Б. Нұржекеұлы т13

____________ _______________C^tendi doc ж окда демеймш. К уге турайык, жан-жагымызга кдрайык, 6ip-6ipiMi3Ai ж ак ^н ы р ак , бДлейж. C i3 д е ж ак,сылап ойланьщ ыз. Ci3 к^1зык,тьщыз, — сжан соншалык, мен б е р м е щ з . М е н м ун ы IIIe p iA б ей ш а р а н ы эл1 к е р г е жаткдибай турып айтып турраным, а з д щ эцпмелерщ1зден к е ш н м е н ci3re к,андай а д а м м е н б а й л а н ы с к ,а л ы турганыцызды тусшдДру1м кджет шыгар деп шенптм; егер с1здщ м е т туеш уге кдбДлетощз ж етпесе, м е т д е л осы кушмде, дал осылайша кдбылдай алмасадыз, онда ci3 маран сыр 1д>1лып айткдн арманьщызбен хош айтыса берщ1з. MeHi Tycipryre тырысьщыз. У й лен у деген м ен ymiH шынжыр емес, ортак,тастык, Д ем ек менщ ic-epeKerrepiM e толы к, ерюндж бер!ледД, ягаи е з ic-apeKerrepiM жайында есеп беруге мш детп болмаймын, кдйда баратынымды айтура да мшдетп емесшн. М ен артымнан кддаралаганра да, Kp,i3FaHFaHFa да, акд1л айткднра да тезбейм ш . Айтпаса да тусшж п, мен куйеуге шыкддн адамымньщ абыройын ешнерсемен текпеудД, оны жалран немесе кулкш жардайга кдддырмауды е з мшдеттме аламын. Bipax, о л да менен кундД немесе момын, батынышты ейелдД емес, е зш е одакуас, бар жагынан езш е тец адамды кереш. М ен бъ\\ем, кеп адамга менщ кезкдрасым ты м батыл сиак,танып керДнедД, 6ipax, мен одан бас тартпаймын. Бар болтаны осы. Буран крсарым, м ен де с1здщ айткдны цы зды кдйталаймын: маран жауапты кдз1р кдйтармацыз, о л epi пайдасыз, epi ьщрайсыз болар едД. Bi3 ам кездесем1з, сонда, белюм, сейлесерм1з. А л ендД жалгыз кылырд 6epipi3. М ен кдсына барайын, Кешке жолыкдднша. О л ернш ейелдщ крлына узак, басып турды да, сонан сон 6ip с ез де айтпастан кмдыруга кета. Олар KemKiciH тамак,тан кешн рана жолык,ты. EKeyi де шаршарандык,тан кулайын деп турды, сондыкуан е р и м е з белмесш е жетуге асыкуы. Ш арж Форестиеш к е л е а кун! ешкдндай дабыра- даклыртсыз Канндагы беш тке жерледД. Ж о р ж Д иуруа 6ip жарымда ж едел пойызбен кетудД уйгарды. Ф орестие ханым оны вокзалга шыгарып салды. Пойызды куге ж у р т олар асыкдай перронмен epi-6epi кмдырыстап, кдйдагы 6ip келденен нзрселердД ацпме ета. 201

ештЩМг-jmfe fc j___________________________________ П о й ы з келд1, аз FaHa вагон Т1ркелген наилз жедел пойыз: бар-жогы бес-ак, вагон. Вагондагы орнын жайгап корген соц, Диуруа тары 6ipep секент Форестие ханымныц кдсында бола туру ушш платформага шыкды; оныц кдсынан кетш барам деген ойдан тап 6ip б1ржола кетш бара жаткдндай оны кенет ауыр муц мен сагыныш басты. — М эр сел — Л ион — Париж ге баратындар, орындарыцызра отырыныздар! - дедд жолсерж. Вагонга KipreH сон,, эйелге тары 6ip-eici с ез айтпак, болы п, Д иур уа терезеден кдрады. П аровоз ыскдлрып, пойыз орнынан баяу крзралды. Д иуруа вагоннан басын шырарып, Ф орестие ханымра кдрады: о л перронда крзгалмай турып, муны кез1мен шырарып салды. Э й е л кезш ен таса боп бара жаткднда, о л к енет е ю к,олын epHiHe басып, оран ауем ен суш е жолдады. О л да солай жауап бердд, тек оныц суйкп муныкше кдраганда крркдк,тау, уялшак,тау, байкдлар-байкдлмастау болды. Ек/'нш/ бвлш Ж о р ж Д иуруа езш щ бурынры эдетш е кдйта басты. Кен1стэнтинеп1л Kem eciH Aeri уй д щ тем ен п кдбатындары баягы иш кентай пэтер1нде турып жаткдн о л ©з ©MipiHAe болура тш е ©3repicri кугу кдлпына кдйта кеш ш едд. Tiirri оны ц де М эр ел ханыммен аракдтынасы да езш жаца релге алдын ала даярлагысы келген адамныц некелж одагы сиак,танып кершдд де, оныц ашынасы бул б айланы стары н ы ц MiHci3 у й л е а м ш е тацыркдп, оны к у л и ге айналдыратын: — С ен Tiirri м ен щ куйеу1мнен м еш еу болып шыкдыц- ау. Екеуандд алмастырудыц да кджетз жок, едд, теп. Ф о р е с т и е ханы м ны ц к ел е тш Typi кершбейдд. О л Каннан шыра алмай жатыр. Буран жазран хатында ол са^рддц ортасы нсы з к ел е алмайтынын б1лддрдд, 6ipax, крштасарда екеуш щ 6ip-6ipiHe айткдн сездер1 туралы лэм- мим демешт. Ж т т тосура б е л байлады. Ж а н е егер ол 202

________________________ Cvrikmdi doc cupFurciaFa салатын болса, ретДн тауып оран кдйткенде де уйленуДм керек деген шешДм кдбылдады. О ньщ езДне д еге н ceHiM i кэмДл едД, кездегенД не к р л ж еткДзбей крймайтынына, езДнДц K63i туск ен э й е л заты нан десД кдйтпайтын кэсиетД барына сенДмдД едД. К.ЫСКЭ кана жазылган хат шеппмдД сэттДц таяу кдлганы- нан хабардар еткендей болды: \"М ен ПариждемДн.КелДп кетсещ з екен. Мадлена Форестие\". Бар-жогы осы рана. Бул хат тацгы сагат ютыздары поштамен келдД. CaFaT уш те о л Ф о р е сти е ханы мньщ алдында турды. ©зДнДн, суйкДмдД, жайдары жымиысымен эй ел оран ею крлын бДрдей созды. БДрнеше секен т олар 6ip-6ipiHe коз айырмастан кддала кдрады. — М ен ушДн сондай ауыр кезде кдсымнан табылга- ныцыз кдндай жакры! — деп сыбырлай сэйледД Ф орестие ханым. — Н е буйырсацыз да орындауга эзДрмДн, — дедД ол. ЕкеуД д е кдтарласа отырды. Ф о р е сти е ханы м одан кдндай жацалык, барын, ерлД-зайыпты Вэлтерлер туралы, баскд да кдлзметкерлер, газет жайын сурастырды. О л газет туралы жиД еске алады екен. — М ен онсы з куррак,та кдлган балык,таймын, — дедД эйел. — Журналшылык, жанымнъщ кдлауы екен. Не десещз де, б ул менщ суйДктД ДсДм. О л ундемей кдлды. Оны ц кулкДсДнде, сезДнде, дауыс ы ррагында элдебДр иш ара ж аткдн дай керДнДп, б у л жагдайдыц ацы сы н ацдау ж ай лы жДгДттДц бастапкд>1 шешДмДнен бас тартуына турткД болды. — Онда... НелДктен... неге сДзге ендД б у л Дспен... Д иуруа ханым деген атпен айналыспаскд? — деп, тутыFa сейледД Форестие ханым бДрден ойлы кдлыпкд ауысты. — М ун ы эзДрше кря турайык,, — дедД о л акдлрын дауыспен, крлын жДгДтпц иыгына салып. _ Ануруа оз усынысыныц аякрыз кдлмайтынын сезДп, эй ел алдына тДзерлей отыра кеттД. — Ризамын, ризамын, сДздД шексДз суйемДн! — деп кубДрледД о л оныц крлын кушырлана суйДп жатып. 203

Ъексушпан Нф/секе-щы___________ Ф орестие ханым турегелдг Оган ъ\\есе кетерыген ж1пт оныц Typi бозарып кеткенш байкдды. Осы сэтте ол эйелдщ вз1н кептен унататынын укуы. Exeyi кдрама- кдрсы турран eAi; ж1пт ыцгайлы сэтп кур яибермей, оны кушаБына алып, мацдайынан аскцн эдептш кпен узак, кддала суйдд. — Токуай турьщыз, достым, — дедд кушакынан сьггылып шыкдсдн э й ел кдтандау унмен, — мен эл1 6ip шеппмге к елген жокцын. Алайда менщ келк ш кдлуым да мумюн. BipaK,ci3 муны, мешц вз1м рукрат етпешнше, купиа ycrayFa уэде берупцз керек. Ж ш т уэдесш б е к т п , у т н е алып-ушкдн куанышпен оралды. Осы куннен бастап ол Ф орестие ханыммен сейлескенде устамдылык,таньпъш, накуы жауабын беруге асыкуырмады, вйткеш эй елдщ болашак, жайлы сейлеу мэнершен, екеуш щ алда 6ipre етер е ю р т щ жоспарындай \"будан бы лай\" дегендд айткдн дауыс ыргагынан жай FaHa KeAiciMHeH re p i мацыздырак, ш тар туш ы лы к, ce3iAin ту ра ты н -д ы . Диуруа кун-тун демей жумыс icren, шьныньш барынша азайтып, уйленген кезде кек тиынсыз кдлмас ушш, 6ipa3 кдржы жинап aAyFa тырысты, сондыкуан оныц Kp3ipri сарацдыгы бурынгы шашпалырына пара-пар деуге боларлыкуай едд. Ж а з етп, куз д е аякуалды, алайда о л exeyi ете сирек жолырысып, ездерш мыкуы устай быгенддктен, еш йм ештецеден сезжтене крйган жок, Bip кун1 М адлена оньщ квзш е тура кдрап: — Ci3 б1здщ жоспарымыз туралы д е М эр ел ханымра ештеце деген жокрыз ба? - деп сурады. — Ж ок , кцшбаттым. М е н оны купиа сакуаймын деп ci3re уэде бергенмш , Tipi жан бымейдд. — О н д а енд1 о га н ай т уы ц ы зга болад ы . А л мен Вэлтерлерге айтамын. О сы аптада. Ж арай ма? Ж iгiт цызарып сала бердо. — Turn ертец-ак, — Кцлауыцыз бысш, —K©3iH баяу аударып экеткен эйел, оны ц цы сы лы п кдлганы н байкдмагандай ce3iH 204

ж алгасты ра б ер д ь — 6i3 мамы р айы ньщ басы нда уй л е н ет к . Н ага з дер кез1 с о л болар. — Айткэньщыздьщ бэрше макулмын. — М ен мамырдьщ онында, сенб1 куш болганын кдлар PftiM. Бул менщ тугаи к у т м е тура келедд. — Мамырдьщ оны, ете жакры. — С о д щ ата-анацыз Руан мацында тура ма? Ci3 6ip рет солай дегендей болтансыз. — Иа, Руан мацында, Кэнттлде. — Олар немен айналысады? — Олар... усак, еамкррлыкден. — Э ! М ен олармен таныскдлм келедд. Диуруа ы щ айсы зданьт кумДлжи бердд: — BipaK,.. олар... былай гой... Ьшнен азш батылырак, болута кенддрш, шеппмдд турде сезш жалтастырды: — Кдямбатгым, олар шаруа бакдщн жандар, дэмхана устайды, м е т окд>ггу уш ш крлынан келгенш аяран емес. М ен оларды кррсынбаймын, 6ipaK, олардьщ крранпыры... дерекшктер1... ci3re унамай кдлуы мумкш. Э й е л едем! жымиысымен кул!м ар еп едд, ещ нурланып сала бердд. — Ж ок, М ен оларды жакры Kepin к е т е м т . Bi3 оларра барып кдйтуымыз керек. М ш д е п т турде. Bi3 aAi б у л туралы сейлесем1з. М е т ц эке-шешем де кдрапайым адамдар болтан. Олар кдйтыс болды. Бул жалтанда м енщ ешгам1м жок,.. а з д ен баскд, — дегендд крсып, ж1птке крлын созды. О л толкдяп, елж1реп, елтш кетп, — бутан д е т и ein6ip ейелге мундайды с е з ш т кермеген едд. — М енщ 6ip ойым бар едд, — дедд Ф ор ести е ханым, — 6ipaK, муны тусшддру кдгындау. — О л не? — деп сурады жМт. — Б1лесщ бе, кдлмбатгым, ep6ip вй ел сиякды м ен щ де езтддк... ерекшелпегер1м бар, мен жаркдярап кершгендд, ундестчкт! жакры керемш. Фамилиям акруйекше болса, мен вз1мдд бакргпы сезш ер ем. Ci3 бщдщ некелесуштз курметше... дворянга айнала алмас па екен аз? 205

Ы с р ж н Я ^ М г - ^ п,____________________________ Енд1 о л кдязарды, бейэдеп с е з айтып к,ойрандай-ак, бетш е кдязыл жупрдд. — Бул туралы мен де ойлал ем ,— дедд Диуруа, — алайда б у л оцай бола крймас деймш. — Неге олай дейаз? >KiriT кулдд. — Ж урткд кулю болгым келмейдд. Ф орестие ханым иыгын кетердд. — Ж ок, о н е дегени^з! К еп ш ш п осылай !стейдд, оны е ш и м де к у л и кдялмайды. Фамилияцызды е и ге белсефз, жетш жатыр: \"Д н у Руа\". Тамаша гой. — О лай етуге болмайды, — деля ж ш т бш тш адамша, — Бул тым кдрапайым, тым жайдак, тым кдрабайыр тэс1л. М ен эуелде эдеби лакдп ат ретшде туган кдлстагымньщ атын алып, кеш н оны акдорындап фамилияма крсуды, содан кешн барып, ci3 айткдндай, ею белш крлдануды ойлап еддм. — Слздш, кдястак, Кэнтгле деп аталады гой? — Иэ. О й е л ойланып кдлды. — М аган соцгы буыны унамайды. Бул сезге аздаган 03repic енпзуге болмас па екен? Ф ор естие ханым устелден кдуырсын кдламды альт, кдгазра ертурл! фамилияларды жаза бастады api олардын, ж азы лу сипатын мукдят кддагалаумен болды. — Болды, мше, кдрацыз! — деп, кенет куана дауыстап ж1бердд де, \"Д и ур уа де К эн тел ханым\" деп жазылган кдразды усьша бердд. — И э, м ы н ауы ц ы з с е п т шык,ты, — дед! б1рнеше секентгей ойланган ж1пт мацыздана сейлеп. — Д иуруа д е Кэнтел, Д иуруа де Кэнтел, Диуруа де К энтел ханым. Тамаша! Керемет! — деп шатгана кдйталай бердд Ф орестие ханым. — К эр ер а з, ж урт буны жылдам кдбылдайды, - дедд о л сен!мдд унмен. — Т ек уакдыт оздырмайык, К ейш кеш болады. Ертецнен бастап макдлаларьщызга \"Диуруа де Кэш тл\" деп крл крйьщыз, ал кдяскд хабарларга жай рана \"Д иуруа\" дей салыцыз. Ж урналш ылар ушш бул уй р ем ш к п жайт, б ул лакдп ат ешю мге д е epci керше 206

