Б. Нұржекеұлы т13

______________ ____________ Cydiewk дос © 3 баспагершщ эйелш керген ол оран кдрсы умтылды. Содан кейш Диу Руаньщ крлын кусты. — Сэлеметсщ бе, Суйюму дос! О л тадыркдй сурады. — Ci3 муны кдйдан биеоз?.. Ривэл оньщ сезш белш кетп: — Мына турран Валтер ханым, ол Kicire бул ат кдтты унайды. Вэлтер ханым кузарып кетп. — Ив, егерде 6i3 аз б ен жакунырак, таныскдн болсак, мен де кппкентай Лорина сияк,ты ci3y Суйю м у дос деп атаган болар ем. Бул ат d are сондай жарасады. Диу Руа куду. — Сейпщзпп, ханым, епнемш . ©йел кезш твмен аударды. — Жок, Bi3 булай атаура болатындай ж акун емесшз. — Уакут ете келе 6i3 жакун болармыз деп умптену^ме бола ма? — деп сурады Ж орж даусын бэсендете тусш. — Келешек кврсетер, — д еу эйел. Эйелу алга салып, eKeyi газды шырак,жарык,тандырып турран тар баспалдакден темен тусе бастады. К у н узп жарык,тан кешн б 1рден саррылт газ жарыгына тап болтан адамдар 6ip крлайсыздык, сезшгендей болды. Осы айналмалы баспалдак,тан-ак, ж ертеле Hici, ды м кул жылулык, сыз Hici сез1ле бастады, осынау шара курметше тазартылтан кдбыррадан ппркеулж ладан mci мен сарыгул, вербена, шепргул сияк,ты вйел эпрлершщ хош HicTepi буркурай мурынра урады. Теменнен жиналран тобырдьщ мазасыздана тутаскдн гуш есплеу. Жертеле мук баскдн тас кдбырраны жасырып турран кдлын, еамуктщ ара-арасына жасырьютан газды мушздер мен венециялык,панарлармен жарык,тандырылран. Кдйда кез салсац да, — жасыл бутак^ар. Тебе папоротниктермен, еден гулдермен жене жапырак,тармен жабылран. Уйымдастырушылардын, ерекше тапкурлык,тарыньщ куэсшдей осынау безенуруге керермендер ризалык,тарын б1лурш жатты. Тукшрде, KimipeK к,осымша ж ертеледе эстрада 251

жасалып, оныц ею жатынан ею кдтар етш, эдмкдзылар | алкдсы отыратын орындыкдар крйылыпты. i ) Керермендер упнн оц жэне сол жаганан ер кдтарда 1 он-оннан крйылган орындык,тарга ею жуздей адам * сиатындай кершедд. Шакырылганы терт жуздей адам болатын. Эстраданын, кдсында турган сайыскер кастемш киген суцгак, бойлы, узын к,олды жас жшттер мурттарын шиырып, кеуделерш кере тусш, керермен алдында ойкдстап жур. Ж урт оларды фамилияларымен этап, 6ip- 6ipiHe сайыс енершщ кдйсы эуескрй, кдйсы кесткрй атакзы шеберлер1 екендДктерш керсетш жатыр. Шетшен суртж киген, арнайы кэстемдеп сайыскерлерге 6 ipcbi- пыра ук,састык,тары байкдлатын Kepi-жасы аралас 6ipa3 еркек олардыц кдсында крршалай турып, езара эцпме- дукен куруда. Штаттагы сервер, рапираньщ бштрлерр олар да ездерш керсетш кдлуга, журт танып, фамилия- ларымен атауына куштар тур танытады. Орындык,тын, берше дерлж жайгасып алган эйелдер кдуымы залды сыбы р-куб1р лер1мен, кейлектершщ судырымен толтырып ж1берген. Осынау кепинлжтен дем алатын ауа да ауырлап, олар енд1 тиатырдагыдай желпуиитер1мен желпше бастапты. — Оршад! Лимонад! Сыра! — деп, 6ip кушыкеш анда- санда дауыстап кряды. Велтер ханым мен оньщ кдяздары ездерше арнап 6ipiHiui кдтардан дайындалып крйтан орындарга кдрай етп. Диу Руа оларды жайгастырып болып, ьнысып кетуге ыцгайланды: — М ен аздердд кдлдырып кетуге тшспш, орындык, ер адамдарга арналмаган. — А л мен аздщ кетпегешфздд кдлар еддм, — дедд Велтер ханым сенш аз унмен. — C i3 маган сайыскерлер жайлы мел1мет берш отырар еддщз. Мумюн, ci3 отыррыштыц шетшде турегеп турарсыз, бул арада ci3 ешюмге кедерп жасамайсыз. О л Ж оржга езшщ улкен де момьга кездерш кддады. — ГТТьшт.гнл/1, кегаещзпп, мырза... Суйюмдд дос мырза, — деп етшдд ол. — Ci3 6i3re кереказ. 252

— Айткдныцыз болсын, ханым... ©3iM де соны кдлап турмын, — дед1 Ж орж. Жан-жак,тан есплген сыбыр сездер: — Тамани жер екен мына жертеле, ете ыцрайлы, — десш жатты. Бул Te6eci кумбездеуип келген зал Ж орж га жак,сы таныс. О л жекпе-жек алдындагы танда осы жерде, екшпй жертеле тукшршен уп-улкен крркдшышты жалгыз коз сияк,ты болып кершген децгелек аппак, кдтыркд алдында жападан-жалгыз отырганын еске TycipAi. Баспалдакден томен тусш келе жаткдн Ж ак Ривэлдщ: — Ko3ip, кдз1р бастаймыз, — деген даусы есплдд. Осы сэтте дене мушелерш айкдш керсетш, еттерше жабыскдн сур-rix киген алты еркек эстрадага котершп, эд1лкдзыларга арналган орындьщтарга жайгасты. Зал оларды танып жатты. Булар: эд!лк,азылар алкдсыньщ торагасы, кдлыц муртты юшкентай гана Kici — генерал де Рейнэлди, суцгак, бойлы, жалтыр басты, узын сакдлды cypenui Жозефен Руде жене ушеут де сымбатгы жас жттгер: Матео де Южар, Симон Рэменсел, П иер де Карвен; сондай-ак, атак,ты ш ебер Гаспар Мерлерондар едд. Эстраданьщ он; жене сол жатына era плакат шндк Оньщ б1р1нде: \"Кревкер мырза\", ендд 6ipeyiHAe: Плюмо мырза\" деп жазылган. Бул exeyi де екйпш санаттагы нагыз шебер болатын. Exeyi де арыкдга, эскерилерше сымдай тартылган, олар эстрадага кетерыдь Автомат кусап 6ip-6ipiHe салют берген олар шабуылдауга Kipicin те кетп. Тыгыз ак, мата мен терпен TiriAreH ктмдер1 оларды халык, кецшн котеруге арналган кд1лжак,бас солдаттарга ук,сатып -гурды. Ара-тура \"ТипздЛ” деген сез естшп, алты Topemi бштш адамдарша бастарын изеп отырды. К орермен алга созылган крлдарымен эстрадада ойнак,тап журген exi Tipi куыршакды гана xepin, ештеце тусшбесе де, риза болып отырды. Дегенмен олар мына exi манекеннщ айтарлык,тай cyftxiMAi емес, Tirrri xeft6ip кимылдары кулкш xepiHe-riHiH ацгарып отырды. Бул Жана жыл кдрсацында булворлерде сатылатын агаштан жасалган балуандарды epixci3 ойга TycipAi. 253

Ш с р ж н Щ № 1 -у м _____________________________ ______ Алгашкы ею сайыскердд эскери жене кэддмп азаматгар - Карапен «мен Плантон мырзалар алмастырды. Мэтр Плантоннын, бойы ете аласа болса, мэтр Карапен ете толык,едд. Рапиранын, 6ipiHnii шаншуынан кдлмай ол жеМ шыкдан резщке п1л кусап таре ете кдлатындай болып кершдд. Ж урт арасында кулга еспле бастады. Плантон маймылша ceKipeAi. А л Карапен сем1зджтен артык, кдгмылдай алмай, тек крльш рана крзралтады. B p6ip бес минут сайын ол акдлрындап, дэп 6ip ете мацызды шеппм кэбылдагандай турмен алга умтылыс жасайды. Э р жолы осыдан кейш бойын тузеу OFaH улкен кушке туседд. Бьшштер онын, ойнау стилД ете байсалды жене устамды деп сенддруде. Ацкду керермен оран да иланды. Одан кейш кэешкрй жене эуескрй ойыншылар — Периен мен ЛэпэлДм шыкды да, керермендер алдында 6ipTypAi жабайылау гимнастика басталды: олар 6ip-6ipiHe тап берш умтылганда, терешДлер 6ipHeiue рет орындык,- тарын кетере-метере тура кдшуга мэжбур болды, аналар болса эстраданьщ 6ip шетшен еганпп шетше дет н ойкде- тап, 6ipeyi шабуылдаганда, eKiHiuici opFH ceidpin крргана кдшып, 6 ipiH-6ipi куалаумен болды. Олардыц арткд сеюрген турлерД ейелдердщ кулюеш кел-ripce, керДсДнше алга елермендене умтылыстары суйсДнДс тудырып жатгы. Олардыц бул гимнастикалык, жатгыруларын унатпаган 6ip желекпе: — Неге сонша жанталасып жатырсыцдар, сендерге 6epi6ip caFaT бойынша теленедд гой! — дедд. Оньщ бул эдепсДздДпн унатпаган кепшДлж \"тыныштал\" дегендей крлдарын сермедд. Сарапшылар niKipi ауыздан- ауызра таралып жатты: сайыскерлер аса кдязу шайкдеты, бДрак, кейде тапцырлык, жетДспегенД байкдлып турышы. БДрДншДбелДм Ж ак Ривел мен белплД белгиялык шебер Лебег арасында еткен тамаша жекпе-жекпен аякдалды. Ривел ейелдерге айырыкдпа унады. О л шынында, эдемД жшт болатын, мусДндд, ептД, эддскрй, езДне дешнплерддц бэрДнен анагурлым эсерлД крзгалады. Оньщ крргану жене ш абуы лд ау мэнерД i3 e r r i эсемдДгДмен кез арбап, кдрсыласыныц тегеурДндд болса да уйренннкп тэсьлдерДне кдрама-кдрсы эсер тугызды. — ТэрбиелД адалиа дауа жок,-ау, — дестД кепшшк. 254

___________________________ СуШмМ doc Жещстщ coFaH тиесш болуы да ду крлшапалакуayFa уласты. Алайда керермендер б1рнеше минеттен 6epi жогарыдан естшп жаткдн ryuvre мазасыздана кулак, турдд. Мунда шак^рылганмен, жертелеге снимай кдлган екз жуздей адам, cipe, ездершше кец1л кетерш жаткдн болса керек. Тар айналма баспалдак,тыц езш де елу шак,ты адам топырласып тур. Теменде адам тезпаз кдпырык,басталды. \"Ауа!\", \"Сусын!\" — деген айкдйлар еспледд. Баганары желекпе дауысын бэршен асыра: \"Оршад! Лимонад! Сыра!\" — деп кышкырды. Кдлп-кызыл болып, aAi сайыскер кэстемш де шеппп улпрмеген Ж ак Ривэл кершдд. — Мен Kp3ip салкдлн сусын экелддрешн, — деп, ол баспалдакдсд кдрай умтылды. Алайда 6ipiHmi кдбатпен кдтынас таре жабык, болатын. Баспалдаккэ лыкд толган журтгы кшп-жарып еткеннен де тебеш т ест еткен он,ай сияк,ты. — Ханымдарга балмуздак, экелсш деп айтындаршы! — деп айкдйлады Ривэл. — Балмуздак,! — деп ш п экетп елу шакды дауыс. Акырында поднос та KepiHAi. BipaK, онда тек бос ыстакдндар рана турды, — балмуздакды жолшыбай талап алган едд. — Мы на жерде туншырып елуге болады, — деп курюредд 6ip жуан дауыс, — аяк,тацдар, уйдд-угам1зге тарау керек. — Акдга жинау! — деп айкдйлады тары 6ip дауыс. Сол-ак, екен, тыные алуы ауырласа да, куана крштаган халык, ш п экетп: — Акдпа жинау! Акдпа жинау! Алты эй ел кдтарларды аралап етуге KipicTi де, семкелерге тускен кумгс селкебайлар сьщрыры еспле бастады. Диу Руа Вэлтер ханымра б елгШ адамдарды этап таныстырып турды. Булар ип жакрылар, баягыдан 6epi шыРарып келе жаткдн ipi гэзеттердщ \"Франсуз eMipiHe\" мурын ш утре, ез бшктершщ тэж1рибесшен шубэлана кдрайтын кызметкерлер! едд. К,аншама 6 ip кумэнд1 255

Ъекст т н Н< ф к е Ь -\\ кулык,-сумдык,тардыц эсершен пайда болып, кулаган мйпспрлж кцрандысыныц астында жаншылып кдлатын саяси-кдржылык, паракд-ардьщ талайын олар кез алдынан етюзген болатын. Суретшлер мен муашшлердДц кешшлт спортпен айналысады, ал мына жерде осы ею мамандык, та торыскандыкуан, бул арада кепшшк танитын академик- акдш да, ею сазгер жэне кептеген атакхы шетелдДктер де бар едД, Дну Руа фамнлияларьша агылшындардьщ ездерек кэртшжесшдеп ез фамилияларына \"эск\" дегендД крсып жазатынына елштеп, олардыц фамнлияларьша (эск — аг. эсквайр, kfhh помещик, дворян деген сезден), “про\" дегенд1 (\"протобестия\" деген сезден) крсып айтып отырды. — СэлеметсДз бе, кдшбатты дос! — деп амандасты онымен 6ipey, Бул граф де Водрек едД. Ханымдардан KemipiM етшш, Диу Руа онын, кдсына барды. — Водрек суйюмдД адам, — дедД ол кдйтып оралган соц.— TeKTi жан екеш кезге урып турады! Вэлтер ханым жауап кдткдн жок, О л шаршай бастаган едД, тыныс алган сайын оньщ омырауы Диу Руаныц кезш арбап, кетерь\\ш-басылып турды. Ара-арасында ол ейелдщ ез1не урлана кез тастап, дереу тайдырып экететшш ащарып кддды. “Иэ.. иэ... — дедД ол езше. — Шынымен, бул да кдрмакдд тускенД ме?\" Жинаушылар залды тутел адак,тап шык,ты. Олардыц крлындагы семкелер кумДспен алтынгатолы едД. Эстрадага 6ip \"аса улкен сыйлык,\" болатынын хабарлаган жаца плакат Длшшть Э д 1лк,азылар к,айта ез орындарына жайгасты. Керермендер де тагатсыздана кез тлеть Ортага сайыскерлер кэстемш: кеуделерше кдра трико, ттзелершен жогары кдгскдюбка, бастарын унем1 шалкдита устауга мэжбур еткен аса бшк пластрон киш, крлдарына рапира устаган ею ейел шыкды. EKeyi де жап-жас epi едем! екен. Олар куле кдрап кепке басын иш едД, журт узак, крл шапалак,тады. Олар сайыс бастар сэтгеп позицияга турганда, керер­ мендер кещлдене куйрлесш, кдтарларды келемеж кулю аралап етп. 256 .

