«fhý-6 : ík¥ðkuLkk y÷økLk (y÷økefhý) Lkk Mkk{kLÞ rMkØktíkku yLku «¢{ku 1.197 ΔG = ΔH – TΔS rhzõþ™ Ëhr{Þk™ ÄkíkwLkku ykìõ‚kRz rð½x™ …k{u Au y™u rhzõþ™fŒko C fu CO yu ykìÂõ‚s™Lku Ëqh fhu Au. ßÞkt, ΔH = yuLÚkkÕ…e VuhVkh, ΔS = yuLxÙku…e VuhVkh rhzõþ™fŒko™ku Vk¤ku : W…hkuõŒ ‚{efhý{kt ßÞkhu ΔG ™wt {qÕÞ Éý nkuÞ Au íÞkhu s fkuE …ý «¢{ ykÃk{u¤u yk„¤ ðÄþu. rhzõþ™fŒko™wt fkÞo ƒu «r¢Þkyku suðe fu (I) rhzõþ™fŒko™wt ykìÂõ‚zuþ™ (II) ÄkŒw ykìõ‚kRz™wt rhzõþ™ yu{ ƒt™u «r¢Þkyku™ku (I) òu ΔS Ä™ nkuÞ Œku Œk…{k™ (T) ðÄkhŒk TΔS ™wt Éý {qÕÞ ðÄþu. ŒuÚke ΔH < TΔS ÚkkÞ. ykÚke Ÿ[k íkkÃk{kLku Δr G ™ku ‚hðk¤ku …qhŒku {kuxku y™u Éý fhðk™ku Au. TΔS > ΔH Úkþu yLku ΔG Éý ƒ™þu. MxO → xM (½™ fu «ðkne) + 1/2 O2(g); [ rGMxO, M ] (II) òu ƒu «r¢Þkyku yux÷u fu ykìÂõ‚zuþ™ y™u rhzõþ™™kt ... (1) Þwø{™Úke ÚkŒe yuftËh «r¢Þk {kxu ΔG ™wt {qÕÞ Éý {¤u Œku Ãký ytrŒ{ «r¢Þk ‚h¤ŒkÚke ÚkkÞ Au. òu rhzõþ™ fkƒo™ îkhk fhðk{kt ykÔÞwt nkuÞ Œku rhzõþ™fŒko™wt ykìÂõ‚zuþ™ ™e[u «{kýu ÚkkÞ : yk heŒ™wt ykìÂõMkzuþLk-rhzõþLk Þwø{™ yu ykìõ‚kRz™k r™{koý {kxu r„ç‚ Qòo (ΔGo) rðhwØ T ™k yk÷u¾ îkhk ‚h¤ŒkÚke ‚{S C(s) + 1/2 O2(g) → CO(g); [ rG(C, CO) ] ... (2) þfkÞ Au. òu fkƒo™™wt ‚t…qýo ykìÂõ‚zuþ™ CO2 {kt ÚkÞwt nkuÞ Œku, «. 18 yu®÷„nk{ ykf]rŒ™e ‚{s yk…e WËknhý ‚rnŒ ‚{òðku fu C y™u CO rhzõþ™fŒko Œhefu yu®÷„nk{™e {ËËÚke 1/2 C(s) + 1/2 O2(g) → 1/2 CO2 (g); 1/ 2 rGoC, CO2 ™¬e fhe þfkÞ ? ... (3) r„ç‚ Qòo™e yk÷u¾eÞ hsqykŒ ‚ki «Úk{ yu®÷„nk{ îkhk «r¢Þk 1 y™u 2 ™wt Þwø{™ fhŒkt, W…Þku„{kt ÷uðk{kt ykðu÷e níke. MxO(s) + C(s) → xM(s) or (l) + CO(g) ... (4) yk yk÷u¾eÞ hsqykŒ ykìõ‚kRz™k rhzõþ™ {kxu rhzõþ™fŒko™e …‚tË„e fhðk{kt {ËËYÃk çkLku Au. ‚{efhý (1) y™u (3) ™wt Þwø{™ fhŒkt yk…ý™u Lke[uwt yuftËh Mk{efhý {¤u Au. yk yk÷u¾eÞ hsqykŒ™u yu®÷„nk{ ykf]rŒ Œhefu yku¤¾kÞ Au. MxO(s) + 1/2 C(s) → xM(S) or (l) + 1/2 CO2(g) ... (5) ykðe ykf]rŒyku yÞMf™kt Œk…eÞ rhzõþ™™e ‚w„{Œk {kxu yk s «{kýu òu CO rhzõþ™fŒko nkuÞ Œku «r¢Þk (1) y™u {ËËY… ÚkkÞ Au. Ëk.