________________ __________СиШнк doc крймас. Тойы м ы з болганш а 6i3 тары 6ip езгергатер е н п з е т з , ал достарымызга бутан деган \"д е \" шылауын ci3 сыпайылыкден крлданбай келгетщ злд, буран кррамдагы жагдайьщыз м эж бур еткен ш айтармыз, мумган, Tiirri ак,талып та жатпаспыз. О зд щ экещ здщ аты гам? - Александр. - Александр, Александр, — Форестие ханым бул сездщ дыбысталу ерекшел1гше мэн бере б1рнеше рет кдйталады. Содан к еш н 6ip парак, кдраз алы п ж аза бастады: \"Александр Д ну Руа де Кэнтел мырза мен зайыбы аздерге улдары Ж ор ж Д ну Руа де Кэнтелдщ Мадлена Форестие ханыммен некелесу1 ж ет н д е хабарлайды\". © з жазган кдразын алысырак, созьш сынай караван о л риза кешппен: — Ж азуга машык,танран жанга тук те кщяндыры жок, — деп ма/имдедк Кдлыцдырыньщ кдсынан будан бы лай \"Д и у Руа\", Tinri \"Д иу Руа де К энтел\" атанура беганш шыккдн ж т т езш щ мереш ecin кдлтанын сезшдь Ж урю -туры сы бурынгыдан б ет ер мацызданып, басы к,айк,айып, TinTi м урты да ширатыла тускендей, — езш щ ойынша дворян осындай болуга THicri. К е ц ш шарык,тараны сондай, Tirrri кдрсы кезжкен адамдарра: — М енщ атым Д и у Руа де Кэнтел, — деп жар салгысы келе-пидей. Алайда уйш е келктмен о л д е М эр ел ханымды eciHe альт, сэл абыржыгандай болды. Д ереу хат жазып, оны ертец кездесуге шакдцэды. Содан кешн езш щ эдетгеп не нэрсеге де ж ещ л кдрайтын кдмсыздырына басып, буран крлын eip -ак,сь\\тед1 де, e3i мемлекеттж б ю дж етп ныгайту мак,сатында ж аца салык,тар eH ri3y ту ра лы баты л макдласын жазура rapicri. О л дворяндык, тектз быддретш шылау уш ш жылына ж уз франк, а л бароннан бастап ганэзге дейш п д эр еж еа уш ш бес ж узден мыцра деш н франк акща алынганы дурыс деп есептейтшддпн 6i\\aipAi. Соцына \"Д. д е К энтел\" деп крл крйды. KeAeci куш ашынасынан жеткен \"кепдлдр кдраздан\" о л оныц сагат б1рде келетшш биуу. 207

ЪвЬушит НуЫсекв-ты__________________________ Д иуруа оны eAeyip дегб1раздене кутп; о л б1рден icKe Kipicin, бетш е тура айтута, тек с эл кешндеу, алрашкдл сокды acepi бэсендеген кезде, сешмдд дэлелдерш кел-ripin, е зш щ е\\пр бойы бойдак, болып ©те алмайтынын, де М арел мырзаныц ана дуниеге атганар ойы жок, болрандык,тан, езш е занды жубай кдрастыруына тура келгенш тусшддрудд ойлады. Сонда д а езш е-ез1 келе алмай-ак, крйды. Крцырау coFbuvFaH сэтге оньщ журегз тарсылдай с о ш п кетп. О л бутан кушатын жая умтылды: — Салем, Суйкчмдд дос! Ж М т кушарыньщ салкдшдырын де М ар ел ханым б1рден адрарды. — Саран н е болтан? — деп сурады о л бетше тисе кдрап. — Отыр, — дедд Ж1пт, — с ей лесу керек. Крлпагын шешпей, тек бет пнлтерш сэл рана кетерщю- реген д е М а р ел ханым сураулы кесю нмен отыра Kerri. Д иур уа казш тем ен аударды — оран ойьга жинакд-ап алу керек едд. — Кдлмбапым менщ, — деп бастады о л баяу унмен, — м енщ саган айтпак, хабарымнан ез1мнщ берекем кетш, кынжылып, кдмырып отырмын. М е н с е т шын суйемш, ш ы н ж у р е г !м м е н с у й е м ш , сонды к,тан с е ш азапк,а салаты ны м мен1 айтар ж ац альты м нан re p i кдтты кдпаландырады. Д е М а р ел ханым куп-ку болып, ддрыдеп кетп. — Н е болды? Айтсацшы! — деп сыбырлай сейледд ол. О сы к езде ж1ггг кдмыкдсдн, 6ipaK, шепнмдд турмен, эдетте peHimTi болганмен, езш е жагымды жагдайды хабарлаганда айтылатын жалган кдйрылы унмен айтарын айтып тынды: — Болтаны сол — мен уйленемш. Эйелдщ кеюрегшен ьпшщшран ауыр курош с шыкды, — эдетте есш ен танып бара жаткдн адам осындай дыбыс шыраратын, дем ала алмай булыкдсдн эй елдщ свйлеуге шамасы келмедд. — М у н д а й шеш1м к,абылдамас бур ы н м ен щ кдншалыкды кдшалранымды бтдсец гой. — Э й е л ундемеген соц, о л с ез ш одан api жалгастырды. — М ен щ акдпам да, 208

___________________________ CySmdi doc кргам да айк,ын са лм а н а м да жок,. П а р и ж д е м ен жалгызбын, е леуа зб ш . М аган крналганда акрьл беретш, жубататын, аркдма TipeK болатын 6ip адамныц к ер епн грзшд1м . М ен ез!м е одак,тас, серйсгес болар э й ел о д ед м , мен оны таптым да! Диуруа э й ел езш е б1рден;е деп -лл кдтар деп умггтендд. Онын, ашулануын, ауыр сездермен кррлай сей леуш кутп. Д е М эр ел ханым нак, 6ip ж уреп н щ со!у ы н а кедерп жасагысы келгендей-ак, кеуде тусын басты. Бурынгыша y3iATin-y3iATin ауы р дем алганда кеудесп кетер глш - басылып, басы да кдлтандап кетедд. Ж п тг онын, кресло аркдлырында жаткдн крлын устай 6epin едд, о л крлын ж улып алды. — Кудайым-ай! — деп сыбырлады эй ел ж аны шысъш бара жаткдн адамша. Ж т т т!з ер л еп оты ра K eiri, 6ipaK, к рлы н т и п з у т е батпады: э й ел таранынан болар к ез келген эрекет оны мына уназддктей крркдлтпаган болар едд. — Юле, кшшентайым менщ, — деп куб!рледд ол, — менщ жащайымды тусш уге тырыссащны. Ах, егер мен саган уйлене алар болсам, — одан баскд бакрптьщ кереп болмас едд! BipaK, с ен щ к уй еу щ бар. М е н н е icTeyiM керек? Ойланшы езщ, ойлап керпп! М ен щ д е кргамда е з орным болуы керек, ал о л уш ш е з ошагым болуы кджет. Сен бьлсен, гой... Кейде мен сенщ куйеущдд е лп р ш тастагым келетш... О ны ц акырын шыкдщн келп р, жумсак, yHi музыка эуешндей баурайды. Эйелдщ муздай кдтып кдлган кезш ен шыкдсдн ipi-ipi ею тамшы жас бетш куалай темен сырганай женелдд, ал кдлган тамшылар гар птнд е мелддреп турды. — Жылама, Юле, жыламашы, — деп сыбырлай сейледд ж ш т.— Жанымды ауыртпашы. К,айткенде сы р алды рм ауды ойлап, нам ы сы н кдмшылаган э й ел эрен, дегенде e3iHe-e3i келгендей болды. — KiM ол? — дед1 М э р е л хан ы м там агы н а ж ас кептелген эйелдщ експсп ушмен. Ж1пт 6ip сэт унс1з кдлды, дегенмен айтпай болмайтын болган соц жауап кдтты: — Мадлена Форестие. -1050 209

Ы сутаи ____________________ Д е М э р ел ханым бар д ен еам ен селк етгД де, тага тастай кдтып кдлды; е з ойымен болтан эйел ж т с т щ эл1 тоерлеп туртанын да ацтарматандай едД. МелдДр тамшылар 6ipiH 6ipi куалай сыртанап жатгы. Э й е л орны нан турды. Д иуруа оны ц ттл кдтпай, 6ip ауыз кш элеспей кететшш укты. О л бутан ренжш, бар жанымен Борланды. ЖДбермес уш ш о л эйелдщ топ-толык, ая ты нан к,ушак,тай алды , 6ipax, м ата сыртынан-ак, аяк,тары ньщ c ip e c e к,алганынан онын, к,арсылыгын сезДндД. — Буйтш кетпепп, жалынамын, — деп етшдД ол. Э й е л отан жотарыдан том ен жас булдыраткдн кдпалы к езбен кдрады, ж ан журегДн булык,тыртан кдйгысын бДддДре сейлеп туртан аянышты кезкдрас едД ол. — Менщ ... айтарым жок,.. — деп булыта сейледД о л ,— маган б у л ж ер д е еш тец е калган жок,.. Сен., сен рас айтасыц... сен... тецщдд таптьщ... М уны ц крлынан ж улкдша шыкдан эй ел есгкке бетгедД, б у л да ендД умтылмады. Орнынан кетермгенде Ж ор ж езш балтамен баска соккдн адамдай сезДндД. БДрак о л бойьш тез жиып алды. — H eci бар... О сылай болтаны Tinri жакры, — дедД о л езше-ез1. — Ж анжалсыз... оцай кутылдым. М аган кереп де осы. Иытынан тас тускендей жеьцлденш, езш щ бэрш ен азат екенДн, ж аца OMip ж олы ндагы кед ерп д ен арылганын сезДнген о л ойлаганы болганына ж аны семДрДп, бойын кернеген куштД кдйда жДберерш бДлмегендей, д эл 6ip ез тагдырымен жекпе-жекке тускендей-ак жудырыгымен кдбырганы койып-койып кдлды. Ф ор естие ханымньщ: \"СДз д е М э р ел ханымга айтгьщыз б а ? \" — д еген сурагына о л бетД булк етпестен: — Эрине, - деп жауап бердД. Э й е л отан мелдДр кездер1мен сынай кдрады. — О л бутан ренжДмедД ме? — Ешкдндай. Kepicim ne, б у л ете жаксы болтан екен дедД. Ж а ц алы к тез тарады. БДреулер тац кдлып жатты, екДншДлерД булай болары н алдын ала б 1лгендш н аитты, 210

_________ CySmdi doc yu iiH iiiiAepi муны осылай болуга THicTi нэрседей кабылдады. Ендш жазган фелиетондарына \"Д. д е К эн т ел\" деп, хабарларына \"Д иуруа\" деп, ал газетке анда-санда 6epin туратын саяси макдлаларына \"Д и у Р уа\" деп к рл к,оя бастаган Ж о р ж жарты кунш кдлыцдырыныц кдсында end3in журдд. Ф орестие ханым езш онымен кдрындасы сияк,ты соншалык,ты еркш , табиги устады, 6ipan, б у л ергандшнде шынайы елж1реу1мен катар e3i элазддпм деп б у р к е м е л е у г е ты р ы са ты н ы н ты к ,т ы ры да бай к д лы п к,а латы н-ды . Е к е у а р а K eA iciM б о й ы н ш а , б у л а р некелескенде куэгерлерден баска еп ш м де болмайды ж эн е олар с о л куш KeuiKiciH PyaHFa ж у р ш кетпек. Калыцдык, б!рнеше кун ж ш тгщ эке-шешесше крнакртп кайтур'а шеппм кабылдаран-ды. Диуруа оны б ул ойынан бас тартура 6ipa3 угп теп бак,ты, 6ipaK, сез1н етю зе алматаннан кешн ыркдша кенуш е тура келдь Ешюмнщ катысуын каламарандыкдан, uiipKey рурпын етшзуден де бас тарткдн олар оныншы мамыр KyHi кала басш ы лыры римаратына K ipin шык,ты, сод а н к е й ш уй лерш е келш заттарын ж инасты рды да, С ен -Л а зар вокзалы нан ж у р е тш KeuiKi алты н ьщ п ой ы зы м ен Нормандияга ж ол тартты. О лар екеуден-екеу вагонда оцаша калган мезетке деган сейлесуге муршалары болмаган едь П ойы здьщ крзралранын сезген сэтге exeyi 6ip-6ipiHe ж алт карады да, аздаган крлайсыздык,ты сездДрмеу уш ш кулш ж1бердд. ¥зыннан-узак, Б э т н и е л дебаркадершен еткен пойыз акдфында жазыкда — кала камалдарынан Сената д е й т созылатын кураран кен, жазык^а iAiKTi. Ж о р ж эйел1мен exeyi анда-санда жок,-барды айтып чтл катыскдны болмаса, exeyi де терезеге уцьле караумен болды. А ниир KonipiHeH е тш бар а жаткднда, о л а р турл1 кемелер, терт ескекп жэне балы кдш кдйык,тары сыцсып ж урген езенд1 керш , куаны ш ты толкдяныс c e 3 iMiHe белендг Мамырдьщ en d p с эу л е а кемелер мен тып-тымык, крйыр-жыбырсыз, шалпыл-шайкалыссыз, нак, 6ip батып 211

Ъексттан Мфо/свкв-упи___________________ _ бара жатцан к ун н щ жаркдылында уйы п цалгандай к ерш етш су бетш е кцраштай те п лш турды. © зен ортасында желддц ep6ip лупиин кдлт ж1бермей багатын eKi улкен аппак, ушбурышты матаны кере жайган желкеш бар кдйык, ymyFa даярланран 6 ip алы п к усты кезге елестеткендей. — М ен Париж дщ тещ регш унатамын, - дед) Диуруа баяу унмен, — менщ е ам н ен кдлмайтын 6ip елее — осы жак,та балык, жегешмдд умытпаймын. — Кдйыцтар ше? — деп ш п экетп эйел. — Батып бара жаткдн кун шапарын дыбыссыз сыррыган кдйыкуа отырып тамашалаган кдндай керемет! ©ткенд1 мацтай б ер уд ен сацтану KepeKTiriH кенет укдедндай eKeyi де у н а з кддды; осы уназддпмен eKeyi де, мумкш, екпшп эуен ш е ел:те ж енелген болар-ау. Д и ур уа э й е л ш е кдрама-царсы отырран; ендд оныц крлы н алакднына салып суй е бастады. — Париж ге оралган соц 6i3 ара-тура тамацтану ушш, Шатура барып туратын боламыз, — дедд Диуруа. — Ж умы стан крлымыз босаса! — дедд Маддена, оньщ унш ен: \"Ж а н тыныштыгынан repi пайдалы ец бекп ойлайык,\", — Aerici келген сьщай сези\\дд. Ж ш т оны ц крлын уысынан босата крймай, кдлай ерк елету ж олы н ойласты румен болды. Егер алдында ацкдулау кдмз отырса, о л еш ойланбас едд, а л Мадленаныц ацраррыш та мыекдллшыл ацыл Heci екенддп оны тежей 6epAi. О л арандап кдлудан, тым жаекдншак, немесе керюшше, тым кеудемсок, крлапайсыз немесе керкзнше, тым елерм ен болы п квр1нуден кррк,ты. К рлы н кдтгырак, кдясып едд, о л жауап кдйырмады. — О з д щ эйел1м болраныцызга ал1 сене алмай отыр- раным, — дедд ол. М адлена бутан тацыркдрандай болды. — Неге олай? — Бглмеймш. BipTypAi сиякды. М ен аздд суйш алтым келедд ж эне оран хакдлм бар екенддгше e3iM тац кдлам- М адлена оран бетш тосты, о л оны кдрындасын епкен- дей-ак, суйш алды. — М е н аздд ец алгаш кергенде, — деп сезш жалгады 212