___________________________ СуЖзмк doc T ep eiu U ep сок.к.ыларды \"жарайсы ц\" деген унмен кршаметтеп, кулшареуден 6ip танбады. Керермендер бул е й сайыскерге керемет разы болды: еркектер сез1мдерш жаныганы уипн, ал эйелдер — олардын, ез бойларында парижддк теменетекчтлерге тэн epci кещл кетерулерге, анайы кдлыптагы ойын-сауыкдэ, жасанды э д е м ^ к к е , к,олдан ж асалган сулулыкда, оперетталык, шумак,тарга ж э н е сай ран ш ы л орта эншглерше деген туабггп кумарлык,тарын ояткдндары ушш. Сайыскер эйелдердщ 6ipeyi алга ецкейген сайын залда кец1лд1 крзгалыс басталады. Бул мезетте екш ш кя керермендерге cepinneAi аркдсын бурган сэтте сайыскер ейелдщ кдншалык,ты енер сала сайыск,анына назар аудармаса да, керермендер ауыздарын аша, кездер! децгелене кдрап кдлады. Оларга крл аямай согылды. Будан кешн щялыштасу eHepi керсеттлдд, 6ipaK, оган eiiiKiM кдраран жок,, ейткеш керерм ендер назары жогарыда болып жаткдн окргаларра ауып кеткен едд. О л жак,та 6ipHeuie минеттен 6epi уй кеш ш жаткдндай K,o3FaAFaH жиЬаздар дыбысы шьта бастаFaH-ды. Содан кешн кенет куйсандык, ойналды да, 6ipKeAKi ырракден крзралтан аяк, дыбысы mbiFa бастады. Жарыскд кдтыса алмай кдлгандар ездер!н1ц кещ лш кетеру ymiH бал уйымдастырып жатса керек. Керермендер ду кулдд, ханымдар билегкп келш тыквдэ- шып, эстрадага кдрауды крйып, езара дауыстап сейлесе бастады. Жогарыда басталган бал бэрш eAucripin екетп. Kemirin кел1 ендерд1ц екшетш турлер1 кершбейдд. Керермендер де оларга крсылып кетуге даяр ыщай танытуда. Осы кезде eKi кдрсылас 6ip-6 ipiHe и ш п , сондай айбынды чурмен позицияга турганда, барлык, кез epiKci3 соларра бурылды. Олар 6ip бугшп, 6ip ччктелгенде сондай икемдд есем к^мыл жасагандары, сондай ecenTi батылдык, керсет- KeHAepi, сондай сешмдд куш, сондай керкем тэсыдер мен устамды кд1лык, таныткдндары соншалык,ты, Tirrri бул 1050 257

Ъекситт Иф>/сеЬ-ты________________________ _ енердщ кдф-сырынан хабары жок, керермендердщ e3i тац-тамаша болып, кдтгы есерлендь Олардыц шебер ойластырылран, сондыкуан да кдлкдш жургендей к ерш етш байсалды ептЫ ктерь ойлы е к к Ш к т е р 1 мен баты л к,озралыстары нарыз енер туындысыньщ ез1ндей кершт, кез арбайды. Керермен ез аддарында ец 6ip ражап кертастщ етш жаткднын, керш отыррандары нарыз купгп суретш1лер, шындалган ею шебер екенш, олар бар крл жеткен жетютнсгерш, бар айла-теолдерш керсетш, ез назарларьш сан тэж1рибеден еткен бииктер1мен жене дене сымбатыньщ эсемддпмен жаулап алгысы келетшш укуы. Bepi оларды у наз, кез алмай бакдглады да отырды. А л олар ойынды аяк,тап, езара крл алыскдн сэтте зал ду ете кдлды. Керермен гутлдеп, аяк^арымен еденд тепюлед. Олардьщ eciMiH де 6epi бш п алган: Сержан мен Равиниек е д булар. Еркектер жары жауынгерлж рухына мшгендей. Kepuri отыргандар 6 ip -6 ip iH e кркдлана кдрасады. Езуден байкдлран сел жымиыс жекпе-жекке шакдфура туртю болардай. ©Mipi крлдарына рапира устап кермеген жандар таяк,тарын кетерш, еуеде шабуыл жасау к^мылдарын керсетзп жатгы. ¥ зам ай к ер ерм ен д ер 6 ipiHin соцы нан 6 ipi тар баспалдакден кетер1ле бастады. Акдфында шел 6acyFa мумюндж туды-ау. Алайда бишрлер б уф егп жылан жалагандай сыпыра iiuin-жеп, ею жуздей адамды боскд шакдфып, тук керсетпей кдйтару нарыз иттж дегенд айтып, кдйтып кеткенш бьлгенде, 6epi жаман ашуланды. Bip самса, 6ip тамшы шампан, 6ip тамшы сыра не шырын, 6ip тал кемпит не алма кдлмапты. BepiH талап- тонап экетйт. Кд1зметш1лердд тергеуге алысты, олар кдналган тур керсеткешмен, ездер1 кулкьлерш зорра тыйып турды. \"Ханымдар еркектерден бетер жапьфып ждберд, — деп сенд1рд1 о л а р , - ауыздарына талгаусыз тыкдалараны гондай, артынан б1рдеце болып журмесе ип е д \". Оларды тыцдасац, бул ж ау шапкдн к,ала туррындары жайлы айтылран эцпме сияк,ты. 258

___________________________ Cyrifawk doc Кдйтудан баскд ештеце кдлмады. Еркектер садакдга берген жиырма франктерше iuii ашыды; олар мына жерде тойлап-тойлап, тук телемей кетш кдлрандарга жындары кдйнады. Басшы-ханымдар уш мыцнан астам франк жинады. Шырындарды шытарып тастаганда, Алтыншы округ жетшдерше е й жуз жиырма франк кдлды. Вэлтерлердд кршаметтеп келген Диу PyaFa экипаж берьлдд. Жолда баспатер эйелшщ кдрсысында отырган Ж орж оныц тагы да 6ipHeuie марте e3iHe елж1рей кдраган тайганак, кезкдрасын ацгарды. \"Ehe, тузакдсд тусетш Typi бар!\" — деп ойлаган ол е зш щ эйелдер алдында жолыболгыштырына риза кейшпен жымиып к,ойды: ейткеш де Марел ханым да екеушщ байланысы басталтан куннен бастап бутан еле FauibiK, болып келедд гой. О л ушне кетерщю кещлмен оралды. Маддена оны крнакдкайда кдрсы алды. — Менщ саган айтар жацалытым бар, — дедд ол. — Мароккодагы жардай аскдлнып тур. BipHeuie айдыц шпнде Франсия ол жакдсд аскер ж!беру1 мумюн. Шынын айткднда, осыны пайдаланып, уюметп кулатулары мумюн, ал Ларош, эрине, жагдайды пайдаланып, шетел icTepi мппспршщ пэртпелщ иелену1 мумюн. Э й елш мазадтау ym iH Диу Руа муныц 6ipiHe де сенбейтшдей кдлып керсетп. Тунисте болтан акдямак,- тыкды кдйталау жындылардьщ ici гой. Маддена шыдамсыздана иыгын кетердд. — А л мен нак,осылай болып шьиарына сенемш! Демек олар ушш бул ете мадызды мэселе, кдржы мэселеа екенш сенщ тусшбегенщ. Ka3ipri кезде, кдлмбаттым менщ, саяси ойындаргакез ж1бергенде, \"эйелтабу\" емес, \"пайдатабу\" дегенге кещл белген жен. — Солай де! — оны ызаландыра тусу ymiH, бул менсшбеген тур керсетп. Эйел шырт ете кдлды: — Сен де Форестие сиякды ащал екенсщ езщ! Маддена оны жэб1рледдм деп ойлап, ашу байкдтуын Kyrri. BipaK, ол кул1марей тусш: 259

— МушздД Форестие сияк,ты ма? — дед!. Э й ел сылк, туей. — Ж орж ! — дедД ол бэсец унмен. — Йемене? — дед! Диу Руа кекете сейлеп,— Анау куш кешкшк сен Форестиенщ мугаздД екенш мойындамап па едщ? Байрус-ай! — дегендд шын аянышпен крсып крйды. Маддена OFaH жауап кдтпай, Tepic кдрады. — СейсенбДде уй ге к,онак,тар келед1,—дед1 аз уназджтен кейш ттл кдткдн ол. — Ларош-Матие ханым мен виконтесса де Персмиур туспкке келедД. Сен Ривэл мен Н орбер де ВарендД шакдярмас па екенсщ? Мен ертен, Вэлтер ж ене де М эрел ханымдарга барамын. Мумкш, Риселен ханым да келш кдлар. Б1раздан 6 epi куйеуДнщ саяси ортадары беделДн пайдаланып, Маддена ип жакрылар арасында таныстьпын молайтьш, кдндай жолмен болса да \"Франсуз ем^ршщ\" крлдауын кджет eTeTiH сенаторлар мен депутатгардьщ эйелдер!мен жакдлндасып алура тырысатын болтан едД. — ©те жак,сы, — дед! Диу Руа. — М ен Ривэл мен НорбердД шакдлрамын. О л риза кешппен алакднын ыскылап крйды: ендД ол эйелшщ дщкесш кдлай куртып, сонау Булон орманына кд>|дырып барган кун! жанын жеген кдлзраныпггьщ ашуын кдйтару жолын б1ледД. Будан былай Форестие жайлы сез бола кдлса-ак, оньщ мушздД екенш ескертедД де отырады. О л осынысымен Мадленаны жындану жардайына жетюзудД кездедД. О сы кештщ ез!нде-ак, о л кекеандД турмен \"елп муй!здД Форестие\" дегендД он шакды рет кдйталады. Мунысы ендД маркумра ешпендшктен емес, ол уипн еш алура KipicKenairi едД. КуйеуДнщ кдрсы алдында отырран Мадлена оны ест!меген тур байкдтып, эдетш ш е немкурайды кулДмареумен болды. Ертещне Мадленаньщ Вэлтер ханымды шакырмак, болтаны eciHe тускен Ж о р ж оныц алдын алып, бастырыньщ эйелДн оцашада Ke3iKTipin, оньщ езшде ойы бар-жогын тексерш керуге шеппм кдбылдады. О л муны 260

_____ _______ ______________ СуШмМ doc кузык, кврд1 api умптенддрдд. Сонымен 6ipre... егер мумкш болып жатса... неге бас тартсын? Сагат еюде ол Малзербе булвэр1ндеп уйде болды. Оны крнакдкайра енпздд. Сол жерде 6ipa3 кутуге тура келдд. Акдфы Вэлтер ханым Kipin, шын куанган турмен крлын созды: — Кдйдан жураз? — С1здд сондай керпм келдд. Белпспз 6ip куш алды- артыма кдратпай осында алып келдд, неге екенш де бымеймш, эйтпесе Ьзге айтайын деген сез1м де жок, едд. MiHe, келддм, бар болтаны осы. Ci3 менщ муншалыкды ерте келш мазацызды алтанымды ж эне жасырмай айткднымды Kemipepci3 деп ойлаймын. О л муньщ бэрш куле турып, ойнакдя, сыпайы унмен айтгы, 6ipaK,артында шынайы б1рдеце бары сезшп турды. Вэлтер ханым шын тацыркдды, бетше кд>1зыл рецк жупрдд. — Б1рак,мен... шынында... тусшбеймш... кдлзык, екен... — деп, ол тутыта сейледд. — Бул FambiK, болтан жанньщ айтатын ca3i, 6ipaK, оздд шошытпауушшойнакд>1ландырыптурмын, — деддЖорж. Exeyi кдтарласа отырды. Э й ел муны кдлжын, деп, кдбылдагысы келгендей ьщгай танытгы: — Солай дещз, муньщыз шын мойындау болды гой, шамасы? — Эрине! Мен муны ойлангалы кап болды. BipaK, батылым жетпедь С1зд1 кдтал, Ж1б1мейтш адам деп еститшмш... Вэлтер ханым езше e3i келе бастады. — Онда неге нак, б угт бел буып отырсыз? — деп сурады ол. — Б1лмеймш, —дедд ж т т, содан кешн даусын бэсецдете Tycin: — Мумкш, кешеден 6 epi тек ci3 туралы FaHa ойларандыгымнан болар — деп крсып крйды. Эйел кенет бозарып кета. — Жетедд, балалыкды крялык, баскд б1рдеце жайында сейлескен жен. Осы сат Ж о р ж оньщ аягына к,улай кеткенде, мундайды кутпеген эйел шошып к,алды. О л турып 261

Ш с р т т H j/ v / a h -fn ,___________________________________ кетпекпп болып едд, крс крлдап белшен орап алган ж1пт ж 1берер болмады. — Иэ, бул шыным, - де,ад ол узджкен унмен, - мен ci3Ai суйемш, ecci3 суйемш, кептен 6epi суйемш. Жауап кдтпай-ак, крйыцыз. Акддл-еНмнен айырылсам, не icre дейаз маган! Мен аздд суйемш... Слздд кдлай суйетйпмдд бжсещз Foft! Э й е л алкдянып, б 1рдеце Aerici келгендей аузын ашкднмен, ештеце айта алмады. О л Диу Руаны ею крлымен итердд, содан кеган ернше тетп келе жаткдн аузын кртыкуатпак, болып шашынан устай алды. Оныц уст1не ж т т эт керм еу уш ш кезш жумып алган ол жанталасып басьга 6ipece оцга, 6ipece coAFa бура бердь Ж о р ж эйелдщ денесш кейлеп сыртынан сипалап, к£1сып, шымши берд1, ал ол муншалыкуы батыл арекетген босацси дымы курып, э л а р е й бастады. Кенет ж1г1т ■пзерлеген кдлпынан кетершп, кушакуамак, болды, осы сэтге 6ip минет крлы босап кеткетн пайдалаотан эйел оныц крлынан жулкдша шы рып, 6ip креслодан екшпп креслоны паналай кдшып, белмеде зыр жупрдд. Оны кууды epci керген жiriт креслога сылк,тусш, жаскр булыкцдндай крлымен бетш басты. 1ле орны нан атып турып: \"К,ош болыцыз, к,ош болыцыз!\" — деп дауыстады да, белмеден шьта женелдд. Юребергсте о л ештеце болмагандай-ак, таягын алды да далага шык,ты. \"Орайы келген сиякды!\" — деп ойлаган ол Юлетилдэш ертец кездесуге шакцфатын \"кегтдлдр кдгаз\" ж 1беру ушш телеграфкд бетгедд. Угоне ол кундег! уакцггында кедад. — Не, крнак,тарыц тустжке келетш болды ма? — деп сурады ол эйелшен. — Иэ, — деп жауап кдтты эйелц — тек кдна Вэлтер ханымньщ келер-келмеа белпоз. О л еюушты болып отыр, мешмен кдйдагы 6ip адамдык,мшдет, ар-уят туралы эцпме крзкады. ©з1нщ ещ келюпей отьфды. Дегенмен келетш uibiFap деп ойлаймьш. Ж о рж иьпын кетердд. — Келмегенде кдйда барады. 262 ' -

___________________________ Cyrifandi he Деуш дегенмен ofcih e3i п ла тан жок, сондык,тан туетж болар кунге дешн ол толкумен журдь Тацертещтсш Мадлена Вэлтер ханымнан кдгекдхат алды: \"Эзер дегенде аздерге баруга мумюнддк таптым-ау. Bipax, куйеу1м келе алмайды\". \"OFaH кдйтып бармаганым жак,сы болыпты! — деп ойлады Диу Руа. - О л езше e3i кел1п те улгершть Ендд не боларын керейж\". Дегенмен екеутщ кдлай бет керкетщйдт туралы ойлап, аздап крбалжыды. Акы рында о л сэт те туды — эйел салмак,ты, аздап салк^шдау, текаппар кешпте кер1ндь Ж орж дереу кдрапайым, кенбк, тьлалтыш адам кейшне тусе кдлды. Ларош-Мэтие жэне Риселен ханымдар куйеулер1мен келдь Виконтесса де Персмиур жоьары жак,тагылар туралы жацалык, айта бастады. Де М эрел ханым ете тартымды керщад; кдра мен сэры тустен туратын ерекше испан кастеш оныц купша белш, кдз омырауы мен топ- толык,крлдарын айкдшдап, кусбасты келбетше албырттык, кейш 6epin турды. Диу Руа Вэлтер ханымньщ оц жагына жайгасып, бук1л ■гуспк бойына онымен салмацты мэселелер жешнде FaHa улкен курмет таныта сейлесш отырды. Анда-санда ол Кглетилдэге кез тастап к,ояды. \"Эрине, ол эдем1рек api жасырак,\",— деп ойлады ол. Содан кешн кез1 эйелше тусп: журек тукшр1ндеп орныгып алкан жаулык, пирыл мен ашу-ызасына кдрамастан, ол да эп-эдем1 болып KepiHAi. Алайда Вэлтер ханымга оны жещетщ кцындыгы жэне еркектер yuiiH эркдшанда еллкттрппгпк кдеиет болып табылатын сез^м жацельны ынтык,тырумен болды. О л уйше кдйтуга ерте жиналды. — Мен ci3Ai шыгарып салайын, — деп усыныс жасады Жорж. Эйел кдрсылык, бпуцрдд. - Неге кдрсы боласыз? - деп крймады ол. - Ci3 муныцызбен м е т кдтгы iperoKiTeci3. Ci3 макан aai iperoxin жургешщз гой онда. Менщ байсал тарткднымды кердпцз гой. 263

