Б. Нұржекеұлы т13

___________________________ Cydkiwk doc - Мен курып бггкен Tipi жанмын. Менде эке де, шеше де, ara-iHi де, кдрындас та, эйел де, бала да, кудаи да жок, Б1раз уназдпсген кешн: - Менде тек уйкдс бар, - дегендд крсты. Содан кейш кезш толтан айдыц бозгалт cayAeci тусш TypFaH кекке аударып, елещн окдлды: Тупс/'з туннщкрйнауында мэцпрт, Айдыц бозрылтсвулеамен кдцрырып. Крпас втр купиасын 1здеймш, Туррандай-ак, квкте сыры жацрырып. Олар KeAiciM кетршен де, Бурбон сарайыньщ кдсынан да ундеспей егп. - Уйленпцз, жас дос, — дедд Норбер де Варен кэйтадан эцг1месше кеыпп, — менщ жасымда жалгыз кдлудьщ кдндай екенш ci3 елестете де алмайсыз. Жалтыздык, Kp3ip меш адам тезпаз зарык,тырады. Кешюсш ушмде ашык, пештщ алдында кдлздырынып отыртанымда, бук1л жер бетшде 6ip ез1м жалгыз кдлгандай кершем, сондай 6ip крркдлнышты жалтыздык, сонымен кдбат меш купиалы, урейл1 элдеб1р булдыр кдуштер крршап турган тэр1зденедь Меш жэне кершбейтш керцпмд1 белш турган крршау екеум1здщ арамызды мен терезеден кдрап журген жулдызта дешнп аралык,тай алыстатып ж1бередс Содан MeHi 6ip кдлшыл билейдь Эрине, eKiHim пен урейдщ кдлшылы, MeHi кдбыргалардыц уназддз крркдггады. Сен езщ жалгыз туратын белменщ терец уназдшнде кдншама муц жатыр десещш! Тек сенщ денецдд емес, тыныштык, жанынды да кундак,тап алады, егер орындык, сел сыкдлр ете кдлса, сен буюл ене бойыцмен селк ете тусесщ, ейткеш бул суркца уйдегт ep6ip дыбыс — кутпеген дыбыс. Аз-кем ундемей турып, тага сейледк - Кдлай дегенмен де кдртайганда балаларыцныц болтаны жакры! EKeyi журе-журе Бургун кешесшщ жартысынан асып кето. Акдлрында бшк 6ip уйдщ алдына келш тоцтап, крцырауын басты. - Кдрт адамныц бул кыртынбайларыныц 6apiH умыт, жас жМт, езщнщ жасыца уйлес eMipinaj суре бер. Сау 151

Шсутт 'Нфкекв-ти____________ _______ бол! - деп, Диуруага крлын бердД де, кдрт кдрацгы юреберюке idpin кершбей кетп. Ауыр жук аркдлагандай болып Диуруа одан ары кетп. Оны дэл 6ip елжтердщ суйеп ушлген, eiheyip, 6ip кездерде iiuiHe с е заз e3i де кулайтын шуцкдлрды керш шыкдфндай сез1м биледт — Шайтан алгыр! — дед1 куб1рлеп. - Оныц уйше барсам, кдншалык, кдрык,боларымды шамалаймын. Аулак, ол езшщ ойларын алдыга тарткднда, мен алдыцгы кдтарга отыра крймаспын, баиынышты кулынызды кенпре керцдз! С ол арада OFaH Kp3ip FaHa келйсген rycin уйше бетгеген, устзне аямай эт!р сепкен эйел/у кдсынан етгазш Ж1беруге тура келд1; ауага ирис пен вербене гулдщ жупары жайылып, Диуруа сол жупарды суйсше ciMipAi. Сол сэт ертец Мэрел ханымды керетзш есше тусш, оны ойFa алуы- ак, муц екен, тула бойын жылы толкдш куалай женелдь Тещ реп тугел кул1мдеп, eMip OFaH оц кдбак, танытгы. Умпщнщ ак,талганы кдндай жак,сы! О л рахаткд батып уйцтады, тацертец кездесер алдында Булон торайын 6ip аралап кдйтпак, больш, ерте оянды. Ж ел ез барытын езгертш, тун бойы ауа райы жумсарып кдлыпты, кун кекек айындагыдай KyAiMcipen, жып-жылы екен, Булон орманын унататындар ашык, аспанныц еркелете шакдарганын куана кдрсы алыпты. Диуруа таза, кектемп кекешетей шырын дэмдд ауаны жутып аяндай журдь Салтанат кдкдасынан OTin, жол жагасындагы атгы адамдарга арналган кец аллейага тусп. О л 6 ipi ж е л т , 6 ipi шокд»фак,татк,ан ацсуйек бай адамдардьщ еркепне де, эйелше де бул жолы кдоранбай, кд1зранса да сэл-пэл FaHa кдязганышпен кдрады. TLuui болу оны атак,тылардыц аныцтама буйросы мен Париждеп дау- ж анжалдарды ц енсиклопедиасы сияк,ты б1рдемеге айналдырып ж 1берген-д1, содан ол мундагы мырзалардыц берш дерлж фамилиясы мен акдиага шакдднда айлыры к,анша болатынына дешн, TinTi, ем ф лер ш щ купиа жак,тарына дешн 6iAeTiH. Оныц жанынан кдра nryFa кэстем кшп, белш бутан, сымбатты салт атты эйелдер 6ipiHeH кешн 6ipi eTin жатгы, бэршде де аткд отырган эйелдердщ кебше тан шлмес 152

Gidkndi doc менмендж байкодады. А л Диуруа болса оларды 1штей келемеж етш келе жатты: ппркеудщ кемекпи к,ызметкершше э р б 1р ш щ нагыз нем есе ж о ра м а л ашыналарыньщ атын, кдгзметш, шен дэрежесш ьщылдай эндетш айтты да отырды; б1рде аттарын -пзбелеп: \"Барон де Танкле, кшез де ла Тур-Энгеран\", - десе, ендд б1рде: \"Лесбос аралында туран эйелдер: Луиза Мишо Ведевыден, Роза Маркетен Операдан\", — деп ьщылдады. Бул ойыны OFaH ете кд1зык,ты кершдд: сырткдг пац- дык,тьщ астарында адамдардыц ежелден келе жаткдн, эбден тамыр жайып кеткен усак,тыры жаткднын ол кезбе- кез керш туррандай сез1ндд де, соньщ e3i оны жубатып, куантьш, шабыттандырып тастады. — Еюжуздыер! — дед! ол айкдйлап, сейтп де, кез1мен о л туралы ец сумдык, есек тараган адамдарды 1здей бастады. Атты адамдардыц арасында кдрта ойыныныц errmepi деп эцпмелеп жургендер де аз емес екен, кдлай болганда да олар ушш ойынханалар б1рден-б1р epi даусыз пайда табудыц кумэндд кез! едь Кейб1р ец атак,тыларытек эйелдершщ рана байльпымен eMip суретш, оны 6epi де б1летш, ал Keft6ipi, хабардар адамдардыц айтуына цараранда, ашыналарыныц аркдсында алшац басатын. Олардыц Ke6i кдрыздарын етеп жатады (мак,таура турарлык, едет), алайда ол акдпаны олардыц кдйдан алып жаткднын жан адам бымейдд (аса куд1кт1 купиа). Диуруаныц кез алдынан алрашкд1 байу кодамы урлык,тан басталган, 6ipaK, атак,ты уйлерге де алшац басып юре беретш акдпалы шонжарлар 6ipiHeH кейш 6ipi eTin жатты; мунда кдрсы ушыраскднда, усак, буржуалар бас кшмш алып амандасатын аса сыйлы адамдар да жур ед1, ал 6ipaK, дуниетц шпн айналдырып кере алатын адамдар ушш олардыц ар-уятты умытып, аса ipi мемлекет мекемелерш урлап-сурлап ж ургет ешкдндай купиа емес-Ti. Менмен кегап, пацдана ернш шутру, сондай-ак,уятган безген бет элпет бул мырзалардыц бэрше — кдба сакоды барларра да, тек мурт крйрандарра да тэн ерекшелж-тш. Диуруа iuiiHeH кулдд. 153

Ъвксутан НфЫе-улы___________________ - Ойдан-крардан кдшкдндардьщ бас крскдн жерЛ - д е^ кдйталап. - Жулжтердщ тобыры, алаяк,тардьщтобы! Мше, ендд жалы мен куйрыгы култеленген крс ак£оз ат жеккен y en ашык, эдем1 ею децгелек-ri аласа арба кдсынан зыркдлрап етп; айдап бара жаткдн — юшкентай рана акдуба жаманаты шыкддн вйел, арт жагана ею декей жайрасыпты. Диуруа ток,тай кдлды, — сушспешшлцсп батыл саудага салып, еюжуздд ак,суйектер мынандай вдаырыекд шыккдн осы сэтте сонысын жэне керпенщ астында жатып жинаганын niiMipiicnefl журт назарына усынып журген эйелге бас шп, сол секецбайра крл сок^ысы келдь Бэлюм, ол e 3i мен сол эйелдщ арасында элдеб1р ортак,элдененщ бар екенш, эйелдщ бойынан езше де тэн туыстык, б1рдемеш танып, eKeyi де 6ip нэс1лдщ адамдары, жан б тм дер1 жакын жандар екенш, езшщ де макратына дэп сондай батыл эдДстермен жеге-пнддгш булдыр да болса сезген болар, им б1ледь Кдйтарда ол асыкрай, езше e3i кднагатганран сез1ммен аяндады, сонда да 6api6ip ол езшщ бурынгы ашынасына бел11ленген уакрггтан 6ipa3 ертерек келдд. Э й е л к,арсы алдынан шырып, араларында тук те болмагандай оран ернш тосты; эдетте ез уйшде кумар- лык,тьщ куйынына ырык, бермей, акылта жецддретш сакдырынан да 6ip сэт ол айрылып кдлран-ды. — Кдлай OKiHin турранымды бглесщ бе, сушктш? — дед! эйел оньщ ширатылтан муртыньщ шалгайынан суйп. — Мен сен1мен 6ipre тамаша жубайылык, айын етюзем бе деп ойлап ем, кдрашы, жаздьщ кушнде кдр жаугандай болып тур: куйеу1ме демалыс 6epiirri. BipaK,мен 6ip жарым ай бойы сеш квре алмай кдйтш турам, ecipece екеум1здщ аз-кем араздыгымыздан кейш, ендд мен бул жагдайды крлай реггегетмдд айтайьш: мен оган сен туралы айтгым, — дуйсенб1де сен 6i3re тустенуге келесщ, мен екеу1рдд таныстырам. Диуруа не дерш бьлмедд: ептеп састы да, ол ам кунге дейш e3i эйел1мен байланысып журген еркектщ уйшде к,онак,та болып керген жок, едд. Аздап кдасылтаным, кезкэрасым, кез келген элдене урлыгымды б1лддрш кря ма деп кррк,ты. 154

_________________ CydidwH doc — Жок, - дедд ум кдрлыгып, - мен сенщ куйеущмен таныспай-ак, крйранымды дурыс санаймын. Тацданранынан кез1 тасырайып тас тебесше шырып кете жаздаран эйел ацкэулыкден такдямдай женелдд: — Ал ода не тур? Неге квдэсырасьщ? 0м1рде ондай бола бередд! Шынымды айтсам, мен ceHi будан repi акдллдырак, деп ойларам. Бул сез оньщ жанды жерше тидд. — Жарайды, жакры, дуйсенб]де тустенуге келем. — А л 6spi эдептен аспай сыпайы Kepinyi ушш, мен Форесгиеге телефон соръш крям, — дедд Мэрел ханым. — Эйткенмен шынымды айтып кряйын, мен ушме крнак, шакдяруды онша уната бермейтш адаммын. Дэл дуйсенб1 кунше дейш Диуруа алда турран кездесу жайында тук те ойларан жок. Тек баспалдакден Мэрел ханымддгане кетершп келе жаткднда, оньщ вне бойьш тусшйсс1з 6ip беймазалык, биледд: кдз1р куйеутщ крлын алып, соньщ шарабын imin, нанын ж ейтш ш ойлап жшркенген жок, airreyip, элденеге крркды, 6ipaK, неге крркдщны 6eArici3. Оны крнак, белмеге бастап апарды, ол арада оньщ эдетте1тдей куте туруына тура келдд. Сонан соц eciK ашылып, кеудес! орденге толган ак, сакдлды узын бойлы мацраз Kici кдсына KeAin, аскдн 6ip сыпайылыкден i3eT кврсете свйледд: — Озбен таныскдныма ете куаныштымын, эйел1м ci3 туралы маган кеп эцпме айпы. Жузшен достыкдсд тэн жылылык, нышанын барынша жаркдян керсетуге тырысып, Диуруа да уй ивсше кдрсы журш кеп, крлын вдет кдтгы кдясып амандасты. BipaK, eKeyi отырран свтген бастап Диуруаныц т ш тандайына жабысты да кдлды. — Газетке кептен жазып турасыз ба? — деп сурады Мврел мырза бет4 ашык, пешке тамызык, тастап жатып. — Бар-жоры 6ip-era ай рана, — деп жауап бердд Диуруа. — Солай ма? Мансабьщыз тез жогарылаган екен! — Из, айтарлык,тай тез. Диуруа енд1 eni6ip ойланбастан, алраш кездескен адамдардьщ эдетпмен аузына не келсе соны айта бердд. 155

Оньщ кецьи ептеп орныгайын дедд, жаедай тым кдлзык, боп керше бастады. Мерел мырзаньщ курметп ак,сакдлы, мацызданган бет аллеи Диуруаньщ кулгасш келпрдд, оныц бетше 6ip кдрап крйып, нитей кдйталай бердд: \"Кдртым- ау, мен с е т ц кезще шеп салдырдым, мен сенщ кезще шеп салдырдым\". BipTe-6ipTe оны уятгы сез1мнщ iuiKi кднагаты биледд, ол алабурткдн, рахатгантан куанышты бастан Kemipin отырды. Кенет оньщ бул KiciMeHдос болып, сетмше эбден Kipin, оньщ барлык, купиасын 6iAin амысы келдд. Кутпеген жагдайда Мерел ханым Kipin келш, буларга ойнакд.1, сыр бьлддрмейтшдей 6ip кез тастады да, Диуруата жакдшдады. О л куйеушщ кезшше бурынга едеимен ейелдщ крльшан суйе алмады. Эйел кещлдд api сабырлы кершдд; езгац ашык, epi туа 6iTKeH принсшазддтмен егарде кермегет жок,бул эйелдщ мына кездесудд де мейлшше табига epi кеддмп кездесуддч 6ipi деп есептейпш бшшп турды. Лорина юрддде, едетшде жок, уялшак,тыкден Ж оржга мацдайын тосты, — cipe, внесшей уялган болу керек. — Бугш неге оны Суш ки дос деп атамадьщ? — деп сурады ineiueci одан. Кд>13 уялып, дел 6ip OFaH кдтысты адам айткдясыз едепазддк жасалып, aihyFa болмайтын нерсесш айтып, ардак,ты epi aihyFa уят журек купиасы ашылып кдлгандай кд>гп-кд>1зыл боп кетп. Форестиелер келдд: Шэрглдщ тур-тус1н Kepin, 6epi шошып кетп. Сон,гы аптада ол сумдык, жудеп, боп-боз болып кеипн; тсщтамай жетелетш болыпты. О л журткд келеа бейсенбще, дэрйгердщ талабы бойынша, эйелд eKeyi К а н т а баратындарын жария етп. Олар кеп отырган жок, — Менщ байкдуымша, оньщ жагдайы ©те жаман, - дедд Диуруа басын шайкдп. — О л ендд бул дуниенщ адамы емес. — Ие, б1ткен адам, — дедд Мерел ханым жайбаракдт крстап. — А л 6ipaK, ете сети уйленш едд. — Эйел1 OFaH кеп кемекгесе ме? — деп сурады Диуруа. — Дурысын айтсам, ол ушш берш де ейел1 гстейдд. 156