ол, — е с щ о д е ме, мен Ф ор ести ен щ шакдируымен о з д щ уйге барганымда, — \"1Шркш, осындай эйелдм болса! — деп ойлаган ем. О йым орындалды. Сондай эйелд1 таптым. — C i3 езш<рй екеназ, — дедд э й ел кулана, оны ц кезш е тура кдраран куш сыбырлай KyAin. \"М ен тым салкдшмын. Бул дурыс емес. Батылдау болтан жен\", - деп ойлаган Диуруа оны эцпм еге тарткдлсы келдд: — О зд е р Ф орестиемен кдлай таныстьщыздар? — Bi3 осы Руанга с о л туралы с ей л е с у уш ш бара жатырмыз ба? — М адлена куакдллана кул1мдеген куш кдрсы сурак, крйды. Ж 1пт кдлзарып кетп. — М ен акдлмакдын. О зддц алдьщызда ж урексш ш о ты р м ы н . Бул с ез эйелге унады. — Крйьщызшы, неге олай? Ж ш т эйелш щ кдсына, такдла отырды. — Буты! - деп, Мадлена кенет дауыстап кдлды. Пойы з Сен-Ж ерм ен орманын кдцжарып келе жаткдн. Уреш ушкдн ел1к кездд ашып-жумранша ашык, алацнан Kppran e iri. Мадлена эл1 де ашык, терезеден к ез алмай оты р едд, Диуруа кенет ецкешп оны ц мойнынан кддала суйдд, — бул ашыналык, cyflic едд. Мадлена 6ipa3 уакдлт крзралыссыз кдлды, сонан соц басын кетер1п: — Крйыцыз, КД.ГГЫРЫМ келедд, — дедд. Алайда еркелету ток,талран жок; аса сакдыкден акдлрын- акдфын ол ширатылтан муртымен эйелддц аппак, TepiciH Кытык,тай бердд. Мадлена бойын жиып алды: — Крйсацызшы ендд! Ж1г1т оц крлымен эйелддц басынан орай кушак,тап, бет1н е з ш е буры п алды да, олж а сы н а ш уш лген кдршырадай ернше тендд. Э й е л булкдшып, оны и те р т, крлынан босап шыруга эрекеггендд. Bip сэт бойын ажыратып алганда: — Крй деддм рой ci3re! — деп кдйталады ол. 213

Ъвксутан Нфквке-упы_____________ ______ BipaK, JKiriT оны тындамады; эйелдд кушагына кыса туеin, ддрыдеген ынтык, ер1ндер1мен кддала суйген ол оны жастьндсд шалкдлата бердь Э р е ц д еген д е о н ы ц куш агы нан сыты лы п шыкдедн М адлена орнынан ушып гурды. — Тыцдацызшы, Ж орж , крйыцыз ендд! Bi3 бала еместз той, PyaHFa жеткенше шыдамайтындай не кершдД. Э й елдщ акд1лдылыры есш жирызрэн ж т т кдт-кд1зыл болы п отырды. Бурынгы кдлпына тускен кезде, о л кец1лдене ун кдтгы: — Жарайды, мен шыдайын, 6ipaK, PyaHFa жеткенше ci3 м енен 6ip ауы з с е з ести алмайсы з,— спзд| солай кдтырамын. Е а щ зд е болсын: 6i3 Пуассиден жаца етш барамыз. — Мен-ак, сейлешн, — дед1 эйел. С одан кеш н оны ц кдсына оты рып алып, кдлага кдйтып оралганнан кеш н немен айналысатындарын рет-рет1мен айта бастады. О лар М адлена бурынгы куйеу1мен турып келген пвтерде кдла бередй оныц уст1не Ф о р е с т и е н щ саралк,ада атк,арып к елген м1ндеттер1 т у г е л д е й ж алак д лсы м ен к,оса Д и ур уар а кеш етш болады. Ж а л п ы , о л е к е у ш щ н е к е л ж OMipiHi4 барлык, материалдык, жарын усак,-туйегш е деш н кдлдырмай усынак,ты э й е л дэлддг!м ен алды н ала есеп теп цойран сияк,ты. Олардыц одагы бастапкд1 кезде е з MyAiKTepiHe жеке и елж етуге непзделедд ж эн е ем1рде болар барлык, жар- дайларды — ажал, айырылысу, 6ip немесе б1рнеше сэби- дщ ©Mipre келу1 — бэрш д е олар алдын ала кдрастырып кряды. Диуруада, взш щ айтуы бойынша, терт мыц франк бар, оны ц 6ip жарым мыцьш о л кдрызра алган. Кдлганын о л биылры ж ы лы е з ©MipiHAe болар езгернпт куту успнде жинак,таран к драж аты к урай ды . М ад лен а да , е з ш щ айтуы на кдраранда, Ф о р е сти е кдлдырран кдфык, мыц франк акдыа бар. 11 Tapiлл! е ск е алранда, о л оны мак,тацкырай свйледд: — О л ©те кунтты, ©те укдпггы, ецбеккрр адам едь Кдгскд мерз1мде о л кдтруар кдржы жинап алар едь

___________________________ CyiiidMdi doc Bipax, е з ойымен болы п кеткен Д иуруа оны е сп ген жок, Ара-арасында М адлена у н а з кдлып, элдеб!р ойга бер ш п кетедд, содан кеш н басталган вщтмеш api карай жалгастырып экетедд: — Yui-терт ж ылдан кеш н ci3 отыздан кдфык, мьщ франкке д е т и акдна жинай аласыз. Ш эргл эл1 д е eMip суре бергенде, о л да осынша акдм табар едд. Оньщ акд1л айтуынан жалыкдсдн Ж о р ж сезш белш ж1бердд: — Менщ 6iAyiMme, 6i3 осы PyaHFa сол туралы сейлесу упин бара жаткдн жок, сияк,ты еддк крй. Мадлена оньщ жагынан акдцэын рана урып крйды. — Расында, мен Tiirri умытып кетшпш, — дедд куле свйлеп. Тербиел1 бала кейпше тускен ж ш т е й крлын тазесше салып отырды. — Акд>шак,тыц кдьлырын iCTen отырсыз, — дедд Мад­ лена. — М е т мундай куйге TycipreH езщ з, — деп кдрсылык, б!лддрдд жшт, — ендд мен осы кдльпгган шыкдаймын. — Неге? — © й т к е ш ci3 б1здщ ш аруаш ы лы р ы м ы зд ы FaHa ж у р г1 зт к,оймайсыз, MeHi т а р б и е л еу м е н де айналыспакрыз. Эрине, eMip кврген ж е а р ретщде OFaH кдкдщыз да бар. Э й ел шынымен тацыркдды: — Ci3 мунымен не айтпакрыз? — М енщ айтайын дегешм, а з д щ акдллыцыз менщ сацылауыма сэуле туар се, тэж1рибел1 э й ел ретшде а з мен сиякды кунэден пэк бойдакдъщ кезш ашуга тш са з! — М уны цы з мумюн емес! — Мадленанын, даусы кдпырак, шьнып кетп. — Эбден мумюн, - деп кдрсыласты жшт. — М ен эй ел керген жан емесган, солай ма? — ал ci3 еркек кврддндз, — ейткеш ci3 ж е а р а з гой, солай ма? — дем ек ci3 меш тэрбиелеудд... бугш п кештен бастайтын боласыз, солай ма? — алайда уйретудд дал Kp3ip бастасацыз да кдрсы емесп1н. 215

Ы сутин Щ Ы а -у т _______________________ - О, егер ci3 д эл осы мэселеде маран с е т м артатын болсацыз!.. — деп эй ел кещ лдене сейледд. - Эрине, ci3re FaHa умгг артып отырмын, — Диуруа сабак,та жауап берш турган мектеп окушысыньщ даусына сала сейледд. — О л рана емес, 6ip жиырма сабак,тан кейш ci3 м е т тэлбрибел1 адам етщ шыгарады деп сенемш... Он сабакуа непзг! пэндерден... оку жэне грамматикасьш, калган он сабак;га жатгыру ж эне шешенддкке уйретсещз... Мен, шынында, тукт! бымеймш гой, нарыз тук бдлместщ е з т ш ! - Сен акдлмакрьщ! — деп салды мына с ез жанына жавдан эйел ез сэзш е мэн берместен, - Д ем ек сен маран \"с е н \" дей бастасац, - деп win эк е тп ж т т , — м ен д е соны кдладым, менщ айтайын дегешм, кдшбатгым, саран деген куштарлырым секент сайы н арты п барады, ал Р уанны ц ж олы маран TinTi ж етю збей-т1ндей болы п кершедд! Д иуруаньщ ендд ак тер лж мэнермен, с ез ыцрайына кдрай кулддрп кдылык;гар жасап тэл!мси сейлеу1 зиялы эдеби ортаньщ кещ л куй ерекш елтне уйренген эйелге кдязыкды болы п кершдд. О л ж т т к е ендд баскдша кезбен карай бастады, баркан с а й ы н о н ы ц тарты м ды лы ры арты п , aFani басы н да салбырап турган ж еш ск е ацсары ауып, 6ipaK, санасы дэл к,аз1р ж е у г е болм ай д ы , азырак, тв з1м дш к танытып, тамак,тан к ей ш ж е у керек дегендей кдязыгушылырын оятгы. Санасын билей бастаFaH кунэкар ойынан эйелддн, ещ KJ>I3FbIAT тартгы. — Суйж тт nieKipTiM-ay, — дедд М адлена, — м енщ тэж1рибеме, менщ аса мол тэж !рибеме сешщз. Вагондары ебгсудщ еш жакрыльпы жок, о л тек тэбетщдд азайтады. Одан api кдлзара Tycin, сэзш сыбырмен аякд-ады: — riicyi ж етпеген астыкдсд орак, салмайды. Д иуруа кулдд, — мынау эдеш ауыздан шыкдщн астарлы с ез оньщ ынтыгын артгыра тусп . О л дуга окутан жандай- ак, унс1з ернш жыбырлатгы, содан кешн шокушды да, салтанатты унм ен ттл кдтты: — Азры рудан сак,таушы эули е А н тонийдщ ыркдяна берьлддм. М ш е, ендд мен таспын. 216

___________________________ СуШмЫ doc Акдлрындап ымырт туеin келедд, ццр кдрацрылыры он; жак,та с озы лы п ж аткдн к о з ж ет к к й з алкдпты ж укд кездемедей жецгл мунарымен келегейлей бастапты. Пойыз Сенамен кдтарласа жуйткш келедд. Ж а с жубайлар тем1р ж олмен жарыса, жаркд^рата тазартылтан металдай жалтыраран жалпак, таспадай созы лган езен ге жане аспаннан тегш п туеш, батып бара жаткдн кун сэулесш щ кд>1зы л шок,тай жайнаран кдн кдазыл шугыласынан кез ала алмай отырды. Ш уга л а 6ipTiH-6ipTiH куцпртгенш, кул тустенш барып б1ржола жогалды. А л ымырт крюланган сайын тунжырай тускен дала да б1ртшдеп кдращылык, кушарына ендд. Ашык, терезеден сыздьщтаран кешга муц будан 6ipa3 уакдгт бурын FaHa желшшскен кещлдердд тунжыратып, олар да унс1з отырып кдлган едд. Bip-6ipiHe тыгыла тускен олар сондай тамаша, жайдары мамыр айыньщ 6ip куш кдлай таусылганын кездершен еткердд. Пойыз Мантеде токуаран кезде вагонда майлы шырак, жарылды да, о л жыпылык,таран саргы ш ж ар ы гы м ен купенщ суррылт рещне ж ылу жупртп. Д иуруа М адденаны кушак,тап е зш е тартты. О н ы ц таратсыз ынтьпедыга узддккен м еШ ртдиикке, алып- ушусыз бэсец, сэбиш е элдилейтш, тыныш кдна ем1ренуге ауыекдн. — М ен с е т эркдшанда с у й т етемш, Мад, кшжентайым менщ, — деген сыбыры есплер-есттлмес болы п шыкды. Оныц к елпр yHi Мадленанын, жанына жарымды тидд, эй елдщ д е н е а ддрыдеп, ж ы п-ж ы лы ом ы рауы на бетш басып жаткдн ж т т к е ецкейе туеш, е р т н тосты. EKeyi yHci3, кддала узак, суш сп, содан кеш н алкдш- жулкдлн кдшылмен кенетген денелер1 айкдеа кдлды, э л а з кдрсылыкды баса-кектеген кдгскд рана алыс-жулыс, кездд ашып-жумранша ете шыкддн кумар кдндыру. Содан кешн eKeyi де аздап абыржыган, элареген, 6ipaK, ем1ренуден танбаган куш пар овоз д аб ы лы аялдам ан ы ц жакд>ш кдлранынан хабар бергенше кушакдарын жазбастан жата бердд. — ¥ят-ай! — дедд ейел саусакд-арымен крбыраран самай шашын жендеп жатып. — Б13 бала боп кетпк пе. 217

Ъексушпан ’Нф/секе-упы__________ А л Д иуруа онын, е ю крльш кезек-кезек acbipa-ycire суйе берд1. — М ен с е т жакры керемш, М а л юшкентайым менщ, - дедд ол. Содан PyaHFa ж еткенше олар беттерш-бетгерше такдп, ашык, те р ез ед е н к ездер ш алмай, анда-санда шамы жарк^фаган уй лер к е р ш е беретш тун кдращылырына кдраумен болды. Bip-6ipimH, ж ылуын сезш е отырып, будан да ыстык, жакршдыкды, ес-тусаз аймаласуды ацеаран олар кдял дуниесшде кдлык,тап ж ургендей едд. О лар крнакуйдщ те р ез еа жагалауга кдраран белмесш алып, acbiFbic тамак,танды да, yragjFa жатты. Ертецгшк кдазметкер е й ел оларды тацры сепзде оятгы. Ш айды оларра тун п устелш еге э к е л т бердд, 6ip-6ip шыны шай пикен сон, Д иуруа ейелш е к ез салды да, тап 6ip мол кдзынанын, уетш ен шыкддн жандай оны шатгана кушак,тап: — Клшкентайым менщ, — деп сыбырлады, — мен с е т сондай суйем, сондай суйем... М адлена OFaH кдлткдлсыз сене ризалыкрен кулДмаредд: — М ен де... солай сиякдымын... — дедд о л ж ш тп суйш жатып. А ла й д а Ж о р ж туран у ш н е жакдяндаран сайын абы рж улы едд. О л эй елш б1рнеше рет бас тартура угггтеп бакды, оны ц бойын уйрете беруге тырысты. Кэз1р о л тары осы э щ т м е т крзрады. — С ен тусишп, операдан керетДтндей емес, булар нагыз шаруа адамдар. М адлена кулдд. — БДлемш, айткднсыц. Одан да турегел, ейтпесе мен тура алмай отырмын. Ж 1пт тесектен ceicipin Tycin, нэскиш кие бастады. — БДзге о л уйде ешкдндай жардай болмайды. М енщ белмемде сабан нырыздалган кднар теселген есю кереует кдна тур, — баекд енггеце жок, К эш тл ж ун матырас дегендд бДлмейдд. Маддена куанып кеткендей болды: — Tirrri жакры. Будан артык, не керек... сешмен 6ipre ... уйкд>1сы з еткен туннен кешн ... кенетэтеш тщ шакдярран даусын еспгенге не жетон! 218