Ъексутан 'Нффеке-улы__________ _________ — Озге крнакхарьщызды кэлдырып кетуге болмайды, — деп, эйел кдрсылык, бДлдДрдД. — Менщ жиырма минет жок, боп кеткенДмдД ешюм сезбей де к,алады. А л ci3 кдрсылыгыцызды кдйтып алм асацы з, менДц ci3 re деген ец i3ri c e 3iMiMAi кррлаганыцыз деп бДлем. — Жарайды, KeAicriM, — дедД ол баяу гана. Алайда екеуД куймеде оцаша кдлысымен-ак, Дну Руа онын, крлын устай алып, шепДлдетДп суйе бастады: — М ен сДздД суйемДн, суйемДн сДздД. Осылай деуДме рукрат етщДзпп. Мен ci3re тшспеймДн. М ен ci3re тек кдна ез махаббатым туралы айткрш келедД. — Ах... ci3 уэде берген едщДз той... дурыс емес... дурыс емес, — деп сыбырлай сейледД эйел. Дну Руа езДн езД арен, дегенде крлга алгансыды. — Тыцдацызшы, мен езДме не бола алатынымды кердДцДз гой, — деп туншыга ун кртты ол. — Дегенмен... М енщ сДздДсуйетДнДмдД айтуга рукрат етДцДзшД. Муны кун сайын айтуга рукрат етДцДзшД... Тым болмаса бес минет аягыцызды кушак,тап жатып, суйДктД бетДцДзге кддала крраган куйД осы уш сездД айтуыма рукрат етДцДзшД. Вэлтер ханым одан крлын тартып алган жок, — Жок, мен ейте алмаймын, крлымнан келмейдД, — деп алкдша сейледД ол. — Ж урт мен туралы не дейдД, малайлар, менДц кргздарым не ойлайды... Жо-жок, бул мумкДн емес... — Мен сДзсДз емДр суре алмаймын, — деп жалгастырды жДгДт. — СДздДцуйДцДзде немесе баска 6ip жерде мен сДздД кунде керпм келедД, тым болмаса 6ip минет крльщыздан устап, сДздДц кейлегДцДздДц етегДнен кетерДлген лептД сезДнгДм келедД, тула бойыцызга кез суарып, менД есДмнен тандыратын мына уп-улкен гажайып кезщДзге кдрагым келедД. Осы эдепсДз сездердД тындай отырып, тула бойымен дДрДлдеген эйел: — Жок, жок, болмайды... СейлемецДзшД! — дей бердД. Дну Руа бул ашыкруыз эйелдД крлына бДрте-бДртетусДру кджет екенДн бДлдД, — ейткенД ец бастысы екеуДнщ кездесе бастауы гой - эуелД эйелдДц езД тДлек бДлдДрген жерде, ал содан кейДн кездесуге ол езД шакрфа бастайтын болады.

__________________________ Gt/MmiH doc — Тындацызшы... бул ете кджет... — деп сыбырлады ол эйелдщ Кулагина, - мен сДздд керу ушш кдйыршы кусал есДгДцДзддц аддында тосып туратын боламын... А л егер ci3 кершбесец1з, уйщДзге кДремш... БэрДбДр мен ci3Ai керемДн... мен аздд... ертец керемДн. — Жок, жок, келмещз. М ен аздд кдбылдамаймын. Кдлздарым не ойлайды. — Онда мен сДздД кездестДре алатын баск,а жердД атацыз... далада немесе... тары баск,а жерде... маран 6api6ip... тек сДздД керсем болды... М ен ci3 re иш п... \"суйемш\" деген сездд айтамын да, ез бетДме кете барамын. Мулде есшен айырылган эйел не жауап 6epepiH бДлмедд. Кенет куйменщ ез уйДне жакдлндап кдлганын Kepin, асыга сыбырлады: — Жак,сы, ертец уш жарымда Троицк пмркеуДнде боламын. ©3i куймеден шыга сала айдаушыга дауыстап: — Дну Руа мырзаны уйДне апарып салыцыз, — дедд. О л уйДне кдйтып келгенде ейелД одан: — Сен кдйда жогалып кетгщ? — деп сурады, — БДр тырыз жеделхат жДберуДм керек болды. Оныц кдсына Мэрел ханым келдд. — Ci3 менД шырарьш саласыз ба, СуйкДмдД дос? Мен уйден алысырак, жерге крнакда тек осы шартпен шырамын гой, — деген ол уй иесДнщ эйелДне бурылды: — Сен кызганбаймысыц? — Жок, онша кд,1зрана крймаймын, — дедД Диу Руа ханым дауысын едеш созьщкдграй сейлеп. К,онак,тартарай бастады. Ларош-Мэтие ханым ауылдык, жердегД кд>1зметкер эйел сиякды керДнетДн. Нотариустыц КД13Ыол Ларошкд оны элДешкДм бДлмейтДн адвокат кезДнде турмыскд шыкдсдн-ды. А л кд1лымсып кдлран Риселен кемпДр оку залдары нан бДлДм алган к ен е дэуДр акушеркаларын еске тусДрер едД. Виконтесса де Персмиур оларра аск,ак,тай царайды. Виконтессаны ц \"Аппак, алакдны\" олардыц мещандык, крлдарына жшркенДитен гана жанасады. ШДлтерге оранып алган КДлетилдэ есДк аузында Мадленамен криггасып турып: 265

— Сенщ тустатц ойдагыдай жакры етп. ¥замай сен П ариж деп ец беделд1 саяси салонныц Heci болып шыгасыц, — дедд. Ж орж eKeyi оцаша кдлысымен ол оньщ мойньша асыла кетп. — Менщ кдпчбатгы Суйюмдд досым, кун еткен сайын менщ с е т жакры KepyiM артып барады! Олардьщ экипажы кемеше шайкдлды. — Bapi6ip ез бвлмешздепге жетпейдд! — лелд эйел. — Эрине! — дедд Жорж. Алайда бул сэтте о л Вэлтер ханымды ойлап отыр едд. IV Троица алацьгада пплде айыныц бул тамаша куш адам аз болды. П ари ж кдпырык, ыстыцтан азап шегуде болатын: тыныс алуды кцындаткдн аптапты, ауыр, крю, идыжьтан ыстык, ауа ез ауырлырымен оны тумшалап туррандай едд. ППркеу алдындагы буркдк, жалкду аткдллап турды, — TinTi судыц да сарылдап агар купи таусылып, ол да ыстык,тан шаршап туррандай. G ynreri крп-крю жасыл TycTi ылай суйыцтыц бетднде жапырацтар мен кдгаз жыртындылары кдлкдап жур. Тас крршауынан кдргып еткен 6ip ит осынау тазалыры кумэндд cyFa кумп бердд. Порталды айнала ескен агаштардыц келецкес1ндег1 орындык,тарда отырран адамдар оран кддзыра кдрасты . Диу Руа сагатын суырып альт кдраранда, Kimi тш уште турды. О л жарты сарат ерте келнгп. Вэлтер ханыммен болатын кездесу оран ермек сиякды болып кершдь \" О л кез келген макратына пйркеудд пайдаланады, — деп ойлады Ж о рж . — ЦПркеу оныц еврейге куйеуге шыкдан кунэсш жещлдетедд, саяси ортада оны aFbiHFa к,арсы ж у зуп п э й е л деген урымды кдлыптастырады, nri жакрылардыц ол туралы mxipiH кетередд, ец акрфында нпркеу ол уппн кездесу орнына айналмак, Дшд1 крлшатыр сиякды пайдалану оныц эдетше айнальт кетсе керек. Ашык, куш крлшатыр эсем таякдд айналса, шыжыган ыстыкуа куннен ыктасын, бултты куш жауыннан крррайды, ал уйде отырганында, босагада шац

___________________ ___________________________ С уШ ш Н doc басып жатады. Валтер ханым сияк,тылар жуздеп кездеседд; олар ш ш е н куддретн кудайды мойындамайды; 6ipax, езгелердщ аузын аштырмайды, сейтш журш, басына кун туганда, оны кдлкдн епп пайдалангысы келедд. Оларды белмеге шакырып кер — муны езш кррларандык, деп кдбылдайды, ал мехрап алдында кдллымсу олар унпн кдлыгггы жагдайра айналган.\" 9yiTTi баяу аяцмен айналып шыкдан ол пйркеу сагатына кдрады. О л е э т щ сагатынан exi минет озык, екен: уштен бес минет кеттпп. ЦНркеу шпнде куткен ырцайлы болар деп ойлаган ол сонда юрдд. Мурнына жертеле mci кеда!,— салкдга лепта кумарта жуткдн ол, храм курылысын зерттеу уппн, басты белмесш аралаура Kipicri. Зэул1м храмнын, тукшршен б1реудщ 6ip тоцтап, 6ip журген аяцалысы бшк кумбез астында жацтырыга естшп, онын, ез acypicm айньггпай кдйталап жатты. Жорждын, rnipKey аралап журген KiciHi керуге eyeci кетп. Эдеш кдрсы журдд. Кдлпарын аркдсына устаган толык, денел1 кдскдбас мырза мацыздана аяцдап келедд. Bip-6ipiHeH б!рдей к,ашык,тык,та ттзелерш 6yrin, крлдарымен бетш баскдн кемшрлер кудайр'а сыйынып жатыр. Адамды тыныштык, элдилеп, жалтыздык, оцашалык, ce3iMi баурайды. TypAi-Tycri шыныдан тускен кун сэулео кезге шагылыспайды. Диу PyaFa бул жер \"керемет унады\". О л eciKKe жакдяндап, тары да сагатына кез салды. Уштен он бес минет кдна KeTinTi. Бул жерде темей тартуга болмайтынына кьшжылып, ол басты eciKKe таяу ж е Р Д еп орындык,к,а отырды. Толык, денел1 мырза храмныц кдрсы беттнде, мшбенщ кдсында эл1 де акдярын аяцдап жур. Bipey к1рдд. Диу Руа бурылып кдрады. Бул жупыны кишген, жун етекшел1 кдрапайым ейел екен; ол 6ipiHmi орындыцтыц кдсына нзерлеп отыра кетп де, крлдарын кеудесше крйып, кезш acnaHFa кетерген куш сыйынуга берыдд. 267

Ъексутт Ифкеке-^ы____________________ Диу Руа оган кддала карал, баЙБус ейелдд кэндай кэпа, кэндай уайым, кдндай кдйры кцнап жургенш б(луге тырысты. Оныц н аш з кедейлште eMip cypin жаткэны айтпай-ак, белгш болып тур. О л аздай-ак, мумюн, оны куиеу1 уратын шыгар, элде баласы хал устшде жатыр ма екен. \"Байрустар! H e6ip сорлылар бар-ау ошрде!\" - делд ол ез-езш е . Оны ц ж урегш де кдтыгез тардырра деген кэрсылык, оянды. Содан кешн ол осы жарлы-жацыбай- лардьщ бэршщ кеюрегшде квзге кершбейпн 6ipey оларды умытпайды, аспандагы 6ip есеппплер олардыц жакры- жаман icTepiH ею белек ютэпкд жазып отырады да, акцгр аярында тецгермешшк жасайды деген сешммен ешр cypin жаткднын ойлады... Qirreyip, 6ip кезде... Кдшан екеш белгкпз... Храм iuiiHAeri тунган тыныштык, ойды шарьпргатып экетедд, ойша раламды шолып шыккдн Диу Руа акдярын- да тлстене сейледд: — Элем неткен шым-шытырык, едд! Кейлек сыбдырынан ол селк ете кдлды. Бул сол едд. О л орнынан турып, кдсына жакындады. — BipHeuie минет кдна уацытым бар, — деп сыбырлады эйел к,олын усынбастан. — Уйге кдйтуым керек. Касыма Ti3epAen отырыцыз, эйтпесе 6i3Ai танып кряды. Осыны айтып ол елеуоздеу ьщрайлы орын 1здеп, басты белзкке карай бетгедд, — оныц бул ипркеудд жакры б1лет1нд1п KepiHin турды. Бетш к,алыц иплтермен перделеп алган о л еденге аягы тиер-тиместей абайлап аттайды. Мшбеге жете бере ол Kepi бурылды. — Бушр белжтерге барранымыз дурыс екен. Мунда кезге тусу оцай, — дедд ол ппркеуде кэлыптаскэн едетпен сыбырлай сейлеп. Мехрап алдына токдвран ол Ti3epAerici келгендей басын темен ие бердд де, кенет оц жак, uibiFap eciKKe бурылды, содан кейш 6ip memiMre келгендей, орындыкды езше тартып, тоесш букп. Ж о рж катар турран еюнхш орындык,ты алды да, eKeyi 268

______________________________________________ C u 4id n d i doc де дуга oKjdFaH кдлыпкд тускеннен кейш б1рден сейлей бастады: — Ризамын ci3re, ризамын. Мен аздд жакры керемш. Мен муны сансыз кдйталауга бармын, мен аздд кдлай сушп кдлганымды, 6ip кергеннен журепмдд кдлай жаулап алганыцызды айтайын деген еддм... Осыньщ бэрш айтып, 6ip жуктен арылуыма жагдай тудырсацыз екен. Эйел терен; ойга батып, муны мулде еспмеген сиякды едд. — Ci3re меншен осылай сейлесуге epiK берутмнщ e3i менщ акдллсыздыгым, — дедд ол ал: де крлын бетшен алмаган куш . — М е н щ осында келу1м де, icTen жургешмнщ 6api де азрылсыздык, екеум1зддц... арамызда... болганды жалгастыруга аздд умггтенд1ру1мнщ e 3i де акд>1лсыздык, Бэрш умытьщыз, умьггу керек, ендд кдйтып мешмен бул туралы сез крзгаушы болмацыз. Эйел жауап куткендей ipidAin кдлды. А л Ж о рж болса OFaH не айтуды, шеппмдд, отгы сездердд 1здеспрдд, 6ipaK, OFaHсезшщ куддретш кцмылымен кушейте алмайтындыры бегесш болып кер1нд1. — Мен б1рдеце болады деп умптенш... кутш жургешм жок, — деп бастады ол, — мен аздд суйемш. Ci3 не ютесещз де, мен оны жш-жш бар кузшммен, бар махаббатыммен кдйталай бермекшн, сонда акдлр аягында ci3 м ет тусшеаз. М енщ эр сез1мде тунып турган сушспеншшк аз д щ журепщзге жол тауып, кун сайын, сагат сайын тамшы болып тамып, ылгалдай спцп, акрзрында ж1б1ген, елжзреген журепщз 6ip куш маган: \"М ен де аздд суйемш\", — дегенш кутемш. О л эйелддц иызргары ддр-ддр кдтып, омырауы кетершп- басылранын сездд. Кенет оньщ кулакына сыбыр еткен ce3i шалынды: — Мен де аздд суйемш. Жйтг 6ipey басынан крйып кдлгандай селк етп. — Кудай-ау!.. — деп KypciHe ттл кдтты ол: — Неге мен ci3re булай деддм? — деп, Велтер ханым алкдзна сейледд. - Мен кдллмыскермш, кунэкэрмш... мен... ею кд,1здын, анасы... крлымнан келмедд... келмедд...Мен ешкдшан сенбес ем... ешкдшан ойламап ем... 6ipaK, бул 269

