Б. Нұржекеұлы т13

оры кершедд. Диуруа терезет ашып тастап, оныц тот баскдн TeMip жак,тауына шынтак,тай асылды. Уш крзталмайтын кдязыл шам б елп а з ацныц бакдя- райган K03i сиак,танып сол кдрацга ордыц тубшде жаркдярайды, оныц ар жаганда тага шам, одан кешн тага, тага кершедд. Б1рде жацыннан, б1рде алыстан, кейде эзер шалынып, Аниер жак,тан кейде узак, кейде кдяскд гудок yHi кдрацга тунде минет сайын еспледд. ©йтш кубылган дауыстар жанды нэрселерддц сейлесш жаткдны сеюлденш те кетедд. Сондай 6ip дауыс жакдшдап келе жатгы, оныц аянынггы KypciHici эр сэт сайын кушейе тусп, 6ip кезде кулак,тундырган тарсыл-гурсшяен зымырап келе жаткдн улкен сары шам кершдд. Вагондардьщ узыннан-узак,н зб ел туннелддц кемейше кдлай Kipin кетш жаткднын Диуруа керш турды. — А л ендд жумыскд Kipic! — дедд ол езше езь Шамды устелдщ устше крйып, жазуга ендд отыра бергенде, кенет езшде тек пошталык, кдгаздыц гана бар екенгн байкдды. Heci бар, кдгазды келденещнен буктеп, пошталык, кдгазга-ак, жазуга тура келедд. Кдламушты сыяга малып алып барынша тырысып, эдем1\\еп такдярыбын жазды: \"Африкандык, аткдяштыц естелМ” Сонан соц 6ipiHuri сейлемдд ойлай бастады. О л алакднымен жаган таянып, алдында жаткдн таза кдгазга тес1\\е кдрады. Не туралы жазу керек? Тустену кезшде айткдндары- ныц 6ipAe-6ipiH, не 6ip анекдотгы, не 6ip факпш, ештецеш есше Tycipe алмады. Кенет оныц басына: \"Кету кезшен бастау кажет\", - деген ой келдд. Содан ол; \"Бул 1874- жылы мамырдыц орта шешнде, элс1реген Франсия кдтерл1 жылдардыц сДлгалеушен кейш демалып жаткднда болып едд...\" деп жазды. Содан кейш Диуруа тоцтап кдлды: муны ендд одан кей1нг1мен — кемеге мшу1мен, саяхаткд шыгуымен, алгашкдя эсерлер1мен — кдлай байланыстырарын б1лмедд. Bip он минеттен кей1н ол Kipicne бел1м1н ертецге кдлдырды, кдз1рше Алжирдд сипаттап жазу керек деп шепгп. \"Алжир — бастан-аяк, аппак, кдла\", — деп жазды да, 51

ЬЬуштНзНЖ-ЗШ________ _ _ _ 6ipaK, одан ары крлы журмедд. Жадындагы эдем1 таза кдлашык, жалпак, шатырлы уйлердщ тау етепнен тещзге кдрай кулаган булак, суындай -пзбеп кдйтадан кез алдына келш, 6ipaK, сол кергендер1 мен бастан кешкендерш баяндайтын сез таба алмады. ¥зак, зорлантан сон, рана: \"Онда туратын халык,тыц денш араптар курайды\", — дегендд крсты да, содан кешн кдламсабын лакдырып тастап, устелдщ кдсынан турегеп кетп. Оньщ денесшщ салмарынан пайда болтан тесектщ шуцкдзфында тозыры жеткен, укдланран, уйпа-туйпа, жюркеншгп Typi елж сак,тайтын жердщ есш-кускдгсы кусал кунделпсп кшп журген жейдеа жатыр. А л оньщ жар дегенде жалгыз цилиндр кдлпары токдлма креслоньщ успнде шалкдсынан туеin, кудды 6ip кдйыр сурап, соны кутш жаткдндай. Кеплддр гул шоктары бейнеленген туекдразда кднша гул болса, сонша дак, бар едд, — элде мыжып тастаган кдндала ма, элде майдьщ тамшысы ма; не далап жукдедн саусак,тыц майлы i3i ме, не жуынрыпгган шашыраран сабын кебпз ме, не кььлган дак, екенш ешюм де айтып бере алмастай кемесш, кудпеп дакуар. Вершен жаманы KiciHi к,орлайтын, Париж дщ жиЬазды белмелершщ жокдпылыры кезге урып, Hici муцюп тур едд. Диуруаныц жаньш езшщ кедейлтне деген ыза кернедд. Бул жагдайдан нерурлым мумк1нд1г1нше тез кутылып, мундай жанашырлык, TipniWKTi ертецнен бастап токкату кджет екенш сез1ндд, Аяк, асты оныц кдйтадан жумыс icrerici келдд, устел басы на отырды да, А лж и р д щ ез ш д ш сикырлы ерекшелжтерш кдйта жащыртура кемектесе алатындай сездердд 1здедд. Алжир — жалпы Африканьщ, адам аягы баспаган купиалы, кешпел1 араптар мен зэцплердщ беймаглум тайпалары мекендейтш Африканьщ Kipe6epic босагасы; зертгелмеген, 6ipan, езше тартып туратын, шындырына адам нанбайтын, ертеп ем1рдщ елем1нен келгендей жануарлары — туйекус деп аталатын бурын кермеген тауыры, кдракуйрык, деп аталатын кцмылы к,уд1реттей сэнд1 еш кшерц ез ш щ керж ш здш м ен 52

_________________________ СуЖкмЫhe тацгалдыратын Kepiri, мацгаз туйелерь адам шошырлык, бегемотгары, уекдшеыз мушзтумсык,тары, акдф соцында адамзаттын, крркдшышты бауырлары горилласы — сирек те болса 61здДч кдлалык, бак,тан KepiHic 6epin кдлатын Африканын, босагасы. Диуруаньщ басында тукан о й лар анык,тырымен ерекшеленбедД, оларды ол айта алар ед1, алайда 6ipaK, кдразра Tycipe алмады. Самайы солкдллдап, алакдны терден дымкд1лданып Kerri, акдфы элгзндей элазджтщ безгеп кдгасэн ол тары да устелдДц алдынан турып Kerri. Сол арада оньщ кезше бугш кешгасш кдкдакузет экеп тастаган к4ржуушыньщ есепшоты TycTi де, оны 6ip айыкдас кдйры басты. ©згне деген сейм де, болашакдд деген умгг те 6ip сэтте i3iMFamiM болды. Birri, 6api 6irri, ол ештеце де жасай алмайды, оньщ крлынан ештеце де келмейдД. Ол езше тукке тургысыз, кдб1летаз, ендд тук шыкдайтыны б1ржола белгш — KepeKci3 адам боп KepiHAi. О л тары терезешц алдына жакдшдап eAi, дэл сол сэтге туннелдДц шпнен тарс-курс еткен жабайы дауыспен пойыз кенет жулкдшып nibiFa келдД. Оньщ жолы даланы басып жазыкдд, одан тещзге 6aFbirraaFaH. Пойызды кез1мен узатып салып турып Диуруаньщ есше эке-iueiHeci туей. Ие, пойыз олардьщ кдсынан, бар-жогы олардьщ уйшен 6ipep шакдфым рана кдшыкгьщган етедД. Диуруа Руан мен Сенаньщ кеч ацгарыньщ уетшде, Кантле мекенше Kip6epicreri жотада туркан шакын уйдД кез алдына кдз- кдлпында елестегп. Диуруаньщ эке-ш еш ей сол руандьщтар жeкceнбi сайын Keain ертецгшк асьш пнетш \"Эдем1 KepiHic\" деп аталатын uiaFbiH асхана-шарапхана устайтын. ¥лымыз болашак,та айтулы адам бола ма деген умилен олар оны коллежге берген-дД. Курсты 6iTipin, 6ipaK, бакалаврлыкдд емтихан тапсырмай, Ж о рж Диуруа эскери кдюметке турып кетп; ол эписер, полковник, генерал болуды алдын ала ойластырран-ды. Алайда эскери кдлзмет бес жылдык, Mep3iMi бгтей жатып-ак, жалык,тырып ж1берген соц, ол Парижден мансап табу жардайын кдрастыра бастаган болатын. Сейтш, MiHAerri мерз4мш етеген соц, эке-шешей акдфы 53

Ъекстпан ^ф^секв-^пи__________ _____ умггтенген армандарыныц жузеге аспасын бдлгеннен кетн, ендд 6i36eH 6ipre кдлтырымыздыц астында тура берсе деп кдлап едд, олардыц етшшпне кдрамай, осында келген-дп О л езш щ жулдызы жанатынына сешмш жоралтпады, кез алдында езшщ болашак, жецкп булдыр елестейтш: элдеб^р жагдайлардыц сэтп уйлесуз ез жешсш бередд, оны, ерине, e3i дайындайды жене оны крлдан шыгармай пайдаланады. Гарнизондагы кдязме™ оныц журекке цатысты жагдайларына да ип ыкдадын типздд, оцай жещстерден тыс оныц жорары талаптары эйелдермен де байланысы болды, — салык, ййспекпршщ ол ушш берш де тастап, соцынан epin кетуте дайын кдязын жене сешмдд егалдщ ол тастап кеткенде суга батып елмек болтан эйелш де айналдырып алута крлы жеткен. Жолдастары ол туралы: \"Ку, алаяк, жылпос, ок, пен оттыц шпнен де аман шырады\", — дейтш. О л сонда езше e3i ку, алаяк, жылпос болута ант берген-дд. Оныц кунделпсп гарнизондары ем1ршен, Африкадагы кэддмп тонаушылырынан, кулык,-сумдьпы мен патриотгык, сез1ммен кдбат эскери тусипктеп намысты бойына спцрген зацсыз табыстары, унтер-эписерлердщ жещстер1 жайындары эцг!м елердщ ecepiHeH туран усак, атаккумарльпы мен ерлштершен кдлыптаскдн нормандык, уяты не керек болса соныц 6epi табыла кететш уш кдбат Ty6i бар крбдишара айналып кеткен-дд. BipaK, ез макратына жету т1леп соныц бэршен басым туратын. ©3i де байкдмай, ер кеш сайын сейтетш эдет1мен Диуруа арманга шомып кетп. Оныц кез алдына айрыкдпа сэтп махаббат кершкз келдд, соньщ аркдсында оныц бугал арманы 6ip-aK, орындалыпты. О л кешеде келе жатып банкшннщ немесе акруйектщ кдлзына кезпедд, оны 6ip кергеннен-ак, уысына Tycipin, coFaH уйленедд. 0 з шшен зытып шыкдсдн сем1з крянша депога барып демалу ушш бар пэрмешмен туннелден HibiFa келген паровоздыц кулак, тундырган ашшы дауысы оны мына ем1рдщ шындьпына кдйта алып келдд. Сол сет унем1 оныц жанын жыльпып журетш api 54

_______________________ CydiawHdoc булдыр, api куанышты ушт оны тары кднаттандырды, - жорамалдап, туннщ дал кдращылырына кдрата — 63i кдлаган бейтаныс эйелге суше жолдады, Q3i кумарткдн сетплисп ыстык, ыкдяласпен суйдд. Сонан соц терезеш жапты да, шедшие бастады. \"Ештеце етпейдд, — деп ойлады ол, — тацертец тыц кушпен KipiceM жумыскд. Ka3ip басым баскд оймен элек. Оньщ устше мен артыкдгау iuiin к,оЙран болуым керек. © й т ш жумыс icTeyre болмайды\". О л жатгы да, шамды едшрдд жэне сол сэтте-ак, уйк,тап кетп. Элденеш асыра куткен немесе элденеден мазасы кеткен адамдардьщ эдеттмен ол ерте оянды; тесектен сеюрш тусш, 63i айтпакдпы, 6ip шыны таза ауаны жуту ушш, терезеш ашты. TeMip жол ететш кец шуцкьфдыц арры бетшдеп шырып келе жаткдн куннщ шурыласымен жалт-жулт еткен Рим кеш естщ yitaepi кудды куцпрт жарыкден салып шыкдсдн суреттей. О ц жацтан кекжиектт ж аба салган мелддр бетперде сияцты жук,а KeriAAip тутш тумшаларан Аржанпей1л жотасы мен Сануа 6niri жэне Оржемон ди1рмеш эзер кершедд. Диуруа кдрсы алдьшан ашылган кцырга суйсше кдрады. \"Бугиптдей кезде ол жерде сумдык, жакры шырар\", — дедд куб1рлеп. Содан соц жумыскд Kipicyi, юркженде де дереу Kipicyi керек екеш eciHe Tycin, еоккузеттщ баласын шакдярып алды да, оран он су 6epin, кецсеге езшщ ауырып кдлранын айтып келуге жумсады. О л устелддц алдына кеп отырды, кдламсабын сыяга малды, сонан соц жагын таянып, ойланьш кдлды. BipaK, оныц барлык, ойлаганы бекер болды. Оньщ есше ештеце де туспедд. Эйткенмен ол тущлмедд. \"Окдсы жок, — деп ойлады ол, - аз1рше м еш ц энш еш н дардым жок,. Барлык, мамандык, сеылдд, буны да уйрену кджет. Мешц алгашкдл аяк, алысымды 6ipey-Mipey барыттап ж !беруге тшс. Форестиеге барайын, ол м ет он минетге-ак,релкке салып ж1бередд\". О л дереу кише бастады. 55

Щ е т и н Н ф М и -р н __________________________________ Кешеге шывдн соц, кдз1р Форестие досына 6apyFa болмайтынын шамалады: олар, бэлюм, кеиггеу оянатын mbiFap. Ендд ол асыкрай сырткдл булвэрдщ бойымен кр1дыра-к,ыдыра барармын деп шеотп. О л тацры суарудан кешн жап-жаца сиак,танып турран Монсо паркше к ел т юргенде, эл1 сагат торыз болмаган- ды. О л отыррышца отырып тары кдрялрэ шомды. Алысырацта, cipa, эйел затын куткен 6ipey болу керек, ете эдем1 кшнген жас жшт 1\\гер1-кешн журдд де крйды. Акдлры бетпердесш TycipreH кэлпакды эйел асыра басьш кеп ж ттпен крл 6epin амандасгы, сонан соц крлтырынан алды да, eKeyi кезден райъш болды. Д иуруаны махаббаттыц адам тез1мш тауысар ынтызарлыры, сутаспеншшктщ хош шеп, гарнпказ, нэзж жан толцытулары ineAipKerri. О л орнынан турып, Форестие жайында ойлай-ойлай iArepi журдд. Жолы болтни деп эне соны айт! О л Kipe6epicKe досы туп-тура уйден шырып келе жаткдн сэтге жетть — А, бул сен бе? Осынша негып ерте? Не жумыс боп кэдды? Кешеде жолыкданына кдлсылган Диуруа мщпрледд де кэдды: — Ж ай гой... жай... М е т ц макдламнан тук шыкрады, Алжир жайлы макдламнан, — еацде ме, маран Вэлтер мырза тапсырран шы? Оныц еш тацкэлатыны жок, мен, ендд, ешкдшан жазып керген адам емесшн гой. Барлык, жумыс сегалдд, мунда да машыкдану кджет. Мен кеилкпей- ак, крлымды уйретем, OFaH eui6ip кумэшм жок, мен тек неден бастауды, кдлай KipicyAi б1лмеймш. Менде ой кеп, к,анша десец де жетерлж, ал соны сезбен жетюзе алмаймын. Айтпарынан шатасып, ол ундемей кэдды. Форестие OFaH кулана жымиьш кэрады: — Ондай жардай маран таные. — Иэ, мундай жардайды 6epi де бастан Keuiyi керек uibiFap деп ойлаймын, — дедд Диуруа досын куптап. — Сонымен, мен саган етшшшен кедадм... кэйгыма кемектес 56