____________________ ______ Cydlcmdi doc Э йел жумсак, ак, матадан к еч етш тптлген уй кейлегш кидд. Диуруа оны тани кетп де, адденеге езш крлайсыз сезшдд. Неге? О л эйелш щ тацил мезплге арналган ктмдер1 ж етер лж екен ш б 1л е д г Сон да не, о л о н ы ц 6apiH де жацамен алмастыруы керек пе? О л кдлай ойласа да, Диуруа мына сиякды езш е деш нп б1реумен етгазген туннен кешн ки1лген кшмдердд ендд оны ц устш ен керудд кдламайды-ак, Онда титл мына жуп-жумсак, ж ып-жылы I матада Форестиенщ ж акдтдасуы нан б1рдеце сак,талып кдлгандай сез1м пайда болды. Т ем е и сш тутаткдн о л терезеге жакдгндады. А йла цтагы ж елкенд1 ж е щ л к,айык,тар ж э н е ж ук кетер пш ш ыгырлардьщ к ом еп м ен тарсыл-гур<плд1 молайта жуктерш Tycipin жаткдн ауыр кем елерге толы жалпак, езен KepiHici OFaH бурыннан таныс болса да, бул ж олы гажап эсерге белендд. — Туу, кдндай эдем1 едд! — деп суйсш е ттл кдтты ол. Ж уп рш келген М адлена оныц иыгынан еркш си кушацтап, жабыса кдлды да, тацыркдрандык,тан дауыстап ж1бердд: — Ах, кдндай тамаша, кдндай гажап! — деп кдйталай бердд ол. — ©зенде осынша кемелер топырлап журедд деп ойламаппын! ЕрлД-зайыптылар тацры тамакды будан б1рнеше кун бурын хабар дгаберш крйган эке-ш еш елерш щ уйш де irnyre THicri болатын, Bip сагаттан кешн олар ecid кдзанд ай сакдлрлаган ашык, кел1к устш д е к е л е ж атты . Булар алдымен кещлсзз булвэр арасымен узак,журдд, содан кешн успнде езен агап жаткдн жайылым басталды, одан ©pi ж ол TayFa кдрай ©рмеледд. Маддена шаршаган едд; тура тускен кун сэулесш щ жанра жаилы ж ылуы мен дала ауасыныц тазалырынан маужыраган о л есю экипаждыц бурыш ына ты рыла тусш, узамай кдлрып кетп. Оны Kyfteyi оятгы. — Кдрашы, - дедд ол. Таудыц уш тен б1р1ндей ж ер ге квтерш -ен олар кез келген саяхатшыра макд-анышпен керсетерлж тей тамаша KepiHic ашылран жерге токдаран екен. 219

Ъексутт Hyfnkske-yibt_________ _________ Тем енде акщ ы л эзен кец-байтак, жазыкуа ирелендей aFbin жатыр. Сансы з кеп аралмен шубарткдн езен кез ж еткгаз элдекдйдан агап келедд де, PyaHFa жетпей дсжата ишп кетедд. © зен н щ он, жагалауындагы тацры дымкыл туман арасынан шатырлары кунге шатылыса жаркдлраран, кептеген cyflip, жалпак, ж ен е алып 6ip багалы тас сияк,ты нвзж ецделген аспанмен таласкдн доралы кумбездер мен rep6Ti тэж дерм ен , уш ю р сум б1лерм ен ж эне крцыраулармен безенген жумыр жэне твртбурышты мунаралар, ал муныц бэрш ен жотарыда, готикалык, ппркеулерден де билете уп-ушюр собор инеа, элемдеп ец крлапайсыз да е р е н а з бш к тацражайып крла ине аскдк,тап турды. Кдрсы жаталауда б1ршама ж ерге шашырай орналаскдн Сен-Север елддмекеншщ кекке ерлеген сайын кецейе беретш , жумыр, ж п^ш ке зауыт муржалары менмундалайды. 0 з д ер 1 н е ук,сас б ш к к е ум ты лран к,оцырау м ун а ра ла ры н а н да сан ы басы м б у л узы н Kipniiii м урж алардан шыкдсдн кдп-кдра кем1р TyriHi аспанды ластап, алые 6ip кдшрларра карай ушып сщш кетш жатыр. Бэрш ен кетерщ ю 6ip муржа, X een ic пирамидасы сиякды бш к (о л адам крлымен жасалган туындылардын, imiHAe 6HiKTiri жарынан екшдш орында) ж эн е е зш щ аекдк, курбы сы — соб о р инесш е пара-пар алып \"Найзарай\" су айдаушы мунарасы унем1 тутш кусып жататын ечбеккрр зауытгардыц патшайымы сиякды болса, оныц Kepuiici cyftip теба/й храмдар жиынтырыньщ патшайымы сешлдд к ер ш ер eAi. ИТеттеп жумысшы ауданынан epi кдрагайлы орман созы лы п жатыр. Еска ж эн е жаца кдла арасын кесш еткен Сена тж жарлы, орман жамылган жагалауын бойлай, ал кейб1р ж ерш де ак,тасты жарын жаланапггай aFa отырып, тары 6ip улк ен ж арты ш ецбер жасайды да, к ез жетккзз элдекдйда ж энеп бередд. Арыс бойымен жогарылы-темендд улкенд1г1 ш ы б ы н д а й рана к е м е л е р ж о с ы л ы п , к,ою туттндерш буркылдата, баржаларын суйретш барады. С у ортасында керш етш аралдар 6ipece узыннан-узак, тдзбек ж асай ж алгасса, ендд б1рде эртурл1 к ел е м д е п ж асыл 220

_________________ _________ Ctpjldwk he моншак,тар тчзбегш дей, 6 ip-6ipiH eH алы сырак, орналасыпты. А т айдаушы жолаушылардьщ танданысы аяк,талуын тосып тур. О л эркдаы тектеп адамдардьщ тамашалауы кдншага созылатынын жакры б1летш тэж1рибем жан едд. О лар орнынан крзгалысымен-ак, Диуруа б1рнеше ж уз мет1р жерде ездерш е кдрсы келе жаткдн е ю кдрияны Kepin кдлды да, экипаждан басы н шырарып, айгайлап ж1бердд: — Бул солар! М ен танып кдлдым! Ею шаруа — 6ip эй ел мен 6ip еркек — тец селе басып, 6ip-6ipiH иык,тарымен кдрып-coFa ж урш келедд. Е ркеп аласа бойлы, мытым денем, бет-аузы кдяп-кдязыл, кдрынды, жасына кдрамай о л e3i шып-шымыр кершедд; эй ам узы н бойлы, арык, буюрейгендеу, уайымды жуздд, жасынан кдра жумыекд жегыген, Kyfteyi келудшлермен арак, iuiin, гуждлдетт жургенде, еш е зу тартып кулш кермеген натыз ауыл ецбеккер1 едд. Экипаждан шырып, мына е ю жупыны жанра к оз салган Маддена кенет ж урегш щ аяныпгган сырымдалып к ет к е тн сезшдд. Олар мына мацгаз мырзаньщ о з улдары екенш танымады, ал мына 6ip ак, кейлектт сэндд ханым кел1ндер1д десе, Tirni сенбестей едд. О лар артынан экипаж epin к еле ж аткдн б у л кдлалык,тарра к ез салып ауре болмастан, acbiFa-anibiFa журш келедд. О лар Tirni кдетарынан ете шыруга с эл кдлды. — Амансыц ба, Д иуруа экей! — деп к уле дауыстады Жорж. Екеу1 д е кдлт ток,тай кдлып, кдтгы да кдлды. KeMnip алдымен ес жиып, орнынан крзралмаган к у й куб1рлей ттл кдтгы: — Бул сенсщ бе, балам? — Эрине, баекд юм дейсщ, Диуруа шешей! — деген Ж ор ж жакдындап барып, оныц ею бетш ен сарынгандырын бглддре шолпылдатып суй дьС одан к еш н саудагерлер киетш кдра ж1бектен TiriAreH бш к руандык, фуражкасын крлына алкан акесшщ бетш е бетш типздд. - MiHe, менщ эйел1м, — дедд сонсын Ж орж . 221

Шсршн Нф и^-fQt_______________________ Ш аруалар М адлената к ез тоцтатты. О лар 0 FaH 6ip керемет кергендей, крркдшышпен, мазасыздана кдрады, б ул кдт-кдбат сезДмнДц устДне шалда кднараттану жене макулдаушылык, ал кемпДрде цызганышты жак,тырмау- шылык, сеюлдД крсымша туйсжтер пайда болды. Табигатынан шат кецДлдД, оныц ycTiHe ДшДлген арак, пен тэттД сидДрден кецДлД кетерДцкД шал батылданып, кулана кезДн кд1сты: — БетДнен сую ге болатын uibiFap? — С уйе бер, — дедД улы. Онсыз да езДн жайсыз сезДнДп турган Мадлена шалга бетДн TocyFa мэжбур болды да, шал оны ауыл адамдарынша шолп еткДзДп сушп, аузын крлыныц сыртымен суртгД. КемпДр де оны бетшен суйдД, бДрак, б ул Дштартуы жок, салкдшкцнды ерш тигДзу болды. Ж ок, оныц армандаган келДнД м ундай е м ес болаты н: о л келДстД, куш-куаты сыртына теуДп турран, екД бетД алмадай, сауьш биедей ж уп-ж ум ы р ф ермада еск ен кдпды елестетДп едД к ез алдына. А л мына улбДрекке оранран, мускус m ci авдып турган ханш айымды о л ж езек ш е ге уцсатты. КемпДр етДрден тек мускус mci ацкдш турады деп кдбылдаушы едД. ЕндД бэрД ж ас ж убайларды ц шамадандарын экеле жаткдн экипаждыц соцьшан ДлестД. Ш ал улы н крлтырынан алды да, аяцра кешДп, еуестене сурак, крйды. — А л жагдайьщ кдлай? — Айтарльпргай жакры! — Дурыс, дурыс! Э йелден кднша aignaFa не болдыц? — К^ырык, м ьщ франк, — дедД Ж орж . Ш ал тацданраннан ыскцфып жДбердД. — Кдрай гер муны! — Аталган сома мелшерДнен eci шыкцдн шал осыдан баскд с ез айта алмады. Содан кешн мацызданып, сенДмдД унмен: — Айтары жок, сулу-ак,! — дедД. М адлена оран шынымен унаган едД. КезДнде оныц езД д е б ул салада нарыз бДлгДрдДц бДрД болтан-ды. М адлена мен енесД кдтарласа ун-тунсДз журДп келе жатгы. Еркектер оларды куып жетгД. 222

____________________________________________ С Ы Ы д к О лар щлстакда — жолдьщ е ю кдпталына, с о л жагына он уй, оц ж агана он уй орналаскдн KiiiriripiM кцктгакда — жетш кдлды, мунда кдлалыкуарша салынган уй ле р де, сонымен кдтар KipniiirreH, балшыкуан салынып, сабанмен ж эне шипырмен жабылган кдрапайым лашык, уй лер де бар едг Кулстакуыц сол жак, шетшде турран шатырлы 6ip кдбатты уй Д иуруа шалдыц \"0 с е м KopiHic\" атты и е л т екен. Кен е дестур бойынша, eciK мацдайшасына кдрылган кдрагай бутагы — кдлаган адамдарра eciK ашык, екендптн быддретш белп. Залдагы е ю устелд1 TipK ecTipin, KiuiipeK eKi дастаркднмен ж ауып, тацры ас ж асалган екен. Ш аруашылыкла кемектесш ж урген корпи эйел салтанатты ханымды керш, ш ле амандасгы да, Ж орж ды керш: — И сус кудайым-ай, б у л сенбгсщ, балакдйым? — деп дауыстап ж1бердд. — Иэ, бул менмш, Бриулен шешей! — деп кещлдене ж ауап к,атк,ан Ж о р ж о н ы д а е л г ш д е э к е -ш е ш е с ш суйгендей етш бетш ен суйдд. Содан кешн ол эйелше бурылды: — Ж ур, е з белмем1зге баралык, крлпагынды крятын жер сонан табылар. О ц жакуагы eciK аркылы о л эй елш тас едендд крцыр салкрга белмеге бастап келдд, белм енщ кдбыргалары акпен акуалгандыкуан, аппак,болып кершдд, ал кереуетпц тусына коленкор туски1з ш ш ш з. О сы жып-жылмагай кец ш й з белменщ рецш ю рпзш турран нэрселер — с у себелегшггщ устшде турран Иса пайрамбардьщ айкдппкд ш егеленген cypeTi ж эне кек пэлменщ астында турран П е л мен Виргиния, сондай-ак, ж ирен аткд мш ген 1-Наполеон бейнеленген ею олеография рана еду Екеу1 оцаша кдлысымен Ж о р ж Мадленаны суйш алды. — Салем, Мад. М ен кдртгарымды к ер гет м е куаныш- тымын. Парижде ж ургенде оларды ойламайсыц, ал к ерккен шакуа дегенмен пшц елжлрейдг Осы кезде белме кдбыррасын току1лдаткдн экесп — Тез1рек, тез1рек, сорпа суы п цалады! — деп дауыстады. Залра баруга тура келдд. 223

Ъвксутан Hyfnkeb-ты_________________________ А у ы л эдетш ш е узак, iiuiAeTiH та ц ер тец п тамакда отырысты, ас м эз1р1нде еш талгам жок; крй етшен кешн колбаса, колбасадан кешн куырылган жумырткд берыдк Сиддр ж ене б1рнеше ыстакдн шараптан кешн Диуруа шалдьщ к ец ш шарыктап, ауыз жаппай сейлеуге айналды: т е к у л к е н о т ы р ы с т а р д а а й т у г а сак,тап ж у р г е н кдлжыцдарын кдрдай боратып, е з достарыньщ басынан кешкен oiywa деген боп, ьщгайсыз, эдеп аз кдлжындарды да ж1берш-ж1берт адды. Ж о р ж оларды бурыннан быетш, сонд а д а iiueK-ciAeci к,ата к улум ен болды , о л туган ауылыньщ ауасынан мае болгандай, туган жерге деген сагынышы, бала кезш ен таные керпистер, кез келген заттар, к ез к елген усак,-туйектщ 6api: eciKKe салынган керт1к б елп ле р , умытыла бастаган сэл HepceHi ойына салган уш аяк;гы орындык, топырак, Hici, таяу арадагы орманнан ацкдш турган шайыр мен агаштын, хош Hicrepi, таные уй Hici, оцезденген су Hici, кец Hici — оньщ кдлгып жаткдн бурынгы сез1мдерш туртш оятып, кекешндеп кеп нэрселердд торглткендей. Д иуруа к е м т р бурынгы кдтац да кдпалы туршен езгере крймай, келйпне yHci3 гана унатпай кдрап отырды, арине, eMip бойы ауыр бейнетген б ел жазбаган, крлы кусп ецбек торы сы на мына yA6ipereH кдлалык, келш ш ек алдеб1р кунекер, садлдкы Kepirnn, тек еркектердщ ерм еп ymiH жаралган куыршак, ретшде кдбылдаган жшркенин ce3iMiH ж еце алмай-ак, крйды. О л минет сайын орнынан турып, дастаркднга тамак экелш , графиннен ыстакдндарга саргыш КД1ШКД1Л шараптан нем есе газдалган лимонад к у с а л ш е л м ек к е сы й м ай K©6iri б у р к ^ р а г а н ж ирен сиддрден куйып 6epin отырды. М адлена кецглш з отырды: ол еш теце ж емедь е ш к м м ен сейлеспедк эдетш ше е зу жимай кул1марегеш- мен, б у л ж ы м и ы с ы н а н e p iK ci3 мойы нсунганды к, байкдлып турды. О л элденеге к ец ш толмай, кушшш сез1мшде отырды. Н еге? М унда KeArici келш крймай крйган ©3i той. М ундагы лар шаруа адамдары, кдрапайым шаруалар е к е н д т н одан е ш и м жасырган жок, Онда ол неге оларды баекдша елестетп, — ем1рщде е ш н эр с ет артык,дэрттеуд! кдламайтыны кдйда? 224