ík. ™e[u Ëþkoðu÷e «r¢Þk (6) ™wt Þwø{™ fhðwt …zþu. CO(g) + 1/2O2(g) → CO2(g); r GCO, CO2 ... (6) yuftËh «r¢Þk Lke[u {wsçk Úkþu. MxO(s) + CO(s) → xM(s) or (l) + CO2(g) ... (7) yk{, «r¢Þk (5) yLku (7) MxO ykìõMkkRzLkwt ¾hu¾hwt rhzõþLk CËþkoðu Au. CHEMISTRY XTRA ykf]rík : fux÷kf ykìõMkkRzLke çkLkkðx {kxu ðÃkhkíkk «rík {ku÷ su ÄkŒw™k ð¢Lkku Zk¤ ™e[u nkuÞ Œu ÄkŒw™k ykìõ‚kRz fu su™k ykìÂõMksLk (yu®÷øknk{ ykf]rík) røkçMk-Qòo ΔGo rðhwØ T Lkk ð¢ ð¢Lkku Zk¤ W…h ykðu Œu™wt rhzõþ™ fhe þfu Au. yu®÷„nk{ ykf]rŒ™k ykÄkhu rhzõþ™fŒko™ku ¢{ Mg > Al > Si > Cr > Zn > Cu > Hg > Ag yu®÷„nk{ ykf]rŒ{kt ™e[uÚke W…h íkhV sŒkt rhzõþ™fŒko™e «ƒ¤Œk ½xu Au.
1.198 {kìzLko Brighton Chemistry : Äku.12 – ¼køk-1 yu®÷„nk{ ykf]rŒ{kt ΔG → T yk÷u¾{kt Cu–Cu2O ™e 6.2 W»{køkríkfeÞ heíku Mkwøk{ nkuðk Aíkkt Al Lke Äkíkwf{orðrÄLke hu¾k ‚kiÚke W…h Au, suÚke fkì…h™kt ykìõ‚kRz™wt fkì…h{kt rhzõþ™ ÃkØrík{kt Al Lkk rhzõþLk {kxu Mg ðÃkhkíkwt LkÚke. þk {kxu ? fkuf ðzu ¾qçk s ‚h¤ŒkÚke ÚkkÞ Au. s. yu®÷øknk{ ykf]ríkykuLku æÞkLk{kt ÷uíkkt Al2O3 yLku MgO Lkku Δ G rðhwØ T Lkku ð¢ 2000 K sux÷kt Ÿ[k íkkÃk{kLku «ríkåAuËLk 500–600 K Œk…{k™u C, CO íku{s C, CO2 ™e hu¾k „úkV{kt Ëþkoðu Au. ‚kiÚke ™e[u Au. ŒuÚke fkì…h™kt ‚ÕVkRz ‚h¤ŒkÚke ykìõ‚kRz{kt Al2O3 + 3Mg → 2Al + 3MgO VuhðkÞ Au. yk íkkÃk{kLku ykÃku÷ «r¢Þk {kxu ΔG Éý òuðk {¤u Au yLku rhzõþLk «. 19 yu®÷„nk{ ykf]rŒ{kt Œk…{k™ y™u rhzõþ™fŒko™e {ËËÚke þõÞ çkLku Au. Ãkhtíkw yk íkkÃk{kLk ¾qçk s Ÿ[wt Au. íkuÚke yk ÃkØrík ykŠÚkf heíku Ãkhðzu íkuðe LkÚke íkÚkk xufLkku÷kuSLke árüyu {w~fu÷ Au. rhzõþ™ ‚h¤ŒkÚke fuðe heŒu ÚkkÞ Œu™e ‚{s yk…ku. 6.3 rhzõþLk íkkÃk{kLku òu çkLkíke Äkíkw «ðkne yðMÚkk{kt nkuÞ íkku MxO(s) + C(s) → xM(s) or (l) + CO(g) ... (1) Äkíkw ykìõMkkRzLkwt rhzõþLk þk {kxu ðÄkhu Mkh¤ nkuÞ Au ? MxO(s) + CO(s) → xM(s) or (l) + CO2(g) ... (2) s. «¢{{kt {¤íke Äkíkw ßÞkhu ½Lk yðMÚkk{kt nkuÞ íkuLkk çkË÷u òu íku «ðkne yðMÚkk{kt nkuÞ íkku «ýk÷eLke yuLxÙkuÃke ðÄkhu nkuÞ Au. «r¢Þk (1) y™u «r¢Þk (2) ƒt™u ÄkŒw ykìõ‚kRz MxO ™wt ¾hu¾h → ßÞkhu Äkíkw ykìõMkkRz ½Lk yðMÚkk{kt nkuÞ yLku rhzõþLkÚke LkeÃksu÷e rhzõþ™ ðýoðu Au, su™e yk…ý™u …qýoŒk {kxu sYh Au. Äkíkw «ðkne yðMÚkk{kt nkuÞ íÞkhu f÷k ½LkÚke «ðkne{kt VuhðkÞ Au. ykÚke rhzõþLk «r¢ÞkLkk yuLxÙkuÃke VuhVkh (ΔS) Lkwt {qÕÞ ðÄkhu yk «r¢Þkyku™kt Δr G ™kt {qÕÞku y™wðŒeo ykìõ‚kRzLkkt ÄLk çkksw nkuÞ Au. ykÚke, ΔrGo Lkwt {qÕÞ Éý çkksw íkhV ðÄkhu Δf G {qÕÞku ÃkhÚke {¤þu. nkuÞ Au yLku rhzõþLk ðÄw Mkh¤ çkLku Au. „h{e yk…ðe yux÷u fu T {kt ðÄkhku fhðkÚke Δr G ™kt Éý {qÕÞ™e ŒhVuý fhu Au. ynª, Œk…{k™ yuðwt …‚tË fhðk{kt ykðu Au fu suÚke fhe™u ƒt™u ‚tÞwõŒ huzkuûk «r¢Þk{kt Δr G ™wt {qÕÞ Éý {¤u. 6.4.1 y™w«Þku„ku (Applications) Δr G rðhwØ T ™kt yk÷u¾ (yu®÷„nk{ ykf]rŒ){kt ƒt™u ð¢ku «. 20 ykÞLko™wt Œu™k ykìõ‚kRz{ktÚke r™»f»koý ðkŒ¼êe{kt ‚{òðku. (MxO ƒ™ðk {kxu™ku ð¢ y™u rhzõþ™fŒko …ËkÚko™k ykìÂõ‚zuþ™ yÚkðk swËk–swËk Œk…{k™u ðkŒ¼êe{kt ykÞLko™wt r™»f»koý {kxu™ku ð¢) ™wt «rŒåAuË™ Ëþkoðu Au. ‚{òðku. yk ®ƒËw …Ae™wt Δr G Lkwt {qÕÞ ‚tÞwõŒ «r¢Þk {kxu ðÄw Éý (a) ykÞ™o™wt Œu™k ykìõ‚kRz{ktÚke r™»f»koý çkLku Au suÚke MxO ™wt ‚h¤ŒkÚke rhzõþ™ ÚkE þfu Au. r™MŒk…™ yÚkðk ¼qts™ : yk ®ƒËw …Ae™ku Δr G ™kt ƒu {qÕÞku™ku ŒVkðŒ ™¬e fhu Au ykÞLko™e ykìõ‚kRz yÞMfku{kt (Fe2O3, Fe3O4) ™k r{©ý{ktÚke fu W…h™e hu¾k™kt ykìõ‚kRz™wt rhzõþ™ yuðk Œ¥ð ðzu ‚h¤ŒkÚke …kýe Ëqh fhðk, fkƒkuo™ux™k rð½x™ fhðk y™u ‚ÕVkRz™wt ÚkkÞ Au fu su™kt ykìõ‚kRzLkwt r™{koý ™e[u™e hu¾k ðzu Ëþkoðu÷ Au. ykìÂõ‚zuþ™ fhðk {kxu r™MŒk…™/¼qts™ fhðk{kt ykðu Au. òu yk ŒVkðŒ ðÄw nkuÞ Œku yk rhzõþ™ ðÄkhu ‚h¤ nkuÞ Au. rhzõþ™ fŒko ‚kÚku r{©ý : ÃkkXâÃkwMíkfLkk fkuÞzkyku1111111122222222333333334444444455555555666666667777777788888888999999990000000011111111222222223333333344444444555555556666666677777777888888889999999900000000111111112222222233333333444444445555555566666666777777778888888899999999000000001111111122222222111111112222222233333333444444445555555566666666777777778888888899999999000000001111111122222222333333334444444455555555666666667777777788888888999999990000000011111111222222223333333344444444555555556666666677777777888888889999999900000000111111112222222211111111222222223333333344444444 ykÞLko™k ykìõ‚kRz™u ÷kR{Mxku™ y™u fkuf ‚kÚku r{© fhe ðkŒ¼êe{kt W…hÚke Lke[u íkhV ™k¾ðk{kt ykðu Au. 6.1 {ìøLkurþÞ{ yìÕÞwr{LkkLkwt rhzõþLk fhu íkuLke þhíkku Mkq[ðku. çktLku su{kt íkçkõfkðkh «r¢ÞkykuLku ytíku ykìõ‚kRzLkwt ÄkŒw{kt rhzõþ™ Mk{efhý Lke[u «{kýu Au : ÚkkÞ Au. s. (a) 4/3 Al + O2 → 2/3 Al2O3 ðkŒ¼êe{kt ÚkŒe «r¢Þk : (b) 2Mg + O2 → 2MgO ðkŒ¼êe{kt ykÞLko ykìõ‚kRz™wt rhzõþ™ swËk swËk Œk…{k™™kt „k¤k{kt ÚkkÞ Au. → Al2O3 yLku MgO ð¢ (ykf]rík 6.4 {kt ‘A’ íkhefu r[nTLk fhu÷ ðkŒ¼êe{kt Œr¤ÞuÚke „h{ nðk Vqtfðk{kt ykðu Au y™u fkuf™u Au) Lkk «ríkåAuËLk ®çkËwyu «r¢Þk {kxu G þqLÞ ÚkkÞ Au. ƒk¤ðk{kt ykðu Au. suÚke ¼êe™k ™e[u™k ¼k„{kt ykþhu 2/3 Al2O3 + 2Mg → 2MgO + 4/3 Al 2200 K sux÷wt Œk…{k™ ÚkkÞ Au. → ykÚke «ríkåAuËLkÚke Lke[k ®çkËwyu {ìøLkurþÞ{ yìÕÞwr{LkkLkwt rhzõþLk fkuf™k ƒ¤ðkÚke «¢{ {kxu sYhe Q»{k {¤e hnu Au. fhe þfu Au. ¼êeLkk W…h™k ¼k„{kt Œk…{k™ ™e[wt nkuÞ Au y™u ¼êe™k W…h™k