_________________________ Су'ШмМdoc деген етншнпен... Сен м ет он минетте-ак, релюке салып жлберсец, кдй жагынан келуш керек екенш корсет. Мен ушш ол ете гажап стилистикалык, сабак, болар едд, менщ 6ip е з т н щ шамам келмейдд. Ф орестие бурынгысынша коц1лд1 жымиысынан танбады. Ecici досын ньнынан кдгып кдлды да, былай дедд: — М енщ эйел1ме бар, ол мундайды менен кем жасамайды. Мен оны жетерлжтей суйрелегем. Ертецгшк крлым тимейдд, эйтпесе мен сатан куана-куана комектесер еддм. Диуруа тосын журексшш кдлды, ол eKi ойлы боп, не icrepiH бглмедь — Мен енд! эйелще тап осы тацертец жетш бармаймын той? — Тамаша ж етт барасьщ. О л баятыда турып алтан. Ko3ip менщ кабинетзмде менщ жазтандарымды 6ip ретке KeATipin отыр. Диуруаньщ OAi де уйге Kipyre батылы бармады. — Жо... ол мум!он емес. Форестие оны иытынан алып айналдырды да, есжке кдрай итерш ж1бердь — Барсащны ендд кдщыраймай, бар деддм гой, кдярсык, бар! Мен ендд кдйтадан торгаши кдбаткд кетершп, ceHi эйеллме жолыкдырып, бук1л OTiHimiHAi бастан-аяк, отан баяндап турмаймын гой. Акдфы Диуруа баруга бекшдь — Жарайды, рахмет, ©3iM барайын. Сен меш куштеп, туп-тура зорлыкден ж 1бердд деп айтып барам. — Иа, сейт. О л с е т жеп крймайды, крркдай-ак, крй. Ец бастысы, бупнп сагат дал у ш тепт умытпа. — Жо-жок, умытпаймын. Форестие юкер адамньщ кейтмен коше бойлай ж у рт кета де, ал Диуруа езш кдлай кдбылдайтынын бимей беймазаланып, эцпм еш неден бастарын ойлап, 6 ip текшшектен 6ip текшшекке асыкдай аттап, твртпиш кдбаткд кетерглдь EciKTi кдлзметии ашты. Кок алжашщпп киген, крлында еден суртетш meTKici бар. — Форестие мырза уйде жок, - деп хабарлады ол сурауды кутпестен. 57

Ъексутан НфЬкв-y iu___________________ — Форестие ханымнан сурацызпгы, меш кдбылдай алар ма екен, - деп талап егп Диуруа, - меш куйеу ж1бердд, мен оны кдз1р кешеде кездеспрддм. О л жауап кутт кдлды. Кдлзмепш кдйта оралды да, ecijcri он жакдд ашып: — Форестие ханым с1здд кугш отыр, — дедд. Эйел жазу устелшщ алдында креслода отыр екен, ол отырган шарын белменщ кдбыргалары кдп-кдра агаш серелерш е мукдодт жиналган ютэптермен тутастай жабылыпты. KiTeirrin алуан туей кдпыл, сары, жасыл, акдпыл кок, коплддр — TyiTrepi том-том ютэптщ 6ipKeAKi кдтарларын эдем! api жандандырып керсетедд. Форестие ханым езйнч уйреннпкй кул1мс!реген кдлпымен бурылып, oFaH крлын усынды, эйелдщ крлы иырына д е т и д ерлж KepiHin к,алды, — пилтерлеп эшекейлеген уйкейлепнщ жещ соншалык, кеч екен. — Неге мунша ерте? — деп сурады да, 1ле-шала тэты крсты. — Бул юнэлау емес, бар-жогы тек сурак, — Мен келмейш деп ем, 6ipaK, аздщ куйеупцз, — деп м1цпрледд ол, — онымен теменде жольпып кдлып ем, сол меш жогарыга кетер1луге мэжбур етп. MaFaH сонша- лыкты ыщайсыз, менщ тшй ci3re неге келгенд4г1мдд айтуга да батылым жететш емес. Форестие ханым OFaH крлымен орындыкды нуекдды: — Отырьщыз, сонан сон, айтьщыз, Ею саусагымен крлындагы кдздьщ кднатын эйел еппен айналдырып отырды. Диуруаныц OFaH кедерг! жасап oibipFaHbiH куэленддрт, онын, алдында жартысына дешн жазылып бггкен улкен кдгаз жатгы. Крнак, белмедеп уйрешшкй жумысында кдлай езш емш-ерюн сезшсе, мына жазу устел1ндеп жумыста да e3iH ете жак,сы сезшейнддг1 KepiHin турды. Онын уйкейлегшен Kp3ip FaHa себглген жещл жупар юс шьпады, Диуруа жумсак, матамен буркелген оныц жас, таза, ток, opi жылы денесш кудды бурын керген адам кусап елестетуге тырысты. Диуруаньщ сейлеуге бата алмай отырганын байкдп: — Кдне, айтсацызшы ендд, не жагдай? — деп сурады эйел. 58

СуЖЬмН doc — Kepin отырсыз рой, — дед! ол саскдлак,тап. — Шынында, маран ыщ-айсыз... Маселе мынада, кеше мен тун жарымра дешн отырдым... 6yriH тары... тацертецнен 6epi... Валтер мырза сураган Алжир туралы макдланы жаздым... Bipax, мен тук шыгара алмадым. Барлык, жазган жаман кдраздарымды жыртып тастадым... Маган бул ic бейтаныс крй, гондыктан бул жолы маран кемектес деп Форестиеге етшпп жасадым... Риза боп, api кещлденш, api масатганып, шын кещл1- мен кулген эйел Диуруанын, сезш белш ж1берд1: — А л ол с1здд маган ж1бердд гой? Онысы, теп кдндай эдем! болтан. — Иэ, солай. Бул киындык,тан ci3 меш Tiirri жак,сы алып шыгады дед!. М ен щ ейтюм келмед!, батылым бармады. Ci3 меш Tycimn турсыз ба? Эйел орнынан турегелд!. — Булай 6ipAeciri жумыс icTey ете жайлы болатын сиякцы. С!зд!н, идеяцызра мен ете куаныштымын. Былай болсын: менщ орныма отырьщызшы, эйтпесе гэзетгегтлер менщ жазуымды танып к,ояды. Ka3ip 6i3 , ci3 екеум!з, жазамыз ол макдланы, жазранда кдндай тары! C arri шыратынына сез жок, О л отырып, к,олына кдламсапты устап, алдына 6ip бет ак, кдразды жайып, жазура дайындалды. Форестие ханым оньщ барлык, кдмылын турегелген кдлпы бакд1лап турды, сонан сон алды ашык, п е и т ц устшен темею алып тутатты. — TeMeKici3 жумыс к тей алмаймын, — дед!. — Сонымен, с!зд!ч не айтсам деген ойыцыз бар? Диуруа эйелге тан кдла жалт кдрады. — Дал соны б!лмейм!н, сондык,тан рой ci3re кел1п отырраным. — Онда жарайды, мен ci3re кемектесешн. Туздык,ты эз!рлеуге мен дайынмын, 6ipaic, маран алдымен тамак,тьщ 03i керек. Диуруа сасып кдлды. — Мен е з м т ч кдлай аралаганымды басынан бастап жазсам ба деп еддм, — дедд ол батылсыздау унмен. Эйел улкен устелдщ apFbi жагына oFaH кдрама-кдрсы отырды да, бетше тура кдрап: 59

¥)вксутан Нф>кеке-ты_____________ — Олай болса, ci3 эуел1 оны маран оцаша — туснпп отырсыз ба, маган гана баяндап берщзип, — дедд эйел, — асыкрай, ештецесш тастап кетпей айтыцыз, сонан соц мен не керегш езш тандап аламын. Д иуруа неден бастарын б1лмед1, — сонан соц кунесшей арылуБа келш отырган адамды суракрд алган поп кусап, эйел OFaH сурак,тар бере бастады, оныц сурак,тары дел тужырымдалрандык,тан, Диуруаныц жадында умытылран егжей-тегжейлер, кездесулер, атусп рана байкдп кдлран бет-жуздер кдйтадан кдлкдяп бетке шьша бастады. Cefrrin ол ширек сагаткд жуык, сейледд, содан кейш эйел оныц сезш кенет 6©Ain ж1бердд: — А л ендд бастайык,. Ci3 ез эсерлерщ1з жайында досыцызбен эщтмелесш отыр деп елестетешкпп: бул ci3re крсалкдл эрнэрселердд де айта беруге мумкщадк бередд, жолай эртурл1 ескертпелерд1 де айта кетеаз, сонда крлымыздан келгешнше 6api табири epi кдгзыкды болып шырады. Жазыцыз: \"Кдямбатты Анри! Сенщ А лжир дегеннщ не eKeHiH бдлгщ келе ме? Жарайды. 1стейтш ештеце жок,тык,тан, мен саран е з 1м турып жатк,ан балшык, уйден ез ем1р!мшц эр кун1 мен эр сагатын жазып отыратын кунделж тэр1зд1 жазбамды яиберш туруды уйгардым. Кейде ол саган дереюлеу боп та KepiHyi мумкш, — Heci бар, сен оны таныс эйелдерще керсетуге мшдегп емес шырарсыц\". С е н т кдлран темеюсш кдйта тугату ушш, эйел осы арада 6ip ток,тады, кдз кдуырсыныныц алоз сырылы да дым болды. — Ары кептк, — дедд эйел. \"Алжир — франсуздардыц иелшндеп эл1 зертгелмеген Сахара шал!, Орталык, Африка деп аталатын тары баскд аса улкен елдердщ шегарасында орналаскдн улан-байтак, жер. Алжир — кдкда, тацражайып курлыкдыц тамаша аппак, кдкрасы. BipaK, алдымен ол кдкрага бару керек, ал бару - кез келген адамньщ крлынан келе бермейтш рахат. Мен, езщ 60

_________________________Ct/dicmdi doc б1лесщ, аткд мшудщ эйгш шебер1мш, мен полковниктщ e3i мшет1н аттарды уйретуппмш. Алайда жак,сы атпаз болганыцмен, нашар тещзпп болуыц да мумюн Foft. Мен ондайды ез басымнан еткерддм. BapiMi3 доктор Влево деп атайтын полк Aapirepi Сембрет есщде ме? ©3iMi3 арман еткен сол жерде геспитэлге барып 6ip тэулж демалгымыз келгенде, соныц кдбылдауына барушы еддк крй 6apiMi3. Оныц К.ЫЗЫЛ шггэнш, ceMi3 саньш дал кдз1р де керш тургандаймын; эне ол талтайып, е й жудырЫРЬш тззесше •ripen, — крлы догаланып, шынтагы сырткд шырып, — шаян кездерш шыр айналдырып, aFapFaH муртын тютелеп орындык,та отыр. Оныц емддк уйгарымдары есщде ме: — Мына эскердщ аскдзаны бузылтан. Оган менщ ретсеб1ммен жасалган HeMipi ymiHmi куекдлзгышты бер, содан кешн OFaH толык, он ею сагат тыныштык, кджет, сонда жазылып кетедд, Оныц кусцызгыш деп отырганы KymTi эсер ететш, дуаланган нэрсе. Сонда да 6 i3 оны imTiK, — баск,а амалымыз болмады. EceciHe кешн, доктор Блевоныц дэрЬ дэрмепн шкен соц, 6i3 ецбепм1з сщген он ею сагаттык, демалыстыц рахатын керетшб1з. Солай, достым, Африкага бару ушш, кдлрык,сагат бойы сондай 6ip аса куатты баск,а к,уск,ызрышты — Трансатлантикалык, кеме компаниасыныц ретсеб1 бойынша жасалган кускдлзгышты — байкдп керуте тура келедд\". Форестие ханым суйсшгеннен крлын укдлап-укдлап ж1бердд. Эйел турегелш, eKiHmi рет темеюсш тутатты, сонан соц белмеде apbi-6epi журш , цымцырулы ер1ндершщ арасындакы юшкентай рана децгелек тесжтен эуел1 баран кусап так шаншылган, артынан 6ipTe-6ipTe таралып, жан-жакдд жайылып, кей жерде туманданган малддр туйдектер мен ермеюшнщ торы сеюлдд жукд сур ж 1птер тастаган туттш будацтата журш, тары жаздыра бастады. Анда-санда сол жещл, 6ipaK, бузыла крймайтын TyriH cypeTTi 6ipece алацанымен айдап, 6ipece сук, крлымен туртш, эрец кертетш будыц кдк, белшген нэзж 61

Ъвксутан Нф/секв-упы__________________ ____ Ж161 ауада кдлай жок, болып кететшше эйел ойлана карап кдлады. Диуруа жазу арасында эйелддц барлык, кдрмылы мен кдлпын кезшен таса кдялган жок, — ол оный, мына бос ойынга берпип кеткен, алайда ойын билетпеген бет-жуз) мен денесте кез алмай карап отырды. Ендд эйел жол yen окдргаларды ойлап таба бастады, ойдан шыгарран сержтерддч тур-тусш бейнелеп, ез куйеуше кетт бара жаткдн жаяу аскер капитанынын, эйе/ймен еткшнн байланыс жасатты. Сонан сон; отырып, Диуруадан Алжирддц e3i мулдем бммейтш топографиясы туралы сурай бастады. Он минетген кейш ол оны Диуруадан кем б1лмедд жане 6ip тараудан туратын Алжир туралы саяси-экономикалык, очерк жаздыра алатын едч ал ол келес1 санда жарияланатын курделД мэселелердд TyciHyre жеррлддк турызатын едд. Очерк Оран провинсиясына жасаган жорыккд, эрине, ойдан шырарылтан жорыкдса ауысты: эцгтменщ кеппплДп эйелдер туралы — мавритандык, испандык, эйелдер мен еврей эйелдер) туралы болды. — Окдярмандарды тек осы рсдязыкдырады, — деп тусДнддрдд Форестие ханым. Э й е л эц пм еш 6HiK устДрттДц етепнде, Саидтеп аялдамада элфэ ецдейтш АинелЬажар фабрикасыньщ жумысшысы болып Дстейтш испанкамен унтер-эписер Ж орж Диуруаньщ эуендей эсерл], бДрак, румыры кыскд хикаясын баяндаумен аяк,тады. Эйел итгердщ ypreHi, шиеберДлердДц ырсылы мен к,оркдулардыц улыраны жацрырыккдн жалач жартасты тау арасындагы екеушщ кездесуш суреттедд. — Жалгасы ертец! — дедд Форестие ханым квщлденш, сонан сон, орьшдык,тан тура бергенде: — Мше, макала деген осылай жазылады, кдямбатты aMipuiiM. Ендд ез крлыцызды кряжа ракдям етДррз! — дегендд крсып крйды. Диуруа не icrepiH бишей бегелш кдлды. — Крйсацызшы ендд! Диуруа кулддде, бетпц теменп жарына \"Жорж Диуруа\" деп жазды. 62

_________________________ СуШмМ doc Эйел темеюсш тартып, тары да бвлме шпнде apbi-6epi журе бастады, ал лапт сжан ез курметш кдлай бьлддрерге сез таппай, тек бет-жузшен кез алмай карай берд, оныц осында, кдсында екенше куанып, екеушщ дамып келе жаткдн жащлндьпы оны ce3iM лэззатына белеп экетп. Оран буюл айналасындагы нэрсенщ 6api, тпгп кйэптер жауып турран кдбыргалар да вйелдщ 6ip белшеп сияцты KepiHAi. Бвлменщ жасауында, ауага тараган темекшщ икпнде элдеб1р кдйталанбайтын, жарымды, суйшмдь баурап алатындай, кдгскасы, эйелдщ бойынан ескен кдсиетгщ 6api бар едi. — Ci3 менщ досым Мэрел ханым жайьшда кдндай ойдасыз? — деп кдлды ол кутпеген жерде. Диуруа ол сурацтан абдырап кдлды. — Ci3re не десем екен,.. менщ ойымша, ол... тартымды айел. — Солай ма? — Эрине. Оныц: \"Ci3 одан да тартымдысыз\", — дегендд крсьш крйгысы келдд, 6ipaK, уялды. — Ci3 оныц еш юмге уцсамайтынын, цандай кдлжыцбас, акдьдды екенш б1лсещз гой! — деп, Форестие ханым сезш жалгастырып кетп. — Cepi, иэ-иэ, нагыз cepi. Kyfteyi оны сол ушш унатпайды. О л оныц тек кем ш ш ктерш FaHa керед1, ал жак,сы цасиеттерш байкдмайды. Диуруага Мэрел ханымныц Kyfteyi бар екендш б1ртурл! epci сиак,танды. Алайда оныц тацгалатындай туп де жок, едд. — Солай дещз... демек куйеу! бар екен Foft? — деп сурады. — А л куйеу1 не цылтан адам? — О л — Солтуспк тем1р жолыныц TeKcepymici. Э р айда Парилок 6ip airraFa келедд. О л аптаны эйел! борыш GTeyiM, тегш зорлау, кумарлык,аптасы деп атайды. Онымен жацын таныскдн соц кереспз, кдндай оныц тапцыр api суйюмдд эйел екенш. Жацын кундердщ б1ршде ci3 oFaH Kipin шырыцызшы. Диуруа кететш уакдп-ы болганын умытып Kerri. О л мунда мвцг1 кала береиндей, кудды ез утнде отыргандай сезшген. 63