Ш сутан ’Нфкеке-уяы_____________ ___________ к у п т нэрсе екен... шамам келмедь Тындацызшы... тыцдацызшы... мен ешкдшан ешюмдд сушп кергем жок,.. азден б аскэ- ант ппешн... Мен де аздд... 6ip жыл болды, журек тукп1ршде урланып суйетш ем, кезгашык, ем. Ci3 б1лсец1з Foil, кдлай кцналдым, ез!ммен ез1м алысудан шаршадым, будан api жасыру крлымнан келмедд: мен аздд суйемш... О л б ет ш крлым ен басы п е п л е жылады, iiuKi толкдлныстан буюл денео ддр-ддр кдгып, кдлшылдап кетп. — Крльщызды берпцзпп, — деп сыбырлады Жорж, — крльщызды сезитм, кдлскдям келедд. Э й ел акдлрындап бет1нен крлын алды. Бе-ri жаскд шыланып, гарпштершде тамшы шшп тур екен. Ж т т онын, крлын кдлсты: — О, аздщ кез жасьщызды суйin курратсам гой! — MeHi азрырмадыз... — дедд ол акдлрын ьщырана сейлеп. — М ен бггпм! Ж о рж кулш Ж1бере жаздады. Бул жерде оны кдлай азгырмак,? Сезддк кррындакы еркелету сездерш тауыскдн ол айелддц крлын вз журегше басып: — Кдлай сокдсднын естимгаз? — деумен шектелдд. Осы саздд айтпас бурын о л толык, денел1 мырзаньщ жакргндап кдлган аяк,дыбысын еспген-дд. О л буюл мехрап атаулыны кдрап шьпып, ендд оц кднатты еюнпп рет аралап жургендей. ©здерш кдлкдлап турган баганага таяп кдлранын сезген Балтер ханым крлын тартып альт, тагы бетш жапты. Дем сэтте exeyi де т1зерлеп турып, acnaHFa кдрап ынтыра дуга окдяган адамдардай крзгалыссыз кдтып кдлды. Толык, денел1 мырза оларды 6ip шолып етш, бурынгыша кдлпарын артына устаган куй! сол жак, кднаткэ бетгедд. Бул кезде Диу эйелдд баскд жерде кездесуге кдлай кенддрудд ойлап турган. — Слздд ертец кдйда керемш? — деп сыбырлады ол. Балтер ханым ундеген жок, О л тас болып кдтып кдлган сиякды, — Kp3ip ол мусшпп \"Жалбарыну\" деп атайтындай мусшге айналып кеткендей. — Ертец М онсо саябагында кездессек ше? - деп кдйталады жзпт. 270

_________________ _________ CvAbuHkc Крлын туарген эйел ofsh циналганнан боп-боз болып кеткен жузш бурды. — Барьщызшы... - дедд ол узш-узш сейлеп. - Бара турьщызшы... меш 6ipa3.. тым болмаса... бес минет жалтыз кдлдырыцызшы... маган сондай кцын... менщ кудайра жалбарынрым келедд... кудайдан KeuripiM етшпм келедд... куткдр деп жалынсам... жалтыз кдддырьщызшы меш... бес минет. Оныц Typi сондай аянышты, сондай жалынышты кершгенддктен, Диу Руа у н аз орнынан турып, Кшжене MyAipin барып ттл кдтгы: — Мен кдйтып келемш? Ж арай ма? Эйел келккендей басын изед1 де, ол мшбе жакдсд беттедд. Балтер ханым езш дутара уйытпак, болды. О л эрец дегенде бойын билеп, acnaHFa кдрап, денесшщ ддршн баса алмаран куш жалбарына тьл кдтгы: — Кудайым, аяй кер мен бейбакды! О л ана адамньщ соцынан царамау ym iH кезш жыпылык,татты. в з басынан ол туралы ойды K,yyFa тырысты, 6ipaic, кднша кдшкдк,таса да, оньщ кез алдында аспан бейнеа емес, Жорждыц ширатылран мурты турып алды. Bip жыл бойы, KyHi мен туш, ол осы 6ip барран сайын улгая тускен жабыскдк, ойдан кутылу ymiH KypecTi, сонда да бул бейне оныц бар ойын жаулап алып, денесш кд.1зындырып, Timi тусшен де шыкдаура айналран-ды. Оны тагг 6ip торга шырмалтандай, крл-аятын байлап, осы 6ip кезшщ езгеше тусДмен, улпа муртымен рана арбап алган еркектщ кушагына езш лацтыра салрандай сезм биледд. Ka3ip мына храмда кудайдыц тап кдсында туррандай болса да, ол езш ушндегтден де соншалыкды элаз, жалтыз epi крргансыз сезшдд. О л Timi дура да окц алмады — ол тек сол туралы рана ойлай алатын едь Оны ц кетш кдлранына кдпаланды. CoFaH кдрамастан эйел жанталаса царсыласты, — цорранып бацты ж эне жан-тешмен жэрдем отшдд. О л ешкдшан куйеутщ кезше шеп салмаган едд, сондыкдан да елазддк ганыту ол упнн елДммен тец болып кертдь О л 6ip-6ipiHe байланыссыз дура сездерш 271

Ъвксутт Нфквкв-улы_________________________ сыбырлаганымен, ею кулагы кумбезден арырак, барып ешкен Ж орж аярыныц дыбысында едд. О л езшщ жещлгенш, кдрсылык, ету пайдасыз екенш мойындады. Сонда да кдсарыса кдрсы турып бак,ты. Акырында ол ддрыдетт, буктетт, айрайлатып жерге алып уратын эйелдерге тэн жуйке талмасы устай бастаганын сезд!. Эйел безгек кыскдндай кдлшылдап, кдз1р кулап тусш, шыщыра жанталасып кдлатынын ойлады. Bipey 6epi кдрай acbiFaбасып келе жатгы. Жалт кдраса, авэшенник екен. Оны корген вйел тез кетершп, OFaH крлын жая умтылды. — Куткдрыцыз! Куткдра керпцз! — деп ышкцшды ол. Слвэшенник тацыркдй кдлт ток,тады. — Ci3re не керек, ханым? — Куткарыцызшы мен1. Аяцызшы меш. Егер ci3 кемектеспейтш болсацыз, мен бггпм. О л эйелге жынды адамра кдрагандай кдрады. — Мен не кемек корсете аламын? Бул жап-жас, узын бойлы, томпиган, салбырацкы, топ- толык, жагын кегергенше кырынган, дшдэр эйелдердщ жомарт сыйлыктарына уйренген, бай дши кдуымныц ортасы нда тураты н эдем!, к,алалык, дшбасы ны ц орынбасары болатын. — М еш твубеме келприцзип, — дед! эйел, — акыл берш, демеу жасацызшы, не icreyiM керепн айтьщызшы! — М ен тек сенб1 кундерй уштен алтыга д ей т рана кунэден арылтамын, — деп кдрсылык, биуцрдд о л — Жок! Жок,! Жок! — деп ышкунды оныц крлын кдыса жалбарынран эйел — K93ip! Kd3ip! Маган сондай кджет. О л осында! ЬШркеуде! О л меш кутш жур. — KiM ci3Ai кутш жур? - деп сурады с1вэшенник. — М еш куртатын адам... Ci3 мен! куткдрмасацыз, ол маран бьлгенш штейд!... М е н одан кдшып к,¥тыла алмаймын... Мен сондай элазбш... ЭЛ1М жок,.. эл!м жок! Ещрей жылап, оныц аягын куша кулады. — Аяцыз мен!, экетай! Куткарыцыз, кудай ymiH, куткдрыцыз! С!вэшенник кетш калар дегендей, о л оныц кара сутанына жармасты, ал ол 6ipey-Mipey мына аягын кушып 272 .

___________________________ СфМамк doc жаткдн эйелдДн, Tepic ниеттД немесе тым кудайга берДлген TypiH Kepin, баскдша ойлап кдла ма деген кдуДппен айналасына кез жугДрггД. Акдфында эйелден оцайшылыкден кутыла алмасына кез1 жеткен ол : — Турьщыз, гибадатхананьщ кДлтД менде, — дедД. Кдлтасына крл жугДртДп, 6ip бума кДлт алып шыкддн ол, ез1не кэжеттДнД тацдап алды да, ойыншык, уйге ук,сайтын гибадатханага — ДшДне дДндарлер жанын ауырлагкдн кркдгсын тастап шьпатын кунаге арналган жэппкке карай aebiFa беггедД. О л ортацры есДкке Kipin, есДгДн ДшДнен 6eKiTin алды, ал Вэлтер ханым тар буйДр торлардьщ 6ipiHe умтылып, кДрер- кДрмес acbiFa-anTbiFa ДшДндегДн ашып салды: — КешДр менД, экетайым, — мен кунэкермДн! Дну Руа MiH6eHi айналып ©Tin, сол кднаткд беттедД. Жолортага жете бере ол баганагы толык, денелД кдскдбас мырзаны кердД, — ол элД де сабырлы кдлыппен кдлдырып журдД. \"Бул xicire мына жерде не кажет болды екен?\" — деп ойлады ол. Мырза да журДсДн баяулатып, свйлескДсД келген адамдай Жоржга кдрады. Жакдшдап келген ол иДлдДде, сыпайы унмен: — Мазалаганым ушДн кешДрДм ©тДнемДн, сДз бул храмньщ кдшан салынганын айтып б ере алмас па екенсДз? — деп сурады. — Шынын айтсам, бДлмеймДн, — дедД Дну Руа, — менДцше, жиырма —жиырма бес жыл бурын салынган болар. Мен мунда бДрДншД рет келДп турмын. — Мен де. Бурын болмаган едДм. Журналшыны эуескрйлык, биледД. — СДз оны мукдпгг карап журген сиякдысыз. Зертгеп журмДсДз? — Жок, зертгеп жургенДм жок, мен эйелДмдД кутДп жур едДм, - дедд ол квнДлсДз турмен, - ол осында кездесемДз деп едД, ©зД кешшп жатыр, БДрер минет унсДз турып барып: — Далада адам тезгДсДз ыстык, — дедг 1050 273

Ы т ут им U fa Ы а-уш ___________________________________ Оньщ мешрбанды KecKiHiHe кдрап, Диу Руа оны Форестиеге ук,сатты. — Ci3 шетаймакд-ан емесаз бе? — Из. Мен Ренде туганмын. А л ci3 мунда жай кедадщз бе? — Жок, Мен 6ip эйедад кутш журмш. Диу Руа и1дад де, кулДмдеген куш алга озды. Басты eciK алдында ол жупьшы ктнген эйедад тары кзрдД, — ол бурышыша т!зерлеген куш жалбарынуда екен. \"Мше, нарыз бергаген жан!\" — деп ойлады ол. BipaK, бул жолы ол баганарыдай аяныш сезшген жок, Оньщ кдсынан етш, езш Вэлтер ханым тосура ттсп оц кдгггалра кдрай аяндады. О л алыстан-ак, эйел кдлган жерде ешгам жорын байкдп, тац кдлды. Бул ол батана емес шьнар деп, аягына дейш барып, кдйта оралды. Демек эйел кетш калган болды гой. О л бутан танданды api ашуланды. Осы кезде оран мумюн ол муны Дздеп журген шьтар деген ой келш, ппркеу шпн тары 6ip айнальш шыкды. Ешкдйдан таба алмай, ол осы жерге кдйтып келер деген умилен барана ол отырран орындыкда куйрык, басты. О л тосура бекшад. Оньщ куларына 6ip сыбыр шалынды. ЦПркеудщ бул бурышында ешкш жок, Сыбыр кдйдан естшп жатыр? Орнынан квтерглген ол рибадатханаларра апаратын бДрнеше eciKTi корду. Bip есжтщ астынан эйел кейлепнщ eTeri ты го т жатгы. О л эйелдщ турш керу ушгн жакд1ндап кедад. Бул Вэлтер ханым еду. О л кунэден арылып отыр!.. О л эйедад иьньшан устай альт, мына тордан суйреп шыгаррысы кедад. 1ле: \"Епггеце емес! Бупн авэшенник болса, ертен, менщ кезепм\",—деп ойлады. Содан кешн бул окдтаны келекелей кулш, рибадатхана терезесше кдрсы жерге отыра кетп. О л кеп куткен жок, Акдлрында Вэлтер ханым орнынан турып, артына кдрады, муны керш, кдсына кедад. Оньщ Typi суык, катал едд. — Кдйырымды мырза! — дед! ол. — ©тшемш: мет шьтарып салмацыз, артымнан ермещз жэне будан былаи маран ешк,ашан ж алгы з келм ещ з. М е н озд1 кдбылдамаймын. Крш больщыз! 274

GtfMdndi дос Диу Pya оны ток,татпады: ол жагдайды асьиртырута болмайтынын баягыдан бйьетш. © з iHiHeH аздап абыржыган турмен шыкддн авэшенникп керген ол OFaH жакдлндап барып, кезше тура кдрап турып, ысылдай ттл кэтты: — Мына белдемшещз болмаганда, жексурьш бетшдзден шарт етюзер еддм! Осыны айткдн ол шалт бурылып, ыскдярган куга ппркеуден шыкды. Баспалдак, устшде кдлпагын басына киген жуан мырза крлын аркдсына салып, imi пыскдн турмен алдындагы алацды жэне оран жалгасып жаткдн кешелерге шола кдрап тур екен. EKeyi 6ip-6ipiHe и ш п крштасты. Журналшы саралкдра беттедд. Каре бергенде-ак, кдраз тасушылардьщ абыржыган турлершен 6ip окдяс жардай болганын бшп, б1рден баспагерддн, кэбинетше беттедд. Вэлтер керия турегеп турран куга кдяскд сейлемдермен макдла мэтшш айтып жаздырып тур да, ею абзацтьщ арасында айналасындары журналшыларра тапсырма берш, Буаренарге нускду жасап, келген хатгы ашып та улгередд. — Ах, дегендей келддцз, Суйюмдд дос! — деп, муны керген кезде ол куана дауыстап жабердд де, кенет есш жигандай, кдшак,тап, KemipiM сурай бастады: —Булай атаганыма Keuiipini3, болран о кд»а eciMAi шырарып Ж1беритп. Оньщ устше айелтм мен кдлздарымнан еститппм тек осы: \"Суйюмдд дос, Суйюмдд дос\", — куларыц уйренш кетедд екен. Ci3 маран реююген жокрыз ба? — Tiirri де, — деп Ж орж куле жауап бердд. — Бул ренжитш лакдп ат емес. — ©те жакры, демек мен де С1здд Суйюмдд дос деп атаймын, — дедд Вэлтер кэрия. - Сонымен, 6i3 мацызды oigiFaAap алдында турмыз... М ш ю прлж ке сегамазддк вотумы жуз еюге кдрсы уш жуз он дауыспен кдбылданды. Парламент каникулы белпгаз мерз!мге кеш нге кдлдырылды, ал 6yriH пплденщ жиырма ceri3i. Испания 6i3re Марокко уппн ашулы, ейткеш Диуран де Лен ез жактастарымен ушып кетп. Нагыз боткд болып жатыр. Жаца кабинета жасакуау MapoFa тапсырылды. ©скери Miracrip партпелш ол генерал Бутен д'Акрге, шетел icTepi 275

