум бораннан октай етш, вл к еш eKiiiniMMeHдуршдетш, Ж ансыздай ж аткан сулап ж а с сул удын Ж аны на жылдамырак, келд1м жетш , KoTepin, Кызыл кумнан алдым аршып. Аздан с о к жыйды eciH, козш ашып. Бшмёймш куанды ма, кыйналды ма, К взш ен Kerri ж асы ыршып-ыршып. — Ж а с суду, ж ы лам а сен, ж асы вды тый, Ж керлен, кайрат шакыр, кушпцй жый, Колкалап мен сураймын, курбым, сенен, Сен кепсш , коп ж екерш бшунл ен рой, Кэнеки, карындасым, енд! уан, Кытайдык Отан суйер кызы болсан, Бойынды «ин»*1 билемей, билесш «ян»2. — Аратай, KiMci3, мунша махаббатты, Елж1реп сез айтасыз тым лэззэгп, Ecipnep элде мешн иембкпз, Co3ini3, сымбатыныз таныркатты, Япырмай, элде мен!ц TyciM бе екен... — Д еп сулу ушан-тенДз ойра батты... Сол кезде кернейлетш, сырнайлатып, Калык кол коз ушында келе жатты... — Сулуым, и м екешм келсе бьлгщ, — Деп жай басып, жанына жакын келдш, 1 и н — TepicTiKTiii куш!, пассивтжтщ, жалкаулыктын, Ж1герс13- oiKTi1HЯбне_лдпуср!.ыстыктын, жКерлЫкт, творчестволык талаптыц белНс!. 240

Bip сыйпап мандайынан, — жасын сурт деп, Калтамнан орамалым алып берд!м. Ол да тур ан-тац болып. Мен де турмын. Аздан сон шаштан сыйпап, ж узш бурдым. Теккерш кара кезш Караганда, Д ед1м мен: — ¥ланымын СССР-дын. — С С С Р! — деген!мде: K©3i жайнап, Колымнан устай алды агатайлап, Ж ал т 6epin булт астынан шыккан кундей, Ж узш де куаныштын сэулес! ойнап, Кулпырып KipniriHeH тарады нур, Елестеп коз алдында тур тэгп eMip... Кекшн махаббаттын жел1 урлеп, О т болып кайта жанды сенген 6Mip, Кайгыдан наткан кек!л кайта Ж1бт, Ж ас журек жылыган сон кан жупрш, Сулуым болды елш — прктгендей, ©м!рд!н тэттшгш енд1 б!л!п. Уа uiipKin, eMip деген кандай тэтт!, ' Юм табар одан артык ракатты? 0м1рден ел1м артык болса егер Ж ан кылып Meni анам неге тапты, Дарига-ай, енд! 6ipa3 жасасам деп, Талай жан елер!нде неге айтты, Жапоннын ж ем т1г! боп ж а та бермей, М айданга кытай неге дабы л какты , Bopi де сол ем!рд!н тэттш п . Осы ewip кы з кенл1н де жадыратты, ©луге серт байлаган аруымыз Кыя алмай, eMip д э ^ н кайта татты. Эйтсе де, естен кетпес ауыр азап Ж анына ж а с сулудын катты батты... Азапты аркалаган сорлы сулу Менщ де сай-суйег!м сыркыратты, Жапоннын жауызына Tic кайратып, К еад м д е ыза отын лапылдатты. Ж ауызды тастагандай кан жайратып, Кулшынып, кайратымды сакылдатты, Ж алгы з-ак ер сабырлык ара тусш, Ашуга акыл айтып, макулдатгы. Сулудын сыр-сыйпаты ш к е Kipin, 6— К Аиаавтолов. И тон. Е41