Ъексутан, Нфквкв-упл BipaK, кенет eciK дыбыссыз ашылды да, 6ip узын бойлы мырза еш хабарламасыз Kipin крал) Бейтаныс еркек-ri керген соц, ол тоцтай калды. Форестие ханым 6ip сэт цысылып калгандай KepiHAi, сонан соц мойнынан бетше карай жупрген жукдлтым кдзрылт aai басыла крймаганмен, еркекке езш щ байырры даусымен т и кдтты: — Келщ1з, цымбаттым, ке/ащз! Ci3re Шэрглдц есю досы, болашак, журналшы Диуруа мырзаны таныстырура рукрат етпцз! — Сонан соц баскаша унмен сейледд: — Б1здщ ец жак,сы epi ец жакдлн досымыз — граф де Водрек. Ею еркек 6ip-6ipiHe 1зет тагзымын жасады, 6ip-6ipiHe Tine карады, сонан соц Диуруа бегелместен к,оштаса бастады. Оны олар да бвгемед. Рахметш куб1рлей айтып, ол Форестие ханымныц крлын кдлсты, немкурайды карал api акруйек адамга тан пандык, сакд-ап туркан крнакка такы тарзым жасады, сейтп де элдеб1р ею нш т кдгелж жасап крйган адамша цысыла кешеге шыкды. Кешеге шыцкдн соц, неге екешн, оны кецглаздк пен муц басты, езш e3i билей алмады. Бул ойда жокд-а баскдн булдыр муцныц кдйдан пайда бола кеткешн тусше алмай, ол басы ауран жакдсд журе берд. Бул халшщ себебш ол таба алмады, алайда оныц кез алдына граф де Водректщ суеты Tyci, кдртац тарткдн, ак, шашты, ете бай жене ез багасын e3i б1\\етш мырзаныц байсалды, пац кезкдрасы крйта-крйта келе берд. Акдлры ол осы 63i сезшген суыкдык, пен умггаздктз тудырран дэп сол бейтаныстыц езш жанында ерюн сезше бастаган Форестие ханыммен суйюмдд эцгтмесш бузып ж1беру1 екенш туешд, едетте бетен б!реудщ кдйрысы немесе элдеюмнщ ойланбай айта салган ce3i, кез келген болмашы нэрсе сез1мге ecrin эсер ете бередд. О л адам да, неге екешн, муны Форестие ханымныц кдсынан кергенше унатыццырамай, тацгалран сиакданды. Сагат ушке дейш оныц ютейтш em6ip жумысы жок, болатын, ал кдз1р эл1 он ею бола цойран жок, Оныц кдлтасында алты жарым франк жаткэн-ды, енд тацгы тамагын imneK болып, Диувэлге кррай журдд. Одан кешн 64

_________ ________________СуйкмН doc булвэрд1 аралап, туп-тура сагат уште Kipe6 epicTeri баспалдакден \"Франсуз ем1ршщ\" саралкдсына кетершп бара жатты. Отыргышта крлдарын кусырып тапсырма куткен шабармандар отыр, ал мшбеге украс кецсешц артында есш кузет ж ац а келген поштаны сараптап жатты. Келупплерге мундай сахналык, орналасу эсер етсе керек- Ti. Кдязметкерлер езш ыкдалды гэзеттщ ауызушнде orapyFa ылайыкды, эдеш мэнденген куйде устап отыр, олардьщ эркдйсысы Kipin келгендерд1 езшщ айбынды келбет1мен, отырыс-турысыныц туркдямен тацралдыра алатын едд. — Вэлтер мырзага Kipyre болар ма екен? — деп сурады Диуруа. — Баспагер мырзада мэжШс етш жатыр, — деп жауап бердд еоккузет. — Куте туруьщызга тура келедд. Сейтп де, адамга лык, толы кдбылхананы нускдды. Онда ордендерш тагынран мацгаз, мэртебел1 адамдар мен ускдьгаы география кдртасындагы курлык, пен тещздердд еске туаретш дак,тары бар жейделерш кдямтап, шапандарын жогаргы туймелерше д ей т туймелеп алган жупыны ки1мдд адамдар да отыр едд. Кутш отыррандардыц йпшде уш эйел бар екен. Оньщ 6ipeyi эдемьлеу, кул1мдеген, сандд кшнген, жещлтектеу кершдд. Оньщ кдсындагы жузш эж1м баскдн мунды, сыпайы, 6ipaK, сэндд кшнген эйелден бурынгы актрисалыгынан кдлрэн элдене, элдеб1р жасандылык, байкдлып, баягыда жогалып ашып кеткен махаббат пен бояма, оцып кеткен жастык,тын, nici шыратындай. YuiiHuii кдралы кшнген, ексш басылмаран ж е а р эйел бурыпгга отырды. Диуруа ол эйел жэрдем сурап келген uibiFap деп шепгп. Жиырма минетген астам уакдят етсе де, кдбылдау эл! басталмапты. Диуруага 6ip ой келдд де, ол дереу кдйтадан есжкузетке барды. — Вэлтер мырза маран сагат уште келщ з деп белплеп едд, - дедд ол. — Кдлай дегенмен карай салынызшы, мунда менщ Форестие досым жок, па екен? 65

Ш у т м Н ф / cth -fm ______________________________ ____ Содан кейш оны дереу узын дел!з аркд1лы кеч жасыл устелде терт адам элдене жазып жаткдн улкен залта алып келдь Форестие алды ашык,пептч кдсында темею тартып, билбеке ойнап тур екен. О л ете жакры ойнайды екен, сары букс агашынан жасалтан деу шарды эр урран сайын юшкентай aFain шегеге дэл кддап отырды. — Жиырма ею, жиырма уш, жиырма терт, жиырма бес, — деп санады. — Жиырма алты, — де,ад Диуруа. Форестие кулаштаран кдлпын езгертпестен бутан кдрады. — 0 , бул сен бе? Кеше мен 6ipiHeH кейш 6ipiH узбестен елу жетгсш кддадым. Сен-Потеннен к етнп мен мунда ец мыкуы ойыншымьш. Сен бастык,ты кердДц бе? Билбеке ойнап жаткднында, Kapi егеукуйрык, Норберден еткен кулддрп ештеце жок, шыгар. О л аузын ашкднда, туп-тура шарды жутып крятын адам сияк^ы. Bip кызметкер OFaH бурылып: — Форестие мырза, — дед!, — мен кдп-кдра агаштан жасалган ражап билбеке сатылатын жерд1 бйуемш. Айтуларына Караганда, 6ip кезде ол испан кэрелнпю болыпты. Алпыс франк сурайды. О л кдшбат емес. — О л кдй жерде? — дедД Форестие. Отыз жегший уруда мулт кетш, шкапты ашып кдп едь Диуруа ол шкаптыч пшнде нем1рлент, жуйе бойьшша жинап крйран жиырма тал тамаша билбекеш кердь Форестие езш1ц билбекесш орнына кр>йды да, тары сурады: — О л кдгмбатьщ кдйда тур дейоч? — Водевилге белет сататьш алыпсатардыц кдсында, — деп жауап бердД журналшы. — Егер кджет десеч, ертеч саган алып кеп бере алам. — Экел. Егер жакры болса, алам: артык, билбекешч ешкдшан зияны тимейдд. Сонан соч ол Диуруага бурылды: — Ж ур метмен 6ipre, бастыккд алып барайын, эйтпесе сен мунда жетйе дешн сандаласьщ- Кдбылханадагылардьщ 6api де сол орындарында екен. Форестиеш керш, жас келпппек пен егде актриса асьпыс орындарынан турып, оньщ кдсына жакындады. 66

Форестие оларды кезек-кезек терезенщ тубше апарды, yuieyi кдншама акдфын сейлеуте тырыскдндарымен, Диуруа эйелдерддч анасына да, мынасына да Форестиешц \"сен\" деп сейлегенш анык, бглдд. Акдтры Форестие мен Диуруа кдпталран екз есж аркдиы баспагерддч кабинетше гардд. М эж ш с етгазш жатырмыз деген желеумен Вэлтер жэне мана Диуруа керген жалпак, жиеп бар бшк кдлпакды мырзалар 6ip сагат бойы кдрта ойнап отырыпты. Баспагерд1ц ез кдртасына кдлай бар зеш н ш сап кдрараны, кдшылыньщ урыдай сакдыры ер ш т е о ш ч кдртаны жапкдндагы, тараткдндагы ептшгше, майыскдк,- тыгына, тэж1рибел1 ойыншыга тан жарасымды кдальнына, турл! TycTi кдтыркдларды кдлай аударыстырганына кдраганда мулдем орашолак,-ты. Норбер де Варен эдетге баспагер отыратын креслога отырып алып макдла жазып жатты, ал Ж ак Ривэл диванда узынынан Tycin, кезш жумып алып, темеисш тартып жатты. Кабинеттщ бузылган ауасына Tepi креслолар мен темею тупшшч endp mci жэне ap6ip журналшыга жакры таныс саралкдныц ез1нддк mci сщш кетатп. Мыспен эшекейленген кдра туей агаш устелддч устшде хаттардьщ, ездерек кэрттшкелершщ, есепшоттардын, журналдардьщ, гэзеттерддч, тары баскд толып жаткдн басылым турлершщ керемет улкен ушндда жатыр. Форестие устелдд айнала ойынды бакдллап, азара бэстесш турегеп турран керермендерддч крлын унс1з кд1сып шык,ты. Вэлтер партианы угкдн кезде рана оран ттл кдтып: — Менщ Диуруа досым мше, — дедд. — Макдланы экелддщз бе? — деп сурады баспагер кезэйнегшщ устшен жас ж^птке жылдам каз тастап. - 0Ai Мерелддч суранымы бойынша жары ссаз ж урш жаткднда, дал бупн ате орынды болар едд. Диуруа кдлтасынан терт кдбат буктелген кдгаздарды шыгарып бердд. — Мшекипдз. Бастыкдъщ жузшен ризашылык, ащарылды. — ©те жакры, ате жакры, — дедд ол KyAiMcipen. — Сдз 67

Ш сут ж Ц ф/иЬ-ут_____________________ сезЗДаде турдыцыз. Муны менщ ндрал шыруым кджет пе, Форестие? — Кдже-п жок, Вэлтер мырза, - дедд Форестие аська жауап берш. — Bi3 екеушз 6ipre отырып жаздык, кдлай жазуды OFaH корсетуге тура келдд. ©те жак,сы макдла болып ШЫК.ТЫ. — Онда ете жакры, — дедд баспагер солшыл ортаньщ депутаты, узын арык, мырза тараткдн кдртасын крлына рет-ретзмен крйып жатьш. Алайда Форестие Вэлтерге жаца партианы бастаура мумюнддк бермедд. — Ci3 маган Диуруаны Марамбоныц орнына алам деп уэде бергенс1з, — дедд оньщ Кулагина ецкейе сыбырлап. — Муны дэл сол жардайда кдбылдауга рукрат етпрз! — Иэ, эрине. Ж а ц а ойын басталып Kerri, журналшы досын крлтык,тап алып шыгар есжке кдрай журдд. Норбер де Варен басын кетерген жок; cipa, ол не байкдмады, не Диуруаны танымады. KepiciHuie Жак Ривэл оныц крлын эдетлеп кдтты кдлсты, ем1рдщ кдй сынында да сенуге болатын, i3ri ниетп жолдас екенддгш быддрдд. Форестие мен Диуруа кдйтадан кдбылханага шыкданда, кутушыердщ кез1 екеуше кддала кдлды, журналшы бар даусымен, барлыгы тугел еспсш деп, ец жас келшшекке кдрап турып былай дедд: — Баспагер аздердд кеп кепнкпей кдбылдайды. Ол бюджет кэмиссиасыныц ею мушес1мен кецес етюзш отыр. Соны айтысымен-ак,дэп 6ip оны мемлекетпк мацызды icrep купп туррандай мазасызданран api тэуелаз кейшпен uvrepi журш Kerri. Саралкд залына оралган соц, Форестие б1рден билбекеге Kipicin кетп, сезш кднша урраныньщ санымен араластыра сейлеп тур: — Ендд былай. Сен кун сайын мунда ушке кдрай келесщ, мен с е т хабар экелуге жумсаймын, сен оны табасыц - кейде кунддз, кейде кешюсш, кейде тацертец. Bip! Ец эуелз мен саган политсей префектурасыныц 6ipiHini 6eAiM бастырына кетлдеме хат жазып берем, -

________ _______________ Ct/fjJdwk doc екН — ал ол cem ез крластындарылардыц 6ipeyiHe ж1бередд. Сен онымен буюл мацызды деректердд алып турура келгсесщ, — уш! — 03i де белгш, деректер ресми жэне жартылай ресми болады. Егжей-тегжешн Сен- Потеннен бшесщ, ол бул жагдайдан хабардар, — терт! — оны кут немесе тацертец сейлес. Бастысы, мен ceHi жумсатан адамдарра бэрш, мумган нерсенщ 6epiH кдлай айткдлзуды уйрен — бес! — барлык, жерден етш кет, Tirrri жабык, есжтен де, — алты! С ол ушш сен айына е й жуз франк жалакдл жэне тауып келген жакры хабарыцньщ эр жолына era су крсымша аласьщ, — жетй Одан баскд саралкдныц тапсырмасы бойынша эртурл! макдла жазасыц, — оньщ да эр жолына era су аласьщ, — сепз. Содан кешн ол б1ржола ойынта бершп, асыкрай санай бастады: — Торыз, он, он 6ip, он era, он уш... Журналшы он тертшш1де типзе алмады. — Тары он уш, сайтан алгыр! — дедд куцгалдеп. — Кдррыс аткдн сан! Ылри маран бакдлтсыздык, экеледд. Бэлгам, он уипнде елетш де шырармын. Ж умысын 6iTipreH 6ip кдлзметкер ш каптан ез билбекесш шырарды: оныц жасы отыз бесте едД, алайда бойыныц аласалыры оны бала кусатып керсетедд. Сонан соц тары б1рнеше журналшы келш гардд де, олардьщ эркдйсысы 6ip-6ip ойыншык,тан алды. Ендд олар алтау боп ойнай бастады: Kp6bipFaFa аркдларын 6epin кдтар- кдтар турды да, б1ркелга крмылмен кдлзыл, сэры немесе кдра шарды араштьщ тур-тусше кдрай лакдыра бастады. Кдлза-кдлза кеп ойын жарыскд айнала бастаган кезде era кдлзметкер жумыстарын токката сап, ездершщ Tepemi болилсы келе-пнддктерш б1лддрдд. Форестие баскдлардан он 6ip упай артьщтипздд. Балага украс адам утылып кдлды, сонан соц шабарманра телепон сокды да, ол келген кезде: — Тотыз саптаяк, сыра, — дедд. Салкдлн сусынды кутт отырып, олар ойынга тары да Kipicin кетп. Диуруа езшщ жаца эрштестер1мен 6ipre сыра iuiin отырып: — Мен не icreyiM керек? — деп сурады Форестиеден. 69