____________ ____________CyAkwk doc Эйел1 оньщ барлык жумысын бьледд, ешюммен жуздесш журмегешмен, ofsh кэтысты адамдардыц бэрш де таниды. Н е т кдласа, кез келген уакдггга жэне кез келген эддспен берше де крл жетюзедд. О, ондай нэзпс, ондай еггп аилакер адамды 1здесец таппайсыц! ©сем деген адамга о л — нагыз таптырмайтын кдзына. — Соган кдраранда, eKiHmi рет куйеуге шыгуды да кеии1спрмейтш шыгар? — дедд Диуруа б1ле туспек оймен. — Эрине, — деп жауап кдйтарды М эрел ханым. — Кез1рдщ езшде оньщ 6ipeyai кездеп крйганьта мен еш тац кдлмаймын... элдеб1р депутат па екен...егер тек... ол коне крйса... ейткеш... ce6e6i... бул арада ар-уят жагынан... вте к у п т кэрсылык,тар тууы мумкш. Эйткенмен мен кайдан бтлейш. Бул жайындагы вцНмеш осымен догарайык, — Сен ылри елденеш аягына д ей т айтпайсын,, сол эдетщдд мен унатпаймын, — дедд Мэрел мырза буркдллдап, оньщ уншен ептеген ipemni байкдлды. — Б1реудщ iciHe ешкдшан араласпау керек. Ешюмдд ешкдйда итермелемеу керек, эрюм ез уятына карай эрекет кдллады. Сол кдридага барлык журт багынса рой. Диуруа олардьщ касынан кеткен соц да толкумен болды: ол кдз1рддц ез1нде элдеб1р мумкшддктердд булдыр да болса болжап улг1ргендей. Ертеанде ол Форестиелерге арнайы кдтынас жасады: олардьщ ушнде жолга атганудьщ акыргы дайындыктары ж у рт жатыр екен. Диванда жаткдн Ш эр1\\ эдетгегтден еарщюреп ауыр дем алады. — Маган 6ip ай бурын кетш кдлу керек едд, — дей бердд ол екшш. Вэлтермен 6epi алдын ала к ел т Ш п койранына кдрамастан, ол Диуруара б1ркдтар ic тапсырып тастады. Кетерде Ж о рж досыньщ колын катты кысып Коштасты. — Ал, кдрт достым, кдйта керккенше! Оны Форестие ханым шыгарып салды. — Ci3 б1зддц кел1амдд умьггкдн жоксыз ба? — дедд ол эйелге бурылып. - Bi3 доспыз epi одактаспыз, солай емес пе? Сондыктан егер мен Нзге элденеге керек бола кдлсам, 157

Ъексутт Н^/секв-уны____________________ уялм ацы з. Ж ед е лх ат , ж а й хат — мен спздщ кдимепщздемш. — Рахмет, мен мунынызды умытпаймын, — дедд эйел сыбырлап. Эйелдщ кез1 де соны айтып турды, алайда сезшен де нэзйс epi тым ыкдяласты сез1ммен айтгы. Баспалдакден тусщ келе жатып Диуруа баяу кетериип келе жаткдн де Водрекке жолырып кдлды, оны бул Форестиешкшен бурын да 6ip керген. Графтын, жуз1 ж абы р кд у ед1, — бэлю м , Ф ор е ст и е ханымныц кететшддгше кдпалы болар, ш бьледд? Оран е з ш щ ак,суйект1к i3eTiH KepceTKici келш, журналшы жшт бас шп амандасуга асык,ты. Де Водрек эдеппен, 6ipax,6iprypAi тэкашюрлау кешппен амандасты. Форестиелер бейсенб1 куш кешюсш аттанып кетп. VII IIIepiA кеткеннен кейш \"Франсуз ам1ршщ\" саралкд- сында Диуруа бурынгыдан кернектглеу ре л аткдра бастады. О л e 3i крл крйып б1рнеше басмакдла жазды, сонымен кдбат хроникага да крл крйып журдд, ейткеш кржайын ap6ip кдлзметкер ез материалы ушдн жауап беруге тшс деп талап к,ойран-ды. О л пшрталастарра да rycin, одан эр жолы тамаша жардаймен шы рып кетш журдд. Дегенмен мемлекет кдйраткерлер1мен туракды niicip алысып туру оны eirri, кереген адам етш едд — саяси бел1мнщ кдлзметкерше ец кереп де сол. Диуруаныц кекжиепнде 6ip рана булт кершетш. Оран \"Кдламуш\" деген атпен шы рып туратын бэлекрр газет, дэл1рек айткднда, сол гэзеттщ лакдп атпен жазатын кдгзметкер! \"Вэлтер мырзаныц шалкдцнан TycipeTiH хроникалары” деп \"Франсуз eMipimn\" хроника бел1мшщ мецгерушйп болып штейтш бутан унем1 шабуыл жасап турады. Э р кун сайын Диуруа оныц бетшен айкдлн туспалдар мен кекетулердд, алуан турл1 есек-аяцдарды тауып отырады. — ©те шыдамды адамсыз, — дедд б1рде оган Ж ак Ривэл. — Баскд амал жок, — дедд Диуруа буркдялдап. - 03ipme тисе шабуыл жок, крй. 158 , I ________________________ _____________ ____

_________________ СцШмМ doc BipaK, 6ip к у т Диуруа саралкр залына енбей жатып-ак, Буаренар оныц крлына \"Кдламуштыц\" H0MipiH устата салды. — Кдрадыз, тары да ci3 жайында жайсыз макдла. — Солай де! Неге байланысты? — Тук те емес, кдйдагы 6ip Обер ханым дегендд эдеп политсиасыньщ устап алраны жайында. Ж о рж газета ашып, \"Диуруанын, к ец ш кетер1\\дд” деген макдланы окдш шыкзы: \"Франсуз eMipiHim\" атак,ты TiAiuici, 6i3 будан бурын хабарлаганымыздай, эдеп политсиасыныч жексурын areHTi туткдлндаган О б е р ханымды 6i3Ai4 тек кчалымыздаFbi рана адам деп хабарлайды. Алайда аты аталран ханым Монмартырда Екиурей кешеандеп 18-уйде турады. Эйткенмен Вэлтер б ан ю ш ц агенттерш ез коммертсиасына кэз жумып кдрайтын кдлалык, политсиа агенттерше деген кдндай кдюыгушылык, дэмрек айткднда, кдндай кд1зырушылык,тар билейпшн 6i3 жакры тусшем1з. А л тглшпиц езше келеек, ол 6i3re оданда кдндайда 6ip жалт кдрататын окчг'а айтпай ма, — ейткеш ол ертец-ак, eiipiK екеш эйгш болатын ел1мдерд1, ешкдшан болмаган шайкдетарды жэне де ешкдшан сейлейм!з деп ойламаган монархтардыц сездерш беру женшен маман рой, — 6ip сезбен айткднда, Вэлтерддч крсымша табысын курайтын буюл хабардыц ine6epi foA, — TinTi болмаса о л 6i3re кумэидд кршеметке ие болып журген эйелдерддц Keuii жайында зиансыз есек-аячды эцпмелемей ме немесе ец акдфында, б1здщ кейб1р бауырластарымызра азды-кешт табыс экелш жаткдн азык,-тулжт1ц сапасын мак,таса кдйтедГ. Ашуланганнан бурын абдырап кдлган Диуруаньщ 6ip укданы мынау: осыныц бэрппч астарында бул yuiiH ете ычгайсыз б1рдеме бурып жатыр. — Ci3re ол мэл1мета KiM 6epin едд? — деп сурады Буаренар. Диуруа барлык, кд,1зметкерд1 мукчат eciHe Tycipin шык,ты. Акдгры eciHe тусп: — Иэ, сол, Сен-Потен! Макдланы кдйта окдгп, ол ызадан кдш-кдгзыл боп кета: оны саткдш деп айыптапты. 159

а % ю и « н ф / Ж -р »________________________________ — Калайша! — дед1 айкдйлап. — Олардьщ тужырым- дауынша, маран талей ме сол ушщ... — Эрине. Олар ci3re арамдык, icTeAi. А л кржайын мундай жардайда шолжацдатпайды. Хроникашылар елсш- ЭЛ1... Сол кезде Сен-Потен Kipin кдлды. Диуруа OFaH тап бердь — Ci3 \"Кдламуштагы\" макалапы окдядьщыз ба? — Иэ, мен Kp3ip сол Обер ханымнан келем. Ондай ейелдщ бар екеш рас, 6ipax, ол туткдтга алынран жок, Ондай сездщ ешкдндай да непз1 жок, Диуруа кржайынга карай жупрлд, ол оны салкдга карсы алды жене OFaH сетм аздеу карады. — Солэйелге барыцыз, — дед1 Вэлтер оньщ тусщадруш тьщдап болып, — сонан соц ci3 туралы бугшпдей нэрселердд будан былай жазбайтындай eTin бекерлеме жасацыз. М ен макаланьщ немен аяк,талранын айтып •гурмын. О л газетке де, маран да, ci3re де Kip келпрш тур. Журналшы деген, Цезэрдщ катыны сиякды, куадктен ада болуы керек. Диуруа жолбасшыга Сен-Потендд алып дереу ж урт кетп. — Монмартыр, Екиурей Komeci, он ceri3! — дед1 айдаушыга айкайлап. Оларга аса улкен уйдщ жетшпп кабатына кетеркуге тура келдд. EciKTi жун кофта киген кемтр ашты. Сен- Потендд керш: — Таты маган ба? — дедд кешп. — Мен ci3re политсиа нпспекпрш альт кедддм, - дедд Сен-Потен, — ci3 оран болтан окднаны тугел айтып беруге THicci3. Кем тр оларды уйге юрг1здд. — О зд ен кешн кай гэзетген екенш бшчеймш, 6ip гэзеттен тары екеу келдд, — деп хабарлады да, эйел Диуруага бурылды: — C i3 , мырза, калай болганын бь\\меказ бе? — Иэ. Оздд эдеп политсиасыньщ areHTi камаганы шын ба? Эйел крлын шапалак,тап жгбердд.

____ _____________________CydiciwH doc — Ешкдндай да, мырзам менщ, ешкдндай да. Жагдай былай болды. Менщ ет сатушымныц eri ете жакры, тек ол таразыдан тартады. М ен оны ылги байкдймын, 6ipaK, ез1не ештеце деген емеспш, ал бул жолы крнакда кдлзым мен куйеу балам келетш болгасын, мен одан era фунт жаншылган ет сурадым, — кдрасам, ол ецкей кдлдыцтар мен суйекп елшеп жатыр, — рас, жаншылган ет суйеказ болмайды, 6ipaK, ол маган тек суйектердд тартып жатыр. Одан рагу жасауга болатыны да рас, мен 6ipaK, одан жаншылган ет сурадым гой, — маган кдйдагы 6ip кдлдык,тардын, кджетт кднша? Сонан сон; мен оны алудан бас тартып ем, ол маган Kepi тышкдн деп ттл типздд, ал мен оны Kepi алаяк, деддм. Содан сезге сез кдйтарып, екеум1з устастык, та кдлдык, дукенн1ц алдына халык, жиналды да кета, жуз кдралы адам, ал кеп гулесш, ал кеп гулес1н! Ак,ырында политсей кел1п, б1зд| комиссарга алып барды. Комиссарда болдык,та, екеум!з 6ip-6ipiMi36eH жау болып шык,тык, Содан 6epi мен ета баскд жерден алам, Tirni оньщ дукенш де эрдайым алыстан айналып етем — аш пэледен кдш пэле. Эйел сонымен эцпмесш аяк,тады. — Сол-ак, па? — деп сурады Диуруа. — Болган-б1ткен1 сол-ак, мырзам менщ. Кемшр Диуруага 6ip ромке кдра epiKTiH шарабын усынып едд, ол пппедД, сонан соц кемшр одан хатгамада ет сатушынын, таразыдан тартатынын айта кетудд етзидд. Саралкдга оралган соц Диуруа бекерлеме жазды: \"Кдламуштыц\" лакэп атпен жазгышы ашык,тан-ашык, меш маскдралау мацсатымен 6ip егделеу эйелдд адеп политсиасыныц агенп кдмауга алды деп жазады, ал мен оны жокдщ шыгарам. Мен Обер ханымды ез кез1ммен керддм, — ол аз дегенде алпыскд келген адам, — ол raci маган езшщ ет сатушымен кдлай урсысып кдлганын бастан-аяк, барльпын айтып бердд: урыс ет сатушыдан эйел жаншылган кэтлет сатып алуга барганда, ол ета таразыга дурыс тартпагандык,тан шыгады, ал мэселе политсиа комиссарыныц алдында тусшжтеме берумен аяк,талады. Факты осылай. I I - 1050 161

Ъексутпан НфокеЬ-ты________________ _ \"Кдламуштьщ\" тага баска есек-аяцына келсем, оларта жауап 6epin жатуды ез дэрежемнен темен нэрсе деп тусшем. Оныц устше осыньщ бэрш курастырушы адам масканьщ астына тыгалып алыпты. Ж орж Диуруа\". Вэлтер жэне сол кезде оныц кабинетше Kipin калган Ж ак Ривэл осы жетюлпсп деп тапты; бекерлемет жак,ын арадага 6ip HOMipre, хроника бел1мшщ дэл астына беру уйтарылды. Ептеп мазасызданган api толканан Диуруа у тн е ерте оралды. Лакай атпен жазган адам бутан не деп жауап берер екен? О л юм e 3i? Неге буран сонша катты шуйл1гед1? Журналшылардын, катты мшезш быгенджтен, осы тукке турмайтын нэрседен бутш 6ip тарих жасаута болатыпдыган болжау аса кцын емес едд. Диуруа жаман уйк,тады. KeAeci куш ез макаласын гэзетген кайта окапан кезде, оныц жазылуы кдлжазбадатыдан repi кдтцыл кершдд. Kefl6ip сездд жумсартса да болгандай екен. KyHi бойы ол куш болмай журдд, тунде тэты да нашар уйцтады. Оныц бекерлем есш е жауап беретш \"Каламуштыц\" HeMipiH ертерек сатып алу ушш, ертеЬ тацбозынан турды. Ауа райы кайтадан езгерпгп: ете суыцекен. Аякжолдыц бойында аяз кдтырып тастаган судыц узыннан-узак, муз арканы созылып жатыр. Дуцпршектерге газет эл1 туспеггп. Сол арада Диуруа е з ш щ туцгыш мацаласы \"Аф рикалы к, атцыштыц естел1ктерГ' кашан жарык, кергенш epiKci3 есше туар/ц. К,олы мен аяга катып кадды, ecipece саусацтарыныц ушы катты ауыра бастатанын сездд. Жылыну уппн, терезесшен тем1р пештщ касында журелей отырган сатушыныц тек мурны мен цызарган бетт, жун uieAici гана кершген дуцпршект1 айналып жупре бастады. Ацырында газет тасыгаш терезенщ желдетюппнен кептен куткен буманы берд1 де, артынша сатушы эйел Жоржга \"Каламуштыц\" буктелген HeMipiH устата салды. Кез!мен жупртш, алгашында Диуруа ез атын таба алмады. Ендд жайлана бергенде, кенет K63i ею сызыкден окдюуланган макалата тусгп: 162