Ж уректщ туктрш ен сыр актартты. — Б ал ауса бэлдыртандай карындас.ым, Агацныц кайыстырма кабыртасын, Бауырым, бойынды жый, жасынды тый, Сум татдыр eiuii ceiii басынбасын. Зарлаткан ceiii мунша жауыз душпан Алдында эд1л соггы н иер басын, Эд1л сот — бук!л элем енбекш ю , Ж ауы зды ц берср эл ! шыи жазасын. Кор казтан капмталга ер енбекцн, Шыгарар жауыздыктыц жаназасын! Сол кунде елщ уш!н нур боп жанар Бупнде кезден аккан тамшы жасын! Сонда сен б1здщ елдщ кыздарындай, Корлыктан, кайгыдан да кутыларсыц, Тулеген та к нуры мен сандуташтай, Бакы тты н бакш асында кулпырарсын, Шынынан алтын OMi'p эн шыркатып, Кы зыкты кумарыкнан б:р канарсын, Армансыз адам заггы н аруы боп, Аиды арбап, кекте куннен сыр аларсын, Бул кэм1л, бутан дэлел: мешн ел1м, Ондаты бакытты эншен замандасын! YMiT кып сол ом:рден ерге умтылсак, Em6ip ж ау бкпем ceHi ала алмасын! Кэнеки, карындасым, шакыр кайрат, Ж анына ж.герйии алшы кайрап, Энеки, кетерклд1 халкын каптай, Тоз-тоз боп каш ты ж ауын тыратайлап, Сен даты косыл барып калын колта, Мылтык ап, кылыш асып, канжар байлап, Ж алантан жай отындай ж ас жтермен, Жандырып, жанын ертеп, жауды ж ай р ат!— Д егенде сулу бойы Kerri ceprin, Нур шашып, eni K63i оттай жайнап, Кеудесш элде 6ip куш кернегендей, Д уралдеп журен ойнап, капы кайнап, Актарып акты к сырыи, кешл мунын, Алдымда ж а с сандуташ турды сайрап: Ж апан тузде ж ал ты з ез1м Пана таппай сарнатанда,

Ж аспен 6iTin eni коз1м, Куиренгенде, зарларанда, — АждаЬа аж ал аузын ашып T©Hin маран келген кезде, B ipTe-6ipie нуры кашып TipaiK шамы сенген кезде, Ешркейтш нем болып О здщ меш тапканыныз, 0 м :р отын калган сен:п, Кайта урлеп жакканыныз. Аулактатып сум ажалды, Арашалап калраныныз, Ж ас журектй шыбын жанды Кайта орнына салраныныз. Кайта epuirrin ж а с eMipfli BofiFa куат куйраныныз, Шын куантып кам кешлдк MeHi мунша сыйлауыцыз. Амалым жок, егер елеем, Умытылмас ем:р1мде, Ж атсам-турсам, журсем, кулсем, Ci3 боласыз кеншмде. Алрыс айтам журепмнен, Ризамын aFa ci3re, Ризамын ci3Ai ecipreH — Халкынызга, елт1зге! — Кытайдын шын камкоршысы Болар улы Совет елП Деп, Кытайдын жолбасшысы Сун-Ят-Сен д е айткан едь \"Прлж болса 6ip барармын Арман болтан CCCP-Fa, Сонда шзбен табысармын, М оскеуде улкен театрда. Таныстырып сонда кепке: «Бул... кытайдын... кы зы » дери’э, 243

Отыррызып самолетке, Сайрандатып жург1зерс!з. Корсстераз кормегендк Б1лд1рерЫз бьимегендк — Бакы т жузген шалкар квлдк Ырыс конган аскар белдк Корсетераз Кремльдщ М ын кулпырран нур жулдызын, Кврсетераз квсемдердп1 ¥лы тулга, улы жузш. Кореем данышпан Ленинд! Табы нар ем тэуап етш, Кореем улы Москваны! Сонда ю бем кокке жетш , — Ш аттык толса журепме, Ж ойса кайры, шер зардабын, Ж етсем м урат — т!лег1ме, Болмас еднау еш арманым! Толкы ган орман, тогай, п1скен eriH, Кара жер кайыскандай калын малы, Сэулегп, салтанатты колхоз, кала, Ж улдыздай электрдщ жамган шамы, EKniHi тау жы ккандай экспресс — Б олды рмас, замананын, аррымары, CaMFaFaH сан самолет, суда кеме, Сынрандай 6ip коргенде-ак душпан сэры, К узетш отан шегш жауынгер тур, Бойына батпан кару асынтаны, Онын да коз алдына елестейд! B ip кезд е ж ауды н талай басынраны... Аспаннын айы туып, KyHi кулген, Сопралап ж ерге алтын нур топлген, Айбынмен ш атылысып кун нурына О танда шымкай кызыл ту т т л г е н , Астында кызыл тудын бую л Кытай, А зат боп, армансыз боп ©Mip сурген, Кфадз-тун сайрандаскан, араласкан 344