Ъвксутан Нф/свке-улы_________________ _______ — Бугш сен боссыц, - дедд ол. - Егер кеткщ келсе, кете бер. — Ал 6i3Ain... б1зддн, макдламыз бугш кешке кете ме? — Эрине, корректурасын ез1м тузетем, ауре болмай- ак, крй. Ертецге дейш жалгасын жазып, бупнпдей унгге кел. Диуруа сондагы адамдардьщ бэр1мен крл алысып крштасты, 6ipaK, олардын, атгарын да бглген жок, сонан соц куанышы крйнына сыймай бакдпты куйде сэндд баспалдакден теменге кдрай туей. IV Ж о р ж Диуруа жаман уйцтады: таск,а басылган мацаласын кергенше оньщ шыдамы таусылды. О л тацсер]ден турып, газет таратушылар киосюден киосюге жупре бастайтын кезден элдекдйда бурын кешеге шыгып алды. ©3i туратын оралымга кдраганда сол арада \"Франсуз aMipi\" бурынырак, пайда болар деген оймен ол Сен-Лазер вокзалына кдрай беталды. Эл1 тым ерте едд, сондык^ан вокзалга жеткен сод, ол тротуармен api-6epi журе турды. О л сатушынын, кдлай келш, езшщ эйнектелген куркесш ашкднын керш турды, сонан соц гэзетгердщ ею буктелген бумасын басына кетерш 6ip адам келдд. Диуруа соган кдрай жупрдд, 6ipaK,OAap \"Фигаро\", \"Ж илБлаз\", \"Галуа\", \"Тэул1к жацалык,тары\" екен, ал \"Франсуз eMipi\" жок, болып шыкды. Диуруаныц мазасы кета. \"Африкалык, аткдиптыц естелжтерГ ертецге кдлдырылган шыгар, бэлюм? А л кенет соцгы минетте Балтер кэрия макдланы ж1бермей крйса ше? Диуруа уй жагына кдйта оралып кдраса, гэзеттер сатылып жатыр екен, ол тпгп кдшан экелгенш де байкдмай кдлыпты. Киосюге жетш кеп уш су-акдмны лакдыра салды, газета ала сап 6ipirani бетш ашып, такырыптарына кез жупрта. ¥к,сайтын ештеце кершбейдд! Оныц журеп аткдкдап кета. О л кдтты толкдш келес1 бета ашып кдрады да, 6ip баганныц аяк, жагынан \"Ж орж Диуруа\" дегендд окдхды. Басыпты! Кдндай бакдгг! 70

_________________________ СуШмМ doc Кдлпагын шекесше киш, крлында газет, о л ештеме ойламай журш келе жатты, алташ кездескен кез келген яддмдк1тоцтатып алып: \"Мына гэзетп сатып алыцыз, мына гэзетп сатып альщыз. Онда менщ макдлам бар!” — Aerici келдд. Кешисш булвэрлерде айкдйлайтындар кусап ол да: \"Франсуз aMipiH\" окдяцыздар, Ж о р ж Диуруаныц \"Африкалык,аткд,1штыц естелжтерш\" окрщыздар!\" — деп айкдйлауга a3ip едд. Кенет оныц аз макдласын окдпысы келдд, онда да 6ip кргамдык, орында, кафеде, бэршщ кез алдында болатын жерде. Кдла шпнде оран узак, кыдыруга тура келдь Ацыры ол адам кеп жиналатын шарап сацтайтын жер сияк,ты б1рдемеш тапты, устелге жакдян отырды да, ром буйырды, — ол уакдлт дегендд мулде умьпты, сондыцтан абсент imiMAiriH экел деп талап eryiHe де болатын едд. — Гарсон, маран \"Франсуз ем1рш\" экелш 6epmi! деп айкдйлады ол. Ак, алжапкдлиы бар гарсон жетш келдд: — Б1зде ондай газет жок, мырза, 6i3 \"Ундеу\", \"Расыр\", “Шамшырак,\" жене \"Франсуз паракдпасы\" гэзеттерш аламыз. Диуруа кешдд. — Сендердд де мекеме дейдд-ау! — дедд ол ызаланып. — Онда маран \"Франсуз ем1рш\" сатып акеп берйцз. Гарсон жупрш барып гэзетп алып келдд. Керпплердщ кецшн езше аудару ушш жэне онда кдндай кызыкды нэрсе жазылганын бглуге кумарттыру ушш, ез макдласын окдяп отырып, Диуруа анда-санда: — ©те жакры! ©те жакры! — деп дауыстап отырды. Кетш бара жатып ол гэзетп устелдщ устше кдлдырып кетп. Соны байкдп, кржайын айкдй галлы: — Мырза, мырза, гэзетпцздд умытып барасыз! — Озде кдла берсш, мен окд>ш бггпм, — деп жауап кдйтарды Диуруа. — Оньщ шшде аса кщзыкды 6ip макдла бар екен дегенмен. Дэл кдндай макдла екенш ол аныкдап айткдн жок, алайда шырып бара жатып оныц устелзндеп \"Франсуз eMipiH\" б1реуддц барып алып жаткднын байкдп кдлды. \"Ецад немен айналыссам екен?\" — деп ойлады Диуруа, 71

Ш суш т Я ф М г-ум _____________________ сейтп де, езшщ бурынга кецсесше барып 6ip айлык, жаландясын алып, сонан сон; кететчндтн айтпак, боп шенгп. Бастык,пен кдязметкерлердщ бет-жуздершщ кдлай 03repin сала б еретш ш кез алдына елест етт , ол суйсшгеннен Д1р1лдеп Kerri. Qcipece оны бастык,ты ацкдггатын болдым деген ой куантгы. О л асыкдай аяндады, касса онда ашылады, тогыз жарымда барудыц еш кдгсыны жок,-ты. Кецсе дэу куцпрт белмеге орналаскдн, — кдяста онда кун1 бойы газ жанып турады. Оньщ терезелер1 тар аула жакдсд кдрайды жэне баска кецселердщ терезелерше барып такдсады. Сол 6ip белмеге сепз кдязметкер сыйып отырады, ал бурышта, кдлкдньщ ар жагында бастыкзъщ кемекнпа отырады. Диуруа алдымен кассашыньщ жэнппнде саксаулы сэры конвертке салынган езшщ жуз он сепз франк жиырма бес санпмш алды, сонан соц жещмпаз адамньщ туркдямен e3i талай кунш етюзген улкен кецсеге келш KipAi. К^алкдныц ар жагынан бастыкдъщ кемекшю1 Петел мырза оган айкай салды: — Бул ci3 бе, Диуруа мырза? Бастык, ci3 жайында б1рнеше мерте сурады. Ci3 бглеаз бе, ол дэр1гердщ куэленддрушаз ею кун кдтарьшан aypyFa рукрат етпейдд. Диуруа acepi к у п т р е к болу унпн, белменщ к,ак, ортасына келш ток,тады. — М ен, шынымды айтсам, оньщ рук,сатына туюрмеймш де! — дедд барлыгына еспрте. Шенеунжтер кдтты да кдлды, кдлкдньщ ар жагынан П етел мырзаныц урейл! ускдяны жылт erri. Оныц ревматизм! бар-ды, езшщ кдлкд кррабында ол екпек желден сак,танатын. А л крластындарыларды бакдялап отыру ymiH, ол оны ею жершен тесш крйран-ды. Шыбынньщ ушканы да есплш турды. — Н е деддщз? - деду акдярында дудэмал дауыспен бастык,тьщ KeMeKurici. — М ен, шынында, туюрмеймш дед1м. М е н тек кетепшмд1 хабарлаура рана келд1м. Мен \"Франсуз eMipiHin\" саралкдсына кдлзметкер болып орналастым, 72

Су4кмМ doc айына, эр жазган жолына алатынымды есептемегенде, бес жуз франк алам. Б уг н т нем1р1нде менщ макдлам басылып та улпрдд. О л рахат лэззэтш соза Tycicici келген, 6ipaK, шыдамады, б1рден лак, етгазш айта салды. Дегенмен эсер eTyi сумдык, болды. Bapi отырран орындарында кдггы да кдлды. — Мен K£3ip Пертиуи мырзага соны айтам да, сонан соц с1здермен крштасура nipin шыгам, — дегендд крсып к,ойды Диуруа. Бастыкдд Kipin улг1рмей жатып, ол буран айкдйлай жэнеддд: — А, келуге крльщыз тиген екен рой? Ci3 бглеаз бе, мен ешкдшан... — Тамак, жыртудьщ тук те к,аже-п жок, — деп, бастырыньщ сезш крластындары адам б о л т жабердь Жуантык,, крраздыц айдары кусаган кдлп-кдязыл Пертиуи мырза тацралганынан шашалып кдлды. — Оздщ дукеншещз м е т жалык,тырып 6iTTi, — де/у Диуруа сезш жалрастырып. — М ен бугш 6ipiHmi рет журналшылык, жолына тусттм, маран тамаша жак,сы орын 6epAi. Кетептмдд айтура рукрат етнуз. Соны айтты да шырып кетп. О л кегш кэйтарды. Уэдеа бойынша ол кецсеге кдйта оралып, бурынгы эр1птестершщ крлын алып шык,ты, 6ipaK, олардьщ б1рде- 6ipi, ез басьш бэлеге шатып алудан крркдт, OFaH 6ip ауыз сез де айта алган жок, — толык,жабылмаран еспстен оньщ бастыкден кдлай сейлескешшц 6api естшп турран-ды. Кдлтасына жалакдлсын салып Диуруа кешеге шык,ты. ©з1не бурыннан таныс api арзан мейрамханадан ертецп асын api тоя, api дэмддсшен iurin, \"Франсуз eMipimn\" тары 6ip HeMipiH сатып алып жэне оны устелдщ устше тастап кет1п, ол б1рнеше дукенд1 аралап, тукке туррысыз б1рдемелердд сатып алды; ол усак,-туйектердщ оран тук те кджет1 жок,-тын, ол тек оларды уйге ек е лт тастацыз деп буйырып, \"Ж орж Диуруа\" деп ез аты-женш айтудан айрыкдпа лэззат алган-ды. Ж эне ол: \"Франсуз ем1ршщ\" кд1зметкер1 дегендд крсып крйды. Алайда кешеш, уйдщ нем1рш керсете турып, ол: 73

Ш сут а н Н ф квкй-уш __________________ ________________ — Затгарды есжкузетке тастап кепщз! — дегенд1 умыта крйган жок, Оныц ал1 уакдггы бар едд, клиенттщ кезшше крлма- крл вздерек кэр-пшкесш жасап беретш жедел баспаханага Kipin, аты-женшщ астына жаца кдизметш жаздырган жуз данасын жасатып алды. Сонан сон, саралкд жакд<д кдрай журдд. Форестие оны к,оластында штейтш адамды кдрсы алатын кейште менмен кдрсы алды. — Э, сен келдщ бе? ©те жак,сы. Менщ саган беретш б1рнеше тапсырмам бар. Он минет куте тур. Маган ез жумысымды аякуау кджет. О л ез хатын жазып бтру ге Kipicri. Улкен устелдщ кдрсы бетшде отырган боп-боз, болбыр, iciifld бет, бас суйеп аппак, боп кеткен жалтыр бас 6ipey кезшщ KeMicTiriHeH кдгазга мурнын т1рердей болып б1рдеме жазып жатгы. — Сен-Потен, сен сухбат алуга кдй уакрггга барасьщ? — деп сурады одан Форестие. — Тертге. — взщмен 6ipre Диуруаны, мына алдында турган жас ж1птп ала кетш, ез каобщнщ купиаларын оган ашып берпп. — Орындалады. — Алжир жайындагы макдланьщ жалгасын экелдщ бе? — деп сурады Форестие досынан. — Бастамасы улкен абыройга ие болды. — Жок, — дед) Диуруа кдюара куцк етш, — тацертецп тамактан сор жазам ба деп ем,.. 6ipax,жумысым соншалык, кеп, тпгп, еш мумюндтм болмады... Форестие кещл1 толмай иыгын кджэч етюздь — Укдшсыздыгьщмен сен езщнщ мансабыца Kecip жасайсыц. Балтер кэрия сенщ материалыца сенш кдлып едд. Мен оган ертец болады деп айтайын. Егер сен ештеце ктемей-ак, акдпа ала беруге болады деп санасац, онда кдтелесесщ. А з уназдпсген кейш тэты 6ip сез крсып крйды: — TeMipAi кдлзу кезшде coFy керек, шайтан алгыр! Сен-Потен орнынан турды. — Мен дайынмын, — дедд ол. 74

_________________________ CydidwH doc Ф орестие тапсырма бермес бурын креслоныц аркдлыгына шалкдйып, салтанатгы дерлж 6ip турге ендд. — Мэселе былай, - деп бастады ол Диуруага кддала кдрап. — Осыдан ею кун бурын 6i3re кдггай генералы Ли Чен-фу мен раджа Тапосахиб Рамадерао Пали Парижге келдъ — генерал \"Континенталга\", раджа \"Бристел\" крнакуйше токтялы. Сендер солардан сухбат алуларыц керек. Сол сэт ол Сен-Потенге бурылып кдрады: — Мен саган керсеткен басты нэрселердд умытпа. Генералдан да, раджадан да Англиянын, Кдшр Шьпысты шарлауы жайында, отарлау еддстер! туралы, олар орнаткдн баскдру бейнео хакдлнда не ойлайтындарын сура, олар Еуропа, атап айткднда, Франсия буран араласады деп умптене ме екен. Б1раз уназддктен кешн ешюмнщ бетше нак,тылап кдрамай-ак, ез ойын айтып тастады: — Б1здщ окд>фманды кдз1р Унддстан мен Кдатайдьщ кррамдык, niKipre Kp3Fay салып жаткдн мэселелерге кдлай кдрайтыны кдтгы кызыктыряды. Диуруага тары кддала кдрап турып былай дедд: — Сен-Потеннщ кдлай жумыс ютейтшш байкдп кер, — ол жергшкп хабарларды жазудын, тамаша uie6epi, бес минеттщ шпнде-ак, ол юмнщ болса да шек-кдрны н акдарып тастайды. Содан соц ол тары да мацызды ic аткдрып отырран кешппен кдламсабын крлына алды, — онын, бурынгы 93i полктасы, ал кдзррп кдызметтесш белгш 6ip шецберден шыгармай, оран езшщ тиесш орнын керсетш крйгысы келгет анык,-ты. Табалдырык,тан сырткд атгап uibiFa салысымен-ак, Сен- Потен Диуруага куле былай дедд: — Ай, бэлсш пш -ау! TinTi 61ЗДЩ алдымызда мын, кубылады. Б1здд езшщ окдлрмандары сиякды кередд. Олар булвердд бойлай журдд. — Б1рдеме iuiceK кдйтедд? — деген усыныс айтты хабар жазушы. — Куана куп деймш. Кдпырык, крй! Олар кафеге Kipin, салкдлн сусын сурады. Сен-Потен 75