Ъвксутан (Нфкеке-ут __________________ _______ MiHicripi партпелш — б1зддц досымыз Ларош-Мэтиеге усынды. © зш е шла icrep мшкгпрлт мен мшспрлер кецеа терагасыныц орнын кдлдырды. Б1зддц газет ресмилеу баспасезге айналды. Басмакдлада мен б!зддц принциб1м1зд1 кмскдша айтып етш, жаца мйпспрлерге жол керсетпекшн. Эрине, — дедд ол мешрбанды кулюмен, — олардыц ездер1 де ойлап отырган жол гой ол. Алайда маган Марокко мэселесш е байланысты цызык,ты 6ip нарсе, бугшге лайык,ты, утымды, елец етюзер макдла керек. Жазута кдлайсыз? — М ен аздд тусшддм, — дедд Дну Руа ойлана сейлеп. — Бодщ Африкадагы отарларымыз — ортасында Алжир, оц жагында Тунис, сол жагында Марокко — ендеше мен аз г е б1здщ иелгктер1м!здеп саяси ахуалды бейнелейтш, осы кец-байтак, жердд мекендейтш тайпалардыц тарихы женщде жэне эл1 6ipAe-6ip еуропалыкдыц аягы баспаган Ф игиг жазирасы на дейш п марокколык, шекарага жасалган жорыкды суреттеп беруге тырысайын, ейткет Kp3ipri жанжалдыц ce6e6i сол болып отыр емес пе. Бул ci3re жарай ма? — Кдтып кетп! — деп ризалык, бглддрдд Балтер кэрия. — А л такдырыбы кдндай? — \"Тунистен Танжерге дейш\". — Тамаша. Диу Руа “Франсуз ем1ршщ\" жинагынан езшщ туцгыш \"Африкалык, аткдяштыц естелш \" макдласын 1здеуге бетгедд, — тек оныц такдярыбын езгертш, 6ipep жерш ендеп, жендеп ж 1берсе болды, ол e3i тутас алганда талапкд сай келедд, ей ткет онда отарлык, саясат та, Алжир халкдл жайлы да, Оран шетаймагына жасалган жорык, жайлы да жазылган болатын. Терттен он бес минет кеткенде макдла ецделш, ж амап-ж аекдлы п, к д ж е тп турге келт1р 1лш, жаца кэбинетке арналган мацтау сездермен толыкдырылып, дайын болды. — Керемет, керемет, керемет, — дедд макдланы окдлп шыкдерн бас патер. — Ci3 нагыз алтынсыз. Ризамын ci3re. Туспкке д е й т тындырган бупнп кун шаруасына риза кешппен Диу Руа уйше кдйтты; цпркеудеп крлайсыздыкдсд 276

____________________ ______ СиШмМ doc ол кэйрырран жок; оньщ ез пайдасына шешыерше ceHiMi кэм!л едь Мадлена оны такатсыздана кутш отыр екен. Куйеуш кергенде оньщ 6ipimiii айткдны: — Ларош mmcTip болтаный биесщ бе? — болды. — Иэ, осыран байланысты мен Алжир жайлы макдла жазып берддм. — Кдндай макдла? — Сен б1лесщ, — оны 6i3 6ipre жазганбыз: \"Африкалык, атцыштыц естелн-i\"; мен оны кдрап шырып, буг!нп жардайга орай ецдедом. Мадлена кул1мс1ред1. — Иэ, ол нарыз Kf33ipri кунге сай нэрсе. А л мен оньщ сол кезде сен жазбай, тастап кеткен жалгасы туралы ойлап журмш. Соны крлга алатын кез келдд. Будан K,a3ipri OK^FaAapFa орайлас б1рнеше тамаша макдла шыгады. — ©те жак,сы, — дед! ол устелге отырып жатып. — Енд1 6i3re ешюм кедерп жасамайды, — ейткеш мушзд! Форестие ана дуниеде гой. Бул эйелд1ц шамына тидь — CeHiH кдлжьщьщ мулде орынсыз, будан былай бул ж ен ш д е ауыз ашпауьщды етшем, —дед! о л к,атац дауыспен. — Шыдамньщ да rneri бар. О л одан api туртпектей тусейш деп едд, осы сэтте крлына тиген аты-жеш белгкзз жеделхатга мынадай 6ip- ак, ауыз сез жазылган екен: \" М е н мулде ешмнен айырылдым, м ет KeiuipiH,i3 де, ертец сагат 4-те Монсо саябагына келпцз\". О л TyciHe крйды, журеп кеудесш жарып шыгардай тарсылдап ала женелдд. — Енд! айтпаймын, щямбаттым. Рас айтасьщ, бул акымацтык, - дед! ол кегыддр кдгазды кдлтасына TbiFbm жатып. Сойтг! де, кеспе iuryre KipicTi. Тамак, imin отырганда, ол осы сездердд шпнен 6ipHeiue кдйталады: \"М е н мулде ес!мнен айырылдым, мен! KemipiHi3 де, ертец сагат 4-те Монсо саябагына кел!ц!з\". Демек ол берйлд! деген сез. Бул дегенщ: \"М ен здздщ 277

Ъвксутт ‘Нфквкв-уны_______________ ерюндздемш, менен не кдласацыз да, кдшан, кдй жерде кдласацыз да ерштказ\", — дегет емес пе. О л кулш жШердь — Н е болды? — деп сурады Мадлена. — Епггеце. Bip попты керген еддм, соньщ былшиган бе-ri eciMe ту ст кеткет. Ертецше Дну Руа кездесуге тура 4-те келдд. Монсо саябагандагы барлык, отыргыштар ыстыктан кдлжыраран байлар мен кумда асыр салып журген балаларра титл де кец1л аудармайтын бейрам кутушьлерден босамайтын сиякды. Вэлтер ханымды ол бастау алдындагы жасанды кцранды кдсынан тапты. Урейге толы бакдггсыз турмен ол KimiripiM баганаларды айнала аяндап жур екен. — Бул жерде адам неткен кеп едМ — дедд ол Дну Руа амандасып улпрмей жатып. Ж ш т сылтау табылранына куанып кетп: — Иэ, рас айтасыз. Баскд жерге барайык, па? — Кдйда сонда? — Bepi6 ip емес пе, куйме алута болады. Пердесш туарсещз болды, еш кдушаз болады да шыгады. — С ол дурыс шыгар. Мунда мен журегш жарылып елермш. — Онда м е т iuiKi булвэрддц пиша берюшде тосыцыз. Бес минетген кейш мен экипаж алып жетемш. О л ж упре женелдд. Экипажда exeyi оцаша кдлысымен, Вэлтер ханым ез жалындары терезет мукдят капитал ж аты . — Ci3 amibiFa не айтгыцыз? — деп сурады ол. — Крркдацыз, ол кдйда апаратынын б1\\едд, — дедд ол. О л ат айдаушыра Кетстэнтинешл кешесш айткдн болатын. — Ci3 м е т кдлай кцнап жургенйцздд бьлмейаз, — деп сезш жалгады эйел. — Кеше ппркеуде мен ci3re кдталдык, керсетпм, кдлай болганда да азд ен кдшып кутылуды ойладым. М ен азб ен оцаша кдлудан сондай крркцым! Ci3 м е т кеппрддщз бе? >KiriT оныц крлын кдлсты. - Эрине, эрине. М е т ц Нзге кеппрмейтш нем бар, мен аздд сондай суйемш гой! 278

Cydicmdi doc Эйел оран жалбарына кдрады. — Тындацызшы, ci3 маран тимеймш деп уэде берунрз керек... жэне... айтпесе бул б 1зддц соцры кездесу1м1з болады. Эуел1 жшт оран жауап кдйтарран жок, 6 ipaK, оньщ муртыныц булкшнде эйел атаулыга сондай унайтын KyAKici жасырынып жаггы. — Н е айтсацыз да кулмын, - дед1 акдярында ол. Осыдан кешн Вэлтер ханым алгаш оньщ Мадленара уйленетш болганын еспгенде, оны суйетшш туцрыш укдсднын айтты. О л сол куш бастан кешкен окдиаларын Фртшдеп еске туарумен болды. Кенет ол сезш кря крйды. Куйме ток,таран едд. Дну Руа ecboi ашты. — Bi3 кдйдамыз? - деп сурады эйел. — Шьпъщыз да мына уйге Kipin кетпрз, — дедд Дну Руа, — бул жерде ешюмнен крркдаура болады. — Бул кдй жер? — Менщ ушм. Бойдак, кез1мде турран пэтер1м... оны мен... азбен кездесетш жер керек болтан соц... 6ipHeme кунге жалдап алдым. Вэлтер ханым келпсгщ жак,тауына жармасты. — Жок, жок, кереп жок,! Баррым келмейдд! — деп, алдата оцаша кездесуден крркдсднэйел жанталаса жалына бастады. — Мен азге ттспеуге уэде беремш, — дедд жшт сетмдд унмен. — Журйрз. Энекей адамдар 6i3re кдрап тур. Тез.- тез... шы рыцыз. Тшспеуге уэде етемш, — деп кдйталады в з е с т н щ алдында турран шарапханашы буларга эуестене кэз салды. Кдысылып калган эйел ж упре басып юреберюке Kipin кетп. О л баспалдакрен кетершп бара жатыр едд, Дну Руа крлынан устай алды. — Мында, теменде, — деген ол эйелдд ез пэтерше сущтпп ж1бердд. Eciieri жаба салысымен жшт оран олжасына шуй^ген жырпулнтай тарпа бас салды. Э й ел булкына алысып жатып: \"К,удайым-ай!.. О, кудайым!..\" — деп куб!рлей бердд. 279

Ъвксутпш <Нф1вкв-ты__________ Ж ш т оньщ мойнынан, кезшен, ерншен тук кдлдырмай шетлдете суйе бастады, куйддрт-жандырран аймалаудан eci шыкдсдн эйел оньщ ысгык,сушсшен кдшамын дегенде, абайсызда езшщ epiHAepi де оган тшп кетш жатгы. Кенет эйел кдрсылырын к,оя к,ойды да, элспреген, мойынсунган кдлыппен оньщ езш шешшддруше мумюндж 6 ep in , тура бердь KyTymi эй ел сияцты тэж1рибел1 кцмылмен Дну Руа оньщ кшмдерш 6ipiHeH соц 6ipiH аскдн ептШкпен шешш тастай бердь Оньщ крлынан жулып алган шггарткдпиымен бетш баскдн эйел аяк, астында шашылып кдлран кшмдершщ ортасында аппак, болып жалацаш кдлды. Тек кдна аярындагы бэтщкесш кдлдырран ж1пт оны кетерш алып, кереуетке бетгедь Осы сэтте эйел оньщ кулагына есттлер-естьумес етш: — Ант нлейш... ант йпетн... менщ ешкдшан ашынам болып керген емес, — дедд. М уны сы ж а с кдяздардыц: \"А н т ппешн, мен пэк кдязбын\", — дейтшдерше ук,сап Kerri. “А л одан маран келш-кетер ештеце жок,\", — деп ойлады Ж орж.V V Куз Tycri. ЕрлТзайыпты Дну Руа жаз бойы Парижден щыкдай, узакдд созылмаган парламенпж каникул кезшде \"Франсуз eMipi\" гэзетшщ бетшде жаца уюмет пайдасына тегеур1нлд наукдн журпздь М ароккодары жардай K,ayinTi б ола туст1, осыган байланысты эл1 кдзан айыньщ басы болса да, ею палата мэжшстерш жалгастыруга жиналды. П а р л а м е н т тарату кезшде оцшыл депутат граф де Ламбер-Саразен Tinri орталык,тыц езше крл соцтырран тапкдгр сезгнде 6api6ip жаца кабинет бурышы кэбинетгщ жолымен журуге мэжбур болатындырына бас Tirin, 6ip кездеп Ундктанныц атацты вице-кэрел1 кусап, езшщ муртын M imcripAep к ец е а терарасьшьщ жак, сакдлына кдрсы крйды, сонымен кдтар тек кдна симметрия уппн, ашык, пештщ ею жагына ею кезе крйылатыны сияцты, Тунис ею спедисиасы на цосымша Танж ерге 280

______________ _____________Cydidwk doc еюспедисиалык, армия яаберуге усыныс ештз1летшш де айткдн болатын, 6ipaK, coFaH кдрамастан ic жуз1нде ешк1м де Танжер еюспедит-сиасыньщ шындьпына сенбес едд. \"Шынында да, мырзалар, — деп ол ез ойын дамыта тусп, - Африка - Франсия ушш, б1здщ ец жак,сы отынымыз жарылып жаткан, банктж билеттер1м1зд1 жумырына жук, курлы кермей жалмап жаткан адды ашык, пеш. Слздер эдем! кцялга бершп, ашык, пештщ сол жак, бурышын кдямбаткд тускен тунистж элем ш терм ен ешекейледдфздер, — ендд асыкдасацыздар, М аро мырза да езше дейптлер сиякды, оныц оц жак, бурышын марок- колык,элемшггермен эшекейлегенш керетш боласыздар\". Бул сез жалпыга таралып, Диу PyaFa e3i саралка жумысына KipiciciMeH у з Ш п кдлран серияны жалгастырып, Алжир туралы он шак,ты макала жазуБа туртк! болды. О л эскери еюспедиция идеясын кд>гзу крлдады, 6ipaK,журек туктр1нде оньщ орындалмайтынына сешмдд болды. О л патриотгык, сез1мдердд крзрап, баска 6ip мемлекетгщ муддеа ез муддем!зге KepeFap келген жагдайда трлге оралатын келемеж сездерд1 кецшен крлданып бак,ты. “Франсуз ем1ршщ\" уймет адамдарымен ашык, кдрым- катынаста болуы оныц беделш артгыра туей. О л саяси хабарларды, тйгп ете ресмилерш де езге гэзеттерден бурын жетгазш турды, сейтш ездерше дос м М спрлер гашрше окдлрмандарды уйыту жагын кездедд. О л езге астаналык, жэне шетаймакцык, гэзетгер ушш акцарат кез1не айналды. Оран шлтеме ж асауш ы лар, одан сескенетшдер, онымен есептесетшдер кебейе бердь Кумэндд саяси алаяцтар уйымыныц органы ендд беделдд уймет органына айналды. Гэзетгщ журеп Ларош-Мэтие болды. Диу Руа оныц ойын таратып жетюзуин едт Сейлемейтш депутат api икемдд баспагер, кажет болганда бурып калуга да бар Волтер кэрия дацразаныц арасында, узынкулакдыц айтуынша, марокколык, мыс кешштерше байланысты улкен ic тындырран кершедд. Мадленаныц салоны апта сайын кейб1р кабинет мушелер1 жиналатын ыкцалды орталык^а айналды. 281

Ъвксуюпт Нфквке-ты_____________________ ____ М ш с п р ле р кец еа тврагасыньщ e3i мунда ею рет туспкке келд1. А л таяуда рана оньщ босагасынан arrayFa ойланатын мемлекет кэйраткерлерш щ эйелдер1 енд1 онымен таныстъпын мак,тан етш, жш келш турура айналды. Ш етел Дстершщ MiHiciipi мунда езш кржайындай сезшедД. О л кез келген уакдггга есис ашып, неше турл1 мэл1метгер, жеделхатгарды ала келш, дап 6ip булар онын, хатшыларындай-ак, уй иелерше акдараттарды айтып жазрызып журдД. MiHic-rip ке-памен-ак, Дну Руа, Мадленамен оцаша кдлранда, осы 6ip дарынсыз куыс кеуде жанды eiuire мазак,тай бастайтын: оньщ даусында Kpyiirri рецк пайда болып, сездер! yFa толы болып келедД. Алайда Мадлена жаратпай иьпъш кетередД. — Сен эуел1 оньщ icreremH ютеп ал, — дейтш ол. — Алдымен MiHicTip болып ал, содан кеш н мурнынды кетеруще болады. А л оран дейш аузьщды жап. Ж о рж оран кезш крташтай кдрап, муртын ширатады. — М енщ крлымнан не келетшш бымейсщдер гой, — дейтДн ол кдрсылык, быдДрш, — мумюн, эл1 керерсщдер де. — Tipi болсак, KepepMi3, — дейтш Мадлена еюунггы етш. Парламент ашылатын куш Ж о р ж Ларош-Мэтиеге барып, ертецп 6ipiHmi бетке акдарат алу ушш кишш жаткднда, тесекте жаткдн Мадлена куйеуш уйретумен болды. — Ец бастысы, генерал БеленюлдД, басында жорамал- данрандай OpaHFa аттандыра ма, жок, па, соны бы, — дедД ол. — Муньщ мацызы улкен болуы мумюн. — Уйрете 6epMemi, — деп Ж орж юржщ ете кдлды. - Н е icrey керегш мен сенен жакры бДлемш. — К^ымбатгым, сен менщ мппспрге деген тапсырма- ларымньщ жартысын ылри умьггып кетесщ, — дедД эйел1 байсалды унмен. — Сенщ мппспрщ меш жалыкцырды! — деп кучюлдедД Ж орж. — ©цкиген акдшак, 6ipey. — Мегаю емес, ол сешю де, — дедД Мадлена салкдш унмен. — Саган ол менен де repi пайдалырак. 282