«fhý-6 : ík¥ðkuLkk y÷økLk (y÷økefhý) Lkk Mkk{kLÞ rMkØktíkku yLku «¢{ku 1.199 ¼k„{ktÚke ykðŒkt ykÞLko ykìõ‚kRz Fe2O3 y™u Fe3O4 yk ƒt™u «r¢Þkyku™ku ‚hðk¤ku fhŒkt [kuϾe «r¢ÞkLkku r„ç‚Qòo Œƒ¬kðkh FeO {kt rhzõþ™ …k{u Au. VuhVkh ™e[u «{kýu ÚkkÞ Au. (1) rhzõþ™ Íku™ (Reduction Zone) : FeO(s) + C(s) → Fe(s) + CO(g) 500–800 K Œk…{k™u (ðkŒ¼êe{kt ™e[k Œk…{k™™ku „k¤ku) rG(C, CO) + rG(FeO, Fe) = Δ G ... (9) Fe2O3 ™wt «Úk{ Fe3O4 {kt rhzõþ™ ÚkkÞ Au y™u íÞkhƒkË yk ‚{efhý™e s{ýe ƒksw Éý ƒ™u íÞkhu s …rhýk{e «r¢Þk FeO {kt rhzõþ™ ÚkkÞ Au. ykÃk{u¤u ÚkE þfu Au. 3Fe2O3 + CO → 2Fe3O4 + CO2 ... (1) yu®÷øknk{ ykf]rík{kt ΔGo rðhwØ T ™ku yk÷u¾ Fe → FeO {kxuLkku ð¢ W…h™e ŒhV òÞ Au. Fe3O4 + 4CO → 3Fe + 4CO2 ... (2) yLku C → CO [C, CO] VuhVkh ËþkoðŒku 𢠙e[u™e ŒhV Fe2O3 + CO → 2FeO + CO ... (3) òÞ Au. ynª, MkkÚku MkkÚku ÷kR{Mxku™ …ý CaO {kt rð½xLk Ãkk{u Au. su yk ð¢ku yufƒeò™u ykþhu 1073 K Œk…{k™u «rŒåAuË™ fhu Au. yÞMfLku r‚r÷fux (FeSiO3) M÷u„ Œhefu Ëqh fhu Au. yk M÷u„ 1073 K (ykþhu) fhŒkt Œk…{k™ W…h òÞ Au íÞkhu C, CO r…„r÷Œ MðY…{kt nkuÞ Au y™u ykÞLkoÚke y÷„ …ze òÞ Au. hu¾k Fe, FeO hu¾k™e ™e[u ykðu Au. (2) Ën™ Íku™ (Combustion Zone) : fkhý fu [ rG(C, CO) ] < [ rG(FeO, Fe) ] 900–1500 K Œk…{k™u (ðkŒ¼êe{kt Ÿ[k Œk…{k™™ku „k¤ku) ykÚke 1073 K Úke W…h Œk…{k™u 900–1500 K Œk…{k™™kt rðMŒkh{kt („k¤k{kt) fkuf FeO ™wt rhzõþ™ fhþu y™u Œu …kuŒu CO Lke[uLke «r¢Þkyku ÚkkÞ Au. {kt ykìÂõMkzuþ™ …k{þu. (yuftËh «r¢Þk {wsçk) C + CO2 → 2CO ... (4) «. 22 yu®÷„nk{ y™u W»{k-„rŒfeÞ r‚ØktŒku™ku W…Þku„ fhe ‚krƒŒ fhku fu ykÞLko™wt r™»f»koý {kxu C yu rhzõþ™fŒko FeO + CO → Fe + CO2 ... (5) Œhefu W¥k{ Au. W»{k„rŒþk† yk…ý™u fkuf ðzu ykìõ‚kRz™wt rhzõþ™ fuðe heŒu fhu Au y™u þk {kxu yk ¼êe™u ÃkMktË fhðk{kt ykðe Au Œu ‚{sðk{kt {ËË fhu Au. C CHEMISTRY XTRA : Passive Iron : ykÞLko™k xwfzk™u ‚ktÿ ™kRrxÙf yìr‚z{kt zqçkkzíkkt þYykík{kt Mknus «r¢Þk ÚkkÞ Au, su Úkkuzk ‚{Þ ƒkË ƒtÄ ÚkkÞ Au. ykÞLko™k Ëu¾kð{kt VuhVkh ÚkŒku ™Úke, …htŒw Œu yr¢Þkþe÷ ƒ™u Au fkhý fu íkuLke MkÃkkxe Ãkh Fe2O3 ykìõMkkRzLkwt hûkkí{f Míkh çkLke òÞ Au. ykÚke Œu™e «r¢Þk CuSO4 ‚kÚku fhŒkt H2 Wí…LLk ÚkŒku ™Úke y™u Cu ™wt rðMÚkk…™ Úkíkwt ™Úke, su ‚k{kLÞ ÷ku¾tz fhe þfu Au. yk ykÞLko™u Passive iron fnu Au. yk r¢Þk™u Passivation of Iron fnu Au. «. 