Ъексутан Ифкекв-улы____________________ осы арада шешшп сейледд. Саралкддары жагдайлар мен элемдеп барлык, нерселер туралы ол тацраларлык,тай бшзнгпк байкдтты. — Бастык, па? Найлз еврейддц e3i! Ал еврейлердд, б1лесщ бе, кдйта тэрбиелеуге болмайды. Сондай xaAUKj Сен-Потен Вэлтерддн сарац кдллыкд-арына кдтысты б1рнеше накды мысал келпрш, Израил балаларына тан тиын есептег1ш экономикасын, арзан алу уппн арланбайты н усак,-туйек саудагерлшш, б ую л пайдакунемддк кдлльнын суреттеп бердд. — Сонысына кдрамай бале e3i, 6ipAe-6ip адамFa сенбейдд, елдщ бэрш алдап сорады. Оньщ газетт ресмилеу, католиктж, либерал, республикалык, орлеандык, ондай кап кдтпарлы тэтп нан, усак,-туйектщ дукеш oFaH тек биржадагы apeKeirepi мен баскд да мекемелер унин к,осымша курал реттнде рана керек. Бул жарынан ол кдте ж1бермейдд: как тиыны да жок, аксионерлш кррамдардан миллиондап табады... Сен-Потен Диуруаны \"кдлмбатгы достым\" деп крйып, ток,тамай сейледд. — Дегенмен кессец кдн шыкдайтын сарацньщ аузынан кей-кейде Бальзаккд ылайык, сездер де шырып кдлады. Жакдлнда мынандай 6ip жагдай болды: мен, кум терпш кдрт Норбер жэне Дон-Кихотгьщ кдз!рп Typi Ривэл — ушеум1з, тусшддщз бе, соньщ кабинет!нде отыррамыз, 6ip кезде б1здщ мецгеруинм1з, б уи л Парижге кдлтырына кдлскдн сакдиан партпелтмен белгш Монтлен Kipin келдд. Балтер OFaH шуйл1ге кдрады да: \"Не жацалык,?\" — деп сурап едд, Монтлен жайбаракдт кдна: \"Мен кдз1р рана кдраз ушш кдрызымызды телеп келддм — он алты мьщ франк\", — деп жауап бердд. Бастык, орнынан шошына ушып турегелдд: \"Не деддщз?\" — “Прива мырзага телеп келддм\". — \"Ci3 акдлльщыздан ауыскдн шырарсыз!\" — Неге? — \"Неге... неге... неге...\" Балтер кезэйнегш алды, эйнектерш суртп; иэ тапкдлр, иэ улы б!рдеме айтар кездеп эдет1мен томпиган урттарын тырсита керш кулана жымиды да, кдрсы сез айткдлзбайтындай мыскдллмен: \"Неге? ©йткеш бул icreH 6i3 терт, бэлктм, бес мьщ франк TyciM TycipeTiH е д ж \", — дедп Монтлен тацданып: 76

_________________________ СуШмМdoc \"Крлайша, Вэлтер мырза, есепшотгьщ 6api дурыс болатын, мен берш тексергем, ал ci3 кдбылдарансыз...\" С ол кезде бастык, бул жолы барынша салмак^ы унмен былай дед!: \"Соншалык.ашыкэуыз болуга болмайды. Еснцзде болсын, Монтлен мырза, ayeAi кдрызды кдмпитып жинап алу керек, сонан соц барып суйкпенш ш кпен алы с-берк жасау керек\". Сен-Потен басьш шалкдйтып, бьлпш адамныц кейш- мен: — А л кдлай? Бул Бальзакша сейлеу емес пе? — дед!. Диуруа Бальзакты шуымаса да, соншалык,ты сешмд1 унмен криггау айтгы: — Иэ, солай, сайтан алгыр! Вэлтер ханымды хабар жинаушы сем1з куркетауык,деп атады, Н орбер де Варенд1 — жолы болмагыш кдрт, Ривэлд1 — Фервактьщ эл а з квннрмесп дедь Содан соц кдйтадан Форестиеге оралды. — О л эншейш сети уйленд! — бар-жоры сол рана. — Ал, туптеп келгенде, оныц эйел1 KiM 93i? — О, ол сайтан Foft, кулырына курык, бойламайды! — дед! С ен-П о тен алацанын ук,алап. — Тышцанныц айрырындай Водректщ, граф де Водректщ ойнасы гой, — оны куйеуге берш, жасауын жасаган сол гой... Диуруа кенет кдлтырап кеттт, бойын элдеб1р ддррл билед!, алдында отырран мылжыцды бок,тап-бок,тап, бетше 6ip nepin »d6eprici келдг BipaK, ол оны тек суракден рана бегед1. — Сен-Потен деген азд щ шын аты-женпдз бе? — Жок, менщ атым Тома, — дед! ол ацрал адамра тан кеш ппен. — M eHi С ен -П отен 1 деп атап кеткен саралкрдагылар гой. — Ke3ip, шамасы, кеш болып кетп-ау деймш, — дед! Диуруа сусынныц акднасын телеп жатып, - 6i3re эл! атак;гы era адаммен жолыру керек крй. Сен-Потен iiiieK-ckeci кртып кулдг — 0Ai ысылмаран адам екен!ц!з б!рден 6iAiHin тур! Демек ci3 MeHi шынында да аздер Англия туралы не ойлайсыздар деп сурау ушш ундшк пен кытайга барады деп ойлайсыз ба? \"Франсуз OMipi\" окдфмандарыныц ойынан шыгу ушш олардыц кдлай жауап 6epyi керек 1 Сен-Понтен — французша \"кдсиетп кдуесетип\" деген сез. 77

Ъексутан Мфо/свкв-утл_____________________ екенш мен олардан элдекдйда жак,сы бглемш. Мен вз ем1р1мде мундай кдггайлардан, парсылардан, унддлерден, чимшктерден, жапондардан бес жуз сухбат алдым. М етц ойымша, олардын 6opi де сол б1ршщ айткднын 6ipi айта- ды. Сондыктан мен ез макдламда ец соцга крнагымыз- дьщ айткдндарын сезбе-сез кдйта кеппрщ шыруым керек. Оныц тек такдлрыбын, атын, атак,-дарежесш, жасын, некерлерппч курамын езгертуге тура келедд. Оларта ете сак, болу керек, эйтпесе \"Фигаро\" ма, 'Толуа\" ма, 6ipeyi оттртцад uibiFapbiri крюы мумкш. \"Бристол\" мен \"Конти- ненталддч\" есжкузеттершен мен бес минетпч 1ппнде соныц 6opi жайында ете дел мэл!мет жинап алам. Шз оларга д ет и таяу барамыз жане жол бойы 6ip-6ip темею- ден тартып улпрем1з. А л саралкддан келжпен жургешм1з ушш деп бес франк талап етем!з. Мше, кдямбатгыдостым, ысылган адамдар осылай гстейдд. — Мундай жагдайда хабар жинаушы болып icTey пайдалы сиякды гой? — деп сурады Диуруа. — Иэ, 6ipaK, бэршен де пайдалысы хроника, ол бурке- меленген жарнама рой, — деп, Сен-Потен жумбак,тау жауап кдйтарды. Exeyi турды да, булвэрдд бойлап Магдалина uiipKeyi жакда карай журдд. — BiAeci3 бе, — дедд кенет Сен-Потен, — егер с1зддц 6ip жумыстарыцыз болса, онда бара 6epi4i3, аздд бекер устамайын. Оньщ крлын кдгсып, Диуруа ез бетшше кетп. ByriH KeuiKiciH жазып nibiFyra THicTi макала оныц мазасьш ала бердд, ендд жолда келе жатып соны ойластыра бастады. О л 6ipep анекдотты есше Tycipin байкдды, езш1ц кейб1р коргендер1 мен ойларын 6ip жуйеге Tycipin, кейб1р кррытындылар жасауга тырысты — сойтш келе жатып Елисей даласыныц шетше шьгсып кеткетн де байкдмай кдлды, ж ол бойы OFaH анда-санда рана кдидырран адамдар жолыкды, ce6e6i ыстык,кундер1 Париж кешелер1нде адам болмайды. Салтанат кдкдасыньщ кдсындагы Этуэл алацындагы шарапханадан тамакд-анган соц, ол булвэрдчч сырт айналма жолымен аяцдап ушне кдйтты да, келген соц б1рден жумыскд отырды. 78

____________________ Ctdkndi doc Алайда алдында жаткдн улкен ак, кдгазды кергенде, онын, барлык, жинадтап улгергеш тугел ушып кеткен сияк,танды, миыньщ e3i бу боп кеткен тэр1здендд. О л тек естелжтщ уз1нд1лер1н тана еан д е сак,тап кддды, eciHe Tycipyre кднша тырысса да, ен/у есше тусе бергенде не кезд! ашып-жумтанша 6api сусып жылт етш жок, болады да кетедь оларды кдлай жазу керепн, не ктеп, кдлай бастауы кджет екенш ол, теп, б1ле алмады. Bip сатат бойы басы кдтып, 6ipimui сейлемнщ сан TypAi нускдларымен бес бетп толтырган сон;, ол езше e3i: \"М ен эл1 дагдылантам жок, TaFbi 6ip рет сабак, алура тура келед1\", — дедь Форестие ханыммен оцашада, узакда созылган ьпфрласты, шпал жардайларды крзрайтын, сондай 6ip эдем1 ацпме устшде б1рлесе жумыс гстеймш-ау деген ойдан рана оньщ бойьш мазасыз ынтык,тырран ддри билед!. Егер макдла жазута кдйта отырсам, ойламаран жерде крлым журш кете ме деп крркдш, Диуруа дереу жата кдлуга асыкцы. Форестие ханыммен кездесудщ лэззэтш алдын ала елестетш жэне оны ед е т соза тусш, ол тадертец тесектен турмай узак, жатгы. Таныс eciiace келш, ол крцыраудьщ туймесш баскдн кезде сарат он 6ip болтан-ды. — Форестие мырзаныц крлы бос емес, — деп жауап бердд малай. Kyfteyi уйшде болуы мумкш дегенд! Диуруа мулде eciHe алмапты. Эйткенмен ол алран бетшен кдйтпады. — Мен оран ете тьпыз шаруамен келш турганымды айтып барьщыз. Бес минетген кешн ол e3i жакдшда FaHa тацгажайып ертедгшкт! епазген кабинетке юрдд. Кеше рана Диуруа отырган креслода халат жамылган журналшы туфлишец, кшжентай арылшын такдясын ки!п б!рдеме жазып отыр екен, ал сол уйге киетш ак,кейлепмен журген Форестие ханым алды ашык, пешке суйенген кдлпы айткднын жаздырып тур екен. Диуруа табалдырыкуан-ак, токтап кдлды. — KeiuipiM етшем, мен с!здерге кедерп жасадым ба? Форестие OFaH ызалана кдрады. 79

Ъексттан (Нф)(еке-ты_____________________ — Таил немене? - дедд буркдллдал. - Тез1рек айт, бодщ уакдлтымыз жок, — Ештеце, кеппр, — дедд Диуруа кдлсыла мщпрлеп. Форестие ашуланды. — Тез енд), шайтан алгыр! Неменеге созбалайсыц? Сен ендд матан: \"Кдйырлы тац\" деп айту ушш тана бузып- жарып Kipin келмеген шытарсын,? — Жок, арине,.. — дедд Диуруа кдлсылранын жецш. — Б1лгщ келсе, жатдай былай, мен тага макдладан ештеце шытара алмадым... ал сен... сен екеущ еткенде сондай жак,сы ниетте болдыцдар... сендерге сенш... мен тары батылдык, жасап келш ем... — Сен KiciHi тура мазак, кдлласыц! — дедд Форестие оныц сез1н белш. — Сен, байкдймын, м е т сен ушш жумыс гстейдд деп, ал ез1ндд тек ай сайын акдна ала берем деп ойлаган болуьщ керек, шамасы. Айтатыны жок, ыцрайлы ойлап табылган! Мыскдллды сыпайылыкдсд украс жумбак, жымиыспен KyAiMcipen, Форестие ханым темеюсш тартып унс!з тура бердд. — Кеппрераздер... мен ойлап ем... мен сешп ем,.. — деп, ашуланган Диуруа былдырлап турды да, кенет накра- нак, сейлеп кря бердд. — О зд ен мыц марте KemipiM сураймьш, ханым, жэне мен ушш кеше жазып берген тамаша фелетоныцызра ыстык, алгысымды б1лддрем. О л тарзым жасады да, Шэрддге: — Сагат упгге саралкдда болам, — дедд. Сейтп де шыгып кетп. Ушне кдрай тез-тез басып келе жатып, ол езше езп \"Жарайды, Kp3ip ез1м-ак, жазамын, керерсщ эл1\", — деп мщпрледд. Ыза шабыттандырран Диуруа ез белмесше юрдд де, дереу жумыскд Kipicri. О л жайдак, ром андардан пайдаланран усак,- туйектермен, тацражайып окрралармен, астарлы суретгеулермен толтырып, окрраларды Форестие ханым белплеген барытга дамытып, мектеп окушысыныц олак, тш мен унтер-эписердщ жаргонын араластыра жазды. Bip caFarra макдланы жазып 6iTin, езше e3i риза болып, сол былык, дуниесш саралкдра алып келдд.

__________ _______________Cydkbtdi doc О л арада оныц 6ipiHiui жолыккдн адамы Сен-Потен астыртын ерекет жасаушылардыц кейшмен оныц крлын кдтгы кдкып амандасты. — М е т ц унд1лжпен ж эне к,ытаймен эцпмемд1 ощлдыцыз ба? - деп сурады. — Кдлзык, а, солай емес пе? OFaH бук1л Париж риза. А л мен оларды бетпе-бет керген де жокдын гой. Диуруа эл1 ештеме окапан жок,-ты; ол дереу гэзетп алды да, \"Ундштан мен К,ытай\" деген узыннан-узак, макдланы карай бастады, ал Сен-Потен OFaH макдланыц кд>1зык,ты жерлерш керсетш, тусшддрш турды. Жумысбасты, жумыстьщ кдмын жеген Kiciiiie кцналып Форестие келдд. — Ci3 осындасыз ба? © те жак,сы болды. О з д е р екеулерщз де кджетаздер маган. Сейтп де, кешке дейш екеушщ дал кдндай саяси жагдайга кдтысты деректер тауып экелулер1 керекттне нускду бердд. Диуруа OFaH езшщ крлжазбасын бердь — Мынау Алжир жайындагы макдланыц жалгасы. — ©те жак,сы, экел, экел, мен бастыкдф керсетешн. Сонымен эцг1мелер1 6iTri. Сен-Потен езшщ жаца эрштесш epTin кепт, eKeyi дел!зге шыккдн соц одан: — Ci3 KaccaFa Kipin шыкуыцыз ба? — деп сурады. — Жок, Не уинн? — Неге болушы едд? Акдиа алу ушш. Жалакдшы, бглеаз бе, ha fh 6ip ай бурын алып отыру керек. К,андай жагдайлар болып кдлатынын и м б!ледь — Heci бар... Менщ ешкдндай кдрсылыгым жок, — Мен аздд кассашымен таныстырып кряйын. О л кдрсы болмайды. Мунда жак,сы телейдд. Диуруа езшщ eKi жуз франкын жэне оныц устше кешеп макдласы ушш крсымша жиырма сепз франк алды, сонда бурынгы кецседен алган жалакысыныц кдлдынымен крскднда, оныц акдпасы уш жуз кырык, франк болды. О л ешкдшан мунша акщаны крлына устап кермеген- TiH, сондык,ган мундай байлык, OFaH, кудай б1ледд, талайга жететшдей KepiHAi. -1050 81

Ы оут /т H ifa k d i-p m _____________________ _____________ Сен-Потен езше керек мэлДметгердд баскдлар енддп бшп болтан иютар деген есеппен, езшщ сезшенддп мен сурай б1летшддгшщ аркдсында езше керектпп солардан- ак, бшп алгысы келш, Диуруага ез1мен 6ipre бэсекелес гэзетгердщ саралкдларын аралап кдйтура усыныс жасады. Кешюсш крлы босаган соц, Диуруаньщ Фоли-Бержерге сокдсдлсы келдд. Сэттмен етш кетудд ойлап, тексеруппге: — М е н Ж о р ж Диуруамын, \"Ф рансуз ем1ршщ\" кызметкерь — деп таныстырды езш. — ©ткенде мен Форестае мырзамен 6ipre келгем, ол макан рукрат кдраз алып берем деп уэде етш едд. Сол умытып кетпедд ме екен деп крркдм. Екеулеп \"пз1мддкдрады. Оньщ аты-жеш онда жок,болып ШЫК.ТЫ. Эйткенмен тексеруцп oFaH курметпен кдрап, eTKi3in жзбердд. — Жарайды, мырза, ете берццз, — дедд ол, — тек дерекпрдщ езше жеке жольпъщыз, сез жок, ол ci3re кдрсы болмайды. Ж о рж Диуруа Kipe салысымен-ак, б!рден еткенде осыннан 6ipre кеткен эйел Рэшелдд кердд. Эйел муньщ кдсына келдд. — Сэлемет пе, мысьпым. Кдлай журш жатырсьщ? — ©те жакры, езщ ше? — Мен де жаман емес. Бйесщ бе, осы аральпрга мен с е т ею дуркш туамде керддм. Диуруа OFaH кетершп кдлды. — Апырмай, э! Оны кдлай жоруга болады? — дедд KyAiMcipen. — О л деген сен маган унап кдлдыц деген сез, акдлмак, с етц крльщ тигенде, 6i3 оны тары кдйталай аламыз. — Егер кдласан, бупн-ак, болсын. — Крлаганда кдндай. — Жарайды, тек ендд... — Диуруа бегелш кдлды, ол ей е лге айтк,ысы келген сезд ен e3i де ептеп ьщгайсызданды. — Мэселе былай, мен бупн акдпасызбын, клубта болып ем, тупм кдлмай утылып шыкдым. Еркектердщ саудагерлш кулыгына эбден уйренген таж1рибел1 жезекшенщ туйсшмен eTipiKTi сезш, эйел оньщ кезгае тура кдрады. 82