СшШмИ Ъос Б1рак,ол муны тусшдд ме? Эйелдер кдшанда 6ip ерекше нерсеш, eMipAeri шындытынан езгеше 6ip нерсеш кутумен журедд foA. Мумкш, сыртгай олар OFaH будан repi сыпайылау болып елестеген шырар? Будан repi эсерл1рек деген де жай сез, будан repi мэнддрек, будан repi мешрбандылау, ак^каркдшдау, керпшлеу, TeyipipeK болып елестеген болар. Эрине, олар романдарда жазылатындай енегел1 адамдар емес екендшн e3i де бь\\дд. Ендд неге кезше кершгеннщ 6api, олардьщ дереюлжтерг ep6ip ce3i, ер кдшылы, кулюа турп4дей тиш, жиырылып отыр? Мадлена ез анасын есше алды, Сен-Дениде бш м алган кызметип кдяз, б1реудщ азрыруынан балалы болып, жокдпылык, пен кдйгыдан ерте, Мадленаньщ он ею жасында кдйтыс болтан анасы жайлы ол Tipi жанра Tic жармаушы едд. Bip 6eArici3 адам Мадленаньщ окуына жардай жасады. Мумкш, е к е а шырар? KiM екен ол? Аздаган кудпт болганымен, оньщ и м екенш Мадлена сол куш бгле алмады. Тацры ас аякталатын емес. Келупплердщ алды керше бастады, — олар Диуруа шалмен амандасып жатты, Жоржды танып imeKTepiH тартады, ал жас келшге урлана кез тастап, \"Эй, Ж орж, ж ш т екенсщ, керемет ейел тауыпсыц\" дегендей, Жоржга кдрап кулана кез кдюады. А л шала таныстары араш устелдерге жаралай жайгасып алып: \"Bip лкпр!\", “Bip саптаяк,!\", \"Ею ремке кониак!\", “Рапайлядан 6ip ыстакдн!\" — деп айкдйлап крйып, ак, жене кдра тастарын тарсылдатып домино ойнаура KipiceAi. Диуруа кемшрдщ юрш-шыгуы жшлеп, келушь\\ерге жабыркду куйде кд!3мет керсетш жур, олардан акт а алып, кек алжапкышынын, шет1мен устелдерд1 cypTin кряды. Белменщ imi кдш трубкалар мен арзан сигарлардьщ буркд1раран тутшше тола бастады. М адлена булыга жетелдь — Далага шырайыкщы. Шыдай алар емесшн. Алайда тамак,тану эл! аяк,талмаран едд. Диуруа шал кешген тур таньпты. Содан кейш Мадлена орнынан турды да, еркектер кофелер; мен кониактарын inrin болганша 225

Шатан Нф/Мг-рм_____________________ тоса т у р у ушш, Kipe6epic eciK алдындагы орындыккд оты р ды . Аздан кешн оньщ кдсына Ж орж келдд. — Сената барып кдйтайык, па? — деп сурады ол. — Иэ, иэ! Кеттж, — деп, куана кел1сп эйель Олар таудан тусш, Круасседе кдйык, жалдады. Ыстык, маужыраткдн олар куннщ калган б е л т н кектемп жайма- шуак,кун сэулеа кдлздырып, жец1л толкдлн элдилеген арал жагалауьгада, сэмбгсалдьщ келецкестнде етюздд. Кдрацгы тускенде тана олар уйге кайтгы. М ай ш ам н ы ц жары гы нда iuiiAreH кеш ю тамак, Мадленага ертецп астан да ауыр тидд. М ае болтан Диуруа шал жумган аузын ашкдн жок, LUeuieci томсарган куйшен жазбады. Болар-болмас жарык, тускен суркдй кэбыргаларда арбацдатан дэу мурынды келецкелердщ ерепейс1з крзталыстары тым epci кершедд. Bipey-Mipey д1р1лдей жанган шырак,жарытына кдярынан бурылса-ак, кдбыртада пайда болатын алып крл айырга украган шанышкдгсын бетш е таман апарады, сол кезде дэу кубыжыкдъщ аранындай болып ауыз ашылады. Тамак,танып болысымен Мадлена мына темеганщ ашшы TyriHi ацкр^ан суркдй белмеде отырмау ушш, куйеуш таза ауата альш шык,ты. — Мше, сенщ пищ пысты, — дедд Ж орж олар далага шытысымен. Эйел кдрсыласайын деп едд, ол сез бермедд: — Жок, Мен бэрш керш отырмьш. Кеткщ келсе, ертец- ак, кдйтып кетешк. — Иэ. Кдйтайыкдпы, — деп куб1рледд ол. EKeyi iArepi аяцдап келе жатты. Жып-жылы тамылжыган тунп кдрацгылык,та TypAi кдябыр-жыбыр, сыбдырлатан дыбыстар есттледь О лар бш к-бш к агаштардын, арасында салынган жолмен, кдрауыта мунарткдн ею катар агаш кдбырганьщ арасымен журш келедд. — Bi3 кдйдамыз? — деп сурады Мадлена. — Ормандамыз, — дедд ж т т. — Бул орман улкен бе? 226

_______________________ СМ ы Ы ос — ©те улкен, буюл Франциядагы улкен ормандардьщ 6ipi. Топырак,тыц, агаштардыц, муктщ, mipireH томар mci, шырыны акдрн бутак,тар mci, — айнала осы ежелп де жаца тетер орман imiHAe бегш туррандай болып сезрледд. Мадлена басын шалкдйтып, aFaiu арасынан кершген жулдыздарра кдрады, 6ipAe-6ip aFaui дДр етпей мулгш турса да, айналадары жапырацтар мухитыньщ болар- болмас толкдтан дыбысын оньщ кулары шалгандай болды. Денесш шымырлатып еткен ддр1лден оньщ журегшде беймэлш 6ip ацеау ce3iMi пайда болгандай сезмдь Оньщ не екенш 03i TyciHe алмады. О л езш айдалада жалрыз кдлып крйрандай, т1р1дей кем ш п, енд1 осы жерден ешкдшан шыга алмайтындай, жан-жатынан неше TypAi кдуш-кдтер TOHin келе жаткдндай, жогарыда б1лшер- бшнбес толкдшданып жаткдн мынау аспан астында езшен баекд Tipi жан кдлмагандай сезщад. — М е н к,орк,ып турмын. К,айтайыкд1ы, — деп сыбырлады ол. — Кдйтсак, кдйтайык, — А л Парижге ертец кдйтамыз юй? — Иэ, ертец. — Ертец тацертец! — Кдлауыц 6iAciH. Тацертец десец, тацертец. Олар уйге келгенде кдрттар жатып кдлран екен. Мадлена тунде жайсыз уйкргады. О л уйренбеген ауыл дыбыстарынан: жапалацтыц даусы, уй сыртындагы кррадан шошкдныц кррсылдаганы, тун ортасынан бастап шакдфура юрюкен этештщ айкдйы кдйта-кдйта шошытып ояна бердь Тац cayAeci тусер-туспестен ол аягынан тис турып, жолра жинала бастады. Ж орж еке-шешесше кдйтатындырын айткднда, олар ayeAi абыржып кдлранымен, сездщ кдйдан шырып жаткднын б4рден ук,ты. Шал eip-ак, сурак, крйды: — Ецад кездесе алар ма екенб1з? — Эрине. Биыл жазда. — Жарайды онда. 227

Ш сугтт ‘Нфкекв-упы____________________ — Тек кешн екшш журмесен, болды да, — деп куцк erri анасы. Решштерш таркдту ушш, ол кдртгарына ею жуз франк берд1. Жумсап ж1берген бала экипажды сарат онда алып келд1 де, кемшр-шалды беттершен суйш крштаскдн жастар ж у р т кетп. Таудан теменге тусш болтан кезде, Диуруа куле -пл кдтты: — Мшекей, мен саган ескерткен еддм гой. Мен сега ата-анаммен — Диу Руа де Кэнтел мырзамен, жэне баска да ханымдармен таныстырмай-ак, крюым керек едд. Мадлена да кулш жзбердь — Олар макан ете унады, — деп кдрсылык, бглддрдД ол, — Олар тамаша адамдар, мен оларды жакры Kepin кететш сияктымын. Парижге барган сон, мен оларра 6ipa3 сыйлык, салып жзберемш. Б1раз унс1з отырып барып, тары сезш жалгады: — Диу Руа де Кэнтел... Керерсщ, б1здщ шакдяру хатымызга ешюм де тачыркдмайды. Bi3 оларра 6ip апта сенщ ата-анацньщ уйшде болып кедддк деймпз. Ж т т к е жабыса тусш, оньщ муртына ернш типздк — Сэлем, Жорж! — Салем, Мад, — деп жауап кдткдн ж1пт эйелш белшен орай кушакдады. Алыста, тацры кун сэулесше шомылран жазыктыц ортасында куше таспадай жаркыраган езен ирелецдейм зауыт муржаларыньщ бэршен аспанга кдп-кдра тутш булактайды, ал кене кдла устшде ушюр кумбездер кекке шаншыла аскдк,тайды.I II Диу Руалардын, астанага кдйтып оралганына ею кун болганда, Ж о рж езшщ жумысына кдйта Kipicri, ол iurreft е з ш хроника 6 eAiMi бастыгы мшдетшен босатып, Форестиенщ орнына тагайындаудан дэмеленш журдд, сонда ол басыбутш саясатпен айналысар едд-ау. Бул KyHi кешюсш ол тамакдану ушш кетер1цю кефл куймен уйше — 6ip кезде езше дейшп Форестие турран уйге тез1рек жетш, эйелш, кун еткен сайын керюмен 228

__ _____________ __________ Ct^icmdi doc кецшн баурап, eMipiHe ерекше acepiH типзе бастаган келшшегше асыгап келе жатты. Нотр-Дам-де-Лорет бурышында турган гул сатушыньщ кдсынан ете бере ол Мадленага гул алгысы келдд де, дереу avi кдуашагын аша крймаган хош men раушан г улд ерт ч улкен 6ip шогын тандады. Баспалдак,тьщ эр орамынан бурылган сайын о л айнага кез салып, осы уйге тучгыш кдлай келгенш есше туардд. KiATiH уйде умытып кеткен екен, eciKTi Мадленаньщ кечеамен алып кдлган сол баягы малай аиггы. — Диу Руа ханым уйде ме? — деп сурады ол. — Иэ, мырза. Асхана тусынан ете бергенде, ол дастаркдннын; уш адамга арналып жасалганын керш, тан, кдлды. Асхананы крнакжайдан балш турган шымылдык, кетершп крйылган екен, сондык,тан ол дэл осы сэтге ашык, пеш устшдеп кезеге тура ез крлындагыдай 6ip шок, гулдд салып жаткдн Мадленаны керш кдлды. Оньщ лезде кецш тусш, эйел1не 1зет быддрш, риза ету аркылы рахаткд беленбек болтан талабына 6ipey кесе-келденец тургандай жагымсыздык, сезшд1. — Сен 6ipeyAi шакдгрып па едщ? — деп сурады ол Kipe бере. — Атап шакырмасам да, — дед! эйел1 бурылып кдрамастан гулмен айналысып жаткдн куш, — бурыннан кдлыптаскэн дэстур бойынша, менщ есю досым, граф де Водрек келедд: ол ылги дуйсенб1 кундер1 тустпсп б!збен шхедд. — Э! Жакры екен, — деп куб1рлей сейледд Ж орж. Эйелшщ артында гул шогын устап турган ол оны не тыгарын, не лакдырып вдберерт бхлмей дагдарды. — Кдрашы, мен саган раушан екелддм, — дедд акргры. Мадлена бурылып кдрады да, жымиып кулдд. — Сен кдндай жакры еддц! — деп, келшшек шын куанган турмен крлын созып, ернш тоскднда, жштпц кецш б1рден жайланып сала бердд. Содан кешн гулдд алып кумарлана гаскедд де, кецш кенынген бала сияк,™ жылдам кдгмылмен оны алгашкд,! гулддн, кдсындахи екппш бос кезеге орналастырды. 229

г Ъекст пт Л ф Ы се-т ы___________________________________ — Неткен куаныш! - дедд сонан соц оларга суйсше кдрап турып, — Мше, менщ у й м жайнап сала бердд. Содан кешн куйеуш сенддре сейледд: — БЬлесщ бе, Водрек сондай тамаша адам, сендер тез ттл табысып кетесщдер. Крцы рау графтыц к елген д тн ен хабар бердд. О л салмакден, сен1мдд, ез у й н е келгендей жайбаракдт юрдд. Сырбаз и ш п Мадденаньщ саусагынан суйдд, содан кейш куйеуше бурылып, жайдары жузбен крлын усынып жатып: — Кдлай журш жатырсыз, кдддрлД Дну Руа? — деп сурады. Оныц м ен м ен д т мен такаппарлыгы, жагдайдыц е з г е р у ш щ б е л п с ш д е й ымырашыл т1лектестж ке ауыскдндай. Оныц муншалык, e3repiciHe тацыркдган журналшы да сыпайы болуга тырысты. Бес минегген кешн олар он жылдан 6epi жан кдыспас дос адамдардай куйде отырды. — М ен оздердд оцаша цалдырып кетемш, — дед1 жаркщлдай сейлеген Маддена.— Асуйге барып келешн. Еркектер оныц соцынан кдрап отырып кдлды. Маддена кдйтып келген соц, олар 6ip жаца пиесага байланысты тиатыр туралы сез кдллды. Бул женде олардыц niKipAepi уйлескеш сондай, олардыц жуздершде осыншалыцты т ю р л е с болып шыкдандарына деген ризалыкдан 6ip-6ipiH жакры кергенддк белпсп байкдлып турды. Туспк жайма-шуак, жакры жагдайда етп. Граф осы уйде, мьгаа суйимдд ерлГзайыптылар кдсында езш жакры сез1нгенддктен, кеш болганша отырып кдлды. О л кеткен соц, Маддена куйеуше бурылып: — Шынында, керемет адам емес пе? Жакрш танып- б1лген сайын ол унай туседд. О л нагыз сыннан еткен, сен1мдд, кумэназ дос. Ах, егер ол болмаса... О л ез ойын аяк,тамай тоцтап кдлды. — Иэ, сондай суйюмдд адам, — дедд Ж орж, — Менщше, 6i3 жакдш дос болып кететш сиякдымыз. — А л 6i3re жатар алдында 6ipa3 жумыс icrey керек, - дедд тагы Мадлена. — Водрек келш кдлгандык,тан, мен 230

___________________________CydiawH doc саган бул туралы тамакцъщ алдында айтып улгермедм. Мен бупн Мароккода мацызды окцга болгандыгын быдм. Бул туралы маган депутат, болашак.мнпспр, Ларош-Мэтие хабарлады. Bi3 сенсация тудырарлык, улкен макдла жазуымыз керек. Фак-плер мен сипрлар менде бар. Дереу жумыс жасауга отырайык, Шамды ал. Диу Руа шамды алып, exeyi кабинетке ауысты. Кггептер бурышыша кдтар-кдтарымен жинаулы, ал ец жсжарысында Форесгие елер алдында Ж уан шыганагына барып алып келген уш кезе жаркырап тур. Устел астында жаткдн маркум Ш эрыдц жунд шлемшесше аягын салган Диу Руа крлына езше д ет н п neci ушын аздап ггстелеп тастакан шл суйепнен жасалган кдламды алды. Мадлена ашык,пешке суйенш турьш, темеюсш тутатып алды да, жацальщгы тугел айтып шык,ты, содан кешн ол туралы езшщ ойын быдрш, жазылуга тшс макдланьщ жобасын эцпмелед. Диу Руа оны мукцят тыцдай отырып, ескертпелерш жазып отырды. Эйел1сезш аяцтаган кезде, ол бул мэселеге байланысты ез кезкдрасын айтгы, оны терендете тусш, ез жоспарын усьшды, ол енд 6ip макдланыц жобасы емес, Kp3ipri м1шспрлжке кдрсы тутас 6ip наукднныц жоспары болып шык,ты. Бул шабуыл жасаудыц тек басталуы гана болмак,. Ж о р ж ойынан туган улкен мумкшдйстер Мадленаны цызык,тырганы сондай, о л TeMeKiciH де умытып кетп. - Иэ.. иэ... ©те жак,сы... Тамаша... Керемет... — деп куб1рлей крстап отырды. Диу Руа сезш аяк,таг'анда ейелй — Енд жазуга KipiceAiK, — дед. Алайда бастап кету ж ттк е кдшанда ауыр тиетш, бул жолы да ол эр сезш кцнала курастырумен болды. Муны ацгарган Мадлена оныц иыгына жецгл гана суйенш, кулагына сейлемдерд 6ipmeH соц 6ipiH сыбырлап айтып турды. Ара-тура ол куйеуше кумэндене кдрап: — Сен осыны айтайын деп пе едщ? — деп сурап отырды. - Иэ, дэл осыны, - дейд ол. 231