21 ykÞLko™k r™»f»koý{kt yu®÷„nk{ ykf]rŒ™ku Vk¤ku ‚{òðku. ƒu ‚kËe «r¢Þk™k Þwø{ Œhefu æÞkLk{kt ÷uíkkt; (I) FeO ™wt rhzõþ™ ÚkkÞ. FeO(s) → Fe(s) + 1/2 O2(g); [ rG(FeO, Fe) ] ... (7) 2FeO → 2Fe + O2; rG = + 341 kJ mol (II) C ™wt CO {kt ykìÂõ‚zuþ™ ÚkkÞ. 2C + O2 → 2CO; rG = – 447 kJ mol 2FeO + 2C → 2Fe + 2CO; rG = – 106 kJ mol C(s) + 1/2 O2(g) → CO(g); [ rG(C, CO) ] ... (8)
1.200 {kìzLko Brighton Chemistry : Äku.12 – ¼køk-1 «. 23 ykÞLk™o k sËw k–sËw k «fkh y™u Œ{u kt fkçk™o ™e xfkðkhe sýkðk.u ∴ 1 {ku÷ {kxu : FeO + C → Fe + CO ykÞLko™k swËk–swËk «fkh : rG =– 106 = – 53 KJ mol–1 (1) fk[wt ÷ku¾tz (r…„ ykÞLko) 2 (2) ¼hŒh ÷ku¾tz (Cast ykÞLko) (3) ½zŒh (ËçkLkeÞ) ÷ku¾tz (Wrough ykÞLko) ynª, rG ™wt {qÕÞ – 53 kJ mol–1 nkuðkÚke yux÷u fu Éý nkuðkÚke yk «r¢Þk ‚h¤ŒkÚke Úkþu. ÷ku¾tz™k «fkh fk[wt ÷k¾u tz ¼hŒh ÷ku¾tz ½zŒh ÷ku¾tz yÚkðk ˃™eÞ ÷ku¾tz • ðkŒ¼êe{ktÚke {¤u÷wt ykÞLko • fk[k ÷ku¾tzÚke y÷„ • ÔÞk…krhf Äkuhýu ÷ku¾tz™wt MkkiÚke ðÄw þwØ MðY… • 4% fkƒo™ Ähkðu. • ðkŒ¼êe™k W…Þku„ îkhk {u¤ðkÞ. • ¼hŒh ÷ku¾tz{kt {¤u. • fk[k ÷ku¾tz + ÷ku¾tz™k ¼t„kh + • nu{uxkRx ðzu …z [Zkðu÷ …hkðíko™e ¼êe{kt • yþwrØyku – S, P, Si, Mn fkuf ‚kÚku …e„k¤e™u {¤u. yþwrØ™wt ykìÂõ‚zuþ™ fhe™u {u¤ðkÞ. • swËk–swËk ykfkh{kt Zk¤e þfkÞ. • nu{uxkRx fkƒo™™wt fkƒo™ {ku™kuõ‚kRz{kt • fkƒo™™wt «{ký – 3% • ‚¾Œ y™u ƒhz ykìÂõ‚zuþ™ fhu. Fe2O3 + 3C → 2Fe + 3CO ¼êe{kt ykÞLko ykìõ‚kRz, ykÞLko r‚r÷fux™k M÷u„{kt VuhðkÞ Au. yr¼ðknf Œhefu – ÷kR{ Mxku™. FeO + SiO2 → FeSiO3 ‚ÕVh, r‚r÷fku™ y™u VkuMVh‚ ykìÂõ‚zuþ™ …k{u Au y™u M÷u„{kt VuhðkÞ Au. ÄkŒw™u fkZe ÷uðk{kt ykðu Au y™u hku÷h{ktÚke …‚kh ßÞkhu fkì…h {uèuLkk MðY…{kt fkì…h ƒ™u Au. íku Cu2S y™u FeS fhe M÷u„{ktÚke {wõŒ fhðk{kt ykðu Au. Lkwt r{©ý nkuÞ Au. «. 