_______________________ СуМамМdoc — Суайт! MaFaH ондай кдллык, керсеткенщ жак,сы емес. Диуруа кдлсылганнан кул1маредд. — Менде бар-жогы он франк кдна кдлды, алам десец, соны ал. Эйел ез нэпскше кдлзмет жасап жаткдн жезекшенщ жомартгырымен сыбырлай сейледд: — Bapi6ip, сушимддм, мен тек сеш кдлаймын. Емшген кез жанарын оньщ муртынан ала алмай, суйген адамныц нэзжттмен Рэшел оньщ крлына суйендд. — Алдымен анардыц селш iuiin алайык, — дедд усыныс жасап. — Сонан соц кшжене кдддырайык, М ен сен1мен тиатырга баррым келедд, жай эншешн, менщ кдндай житом бар екенш бэрше керсету ушш. Bi3 кеппкпей мешкше барамыз, макул ма? О л арадан ол кеш шыкды. Эл1 тым жарык, болатын, сол сат оньщ есше \"Франсуз eMipiH\" сатып алу Keperi TycTi. К,олы ддрглдеп гэзеттщ ортасын ашты — онын, макдласы жок, боп шыкды. О л аякдколдьщ устшде узак, турды, aAi де макдламды тауып алам ба деген умилен газет баганаларын кез1мен шпп-жеп кдрады. Онын, журегш элдеб1р б елп а з салмак, езгендей болды. О л уйкдлсыз туннен шаршаган-ды, ендд мына •гатык.таткдн p eH im араласы п, бак,ытсыздык,к,а уш ы рарандай жабыркдды. Уйше келген соц, ол шепннбестен тесекке кулай кетп де, уйкд-ап кдлды. Б^рнеше сагаттан кешн ол саралкдга келш, б1рден шырарушыныц кабинетше етп. — Балтер мырза, бугшп нем!рде менщ Алжир туралы екшип макдламныц басылмаганы мен! кдтты тацрал- дырды. Шыгарушы басын кетерш, салкдлн сейледд: — Мен езпцздщ досыцыз Форестиеден кдрап шы- гыцызшы деп сурагам. О л оны кднагатгангысыз деп тапты. С1зге оны ецдеуге тура келедд. Диуруаныц жыны келдд, ол кабинетген у н аз шык,ты да, Форестиеге тап бердд: — М е т ц макдламды сен неге бупн баспадыц? 83

Ъексттан Ифкеке-ши__________________ Креслоныц аркэльпына шалкдя отырып, аягын устелде жаткдн ез крлжазбасыныц дэл устше крйды да, журналшы темеюс1н тартты. Бет-аузын тыржитып, эр созш анык,тай, жердщ астынан шьтып жаткдндай куцпрт дауыспен жайбаракдт былай дедд: — Бастык, оны сэтстз деп тапты, озше ендеуге кдйта- рып бер деп макан тапсырды. в н е жатыр, алып кет. Сейтп де, пресс-папиенщ астында жаткан кдраздарды саусарымен кврсетп. Диуруанын, куйшгеш сондай, не деп жауап кдйтарарын брлмедд. Ол ез буйымын алып кдлтасына сура салды, ал Форестие сол арада вз созш ары жалгастырып жатгы: — Сен кдз1р осыннан тура префектурага барасыц... О л тары б1рнеше 6apyFa THic мекемелерд1 атады, олардан 6yriH оран кдндай турде11 деректер экелуге ттс екетн туанддрдд. Диуруа Форестиеш кдлай 6ip шаншып алудыц perm таба алмай, акдяры шырып кетп. EpTeci ол макдласын тары алып келдь Оны тары кдйтарып бердд. Оны ушшпп рет вндеп, тары кдйтарып алган соц барып ол взшщ асырыстык, жасаганын жэне оны бул жолмен алып журуге тек Форестиенщ рана кдб1леттт екенш тутндд. О л ендд \"Африкалык, аткдлшын, естелпстерГ туралы айтпайтын болды, болашак,тары Hri мудде упйн кджет болрандык,тан, ол озше жуас api сак, болура, хабар жинаушы кдлзметш адал аткдруга озше e3i соз берген-дд. Ол театр мен саясатгьщ, палата депугаггарыньщ керше бермейтш сырт жагына, ал мемлекет кдйраткерлершщ алдына ©Tin кетш, айрыкдиа тапсырмаларды орындайтын шенеушктердщ мацраз бет-бейнелер1 мен еаккузетгердщ кещлаз, уйкдясы кднбаран жуздерш эбден зерттедд. О л м1н1ст1рлермен, вт1ржш1лермен, генералдармен, тьщшылармен, кшэздермен, сутенерлермен, жезекше- лермен, елш1лермен, епископтармен, жецгетайлармен, белгШ алаяк,тармен, кргамдык, адамдармен, арбакеш- термен, даяшылармен, шулерлермен кдтынас жасап; солардьщ иманжуздд, ал жан тукшр1нде немкурайды досы болып: узддкс1з, кез келген KyHi мен кез келген сагатга, кейде анаусымен, кейде мынаусымен жолыпясып, 84

_________________________ CytiJcmdi doc олармен тек езшщ хабар жинаушылык, макратымен Farm шутркелесш, олардьщ б э р т о л 6ip елшеммен елшеп, бэр1не б1рдей кдрады, бэрше де б1ркелю бара бердд. О л езш барлык, шараотъщ турш 6ipiHeH кешн 6ipiH байкдп керген, 6ipaK, оньщ шатоморга турш аржантешл TypiHeH ажырата алмайтьш адаммен салыстырды. Аз уакдптьщ шпнде одан ез хабарларыньщ делддпне кеп1лд1к б е р е алатын, икемдь тапк,ыр, ш апш ач, кдязметкерлердщ д эреж есш айы ра бьлетш Вэлтер кэрияныц багалауынша, гэзеттщ нагыз кдзынасына айналган тамаша хабар жинаушы шыкды. CoFaH кдрамастан ол бар-жогы ею жуз франк жалакдя жэне жазган эр жолына он сэнттмнен алады, ал кафе мен мейрамханаларда 6api комбат болрандык,тан, ол ылри да акщасыз кдлып, езшщ кедешигше зьпырданы кдйнайды да журедд. \"Кдндай купиа бар мунда?\" — деп ойланады ол, кейб1р ез эрштестершщ кдлтасы алтынра толы екенш Kepin, кедей боп eMip сурмеу ушш олар бул бымейтш кдндай купиа эрекеттер жасайтынын тусше алмай текке ауре болды. Оны кддераныш кдшады, OFaH унем1 6ip адамньщ ойына келмейтш KYAiKTi эддстер, элдеюмге керсеткен кдлзметт, аткез1тартудьщ айрыкдна Typi, жалпыга белгш Typi жэне рукрат еттлетш Typi елестейтш болды. Жок, ол кдйткенде де сол купианы ашуы керек, сол у н аз ютелетш астыртын эрекетке баруы керек, табысты мунымен 6eAicKici келмейтш жолдастарды шынтагымен ысырып, езше жол ашуы керек. ©Tin жаткдн пойыздарга терезеден кдрап турып, ол элсш-элсш кешюсш кдлай эрекет кдллудьщ жоспарын ойластырады. V Ею ай е й ! Кдлркуйек жакындагг келедд, ал Диуруа армандаган мансаптыц бас айналдырар тездшпен жогарылаи бастауы 9Ai OFaH ете алыста сияк,танды. О л элз белгкззддкте eMip етюзш жатгы, coFaH оньщ намысы келдд, алайда \"прцплжтщ рахатына жетюзетш жолды коре алмады. О л езш беделаз хабар жазушы маман-дырына ' Шегаралы аудан кдзак,тары контрабандам,! солай атайды. 85

Ъексутт ЧИф/секе-ут_____________________ бггеулеп сылап, ешкдйда шырып кетпестей кылып кдмап крйрандай сезгндд. Оны багалады, 6ipaK, oFaH менсшбей жогарыдан парады. Tiirri, оны кун сайын кызметш icreTin отырган Форестиенщ e3i де жак^ш адамдарша \"сен\" деп се й лес у ш крймаганмен, K,a3ip оны тустенуге шакырмайтын болды. Рас, Диуруа макдласын тырып ж1берудщ сетш кур ж1берген емес. © з кдламын кунделжт! хабар-ошарлар- мен yiirraFaH ол бурын Алжир жайиндагы екйпш макд- ласын жазьан кезде езше жетшпей журген дагдыны мецгерген соц, e3i жазьан кекейкесп макалаларыньщ тардыры уппн крркд крймайтын болды. Bipax, одан ез кцялына толык, ерж беретш очеркке немесе бьмтрлйспен жазылган саяси макдлага дейипт аракдшыкзык, жер мен кектей едй жай арбакеш ретшде Булон орманында аттарды айдау 6ip баска да, оларды кржасы ретшде айдату 6ip баска Foft. OFaH жогары кргам е стн щ жабык, болуы, ешшмнщ онымен тец дэрежеде араласпауы, кейб!р белгш актрисалар ез пайдасы ушш анда-санда кдшсынбай крбылдаганмен, эйелдер арасында ез доста-рыныц болмауы оны ез кез алдында ecipece кррлайтын едь Олардьщ барльшн, акруйек арыстандар да, ушшнн дэрежел1 актрисалар да езше айрыкдга куиггар екенш, олардын, [лтипатын дереу аударып ала крятын кдб1летшщ барын ез тэж!рибесшен б1лепн Диуруа ез болашагынын, тагдыры байланысты болып кдлуы мумкш жакда ипдерлеп крйган атша шыдамсыздана умтылды. Форестие ханымга барсам деген ой оньщ басына жш- ж т келетш, алайда еткенде оны кррлап кдрсы алканы еске тусш, оньщ устше xyfteyi e3i шакдярса деген ой оны ондай кддамнан тежей бердь Акырында eciHe Мэрел ханым тусш, оныц езш уйше шакдфганын есше алып, 6ip куш, ютейтш баскд ешкдндай ici жок, болтан соц, соран кдрай жол тарпы. \"Сагат ушке дети эркдшан уйдемш\", — деген болатын ол сонда. Диуруа ушке жарты сагат крлганда оныц eciriHi4 крцырауын басты. О л эйел Верней кешесшде бесшпп кдбатга туратын. 86

______ ___________________Cydkmdi doc Крныраура уйпа-туйпасы шыккдн жас крзм епш айел шык,ты да, басындага мата такдшсын dip крзтап крйып: — М эрел ханым уйде, тек эл1 турган-турмаранын бимеймш, — дедд. Соны айтты да, кдлзметнй эй ел крнак, б елм ен щ юлттенбеген есйтн айкара ашып ж1бердд. Диуруа соран юрдд. Белме эжептэу1р улкен екен, жабдык,талуы жутан, кутш жинауы олак,тау. Кдбырраны бойлай оцып кеткен еси креслолар крйылыпты, — cipe, оларды кдлзмепш айел аз бхлгеншше орналастырран болу керек, ёйткеш ол дрдддн уйдщ жинакдллыгын унататын, шебер api кдмкрр эйелдщ крлтацбасы мулдем байкалмайды. Bipi узын, 6ipi кдлскд баумен кд!сык, Ш н ген сурык,сыз терт сурет кдбыррада тур, онда езенмен жузш бара жаткдн кдйык, тещздеп кеме, кец жазыкдъщ ортасындагы дшрмен мен орманда отын жарып жаткдн адам бейнеленшть Олардын, былай турганына талай уакргг еткеш, салак, кржайынньщ кез1 оларды немкурайды рана шолып ©тетин кершш тур. Диуруа кутш отырды. Оран узак, кутуге тура келдд. Акдгрында eciK ашылып, алтын жшпен табират cypeTi татлген, кекипл гулдер мен аппак, кустары бар кдлзрылт кимоно киген Мэрел ханым жугзре басьш юрдд. — Юм ойлаган, мен эл1 тесектен турран жок, болатын- мын, — дедд ол. — Еске алып келгетндз кдндай жак,сы болды! Содщ м ет умьпъш кеткешщзге сешмдд еддм. Жайнаган жузбен Диуруага ею крлын да созды, содан ол мына жупыны уйде езш ете жец1л сезшдд, эйелдщ крлын алакднымен крюып, dip кезде Норбер де Вареннщ кггегеншдей етш dip крлынан рана суйдд. Мэрел ханым оны жайгастырып отыргызды. — Кдлай e3repin кеткеназ! — деп танданды оран басынан аярына дешн барлай кдрап. — Ci3 тым эдем! боп KeTinci3. П а р и ж ci3re жагыпты. К,ане, жацалык,тарын,ызды айтьщызшы. Содан дал 6ip ежелп таныстарша exeyi эцпмеге Kipicri де кетп, осы 6ip кенет кез болтан кдтынастьщ кдрапайым- дылырына мешрленш; бйршен шыкдан ш ю лдж тщ , суйсшкггщ, сешмддлжтщ куаты eKiHmiciHe кдлай бершп жаткднын сезшш; соныц аркдсында жаны мен табигаты 87

Ъекутан Нфоквкв-ты________ _________ 6ip-6ipiHe жакдян ею адам бес минетгщ И н д е дос болып mbiFa кедад. Мэрел ханым эцпмеш туткиыл токката крйды. — Кдндай ражап, мен азбен ез1мдд сондай 6ip ерюн сезшш отырмын, - деду ханым танданып. - Мен Нчу тап 6ip он жылдан 6epi б!летш сиякдымын. Мен б1здщ дос боп кететтшм1зге сешмддмш. Боласыз ба? - Эрине, - дед! Диуруа. Алайда оньщ жымиысы одан repi де epipeicri кездеп ■гурды. Мына api ашык, тусп, api жещл кейлек киген эйелдд Диуруа тартымды деп тапты, ана ак, кшнген баскд эйелге Караганда эдемшп сэл бэсец, кд>1лык,тылыры да жет-пейду, нэзиспп де ондай емес, 6ipaK,ececiHe кдтгы ю»1зык,-тырады, кумарлыръщды оятуы да артык, Форестие ханымнын, бетлнде: \"Ci3 маган унайсыз\", — деген api сейте тура: '‘Сак,таньщыз!'' — деген глтипатты жымиыс кдтар кдтып кдлгандай, api езше тартып та турады, api езшен итерш те турады, — анык, магынасын ацрару кдшн сол жымиыстан ол кеудесш жапкдн жукд miATepAi суйгЬаеп, кеудесшен тараган жупарга кумарын кдндырып, аярын кушкдлсы кедад. Мэрел ханым болса одан repi дереюлеу, одан repi накдылау ттлепн оятып, жукд яйбектщ астынан эйелдщ денес! айкдандау ацра- рылтанда, крлы дур1лдеп кря берд1. © з эдетшше ерюн, етюр Э31лдермен сезш ара-тура туздык,тап алып, Мэрел ханым ток,таусыз сейледу, — баскдньщ крльшан келмейтш жумысты кепшшктщ кез алдында айрыкдпа эдуспен аткдрып шыкдсдншебер еститш. О л тындап турып ойга к,алды: \"Осыньщ 6apiH есте сакуасам, жак,сы болар еду. Эр куннщ окдюасы жайында мына эйелдщ айткдндарынан тамаша парижддк хроника курастыруга болар еду\". Элдеюм акдярын, есттлер-есттлмес кдна eciK кдкды. - Kipe гой, юшкентайым! - деп дауыстады Мэрел ханым. Кд.13 бала юрген бойда туп-тура Диуруага кедад де, OFaH крлын созды. — Мынау нагыз жендс, — деп куб1рледу танданган uieuieci. — Мен Лоринаны тани алмай турмын.