Ъекстмн Нф!секе-ут_______________________ Эйелдерге тен аяусыздыкдген Мадлена м1шст1рлер кецесшщ терагасын кекеацдд улы сездермен эшкерелеп, оныц сырт келбетш келемеждеуш ол журпзш отырган саясатгы келекелеумен шебер уштастырранда, езуге кулю у ш р Ш п , ж азуш ы н ы ц тапк,ыр байцарыштырына тацданбаска шара калмайды. Арасы нда Д н у Руа оныц сезд ерш щ магынасын терецдете тусетш жэне сонымен катар етгарлж беретш б1рнеше сезш крсып ж1берш отырды. Оньщ успне, ол ез хабарларын ендеу устшде уйренген сездг астарлап айту OHepiMeH жак,сы таныс болатьгн, сондык,тан ол Мадлена айтып отырран кдндай да 6ip окцраныц шындыры кумэндд кершедРау деген туста немесе ол 6ipey-Mipeyre келецкесш Tycipep деп ойласа, ол туралы тек туспалдаумен шектелш, сонысымен окьфмандар алдында тура сез еткеннен де repi утымды ж ол тауып отырды. М акала жазылып бггкенде, Ж о рж оны шабыттана дауыстап окдш шык,ты. Макала екеуше де унады да, олар 6ip-6ipiHi4 багасын ецад рана бглгендей, тацыркай, куана култаредд. Bip-6ipiHe е л ж 1рей, рашык, к е з б е н к,арап турды да, рухани жакд!ндык,тарын сезшу тан кумарлыгын крздыррандай, катты кушак,тасып cymcri. Дну Руа шамды алды. — Янл1 уйк,таймыз, — дедд ол Ke3i оттай жанып. — Алга туащз, OMipmiM, жолды жарык, кдглатын а з рой,— делд эйелт Куйеуа жатын белмеге беттегенде, соцынан 1лескен а й е л1 саусак, ушымен оныц мойнынан кд>гтык,тап, кдытык,тан крркатын куйеуш куалап отырды. \"Ж о р ж Диу Руа де Кэнтел\" деген атпен жарык, керген макала улкен игу кетерад. Палатада абыржу басталды. Вэлтер кэрия авторды кутгык,тап, оны дереу \"Франсуз OMipi\" г а з е т ш щ саяси б ел1м ш е мецгеругш e Tin тарайындады. Хабар 6oAiMi тары да Буаренарга кошп. Осы куннен бастап, \"Ф рансуз OMipi\" т т с п р л к к е карсы терец ойластырылран, TereyipiHAi наукан журпздд. К,ашанда бултартпайтын факт1лерге суйенетш, б1рде кекеандд, б1рде салмакды, б1рде эзглге, б1рде auiyFa 232

________ Ctfdhflidi doc курылран бул мацалалар езш щ кдйтпайтын табандылырымен, сен1мдшпмен тац кдлдыратын. ©зге гэзеттер булардан u a f h узшдД KeATipin, тутас азат жолдарын кеппрш басатын, ал билле басындагылар кдндай да 6ip мекеменщ кемепмен белпоз эдепаз жаудьщ аузын жабу жолдарын 1здеспрумен болды. Диу Руа саяси ортада атакдед ш н е бастады. О л крл алысулар мен и1ле амандасуларга кдрап, ез беделшщ ecin бара жаткднын 6iAin журдд. А л зайыбы болса, ол кдшанда ерш акдылдылыгымен, берш кдпысыз 6iAriurririMeH жэне байланыстарыныц кенддпмен тацгалдыратын. Угане кдйткдн сайын ол крнакдкайда б1рде сенаторды, б1рде депутатгы, сотгы немесе генералды кездеейретш, олардыц 6epi Мадленаны курметтеп, езд ерш ecKi достарындай емш-ерюн устайды. Олардыц бер1мен кдйда танысып жур? Жиындарда дейдд езь А л кдлайша олардыц ceHiMiHe Kipin ала кряды? Бул Ж орж упдн жумбак, едд. \"Мадлена тамаша дипломат бола алар едд\", — деп ойлайтын ол. Мадлена кебше туею тамакдед Kemirin келш журдд, асыга басып emirm, кдязара бертш, кетерщи кец1лмен келген ол кэлпарын шешпей жатып, б1лген жацалык,тарын айта бастайтын: — ByriH бДздщ айтарымыз бар. Тыцдашы, эддлет MiHicripi бурынгы аралас комиссияныц eiei мушесш сот кдялып тарайындапты. ©M ipi eciHeH кетпейэтндей етш сазайын таньггайык, бэлемнщ! Шынында, булар б1рнеше кун кдтарынан млнетзрдщ есш шыгарды. Фонтен кешесше граф де Водректен кешн сейсенб1 кундер1 туспк iiuyre келе бастаган депутат Л арош -М этие ерлнзайыптылардыц цолдарын кдтты кысып, шеказ куанрандыгын танытып журдд. - Мше, нагыз наукдн! — дейтш ол ер жолы. — Ендд осыдан кейш жецгске жете алмасак,.. Кец1л туктр1нде ол e 3i кептен 6epi кез ririn журген Iпетел icrepi мшк-пршщ орнын тартып алу мумкшддгше сешмдд болатын. Бул ез1нд1к бет-бейнесц езшдДк ninipi жок,, не мумк1нддпмен, не батылдырымен кезге туеш кермеген, 233

Ъвкситан Htjnhice-wu___________________ ауыз толтырып айтарлык, 6uuMi де шамалы, — 6ip шалтай к,алашык,тан щыкдс,ан адвокат, провинция учли гана арыстан дэрежесшдеп, республикашыл бетпердесш жамылган иезуит, езара вш партиялар арасында шеберлжпен пайда табушы, жалпыхалык,тык, сайлау к,укь1РЫ кец-крк,сырында кдптап есетш сапасы кумэндд либералдар сацыраукуларынын, 6ipi едд. © з ш щ турпайы макиавеллизм! аркдсында ол ез серш тестерш щ — депутат болып сайлануга кумар сшмтпсгер мен елден шыкддн шалагайлардын, — арасында акдллды деп есептелетш. О л 6ipa3 дэрежеге крл жетюзе аларльщгай сыртын жылтыратука шебер, 6ipa3 жакры тэрбиеш бар, жугенозддп мен сыпайыгершшп де 6ip басына жетерлж адам болатын. И п жакрылар арасында, осы 6ip унем! ауысып-тушсш жататын ар алуан журттьщ арасында, жогары талапкд сай келмейтан, жогарыга ацдаусызда ж ол тауып квтер1лген кернектт шенеушктер кргамында ол бедеддд саналатьш. О л туралы барлык, жерде: \"Ларош Mimcrip болады\", — десетш, оньщ a3i болса буран езгелерден бурын сенетш. О л Вэлтер кэрияньщ гэзетшде жарнашыларыныц 6ipi, оныц компанионы жэне кептеген кдржылык, операциясы ортак, cepiKTeci болатын. Диу Руа Ларош-Мэтиеш крлдады, оран сендд жене келешекте езше керек адамдардьщ 6ipi болуы мумюн деп есептеп, OFaH 6ipa3 умй- артып журдд. Непзшен алганда, о л Ларош-Мэтие Форестиеге арманына жеткен кезде Курметп легион ордетмен сыйапатгаура уэде берген icri жалгастырушы рана болды. Ендд бул орден Мадленаньщ еюнпи куйеуше берьлуге THicri болды — бар езгерю сол рана. Шындап келгенде, езгерген ештеце жок, Бул белгш жайт болрандьпртан, Диу Руаньщ кдязмет- T ecrepi оны унем1 кезге шукрш туртпектеумен болды да, бул оньщ жынын кдйнататын. Оны ендд тек “Форестие\" деп атау рана кдлрандай едд. О л саралкд босагасын атгасымен 6ipey: — Bepi кдрашы, Форестие! — деп айгай салды. О л есимеген кдлып танытып, жеппктеп хаттарды ак,тарыстыра бердь 234

___________________________ СфШм% doc BipaK, жацагы дауыс кряр болмады, одан да кдтгырак, дауыстады: - Эй, Форестие! Диу Руа баспагерлер кабинетше кдрай беттеп едд, кд1эметгеС ж шт ендд алдынан келдененде,лд: - Ах, кеппр, мен саган айтып тур екем гой. Ак^шак^ык, ерине, 6ipaK, мен с е т унем1 Шар1л байтуспен шатастыра беремш. Бул, cipe, сенщ жазтандарьщ Форестиенщ макдлаларына жолма-жол украстытынан болар. Бул жерде кез келген адам шатасады. Диу Руа жауап кдткдн жок, 6ipaK,iuii кдзандай кдйнады. О л Timi iurreft маркумды жек кере бастады. Вэлтердщ e 3i де 6ip рет саясат бел!м т щ жаца бастытынын, мак,алалары Typi жатынан да, мазмуны жатынан да бутан дейшп бастык,тьщ жазтанына украйды екен дегендд тандана айтып: - Иэ, бул натыз Форестие, тек кдна одан repi крлзулау, батылдау жэне керегендеу, — дедь Таты 6ip жолы андаусызда шкапты ашып кдлган Диу Руа Ф орести ен щ б и л б е к е о к,аралы ш у бе рек п е н оралганын, ал езшщ Сен-Потен басшылытымен ойын уйренш журген билбекесше алкдзыл лента байланып крйылранын кердь Барлык, би лбекелер сол сереге кдтарластыра Ti3u\\in крйылыпты да, астына: \"Форестие жэне К-нщ бурынты коллекциясы. Myparepi — Форестие Диу Руа. Патентгелген. Барлык, жерде, тптп жол жургенде де пайдаланута болатын кджетп тауар\" деп жазылыпты. О л шкапты жай тана ж а т ы да, бэрше еспрте: - Акд1мак,тар мен пштарларта дауа жок, екен-ау, - Аедь Алайда муньщ 6api кдтардаты тшш немесе мык,ты акдга болсын, ep6ip эдебиетип сияк,ты намыскрй epi мансапкрр Диу Руаны ренжггпей крймады, аскдн ез1мш1лд1к пен намыскррлык, peHim пен секемпил кумэнденушшкт! тудырады. \"Форестие\" ce3i оныц жанына тиетш болды: сол сезд! ест1меуге тырысып, К улаги н а тие кдлса, езшен-ез1 кдязарып кететш. Ол бул сезд! кекесшд! сыкдк, ретшде кдбылдады, т и т 235

Шсутан ’Нфкеке-ты_________________ __ кррлау деп ук,ты. Бул сез OFaH: \"Сен уппн 6epiH ейелщ •степ бер е м ол бурынгы куйеуше де жазып беретш. Онсыз сен адам болмас ец\", — дегендей болып есплетш. Мадленасыз Форестие кун кере алмайтын едд дегенге ол KeAicep едд, б1рак,оныц орнына езш крю - кеппрераз! 0 зэз1дддкуйде де соцынан кдлмады. Ендд оран уйдепнщ барк жиЬаздар, оныц крлы тидд-ау дегеннщ барлыгы маркумды еске салып туратын болды. Алрашында бул туралы ойына Kipin-шыкдайтын, ал кдз1р кдлзметгестершщ шакда сездер! жанына баткдн ол бурын мэн бермеген кез келген тукке туррысыз нэрседен куддктенетш болды. О л не нэрсеге крл созса да, бэршен Шэрмдщ крлын керш туррандай болады. Оньщ Ke3i не нэрсеге туссе де, муньщ 6api 6ip кезде Шэргл пайдаланган, ол кдямбат санаган заттар болып шырады. Tirrri Мадленаньщ 6ip кезде досымен 6ip тесекте жаткдны да жынына тие бастады. © з imiHAe больш жаткдн бул кдрсылыккд оньщ ©3i де тац кдлып: \"Маран не болды бул? Мен Мадленаны Tipi достарынан кдлзранбаймын гой? Олуакдшын кдлай етюзш жургеш маран 6api6ip. Одан мен кдйда барасьщ, кдшан к е л е с щ деп тык,ак,тамаймын, ал мына жексуры н Форестиеш ойыма алсам-ак, — кдным к,айнап шыга келедд!\" — деп ойлайтын. \"Шындырына келгенде, Шаргл накурыс болатын, — дейтш ол e3iHe-e3i, — мен, cipa, осыган налитын болуым керек. Мадленаньщ осындай есекке куйеуге шыкданы м е т жындандырып ж!бере жаздайды\". О л унеш езшен ©3i: \"Мадленага сол жануар HeciMeH унады екен?\"—деп сурайтын. © з ш е инедей к,адалран усак,-туйекке елшкен ол Мадленаньщ, малайдьщ, кдазметнн эйелддч сездершен Шарьлдд еске алгандай ьщрай сезглгенде, апгуын тежей алмай кдлатын болды. Дну Руа тэтшп унататын. — Б1зде неге тэта тагамдар болмайды? — деп сурады ол 6ip кепгге. — Неге тапсырыс бермейсщ? — Рас айтасьщ, мен ылги умьггып кете 6epeMiH, - дедд Мадлена жаркдш жузбен, — ©йткеш Шэргл тэтпш унатпайтын едд... 236

___________________________ GifkidMdi doc — BUecin бе, бул менщ шепме жетп, - деддезш устай алмай калган Ж орж оныц свзш б о л т кетт. - Есгитппм тек сол: LLIepU, Шэри... Ш эри эйтп, Ш эри буйта. Ш эри элген - жайына кдлдырсацдаршы ендд. Бул кутпеген ашудан eci шыкдан М ад лен а OFaH бакдграйып кдрап кдлды. Алайда взше тэн сез1мталдыкден ол куйеушщ бойында акдгрындап кдязраныш, маркумныц аты аталран сайын кушейе тусетш кдлзраныш бой кетерш келе жаткднын ацгарды. Мумган, бул эйелге балалык, сиякды болып кершген болар, сонымен кдтар бул эйелге жагымды тидд де, ол унс1з кдлды. Диу Руаньщ e3i де бул кд.глыры ушш кдгсылып кдлды, 6ipaK, ол ештеце гстей алмады. С ол куга кеште, келен макдланы жазуга юрюкен кезде, оныц аяп>1 юлемшеге UiHin кдлды. киемшега аудара алмаран ол оны Teyin Ж1бердд де: — Шэриддц аягы унеш тоцып журген болуы керек? — деп сурады куле тусш. Эйел де кулдд: — Иэ, ол тоцазып кдлудан крркдтын. Оньщ екп еа элаз болатын. — Солай екешн дэлелдедд де гой, — деп зидене сейледд Диу Руа. Сонан соц сэл жумсарран раймен: — М енщ бакдпыма орай,— дегендд крсып, эйелшщ крлына ернш типздд. BipaK, жатарда да Диу Руа сол ойдан арыла алмады. — Шэри, cipa, жатарда куларына суык, тиш кдлмас ушш, баски1м киш жаткдн шыгар? — деп кекетп ол. — Жок, басына ж1бек орамал байлап жататын, — дедд муныц б эрт кдлжыцра бургысы келген Мадлена. Ж орж иьпын кетерш, езшщ артыкднылырына сегамдд жанныц угамен: — ©й, бозекпе! — дедд ысылдай сейлеп. О сы куннен бастап ол Шэр1лд1 аузы н а алмай свйлемеуге айналды. О л peri келген жердщ бэр1нде оны сезге араластырып, \"байрус Ш э р и \" деп крмсынып отыратын болды. Саралкдда взш кунше б1рнеше рет \"Форестие\" деп 237