_ ____________ ____________ СиШмЫ doc — Kemipepci3, ол меш айналдырып журген жок, - лелд оран куйеу! кез кдшгымен жылмия кдрап. — Меш де, 6ipax, 6i3 оньщ квмепмен жагдайымызды жакрартып жатырмыз, — дедд ол даусын ед е т кубылта созып. — Егер маран гашык, болгандарды тандауыма тура келсе, - деп, сел у н аз кдлган Ж орж сезш жалгады, — онда мен кертамыш есалан, Водрекд артык, багалаган болар ем. Айтпакдпы, ол ез! кдйда жур? М ен оны кермегел1 тутас 6ip апта болды. — О л ауырып жатыр, — дедд Мадлена сабырлы кдлпын бузбастан, — ол маран подагра устамасынан тесек тартып жатып кдлганын айтып хат ж1берпгп. Сен кещлш сурап шыкрац болар едд. О л с е т жакры кередд гой, куанып кдлар едд. — Иэ, эрине, — дедд Ж орж KeAiciM бглддрш, — бугш- ак, Kipin nibiFaMbiH. Кишш болтан ол кдлпагын киш, тары б1рдецем умыт кдлмады ма дегендей, сынай кдрады. Bepi дурыс екешне Ke3i жеткен сон;, кереуетке жакдяндап, келш ш егш мацдайынан суйдд. — 03ipre, кдшбатгым, мен же-пден ерте келе алмаспын. Ларош-Мэтие оны тосып жур екен; мпнепрлер к ецеа кунддзг! сарат он еюде жиналатындык,тан, ол бугш ертенд асын онда iiuneK болран-ды. Ларош-Мэтие ханым болса, тамак,уакдытын езгертюа келм едъ сондык,тан мшгот1р д щ к,асында ж е к е хатшысынан баекд е ш ш жок, екен. Yuieyi устел басына отырысымен Диу Руа макдла туралы сез бастады; ездерек кэрдшкесшдег1 шимайланган ескертпелерше кдрап К.ОЙЫП, ол макдланьщ Heri3ri ойларын айтып ШЫК.ТЫ. Сщадц алып-крсарьщыз бар ма, кдямбатгы Miiricrip? — деп сурады ол акдрында. — Айтарлык,тай епггецем жок, достым. Дегенмен ci3 Марокко мэселесше тым терецдеп барыпсыз. Одан repi еюспедиция жайлы сез еткенде, оньщ болтаны кджет дегендей етш , соным ен к,атар оньщ ж у зеге аспайтындырын, ci3 езге лер д е й оган сене 283

Ъекеуптан Нфквке-ут__________ _________ алмайтындьпъщьщды баса керсеткенкрз жен. Окырман б1здщ мундаи кумэнд! жолга аяк, баспайтынымызды жол арасынан тусшетшдей болсын. - ©те жак,сы. Мен ci3Ai тусшддм, енд1 езгелер де меш тусшеттндей етш жазармын. Айтпакщы, ейемм генерал Беленюл OpaHFa ж1бер1ле ме, жок, па деп сура деп едг С1здщ маган айткдн ескертпещзге кдрап, ж1берь\\мейдд деген кррытындыра келш отырмын. — Ж ок, — дедд мемлекеттж кдйраткер. Одан кешн алда турран парламент™ сессия сез болды. Ларош -Мэтие 6ipHeiue саратган кешн ез cepiKTecTepi алдында сейлеуге даярларан сезшщ эсерше e3i суйсше мылжындай бастады. О л оц крльш кетере сермеп, крлына устаган шаныпщысын, пышагын, нан тшмш жалаулата сшолеп, ешюмнщ бетше тура кдрамаран куш, e3i рана керш OTbipFaH халыкдсд арнап, езшщ шаштаразра украган келбетзне лайык, шешендж сездерш тэта судай арызды. Кппкентай рана ширатпа мурты устщп ершне жабыскдн сарышаянныц б1згегшдей ддрпудейдк ал ортасынан кдк, жарылып, бриллиантинмен опаланран шашыньщ самай тусы н ауылдык, сенк,ойлар к,усап, децгелектей шиыршык,тап крйыпты. Жастыгына кдрамастан, ол май басып, ceM ipe бастаран-ды, децгелене кдлган кдрны жилетш кере тырсылдап тур. Ж еке хатшысы оньщ агыл-тепл сезше уйренген болуы керек, былк, етпестен тамагын кие б ер м ал Лароштьщ багын кундеуден танбаран Дну Руа болса шпнен: \"Неткен дулей! Бул саясаткерлер дегенщ нарыз топастар ю й!\" — деп отырды. 0 з ш мына ел1рмемен салыстыра келе ол: \" Ех, мен де 63iM туран Руанымньщ атынан депутаттыкд^э умггкер болып усыныла алатындай жуз мьщ франк акдхам болар ма едк сонда мен е з 1мнщ нормандык,тарымныц, - кушыкепггеу, акдолы аздау, деюрлеу келетш, шабан ойлы жерлестер!мнщ аузын майлай алсам, мынау сияк,ты саяси кдйраткер деп аталатьш мисыз шалагайларды керш алар еддм-ау\", — деп ойлады. Ларош-Мэтие содан кофе экелшгенге дейш сейледк сол кезде рана уакрггтыц болып кдлганын андап, езше 284

_______ __________ _________ Cyriimdi doc куйме кел-ripyre буйрык, бердд де, журналшыга крлын созды: — Ci3 м е т ук,тыцыз Foft, цымбатты достым? - Эрине, к^шбаггы MiHicrip, кдм жемещз. Сагат тертке дешн Жорждын, крлы бос едд, сондыцтан ол макдласын жазу ушш саралкдга кдрай аяцдады. Сагат тертге Кэшстэнтинетл кешеандеп уйде Мэрел ханыммен кездесу1 керек-Ti, ол онда аптасына еш рет: дуйсенб1 жэне жума кундер1 келш турады. Алайда саралкд табалдырыгын аттамай жатып, оныц крлына жеделхат тидд. Жеделхат Вэлтер ханымнан екен, онда мынадай жазу бар: \"М ен бупн мшдетп турде ci36eH ете, ете мацызды мэселе бойынша сейлесу1м керек. Сагат еюде меш Кешстэнтинепыде тос. Мен саган улкен кемек керсете аламын. ©лгенше сенддк Виргиния\". \"Сайтан алгыр! Сулжше жабысты гой!\" — деп куб1рледд Оныц б1рден кдбагы тусш кетп, мундай ашумен ол жумыс icrefl алмады да, саралкддан шьпа женелдь Соция 6ip жарым ай бойы ол Вэлтер ханыммен кдтынасын узбек болып жур едД, 6ipaK, кдйтсе де оньщ журек жалыныньщ бетш кдйтара алмай-ак, крйды. О л езшщ ж т тгщ карманяна тусш кдлганына кдтты кдйгырып, уш кездесу бойы ашынасын кдргап-сглеумен болды. Бул жагдайдан ж ш ттщ ж у р е п айнып, езш мелодрама кешпкерше айналдырып алган кэртамыс эйелден жершген ол аракдтынасымыз ез-езшен тоцталар деген умггпен одан кдшкэк,тай бастаган-ды. Алайда эйел оган жабысып алды, мойнына тас байлап cyFa сеюрген адамша елермендене умтылды. Аягандыцтан, сыпайыгер- шшктен, оньщ жубайы — бастьпына деген курметшен Ж орж эйелге тагы кдйырылып согып едд, эйел оны жабыскдк,ынтызарлыгымен мез1 етш, кезшен таса етпеуге тырысты. О л жйтгп кунде керуге ынтыгып, жеделхат арцылы кеш е циылыстарында, дукендерде, к,ала бацшаларында 6ip сэтпк Kepicyre шакдфумен болды. Э р жолы ол ©3repicci3 б1рсарынды создермен оны 285

Шхуаин ЯфМ>-уш____________________ суйетшш, дудайындай керетш ш ант iuue дайталап, кетершде ендд езшщ \"бадытгы екенш, оны керудщ e3i бадыт екенш\" айтудан жалыкдайтын. Вэлтер ханым жшт ойлатаннан мулде баскд ядам болып шыдты: ол езш ташыд болтан дыз баладай KepceTin, жасына лайыдсыз кдллыдгармен арбап алута тырысатын едд. Бутан дешн натыз i3ri жанды, дылымсушылыдган ада, душтарлыдты бглмейтш, бузылмаган, осы 6ip енегел:, парасатты дырыдтаты ейелдщ додыр салдын жазына уласкдн жылусыз куз1 кутпеген жерден куратан, усж урган гулдер1 ашылмаган бурппктерге толы аянышты кектемге айналганда, кезшде бур жармай солып кдлган дыз махаббаты кеш болса да гул ашып, езшддк албырт ce3iMiH ерепейоз дылыдтармен, он алты жасар дызга удсап кенет айтайлап жДберш, мулэтмси еркелеп, жас кезшде жарыдда шыкдай, кдртайып улгерген дылымсу MSHepi ардылы танытатын едет тапкдн едд. Ж орж одан кушне он шадгы астарлы, еюушты магыналы, унддлердщ сезшдей кетерщю леплен жазылатын жылымшы, ад мен дустар атауы epin журетш хаттар алады. Exeyi одаша кдлса-адайел оны бас салып суйш, бэдендд б е к с е с 1н бурац д ата секеддеп, долапайсы з, AOKip бозбалаш а асыр салып, аузын буртитданы кулюдад келпредд. Ж ш т оныд еркелете айтатын: \"мысытым\", \"куш тм \", \"кегершппм\", \"багажетпес асылым\", \"кдзынам м енщ \" cexiAAi сездерш ен, тесекке жатар алдында бетмоншаты тепле кдлатынынан, езше 6ip керемет болып к ерш етш елецдеп шошыганситынынан, бузылран эйелдерше дылымсуынан журеп айниды. \"Мы на ауыз юмдйй?\" — деп сурайды ол, егер Ж орж \"менйа\", — деп кутылмаса, желДмдей жабысып, жшт ашудан кегерш кеткенше крймайды. М ахаббат тек дана эдептШк, сыпайылыд садтыд сез1мталдыдты далайтынын, мына сиядты ересек эйел е з 1мен жолытысданда ж ас дызша бураддамай, езш ылайыдты устап, TinTi жы ласа да Ж улетташа емес, Дидонаныц кез жасымен берглсе болмас па ед1 деп кушнедд Ж орж. — М ен с е т сондай суйемш, балакдйым менщ! — деп

_______________ ___________ СийкмМ doc кдйталаудан жалыкдайды. — Сен де м ет суйесщ гой, куртакдндайым менщ? О л езш \"балакдйым\", \"куртакдндайым\" деп атаган сайын, оран \"менщ картамышым\" деп жауап кдткргсы келш тш крппиды. - Саган к ен т кдлраным акд1лсыздык, болды, — дейдд ол унемь - BipaK, мен ешнбеймт. FaiubiK, болу — сондай жак,сы. Оныц аузынан шыкрднныц 6epi Жорждыц жынын келт1редь \"Рашык, болу — сондай жакры\" дегендд ол сахнада айтып туррандай сэндеп барады. Оныц ерескел еркелету1 де ж т т т щ жшркенйшн тудырады. Сулу ж т ттщ суки оныц кднын крюдырып, сез1мш жаниды, 6ipaK, e3i оны крлапайсыз ынтыцтыкден, ар кцмылына барынша мэн бере кушак,тауын Дну Руа кдртайранда \"Элшпемен” сауат auiyFa ю рккен адамга укратып, кулш ж1бермеуге тырысады. Одан repi ол кейб1р кдртая бастаран, 6ipaK, соцры махаббатыныц эсершен ал1 де эдем1 кершетш кейб1р айелдер кусап, ашынасына жалын аткдн, терец де крркршышты кездерш кддаран куш кушарына кдтты крюып алса; д1р1лдеген ыстык, ершдер1мен кдаала суйш, сем1з, ып-ыстык, жасы улгайса да тойымсыз денесше айырылмай кргащн жарасар ед1, оныц орнына ол жас кроша ойнацтап, былдырлап: - М ен сен1 сондай суйемш, балакдйым м е т ц ! Балапаныцды жацсылап еркелете туспп! — деп, тш н бураганы езше керемет крнымды деп ойлайтын болса керек. Мундай кездер1 ол оны кдтырып 6ip боцтап, кэллаган алып шырып Kendci келедь Алгашцы кездер1 олар Кенстентинетлде жш кездест журдь К ет н Дну Руа Мэрел ханыммен кездесш кдлудан сак,танып, мундай кездесулерден ндшкак^ай бастады. Оныц есесше ол ендд эйелдщ уйше ертещт, туею аскд жи! келуге мщдетп болды. Эйел устел астынан оныц крлын Kpicbin, eciK кдлтарысында ернш тосады. А л жрптке °Аан repi Сюзаннамен кдлжындасу анагурлым унайтын ед1. Куыршакрэ украйтын бул цыздыц керерменнщ 287

Ъексутан fiyfnlceke-yiu____________________ кещлш кетеруге кумар жэрмецке кушыкештер1 кусал, аяк, астынан сез тауып, б1\\йдрмей юиршып алатыны бар. О л кш-юмд1 де, н е т болсын, кемшшпн дэл басып, елпре сык,ак,тайды. Ж о р ж оныц ашшы т ш н цолпаштап, кэлжыцбастырын кетермелеп отырады, сейтт олар 6ipiH- 6 ipi кабак, кдгыстан тусшетш жагдайга жетп. К,ыз оны жш-жш: \"Тындацызшы, Суйюмдд дос!\", \"Bepi келпцзпп, Суйюмдд дос!\" — деп шакдлра бередь Ж т т дереу шешесш тастап, кызга жетш келед1, ол жнтггщ кулаг-ына туздыкры сездердщ 6ipiH сыбырлайды да, eKeyi imeK-ciAeci кдткднша кулш, мэз болады. Бул кезде шешесшщ махаббатынан эбден жерш болтан ол оны керуден де, даусын естуден де жалыгып, ойына тускеннщ езше зьпырданы кдйнайтын болды. Оньщ ушне баруды крйды, хатына жауап кдтпайды, шакдярган жерше аттап баспайды. Акдярында ж т т т щ езш суймейтшш тусшген эйел сумдык, азаптанды. Bipax, сонда да бас тартпады: оныц журген i3iH ацдып, жолынан келденецдеумен болды, саралкд алдында, ушнщ eciri алдында, кешеде кездес-Tipin кдлуы мумкш деген жердщ бэршде терезеа кдш-таулы куймемен тосып туратын болды. Ж о рж оны аузына келген сезбен ттлдеп, турасынан: “Сенен тойып болдым, мазамды алма\", — деп айтып салгысы, титл урып ж 1б е р п а келедд, 6ipax,ол саралкадагы кдлзметшен айырылгысы келмейтш, сондык,тан кдтты айтута батпай, езшщ салкдш, ресми сыпайы, кей-кейде шалт ушмен екеушщ арасында 6api бтсенш сезддрмек болады. Э й ел оны Кешстэнтинешл кешес1ндеп уйге келпру ушш неше турл1 кулыкка басты, ал ол 6ip куш ею эйел eciK алдында токдйласып кдлуынан кцтгы крркдтын. Диу Руаныц бул жазда Марел ханымга куштарлыгы арта тусп. О л эйелдд “тентепм\" деп этап, барынша жакры KepeTiH. О л eKeyi 6ip-6ipiHe сай едг eKeyi де кдлзу окдиаларды, кдцгыбастыкды, уйаз-куйаз, улкен жолдыц бойында кешш-к,онып журетш зиялы кацгыбастыкры унататын. Олар жазды керемет етюздд: унеш ертецп асты немесе