СмкЬьмМdoc К.ЫЗДЫкрлынан суйш, Диуруа кдсына отыргызды да, api еркелете, api мэн 6epin, оньщ бул уакдггга не icren, не крйганын тэптш теп сурай бастады. К,ыз оньщ сурак,тарына сыбызгыша созы лган н е з ж у т м е н улкендерше салмак,ты жауап кдйтарды. CaFaT yurri сок,ты. Диуруа орнынан турды. — Жш-жш келш турыцыз, - дедд Мэрел ханым, — бупнпше шер таркдтып турармыз, мен азд щ келгенщзге эркдшан куаныштымын. Ci3 нагып к ей ш п кезде Форестиелердшнде кершбей кетащз? — Иэ, сейтам, — дедд ол. — Тук крлым тимей кета. Жакдлн арада сонда жольпармыз деген умптемш. Диуруа ол уйден eiii6ip атдындыгы жок, умггтерд4 аркдлап кдйтгы. ©зш щ бул кездесу1 жайында ол Форестиеге жарты ауыз сезбен де сезддрген жок, BipaK, ол эйел оньщ есшен узак, кетпей журдд, жай еске алудан repi терещрек 6ip нэрсе бар секглдд, — накдыдан repi кдгялилау 6ip дуние, 6ipaK, кдшан да болса сол эйелге кэтысты. С ол эйелдщ 6ip белшепн, байкдйды, ез1мен 6ipre ала кеткен сеюлдд: ол эйелдщ сырт тулгасы ылги да кез алдынан кетпейдд, ал адамды арбап алатын iunci бейнеа кецшнде тур. Диуруа сол бейненщ арбауында eMip cypin жатгы, мундай жагдай суйген адамьщмен 6ipep сета 6ipre етюзгенде гана болатьш жагдай-ды. Бул e3i купия жиер куш, — буддыр, кдстерлд жан тербететш, суйсштетш купия. Кеп узамай Мэрел ханымга ол екппш рет келдд. Оны кутугш эйел крнак, белмеге бастап келген сэт алдынан Лорина шыкдгы. Бул жолы ол крлын усынган жок, суйпзуге мандайын тосты. — Шешем куге туруъщызды етшдд, — дедд. — О л эл1 KHiHreH жок, он-он бес минетге шклып кдлар. Диуруаны кдлздыц салтанатты мэнермен кдрсы алганы кд1зык,тырды да: — ©те жак,сы, бикеш, мен сол он-он бес минета куана- куана азбен 6ipre етюзешн, - дедд. - BipaK, аз, бикеш, MeHi 6ip салмак,ты Kici екен деп кдлмацыз, — мен тацертецнен кешке дейш талмай ойнай беремш .

Ъексутт Нфкеке-улы_____________________ Сондыкд-ан мен озге мысык, пен тышкдн боп ойнауды усынамын. Кдлз ац-тац, кенет сасьш кдлганда немесе кутпеген жардайгатап болранда ересек эйелдердщ сейтетш эдепмен ересектерше жымиды да, акдлрын рана: — Уйде ойнауга болмайды, — дедд. — Оныц маган кдтысы жок, — дедд Диуруа кдрсылык, бдлддрщ. — Мен барлык, жерде де ойнай беремш. Кдне, куып жет мет! Сейтп де, Лоринаны ep i ызаландырып, epi кызык,- тырып, устелдд айнада крипы, ал кдлз ауык,-ауык, крлын созып, анда-санда крлы тип те кетш, 6ipax, эл1 куып кеп беруге батылы бармай, сол баягы MempiM теге жымиран кдлпы соцынан журдд. О л токд-ай кдлып, журелей отырды, кдяз уркек басып жакдандай берген кезде кутыныц аузынан шыкдан шайтанша ыткдт крнак,белменщ еюнпп шетше erin кетп. Оран кдыздьщ KyAKici келш, акдяры ол кулюсше не бола алмастан, ж ш т крлыма Ш ндЬау деген кезде api крркданынан, api куанганынан шьщрырып яйберш, жылдамдата куа женелдд. Кдяздьщ жолын бегеп, жптг орындык,ты келденец кря салса, кдлз оны 6ipHeuie дуркш айнала жупрдд, жшт сонан соц ол орындыкды тастай салып, тары баскдсын алдына тоса крйды. Лоринаньщ ею б ел кдязарып, ендд жаца ойынга бар ынтасымен Kipicin кетп, жшттщ барлык, кульпы мен айласын алдын ала бш п алура тырысып, балага тен шапыкрен белме шпнде тынымсыз шарк, урды. Кенет ендджшт ешкдйда кутыла алмас-ау деген сешмдд сэтге Диуруа оны шап берш крлынан устай алды да, уйдщ тебесше карай кетерш турып: — Усталдын, ба, белем! — дедд. Кутылып кетпек боп аягын тырбандатып, кдлз бакдлты кулюге батты да кдлды. Kipin келген Мэрел ханым ез кезше e3i сенбей тандана турып кдлды. — О, кудая тоба, Лорина!.. Лорина ойнап жур ме?.. Ci3, мырза, cipe, сикдяршы шырарсыз... Диуруа кдязды жерге Tycipin, шешесшщ крлынан суй-

_________________________ Cydiawk doc дд де, eKeyi кдлзды орталарына алып отырысты. Екеушщ эщтмелесюа келдд, алайда эншешнде ундемейтш жуас Лорина бул жолы жулынып, эрнеш 6ip айтып маза бермедд, — акдярында оны балалар белмесше апарып TacrayFa тура келдд. К,ыз кдрсылыкрыз кенгенмен, кез1нде жасы мелттл- деп турды. EKeyi оцаша кдлган кезде, Мэрел ханым басен; дауыс- пен былай дедд: — Бы еаз бе, менщ 6ip ете улкен жоспарым бар, coFaH кдтысты аздд ойлап еддм. Мэселе былай: мен апта сайын Форестиелерддюне крнакдщ барып турам, ез кезепмде ауык,-ауык, оларды мейрамханара шаквдэып крям. М ен ез ушмде крнак, кдбылдаранды жак,тырмаймын, оран ьщрайым да жок, онын, устше мен тамак, эз1рлеу мен уй шаруашыльны женшен дым бглмеймш, турасын айткднда, ол жарынан тап-такдырмын. М ен сал-серьлерше eMip cypeTiH адаммын. С о лай , ан да-сан да мен оларды мейрамханага шакдлрамын, тек ушеум1з рана, — ол, эрине, кещлаздеу, менщ таныстарым олармен жарасып отыра алмайды. Муньщ бэрш айтып отырран себеб1м, ез1мнщ эдетген тыс усынысымды тусипкп ету рана. Ci3, эрине, менщ ci3re б1збен 6ipre тамак,таныцыз деп eTiHreAi отырранымды, шамалап б ш п отырсыз, 6i3 \"Р и ш \" кафесшде ceH6i KyHi же-ri жарымда жиналамыз. Ci3 оньщ кдй жерде екенш бглетш шыгарсыз? Диуруа куана-куана келкгп. — Bi3 тертеу боламыз, туп-тура ею жуп, — дедд эйел сезш одан ары жалгастырып. — Мундай тойсымак, — 6i3re, ейелдер ушш, улкен кещл кетеру, ейткеш ол e3i кунде бола бермейтш тацсык, нэрсе той. Эйелдщ кигет кдра крцыр кейлек-Ti, ол оньщ белш, бексесш, иьны мен тесш тырсита, кд1зык,тыра кдясып, сол талгампаз незпспкпен кербез кишгенддп мен крнак, белмедеп келецаз керппстер арасындагы сэйкесазддк Диуруаны, неге екенш, тан, кдлдырды, Tiirri онын, езш де белпаз 6ip ыщайсыздык, биледд. YcriHe кигеншщ 6epi, денесш жауып турран немесе денесше тшп турраннын 6epi де жарасып, бэршен де незнс 91

Ъексщт н НфэкеЬ-уны_____________________ талгамньщ табы бшшп тур ед, ал одан баскдныц бэрше де, ол, cipa, ешкдндай да мэн бермейтш болса керек. О л эйелмен тага да еткен жолгыдай, кейде Tiirri елеске де айналып, кершбесе де кдсында туррандай сезыетш халде кроггасты. Белпленген уакдггты кун еткен сайын acbiFa, шыдамсыздана кутть О л тары да майын телеп фрак кида, — сэнда кэстем сатып алуга кдржысы кургар крл байлады, — белпленген уакдггган б1рнеше минет бурын 6ipimni болып мейрам- ханара келда. Оны ушшнп кдбаткд, шаган рана, кдбырраларын кдазыл матамен кдптаран, булвар жаккд кдраган жал!ыз терезел1 кабинетке алып келда. Терт Kicire ыдыс-аяк, крйылран шаршы устелдщ устшдеп ак, дастаркдн сырлап крйгандай жалтырайды. Бокалдар, кумк: ыдыстар, жылы су куйган кутылар Сюр1 де ею бшк тугарда жанып турран он ею шыракщам- ньщ шутыласында шатгык, шакдарып жарк,-журк, етеда. Терезе туб1нде ecin турран араштыц жапырак,тары эр терезеден тускен жарыкуьщ белдеушде юлец жасыл ала Tycri боп кершеда. Диуруа белменщ кдбырралары сияк,ты кдазыл матамен тысталран аласа диванра келш отырып еда, онын, босац тарткдн cepinneAepi сылк, темен тускенде, ол езш шуцкдарра кулап бара жаткдндай сезшда. Мына алып уйда 6ip белпоз шу кетерш бара жатыр, — ол шу улкен мейрамханаларда болатын жиынтык, дыбыстар, оны дэл1зде ерсш-кдрсылы журген малайлар- дьщ кСлемге кеп бульпдсдн аяк,дыбыстары, KyMic ыдыстар мен баскд ыдыстардыц сьщгары, ашылган сэтгеп еспсгщ сыкдары мен кабинеттерде кдасылыса отырран адамдардьщ артынша есплген сездер! курайтын еда. Bip кезде Ф орестие KipAi де, \"Ф рансуз eMipi\" саралкдсында оган ешкдшан керсетпейтш достык, 1лтипатпен крлын кдасып амандасты. — Эйелдер 6ipre келеда, — деп хабарлады ол. — Мейрамханада тамак,танранды мен кдтты унатам! О л устелдщ успндегтлердд мукнат кдрап шык,ты да, булыцгар жанып турран газ шамды euripin тастады, екпек 92

_____________________ ________ СуАкмк doc жел сокдасын деп, терезенщ 6ip жагын жауып крйды, сонан сод езше вкпек сокдайтындай кдлкд жердд тандап алып: — Маган ете сак, болу керек, — дедд. — Bip ай бойы мен 63iMAi дурыс дезшш жур еддм, ендд кдйтадан xaAiM болмай барады. Маган суык, тидд. Cipa, сейсенб! куш, тиатырдан шыкдднда тиген болу керек. С о л сат eciK ашылды да, жайрастырушы бастап экелген era эйел eKeyi де бетпердеа туарйлген кдлпак, KHin, мундай ap6ip карий, ap6ip кездесу кдуш тудыратын ортада ез1н эйел устауга тшс эдетпен акдлрын рана, сыпайы рана, элдеб1р купиялык, садтаган суйгамдийкпен imKe гардд. Диуруа б1рден Форестие ханымра кдрай журдд, — ол оны дереу келмей кетпд деп ганэлай женелдд. — Из, иэ, 6iAeM, ci3 Мэрел ханымды артык, кереаз, — дедд досыньщ бетше жымиа кдрап, — оран баруга уакдгг табасыз. Bapi жайрасып отырган сод, жайрастырушы Форестие ханымра шараптардыд т1з1м-картасын екелш бердд. — Еркектер 83i бшйн, — дедд кетерщга дауыспен Мэрел ханым, — ал 6i3re муздай шампан, ец жакры тати шампан экелпдз, — тусшдвдз бе? — баскд еиггеденщ кджей жок, Жайрастырушы кеткен сод, Мэрел ханым жулкдша жымиды. — М е н 6yriH мае б олган ш а imeM. Bi3 6yriH думандатамыз, нарыз думай жасаймыз. Форестие, cipa, оныд не айткднын еепмеген болу керек. — Мен терезеш жауып крйсам, кдрсылык,тарыц жок, па? - деп сурады баекд ештемеге мэн бермей. — BipHeiue кун болды, кеудемнщ ауырып ж ургеш . К ед п й лж жасадыздар. О л терезенщ ашык, турран еюний жартысын жапты да, жаркдш тарткдн, кед1лденген жузбен келш орнына кдйта отырды. Эйел1 ун шьюарран жок, — езшщ 6ip ойларымен элек боп отырран сияк,ты. Квзш твмен салган куш жумбак, api мыекдллды жымиыспен бокалдарга уд1ле кдрап отыра бердд. 93

Ъвксутан ‘Н фквЬ-уны_______________________ Устелге остендпс дейтш шагын, б!рак,майлы, гашкентай кулакдсд украйтын устрицалар экелшдц, — олар ауызга салган бетте-ак, туздалган кэмпитше epin кря берд1. Одан кеш н сорпа экелшдй содан соц кыздыц денесшдей кдлзгылт фарел тартылды да, эщтме басталды. Ken шу TyFbi3FaH 6ip шатак, жагдай сез болды: элдеб1р акруйек эйел элдеб1р шетелдж жштпен оцаша кэбинетге кешкз тамак, жеп отырганда куйеушщ досы ycTiHeH TyceAi. О л OKjHFaFa Ф ор е ст е бар шын пешлмен рахаттанып кулдд, алайда аузына ие бола алмаган еркектщ кдллыгын айелдер пасык,тык, api опасыздык, деп тапты. Диуруа эйелдердд жак,тады жэне ондай жагдайда еркек — непзп айыпкер бола ма, алде сетмдд адамы ма, элде кездейсок, куэ ме — кдй дэрежеде болса да, ол мола сиякды мылкду болуы тшс дегендд кесш айтгы. — Егер 6i3 6ip-6ipiMi3re б1ржола сене алатын болсак, онда мына жарык, дуниеде 6Mip суру кдндай гажап болар едд! — дедд ол ем1рене дауыстап. — Э р кезде, бэлюм, кебшесе, Tiirri эркдшан эйелдд тек журткд жариа боп кете ме деген урей гана токдгатады. Шын мэшнде солай гой, элде олай емес пе? — дед1 ce3iH жымиган к,алпы жалгастырып. — Егер api кыскд, api жефлтек бакдлты ушш api кез жасы, api абыройы тепле-пш крркдггпаса, eTKiHuii кдязык,тыц рахатын керш, куйынша ушрш, кенеттен-кенет кднат бггкендей ушырып экететш кумарлык,тан, махаббатгьщ мае кдалар гажап сэтшен кдй эйел бас тарта крйсын! Ол, бэлгам, элдегамдд, бэлюм, езш KppFan тургандай нык, сетммен, кдлзбаланып сейлеп, дал 6ip: \"Мешмен сейтсецдер, еш крркдынышы жок, Байкдп к е р н е р - кездерщ жетедд\", - деп шакырып тургандай едД. Era эйел де оньщ айткдндарын уназдпсгер1мен шггей куптап, оган кезкдрастарымен дем 6epin, егер купиалык, сак,талатынына сегпмдд болса, онда олардьщ кдтац тэр- тштшп, парижддк тэртпгплт шыдап тура алмайтындыгъш сезддргендей едд. Форестие 6ip аягын астына басып, фрагын былгап крймас ушш, салфетканьщ 6ip шетш жилетше кдясты- рып, диванда жамбастай жаткдн-ды. 94