_______________ _________ CydidMdi doc \"Ф рансуз еипршщ\" кдязметкер1 курм епт Диуруа бекерлеме жазыпты, 6ipaK, бекерлей отырып, ол тары eripiK айтады. Эйткенмен ол О бер ханымнын, шынында да бар екешн жене оны политсиа агенп учаскеге алып барганын мойындайды. Оран тек \"политсиа areHTi\" дегеннщ алдына \"эдеп\" деген сездд крсса, сонда 6epi де ез орнында болар едд. Алайда кейб1р журналшылардыц уяты ез дарынымен 6ip децгейде болады. Мен крлымды крямын: Луи Лангремон\". Диуруанын, журеп кдтты coFbin кетп. © з кдллырыньщ дурыс-бурыстырын ойлап жатпастан, ол кдйта кишу ушш уйше келдд. Иэ, ттл типздд, типзгенде де у н а з кдлура мумк1н еместей кдллып типздД. М уны ц 6 epi неден басталды? Ештемеден де. К,айдары 6ip кемшрдщ ет сатушымен урсысып кдлранына бола. О л тез кшнддде, ам сепз бола крймаранына кдрамастан, Велтерддкше бет алды. Вэлтер оран дешн турып, \"К,аламушты\" окдш та крйыпты. — Сонымен, — дедд, Диуруаны кергенде, салтанатты унмен, — аздщ, эрине, шегшетш ойыцыз жок, крй? Диуруа ешкдндай жауап кдтк/ан жок, — Бегелместен Ж ак Ривэлге жетащз, — дедд кржайьш, — ол сазге берш ретгеп бередд. TyciHiKci3 б1рдемелерд1 м щ п р ле д ! де, Д и у р у а фелиетоншыга женелдд. О л эл1 уйк,тап жатыр екен. Крцырау оны кдррып турура мэжбур erri, — Сайтаннын, сапалагы! Оран 6apyFa тура келедд, — дедд макдланы окдяп болтан соц ол. — Еюнпп терендге С1здщ юмдд алгьщыз келедд? — Шынымды айтсам, бшчеймш. — Буаренарды алсак, кдйтедд? Ci3 кдлай ойлайсыз? — Буаренар болса, Буаренар болсын. — Семсермен ci3 жакры сайысасыз ба? — Мулдем б1лмеймш. — Кдп, сайтан алгыр! А л пистелетпен атуга ше? — Ептеп ата алам. 163

Шсуятан НфкеЬ-шы_________________________ — ©те жакры. Мен аздщ icneH айналысып бпкенше ci3 жаттыга турасыз. Bip минет куте турьщыз. О л езшщ эжетханасына eTin Kerri де, кеп узамай жуынып, цырынып, жнгпктей боп кю тп шьпргы. — Кетак! — дедд сонан соц. Ривэл шарын жеке уйдщ астыцры кдбатында турады екен. О л Диуруаны кеше жак, терезелер! тас кылып жабылган улкен жертелеге алып келдд — жертеле тирге жене семсерлесетш залга айналдырыпты. О л жертеленщ тукшршдеп мунан repi кшпрек жаймен крсылып кеткен тускд дешн созылып жаткдн газбен жанатын мушзшамдар -пзбепн жагып кеп жгбердд, соноу тукшрде Кызыл жене кек туске боялган тем1р манекен тур екен, устелдщ устше оцталатын жагын жогары кдратып терт пистелет экелт крйды, сонан кешн олар деп 6ip атысатын жерде тургандай-ак, узш-узш буйрык, бере бастады: — Дайынсыз ба? Атьщыз! Bip, ею, уш! Диуруа бозбала кезшде екестщ есю агаш пистелеттмен екпеге тускен кустарды талай аткдн-ды, сонысы ендд пайдага асты: багьшьт, еш сезге келместен крлын кетердд, кездедд, атгы жене жш-жш менекеннщ пшне типздд, аткдн сайын Ж ак Ривэлддц мак,тауын да естш жатгы. — Жакры. ©те жакры. ©те жакры. Ci3 жещске жетеаз. Кетершде ол мынаны айтгы: — ©стш туске дешн ата берццз. Me, окдарыцыз, аямай ата берйцз. Bipre тамак,тану ymiH, мен азге келемш, сонда 6apiH айтам. Соны айтты да, ол шыгып кета. Таты б1рнеше рет аткдн соц Диуруа отырды да, ойга кета. — Дегенмен осыньщ 6epi кдндай соракдл! Бул юмге кджет? Тек жекпе-жекте атыскдны ymiH рана жексурын адам жексурын болуьга кря ма? Элдеб1р сумырай ар- уятыма тидд екен деп, ез кеудесш адал адам кдндай куанышпен окдсд тосуы керек? Оныц ойлары кецш лз жакд<д багыт алып кета, ол Н о р б ер де В ареннщ акдял-ойдыц eAci3Airi, б1здщ идеяларымыздыц тукке турмайтындьпы, ерекетгер4шздщ 164

_________________________ С у Ш м Н Ьос мен адамдарды ц мшез-к,¥лкд>шыц маганасыздыга туралы айткдндарын epiKci3 есше алды. — Шайтан алгар, оньщ айткдндары кдндай шын! — деп, Диуруа дауыстап ж1бердд. Оны шел КД1СТЫ. Bip жерде су тамшылап тур; бурылып кдрады да, душты кердд, жакдян келш, кубырдыц аузынан су inrri. Содан соц тага ойга батгы, жертеле кдпас екен, кер сиякгы кдпас. Кешеден естшп жаткдн келштердщ дыбысы алыстан жеткен куннщ KypKipeyiH еске туаредд. Ka3ip caFaT кднша болды екен? Мундага уакдгг тамак, екелечин адамнын; келу1 мен кету1мен рана елшенетш турмедегтдей узак, екен. О л узак, ете узак, кутп. Акдлрында, мше, адамдардыц жургеш, сейлегендер1 естшп, Буаренармен 6ipre Ж ак Ривэл де келдд. — Bepi ретгелдд! — дедд ол сонадайдан. Д иуруа муныц 6 ap i KeuiipiM сураган хатпен-ак, аяк,талатын шырар деп ойлаган. Ж уреп аткдлакд-ап кетп. — A -а!.. Ci3re алгысымды айтам, — дедд мщпрлеп. — Бул Лангремоньщ крркдкуар кдтарынан емес екен, — дедд фелиотоншы сезш жалгастырып, — б1зддц барлык, шартымызды кдбылдады. Ж иырма бес кддам жерден буйрык, бойы нш а пистэлетт1 к ет ерш ату. К,олды жогарыдан темен тус1ргеннен repi, булай аткднда, крл элдекдйда кдтгы болады. Кдрацыз, Буаренар, кдз1р Kepeci3 м е н т дурыс екенш. Сейдедд де, пистэлетп алып, крлды теменнен жогары кетергенде, кдрауыл сызыган сак,таудыц оцай болатын- дыган керсета атып-атып ж 1бердд. — Журщ1здер, ендд барып тацертещз тамагамызды шешк, caFaT Tirrri 6ip болып кдлыпты, — дедд о л б1раздан соц. Олар жакын арадага мейрамханага барып тамакд-анды. Диуруа тамак, жеп бггкенше 6ipAe-6 ip ты кдтпады: ол тек крркдчп отыр деп ойламасын деп кдна тамак, жедь Буаренармен 6ipre саралкдга келгесш, кундеп едет1 бойынша FaHa, 6ipaK,бей-жай кдлпы жумысын 1стей бердд. Bepi оны ражап устамдылык, жасап отыр деп багалады. Талтус кез1нде Диуруаныц цолын кд,гсура Ж ак Ривэл KipAi, олар тацга жеттде герепплермен 6ipre терт юсшк 165

Ъексутт ЧНфкеке-уш____________________ келжпен келетш болып кел1сп, содан кешн 6epi 6ipre кездесгу ететш Везине орманына барады. Муныц 6api оньщ кдтысынсыз кенеттен болды, ешим Tinri бул жайында оньщ не ойлайтынына да кдазыкдады, ешюм будан келюетшш не келкшейтшт сурап та ауре болтан жок; окцтаныц жылдам дамытаны соншалык, ол ал1 кунге деган eciH жинап, езше e3i келш, болып жаткдн жагдайды талдап керген емес. CeHiMAi дос реинд е куш бойы кдсынан 6 ip ел1 шыкдатан Буаренармен 6ipre тамак,тантан соц, кешга TOFbi3Fa таман Диуруа уйше кдйтты. Ж алгаз кдлран соц, ол уйдщ ана бурышынан мына бурышына деган epi тез, api кец адымдап 6ipep минет журдь Оньщ кэпы толкдианы соншалык, Tiirri ешнэрсе де ойлай алмады. Басында шегедей кддалган тек 6ip тана ой: \"Ертец жекпе-жек\", — алайда ол да тек жауапсыз, 6ipTe-6ipTe ултайып келе жаткдн урейден езге ештеце оята алтан жок, Эйткенмен 6ipaK, бул солдат болды гой, атты гой 6ip кезде араптарды, — эйтседе ол бутан улкен кдуш тенддрген жок, болатын: ейткега ол кдбан атумен барабар нэрсе едь Жалпы алганда, бул дурыс кггед). ©зш жакры жатынан керсетп. Бул жайында эцпме кылдлы, муны мацтайды, куттык,тайды. Сол арада Диуруа адамдарда кдтты жан о лкн п а кезшде болатын эдетпен кэпы айкдйлап жДбердк — Кдндай малтун ол! Сонан соц отырды да ойланды. Устелдщ успнде кэрсыласыньщ ездерек кэртшжей жатыр екен, оны Ривэл оныц кэйда туратынын б1лу ушш берген. О л оны тага окдлды, б ул жиырмасыншы рет: \"Луи Лангремон, Монмартыр Kemeci, 176\". Сол-ак, О л эр1птердщ кдтарына кдрады, олар отан купиалы, арам ойта толы керщлд. \"Луи Лангремон\" — ол 03i кдндай адам? Жасы кдншада? Бойы кдидай? Бет элпетз кдндай? К^йдаты 6 ip KeMnip езшщ ет сатушысымен урсысып цалтаны уш1н, кэйдага 6 ip бетен, танымайтын адам кенепен-кенет ештецегац кдрасы жок, сенщ жайбаракдт, бейбгг етш жаткдн eMip агасыцды бузып Ж1бергеш бузакщлыкдсэ жатпай ма? - Кэндай малтун! — дедд ол тага дауыстап. 166

____________ ____________ СуМзмН be О л крзралмай отырып, ездерек кертппкесше кез алмай кдрады да. oftFa шомды. Оныц бойында осы 6ip алакдндай K^Fa3Fa деген ашулы ыза ерш и бастады ж ене оран TyciHiKci3 елдеб1р ыцгайсыздык, ce3iMi араласты. Кдндай акдямакдык, жагдай! О л тырнак, алатын кдишыны алды да, елдешмге кднжар сурып жаткдндай кдимылмен кдтыркдра жазылган Kici атын тесшлеп тастады. Сонымен, ендд бул жекпе-жекке шыкдак, жене де пистэлетпен! Неге семсердд тандамады? Крлын тырнап кеткен жаракдтпен-ак, кутылып кететш е м ал муныц кдлай бггетшш 6ip кудай бшпн. — А л кдне, басынды салбыратпа! — дедд о л езше. 0 з даусынан 63i селк ете кдлып, ол жан-жагына кдрады. Кднша дегенмен жуйкеш жукдрган екен! Bip ыстакдн су iiirri де, шешше бастады. Сонан соц жатты да, шамды emipin, кезш жумды. Уй imi ежептеу1р салкдян болганмен, ол керпенщ астында кдтты ыстык,тап кета, содан акдяры уйк,тай алмады. К,айта-к,айта д ец бекш и бердп б ес минет шалкдсынан жатгы да, сол жамбасына аунап тусп, содан соц оцта. Оныц уетше шел де кцнады. Турегел1п су iuiin едд, сол арада 6ip мазасыздык,биледд: \"Булне, крркдфным ба бул?\" Белмеде кунде естш журген сыбдырдан неге журеп атша тулап кря бередд? Кдбыргадагы сагаттыц cepinneci coFap алдында сел тырс етсе, оньщ вне бойын ддргл билеп, демалуга ауа жетпей, 6ipep секент аузын ашып ауаны кдрмайды. Кеддмп психологша ол ез жагдайын егжей-тегжейл! талдай бастады: \"Крркдм ба, жок, па?\" Жок, врине, крркдайды, — оныц ейткеш аягына дешн жетуге бел бутан, шайкдеам, журеказддк керсетпеймш деген батыл ниетз бар. Алайда ол кдтгы толкдяп, езше вз1 epiKci3: \"Адамды вз еркшен тыс та крркдяныш билей ала ма?\" — деген сурак, крюга межбур болды. Сол-ак, екен куддк, урей, кррцыныш — 6epi б1рден оган лап крйды. Егер оныц жеке ыркдянан баекд куаттырак,, ектем, жещмпаз куш олардан басым туссе, не болар едд? Иэ, сонда не болар едд? 167

Ъвкоутт Ифкекв-шы_________________ _ Эрине, ол соны кдласа, бул атысуБа барады. А л егер кцлтырай бастаса кдйтедд? Егер есшен танып кдлса ше? Bopi муньщ сол жекпе-жектеп ic-цылырына байланысты гой: крл жеткен табыс та, бедел де, болашак, та. Оны TyciHiKci3 6ip ттлек биледд, орнынан турып, айнага барып езше 63i кдрагысы келдд. Шам жак,ты. Айнадаты ез бейнесше кдрап, ол езш e3i зорга таныды — кудды езш 6ipiHini рет Kepin туррандай болды. Коз1 тым улкешп кеткен тэр1здендд; бозарьшты, боп-боз болып кеттггп, ете кэтты бозарьшты. Кенет 6ip ой атылран окдна сарт ете кдлды: \"Бэлюм, ертец тап осы кезде мен Tipi де болмаспын\". Таты оныц журеп орекпи coFbin кетп. О л кереуетке жакдлндап едд, сол сэт кез алдына 6ip сурет кенет келе кдлды: кдз1р рана орнынан турранда ысырып тастаган керпенщ астында шалкдсынан жатыр екен. >Ky3i куарран, кудды OAi адамдпондей, сонан сон; кез1не мецгт семш кдлран крлыныц аппакдыры туей. Оран ез KepeyeTi крркдянышты кершдд, оран кдрамау уннн, терезеш ашып, сырткд сугына барып турды. Сол сатте-ак, ол кдтты муздап, туншьпъш бара жаткдн соц, терезеден тез шепнш кетп. Оныц ашык, пешке от жак,к,ысы келдь Асыкдай, аландамай от жарура Kipicri. Б1рдемеге тшп кетсе болды, крлы кдлтырап кря бередд. Ештецеш айкдш ажыратпай, басын узпс-узпс, жалт етш жок, боп кететш жабыркду ойлар шырмап алды, мае адамдшнше басы мец-зец. О л кдйта-кдйта e3iHe сурак, крюмен болды: - Ендд не icTeyiM керек? Менщ жардайым не болады? О л тары белме ш ш д е ерсш-кдрсылы журш, мен берместен 6ip сездд кдйталай бердд: — Мен озйчдд устауым керек, кдлай болганда да ез1мдд устауым керек. Bipa3 уакцгг еткен соц кенет оран ой тусп: \"Кдлай- кдлай емес, эке-шешеме хат жазуым керек\". О л отырды да, алдына поштаньщ ак, кдразын жайып крйып жаза бастады: “Кдлмбатгы папа жене мама...\" Алайда булайш а кдрата сей леу дел мынандай трагедиялык, жардай ушш жеткшкй салтанатгы еместей

KepiHAi. О л парацты жыртып тастап, кдйтадан бастады: \"Кдшбатты экем мен шешем, ертец тацсэр1де мен жекпе- жекке шырам, кдлай-кдлай емес, мумкш,..\" Аягына дейш жазура оньщ батылдьпы жетпей, орнынан атып турып кетп. Жекпе-жек жайындары ой оны эбден титык,татты. Ертец ол межеге шниады. Баскд жол жок, Алайда муныц мына жагдайы не? О л атысута дайын, езшщ батыл ние-п мен батыл шеппмшен ол айнымайды. Солай бола турса да езш 93i ол кдншалык, кдйраганмен, оныц жекпе-жек болатын жерге жетуге де шамасы келетш емес. Кей кезде оныц Tici TiciHe тимей сакылдап кетедь — кургак, жэне онша кдтгы емес дыбыс. \"М енщ кдрсыласым бурын жекпе-жекке шырып кер,дд ме екен? — деп ойлады Диуруа. — Тирге барып журген адам ба екен? Жакры ата ма екен? Оныц жакры ататынын журт б1ле ме екен?\" Диуруа о л жайында ешкдшан ecriMeirri. Эйткенмен егер ол адам титтей де толкргмастан, 6ip сезге де келмей пиствлетпен атысута келнпм берсе, онда оныц бул кдупгп кдруды тамаша мецгергеш гой. Диуруа жекпе-жек кезшде езшщ жэне кдрсыласыныц езш e3i кдлай устайтынын елестетш байкдмак, болды. Жекпе-жектщ ap6ip усак,-туйегше дешн болжап бьлмек боп эурелендь Кенет оныц кез алдына шннен ок, ушып шыратын ж1щшке epi терец recite ущрейш тура кдлды. Сол сет оны айтып жетгазе алмастай ек ш ш биледд. Бугал тула бойы кдлшылдай селгалдеп кря бердд. Айкдйлап ж!бермес ушш, ол TicreHin шыдады, акдглынан айрылган адамша ол еденге аунап, крлына не туссе, соны жыртып, ■пстелеп тастауга e3ip едь Ашык, пепгпц успнде турран ремкею Kepin, шкаф шпнде 6ip леттрге жуык apaFbi бар екеш есше тусп (Диуруаныц ескери кдлзмет кезшен эр куш тацертец \"тамарын Ж1б т п \" алатын эдетт кддран-ды). Бетелкеш бас салып, дереу аузынан крмарайлана жута бастады. Дем1таусылтанда барып бетелкеш кдйта орнына крйды. Арак,тыц упгген 6ipiH б1рден imin тастады. Оттай ыстык, 6ip агын iuriH крлма-крл куцлдрш, дереу тамыр-тамырына тарап, басын айналдырып жйердд, ендд ол езш мьпргы сезшдд. \"Ацыры амалын таптым\", — деп ойлады ол.

Ъвксутан Нфкекв-ут___________ ______ _ ©не бойы кушп бара жатты, тары терезеш ашуына тура келдд. Кун аяз, тымык, болатын. Соноу алыстары акдгулан аспанда жулдыздар ceMin жаткдндай, ал тем1ржолдыц терец оркдпталында белп беретш оттар бозацдайды: жасыл, Кызыл, ак, Деподан алрашкы паровоздар шыкды да, ыскыра жылжып, алрашкы пойыздарра кдрай бет алды. Тавры ТЫНЫШТЫК.ТЫ кышцырырымен ылгвлей шошытып, цыстацтары тауык,тарша алыстары пойыздар да 6ip-6ipiHe ун крсып жатыр. \"Белтам, мен ендд кдйтып муны ешкдшан кермейтш шырармын\", — деген ой Диуруаныц басында жылт ете кдлды. BipaK, ол дереу алтанш, ез1нде кдйта оянып келе жаткдн аяныш сез1мш басып тастады: \"Жетедд! Жекпе- жекке дейта дэнеце де ойламау керек, тек сейтш кдна ецсемдд TycipMeyre болады\". О л кише бастады. Кырынып жаткднда тары журеп 6ip тулап кетп: оныц басына \"мумин, айнаныц алдында ец соцры рет ез1ме e3iM кдрап турган болармын\" деген ой сап ете кдлды. Эйткенмен аракуан тары 6ip жутым inrin алып, ол езшщ жуынып-шайынуын аяктады. Соцры 6ip сарат оран ец ауыр сагаттай сезыдд. Ол езшщ толкдшысын басу ушта, белменщ пшнде apbi-6epi журе бастады. EciK кдрылган кезде ол, кдтты толкц^андыктан, жырылып кете жаздады. Терешь\\ер келдд. Басталды! Олар тон киш келпгп. Жак Ривэл Диуруаныц крлын кдюгы. — Суык, С1б1рдшндей. А л жардай кдлай? — ©те жакры. — Крбалжу бар ма? — Тук те. — Жарайды, онда 6epi дурыс деген сез. Ci3 тацры асыцызды шгпщз бе? — Иэ, мен дайынмын. Мынандай салтанатты жардайдыц курметше Буаренар кеудесше шет елдщ сэры ала ордешн кддап алыпты, — оныц омырауынан Диуруа оны 6ipimni рет кердь 170 .

_________________________ СуМзмМdoc Олар теменге тусть Келжте оларды 6ip бейтаныс мырза кутш тур екен. — Доктор Л е Бриуман, — деп таныстырды оны Ривэл. — Ризашылырымды кдбыл алыцыз, — дедд Диуруа онымен басен; унде амандасып. О л алдьщгы орынга отыра берем дегенде, кдп-кдтгы элденеш басып кетп де, cepinneAi тем1рше кдйта ыршып кетп. О л пистэлеттер салыньан жэшш екен. — Онда емес. Сайыскер мен дэр1гер артта! — дегендд Ривэл элденеше кдйталап айтгы. Н е icTeyi керепн Диуруа аквды тусшш, дэршердщ кдсына бар салмагымен отыра кетп. Содан кешн тереш1лер отырды да, атгар орнынан крзралды. Атшы кдйда барарын бьледд екен. Пистэлеттер салыиган жаш ж 6apiHe кедерп жасап келедд, acipece Диуруага, — оньщ Tirrri ол жакдсд кдрарысы да жок, Жэшйсп арт жакдщ крйып керш едд, — аркдларын сокдд>1лады, Ривэл мен Буаренардьщ ортасына крйьш едд — кдйта-кдйта кулап кдла бердд. Акдлрында отыррыштъщ астына тыгып барып тынышталысты. Доктор анекдот айтып кердд,б1рак, 6api6ip оньщ да cam болмады. Оран тек анда-санда Ривэл FaHa кещл белгенс1дд. Диуруа езшщ устамды екенш бглддрпа де келдд, 6ipaK, айтам деген ойымнан шатасып, inn-eft толкдып келе жаткднымды ацрартып крям ба деп крркды. Оньщ устше оны кенет кдлтырап кря бермесем екен деген урейл1 ой да кдгнап келе жаткдн. KeAiK кеп узамай кдланьщ сыртына шыкды. Тащы торыздыц шамасы болатын. Кдлстьщ аязды тацында бар табират туп-тунык, хрустэлдей мелддр epi шьщылтыр. Араштарды жапкдн ак, кдлрау муз боп кдткдн тердщ тамшылары сегалдд; тон, жер табанньщ астында тогщыл- дайды; куррак, ауада акдярын дауыс та алыскд кетедд; кеплд1р аспан айнаша жалтырайды, сол аспаннан муздаган жер б ел не езшщ салкдлн сэулесш тепп, e3i де суык, кун кез кдратпай, шагылысып кетершп келедд. — Пистэлетгердд мен Гастин-Ренетадан сатып алдым, — дедд Ж ак Ривэл Диуруага кдрап. — Бэрш e 3i ок,тап бердд. Жэипктщ аузын мерлеп жаптык, Алайда жеребе тастауга 171

Ш у а т Щ 4 Ж ,-р н ____________________ ______________ тура келедд, юмнщ пистэлеттер1мен атысатындарын, - б1зддк1мен бе, оларддюмен бе — сонда шешыедд. - Рахмет, - дедд Диуруа уйренппкп эдетпен. © з кдмкррльпындары адамньщ титгей де кдте ж1берш крймауын ойлап, Ривал oFaH егжей-тегжейди нускдулар берш жатгы. Э р нускдуын б1рнеше реттен кдйталады: - \"Дайынсыцдар ма?\" - деп сураганда, \"Иэ!\" - деп кдтты айтьщыз. Кдшан: \"Атыцдар!\" - деп буйрык, бергенде, крльщызды жорары кетерш, \"Yin!\" - деп айтып улпргенше пистэлеттщ куларын басып улгерпцз. \"Кдшан \"Атыцдар!\" — деп буйрык, бергенде, мен крлымды жогары кетерем, - деддДиуруа интей пысыкдап, - кдшан \"Атыцдар!\" — деп буйрык,бергенде, мен крлымды жогары кетерем, кдшан \"Атыцдар!\" — деп буйрык, бергенде мен крлымды жогары кетерем. Ривэлдщ уйреткендер1 есанде мыцтап сацталуы удшн, кдшан жатгалып кдлганша айткдндарын окушыра украл кдйталай бердд: \"Кдшан \"Атыцдар!\" — деп буйрык, бергенде, мен крлымды жогары кетерем\". Орманра гарген соц куйме оц жацтагы аллейара тусш, сонан соц тары оцра бурылды. Ривэл шапшац кцмылдап есЬсп ашты да, айдаушыра: — Былай, мына жолмен жур, — дедд. О л торайдыц ортасымен созылып жаткдн таптаурын жол екен; араштардыц басында кураран жапырацтар муз шаша кдлтырайды. Диуруа эм шггей езше e3i куб1рлеп келе жатгы: — Кдшан \"Атыцдар!\" — деп буйырранда, мен крлымды жогары кетерем. Куйме аударыльш кетсе, 6epi де би-е кдлар едд-ау деген ой кенет оран сап ете кдлды. Куймеден кулан тусш, аяили сындырып алса рой — кдндай тамаша болар едд!.. BipaK, о л сол сэтте алац шет1нде турран куймеш, epipeKTe жер тепюлеп жылынган терт еркекп байкдды. Кенет дем ала алмай кдлрандык,тан, оран дереу аузын anryFa тура келдд. ©уела терешдлер, олардыц соцын ала дэрнер мен Диуруа шыцты. Ривэл пистэлетгердд жэдшпмен кетердд де, Буаренармен 6ipre ею бейтаныскд кдрай журдд. Диуруа 172

Су4км<Иdoc бэрш Kepin турды, олар 6ip-6ipiMeH сандене бас иш амандасты да, жерден ушып шыкд<дн немесе жерге кулап тускен алденет 1здегендей 6ipece аяк,тарыныц астына, 6ipece агаштардыц басына кдрап, TepTeyi алацмен алдшв кдрай журдд. Содан кешн ара кдшык,тык,ты санады да, тон; жерге е й кдзык,ты кушпен зорга гарпздь Одан кешн кдйта жиналып, кудды 6 ip тиын лак,тырып ойнап жаткдндай кцмылдар жасасты. — Ci3 езпрздд жак,сы сезшш турсыз ба? — деп сурады Ле Бриуман Диуруадан. — Ci3re ештеце кджет.емес пе? — Жок, ештеце кджет емес, рахмет. Диуруа езш акдллынан адаскдн адамдай сезшдд, туе керш турран сеюлдд; кудды кдяли дуниеш кезш келгендей, жан-жагынан ецкей 6 ip адам бглмейтш б1рдемелер кдумалап алтандай. Крркддны ма? Cipa, солай-ау! Оны e3i де бглмегш. Айналасыныц 6api баекдша боп езгерш кетпт. Ж ак Ривэл кдйтып келдд де, риза шшшмен кулагына сыбыр етп: — Bapi дайын. Пистэлетгерден б1здщ жолымыз болды. Диуруага оныц ендд мулде 6api6ip едь Оныц пэлтесш memin алды. О л кдрсыласкдн жок, Эмиэнмен, тагы сол секпуц элденелермен кррганып алмаганына коз ж етизу ymiH, суртшнщ кдлталарын сыйпап тексердд. \"К,ашан \"Атыцдар!\" — деп буйрык, бергенде, мен крлымды жогары кетерем\", — дедд ол дуга кд>1лгандай кдйталап. Содан кешн оны жерге гарпзген 6ip таякдыц кдсына экелдд де, крлына пистолета cyFa салды. Тек сол кезде рана ол кдрсы алдында, тым жакдш жерде кезглддрпсп жуан кдрын жалтырбас 6ipey турранын байкдды. Оныц кдрсыласы сол едд. О л оны ете анык, кердд, 6ipaK, ойы баекдда болды: \"Кдшан \"Атыцдар!\" — деп буйрык,бергенде, мен крлымды жогары кетерем де, пистэлетгщ кулагын басып улгерем\". Орманны ц ел1 тыныштыгын алыстан есы лгендей элдеюмнщ даусы туткцыл бузып ж1бердд: — Дайынсыцдар ма? 173

Ъекстпан Нф1секе-ут_____________________ — Иэ! — дедд Ж орж айкдйлап. — Атыцдар! — деп буйырды элп дауыс. Д и у ру а одан apFbi еш тецеш де ацрарран жок,, ажыратпады, тусшбедд, тек крлын кетергенш жэне бар кудшмен пистэлетпн, кулагын басып жаткднын рана сездд. BipaK, кулагы туктт де еспмедд. Алайда ол ез пистэлетшщ аузынан шыккдн тутшдд б1рден байкдды. Кдрсы алдында турран адам да крзралран жок, турысын езгертпедд жэне оньщ да бас жарында ак, булт децгеленш турды. EKeyi де атгы, 6epi 6iTri. Терепплер мен дэрдгер оны тексерш, сыйпалап, кшмшщ туймесш арытып кдрап, дауыстары ддрдлдей сурады: — C i3 жараланран жокрыз ба? — Жок, жараланбаган сиякуымын. Лангремон де аман-сау екен. — Бул KppFbic аткдлр пистэлетгер ылга осылай, — дедд Ривэл 1ренжш, — не тимейдд, не сеспей кдтырады. Жексурын кдру! Диуруа крзралмады. Куаныигган api тандалраннан оньщ денес! жансызданып кдлрандай... \"Жекпе-жек аяк,талды!\" О л ал! крлында кдлсып устап туррандыкуан, пистэлетп одан кушпен алуга тура келдд. О л ендд езш буюл жарык, дуниемен куш сынасудан кдймыкрастай кердд. Жекпе- жек аяк,талды. Кдндай бакдгг! Оньщ батыр боп кеткеш соншалык, дэл кдз1р юммен де болса атыса кетуге 33ip едд. Терепплер б1рнеше минетэщтмелесп де, хатгама жасау уш ш 6yriH жиналатын боп KeAicTi, содан кешн 6epi келпсгерше кдйта мппсп, атшы муртынан кулш кдмшысын уй1рдд. Bipa3 уакдятган кешн ею терепп, Диуруа жэне Aapirep мейрамханада тадертецп тамакуарын iniin отырып жекпе- жек жайын эдщме eTTi. Диуруа ез жардайын былай суреттедд: — Мен тук те толк^нам жок. Тук те. Cipe, берщ оны ездерпцз де керген боларсыздар? — Иэ, ci3 ез1щздд жакры устадыцыз, — дедд Ривэл крштап. 174

_________________________ Cyriicmdi doc Диуруаньщ крлына хаттама сол куги тидд, — ол оны хроникара к,осуы керек-тй О ны ц \"Л у и Лангремон мырзамен ею ок, аркдялы се й леск ет \" тац кдлдырды, гпндмктдн ептеп ьщрайсызданып Ривелден сурады: — Bi3 6ip-6ip окуан рана шыгармадык, па? Ривэл мырс етп. — Иа, 6ip-6ipAeH... еркдйсыц — б1р-б1рден, д ем ек барльпы екеу. Ривэлдщ TyciH A ipyi Диуруаны кднaFarraндырды, сондыкуан ол одан ары кдзбаламады. Вэлтер кдрт оны кушаг^гап: — Браво, браво, — дедд, — ci3 \"Франсуз еш рш \" уяткд кдлдырмадыцыз, браво! Кеш ю сш Ж о р ж ец ыкдалды гэзеттер мен ец салтанатты мейрамханаларра кершш шык,ты. О л езшщ кдрсыласымен е ю марте ушырасып кдлды. Cipa, ол да езш Kepceiin шыгуды жен санаран болу керек. EKeyi 6ip- 6ipiHe бас тспедь Екеушщ 6ipi жараланганда рана олар 6ip-6ipiHin крлын алура тшс едд. Эйткенмен eKeyi де бастарынан окдыц ыскдлрып еткенш еспддк деп ант-су inricri. Epreci он б1рлердщ шамасында Диуруа \"кегтлддр кдраз\" алды: \"Кудайым-ай, сен ушш кдлай крркдщнымды сурама! Тездетш \"Канстентинешлге\" жет, с е т су й т алгым келедд, куанышым менщ. Батырым менщ! Сеш шекс1з курметгейтш Юло\". Ол кездесуге келгенде, Юле оныц кушарына умтыла Kipin, бет-аузын тугел с у й т шыкды. — Кдямбатгым мешц, бугшп гезеттердщ м ет кдншалык, толцыткднын б1лсец Foft! А л кдне, айтшы берш! Ец басынан баста. Менщ кдлай болганын бштм келедд. Ол оран бэрш буге-шугесше детн айтып беруге мэжбур болды. — Жекпе-жектщ алдында сешц кдндай кцамет тундд бастан кешкешцдд шамалаймын! — дедд эйел айкдйлай тацданып. — Жок, Мен жакры уйцтадым. — Мен сенщ орныцда болсам, KipniriMAi ишес еддм. Ал жекпе-жектщ ез! кдлай етп? 175