Бакыттын улы ордасы — С СС Р мен, Шаттыктын дариясы шалкып тасар Kepiiice кесем жуз1 Кремльден... Турганда сулуымыз осыны ойлап, Калын кол келе жаткан езен бойлап, — Атакты Чжу-Дэнщ армиясы «Ура!» лап жаура карсы шапты атойлап... Сулу кы з тура алмады муны керш, Э кегп ене бойын куш мецгерш, Сакылдап кеп кайнап журегшде Кулшынып каршырадай, жнерленш , «Кош, aFa, бакытыма тшеулес бол, ЖургейЫз эр кашан да меш ecKepin, Соруы журепмнщ а з г е арналар, Калмаса капылыста аж ал келш, Ризамын, жаным жэрдем етсе Отанра, Ы залы журег1ме берд1'м epiK», Деп сулу кан м а й д ан а Kerri Kipin, Ж улдыз ап, ескертюшке ж узш 6epin... Ж ауы з ж ау жар астында жаткан бурып, Аттан сап, аждаЬадай аласурып, Дэндеген койга шауып вишен каскыр Л ап берд1 атакага карсы умтылып. Сиренш'к зэрл1 даусы естшгенде Ж1берд1 жер уЬлеп, кек KypciHin, Ажалдыц машинасы аран ашты У кысып, жалын шашып, ок туюрш, Т ау тулап. орман шулап, жел ыскырып, Ж1берд1 бар элемд! турплкпрш, 1лезде кара тунек Kerri каптап, Ушкан кус, жорткан ацнын eci шырып, Жулдыздар калса керек жасырынып, Сескенш, уясына кун тырылып, Сурапыл астан-кестен, айран-топыр, SftTeyip 6ip ражайып болды булш... Ею дэу 6ipiH-6ipi жатыр шайнап, Я сэт, шыкса дейд1 досым ж ь т а п ! Кан тамран кынабынан кылыш, канжар Майрылып, опырылып жатыр сынып. Терт кырлы, Tyci суык, сом найзалар Буй!рден кадалады юрш-юрш Kipin, Бомбыдан будактаран улы газдар Барады буындырып туншыктырып, 245

Ауыздыкпен арпалыскан аргымактар Ж ырылып е л т жатыр 6ip оскырып, Е с кет1п жауынгерлер жанталаскан Bip турып, 6ip жырылып, 6ip cypiHin, Ж армаскан жагаларра к у и т колдар Суырып кешрдекп, кылкындырып. Саусактын саласынан кан сорралап, Опырган отыз ricTi нэн жумырык... Доп болып домалайды сорлы бастар, Сум канж ар к а к шекеден кеткен тЫ п , Ж аралы жауынгерлер жатыр сулап 0KiHin OMipiHe, ж ан ушырып... Кайтерсш! Бул кырсыкка амал бар ма, Cvm дардыр койраннан сои кырлыстырып, Эй, сумырай жнИангер жауыздар-ай! Сор болдын-ау ем1рге ел булд1рш, Басына атак, А ''зыка ас бола ма Ел канына боялран дуние-мулж. Кундерде кун KOpiHfli 6ip кушарсын, К алар мулюн езщ дей ipin iuipin! Ж ауы зды кты эд1лд!к женбей коймас, Ж ауыз жаулар жею лд! дем! курып, «Ж ауды аяран жен1лер», Душпандарды К,ыйратып, Кынадай рып салды кырып, Кытайдын халкын сактар уландары Тунект! тен!п турран шыкты тур5п, Куанды кайраттана бук1л Кытай, Ж ан -ж актан ж ау женуге дабыл урып, Жек1мпаз жауынгерлер арасында Манары карындасым турды кул1п... Бас алга! ¥лы Кытай уландары! Ж апонныц жаннан без in жыландары, Осыны есиет кып кеткен айтып Кытайдын каза тапкан курбандары, Кеп коркытар! Женуге богет болмас Душпаннын копке шашкан топырагы, Тун артынан кун шыкпай тура ала ма,