24 fkì…h™k ykìõ‚kRz{ktÚke Cu ™wt r™»f»koý ‚rðMŒkh ‚{òðku. íÞkhçkkË yk fkì…h {uxu™u r‚r÷fk™kt …zðk¤k …rhðŒof{kt ÷uðk{kt ykðu Au. Œu{kt Úkkuzef r‚r÷fk W{uhe y™u „h{ nðkLkku ðkík ykìõ‚kRz™e ƒ™kðx yt„u™ku Δ G rðhwØ T ™ku yk÷u¾ Cu2O Vqtfðk{kt ykðu Au. ykÚke ƒkfe hnu÷k FeS ™wt FeO {kt y™u hu¾k ÷„¼„ Ÿ[u Au. Cu2S/CuO ™wt fkì…h ÄkŒw{kt …rhðŒo™ ÚkkÞ Au. ßÞkhu (C, CO) íku{s (C, CO2) ƒt™u hu¾kyku yk÷u¾{kt ¾k‚ yk Mk{økú VuhVkhku Lke[u {wsçk ÚkkÞ Au : fhe™u 500–600 K Œk…{k™Úke ½ýe ™e[e søÞkyu Au. 2FeS + 3O2 → 2FeO + 2SO2 fkì…h ykìõ‚kRz yÞMf™u fkuf ‚kÚku „h{ fhŒkt ‚eÄwt ÄkŒw{kt FeO + SiO2 → FeSiO3 (M÷uøk) rhzõþ™ ‚nu÷kEÚke ÚkkÞ Au. 2Cu2S + 3O2 → 2Cu2O + 2SO2 2Cu2O + Cu2S → 6Cu + SO2 (MðÞt rhzõþ™) fkì…h™e fux÷ef yÞMf ‚ÕVkRz nkuÞ Au y™u fux÷ef ykÞLko …ý ÄhkðŒe nkuÞ Au. (su{ fu CuFeS2) yk heŒu ½™ MðY…{kt {¤u÷kt fkì…h …h VkuÕ÷k Ëu¾kÞ Au, su SO2 ðkÞw™k Wí…LLk ÚkðkLkk fkhýu nkuÞ Au. ŒuÚke yk fkuÃkh™u íkuLkk ‚ÕVkRz™wt ¼qts™ fhðkÚke ykìõ‚kRz {¤u Au. VkuÕ÷kðk¤wt fkuÃkh fnu Au. 2Cu2S + 3O2 → 2Cu2O + 2SO2 «. 25 ®Íf ykìõ‚kRz{ktÚke Zn ™wt r™»f»koý rhzõþ™ îkhk ‚{òðku. yk Cu2O ™u fkuf™ku W…Þku„ fhe™u ÄkÂíðf fkì…h{kt rhzõþ™ ®Íf ykìõ‚kRz™wt rhzõþ™ fkuf ðk…he™u fhðk{kt ykðu Au. fhe þfkÞ Au. yk rhzõþ™™wt Œk…{k™ fkì…h™k r™»f»koý™k Œk…{k™ fhŒkt Ÿ[wt Cu2O + 3C → 2Cu + 2CO nkuÞ Au. yk «¢{{kt yÞMf™u r‚r÷fk ‚kÚku r{© fhe™u …hkðŒo™e ¼êe{kt „h{ fhðk™kt nuŒwÚke ykìõ‚kRz™e fkuf y™u {kxe ‚kÚku ™k™e „h{ fhðk{kt ykðu Au. $xku ƒ™kððk{kt ykðu Au. ZnO + C 16f7k3ufK Zn + CO