Ш сутан НфЬке-улы_____________ _______ _ О л со л арада к,олма-к,ол драмалык, KepiHic ойлап тапты: — Bi3 6ip-6ipiMi3re жиырма кэдам жерде кдрама-кдрсы турган кезде, — ара кдшыкзъпъгмыз осы белмеден бар- ж ога терт есе FaHa кдшык, крй, — Ж ак б1зден: \"Дайын- сындар ма?\" — деп сурады да, \"Атындар!\" деп буйрык, бердд. С о л секентге-ак, мен к,олымды жорары квтерш, содан тура алдыма кдрата дал оньщ басын кездед1м, - менщ кдтел1пм сол болды. MaFaH кулагы кдтгы пистолет тап келотп, ал мен жумсарына уйренгем, — нэтижеЬнде кулацтыц кдттылырынан м е т ц ofum K^Faui кетть Дегенмен мен оран сэл-сэл рана тимей кдлдым. О л да ете жакры атады екен, оцбаган. OFbi самайымды шарпып етп. М ен оньщ ж елтген лебш сезддм. Диуруаныц тсзеанде отырып, дал 6ip оран твнген K,ayinTi тец 6eAicKici келгендей, М э р е л ханым оны KyuiaFbraa кдтты кдгсты. — О й, байрусым-ай, байрусым-ай менщ, — деп сыбырлады эйел. О л эцг1месш айтып бижен кезде, М э р е л ханым айкдйлап ж 1бердд: — Бглесщ бе, мен ещу ceHci3 eMip суре алмаймын! М е н щ ceHiMeH жолырысуым к,ажет, 6 ipaK, a 3ipnie KyfteyiM Парижде жургенде ол мумкш емес. Тацертен, мен 6ip сагаткд шырып KeTin, сеш эл1 твсектен турмай жаткдн кезде ж упрш барып 6 ip суйш кетер ем, 6ipaK, сенщ кубыжык, уйщ е мен бармаймын. Сонда не icrey керек? Диуруаныц басына 6ip earn ой сап ете кдлды да: — Сен мунда кднша телейсщ? — деп сурады. — Айына жуз франк. — Онда былай: мен осы белмелерге орналасам жане олар ушш 03iM твлеймш. М енщ буры ты пэтер1м енд1 маран унамайды. — Ж ок, М ен кдрсымын, — дцад айел 6ip сэт ойланып барып. Диуруа тац кдлды: — Неге? — Сол- 176

GMiko________________________________________________ — Оныц жауап емес. MaFaH бул жер ©те унайды. Сез 6iTri. Мен орналастым. Оныц устше патер менщ атыма жалдаотан гой, — дедд кулш. Эйел де ез айткднынан танбады: — Жок, жок, мен келдспеймш... — А л неге, айтшы? Эйел оныц Кулагина еркелей сыбыр етп: — Ce6e6i сен мунда эйелдердд экелесщ, ал мен оны кдламаймын. Диуруа булкдн-талкдн болды: — Ешкдшан, еш жагдайда да ейтпеймш! Уэде берем. — Жок, сейтесщ. — Ант пнем... — Шын ба? — Шын. Шын сез1м. Бул уй б1здш, баскд ешюмдш де емес. Эйел оны кушырлана кушацтады. — Жарайды, жаным. Bipaic, бш п крй: егер сен меш 6ip рет те болса алдасац, 6ip-aK, рет, — онда екеум!здщ арамыздагыныц 6epi б1тедд, мэцп. Диуруа эйелдд тары иландырды, ант iurri, акд>фында eKeyi кел!сп, Диуруа бугш-ак, Keuiin келедд, ал Мэрел ханым жол y en оган тез юрш-шьпып туратын болды. — Кдлай болганда да ертец б!зддюне тустенуге кел, — дедд Мэрел. — KyfteyiM с е т кдтты унатып кдлыпты. Диуруа окан масатганып кдлды. — Кдлайша! Шыньшда ма?.. — Сен оны сикдфлап алдыц. Айтпакдпы, сен маран ауылда еспм демеп пе ец, жекеменхшк жерде, солай Foft? — Иэ, солай, ней бар? — Демек сен ауыл шаруашылырынан сэл де болса б!рдеце бглесщ рой? — Эрине. — Онда сен онымен бакдпа егу жайында, eric туралы эцпмелес, ол соны сумдык, жак,сы кередг — Жакры. Сез жок, сейтемш. Жекпе-жек ойелдщ Диуруага деген нэзж ce3iMiH оятып, кетершде оны басы-кезшен тук кдлдырмай сыпыра суйдд. 12-1050 177

Ъексутт Ифкеке-уим_____________________ Газет саралкрсына келе жатып Диуруа Мэрел ханым туралы oifra шомды: \"К^ндай тацкрларлык, адам! ©MipiHpe кускр ук,сап ушып-к,онады да журедИ Оныц ойына не келетшш, талгамына не татитынын ешкршан алдын ала таба алмайсыц! Крндай кулкщад кел-претш ерлйзайыптылар! Ана кррт пен мына алакуйын эйелдд крсу тентек тардырра не ушш кржет болды екен? TeMip жол ревизорын мынандай ешнэрседен тайынбайтын эйелге уйленддрген придай куш болды екен? Жумбак.! Кш бысш! Бэлюм, махаббат шырар? Крлай болганда да, — деп ойын тушндедд ол, — аш ынашылыкда таптырмайтын эйел. Оны цолдан шырарып алу — нагыз акр1мак,тык,\". VIII Жекпе-жек Диуруаны \"франсуз ем1ршщ\" машык,ты фелиотоншыларыныц дэрежесше кетерш кетп. Оран жаца такдфыптар табу ушш ешкршан таусылып бггпейтш куш-куат кржет болгандыктан, ол ендд франсуздардары эдептшктщ кулдырауы, жаппай азрындау, патриоттык, сез1мнщ aAcipeyi жэне ултгык, мак^аньшпын, анемиасы сняк,ты айкрйлап туратын -пркестер бойынша маманданып алды. (\"¥лтгык, мак,таныштыц анемиасы\" деген TipKecri о л e3i ойлап тапты жэне соган ете риза боп журдф © зш щ шубэппл, кулюл1 api кекесшд1 париждж мшез1мен ерекшеленепн М эрел ханым оныц узак, аскрк, сездерш элдеб1р дал айткрн 6ip ауыз сезбен-ак, быт-шыт ете салганда: — Ештеце егпейдд. Маган буныц болашацта кржетз болады, - деп, Диуруа жымиып крна кря салатын. О л Kp3ip Кешстэнтинешлде турады; мунда ол езшщ шамаданын, шетюсш, устарасы мен сабынын алып келген- д1, — оньщ кешш келушщ бар болран-бггкеш сол болатын. О л эл1 тесегшен турмай жатып eni-yui кунде 6ip оран М эрел ханым асыпяс келш кетедг жылынып улгерместен, жылдам керпешц астына Kipin кету ушш, тез-тез шешнш, содан 6ipa3Fa дешн ддршн баса алмай жататын. Э р бейсенб1 сайын Диуруа М э р е л ханымджшен 178

_________________________ СуШмМ doc тамакуанып, куйеуш щ к ец ш н та б у ушш, онымен ауы л шаруашылыты жайында эцп м е крзрап кдйтады. ©3i де ауы лд ы е т е жак,сы к е р г е н д ж т е н , к е й д е э ц п м е ш ц кдоыгына батып кетш, диванда кдлрып отырган эйелдд есшен шырарып та алады. Б1рде екесшщ, 6ipAe Суйюмдд досыныц Ti3eciHe отырып, Лорина да уйк,тап кдлады. Журналшы шыгып кеткен соц, М эрел мырза езшщ кэддмп эрнэрсе жайында айта беретш акдрлгей даусымен мщдетп турде атап етедг — ©те суйюмдд жшт. Ацыл жатынан да ете жакры дамыган. Акданнын, аяры болатын. Тацертен, к еш едеп гул сататын арбашык,тардьщ мацынан шепргулдДн, nici де iiibiFa бастаран. Диуруа булт ушррлмеген бак^гггьщ кдрзырына батып жур/у. Bip куш кеппасш уйше оралганда, еспске кдкпырылган хатты байкдды. Мертацбасында: \"Канн\" деген жазу тур. Хапы ашып: \"Канн, \"Ару\" вилласы\" деген жазуды окылы. \"Кдвябатгы дос! Барлык,жагдайда да маган сенщ з деген сезпрз еощзде ме? Енд1, мше, мен стзден езпрздщ тыныш 6Mipini3Ai бузуды сурап отырмын; келщзпй, eMipmin соцгы сэтшде елейш деп жаткдн Шэрглдщ жанында меш жалгыз кдлдыра кермещзип. О л eAi белмеде журш жургенмен, маган дэрп-ер оньщ шамамен аптадан артык, eMip сурмейтппн ескертп. С ол акдрргы сэттерге дешн куш-туш кдрауга мешц куш1м де, батылдырым да жетпейдь С ол соцры минетгер жайында аса крркулнышпен ойлаймын. Куйеу1мнщ туыстары жок,; мешн, азд ен баскд жешмд! айтатын ешюм1м жок, О л шздщ жолдасыцыз; ci3re гэзеттщ есотн ашып берген - сол. Кел1щзпп, жалынам ci3re. Мешц шакцфатын баскд адамым жок, С1здщ сешмд1 досьщыз Мадлена Форестие\". Диуруаныц жан дуниесш элдеб1р тусшжаз сезш жел тербегендей тербеп етп, ол азаттык, ce3iMi, алдынан ашылган кецкгпкп туйану! едг 179

Ъвксутан Нфквке-уяы______________ __________ — Эрине, барамын, - дедд куб1рлеп. - BafiFyc Шэр1\\! Адамнын; eMipi деген, мше, осы! Форестие ханымньщ хатын ол кржайынга керсетт едд, ол 6ipa3 буркдллдады да, 6ipaK, акырында келкгп. — Тек тез кдйтьщыз, ci3 бдзге кджетаз, — дедд Вэлтер б1рнеше рет кдйталап. Ертес! ерлТзайыпты Мэрелге жеделхат салып ж!бердд де, Ж орж Диуруа сагат жетддеп жедел пойызбен Каннга атганып кетп. О л 6ip тэулжке жуык,журш, кешю тортке таман желт. Кдрсы алушы оны \"Ару\" вилласына алып келдд, вилла Каннан Ж у ан бугазына дешн созылган кдрагайлы орм анньщ ак, у й лер ceyin к,ойгандай тау етегше салыныпты. Форестиелер италиандарша салган аласа шагын уйдд жалдапты; уй агаш арасымен бураландап жаткдн жене эр бурылысында гажап KepiHicTepi коз тойдырган жолдьщ жагасында екен. Eciicri малай ашты. — A -а, мырза, келщ1з! — деп айкдйлап Ж1бердд ол. — Форестие ханым аздд асыга кутш отыр. — Форестие мырзаньщ жащайы кдлай? — деп сурады Диуруа. — Еш мез емес, мырза! Оган онша кэп кдлган жок, Диуруа KipreH крнак, белменщ кдбыргасы кеплддр ернек салынган кд>131ылт шытпен кдпталыпты. Дэу кен, терезеден кала мен тещз кершш турды. — Oho, кдткдн саяжай! - дедд Диуруа тадданып. - Шайтан алгырлар, осыншама акдпаны кдйдан табады булар? Кэйлектщ сусылы оны жалт кдрауга мэжбур eiri. Форестие ханым оган крлын усынды: — Слздщ келгешщз кдндай жак,сы болды! Кдндай жак,сы! Диуруа кутпеген жагдайда эйел оны кушакуай алды. Сонан сон; exeyi 6ip-6ipiHe кдрады. Эйел ептеп жудеггп, бозарыпты, 6ipaK, бурынрысынша эл! жас кершедд, Tiirri, бурынгысынан жак,сы боп, кеудеа кэз тарта туспгп. 180

_______ __________________GipkkmHdoc - Бглсещз, ол ете кррк^шышты жагдайда, - дедд эйел сыбырлай сэйлеп, — санаулы куш кдлганын ол бш п жатыр, сол м е т сумдык, кдгнайды. Мен OFaH ci3 келдд деп айтгым. А л аздщ шамаданыцыз кдйда? — Мен оны вокзалга кдлдырып кетпм, — деддДиуруа, — аздерге жакдшырак, жерге орналасу унпн, ci3 менщ кдй крнакуйге орналаскдныма кецес беретнйщздд бшиеддм FOft. — Осында кдльщыз, б!здщ кдсымызда, — дедд ейел 6ipa3 шенимазддктен кешн. — Айтпакдпы, аз г е белме дайындалып та к,ойган. Оньщ кез келген минетте кдйтыс болып кету1 мумюн, егер ондай жардай тун шпнде болса, онда мен мулде ж алгы з к,алам Foft. М е н с1здщ затгарыцызды алып келуте адам жумсайын. Диуруа t3F3u m етп. — Слздщ дегенйцз болсын. — А л ендд жогарьна барайык, — дедд эйел. О л эйелдщ соцынан йесп. EidHHii кдбаткд квтершп, эйел eciKTi ашты, Диуруа кдрсы алдынан кэрпеге оранран Tipi eAiKTi кердд: кеиш шапак,тыц сэулесшде кдн-свлаз Форестие терезе тубщдеп креслода буран кдрап отыр едд. Оньщ эз досы екенддгш Диуруа тек жорамалдады, ол соншалык, эзгерш KeTimi. Бэлменщ ixuiHадам тершщ, дэршщ, эфирдщ, шайырдьщ Hicrepi жайлап алыпты — Hie болганда да курт ауруымен ауырран адамныц дем ш сщ 1рген белм енщ тыные тарылткдн, айтып жетюзуге болмайтын mci. Форестие баяу, кдгаала к,олын кетердд. - А, сенсщ бе? — дедд. — М е т ц кдлай елеттмдд кэруге келдщ бе? Рахмет. - Сети, кдлай элетшщдд кэруге ме? — Диуруа езш зорлап зорра кулдд: — О л соншалык, соноу Каннан келуте татитындай кещлдд Kepirnc емес крй. Менщ аз да болса дема/ным келдд жэне сенщ кэцшндд сурай кетешн деддм. Форестие сыбырлаган унмен: - Отыр, — дедд де, басын темен салып, муцдана ойланып кдлды. Ауру жиыеп, уз1к-узж дем алады; кейде ол езшщ кдлай киналганын айналасындарылардыц есше салрысы келетш 181

Ъексутан Нфкеке-упы____________ ________ сеюлдД, сонда кеудесДнен ыцкдллмен 6ipre демД де шырып жаткдн тэрДздд. Оньщ эцпменД одан api жалгастырмайтынын байкап, Форестие ханым терезенДц астыцры жакд-ауына асылды да, иегДмен квкжиектД нускдды: — Кдрацызшы, кандай эдемД! Булардыц кдрсы алдында баурайына виллаларды жапсырып алган тау жотасы жаганы тагаша каусырып жаткан кдлага жетДп ецДстептД; он, жакта, айлакдыц усгшде коне мунарара дейш каланыц ecxi б о л т аскдк,тайды, ал сол жары Круазет мушсДне, дэл Лерен аралдарыныц тусьгаа барып туйык,талады. Кекпецбек судьщ ортасында ол аралдар ею жап-жасыл дакда украл ерекше керДнедд. Оларды жузДп журген орасан дэу жапырак, деп кдлура да болар едд, ейгкен1 жогарыдан кдраганда, олар теп-тепс боп керДнедД. А л сонау алыста, бугаздыц ар жарында, айлак, пен мунараныц устДн ала кекжиектД кемкере алаулаган аспанда тау жотасыньщ узын кегДлддр тДзбеп тацражайып сызыкден айшык,танып керДнедД: жотаньщ найзадай yundpi, тлгенД, децгелеп; етегш ашык, тецДзддц толкдгны жуса, басы пирамидага уцсаран жартаспен аяк,талып жаткдны да бар. — Анау Естерел, — деп тусДнддрдд форестие ханым. Тау шыцдарыныцтерДскей жарындагы кдн жалаткдндай саррылт аспан жалтылдап кез кдратпайды. Батып бара жаткдн куннДц алаулаган керДнДсДДиуруаны ерДксДз тандантты. — О-о! МДне ражап! - дедД кубДрлеп. 0 з тацданысын бДлддруге баскд бейнелД сез аузына туспедд. Ф о р е с т е эйелДне кезДн аударып: — МенДц таза ауа жущым келедд, — дедд. — Кдрасацшы, кдзДр кеш крй, кун батып барады, — дедд эйелД куптамай, — тары суык, тиДп кдлар, оныц саган мулдем пайдасы жок, екенДн езДц де бДлуге тиДссДц рой. Ф ор е ст е , сДрэ, жудырыгымен крйып кдлмак, болтан сияк,ты, алайда оныц орнына оц крлын элсДз рана эрД шыдамсыздыкден жыбырлатты да крйды, ал ызалы кДжДнДсген бет-аузы тыржиып езгерДп кетп, елейДн деп 182