UlbiFbic-Tbiu шымкай кызыл атар таны. Сонда жаудЫн ж1гер| болар да кум, Кытайдын айра шабар apFbiMaFbi, Сонда кызыл ту болар, ерлертнщ Ж азы ксы здан буг:'н де аккан каны, Сонда халык алдында жан тапсырар — Жапоннын еншен ж ауы з Каннибалы! Китай халкы шат кулш тойлар тойын, Сулумен сырласамыз сонда тары, Эз1рше осымен-ак токтатайык, Дариянын тарауындай поэманы. 1937

БОРАН Арканык ала сурен карт Бораны — Еж елден eci3 дала е.од ханы, Айкайлап, этой салып, жоры к ашып, Сан рет солкылдаткан Сарарканы. Бассалып ж алгы з жорткан жолаушыны, Т ал тусте талай рет тонаушы едк Тепюлеп кедей ауыл какпаларын, Bip кезд е ж а н бпжевдд корлаушы едь Арката алып ойлы келш урпак, Ту асау табигатты койды тусап, Арылтан кайарынан кэр! Боран Коятын менкш -тулап буркап-буркап... Бораннын э к еа кыс, анасы куз, Тэкэппар 6ip тасбауыр тутан жалтыз, Тек кана балкыйтугын муз журеп Койнына кектем атты енгенде кыз. К уз етш , теб1ренд1 кы с аруаты, Оянды^Боран батыр уйкыдаты, Ж елкш деп а к сакалы, кабак туйш, Квз!мен шолып erri айналаны; К ерд1 ол, алып за во д мунарасЫн, К азактьщ дуб1рлеткен кен даласын, Сезд1 ол, адам улы басынтанын Тэкэппар табитаттын падишасын. К ез ед1 ала кебе, кызыл imp, Н азалы Боран патш а, курений 6ip, 248

Капсыра жер мен кектч куш акка алып, Женелд1 О л дуниеге салып дуб!р. Б ала боп, терген кырдан жайдын орын, Ж 1г1т боп суша aFbi3F3H электр tofuh, Бар ед1 Нурлан атты ж а с инженер, Батыстык баса шыккан Ампер, Омын. Тур ед1 О л заводына то к Ж1бер!п, Алыптык денесше куат 6epin, Жайнатып туып-ескен Сараркасын, бткенш , келешеп'н тугел керш. Кенет 6ip жер сшкшген сеюлденш Дуниеш сурапыл ун Kerri кем in, Устшде алып завод шалкыран от Ж ал т ет1п жалы н атып, калды ceHin. Бишейм!н, инженерд! сокты м а ток Онын да кезш ен 6ip ж а л т eTTi от; Калгандай тула бойда каны уйып, Тыншырып бара жатты алып завод... Нурланнык калган уйде келшшеН, Сезгендей нак осы кез элде н е т, Ж упрш шыкты ты ска ж уреп ойнап, Bipaic ол ацгара ал м ад ештемеш. KeTinTi араласып аспан мен жер, Элде ерт, элде боран, элде несер, Дуниеш бурш жаткан 6ip долынын Дауысы естшед1 жан Typmirep. Кершбейд алып завод мунарасы, Ат Kenip, ойран топыр уй арасы, Естишейд енбек куш, адам yHi, Кершбей прлш eMip еш карасы. EciriH ж ас Ж эмила кайта жапты, Онын да уйде шамы euiin капты, Кайгырды ол KapaHFbi уйде елепзш , Сенген шам, сенд1ргендей махаббатты. 249