__________________________ Су4кмМhe тустеп 6ipre inryуш ш 6ipece Аржантей1лге, 6ipece М езон н ем есе П уа сс и ге к етш кдлатын, caFarran к дйы к ден кыдырып, даладан гулдер теретга. М ер ел ханым осы Сенаныц езш ен усталатын балыцтан жасалатын тагамдарды, сондай-ак, уй крянынан жасалган фрикасеш ун ататы н, к,ала сы р ты нд агы шарын к абак та р м ен ескекиалердщ айкдйына да мэз болатын. А л Ж ор ж онымен 6ipre жаркыраран ашык, куш Париж тещ репнде кыдырганды, кещлдд эцпме-дукен кура журш, байлардыц KepiKci3 саяжайларына коз тастараннан лэзза т алатын. Содан к е т н Парижге, тусп к ке тосып отырран Вэлтер ханымра оралып келе жатып о л кенеш е жабыекдн кертамыш ашынасына деген ж еккершпнш сезшетш, о л ж еккерпйпй жана рана е зе н ж арасыньщ ж1бектей шалгыны устщде кумарын кдндырып, махаббат жалынын баекдн жас ашынасын ойлаган сайын еселен е тусетш-дд. О л Вэлтер ханымнан б1ржола кутылдым гой деп ойлап едр ейткеш онымен цатынасын y3rici келетш ш кдтыгезддкпен ашып айткдн болатын, ал мына жеделхатта о л тары да сагат еюде Кеш стэнтинепглге к елуш кдтты eTiHirrri. Ж олда о л жеделхаткд тары к ез ж упртп: \"М ен б уп н сешмен 6ip оте, е те мацызды ic жайында сейлесу1м керек. CaFaT егаде м е т К еш стэн ти н втлдег! уйде тос. М ен саган улкен пайда KeATipyiM мумкш. Сет олгенше суйетш Виргиния\". \"Б ул Kepi жапалаккд менен тары не керек? — деп ойлады ол. — Bapi сылтау екенш е бес \"пгемш. Тары да MeHi кдлай жак,сы керетзнш айту ymiH рана. Дегенмен 51лген артык, емес. Bip мацызды ic жайында деггп, улкен паидасы не болды екен, — мумкш, шын больга кдлуы, Кдлетилдэ тертте келедь Демек мен ананы уш тен кдлдырмай i3iH суы туы м керек. К уры сы н, те к eKeyi ушырасып кдлмаса екен. Бул ейелдердщ белесi кеп-ау!\" Осы арада о л epiKci3 Мадленаны ойлады: тек с о л рана муныц мазасын алмайды. О л мунымен 6ip уйде турады,

Ъвксутт ЧИф/секв-уш____________________ TinTi суйетш де сияк,ты, 6ipaK, 6ip кезде орнаткдн кдтац Tapri6i бойынша, exeyi махаббатпен арнайы белпленген уакдггга FaHa айналысады, баскд уакдлта езш мазадаранды унатпайды. Ж о р ж кездесу уш н е аяндап кеде жатып, шггей Вадтер ханымды ттддеумен бодды: \"Егер од сез етуге турардык, б1рдеце айтпайтын бодса, мен оран кездескендд керсетемш. М енщ айткдндарыма кдраганда, Камбронны ц тнине жыдап керюкендей б о д а р с ы ц . Ец а д д ы м ен енд4 к,айтып у ш н е аяк, баспайтынымды айтамын\". О д петерше Kipin, Вэдтер ханымды кути. Э йед одан кешн ые-шада Kipin келдд де, ж т т н керш куанып кетп: — 0 -е, сен менщ жеделхатымды алган екенсщ гой? Неткен бакдят! Ж ш т TyHepin кетп. — На, оны мен парламентке 6apyFa жиналып жаткднда экеп бердд. Саган не керек едд? Эйед оны сую уш ш бетпердесш кетерш, таяк, жеген иттщ TypiMeH кдсына жакдлндады. — Кдндай кдталсьщ маган... М еш м ен сондай дерею сейлесесщ... М ен саган не жаздым? М ун ьщ меш кдлай K^ftFbiFa белейтпон бьлсец гой! — Таты бастадьщ ба? Кдсына келген Вэдтер ханым оныц мойнына асыла кету уш ш 6ip ишаратын, ку/ймареуш кутш турды. — Н еге мешмен булай сейлесесщ , — дед! од даусы эрец шырып. — Онда меш неге азгырдьщ, менщ мацыма жоламауъщ , буран д ей ш п таза да бакытты кдлпымды бузбауьщ керек едд. Маган ипркеуде не айткдныц, осы уйге кддай куштеп ю рп зген щ есщ де ме?! Ендд мешмен бы лай с ей лесесщ ! TinTi кдрсы алгыц да келмейдь Кудайым-ай, кудайым-ай, не ж азьпым бар едд! Ж о р ж аш умен жердд теуш кдлды: — Ж е т п ! Ток,тат ендд! М еш м ен 6ip минет кдлссЩ-ак, осы энщ е кдйта басасьщ. Дэп 6ip мен с е т он е ю жасар пер1штедей пек куйщ де азгыррандай. Ж ок, кьмбатгым менщ, ей тш адаспа, мен кэмелетке толмагандарды 290

___________________________ СМЬндг doc азгырран емеспш. С ен маган акдлл-eci орныкдсдн жаста бер1лгенсщ. Оньща мен ризамьш, 6ipaK, eMip бойы сенщ етегщ е байланып етпек емесшн. С е н щ куйеу1ц, м енщ эй ем м бар. Аздап кец1л кетерддк, еш ю м ге еш теце сезддрген ж окды з — жетедд ендд. — О, неткен дею р жан едщ! Н еткен оцбаган, ж ексурын едщ! М ен жас кдлз болмасам да, ешкдшан ешю мге гашык, болып, опасыздык, жасап кермеген еддм гой... Ж ш т сезш белш кета: — Бглемш, б у л туралы унем1 айтып келесщ . Сенщ... ею баласы бар ейелдщ кдяздьпын мен бузган жокдын. Эйел тецселш кета. — Ж орж, муньщ итак!.. Тамагына eKciK тьны лган о л е ю крлы м ен кеудесш басып, жыламсырай бастады. Теплгел1 турган к ез жасын керген жапт алды ашык, пеш устш ен кдлпарын алды. — Сен жылауга келген екенсщ гой. Онда крш бол. М е т жылаганынды керуге шакдфган екенсщ Foft. Э й е л 6ip аттап оньщ ж олы н бегедд де, кдлтасынан орамалын алып, тез к ез ж асын суртть О л барынша сабырлы болып кершуге тырысты, алайда жаны ауырганы даусыньщ уз1\\е, ддрыдей шыкдсднынан б ш н ш турды. — Ж ок , мен саган жаналык,ты... саяси жацалык,ты айтуга келддм, сен ел у мьщ франк, тигп кдласад... одан да кеп акдиа тапсын деп еддм. Ж о р ж демде жумсарды. — Кдндай жолмен? Не айтайын деп турсьщ? — Кеш е кеш ю сш мен байкдусызда куйеутм мен Лароштьщ сездерш естш кдлдым. Ш ыны н айткднда, олар менен жасырынран да жок. А л купияны саган ашпау женшде Вэлтер Mimcripre тапсырып жатгы, ейткеш сен оларды устап берущ мумюн. Д иу Руа кдлпагын устелге крйды. О л куддктене бастады. — Сонда меселе не жайында? — Олар Марокконы басып алуга дайындалып жатыр! — Жалран! М ен б уп н ертецплж асты Ларошпен шгпм, сонда ол маран жаца кебинетгщ жумыс жоспарын тугел баяндап бердд. 291

Ъекаммн НфквЬ-шм___________________ _ — Ж ок , юымбатгым| олар ceHi алдап жур. Сен олардыц кулык,-сумдык,тарын б ш п кряды деп крркдды. — Отыршы, — дедд Ж ор ж , e3i де креслога куйрык, басты. Т ап ал орындык,ты суйреп экелш , Валтер ханым ашьшасьгаьщ -пзесшщ арасына сурьгаа отырды. — М е н ылги сен туралы ойлаймын да журемш, — дедд о л жагымпаздана сейлеп, — сондык,тан айналамда б1реулер сыбы рласа бастаса, м ш детп турде кулак, туремш. Содан кейш о л бэсец дауыспен б1раздан 6epi Ж орждьщ сыртынан 6ip э рекетгер ж узе ге асырылып жаткднын, оньщ кдязметш пайдаланганымен, е зш жак,тас етуден кдшкдк,тайтындарын айта бастады. — Бдлесщ бе, суйген адам неше турлз кульщтарра барады, — дедд эйел. Акдярында, кеше о л бэрш тусшедд. Ендд Валтер ханым е зш щ к улы га на ризалыкден кул1мдеп, бер^ле сейледд, кез а лд ы н да б и р ж а н ы ц Kyftpeyi д аяр лан ы п ж аткдны н, акцияньщ кулдырауын нем есе кенет кетерьлуш, — тэты да осы сеюлдд ендд 6ip-eid сататган сон, е з жинак, кррларын банкирлер жане саяси кдйраткерлер сиякды курметп, атакры адамдардьщ eciMi кешлддк беретш кэсшорындарра с а л ы п к,ойран м ь щ д а г а н усак, б у р ж у а н ы , усак, е о м к р р л а р д ы ты п-типы л ететш алыпсатарлык, icTep жайында хабардар б о л ь т отырран кдржыгердщ эйелшдей- ак, ойлы п ш р л е р айтты. — Иэ, олар муны ш ебер ойластырды. Tiirri MiHci3 деуге болады, — деп кдйталады эйел. — Н еп зш ен бэрш усак,- туй егш е д ей ш ойластырран Валтер, мундайга о л уста. Эддлддгш айту керек, е те оцтайлы жасалды. Бул Kipicne сездер Ж ор ж дьщ кднын кдйнатгы. — Тез1рек айтсацшы ендд. — Айтсам былай. Танж ерге еш спедиция жасау Ларош ш етел icTepi MiHicTipi болтан куш-ак, шепплген мэселе болатын. Буран дейш марокколык, займ облигациялары алпыс терт — алпыс бес франкке дейш кулдырап кетп де, олар оньщ бэр ш сатып алды. О ны олар ете купия, ешкдндай куддк тудырмайтын усак, ж урт сене крймайтын биржалык, крцыздар аркд>1лы ж узеге асырды. Ретшилдер 292

___________________________ CydidwHdoc марокколык, заемньщ суранысы н еге арткднына тусш е алмады, оларды да алдап туардд. О ларга делдалдардьщ аттарын атайды: ал олардыц 6api де крлдары былганган, сырткд лак,тырылып кдлган жандар. Д екейлер сабаларына ту се д ь А л енд1 егаспедиция ж у з е г е асы ры лм ак, 6i3 Танж ерге еннпмен франсуз уюметз б!рден заемды кдмтамасыз етедь Б1здщ достарымыздыц 6api елу-алпыс миллионная акдиалы болы п т ы га келедд. 1стщ мэшсш туе шееin бе? Олардыц сэл де болса жария болудан крркдяп отыргандары сондык,тан. Эйел басын ж т т тщ жилетше тесеп, крлын оныц ■пзесше салып к,ойды; ендд езшщ оган керек екенш сезген ол еркелеп, оган жабыса тусгп, ж тттщ 6ip еркелетуц 6ip куле кдраганы ушш ол 6apiHe де 6apyFa даяр едд. — Сен кцтелескен жокрыц ба? — деп сурады ж т т . — О не дегенщ! — Э й е л даусы аса сешмдд шыкды. — Иэ, б у л керемет, — дедд Ж о р ж . — Б ул арамза Ларошкд мен де кдрыздар боп кдлмаспын. Тура тур, жексурын!.. Т ура тур!.. М ы н а мшгатсрлггщнен допша ушып кеткен1ндд б и м ей кдларсыц! О л ойланып крлды. — Алайда будан пайда тауып кдлса да болар едд, — деп куб1рледд ол. — Заем сатып алуга эл1 д е мумганддк бар, — дедд Вэлтер ханым. — Bip облигация ж етше era франк турады. — Bipax, менщ артык, акднам жок, крй, — дедд ж т т . Э й ел OFaH жалбарына кдрады. — М ен оны ойлаганмын, мысыкдйым, егер сен меш аздап болса да суйетш болсац, кудай ymiH, саган кдрыз 6epyiMe кецш ш к eTmi. — Ж о к , Kemipepci3, — деп б1рден, дер ега турде кдйырып тастады ол. — Тындашы, — деп жалынды эйел, — былай етсек кдйтедд, сен Tirni де кдрыз алмайсыц. Б1раз акдда жиып алу ymiH, мен он мыц франкке облигация сатып алсам ба деп еддм. Ендд мен он мыц емес, жиырма м ы щ а сатып аламын. Ж артысы сешга. Эрине, мен о л ymiH Вэлтерге акдпа телемеймш . Д ем ек a3ipre акдпа крзгаусыз жата бередд. Ж олы мы з бола краса, сен ж е т т с мыц франктщ 293

Ш от т Нфкеке-шы_______________________ и е а болы п шыра келесщ. Сэтазддк болса, сен макан он мыц франк кдрыз болып, мумкш дцщ болтан кезде кдй т ар ар сы ц . — Ж о к , б у л ар екет макан жакдайды, — деп, такы кдрсылык, бьлддрдд Ж орж . Ендд э й ел турл1 дэлелдер KeAripin, Ж о р ж бар-жокы Вэлтер ханымньщ сезш е сешп, одан он мьщ доллар алатын болса, демек о л тэуекелге барканы, ал облигациялар ушш \"В элтер банк1\" телейтшддктен, о л эйелддц езш е 6ip де франк царыз болмайтындыкын тусшддруге тырысып бакды. Ацы р соцында о л осы icri ж узеге асырука мумкшдпс б ер ген науцанды Ж орж ды ц a3i “ Ф ра н суз ем1ршщ\" бетш де ж у р п з г е т н есш е салып, ендд будан пайда кермей к ур к длуы о ны ц тарапы нан акдялсыздык, болатынын ескертп. Ж ш т eAi д е солцылдай бердд. — Ойласацшы езщ , — дедд эйел, — Вэлтер сатан бар- жокы он мьщ франк кдрыз бередд, ал сенщ окан керсеткен к ем епц анакурлым цымбат турады кой. — Ж арайды онда! — дедд Ж ор ж . — Сакан жарты улеск е гаремш. Егер 6i3 утылсак, сенщ он мыц франюндд кдйтарамын. Куанканнан eci шьщкцн э й ел орнынан ушып турып, оны ц басын кушацтай алды да, шешлдетш суйе бастады. Алкашында о л кдрсылык, быддрген жок, едд, осыдан epiciHcireH э й ел оны кумарынан шыка суйш, еркелетуге кеш кен кезде, кен ет Kp3ip баскц эйелддц келетпн есше Tycin, д ер кез1нде б ет ш цайтармаса, ж ас ашынасына сацтаука THicTi куш -кдйраты н мы на кэртамыш тыц кушакында ж умсап крятынын ойлады. О л жайлап эйелдд Kepi итердд. — Токдга, сабаца туе! Э й е л окан кдмыка кдрады. — Ах, Ж о р ж ! Ендд с е т сую ге д е болмай ма? — Т ек б уп н емес, — дедд жшт. — М ен щ басым ауырьш, жакдайым болмай тур. Э й е л тез кенш , кдйтадан оны ц аякыныц кдсына отырды. 294