СуйЬмН doc жаткдн адамньщ TicTemci оньщ семш кдлган ернш, суалган жагы мен солпиран бет суйегш одан бетер айкдшдап керсетп. — Туншырып барам дед1м рой саран, — дед1 ол кырылдап, — 6 ip кун бурын елем бе, 6ip кун кеш елем бе, саган 6api6ip емес пе, аквдэы елетийм агадын рой. Форестие ханым терезеш айкдра ашып тастады. Самалдыц лебшен ymeyi де еркелеткендей эсер алды. Бул леп тау баурайында ескен гулдер мен араштардын, бас айналдыратын жупар HicTepiH сйдрген жумсак, жылы, жалацаштап сыйпагандай жазрытургы ж ел едд. Оныц шпнен майкдрарайдьщ опор mci мен аршаньщ хош Hici айрыкдна ацрарылады. Форестие ауаны асьпып алкдгна жупы. Кенет артынша-ак, креслоньщ туткдсын шецгелдей устал, ыскдфган ызалы кдлрылмен: — Ж ап терезеш, — дедд. — М е т одан бетер куртгы. Жертелеге барьт елгешм артык, nibiFap осы. Форестие ханым терезеш акдярын ж а т ы да, эйнекке мандайын -ripen турып, алыскд коз тастады. Диуруа езш ьщрайсыз сезшш, aypyFa эл-куат беру ушш, онымен сейлескендд жен кердд. BipaK, ол оны жубататындай жендд ештеме ойлап таба алмады. — Саран бул ара жакдады ма? — дедд куцгалдеп. Форестие тыржьщ етш, иырын курсше кдкдц етюздд. — Kepin турсьщ гой, — деддде, тары басын салбьфатып ж1бердд. — Сумдык,-ай д есещ ш ! Париждег1ден б у л ара кдншалык, жак,сы! Онда кдз1р кдкдран кд.гс. Кдр, жауын, буршак; сарат унгге онда эбден тун, шам жарура тура келедд. — Саралкдда кдндай жацалык, бар? — деп сурады Форестие. — Ешкдндай. Сен ауырьш кдлрэн соц орньща алп аласа боилы Лакрендд шакдлрран. BipaK, ол эм тспеген. Сен езщ кдйта оралуыц керек! — Мен бе? - дедд ауру ерец сейлеп. - М ен ендд 183

Шеупмн Mjfv/nlv-yn,_______________________ макдлаларымды жерддц астында, алты фут терецддкте жатып жазам гой. Крцыраудыц жишпндей ырракцен осы 6ip жабыскдк, идея оран кдйта-кдйта орала бердд, оныц ep6ip ескертпеа мен ep6ip сез1не кцсынды-кисынсыз кдютырыла беретш болды. Ауыр api терец унсаздж орнады. Куннщ батар кездеп epTi 6ipTe-6ipTe басендей бердп алкдлзыл аспанныц аясындагы таулар да кдрацгылык, кушарына ет п кдрая бастады. Туннщ хабаршысы саналатын кдрацрылык, белмелерге енгенде, элд де ceHin бара жаткдн жалынньщ жалцылын сак,тап, цабырраларды, бурыш-бурышты, тускдраздар мен жийаздарды сыякек пен кдракршкдял араласкдн туспен бояп крйрандай. Ашык, пепггщ устшде сыртгы керсетт турган айна кднды дакд<д уцсайды. Ф орестие ханым бетш терезеге баскдн куш крзралмастан тура бердд. Кенет Форестие узж-узж, туншыкддн, жан кцнаран дауыспен сейлеп кря бердд: — Маган тары кднша рет куннщ баткднын керуге жазды екен?.. Сепз... торыз... он бес, жиырма, бэлюм, отыз, — 6ipaK, одан кеп емес... Сендердщ алД уацытгарыц бар... А л мен ушш 6api бггп... Bapi ез ретшен ете бередд... Мен елген сон, да, — дэп сол менщ Tipi кез1мдепдей... Кдй нэрсеге кдрасам да, — дедд аз уназддктен кешн сезш кдйта жалрастырган Форестие, — 6api менщ 6ipHeme куннен кейш ештецеш де кермейтпнмдд еске салады... Ештецеш... TipiniAiK Te бар н эрсенщ eni6ipiH ... ец кдрапайым нэрселердд... ыстакдндарды... такрыларды... демалганра крлайлы кереуеттердд... келжтердд кермеу кдндай крркынышты. КешкДсш келжпен кдядырран кдндай рахат... Мен оны ете жакры керуид ем! Куйсандьпрта ойнарандай оныц саусацтары креслоныц туткыпты бойымен тез-тез api кдлтырай жупрш етп. Оныц сезшен ropi ундемей юддрш кдлраны кдтты эсер етп, — сол сэт оныц ете урейлД нэрселердд ойлайтыны сезшп турды. Дал осы арада Н орбер д е Вареннщ эткенде айткдны Диуруаны ц eciHe тусп : \"Ko3ip менщ елДмдд ете жакдш 184

____________ ____________ СфИамМdoc арадан керетшш соншалык, кейде крлымды созьш, оны итерш яаберпм келедД. Мен оны барлык, жерден керем. Ж о л устшде жаншылып кдлган шыбын-ппркей, кураган жапырак, досымныц сакдлына тускен ак, - 6epi менщ журепмдД жаралайды жене 6epi де: \"О л - мше!\" — деп айкдйлап туррандай\". О л кезде бул оны украран; крз1р, Форестиеге кдрап турып, ук,ты. Оныц ене бойын бурын бастан кешш кермеген 6ip жабыркду куй басты: кенет OFaH жап-жакдш к,ол созым жерде, ауру крналып отырган креслода сумпайы кубыжыцтай ел1м ты ры лы п жаткдндай боп кер1ндд. О л тура сап бул арадан кетпек болды, кдшып, мумкДндДгшше Парижге тез!рек оралрысы келдД! О, булай боларын бглгенде, Канн кдласына 6 ipey айдаса да келмес едд! Ом елмеген адамньщ устше жауып крйган кебш кусал тун кдраррылыры ацырын-акырын бугал белмеш кдштап алды. Тек терезеш ж эне оныц жарык, сулбасында крзгалмай турран жас эйелдщ бейнесш рана байкдура болады. — Йемене, мен бугш шам кермеймДн бе? — дедД Форестие шамдана сейлеп. — Осы да ауруды кугу деп санала ма?! Терезенщ алдындагы кдрацры бейне жок, болып кепп ед1, соныц артынша у й д щ ты н ы ш ты ры н бузып к1лт крцырау сорылды. Сэлден сон, малай Kipin, ашык,пештщ устше шам крйды. — Жатасьщ ба, жок,теменге тамакуануга барасьщ ба? — дедД куйеугне Форестие ханым. — Теменге барам, — дедД Kyfteyi сыбырлай сейлеп. Ynieyi тамакды кутш 6ip сагаттай крзгалмай отырды, кудды узак, унс!здДк элдеб1р кдунгп, к рут болганда да купна Kpyiirri буркемелеп туррандай Kepimn, мьша елгм жайларан белмеде — сол белменщ тыныштырымен 6ipre кдтып кдлмас уппн, олар анда-санда узж-узж, тукке де кдже-ri жок, сездердД айтып отырысты. Ацыры аукдтгану да басталды. Диуруага ол узак, узак, болганда да ушы-крыры жок,тай болып кершдД. Bepi ундемей, дыбырын бглдДрмей жедД, сонан соц 6epi нанды 185

Ш сутан Н^/свкв-ут____________ _________ саусак,тарымен домалак,тап отырды. Экшенщ такдллы да ШерЬлдд тыжырынта берген соц, жумсак, туфли киген малай тамак, бергенде бШнбей Kipin, бшнбей шыгып журдд. Тыныштык,ты тек сагатгьщ тьирылдаран б1ркелю дыбысы FaHa бузып турды. Тамакдан кейш Диуруа шаршаганын сылтауратып, ез белмесше кетш кдлды. О л терезенщ теменп жакдауына асыла турып толган айга кдрады: елеуореген бозгыл сэулесш виллалардыц аппак, кдбырраларына TeriATin, тещ здщ бетш е жуп-жукд, AipiA к,акдан жалтырак, кдбыршагын шашыратып турган ай кудды альт децгелек т а м Tapi3Ai. Диуруа кдйтып кетудщ нанымды амалын кдрастыра бастады, — Вэлтер шакырып жатыр, жеделхат алдым деп пе, сол тэр^здд сан алуан сылтау ойлап табура Kipicri. BipaK, epTeci тацертец кдшу жоспарыньщ 6epi OFaH орындалмастай болып кершдд. Форестие ханымды 6api6ip алдай алмайды, берь\\генддп ушш алатын алрыстан тек езшщ крркдкдъпына бола кур кдлады. \"Эрине, бул кефлдд жардай емес, — дедд о л езш жубатып, — алайда енггеце етпейдд, ем!рде жайсыз жардайлар бола бередд. Оньщ устше бул жардай, cipa, созыла бермес\". Очтуспктщ бакдлтан журегщ токдап кдла жаздайтын, жер-элемдд кеплддр ауа кернеген кундершщ 6ipi едд. Форестиелердщ кдсында отырура эм улгерем гой деп, Диуруа теменге, тещзге кдрай аяцдаган. О л тацертецп тамагын iuiyre оралганда, малай оран: — Диуруа мырза! Форестие мырза аздд жаца сурап едд, — дедд. — Диуруа мырза, Форестие мырзага Kipin шыкдсдньщыз ж ен болмас па екен? О л жорарьта кетер1лдд. Форестие креслода кдлрып отыррандай кершдд. Эйел1 диванда ютэп окдлп жатыр екен. А уру басын кетердд. — Бугш кдлайсьщ? — дедд Ж орж. — Турщ жакры сиякды FOft. — Иэ, жакрымын, — дедд Форестие сыбырлай сейлеп, — бугш ез1мдд мыкдыраК, сезшш турмын. Мадлена екеущ Te3ipeK тамак,тарынды шпцдер, — 6i3 кыдырып кдйтамыз. — Керддцз бе? Бугш ол езш деш сау адамдай сезшедд, —

_________________ ________CydidwH doc дед! Форестие ханым Диуруа eiceyi оцашаланганда. — Тацертецнен 6epi жоспар курумен элек. Ke3ip 6i3 Париждеп ушм1зге ыдыс-аяк, сатып алу уш ш Ж уан бугазына бармакдшз. О л кдйткенде де баруымыз керек дейдд, ал мен б1рнэрсе болып кдла ма деп сумдык, крркдм. Жолдьщ селкшне ол шыдай алмайды. Т ер т KiciAiK жабык, а р б а келгенде, м алайдьщ суйемелдеу!мен Форестие баспалдакден баяу темендеп келе жаткдн. О л квлнстт кердд де, дереу оньщ устш ашып тастауды талап етп. Эйел1 OFaH кдрсы болды. — Саган суык, тиш кдлады. Оньщ акылга сыймайды. Б!рак, ол ез айткднынан кдйтпады. — Жок, менщ жагдайым ете жак,сы. М ен e3iMAi б1лем. Бакдъщ арасын кдк, белш жаткдн, сонысымен Каннды Англианьщ паркше укрататын келецкел! саяжолдан етш, олардьщ к е л т тещздд жагалай журетш Антип жолына тусп. Форестие бул араныц Kepiicri жерлерш айтып отырды, Парижддк графтыц вилласын, тары баскдларын керсетп. О л кенрлдд едд, 6ipaK, онысы умггаз адамньщ эдеш гстеген, жасанды, алдамшы к ещ лд Ш п болатын. © рн э рсе ш Kepcendci келгенде, крлын кетеруге шамасы жетпей, ол тек саусагын гана шошайтты. - Кдра, мынау Сент-Маргарит аралы, ал анау — Базен кдшып шыкдсдн KppFaH. Иэ, бутан бола о л кезде 6i3 6ipa3 эуреленгенб1з ! Одан кешн ол езшщ полктеп кдлзметш еске тусардд, еписерлердщ атын этап, соларга кдтысты окдталарды эцпме етп. Шугыл бурылыстан кешн кенет алдыдан кец керЬпс ашылды: Жуан бугазы да, аргы беттеп аппак, ауыл да, алдьщры жацтагы Антип M yftici де — 6 ap i де енд1 алакднындагыдай айкдт кершдд. - Эне эскадра! Ke3ip сен эскадраны кересщ! — дедд балаша куанган Форестие сыбырлай дауыстап. Шынында да, кец шыранак,тыц ортасында кдлыц бута ескен жартаскд ук,сап турган алты улкен кемеш байкдура болатын едд. Тацкдларлык,тай ускдянсыз, тым 187

Ъексутм ‘НфокеЬ-ты_________ _____ __ -V'y элд еб1р шошайрандармен не мунаралармен, суплгшшен жабдык,-талган кемелерддн, cyFa терец батып турраны соншалык,, олар кудды сол apaFa тамыр жайгалы даярланрандай едд. Ty6 i тамырланып кеткендей кершген кемелердщ ауырлыры соншалык, — олардын, кдлай крэгалып, кдйтт оры н ауыстыратынын т у сш у кдиын едь Ж у з б е л 1 обсерватория сеюлдд epi бшк, epi децгелек батарея су бет1ндеп жартаскд орнаткдн манарды елестетедд. Олардын; кдсынан ак,желкенш желб1ретш ашык,тендзге к,арай уш дщгекта у лк ен кем е отть А н а ескери к,убыжык,тардыц, тещзге терец merin турран жтркеншгп TeMip кубыжык,тардыц кдсында ол езшщ эдемшг1мен, сэшмен кез куантады. Форестие кемелердщ атын есше туЬрмек болды: — \"К елбер\", \"Сиуф рен\", \"Адмирал Диуперре\", \"Айбынды\", \"Аямас\"... Жок, мен кдтелесшпш, \"Аямас\" — мынау турран. Булардыц к е л т \"Ж уа н шыганарыныц фаяныстан жасалган керкем заттары\" деген жазуы бар кец мол павилионга такдп келдд де. шатан шалшыкды айналып OTin, Kipep жолдыц аузына токуады. Форестие езшщ Париждеп кэбинетше ею ваза сатып алмак, болды. О л арбадан тусе алмады, сондык,тан оран улплердщ 6ipiHeH кешн 6ipiH екелш корсете бастады. О л узак, тацдады, эйел1мен, Диуруамен акдялдасты. — Сен б1лесщ гой, мынау менщ кэбинепмде турран ютэп шкабына крюга. М ен кресломда буларга кдраймын да отырам. М е н еж елп дэу1рдег1 немесе гректерддц б1рдемес1 болса деп еддм. О л экелген улплердд айналдыра кдрады, баскд улплердд керсетудд талап етп, кдйтадан алрашкдл кергенш экелддрдд. Акдяры тацдап алрандарыныц акдлсын теледд де, дереу вазаларды Парижге женелтудд буйырды. — М ен бул арадан жакдлнда кетем, - дедд бекем унмен. Олар шыганак, бойымен кэйтып келе жаткднда, кенет алкдптан суык, жел сокды да, ауру жотелш кетп. Эуелде оны аурудыц жай жецьл рана крзганы шыгар деп ойлап едд, 6ipaK, ол 6ipTe-6ipTe кушешп, 6ip секонт те