Ышкына сокты к е л т Боран батыр Сол манга орнатарлай заман акыр, М айыскан кы з м!незд| ж ас агаштар Шыдамай жер бауырлап сулап жатыр. Д олы куш а к кебiйен киген кш'м, А кш амда аныратып до зак кушн ©Kipin, кеудеа'мен жатыр согып. Ала алмай алты ка б а т за во д ушн. Bipece умтылады тебесше, Bipece тусед сулап ipreciHe, Тэкэппар алып завод мызгымайды, Бораннын катты эбден cLneci де. Егесте eci шыккан мылкау боран А ла алмай заво д уйш, кетед1 одан, Жынданып электрдт сымын узш, Алып жур вшш нэзж баранадан. Алкынып, кейде демш алып зорра, Б орады тарам-тарам казрэн opFa, Ж армасы п Kyperin e жумысшынын С алады ойбай-сурен 6ipa3 онда. Ш ыныккан от пен TeMip арасында, BopaHFa ер жумысш ы карасын ба! © з iciH G3i б ш п ж атыр олар, Кдйратын тары да 6ip салып сынга. М азактап долы Боран улыранын Ж1г1ттер жур жаркы лдап, жуз1 жалын, Тш есе Боран туг1л, кудай келсш, Е ш ю м ге берер е'мес за во д манын! Еш ю м ге берер ем ес завод манын, Ажалра берер емес адам жанын, Ж у г1рД1 ap6ip тустан жумысш ылар Ести сап заводтары Нурлан халын. 250

Ток coFbin ж ас инженер тускен сулап, Кеткендей тебесжен 6ip тау кулап, Жанында жэрдемчла салды айкай, Жанрыртып завод iuiiH, жэрдем сурап. Заводта тары кайта от жагылды, Болаттай жарк-журк е т т журт арылды; Нурланды экелдг журт казулы opFa, Ж ер ана, аша бер деп, кушагынды. Деуни ед1 — елген адам т|'ршмейдк Мына журт ел 1 жаннан не тьлейд!? — Сендей ж ас елуге еш хакысы жок, Тез оян, оян, Нурлан, TipLn,— дейдк Тым-тырыс, кан тамырла жупрмейд1, Кейшнде &niM i3i б!л]'нбейд1', Суп-сулык дидарында калган уйып Ж ас кулю жайлап кана д1рй1дсйдк Кайырып кара коныр топыоакты, Асыра Нурланды журт к е м т жатты, Ж ер ана кушагына кысып улын Д ен есж жайлап .кан а шымырлатты... Душпанын мукаткандай ypin. улып, А к Боран алып дене жур кутырып, Жолатпай Нурлан жаткан жерге оны, Алысты жумысшылар катар турып. Ж эмила уйде жалрыз, урей толы, EciriH тепюлейд! Боран долы... Сол кунг1 сер:'пндей сыцрыр карып, Тьч катты 6ip бурыштан телефоны. Тындады... туда боны 6ip зу erri, Kiciaefl элде неге брлган кекп, Тым-тырыс турып калды тас боп катып, К,олынан трубка да туеш Kerri. Тыпыршып кеудес|'нде ыстык журек, Заводка алып ушты: «журил, жур» деп,

ШыраАын лесе сыртка — шап бергел1, Карт Боран eciK катып жур з1рк1лдеп. ОЯ мензеп уЯкы-туЯкы абыржытты, Ж ат хабар журегше канжар тыкты; Болды ол тула бойы жаншылтандай Bip зшдей катере алмай ауырлыкты. Карангы уй, кара кайты басты тунек, С эл турды суы к сазден бой TiTipen, Талпынтан уясында балапандай Тулады кеудесшде отты журек. Ж арынан артык боп па мунык жаны, Сескенш неден сонша кымсынады, «Н урланы м!» дед1 де ол кшнд1 тез, Бурк етш кеудесшде аз бораны. К\\гшактап кас1рет болтан махаббатты, Ж алындап 6ip ж ас сулу жолта тартты. Тек кана долы куштш аобауына А вдаусыз epin жалтыз бара жатты. Тушмен 3ixip салган Боран дулей Кутырып, онан сайын сокты удей, СшкЬлеп ж ер мен пакт!, акы рса да Ерлер1 улы екбектщ койды именбей. Eid дос дуниедеп тылым, екбек Бораннын кыйратканын кайта жендеп, Каскарып, карсы карап турып алды, Долысы табитаттын, келсен кел, деп. Карт Боран, eci шытып, тыйтыктады, Каншама жулкынса да тук шыкпады, Асауды ауыздыктап ересектер, Ж ас урпак твсепнде тыныш уйктады. Ашыккан жортуылдап каракшыдай Келгендей жет1 тунде тауы к урлай, CeKipin ал аса уйлер ауласынан Ж ал актап жортып журд1 Боран тынбай. 252