Ъексутан Лфквкв-укы____________________ атайтынын ecrin кдйтатын ол маркумды керщде тыныш жаткызбайтын осындай эддспен ешш кдйтарып жургендей ед1. О л оныц кем пплжтерш , к у лкШ эрекеттерш, эл азд ж те рш термелеп, Keri кдйткдндай санамалап! тушынып, ecipe сейлеп, осынысымен эйелшщ журепнен 6eArici3 бэсекелесше деген барлык, ce3iMiH б1ржола eiuipyre эрекет жасагысы келетшдей едд. - Б о н д е ме, М а л - дедд ол б1рде, - 6ip жолы Ш эри тулей сем1з еркектер арык,тардан repi ку п т р е к деп дэлелдепа келгеш бар едд гой? Bipa3 уакдгг еткеннен кейщ ол эйелшен маркумга байланысты цнюлддк жагдайларын сурап бшмек болып ЫНТЫК.ТЫ, алайда Маддена ыцгайсызданып, OFaH жауап беруден кдшкдк,тады. О л 6ipax, крймай крйды: — Айтсацшы ендП Ондай миноттерде оныц Typi сумырайра украл кететш болтан шыгар.э? — Ж етер ендд, жайына кдлдырсацшы оны, — деп тютене сейледд эйелт Кряды деген не. — Ж ок, айтшы ендд! Тесекте ол аюша кррбандайтын nibiFap, иэ гой? М а л гой, мал! — деп барган сайын жаныга туседд. Bip жолы, мамыр айыньщ аярында, ашык, терезенщ алдында темегасш тартып турран. Кдла сондай кдпырык, болатын, кенет таза ауага шыкльюы келдд. — М а л Булон орманьгаа барайыкдпы! — Барсак, барайык, Олар ашык, экипажга мшш, Елисей даласын кест етш, Булон орманы саяжолына ендд. Тып-тымык, ж елоз тун ед1, П ариж д е кун соншалык,ты ысып, ауа дэп 6ip моншадарыдай ашык, тутжтерден шыкдсдн бумен дем алгандай сезшетш тундердщ 6ipi. Сансыз келпстер кдльщ агаш крйнауына кептеген сушскен жасты алып келш табыстырып жатыр. Эуестене кдраган Маддена мен Жорждыц кез алдынан экипаж ш ш д е кушак,тасып отырран акдпыл кшнген эйелдер мен кдра кшмдд еркектер кдялт-кдллт етш кершш кдлады. Жулдыздары жамыраран от жалындай аспан астында сансыз сушспеншшкке беленген журектер Булон 238

______________ ________ (tyim di doc орманына агылып келш жатты. Айналада жерге токдидай тиген дощалактар дыбысынан баскд ештеце есплмейд!. А л ap6ip келпсте екеу-екеуден 6ip-6ipiHe жабыса тусш, алдагы рахат сэттщ елесше yHci3 елтаген рашьщтар Henipi Tirrri таусылар емес. Тамылжыган кештщ кдпырыгы ыстык, сушстердщ эсершен сияк,ты кершедь Ауа да махаббат кумарлыгына 6erin, тан лаззэтшщ ацсарынан ауырлай тускендей. Бэрш де 6ip рана макрат елйатрген, кдндарында 6ipxeAKi от ойнаган жуптардан айналага шыдамсыз д1р1л таралып жаткдндай. Осы махаббат б е с т н е айналган арбалардан елжрреген MeftipiM шашырап, ауа да сез1мнен алабуртып кеткендей сезьледг Бул мамыражай хал Ж орж бен Мадленара да берш-ен сияк,ты. Кдпырык, маужыраткдн олар алдеб1р толку жетепнде у н аз рана 6ip-6ipiHin крлдарын тапты. Кдла беютстершен басталатын бурылыскд жеткенде, олар cyfncin алды. — Bi3 тары да еткендег1 PyaHFa барар жолдарыдай мектеп окушыларыныц кдлпына тусш келем1з, — деп уяла сыбырлады Мадлена. ToFaftFa Kipep жерде экипаждар арыны белше бастады. Ж ас жубайлар журш келе жаткдн Кол саяжолында келж саны азайып, араштар арасында тунып турран к,ою кдрацгылык, жапырак,тар AipiAi мен aFain арасында сылдырлай aFbin жаткдн булакуардан ескен салкдш самал, — осыньщ 6api арбаларда сушсш келе жаткдн жуптардыц бакдггтарына ерекш е 6ip купил лэззэт устемелей тусетшдей. — Кппкентайым менщ Мад! — деп сыбырлады айелш кушарына кдгса тускен Жорж. — Ecina,e ме, сенщ ауыльщньщ тусындары орманра барранымыз, - кдндай крркдшышты болып едй — дед! Мадлена. - Маган ол шет-meri жок,api тары андар толып жургендей сез1лген-д1. А л мунда мулде баскдша. Самал жел жумсак, аймалайды, ал орманньщ apFbi бетшде Севр бар екенш жакры бмесщ. — Жок, менщ орманымда тек кдна бурылар, тулгалер, елжтер мен кдбандар рана мекендейдД, — деп кдрсылык, б1дадрдд ол, — анда-санда орманшыньщ yin кездесш кдлып отырады. 239

Ш ф т т Щ 4 и к ,-р ы _____________________ _____________ Байкдусызда айтып кдлган осы свз — маркумнын, фамилиясы (Форестие Forestier - орманшы оран кдтты эсер еткеш сондай, 6ipey орман цтнен айкай салрандай болып, б1рден жабыркду тартып сала бердд: журеп сыздап, б1раздан 6epi жанын кд-шап журген кызраныш ce3iMi тула бойын жайлап алды. — Сен мунда осындай кешюлпс Шэрьлмен келш кердщ бе? — деп сурады ол сел уназддктен кешн. — Келддк, ж ш келетшб1з, — дедд Мадлена. Кенет Ж орж уйге кдйткдлсы келш, журеп сыздап ала женелдд. Форестие бейнеа оньщ санасын жаулап алды. Ендд Диу Руа тек сол туралы рана ойлаура кдбкетп болып кдлрандай. — Тындашы, Мад... — дедд о л ашумен. — Не, кымбаттым? — Сен Шэры байрустьщ кезше швп салдын, ба? — Сен тары есю энще бастыц ба, муньщ акымак,тык, крй! — дедд эйел1 жек кэрген унмен. Крю крйда. — Крйсацшы, мойындасащны! Сен оньщ кезше шеп салдын, гой, э? Эйел ундемедд, барлык, эйел сиякды, ол да бул сурак,ты унатпады. — Сайтан алрыр, егер б1реудщ кезше шеп салу керек болса, нагыз ьщрайлы адам сол едд Foft, — деп кряр емес Диу Руа,— Иэ, иэ, иэ! Форестиенщ мушздд болтаный б1лсем, кдндай куанар еддм. Оньщ акылсыз келбетше мутз кдндай жарасар едд, э? Мадленаньщ есше б1рнэрсе тускендей куммарегенш ацрарран о л одан api жабыса тусп: — Айтшы ендд, нец кетедд! Кдйта оньщ кезше шеп салраньщды езге 6ipeyre емес, мына маган айткднын, артык, емес пе? Ол, шынында да, e3i ж ек керепн жексурын Шэродщ сондай маскдрара ушыраранын эйелдщ ез аузынан естуге елердей кумарггы. Сонымен кдтар не екенш ез1 де толык, анд-армаран булдыр 6ip сезнс оньщ эуескрйлырын артгыра тусп. — Мад, кшжентайым менщ, втшемш, айтшы,— деп 240

___ ____________ ___________ СиШмМ doc жалынды ол. - О л e3i coFaH лайык, едд Foft. Онын, акдлмак, басын мушзбен эшекейлемеущ улкен кателж болар едд. Мойындай крйшы ендд! Мадлена оньщ мына жанталасын кддзык, кергендей, мырс етзп кулдд де крйды. О л болса эйелшщ кулагын жеп крярдай такала тусп. — Бол ендд, бол... мойындашы! Мадлена оны ытырына итерш тастады. — Кдндай акдшак, едщ! — дедд ол ашулы унмен — Cipa, адам осындай сураккд жауап берер ме? Осы сездд айткдндагы эйелшщ ушндеп салкындык,тан Диу Руанын, тула бойы муздап Kerri; ол журеп тас боп кдтып кдлгандай, ауа жетпей алкаша бердд. Бул кезде экипаж кел жагалап келе жаткан, кел бетшде жыпырлаган жулдызын аспан кдшастыкден т е р т алып жаткдндай. Карацрылыкд-а кершер-кершбес era акду кел бетш баяу сыза жузш барады. Ж орж айдаушыга: \"Кешн бурыл!\" — деп айкайлады да, келж жаркдлраган шамдары орман тунепн тштлей жаркд,1лдаган езге экипаждардьщ арасымен кешн бетгедд. \"Даусы кдлай езгерш кетп жацаБыны айткднда! Бул не, мойындау ма?\" — деп, езш е н e 3 i сурады ол. М ад ленаньщ алрашк,ы к у й еу ш е опасыздык, жасагандыгына калткдлсыз сенген ол ызага бульи^гы. О л эйелшщ алкьшынан шап берш, кдллкдлндыра урып- сокдсысы келдд. Егерде ол: \"Жок, кдлмбатгым, мен Шэр1лге опасыздык, жасаган болсам, тек сешмен FaHa\", — деген болса, ол оны жаны кдлмай еркелетш, тебесше кетерер едд-ау. Диу Руа крлдарын айкастыра салып, acnaHFa кдраган куш КД1МЫЛСЫЗ отыр: оньщ б1рдеме ойлауга да шамасы кдлмагандай едд. О л тек inii казандай кдйнап жаткднын, эйелге байланысты машакапъщ басталып келе жатканын рана ce3in отырды. Кецшне куддк гарген куйеудщ халш тущыш сез1ндд ол. Шындыгына келгенде, о л маркум болып кеткен Форестие уппн кдпганды, журепн ертеген кдлзраныштан ол Мадленаны жан-тэшмен жек Kepin кеткендей сез1ндд. О л Шэрь\\ге опасыздык, жасаган болса, oFaH, Диу PyaFa да жасамасына гам кепЬл? 241

Ъексутан МфкеЬ-ты____________________ О л акырындап ез ойын жинак,тап алды да, сыздаган ж у р е гш елем еуге тырысып: \"Э й елд ерд щ 6api де шеттершен жэлеп, оларды жай рана пайдалану керек, оларра жаньщмен бер1луге болмайды\", — деген ойра берь\\дд. Ызалы ойдан оныц -плш е He6 ip ашшы сездер ушрыгешмен, ол OFaH epiK бермедд. \"Элемдд купгплер рана билейдд, — деп кдйталады ол езше e3i. — Kyurri бола б1лу керек. Будан бшк туру керек\". Экипаж ж уртш жылдамдата тусп. Кдла 6eidHici артта кдлды. Диу Руа алдынан алып оттыц шашырандысындай кдлын, сэулеш кердд. Кулагына коптеген эркдлы уннщ жиынтырынан туратын узддказ гуьл келдд, ол осынау жазры тунде кунддзп аласапыраннан кдлжырап барып дамыл тапкдн аса зор алыптыц — Париждщ ауыр тынысы едд. \"Бул ymiH жанынды жепдей жеуге epiK беру акдшак- тык, — деп ойлады Ж орж. — Эршм e3i ушш eMip суредь Жендс батылдардын, крлында. ©зщдд рана ойлауыц керек. Байлык, пен дан,к, жолындагы e3iMuii\\aiKTi махаббат пен эйел мейфдш жолындагы ез4мш1лддктен жогары кря б1лу керек\". Аса зор аяк,тарымен алшайып турган Салтанат аркасы кезге шалынды, — дэп 6 ip кдлага иреберюте аялдаган кррбиган алып дэу кдз1р мына алдында сайрап жаткдн кец кешеге туеin алып, адымдай женеле-пндей. Ж о р ж бен М адлена тары да aFUAFaH экипаждар толкынына килжть ендд олар баганагы денелер1 унс1з айкдекдн шаршаулы жуптарды ацеаран тесектерше жетюзуге асырып келе жаткдн сиякды. Буларга куаныш пен бакыттан, рахаттан балкдтан адамдар неш ртщ шет- meri жок, сеюлдд болып кершдд. Мадлена куйеушщ кеюрег1нде кдндай дауыл журш жаткднын сезгендей. — Н е ойлап отырсыц, достым? — деп сурады ол езше тан назды уншен. — Сен yHci3 кдлгалы жарты сагат болды FOft. — Мен мына мисыздардьщ кушактаекдндарына кдрап отырмын, — дед) ол мыекдоды жымиыспен, — сейтш, 242

_______________________________________________О М к т Н д к мына ем1рде, расында, Kp>i3biFyFa турарлык, б1рдеце бар- ау деген ойга кдлдым. — Иэ, кейде бул да кризыктырады, — дед! ейел1 баяу унмен. — Иэ, одан артык, енггеце таппаганда, эрине! Ж о рж д ы ц ашшы к ек есш ге толы ойы ем1рдщ жылтырак, бетпердесш аяусыз тырналап жыртып жатгы. \"Элденеден уялу, б 1рдецеден бас тарту акрлмак,тык, сощы кезде ез1мдр шггей мужш, кррбыжык,тап жургешм натыз акрлмащъщ ici\". Кез алдына елестеген Форестие .бейнеа бул жолы оны еш абыржыта алмады. EKeyi татуласып, кдйтадан достык, кдлыпкд тускендей сез1м бнледд. О л ■riirri: \"Салем, достым!\" — деп дауыстап ж1бере жаздады. Мадлена бул уназдркке шыдай алмады. — Жолда Тортониге согып, балмуздак, жесек болар едр, — деп усыныс жасады ол. Ж о р ж оран к ез к,и ы р ы н тастады. О сы кезде Мадленаныц крлрынан кдрагандары нэзж бет бейнеа мен акрнулан шашы сауыкрныл дэмханаларга Kipyre шакрпртан жаркрилдак, отгар жарьпынан анык, кершген едр. \"Сулу-ак, — деп ойлады ол. — Heci бар, ете жакры. Bi3 eKeyiMi3 жайлы, кегершипм, ушкдн кус, жупрген ац кдшып кутылмайды дейдр. А л ендр кр>1зметтестер1м меш тары мазакуай бастаса, кекелерш кездерше керсететш боламын”. Осы ойFa бекшген ол эйелшщ кудргш сей1лту уипн, \"Куана келюемш, крпмбаттым\", — деп, оньщ ерншен суйдр. Мадленага куйеушщ ерш муздай салкрин болып тилi Алайда дэмхананьщ алдында эйелш щ экипаждан TycyiHe кемектес1п жатып ол езшщ эдетгегт уйретш кп жымиысымен куле кдрады.I III EidHuii KyHi саралкдра келгамен Дну Руа Буаренардып, кдсына жакрнндады. — Кдаррл1 дос! — дедр ол.— Саган 6ip етшшпм бар едр. Сощы кезде кейб1р бейп1лауыздарга меш \"Форестие\" деп атау кризык, кершетш болып жур. Т1леу1ндр берпр, сен оларра будан былай маган сол эзш н кдйталамак, болтан 243

Шсштан Щюкеке-ши___________________ алганпул адамды аямайтынымды ескертш крйшы. Бул куак^1лыры суцп айкрстырура тура ма, жок, па, алдымен ойланып алсын. Муны саган айтып турган себебЫ, сен сабырлы, icri бейбгг жолмен шешуге кдбыетп жансьщ, екшподен, сен 6ip рет менщ тереппм болгансьщ. Буаренар оньщ тапсырмасын орындаута камсп. Дну Руа шаруаларымен шырып кета де, 6ip сагаттан кейш кдйтып оралды. Кдйтып еппам оны \"Форестие\" деп araFaH жок, О л ушнщ табалдырыгьш аттаганда, крнакжайдан эйел дауыстары естшп жатгы. — Кщдер ол? — деп сурады ол. — Вэлтер жэне де М арел ханымдар, — деп жауап бердд малай. Ж орждыц ж уреп ддр ете кдлды, 6ipaK, ол езш езк \"Kepin алармын\", — деп кдйрады да, Kipin барды. Кьлетилдэ ашык, пепггщ кдсында отыр екен; терезеден тускен кун сэулеа оган куйылып турды. Жоржга, езш керген кезде о л бозарып кеткендей болып кершдь Алдымен Вэлтер ханымБа жэне оньщ сакщылары кусап exi жарында отырран кыздарына юле амандаскдн ол бурынры ашынасына бурылды. О л бутан крлын усьшды, оньщ крлын алган жшт дэп 6ip: \"М ен аздд бурынрьпиа суйемш\", — дегендд быддрпа келгендей акдфын кд1сып крйлы. О л да жауап ретшде крлын кысты. — Крлай турып жатырсыз? — деп сурады ж1пт.— Bi3 KepicnereAi кдшан. — Ж акры. А л ci3 ше, Суйюмд1 дос? — ештеце болмагандай жаркдш унмен сейлеген Кьлетилдэ ендд Мадленара бурылды: — Сен оны бурынгыша Суйюмдд дос деп атаганыма кдрсы емессщ бе? — Эрине, жок, кршбатгым, мен саган бэрше рукрат етем1н. Оньщ ушнен болар-болмас KeKeciH сезыгендей болды. Вэлтер ханым Ж ак Ривэл ез ушнде уйымдастырмак, болтан мереке жайлы, - сайысудан жарыс етюзу шарасы туралы сэз eTin, оган барлык, и п жакрылардын, эйел1 баратындьиын айтгы. — Бул ете тамаша, — дедд ол. — BipaK, мен дардарьт 244