__________________________________ СмШюИ k c — Охо! Оларра ерюнддк 6epini - крлай булддрепндерш елесгетт квруге болады! — деду од кенет ез сэзш езшщ уятсыз кулк1с1мен болт. — Шайтан ал1ыр, кдйран крр болтан еркектер-ай! Содан кешн 6api махаббат жайында ецпмеге кэшть Диуруа мэцп махаббат бар дегенге сенбедд, 6ipaK, оныц жакдш, 6ip-6ipiHe езара сешмдд достыкдср непзделген узак, кдмастыкдд уласып кету1 мумкш екендшш ж окда шытармады. Тэнддк жакдшдык, журектердщ 6ipAiriH тек ньжайта туседд. А л акдярында ажырасута мшдетп турде апарып сотатын кызганыштыц к,ылык,тары мен жан кднайтын apeKerrepi, жалынулар мен юнэлаулар туралы ол южше ашуланып айтты. О л бггкен кезде, Мэрел ханым курсше сойледд: — И э, махаббат — б1здщ вм1р1м1здеп б1рден-б1р куаныш, 6ipaK, сотан шамадан ты с артык, талап крямыз деп, ез1м1з будадрш аламыз. — Иэ, иэ, сушки болтан жак,сы foA, — деду Форестие ханым крлындаты пышакден ойнап отырып. Алайда оныц бет элпетше ущле кдрасац, кдялы кд>ф асып, ашып айтуга ешкдшан аузы бармайтын нэрселерду де ойлап кеткенш ацгарута болатын едд. KeAeci экелетш тамакды Kyrin отырып, ауык,-ауык, шампаннан уртгап крйып, тттмдей дэцгелек токдштыц ycTiqri кдфтысынан кдьфт eTKi3in басыткдя ж асай отырысты. Жуткдшшак,тан эр тамшысы эткен сайын кднды кдяздырып, бас айналдырган мына ак,шарапша мае Кылып, зарык,тырып, 6ipTe-6ipTe олардыц бук1л ниетш махаббат билеп алды. Акдфында усак,-усак, спаржа эамддгшщ бастарын кдбат-кдбат кдллып кдлыцдап тэсеп, соньщ уетше крйран кумпшп nicxeH шырыны соргалаган котлепз алып келдд. — О, бу шайтан алгыр эте тамаша нэрсе! — деп Форестие дауыстап ж1бердд. Жумсак,ет пен кдра ержтей крймалжыц кекешеп 6epi тамсана, асыкрай жей бастады. — Мен гашык,болтан кезде, — деууДиуруа тагы сэйлеп, — мен унпн буюл жер жузшщ TipuriAiri тотргап кдлады. О л бул сэздд барынша сешммен айтты: махаббаттыц 95

Ъексутт НфШсе-шы_________________________ рахаты туралы ойлаудыц езЬак, оны дэмд1 тамак, жегендепдей рахаткд белеп, шаттыкка кенелтп. Форестие ханым кэддмп езше тэн немкурайды шшшде акдырын FaHa ун кдтгы: — Ен; алраш крл алыскдн кездщ, 6ip крл: \"Ci3 мет суйейз бе?\" — деп сурап, екппш крл: \"Иэ, мен ceHi суйем\", — деп жауап 6epin турран кездщ куанышын ешкдндай баска куанышпен салыстыруга болмайды. М эрел ханым 6ip бокал шампанды 6ip-aK, кетерш тастады да, бокалды устелге кдйта крйып жатып кециущне сейледД: — Же, мен ондай кургак, сезден туратын ce3iMre онша бешм емесшн. Куптаган кулилер есплш, бэршщ кез1 жайнап сала бердД. Форестие диванга жайгасып, жастыкдсд шынтак,тай жаткдн куш мащаздана сейледД: — ОздДц ашык,тыгыцыз абыройьщызды арттыра туседД, — сДздДн,тэжДрибелДэйел екешщз бДрден байкдлып тур. BipaK, cypayFa рукрат етщДзшД, бул мвселе туралы Мэрел мырзаньщ niKipi кдндай? Аса бДр шектен тыс жак,тырмайтындыгын ацгартып, HbiFbiH баяу кркдц етюздД де, эйел кдпуял унмен кддап- кддап айтты: — Мэрел мырзаньщ бул жайында езДндДк niKipi жок, Ол... кдлыс кэлады. Сонымен, акрфында махаббат жайлы аскдк,теориядан темендеп, булар ендД суйимдД бузык,тыкдын, гул жайнаган бау-бакщасына келш юрдД. Эйелдер ез етегш катере бастайтын кез сешлдД, нэзж ыммен, буркеудщ 6epiH турщшреп сейлейтш кез, - жарты сезд1 жутып крятын н ем есе астармен туспалдайтын, шебер шифрланган ерюндДктщ, уяттан безген еюжуздпиктщ, эдепаз магыналарды адрартатын эдепт! сездер мен ашып amyFa болмайтын нэрсенщ бэрш 6ip сэтге-ак, алдьща жайып салатын, акруйек адамдарга махаббаттьщ купия, нэзДк ойындарын келгсш крйгандаи KeAicri журпзуге кемектесетш; акд>1л-ойдылэззаткд батып, кушак,та балкргандай кдяли куйге жетектейтш; мукият 96 L

__________________ ______ C^itmk doc жасырылатын жэне кумарынды крздыратын, тек тесектщ успнде тана жузеге асатын уятты кггщ бэрш эп-сэгге кез алдыца экеп елестете крятын сездердд айта беруге болатын кез келген-д1. Ыстык, тамак, экелдд - кур мен бедененщ етш, оган iaecTipin буршак,экелш крйды, артынан табакдхага салган унтак, ет акелд! де, OFaH крсып жеуге жапырак,тары Ш1лтердщ оюындай кекпецбек мук секглдд сэйд1' тегеш тэр1зд1 ыдыспен экеп крйды. Эцгтменщ крпыгына тусш, махаббатгьщ айдынында жузш журген жандар енд1 тек AaMiH алмай, эншейш эдет бойынша жеп жатыр. EKi эйел де анда-санда тым ашык, т ю р л е р айтып кдлады, М эрел ханым езше тэн кдлай туонгщ келсе солай TyciH деген батылдыкден, ал Ф орестие ханым адам суйсшетшдей устамдылыкден, аузынан шыкддн сез/у жумсартпай, кдйта даусымен, bipFaFbiMeH, жымиысымен, кылырымен батыл nixipiH айкр1ндай Tycin сейлейдт Ф орестие жастыкда ж айгасы п алып аштык,тан келгендей айпап-жайпап жеп те жатыр, iinin те жатыр, KyAin те жаты р, анд а-сан д а ойнак,ы ap i эдеп ш з б1рдемелер/у айтып кдлса, эйелдер кейде оньщ дерекшпне шынымен тан, кдлса, кебшесе эдеп сак;гап кдна эншейш 6ip сэт буртиыскдн болады. — Солай, солай, шырак,тарым, — дейдд Форестие тары 6ip нагыз адеп аз сездердд айтып кдлып. — Сендер буйтш осы бетгерщнен кдйтпасандар, ешкдндай да келкпмге келмейацдер. Десерт экемцад, артынан — кофе. Онсыз да кызып OTbipFaH жандардьщ басын ликер одан бетер кдздырып, тумандатып жЮердь Мэрел ханым ез уэдесш орындады: шынында да мае болып кдлды. К,онак,тардыц кршеметт ymiH эдеш мае болгандай щялык, керсетш, кещлденш, кеп сайлеп, мае болганын мойындап отырды. Форестие ханым ундемедд, — бэлюм, сакзык,жасараны болар. Элдеб1р агаттык, жасап крям ба деп кдуштенш, Диуруа кднша толкут отырса да, шеберлжпен тук сезд1рме/у. Bapi темеш тартып ед1, Форестие кенет кдтты жетелш KeTTi. \"С алат\" дегрндд кене Typiicrep, Kp3ipri уйгырлар осылай атайды. 1050 97

Ъ ексутт Нфквке-уяы__________ ________ _ Булык,тырран жетел кеудесш жарып ж1бере жаздады. Шекесшен шып-шып тер шырып, жетел туншыкдырып, ышкдлнраннан ею 6eTi кд>ш-кызыл боп кетп. — Жок, мундай крнакдсы маран жакдайды, — деду ол ашулы зорра дем алып. — Кдндай акргмакзык,! Ауру жайлы ой оны кдтгы куйщафдь куга бойгы кецьлд) жардайыньщ барш 6ip свтте-ак, быт-шыт кылды. — Уйге крйтайыкдгы, — деду кдналып. Мэрел ханым малайды шакнфып, есеп жасасуын талап етп. Есеп ею айщызбай e3ip болды. Оны кдрап керш еду, сыйпырлар кез алдында жогары-темен ж у п рт кеткен сон,, кдсындары Диуруага устата салды. — C i3 есептесиузпп, мен ештеце кере алмадым, маспын, — дедд де, оньщ алдына амианын тастай галди. Жалпы есеп жуз отыз франккд жетпгп. Диуруа ecerrri T e x c e p in кдраран соц, е ю несие белетш бердд де, артылганын кдйтып алган соц, Мэрелдуц Кулагина сыбырлады: — Шайлыкдсд кднша берешн? — Бьлмеймш, езпрз бшщз. О л такрыга бес франк тастады да, Мэрелге амианын кдйтарып 6epin жатып: — Озду шырарып салура маган рукрат етеаз бе? — деп сурады. — Эрине. Мен уйге жалгыз ез1м жете алмаймын бугш. Олар epAi-зайыпты Форестиелермен крштасты да, Мерел ханым мен Диуруа exeyi куймеге 6ipre мщад. О л эйелдщ осында, мулдем кдсында, кешедеп шамныц жарыры анда-санда 6ip сетке рана тусетш крзралмалы тунек крраптыц пшнде 6ipre кетш бара жаткднын жакры сезшду. Эйел иырыныц жылылырын ол кшм шпнен сезш, тук сейлей алмай кдлды, Tiirri 6ip сез айта алмады: буюл е с 1л-дерт1н оны кушарыма кдлсып алсам-ау деген куштарлык, билеп алды. \"Егер батылдык, жасасам, кдйтедд?\" — деп ойлады. Тамак, успнде айтылган сездер есше тусш, тэуекелге бел буа бастап еду, шатак, шырып кете ме деген крут тары тоцтатты. Бурышкд тырылып ап эйел де ун-тун жок, крзгалмай 98

_________________ _______ CuAkwHdoc отыр. Куйме цшне кенет тускен жарык,тан эйелдщ жалт еткен жанарын байкдп кдп отырмаса, ол Tiirri оны уйк,тап кдлган ба деп ойлар едд. \"Не ойлап отыр екен?\" Мундай сэтге уназддк-п бузуга болмайтынын ол би\\етш, 6ip сез, 6ip FaHa сез бэрш булддрт ж1бер>а мумкш. А л туткиыл жане тегеуршдд шабуылга mbiFyFa онын, батылдыгы жетпедд. О л эйелдщ кенет аягын к,озгап кдлганын сездг Сергек, AipiA билеген, TQ3iMi таусылган, кдьгажылыс ащарткдн кдшыл, бэлюм, муны эбден кдшарысы келген кд1лык, та болар, KiM б 1ледд. Эйткенмен сол сэл б ш нер- бшнбес кимыл OFaH жеткйиктт болды; жалт бурылып, ершмен ершн, к,олымен денесш 1здеп, эйелге кдрай тоне бердд. Эйел алаз FaHa ышкынды, бойын ту зеп а келгендей тыпыршыды, булкдлнды, итерген болды, акдяры эл-дэрмеш курь№ан адамша сылк, берыдд. Сэлден кейш куйме эйелдщ eciri алдына келш ток,тады. Кутпеген жагдайдан оньщ аузына 6ipAe-6ip i3erri сез туспедр ал 6ipaK, эйелге езш щ ри за екенш, алгыс айтатынын 6iAAiprici келдк оны су й ет ш ш , OFaH табынатынын айткдгсы келдд. Алайда элпндеп жагдайдан ацырып кдлган эйел орнынан турмады, крзгалмады да. Куймеппт куджтенддрмес ушш, 6ipiHini e3i ceidpin тусш, Диуруа эйелге крлын усынды. С э л тецселш, эйел ундемей куймеден тустк О л крцырауды кдкты да, eciKTi iurreH ашкднша сурап улпрдд: — Кдшан жолыгамыз? — Тацертецп тамакдсд келсещзпп, — дедд эрец еспрте сыбырлап, ceirrri де, зенфректщ орынша зырк, етюзш кдкданы жауып, кдращы гареберюке енш кегп. О л куйме айдаушыга бес франк устатты да, куаныш- тан eci шырып, шатганган куйде ушне кдрай ушты. Эй, акырында Kyfteyi бар эйелге де колы жетп-ау! Жэне аксуйек эйелге! Нагыз аксуйек эйелге! Парижддк эйелге! Bepi кдлай оп-оцай жэне кутпеген жагдайда бола кегп! Бурын ол мундай суйюмдд жаратылган жандарга кол жетюзу ушш у зак айналдыру, тауы шагылмайтын шыдамдылык, жан-жакты шабуыл кджет болар деп болжаитын, жан-жакты шабуылга кецшн табуды, аЬылап- 99

Ъвкштан Нфквкв-улы_____________________ уЫлеудд, тэтп сездер айту мен сыйлыцберудд жаткдязатын. М ш е , енд1 6 ipiH in i жолыцтырран адамы а деп айналдырраннан-ак, кулап тус-ri, тез болтаны соншама, ал! содан есш де жинай алмай отыр. \"Бугт ол мае болды, — деп ойлады, — ертец баска Кылык, керсетедд. Жылап-сыцтамай ic 6iniec\". Бул ой оны кауштенддрдд, 6ipaK, сол сэтте-ак, бекем байлам жасады: \"Ештеце етпейдд, ештеце етпейдИ Ендд ол MeHiKi, оны уысымнан шырармауга шамам жётедд\". Кенет ол дацк, курмет, бацыт, молшылык, махаббат жайындагы кдялы кдлкдш журген булдыр сарымнан эдем!, бай, куддретп эйелдерддц тчзбегш кергендей болды, 6epi бейне 6ip тиатырдьщ салтанатгы тер1нде санакуан етш жаткдндай, 6ipiHeH кешн 6ipi жымиып, Диуруаньщ умтнен токдллган алтын бултгыц imiHe Kipin кетш жатыр, Kipin кетш жатыр. Оньщ уйкдясы тек туе керумен етп. EpTeci Мэрел ханымдшне баспалдакден кетер1л!п келе жаткднда, оны ептеп толку билед!. О л муны кдлай кдрсы алар екен? А л егер мулдем кдбылдамай крйса ше? TinTi, Kipri36e деп буйрык, 6epin крйса кдйтедд? Егер айтып крйса ше... Жок, шындыкдщ K03i жетпей жатып оньщ айтып крйуы мумкш емес. Демек жардайдыц кржасы — бул. Ж ап-ж ас уй K yrym i цыз eciK ашты. Кдлздыц бет элпетшен окдлс ештеце ацрарылмады. Содан кецш орныкдщндай болды, алдьшан уй кутушшщ кейт шыгуы да мумкш едд рой. — Мэрел ханымныц кец1л куш жакры ма? — деп сурады уй кутуиоден. - Жакры, мырза, кундепдей, - деду уй кугуmi оны крнак, белмеге бастап келе жатып. Кэстеш мен шашын тузеу упнн ол алды ашык, пешке такдп кел1п, айнага кдрап галступн чузедд, кенет сол о т ­ жатый уйддц босагасынан езше кдрап чуркам Мэрел ханымныц бейнесш айнадан байкдды. О л оны кврмегенсуу, бетпе-бет кездеспес бурын exeyi де 6ipep секэнт 6ip-6ipiH айнадан бацылады. Ацырында Диуруа бурылды. М эрел де орнынан 100