Bip кезде керш калды rapi Боран. Сулуды тубгг шэл1 баска opaFaH, К ызырып ж а с сулура кэр! неме, Ынтыра умтылды кеп енд1 соган. Капсыра ту сыртынан алды устап, Жэмила калды шошып, 6ip дауыстап, Кадалып карт Боранныц сакал-мурты Ж узшен улб1реген суйд1 кыстап. Ж эмила елемед1 сонда дары, Келед! осы рой деп завод маны, Ешнзрсе кершбейд! коз токтатар, Е сп л ед Боранныц тек акырраны. Жырылды Ж эмила кеп омбы карга, Алма ж у з аз-а к калды домбырарра, Б ас салды есер Боран ж а с сулуды, Алкынып суы к демш алып зорра. Ж эмила сезд1 сши адаскакын, Сонда да дей берд! ол: «жарым, жарымх «Ж арыц — мен» дегендей-ак гу вд ед ! Андыган а к ки1мд1 Боран залым. Ж ас ед1‘ жаркын жуздц ер мшезд!, Канша айтса кетеретш калж ы ц сезд 1, Боранныц эзш н е назаланбай, Дуниен! алай-тулей тары кездь Айкайлап элсш-эл! келе жатты, Ку Боран талай рет карга аунатты, Сенд1ре алар емес сойканды шал Жалындап лапылдаран махаббатты. IuJKi ерт, сырткы Боран арасында Жэмила жен таба алмай каласыц ба? Алыстап кетт1 cenin iaflereHin, Кайтадан уйге кайтсац табасы ц ба?.. Жэмила тыцдар емес ештемеш Нурланы, Нурланы тек кексегеш... Келед1 жанталасып. ж ал гы з кешш Bip долы алай-тулей дуниеш.

Дарига, не куйде екен суйген жары? Сол рана Ж эмиланыц бар арманы, — Дол каз1р жететшдей келе жатыр Ойда жок. адасканы , шаршараны. Не кылсын долы неме махаббатты, Шаршатты, адастырды, калжыратты. Ж ыгылды Ж омила кеп 6ip жырага, А к Ьоран ак. Kopnecia экеп жапты. Тапты кеп 6ip рахат тула бойы, С ы лк eTin сол арада кулады ойы, — М азасы з 6ip куй тынбай турды есл л ш , Бораннын боп жаткандай ойын-тойы... Ж алганып Боран узген отты сымдар, Е гесе icne басты жумысшылар, Ж урег! алып завод кайта сокты, — К,озгалып боЛат дене от тамырлар. Сол кезде д1р!лдед1 жер бауыры Онын да соккандай боп кап тамыры, Ж амылтан торка топырак Нурланды да Тербед1 SMip куШ, енбек жыры. Уйыган тула бойда ыстык каны Д:р1лдеп 6ip азы рак тыныш уйктады. Ж ер ана сорды бойдан кесапатты, Ш ымырлап 6ipTe-6ipTe KipAi жаны. Кенет ол турды атып орынынан, Оянган адамра уксап шырт уйкыдан, Анрармай ештемен! турды б!раз, Коршаган журтка карап болып ац-тан. Тур efli 6ip инженер а к с а к а л д ы ,— Нурланды ен алдымен сол бассалды, С акалы н жасы жуып суйе берд1, — Аймалап экесшдей мей1рбанды... Ceflw in бара ж атты булдыр туман. Ж а р к eTin \"ш к к а н кундей булт артынан 254