________________ ___________СцШмМ doc отырмын. Куйеу1м нак, сол кезде уйде болмайды, м е т ертш баратын адам жок, Диу Руа дереу 03i ертш бар>та усыныс быддрш, эйел KeAiciMiH бердд. — Кдлздарым да, мен де сззге сондай ризамыз. Диу Руа апалы-сщлш кдяздардыц кшпсше кез салып, шшен: \"Мына юшкентай Сиузанна тэп-тэу1р-ак,екен, тйгп суйюмдд\", — деп ойлады. Аласа бойлы болтанмен, мусшд1, кдшша бел, тар мыкдш, омырауы жаца туйшдей бастатан, шшкене тана кег1лддр-сур туст1 кездер1 суретшшщ кдламынан шыкддндай айшыкды кершетш о л акдпыл шашы буркдлраган адеMi куыршак, сияк,ты, онын, устше тым аппак, упктеп крйтандай 6ip сызыкрыз, 6ip нуктеаз, 6ip тамшы кдны жок,кдтаздай Tepici мен ед е т буркдярата кетерщиреп крйтан буркдяраган буйра шаштары оны, шынында, кейб1р кдыз балалардьщ крлынан керетш кдямбат куъфшак;гарра укратады. У лк е ш , Роза, KepiKci3, арык,, аж арсы з, еш шм ескермейтш, ешюм сезге тартпайтын, ашуга турарлык, ештецеа жок, кдяздардыц сапынан едд. Велтер ханым орнынан турды. — Сонымен, мен ci3re сенемш,— дедд ол Жоржта кдрап. — Алдата аптаньщ бейсенб1сшде, сагат егаде. — Кдлзметащзге эз1рмш, — дедд ол. Олар шьпысымен Мерел ханым да орнынан турды. — Хош-сау больщыз, Суйюмдд дос. Бул жолы эйел ж т тгщ крлын узатырак, устап, кдтты крюты. Осынау у н аз ттлдесуден алабурткдн жшт кенет осы 6ip ауыштау, акдсещл, 6ipaK, езш шын суйетш сияк,ты KepiHeTiH эйелге ынтык,ты1ы кдйта оянтанын сездд. \"Ертец-ак, барамын OFaH\", — деп шепгп ол. Ерльзайыптылар оцаша кдлысымен, Маддена жар- кдярай кулдд де, куйеушщ бетше кддала кдрап отырып: — Валтер ханымньщсаган киник екени бкесщ бе? — деп сурады. — Крйсацшы! — дедд ол ceHiMCi3 унмен. — Иэ, иэ, шын айтам, саган ынтык, екенш сезшен ачгардым. О л да осындай екен-ау! О л кдлздарына сендей куйеу тап болтаный кдлайды. Менщ бакдггыма орай, оныц e3i ymiH бул кдупгп емес. 245

Ъвксутан Нфквкв-уяы_________________________ Онын, мунымен не айткысы келгешн Ж орж тусшген жок, — Kpyiirri емес дегенщ не? — О, Волтер ханым 6ipAe-6ip рет есекке тамызык, боларлык,кдллык,керсеткен жан емес, сенесщ бе? — б1рде- 6ip рет! — Мадленаныц даусы ез сезше сешмдд еспдад. — О л езш бар жагынан м ш аз устай алады. Куйеуш сен меноз-ак, жак,сы бь\\есщ. Алайда эйел1 мулде баскд адам. О л еврейге куйеуге шыкрднына кдтгы уайымдады, 6ipax, OFaH адал ейел бола бйлдД. О л — нагыз парасатгы айел. Дну Руа тандана сейледг — Мен ол да еврей эйел екен десем. — Tiirri де олай емес. О л Магдалина махалласындагы барлык, кдйырымдылык, мекемелершщ курметп басшысы. О л Tiirri куйеуге шыгу peciMiH ппркеуде етизген. Тек кдна бул жерде бастыгымыз paciM ушш шокышанын элде дднбасылары буран коз жума караганын айта алмаймын. — Демек... ол маган... рашык,дейсщ, э... — деп куб!рледд Жорж. — С в з а з FauibiK, Егер сенщ басыц бос болранда, мен саган Сиузаннага уйлен деп кецес берген болар ем, ол Розадан эдем1 рой, солай емес пе? — Иэ, uieuieci де кдртайып турган жок,! — дедд Ж орж муртын ширата отырып. Мадлена ашуланып кдлды: — IlIeHieri жайында айтарым, кршбатгым менщ, ол ойыцды таста. М е н одан крркдаймын. О л туцгыш кунэкерлж жасайтын жастан кеткен. Ертерек ойлануыц керек едд. \"Шынымен, мен Сиузаннага уйлене алган болар ма едш!..\" — деп сурады Ж орж вз-езшен. Содан кешн иыгын кикдц етюздд. \"Бос сез!.. Э к е а оны маган беруге ешкдшан кел1спес едд!\" 0 3 i будан крндай пайда табарын ойланып жатпастан, ол Вэлтер ханымра назар салып керуге беюндд. Кеш бойы ол Юлетилдэмен етюзген кундерш еске алып, сез1мге берш п, естелжке шомылып жатты. О л

_____________________________ СиШмМ Ьос эйелдщ тентек-пгш, шолжьщ еркелжтерш, 6ipre кдадырган кездерш еске туардд. \"Иэ, ол сондай суйисп, — дедд ол езше e3i. — Ертец-ак, барамын OFaH\". Ертещне тащш тамак,тан кейш ол шынында Верней кешесше бет алды. EciKTi ашкдн бурынгы кдлзметип эйел мещандар у й лерш д еп барлык, кдлзметпллерге тэн ашык,тыкден: — Кдлай журш жатсыз, мырза? — деп сурады. — ©те жакры, кегерппшм, - деп жауап бердд де, ол б1реулдч тэждрибеаз крлы куйсандык,та гамма уйренш жаткдн крнакдкайа?а юрдд. Бул Лорина екен. Ж о рж кдлз бала мойныма асылар деп ойлап едд. Bipax, ол орнынан асыкдай кетершп, салткд лайык, улкен адамша амандасты да сыпайы FaHa шырып кетп. Кдлз баланыц элденеге екпелеген эйелдерше кдалык, керсетуше Диу Руа тан, кдлды. Осы кезде uieuieci юрдд де, Диу Руа оньщ хрлынан суйдд. — Мен ыдш ci3Ai ойлаумен болдым! — дедд ол. — А л мен аздд, — деп мойындады Колетилдэ. Exeyi де отырды. Bip-6ipiHin кезше кдрап, exeyi де хуммаредд, cymcxiAepi келгенш сезшдд. — Клшкентай рана кдлмбаттым Юле, мен аздд суйемш. — А л мен сет. — Демек... демек... сен м е т кеппргенщ Foft? — Иэ десем де, жох, десем де болады. Алгашында ауыр болды, содан хеш и сети; айтхдныцньщ шын ехенш тус1нддм де, е з т е e3iM: \"Шыда! Бугш болмаса, ертец ол маран кдйтып хеледд\", — деддм. — Мен саган келуге крркдым, сен м е т кдбылдамай кряр деп ойладым. Кррхрам да, келуге сондай хумартгым. Айтпакдпы, Лоринага не болтан? Мешмен арен, амандасып, pemuiTi турмен хет т халды. — Бглмеймш. Сен уйленгел1 онымен сен туралы сейлесу мумкш емес. Шынында, менщше, о л ceH i Кызганатын сиякды. — Мумюн емес! — Шын айтам, жаным. О л с е т бурынгыдай Суйюмдд дос деп атамайды, сыртыцнан ceHi “Форестие мырза\" дейдд. 247

Ъ ексут т Н ф Ь Ь -т ы ____________________________________ Диу Руа кызарып кетп. —Ернщдд экелпп, — дедд ол умсына туеin. Киштилдэ ол илегш орындады. — Кдйда кездессек екен? — деп сурады ол. — BypbiHFbi... Кешстэнтинетл кешесшде. — Кдлайша, патер эл1 еиизилген жок, па? — ©пазген жокдын. — ©тюзген жокрыц? — Иэ, мен сен кдйтып оралар деп умптенддм. Ж орж д ьщ журегш мак,таныш кернеп, тарсылдай coFbin кетп. Демек мына эйел оны суйенн болтаны гой, демек мунпй шынайы, эзгермейтш, терец сез1м болтаны гой. — Кдддрл1м менщ,— деп сыбырлады ол, содан кешн 6 ipa3 унс1з отырып барып, - Куйеущ кдйда? — деп сурады. — О л мунда 6ip ай болып, кдйта кеткел! уш-ак, кун болды. Дну Руа кулдд: — Натыз дер кезшде кеткен екен. — Иэ, дер кезшде, — дедд Кьлетилдэ жай тана. — BipaK, ол бар болса да менщ тосылмайтынымды бьлесщ гой. — Иэ, оныц дурыс. Дегенмен ол жакры адам. — А л езщ ше? Ж аца eMipi4 езще унай ма? — Жаман емес. Эйел1м — менщ досым, одакуасым. — С ол тана ма? — С ол тана... А л журек... — Тусшемш. BipaK, ол эдем1 эйел. — Бтлемш, 6ipaK, ол м е т елж пре алмайды. Кдшан кездесем1з? — деп сыбырлады ол Кдлетилдэге таяна туеш. — Tirrri ертец-ак,.. кджет етсец? — Жарайды. Ертец caFaT 2-де? — Еюде. О л орнынан турды да, кетер алдында цысылрэн турмен: — Б1лесщ бе, Кетстантинвтлдет! пэтердд мен ез атыма ауыстырып алсам деймш. Сейтемш. Будан былай да сенщ мен ушш акдпа шыгарраныц едд кдлганы! Юлетилдэ наздана оныц крлынан суйдд. — Еркщ бьлеш, — дедд о л сыбырлай сейлеп. — Оны 248

___________________________ Cydkwk doc будан былай да кездесе алуымыз ушш сакд-ап кдлганыма ризамын. Диу Руа кецш кенппген адамныц тур1мен шы рып кетть Фотосуретпп жаймасыныц кдсынан ете бергенде, улкен кездд толыкэйелдщ портретше квз1 туей, бул сурет оныц есше Вэлтер ханымды салды. \"Ештеце етпейдд, — дедд ол езше e3i, — ол эл1 де тэп-Teyip. Бутан д ей т оны неге кермей келгенмш! Бейсенб1 куш ол м ет кдлай кдрсы алар екен?\" Олтула бойын кернеген куаныштан алакднын ыекдллап крйды, езшщ бар жерде де жолы болып келе жаткднын сез!нуден тутан макд-аныш, езшщ eirreiiAi де оцтайлы еркек екенш, эйелдер алдында жулдызы ыстык, болып шыккднына кднататтануы едд бул. Бейсенб1 куш ол Мадленадан: — Сен Ривэлдщ ушндеп жарыекд бармайсыц ба? дсп сурады. — Жо-жок, онда барута еш кулкдям сокдайды, мен депутаггар палатасына барамын. Ауа райы тамаша болып тургандыктан, Диу Руа Вэлтер ханымра ашык, экипажбен барды. Оны керген сэтге Диу Руа аузын ашып турып кдлды, — эйел OFaH сондай жап-жас epi сулу болып кершдд. Оньщ ашык тусп кейлепнщ аса улкен емес ойьнынан сэндд, бшк омырауыныц ше-ri кершш турды. О л эйелдд осынша жас кершедд деп ойламатан екен. Бул ханым, шынында, еркек кызьпура турарлык эйел деген корытындыга кедлд. BipaK оньщ сырт келбепнде - жаксы тэрбие алган, 0м1рден кджыган, парасатгы аналыккейпшде жещл ойлы еркек-ri тарта крймайтын 6 ip бегесш байкдлып турды Оныц уетше саналы да акдллды эйел репнде шепн кдыльпс, керсетзп алудан барынша сактанатын о лэр сезш ойланып amyFa, тек кдна бурыннан белгш, еш имнщ к ец ш не келмейпн нэрселердд FaHa сез етуге тамаша машыкганып алган жан болатын. Бастан-аяц алкдлзыл тусп кишген Сиузанна Ваттоныц жаца рана лакпен жылтыратып койган картинасындай болып KepiHAi, ал Роза осы тамаша куыршацтыц кутупйсшдей рана эсер бередд. 249

Шсутан Ифкекв-уяы____________ ___________ Ривэлдщ уйшщ алды кдз-кдтар -пзьлген экипаждарра толып кдлыпты. Диу Руа сершне крлын усыньш, Tycipin Бул жарыс Алтыншы Париж окрупндеп жепм балалар пайдасы унпн о ты зЫ п отырган жэне оны етмзуге \"Франсуз eMipi\" газетою кдтысы бар сенаторлар мен депутаттардьщ эйелдер1 басшы-ханымдар дэрежесшде кдтысып отырган болатын. Взлтер ханым кыздарын ертш келуге узде бергешмен, басш ы-ханы м д эp eж eciн eн бас тарткдн-ды: оньщ кдмк,оршылыры дшшьлдер рук,сат ететш шецберден шьнып керген емес-Ti, мунысы оньщ дшдарльиъшан емес, оньщ ойынша, иудеймен некелесу! оран Шркдтар мшдет жуктейтш сиякхы, ал журналшы уйымдастырран мына мерекенщ республикалык, сипат алуы кейШреулерге клерикалдыкдщ кдрсылык, эсерш тугызуы ык,тимал деп ойларандьщтан. Жарыскд дешнп уш апта бурын барлык, барытгары гэзет бетгершен мынандай сездердд окура болатьш едд: \"Б1здщ кдддрл! 3pirrreciMi3 Ж ак Ривэл езшщ бойдак,- тык, пэтершдеп сайыс залында Алтыншы Париж жетш- Aepi пайдасына улкен жарыс етгазутуралы шеппмге келдь Шакьфу белеттер1 сенаторлардьщ зайыптары: Лэ-луен, Ремонтел ж эне Риселен ханымдар мен олардыц жубайлары, белгш депутаттар: Ларош-Мэтие, Персерел жэне Фирмен мырзалар атынан таратылады. Кдйыр- садакд жинау узшсте журпзшп, жиналган барлык, сома сол жерде-ак, Алтыншы окрути, кдлабасына немесе оньщ орынбасарына тапсырылады\". Бул enTi журналшыныц пайда кездеген мак,сатын жузеге асырудагы улкен жарнамасы едь Ж ак Ривэл крнакуарын ез пэтершщ дэмхана уйым- дастырылган юреберганде кдрсы алып турды,— оньщ шьпыны жалпы туомнен етелуге тшсп болатын. О л етшген турмен крнакд-арра тар баспалдакды нус- кап турды, онымен томен, сайыс залы мен тир орналас- кдн жертелеге тусуге болатын-ды. — Томен туснщздер, ханым, томен карай. Жарыс жертеле залында етедь 250