__________________ _________ СуЖкмЫdoc — Ертец 6i3re тустшке кел, — дедд ол. — М е н кдндай куанар еддм! Ж 1пт 6ipa3 к1б1рт1ктедд, 6ipaK, акдяр аягында кдрсылык, быддруге батпады. — Жарайды, келемш. — Рахмет, кд1мбатгым. Ж лптке еркелеп, бетш онын, кеудесш е уйкелеген эй ел кенет 6ip тал узын кара шашыныц ж илет туймесш е оралып кдлтаньш байкдаы. О сы сатте оны ц басьш а кей кездер! эйелдердщ акдял-есш билеп алатын кдяли ырым келе кдлды. О л акдярындап б ул шашын туймеге орай тусп. I Содан кейш екшип, уипшш тал шаштарын орады. Сейтш, шаш оралматан туйме кдлдырмады. Кэз1р ж1пт орнынан турранда, олар ж улыны п кетедд. С уй ген ж 1гтц нщ жулкдлп ауырткдны кдндай бакдгг! О л e3i де бшчестен, эйелдщ 6ip белш егш ез1мен 6ipre ала кетедд. Осы кезге керш бес шаш талымен ай ел оны езш е байлап кряды. Э й елдщ бойтум ары н ала кеткен ж1г1т epixci3 о л туралы ойлайды, тусш де кередд, сейтш ертец керкженде буран елж1реп туратын болады. — М енщ KeryiM керек, — дедд Ж орж , — маж ш с аягына дейш палатара жету1м керек. Одан кдлуыма болмайды. — Ах, кдлай аз! — деп курсш е п л кдткдн эйел, дле к енбклж таныткдндай болды: — Бара гой, кдямбатгым, тек ертец туспкке мшдетп турде келетш бол. — С а й т де басын жылдам тартып кдлды. С о л сэт бас TepiciH e цатарынан 6ipH eiue ине шаншыгандай кдтгы ауырып Kerri. Ж у р е п дурсыдеп сала берген о л суйгеш уш ш кцналыс быддрмей тездд. — Крш бол! — дедд эйел. М еш р б ан д ан а кул1мс1реген ж1ггг он ы куш ацтап, кезшен салкдян FaHa суйдд. Балтер ханым осыныц езш е есш ен айырыла м эз болды. — Сондай аз! — дедд о л тары да курсш е Ky6ip етш. Ж алыны ш кд толы квз1мен о л ашык, турган жатын белм енщ eciriH нускдды. Ж о р ж оны крлымен ысырып ж1бердд. — М енщ кету1м керек, эйтпесе Kemirin кдламын, — дедд о л асыкддн турмен. 295

Ш оутан НфквЬ-ты_________ __________ Э й е л ерн ш тосты , оран ерн ш тиг1зер-типзбестен, умытып бара жаткдн крлшатырын аперд! де, Ж о р ж eciKKe бетгедк — К етпк, кетпк, уакдгг боп кэдды, уштен асып кетшп. О ньщ алдында келе жатып та э й ел кдйталаумен болды: — Ертец жеттде. — Ертец жеттде, — деп кдйталады ол. Екеуг е ю жакдд: В элтер ханым оцга, Ж о р ж солга бурылды. Д и у Руа iniKi булвэрга дейш барды. Одан кешн асыкдай аяцдап М эл зе р бе булвэрш щ бойымен журдь Кондитер дукенш щ кдсынан етш бара жатып оныц xeai хрустал кезедегт кднт себ1лген жацгакдд тусть \"К1летилдэге 6ip фунтгай алайыншы\", — деп ойлады оныц муны елердей унататынын бьлетш ол. CaFaT тертге о л уйге кдйтып келш, жас ашьшасын к у т т отырды. О л 6ipa3 к еш т ц ю р е п келдд, сейтсе, xyfteyi 6ip аптага кел1п калган екен. — Ертец 6i3re тустткке кел, — деп усыныс жасады эйел, — О л с е т кергенш е куанып кдлады, — Ж ок, мен бастьпъшныц ушнде боламын. Жумыс деген ш аш -етектен, саясат, кдржы м эселелерш кдрастырып жатырмыз. М э р е л ханы м кдлпагын шештт, содан кеш н тарлау керш етш питарткдппын aFbrra бастады. Ж ш т кез1мен ашык, пеш устш де жаткдн дорбаны нускдды. — М е н саган кднт с е б ш е н жацгак, алдым. О л алакдндарын шарт етюздд. — Кдндай тамаша! Ж аны м -ау сол! Дорбаны альш, жацгацтыц демш татып кердь — Кдндай дэмдП Ka3ip-aK, жок, болады-ау ендь Содан кеш н Ж ор ж та кещдаД, магыналы к ез тастап: — Д емек сен м енщ осалдьщгарыма тусппспкпен карай бастаганыц гой? — дегендд крсып крйды. О л жацгак,ты асыкдай жеп, анда-санда бита кдлмады ма дегендей дорбаны ц шине ущ ле кдрап кряды. — К ел, креслока жайгасшы, ал м ен аягыцныц кдсына отырып, жеудд жалгастыра б е р е т н . Маган солай ыцрайлы. 296

Ct/dfafluk<кю__________________________________________ Ку/ймарей келш отырран ж ш т оны, жаца рана Валтер ханыммен отыргандай, Т1зелер1мен кдыса кушакуап алды. Оран TiA кдткдн сайы н Ю лет и лдэ басы н ж ога ры кетерш, бетш е к ез салады. — Биьесщ бе, кдлмбаттым менщ, — дедд о л шайнандай отырып, - мен с е т туам д е керддм: eKeyiMi3 туй еге мшш, алые 6ip жакдд кетш барады екенб!з деймш. О ны ц ею еркепп бар, ал 6i3 екеу1м1з е ю еркеш ке мшш алыппыз: oipeyiHAe сен, еюнпнсшде мен, сейтш ш е л даламен журш келем1з... © р к е ш т е оты рып, 6 ip ш е лм ек шарап пен арасында етз бар нан ж еп келем1з. А л баекд ештеце кггей алмайтындык,тан, екеу1м1здщ арамыздьщ алшак,тыгынан менщ imiM пысып, туеш кдлрым келедд. — М ен щ де туеш кдлрым келедд, — деп мойындады ж тт. Э йелдщ ещ тм еа кдлзыкдырран о л К1\\етилдэш эзьлге тартып, кдлжындаскдлсы, рашык, жандардыц едеттмен не болса соны айтып, сезш к улю ге айналдыррысы келдд. Балаша буртацдай с е й л е у MOHepi В элтер хан ы м н ы ц аузы нан шыкдеднда ж ыны н келттрсе, М э р е л ханымра керемет жарасып турады. Юлетилдэ да оны \"М е н щ кдлмбатгым, балакдйым менщ, мысыкдйым менщ \" деп атайды. О ны сы нэзйс те жанра жайлы болып есттледд. Осыдан 6ipa3 буры н баекд эйелдщ аузынан шыкдщнда о л сездер муны ызаландырып, ашуын кел-прш едд. Махаббат сездершщ 6epi б!рдей, мэселе оньщ юмнщ аузынан шыкдщнында. Алайда Кглетилдэнщ кд>1лык,тарына KyAin отырранмен, Дну Руа утып алуы мумюн ж етш е мыц франк жайындары ойдан арыла алмады. К енет о л курбысыныц басына саусагын THri3in, сезш белш ж!бердд: — Тура туршы, мысыкдйым, мен саган куйеущ е байланысты 6ip тапсырма береш н деп ем. С ен оран менщ атымнан сэлем айтып, ертецнен кдлдырмай, о н мыцра марокколык, заем сатып алуын тапсыршы, — ep6ip облигация жетш е е ю франк турады. Yin aftFa ж етер- жетпес мерз1м шпнде о л будан алпыстан ж етш е мыц франкке д е й т пайда табарына мен кешлддк б е р е м т . Тек о л б ул туралы ешюмге айтып крймауын кддарала. М ен щ 297

Ш сутт Щфекв-ум____________________ атымнан Танж ерге еюспедиция ж асау ici шеппмш тапкднын айт ж эн е ф рансуз укшетз марокколык, заемды кдмтамасыз ететшдДпн ж етюз. Bipax, баскд ешгамге Tic жаруш ы болмацдар. М ен сатан мемлекетпк купияны ашып отырмын. Кзлетилде оны мукдигг тындады. — Рахмет, — деп сыбырлай сейледд ол. — Бугш кешке куйеу1ммен сейлесемш . Сен отан сенущ е болады, ол ешюмге айтпайды. О л — сеншдд адам. Одан кдуштенбесец де болады. К ьлети лдэ жацрак,ты б т р г е н едь К,араз дорбасы н умаждап ашык, пеш ке лак,тырып ж1берген о л орнынан турды да: — А л ендд те с ек к е , — деп, Ж о р ж д ы ц ж и ле т ш щ туйм елерш агыта бастады. К ен е т о л ецкейш, е ю саусагымен игек тен узын шаш талын алып шьщгы. — Кдра! — дедд о л кул1п. — С ен щ устщ де Мадленаныц шашы ж ур. Крндай ceHiMAi куйеусщ ! С е й т п д е д ер еу кдбарын тушп, алакднындагы шашкд ундле кдлды. — Ж ок, мынау М адленашю емес, кдра шаш,— деп куб1рлед! ол. Ж о р ж кулдд: — Онда кутупп айедлдю болар. Алайда К1летилдэ тыщпы кусап, ж илетп зерттеуш ж алгастыра тусп : туйм еге оралган еюнпп шашты, содан соц уш ш ш сш тапты. О л боп -боз болып, ддри\\деп кетп. — Э-а! — дедд о л даусын шырарьщкдлрап. — С ен 6ip ейелм ен жаткднсьщ, а л о л сен щ туймеце шашын орап ж1берйтп. Ж о р ж тац кдлды. — Ж о к , о л н е дегенщ . Есщ ауыскдн ба? - деп акд-алды ол. О сы сет о л Вэлтер ханымды есш е алып, берше тусше кдлды, алрашында кд.1сылыцкдлрап кдлганымен, ]ле кулюге айналдырып, мойындамай бакды, ж урек тукш рш де о л Ю летилденщ е зш ж й тгш ш к жасады деп куддктенгенш айыптаран жок. 298

___________________________СуШмН doc А л о л болса i3AecripyiH жалгастырып, т а га да шаштар тауып алумен болды, оларды шиыршык,тап, кглемге лак,тырып ж1бердд. Тэяирибел1 э й ел туйсптмен о л м эселенщ мэшсш тусшш крйды. — О л с е т суйедд екен... — деп куб1рлей сейледд ызадан жылагалы турган Кдлетилдэ. — О л е зш щ 6ip бе л ш н сен щ алып кеткешндд кдлаган... Опасыз! К енет о л ш ьщ гара айгайлап яаберду: — А ! А! Оньщ KeMnip екен гой... М ына ак, шашты кдра... Э-э, сен ендд кемшрлерге ауыз салдыц ба... О лар сатан 1 акдна телейтш mbiFap?.. Акдна телей м е деймш ? Демек менщ саган ендд керепм ж ок,екен гой?.. С о л кемшрщмен- ак, бо л онда... Орнынан ушып турган о л шггарткд>1шын ж улы п алып, асы гас кише бастады. Ж о р ж оны токуатпак, болды. — Олай емес крй, Юле... — деп о л кдлсыла сейледд. — Жок,тан е згеш айтпашы... TyciHceM буйы рмасы н... KeTnenii... крйшы, кетпепп!.. — Кэртамышьщмен-ак, бо ла бер... кэртамышьщмен- ак,бола бер... - деп кдйталай бердд М эр ел ханым. — О ньщ шашынан ж узж жасатып ал... аппак, шашынан... Ж узпске ж етерлж шашын алып кдпсьщ гой... Э й е л тез-тез кишш болып, кдлпаган басына крндырды да, бетшдлтер1н туардд. Ж о р ж оньщ соцы нан умтыла 6epin едд, крлын кулаштай сермеп, ж аган а н шарт етюздд де, о л есш жиганша, eciKTi ашып, белм еден атыла шыгып кетп. Ж а л га з кдлган ж т т Kepi кдк,бас Вэлтер шешейге деген ешпенддлжтен кдлшылдап кетп. Ендд оны бас-кез демей, ж1беретш ж ерш е айдап салмаса ма! Ауылдаган бетш сумей шылады. Содан кеш н кек кдйтару жоспарымен кешеге шыкды. М уны сы н о л ендд кепирмейдд. Ешкдшан кеипрмейдд! Булвэрде кддаырып келе жаткдн оны ц K03i зергерлж дукеннщ жаймасында жаткдн хрономет1рге (ете дэл журетш кдлта сагаты) тусе кетп. Д н у Руа оны сатып алуды 299

Ъексултн НфэкеЬ-ты____________________ кептен 6epi ойлап жургешмен, о л мыц сеп з ж уз туратын цымбат едд. К енет оньщ ж уреп куаныигган дурс1лдеп Kerri: Ж е т г а с мьщ утсам, б1рден сатьш аламын\", — деп оклады ол. Ен, алдымен депутат болы п сайланады. Содан кейш хронометсрдд сатып алады, одан сон, биржада ойнайды, одан соц... одан соц... Саралкдра баргысы келмедд; oyeAi Мадленамен сейлесш альш, содан кейш рана Вэлтермен кездесш, макдлара Kipicy унпн о л уш не кдрай бетгедд. Д р у о кешесгне ж ете бер е о л кенет токуай кдлды: граф д е Водректщ кециин сурауды умытып кеткен екен, о л Ш оссе-д Антенде туратын. Аяцынан таймаган кдлпы ол кейш бурылды, коптеген жарымды нэрсе жайлы, болашак, байлык, туралы Torri арманра бер1лген оньщ басынан ж ексуры н Ларош пен сумпайы Волтер ханым да шыкдай крйды. А л Кьлетилдэнщ ашуына ол титтей де мэн берген жок; оньщ кдйтымы те з екенш жацсы бьледд. Граф д е Водрек туратын уйге карген о л кузетпцден: — Д е Водрек мырзаньщ денсаулыры кдлай? Сыркдт- таньш кдлды деп естш еддм, — дедд. — Графтьщ халы ете нашар, мырза, — дедд кузетшь — Ертецнен кдлмас десш отыр, — подагра журекке ауыз салыпты. Д и у Руа сьлешп турып кдлды, о л не icrepiH бымедд. Водрек ж ан тапсырралы жатыр! О ньщ басында езге туг1л, оз1не д е мойындаура батылы бармайтын TyciHiKci3 6ip ойлар шырматыла бердд. — Ракдчет... мен кейппрек келермш... — деп куб!рледд о л н е айтып турранын ©3i де бьлместен. Содан соц экипажра кдррып MiHin, уйш е ж урш кетп. М аддена уйде екен. О ньщ болм есш е алкдына жупрш юрген Ж орж: — Сен бьлмейсщ бе? Водрек елгел1 жатыр, — деп крйып кдлды. М а д л ен а х а т окдга оты р едд. Ж а ц агы созд ен соц к уйеуш е ж алт кдраран о л 6ip сездд кдтарынан уш рет кдйталады: — 0 ? Н е деддц?.. Н е деддц?.. Н е деддц?.. 300