Ашылып аспан ойы, ангарып тез, Собидей сэуле шашып кулд1 Нурлан. Кшмш шлюп жатып, окта-сокта, Кумарта кызыл-жасыл жанран отка, Ецбектщ дауылдаган куйж тындап, Карады ж ас инженер ж а с заводка. Калы к кар кушарында боны жылып, Ж эмила турды кайта сэл тынырып, Bapi6ip ж1бермейм!н жарына мен, Дегендей уйыткый сокты Боран улып. Сеогек ой серпе тастап коркынышты, Ж а с журек OMip ансап алып ушты, Кыялмсн карт Ьоранды icaFa тастап, 03iHiH Нурланын 6ip барып кушты. Не женер махаббаты — от канатты Аспанга алып ушкан ж асты к шакты, faFbi aa эр к е к ш ер ш елен т, Ж эмила OMip 1здеп келе жатты. Боран да калмады 6ip кыр сонынан, Кы лжактап келе жатыр карт антурран, Дегеш болмаса да домеш зор, Соктырып, етед! кеп ыржан-тыржан... Ж ас сулу тек eiwipre болтан гашык, Кормеген бурын-сонлы еш адасып, Бораннын долы-дулей укпай сырын, Эйтеу1р келе жатты ж ан таласып. Коз тартып, елен е т т анадайдан 1Алдынан uibiFa келд! 6ip карайран, Коргендей Т!'рл‘к ом!р 6ip журнарын Ж эмила умтылды кеп ещи сотан. Келсе бул беГпт екен туе! суык... YMiTi Ж эмиланын Kerri суып. Боллы ол, келгендей-ак бул бештке Алдынан аж ал тартып, Боран куьш. 255

Бей1ттен каррып тускен ала Боран, Ажалдай а к кебжд1 кершд1 оган, «Нурланым...» деген ун> шыкты талып, Баяулап бара жатты сэуледей жан. Теюздей тулап жаткан долы тунде, Каскарып улы енбектщ кемесшде, Сыкылды ж ас капитан журд1 Нурлан, Толкындай толкып ойы жер бетшде. Соктырып алып завод от тамырын, Е нбекке тей п алтын гылым нурын, E recin дулейiмен табигаттын Бораннын, ала куйын андып сырын. Батырдай ерег1скен кан кыргында Кайратын кушырлана салып сынра, Кумартып кызырына кыйындыктын Долыны алрандай боп жан алкымра; У зак тун ж у [ш Нурлан заводында Буйрырын 6ip 03iHiH 6epin мыкрэ, — ©Mipi алып заво д бул айкаста Ы н ш туррандай-ак ap6ip сымра. Карт Боран соккан кенет ойда жокта, Кайарын тбкН келш ж ас заводка, Е л уш ш еткен енбек туын коррап, Салатын ж е г п м езп л жанды отца. tesKSaesaBsae®’ - Кетерш бул заводты к ap6ip тасын Талай ер кайыстырран кабыррасын. Устшде осы завод ой талдырып, Агарткан талай ралым самай шашын. Каланган бул заводты н эр Kipniuii, М андайдан аккан т е р д т ecKepTKiiui; Не жетер с е т и улы кудретще TeMipre ем ip берген адам купи!

С окканда тунг! сагат он cKiHi Боранмен араласа гудок ун>, Есплдк Е л тамады уйлерше, Ауысып кузетпндей енбек куш. Отырып машинага сонда Нурлан Ой толы шыкты завод какпасынан... Келд1 уйге. Тид! колы аппаратка, Ж арк ет1п карангы уйде ж агы лды шам. Ойлады ол «Жэмеш уйктап жатыр гой» деп, Келд1 оны ояткысы куймен тербеп, Алды да домбырасын безшдегп, Уй iiuiH буркырап куй Kerri 'кернеп. Куй нп'ркш дауыл ма элде, жалы н ба элде, Тебренген теш'з oftFa Tycipfli эр не, Тербелш жан толкыны сыртка Teyin, Ж ас Нурлан конырлатып косылды энге. «Аркада алты кала, алпыс завод, Аркада алтын дария шалкыйды от; Баркыт тау, кернейлi езен , мухит дала, Аркада туган улдын, арманы ж о к...» Ж ал т 6epin тецкер1л д1 кыял кусы, — Жаркылдап жастык дидар кубылысы, Ж алтылдап ei<i K03i Караганда Bip гаж ап нурга толды уйд1н Чш1. Отырды алдын алып сырлы столды, Тастай сап домбыраны, алды томды, Актарып ашып бетш, козгап, тербеп, Тебрент1п койды 6ipa3 Эдиссонды. Таласа том артынан ашылды том, Ойында ойнак салды электрон, Кубылып коз алдында 6ip формула К агазга койып жатыр урон-турон, 1 7 -Д Ааманжолоп, 11-том. 257