__ ______________________ Ctfdkindi doc тыныс аддырмады, акдфында ыцылык, аткдызып, кдфылга уласты. Форестие туншыга бастады; ар демш алган сайын кеудесш кдлрылдаткдн жетел тамарын жыртып ж 1бере жаздайды. Оны еш нэрсе тыныштандырып ток,тата алмады. Ауруды белмесше дешн кетерш anapyFa тура келдд. Диуруа оныц аятын устап журдд де, ек п е а кдлтырап кдлсылган сайын аягыныц да к,алай селю лд еген ш алакднымен сездд. Жылы тесек Форестиеге квмектеспедд, - аурудыц кдлсылуы тун жарымра дешн созылды. Акдярында ел1м алдындаты бул жанталасын ecipnci Aapi FaHa ток,татгы. Содан ауру таща деган кез уместен креслода отьфды. Оньщ алташкд1 ce3i: \"Шапггаразды шакдфындаршы!\" — болд ы ,- кдшанры эдетшше Форестие кунде тацертец кдфынады. Од кдлрыну ушш орнынан турута куш жинап едд, 6ipaK, оны дереу кдйтадан тасекке жаткдлзута тура келдд, Форестие ханымды оныц кыскд, ауыр, кцнала жетелгеш крркдяткдны соншама, ол дереу жаца рана уйкдаура жаткдн Диуруаны оятута жумсады да, одан докторды шакдфып келуш етзндд: Диуруа дереу барып Гаво деген докторды шакдфып келдк Доктор микстура жазды да, ейт-буйт деген нускдулар бердд. Bipax, шындыкды 6iArici келш оны эдеш шырарып салып турран Ж оржга былай дедд: — Бул — соцры туяк, cepnyi. Ертецге жетпейдд. Эйелше ескертнцз жене с1вашенниктт шакдфтыцыз. Маран ендд бул арада ктейтш ештеце жок, Эйткенмен мен еркдшан азддц кдлзметнузге дайынмын. Диуруа Форестие ханымды езше шакдфды. — О л енд! о дуниелж . Доктор швэшенник™ шакдфындар деген кецес бердд. Ci3 кдлай ойлайсыз? Э й е л узак, толкыды, 6ipaK, акдярында бэрш ойлап-niiuin келш, баяу рана былай дедд: — Иэ, сол дурыс болар... Барлык, жардайды есептегенде... Мен оны дайындайын, с е т авэшенниктщ Koprici келедд дешн... Кдлскдсы, 6ipHapce ойлап табармын. Ал ci3, кеп жасагыр, овэшенниктт 1здеп табыцызшы. К,арапайымдау 6 ipeyiH кдрастырыцызшы, е з ш e 3 i 189

Ъвксутт Нфукеке-ты__________________ елдекдндай санамайтындай 6ipey болсын. Уагызын о ку м ен ш ектелсш де, 6i3/y баскдлай эрекетген аулак, кд1лсын, солай уйымдастырьщызшы. Д иуруа н е ic rey керепн б1рден тусшген сезш ец карпы алып келдь О л Kipin келген кезде-ак, Ф орестие ханым Kepmi белмеден шыгып Диуруанын, кдсына келш отырды. — Бул OFaH ауыр тидд, — дед1 ол. — М ен спвэшенник жайында айта бастаганымда, еир соншалык, бузылып кепг, тап 6ip, ...суык, демш сезш тургандай болып... ci3 м е т т у с ш т турсы з ба? Кдлскасы, бэрш щ бггкенш, санаулы рана сагаты калганын о л тусшдь.. Форестие ханым боп-боз болып к е т . — М ен оньщ сол кездеп бет елпетш ешкашан умыта алмаспын, — деда о л сезш жалгастырып. — С о л сэтге ол, с е з жок, ел1мад бетпе-бет кердд. О л керад оны. Оларра сшешенниктщ даусы ж етт жатгы, — кулары нашар еститшдпсген, ол эжептеутр кдтты сейледд: — Ж ок , олай емес, о з д щ жагдай соншалык, жаман емес. Ci3 аурусыз, 6ipaK, TinTi де кдупгп емес. М ен ci3re жолдастыкден, Kepmi болтан сон, юрддм, — 6ipiHini дэлел1м осы. Оран Ф ор естие б1рдеме деп жауап бердд, 6ipaK, оны булар ести алмады. — Ж ок , мен о з г е атаукере бер е алмаймын, — деп жатгы карт. — Bi3 эл1 о л жайында ci3 жазылган кезде ец п м елесеш з. Егер ci3 м ен щ осында отырганымды кунэндзден ары лу ymiH пайдалансацыз, онда мэселе баска. М ен уагы зш ы мын, м ен ap6ip крлайлы жагдайды пайдаланы п, е з пенделер!мд1 д ур ы с ж олга барыттап отырура raicniH. Тып-тыныш бола кдлды. Cipe, енд) уш шыкдай, узш- узш Форестие сейлеп жаткан болу керек. Сонан сон баскаша унмен, дшркеу кдлзметкершщ ун1мен кайтадан карт сейлеп жатгы: — Кудайдыц кайырымдылыFbi шеказ. \"СопШеогды\" окдэщыз, балам. Егер умытып калган болсацыз, онда еспцзге салайын. Маган ыесш отырьщыз: “Confiteor Deo omnipotenti... Bietae Mariea semper virgini...\" Анда-санда дураныц сезш ез1мен iAecin кдйталап 190

_____ ___________________ CyriidMk doc жаткдн aypyFa мумгандж б ер у ушш, кдрт ундемей к уп п кдлады. — А л ендд тэуба жасауга Kipicini3, — дед! акдлрында кдрт. Айрыкдпа толк у билеп, кутуден эбден титыцтаган Ф орестие ханым мен Д иуруа тырп етпей отырды. А у р у элдене деп куб!рледд. — Слздщ уятыцызбен купиаласкдн кел!с!мщ1з болы п па е м — дед! сзвашенник. — О л кдй турдеп келкзм едД, балам? Ф орестие ханым орнынан турды. — Бакдщ барып юшкене кдлдырып кдйтайык, — дедд о л сыр быддрмейтш сабырлы унмен. — Bi3 оньщ купиасын 6iAMeyiMi3 керек. О лар бакдыц Kipe6epiciHAeri таза ауата е зш щ куигп api т э та шсш таратып туртан кдлампырдыц кдсына кел!п, гул ашкдн рауш ан бутасынын; туб1ндег1 отыррышкд отырды. — Ci3 e3ipre Парижге бармассыз? — дедд Д иуруа б1раз уназддктен кешн. — Кешжпеймш! Кдлай 6api б1тедд, м ен д е д ер еу кетем б ул арадан. — Он шакды кунде ме? — Иэ, одан узамас. — Демек онын, eiu6ip туысы жок, крй? — Н ем ер е бауырларынан баскд euiKiMi жок, Э к е- iueiueci оныц ел! жас кезшде кдйтыс болы п KeTiirri. E xe yi д е кдлампырды ц ш ы ры н ы н сор ы п жатк,ан кебелектен кез алмады: гулден гулге ушкдн оны ц кднаты дамыл таппайды, т!шт крнып турган кезде д е биинер- бш н б ес ддр-ддр кдгады. Ф орестие ханым мен Диуруа бак, шпнде узак, ун а з отырды. Bip кезде малай кел!п, с!вашенникт!ц тэуба жасауды аякдаранын мэл!м ета. Сонан кешн рана eKeyi жорарыга кетерглдд. Ф орестие кешегюшен де жудеп кеткендей кершдд. Сшэшенник оныц крлын ждбермей устап тур екен. — KepicKeHuie, балам, мен тацертец келем. Соны айтты да, с!вашенник шыгып кета. 191

Ш с у т т Н ф / и Ь -р ы _________________________ _ _ О д е а к ге н шыга салысымен елгел! жаткдн адам сол ауыр дем алып жаткдн калпы бар кушш жиып эйелше карай крлын созды. - Куткаршы м е т... — дедд сыбырлап. — Кугкариш MeHi... суш ктш ... м е н щ е лп м келмейдь.. м енщ елг1м келмейдд... Куткара Kepmi м е т !.. Айтындаршы, мен не icreyiM керек, шакырындаршы докторды... М ен бэрш де, нен1 болса да кабылдаймын... Менщ... жок, келмейдд! О л ж ылап жабердд. О н ьщ суалган жак,тарынан кез ж асы моншак,тап сыррыды, жэб1р керген баланйа кусал кан-ceAi кадмаран ерш ырсиа тыржиып кета. Арты нш а к,олы те с ек к е сылк, ете калды, содан о л саусак,тарын баяу жыбырлатты да жатгы, с о л б1ркелш кдрмылы кудды керпенщ устш ен э л д е н е т жинап жатканга украйтын едд. О ньщ эйел1 д е жылады. — Ж ок , б ул эншейш ж ай гой, — дедд ексш. — Аурудьщ жай устамасы гой, ертец жакры боп кетесщ, с е т кешеп кдлдыру рой ш арш атьт тастаган. Ф ор естиенщ дем алысы к а п ы жуг1рген итгщ алкдшы- сынан да жи1леп K en i, ж и ш п сондай, оны санау мумкш емес едд, а л элазддп соншалык, Tirni мулдем есттлмейдд де. О л эм кайталай бердд: — М ен щ 0Л1тм келмейдд!.. Кудайым, оу... Кудайым, оу... Кудайым, оу... ендд м е т не к у т т тур? М ен ендд ештецеш кермеймш... ештецеш... ешкдшан... О, кудайым! О ньщ урейден катьш калган жанары элдеб1р кубыжык,- ты, езгелер коре алмайтьш элденеш ажыратты. Саусак,та- рьшыц керпе усп м ен Kicirn epi крркдлтып, opi кажытып жыбырлауы эм ток,тамады. К енет оньщ б у и л ен е бойы жиырылып-тартыла бас- тады. - MeHi Ka6ipre... Кудайым, оу! - дедд сандырак,тап. Содан ундемей калды. Ендд о л айналасына кез токката алмай карал, аузы н ашып ауаны кармай бердд. Уакдлт етш жатты; к ер л л менэспрддц сагаты он еклл сокуы. Тамак,тану улд н Д иуруа баска белм еге барды. Bip сараттан соц оралды. Ф орестие ханым тамакуанудан бас 192

___________________________ Cf/dAmdi doc тартты. Ауру крзгалмай жатты. Тек оньщ кур суй еп кдлган саусак,тары, K epneH i б е т ш е тарты п ж ауы п а лгы сы келгендей, ам баягысынша кдябырлап жатты. Ф орестие ханым креслода оньщ аяк, жатында отыртан. Диуруа эйелдщ кдсына баскд креслота барып отырды. Олар ун й з кутп. Терезенщ тубшде дэриер ж1берген куттмип эй ел кдлгып отырды. Диуруа да кдлгып бара жатыр едд, 6ipaK, отан аяк, асты элдене елестегендей болды. О л кезш ашып алган сэтте Форестиенщ кез1 кэддмп сен ген отша ж абы лы п бара жатыр екен. Акы ры н ыкдллык, аткдннан аурудьщ басы шалкдйып, артынша era езуш ен жылымшы кдн кершдд де, содан кешн ж ейдесше барып тамды. Саусактардьщ керпе устшде кыбырлаган суйк1мс!з кдглыры сап тыйылды. О ньщ дем алысы ток,тады. Форестие ханым бэрш тусшдь О л ш ы щ ы ры п ж1берш, п зер леп отыра кдлды, бетш керпеге басып, enipen жылады. Сасып, абыржыран Ж о р ж ойланбастан шокдша бердь К упмпп эй ел оянып, кереуеттщ кдсына келдд. — Bind, — дедд сонан соц. Диуруага эдепи сабырлылыгы оралып, ж ещ л курсшдд: — М ен узакдд созы лар деп ойлап ем, — деп куб1рледд ол. Алгашкы сын сэт етгамен-ак, 6ipiHuii шыкддн к ез жасы к ебер-кеппестен ел1м шыкдан уй д щ м ш д е тп кдм- кдраке-rrepi мен машакдттары басталды. Д иуруа жарым тунге д е й т тыным таппай ж упрдь О л аш кдскдфша араны ашылып оралды. О ны мен 6ipre Форестие ханым да ептеп тамак, iurri. KeuiKi астан кеган exeyi е лж жаткдн, тушмен сонда болура т т с белм еге етть Тунп устелдщ устшде ею балауыз шырак,жанып турды, оньщ кдсында с у толган такрыда мимозанын, сабагы ж у з т ЖУРМ — дэстурлд букси агашыньщ бутагын табу мумкш болмады. О л exeyi — жас жптг пен жас келшшек, будан былай OMip сурмейтш юсш щ кдсында отырды. Exeyi OFaH yHci3, ойлана кдрады. Форестиенщ eAi денесш ораган бульщгырлык, Ж орж ды 1050 193

Ъексутан НфЬкв-шы__________ кэтты к,оркд>ггты, 6ipaK, о л сонда да езш зорлап OFaH б айы пта п к д р ау ы н крймады . Д и ур уан ь щ ой ы н да, жанарын да езш е epiKci3 тарткдн адамньщ эбден семш арык,таган ж узш ддр1л кдкддн шыракзъщ жарыгы ерекше айкдшдап тур. К еш е FaHa б у л энпмелескен досы, Шэр1\\ Ф орестие, мше жатыр! Tipi ж анньщ б1ржола елу1 кдндай сумдык, ж эне кдндай акьглга сыймайтын нэрсе! О, ендд ел1мшц уреш эбден а л е сш кдтырган Н орбер де Вареннщ: \"О л жак,тан е ш и м де кдйтып оралмайды\", — деген ce3i муньщ кулагынан 6ip кетер емес. Барлык, жагынан да Ф о р е с т е г е украс дерлж миллиондар, миллиардтар туады эль оларда да буда болтанный 6api болады: K93i, мурны, аузы, ойлайтын бас суйеп, 6ipaK, K^3ip мына кереуетте жаткдн адам ендд кдитып б у л eMipre ешкдшан оралмайды. Барлык, адам сияк,ты о л б елен ж ыл eMip сурдд, тамак, жедд, кулдд, элденеден умптендд, элдеюмдд суйдд. А л ендд о л уш ш 6api 6iTri, м эчп 6 in i. Эне, eMip дегенщ — осы! Андай-мундай 6ipa3 кун, сонан с он — бос куыс! Сен eMipre келесщ , ececin, бакдптысьщ, е л д е н е т кутесщ, сонан с он елесщ- KiM болсан да. — мейл1 еркек, мейм э й ел б о л — хош, ендд сен ж ер бетше кдйта оралмайсьщ! Эйткенмен б1зддч эркдйсымыз 63iMi36eH 6ipre елмейтш мэнгшктзн жанталаскдн api ешкдшан кднбайтын шелш д е ала журем1з, б1зддч эркдйсымыз элем нщ шпнде журген ж ек е элемб1з ж эн е 6i3 жана есганге тынайткдлш болу ушш, еш кдлдык, кдлмай тугел uiipin кетем1з. ©с4мддктер, жануарлар, адамдар, жулдыздар, елдер - 6epi туады жэне баскд ёнрнэрсеге айналып кету ymiH, 6api д е еледд. Алайда оларды ч 6ipAe-6ipi кдйтадан Kepi оралмайды - курт- кумырскд, адам нем есе планета болса да! Тусшддрш болмайтын, шетп мен ш еп ж ок азапты урей Диуруаньщ ж уреп н кдра тастай жаншып турды, - ол урей мына соншалык, сурыкрыз, соншалык, тез ете uibiFaTbiH eMipAi ток,таусы з ж уты п жатк,ан, кдшып кутылуга болмайтын, тойымсыз о дуние алдындагы урей едд. О л e3iHe TeHin турган кдушке бас иш те крйган-ды. О л бар-ж огы 6ipep caFaT кдна eMip cypeTiH шыбын- ипр кей лер д ь б ар -ж огы 6ipep кун FaHa eMip суретш жануарларды, бар-ж огы 6ipep ж ы л FaHa eMip суретш 194

___________________________ CydkwH doc адамдарды, бар-жоры 6ipep Facbip рана ттршшк жасайтын планеталарды ойлады. Олардыц арасында кдндай айырма бар? Бар айырма куннщ б1рнеше per шыгуы мен батуында — бар-жоры тек сол рана. © лж ке кдрамас ушш, ол кезш баскд жакдд бурып ©кета. Форесгие ханым басьш салбыратып темен кдрап отыр, - оны да, cipa, мунды ойлар иектеп алган Tapi3,ai. Акрары шашы онын, мунды ж узш е жарасымды эд е м ш к 6epin турганын керш, кудды умгг шугыласы ж урегш туртш еткендей, Диуруанын, iuiiHAe элдеб!р т э т а ce3iM крзралып кеткендей кер1ндд. Бар eMipi э л! алда турранда, несш е кдйрырады? О л Ф орестие ханымга кдрады. © з ойы мен болып отырган о л муны байкдмады. \"Эне, — дед1 о л езш е ©3i, — ©м1рдщ жалрыз жубанышы — махаббат! С у т к и эйелщад кушарыца кргсу — адам рахатыныц ен, б и т со л !\" М ы н а н д ай акдллды, тарты м ды © M ipcepiK тапк,ан маркумньщ мавдайына кдндай бакдгг крнран едд! E K eyi к,алай т а н ы ст ы е к е н ? Н е ак дллы м ен , н е байлырымен макргана алмайтын о л п и ринге б ул кдлайша куйеуге шырура KeAicri екен? BapiH айт та 6ipiH айт, оны бул кдйтш адам кривды екен? Эрю мнщ е з купиасы ез1нде деп ойлады ол. С о л арада муньщ жасауын толеп куйеуге берген Kici дейтш граф Водрек туралы кеп кдуесет есше туей. ЕндД не 1стейдд ол? © зш е куй еу етуге юмдД тацдайды? М ер ел ханым ойлагандай, депутатгы ма, элде умгг Kyrripin журген жас ж ттт ер д щ шпнен одан re p i жорары сортгы ен ш ш Форестиеш ме? K©3ip оньщ 6epiK макраты, ойы, жоспары бар ма екен? О, соньщ 6apiH б1лсе ю й , ширин! Эйткенмен муны оньщ тагдыры неге сонша алацдатады? © з1не о с ы сурак,ты к,ойран с о ц , о л ©3iH in мазасыздануыньщ ce6e6i 6i3 кейде ©3iMi3 ез1м!зден де жасыратын, оны тек ©з жанымыздьщ тукшр-тукшр1ндеп купиа крймаларды ак,тарып кергенде рана аньщтай алатын булдыр api купиа арам ойлардьщ 6ipiHe байланысты екенш б1рден тусш е крйды. Иэ деймш-ау, оны крлга Tycipyre б ул неге талпынып 195

Ъвксутан Ифкеке-уяы_________ __________ кермейд1? О ньщ крлдауымен б у л кдндай куатты epi крИарлы кушке айналган болар едд! Л я га н нык, басып ж эне жылдам б1рден алыскд шыркдр едд-ау! А л неге б у л табыскд ж етпеуге тшс? О л езш щ оган унайтынын сезед!, о л буган к ец ш кеткеннен repi терещ рек 6ip ынта адгартады, ондай сез1м тек табигаты ук,сас адамдарда гана болуга ra ic ж эне оны 6ip-6ipiHe деген кумарлык, кдна емес, олардын, арасындага унсяз астыртын кдстандык, та б е й т е туседд. М ун ьщ адылды, бекем, кдйтпас адам екешн о л бдледд; бул онын, сешмдшгш т б а й т а 6epyi керек. К ды н сэтте о л бутан хабарласпады ма? Н еге муны ш ады рды ? С о н ы ц e3i он ьщ iurreft 6ip тацдау жасаганыньщ, e3i уш ш 6ip nieiuiMre келгеншщ, бутан 6ip сы р бдлддргеншщ б е л п а емес пе? Сондыдтан с о л 6ip e3i ж е а р кдлайын деп турган сэтге, будан кейш ем1рдеп сершм, одадтасым ю м болады деп ойлана бастаган кезде, оньщ есш е б у л тускен жок, па? О л шыдамсызданып, 6apiH, эй елд щ бар сырын, ец кдсиетп ойлары н да б ш п алуга асыдты. О л б ур а гуш кдйтуга raic, б ул уйде жас эйелмен оцаша кдлу оган ьщрайсыз. Д ем ек беге л уге болмайды, кдйткднга деш н садгыкден epi сыпайылап эйелдщ ыщайын б ш п алу керек; оньщ кдйта ойлануына, элдеюмдд дэмеленддрт, кешн кдйта алмастай уэде берш крйуына ж ол берм еу керек. Белм е iniiH е р е н тыныштык, ёцсерш , те к сагаттьщ 6ipKeAKi TeMip тыдылы гана е стш п турды. — Ci3, cipe, кдтты шаршаган ш ьтарсыз? — деп сурады Диуруа. — Иэ, — дедд эйел. — Ш аршаганнан бурын уайым кджытты. Бульщрыр белм еде екеуш щ даусы б1ртурл1 шыдты, оны eKeyi де сездд. Кудды Ф ор естие езш щ е ж е л п эдепмен осыдан б1рнеше сагат буры нгадай крзгалып, булардьщ с ез ш е кулак, туре крятындай керппп, eKeyi де сол сэт мэйггке ж алт кдрасты. — Иэ, б у л жавдай ci3re улкен сокды болды, - дедд Д и ур уа т а г а с е з крзгап, — ем1рпщздщ буки\\ кдлыпты жагдайы бузы лы п, басы аягына, аягы басына кдрап 196

_______________________________________________ С ^ Ш н к doc Kerri, соныц 6epi жаныцызды кдтты жаралайтын жагдаи рой! Эйелддц оран кдйтарран жауабы терец курсиве болды. — Ж а с эйелге жалтыз кдлу аса кдшн шыгар! — дедд о л тары крсымшалап. Э й е л ундемедд. — Кдлай болганда да, мен а з д ен б в д щ уагдамызды умытпауыцызды сураймын, — дедд Д и ур уа сы бы рлай сейлеп. — Озддц меш е з кдлауыцыз бойынш а пайдалана б ер ущ зге болады. М ен азддц кузырыцыздамын. Ф орестие ханым б1здщ жанымызды тецкерш тастайтын кдрастын, 6ipiMeH оган муцды api ж ылы тарта кдрады. — Слзге рахмет, ci3 жанашыр, тамаша адамсыз, — дедд э й ел оран крлын созып. — Егер менщ крлымнан келсе, егер мен ci3 уш ш б1рдеме кггей алсам, онда м ен де ci3re: \"М ендей суйешнпм бар деп есептещз!\" — деген болар еддм. О л эйелддц созран крлын алып, сушп алгысы келген куштарлыкден ж1бермей, е з алакднында устап турып, кргсып крйды. Сонан соц батылданып, айелддц крлын баяу кетерш ернше басты, сол сэт ерш жуп-жукд, ып-ыстык, жупар Hici ддрждеген TepiHi сездд. Бул достык, еркелетудщ тым шекпен тыс созы лы п бара жаткднын сезш, о л алакднын жазып ж1бердд. Ф орестие ханымныц юшкентай крлы босац темендеп, пзесш щ уетше сылк, етп. — Иэ, ендд мен жалгызбын, 6ipaK, м ен берж болота гырысамын, — дедд о л ете шеппмдд дауыспен. Егер о л эйел1 болура кел!ссе, Д иуруа езш щ бакрпты, абден бакд.1тты болатынын ор'ан кдй тт ацгартарын бжмедд. Эрине, бул о л жайында дал кдз1р, белм еде мэш т жаткднда айта алмайды. Эйткенмен 63i кеп матыналы, сыпайы, астарлы, терец манге ымдайтын сездерден рана туратын, 6ipaK, айткдлц келгеншц 6apiH де ацрарта алатындай с ез TipKecTepiH тапса гой. BipaK, Диуруаны ана жаткдн мэшт дал 6ip алдарында емес, о л екеуш щ ортасында жаткдндай с ез ш билеп, сол оны кумилжгге бердд. Оны ц уетш е оран б1раздан 6epi 197

Ъекеутан Нфквкв-уш___________________ белм ен щ бузылган ауасына ipin-uiipireH кеуденщ сасык, дели, мэйггген тесекте Tipi жаткдн кезшде де шырып, Ae6i туыстарын шарпып жаткдн, к е т н езш щ тар табытыньщ iuriH де толтырып ж1беретш 6ip жагымсыз к ум м а me крсылтандай кер1ндд. — Терезеш amyFa болмай ма? — деп сурады Диуруа. — М енщ ш е, мунда тымырсык, боп кетп. — Эрине, — дедд эйел. - М аган да солай сиякды. О л бары п те р ез еш ашты. Шырак,тардыц жалынын шайкдкдцтып, б елм е ц т н е б1рден туннщ жупарлы салкдлн ауасы СОК.ТЫ. А й да етк ен KemTericiHme е зш щ жукд с е у л е с ш виллан ы ц аппак, кдбы ргаларына, жалтырап жаткдн теп-тепс су айдынына аямай т е п л тур. Диуруа кеудесш кере терец дем алды, жан дуниесше умгг толцыны лыкрып Kipin, бацыттыц журек тулаткдн жакдлндыгы оны ж ерден кетерш экетш бара жаткдндай кершдд. — Т аза ауамен д ем алсацызшы, — дедд о л артына бурылып. — Т ун гажап. Ф о р ести е ханым асыкдай терезенщ алдына келдд де, Диуруаньщ кдсына турып, терзенщ тем енп жак,тауына асылды. — М е н щ сез1ме кулак, крйыцызшы, — дедд Диуруа сыбырлай сейлеп, — а з д щ м е т дурыс ту еш г е т щ з кджет. Ец бастысы, мынандай жагдайда баекд нэрсе туралы э ц п м е айтьгп турганыма ашуланбацыз, ce6e6i б у р а г у т мен кдйтып кетем, ал ci3 Париж ге оралган кезде, белим, 6epi кеш б о лу ы мумкш . Сондык,тан... М е н Foft кедей адаммын, сак,тап журген к ек тиыным да жок, крл жеткен б е л г ш 6ip мансабым да жок, оны ц 6epi ci3re белгш . BipaK, м енщ ж1гер1м бар, е з ойымша, мен акдгмак, емеепш жене дурыс ж олда турмын. © з макратына жеткен адам азд щ к ез алдыцызда. ©М1рдд жаца бастаган адам жайында одан болашак,та не шыгатынын айту — кцын. Оныц езшдйс жаман ж а г а да, жакры жаты да бар. Кдлскдсы, азддюнде болганымда, м ен щ 6ipAe айткдным бар, \"м ен щ кдеиетп арманым — ci3 сеилдд эй елге уй лен у\" деп. М ен кдз1р сол айткднымды кдйталаймын. Ke3ip маган еш жауап бермей- ак, крйыцыз. Сез1мдд аягьша д е т н тындацызшы. М ен кдзф ci3re уйлену туралы усыныс жасамаймын. Мынандай 198

___________________________ СуШм& doc жерде, мынандай жагдайда ейткешм ж шркеншгп болтан болар едд. Маган тек с1зддц 6ip сезйцз-ак, м е т бакдпты ете алатынын бглгенйцз кджет; ci3 м еш кдласацыз, езицзддц жакдан досыцыз да, кдласацыз, куйеунцз де ете аласыз, оны езпцзддц кдлауыцыз б1ледд, а л менщ ж уреп м де, б ую л eMipiM д е ci3AiKi, а з д щ ыркцщызда. М ен а з д щ Kp3ip жауап 6epyiHi3Ai кдламаймын, мынандай жагдайда эцпмелескендд д е жацтырмаймын. Париж де а з бен 6i3 ж олы кдан кезде, сонда ci3 е з ш епймпцзд! маган ащартарсыз. А л оган дейш — ешкдндай с ез болмай-ак, крйсын, KeAiceci3 бе? О л осы ны ц 6apiH оны ц б етш е кдрамай, кудды кдрсы алдындагы уш ы -кцырсыз тун ге с ей л е п тур Fan ккйше айты. Э й е л д е есп м еген адамша, крзгалмай, о л да кдрсы алдына коз тшп, айдыц бозгы лт с э у л е а жарьнын Tycipin турган уш ы -кцырсыз алы скд самаркду, 6ipaK, кддала кдрап турган. EKeyi солай 6ip-6ipiHe шынтак,тары THicin, api ойланып, api унс1з узак, кдтар турды. — Салкдан тартып барады, — деп Ky6ip е тп де, эй ел кереует жацкд бет алды. Диуруа оньщ соцынан ердд. Шынында да, маштген 6ip me шыгатынына кез1 ж еткен соц, Диуруа креслоны алысыракдсд сыргытып крйды: о л 6api6ip ана мущаген нэрсеге узак, шыдай алмас едд. — Тацертец оны табыткд салу керек, — деп ескертп. — Эрине, мен тапсырма берддм, агашшы тацертен, сепзге таман келедд. — Байгус! — дедд Д иуруа курсшш. Эйел де курсшш салды — бэрш е бойсунган муцды ауыр KypciHic. Ендд олар мэштке к ез салуды сирете бастады; eKeyi де о л сиякды ажалды пенде, ел1м жайында ойлауга eKeyi де уйрендд, о дуниеге аттану эз1рде гана мазаларын алып, ашындырган болса, кдз1р ж ан т у к т р л е р щ д е оган да KeAicri. Эдеп сацтап уйкдап кдлмауга тырысып, eKeyi yHci3 отырысты. Алайда тун жарымга таман Д иуруа 6ipiHuii уйцтап кдлды. Оянып кетш кдраса, Ф ор ести е ханым да 199

к э л т п отыр екен, сонан с од ьщгайланыцкдграл ж атш да, кдйтадан кезш жумды. — Шайтан алгыр, ез тесепндей кдйдан жайлы болсьш! - де/д буркдглдап. Оны 6ip тарсыл оятгы. Кдраушы эй ел келдь Кэдшпдей жарык,тусш кдлыпты. Ф орестие ханым кдрсысында отыр екен; олда, cipa, уйкд1лы -ояу езш е 93i келе алмай отырган сияк,ты. К ун д егш ш е н r e p i ж у д еу л е у , 6ipaK, 6api6ip баягысынш а суйшмдъ эдемь баягысынша жап-жас к е р ш е м — туш бойы креслода отырып шыкддны тук те эсер етпегт. Д иуруа елж ке кдрады да, селк ете кдлды. — Кдрацызшы! Сакдл! — дед1 айкдйлап. BipHeme сараттьщ пншде ана mipin бара жаткдн бетке Tipi адамга 6ipHeuie кунде еспейтш сакдл шырып кетиш. ©Ai адамньщ бойында эл1 сакуалып кдлган TipiiriAucri керш, тырп ете алмай кдлды, 6ip сумдык, керемет, кдйта TipiAyAiH ражап еск ер тп еа, табираткд жат, крркдшышты, KiciHi тацраддырып, акдьлынан адастыратын нэрсе сиактанып, eKeyi де тырп ете алмай турып кдлды. E xeyi он 6ipre деш н демалды. Содан кейш Шэр1лд1 табыткд салган соц екеуш щ де жаны жай тауып, тыньшггалрандай болды. Тацертецп ас кезшде 6ip-6ipiHe кдрама-кдрсы отырран олардьщ элдеб1р кещдад, куанышты эщтме айткылары кедаД, елЬм ендд 6iTri, ендд олар eMipre оралура умтылды. Ашык, тер езед ен кектем нщ жылы, жумсак, леб1мен 6ipre у й алдында ecin турран кдлампыр гулгнщ жупары да бурк, ете кдлды. Ф о р е сти е ханым Д иуруага бак,ты аралап кдйтайык, деген усьш ы с жасады да, exe yi самырсын кдрагайы мен аршаньщ mci жайылган жылы ауаны суйсше жутьш, кегал шалшык,ты айнала баяу адымдай журдД. — К ^ ш б а п ы дос, маган кулак, сальщызшы, мен... азд щ айткдндарьщызды... oflFa сап керддм, — деп бастады Ф о р ести е ханым оран басын бурмаган кдлпы, дэлме-дэл оньщ 63i тунде жогарыда турьш айткдндай акдфын, айкдш, салмак^ы дауыспен. — М ен де а зд щ жауапкд 6ip сез есттмей кеткешщздд кдламаймын. Эйткенмен мен иэ да, 200