Купыя 6ip аппарат 6i3 бммейлн, Туратын жаркыратып кабинеты, Ой толы ауыр басын жайлап бурып, Аударды ол аппаратка бар ннетж. Dip сымныц. батыл колы устады ушын, TcMipfli илегендей сезд| е з кушж, Ж ал т еткен жанарынан 6ip турл1 от, Байкатты iurreri улы куанышын. «Ж эмила, Ж эмеш, Жэмеш, келий 6epi» Дед1 ол, шекесшен шырып Tepi. Гуищеп жауап берд1 долы Боран ' Турткшеп тумсыгымен терезсш. ' Ж эмила жыйып есж шала-пула, «Боранныц кенбеймж деп мазагына», У й рен т урей толы дуниеге Отырды OeiiiTTiK кеп ык, жарына. Енд1 д е елж тердщ дуниесше, Отырды ол иек суйеп т1зесже... Е п'лдк «жарам ады м ен. болмаса Ж ары ммен б1разырак, тЫ десуге». Ж арыныц TycTi есж е бар кылыры, Кулюсй кез карасы, жаны, сыры; Журег1н, ж ан жуйесж барады e3in, Т ок сорып эл устж де ж аткандыгы... «Япырмай, неткен корлы к, бара алмадым KiMMiH мен, кайда менш ар-иманым, Ж аткан да эл устжде жарым менщ, Н е сум ды к мунда буйтш отырраным»— Дед1 де турды атып орынынан, Кул!мдеп кез алдына ке.пд1 Нурлан, Бойына ражайып 6ip куат ешп, Б ораамен кетт. erecin ашынран жап. «Ей, Боран, 6ip элжырэн кэр: какпас, Дулейсщ, аж алга ж ак, ем:рге кас. 2S8

Ж аспын рой, жалынмын гой эуре болма, YcKipiK дем алы сы к сешире алмас. Долысы табираттыц TiJici3, керек Жынданып, не ткпейсщ eru i менен?! Барамын от кушакты жарыма мен, Ж аныма жакы ндатпа суык. денен....» — Дед1 де ж ас Ж эмнла кетп журш, Сонынан ерд1 Боран зыр жупргп, Даурырып бул езшш е Kerri сойлеп, C©3i — муз, жуз1 — bi3Fap, леб1 — ycKipiK: «Ж ас сулу тзкзппарсып менсш бейст, ©лмейтш, ешпейтш де менмш, дейсщ, ©лмесец атак менен анан кайда? Тутаисык елу ушiп, тук биш ейак. Шарпыма жалынына махаббаттын, Михнаты кеп болатын рахаттын, Тулама бул ©м1рде, тыныштык Т1'ле, Онан д а кен ерюне мендей карттык...» «Долы_шал сада га кет махаббаттан, Сен бе екен ж асты кушар жалын аткан, Алдымда елестейд1 алтын сэуле,— Сол сэуле жарым ба екен келе жатцан. Кэрия, корка алмады к кэр1'шзден, ©м1рден жан eMecnin кудер узген, Еашыкпын мен OMipre, OMip макан, Не кутем мен дэл сендей ем!рЫзден?» Mtrotp «Сулуым, ejiiip деген — ж ел ем ес пе, ©Mip — жел, OMip — Боран мен ем ес пе, Бурк етш coFap дагы тынар б:р кун, Осыны бше турып, бос егеспе». «Ж ок, какпас, ©Mip деген ж ел ем ес-Ti, Куарып калган угым бул 6ip есш; ©MipAin не екешн 6i.aep ед1ц Егер де дулей неме болсан, ecTi. >7* 259