«fhý-6 : ík¥ðkuLkk y÷økLk (y÷økefhý) Lkk Mkk{kLÞ rMkØktíkku yLku «¢{ku 1.201 yk heŒu {¤Œe Zn ÄkŒw™wt r™MÞtË™ fhðk{kt ykðu Au y™u Íz…e fhe þfu Au yLku 1350 oC Úke Ÿ[k íkkÃk{kLku Al, MgO Lkwt þeŒ™ fhe™u Zn ÄkŒw yufXe fhðk{kt ykðu Au. rhzõþLk fhe þfu. ykLku {kxuLkwt yLkw{kLk Δ G rðhwØ T Lkk yk÷u¾ («. 28) {ktÚke fhe þfkÞ. «. 26 Fe ™e ykõì ‚kRz yÞMfk™u tw r™MŒk…™/¼stq ™ þk {kxu fhðk{kt ykðu Au ? 6.5 ÄkŒwf{orðrÄ™kt rðãwŒ hk‚kÞrýf r‚ØktŒku (Electrochemical ykÞLko™e ykìõ‚kRz yÞMfku™k r{©ý{ktÚke …kýe Ëqh fhðk, fkƒkuo™ux™k rð½x™ fhðk y™u ‚ÕVkRz™wt ykìÂõ‚zuþ™ fhðk {kxu Principles of Metallurgy) r™MŒk…™ yÚkðk ¼qts™ fhðk{kt ykðu Au. «. 28 ÄkŒwf{orðrÄ™kt rðãwŒ hk‚kÞrýf r‚ØktŒku rð„Œðkh su{ fu, Fe2O3 · xH2O(s) Fe2O3(s) + xH2O(g) ‚{òðku. «. 27 õÞw«‚ ykìõ‚kRz{ktÚke Cu ™wt rhzõþ™ îkhk r™»f»koý þk rðãwŒ hkMkkÞrýf r‚ØktŒku ÿkðý{kt yÚkðk r…„r÷Œ yðMÚkk{kt™k {kxu ‚h¤ŒkÚke ÚkkÞ Au ? ÄkŒw ykÞ™ku™kt rhzõþ™ fhðk {kxu ÚkkÞ Au. fkhý fu ΔGo → T ™k yk÷u¾{kt Cu2O hu¾k ÷„¼„ Ÿ[u yk «¢{ rðãwŒrð¼ks™ îkhk yÚkðk fux÷ktf rhzõþ™fŒko Œ¥ðku™u nkuÞ Au ŒÚkk (C, CO) íku{s (C, CO2) ƒt™u hu¾kyku yk÷u¾{kt W{uheLku fhðk{kt ykðu Au. 500–600 K Œk…{k™u ½ýe ™e[e Au. (s. 18 Lke ykf]rík) r…„r÷Œ yðMÚkk{kt Äkíkw ûkkh™wt rhzõþ™ rðãwŒrð¼ks™ ðzu ÷¾ký MktçktrÄík «§ku11111112222222333333344444445555555666666677777778888888999999900000001111111222222233333334444444555555566666667777777888888899999990000000111111122222223333333444444455555556666666777777788888889999999000000011111112222222111111122222223333333444444455555556666666777777788888889999999000000011111112222222333333344444445555555666666677777778888888999999900000001111111222222233333334444444555555566666667777777888888899999990000000111111122222221111111222222233333334444444555555566666667777777888888899999990000000111111122222223333333 fhðk{kt ykðu Au. 6.3 «r¢Þk Cr2O3 + 2Al → Al2O3 + 2Cr, Δ G = –421 KJ ykðe …ØrŒyku rðãwŒhk‚kÞrýf r‚ØktŒku …h ykÄkrhŒ Au, su r„ç‚ Qòo {qÕÞÚke Ëu¾eŒe heŒu Úk{kuozkÞ™ur{õMk heŒu ‚t¼rðŒ ™e[u™kt ‚{efhý îkhk ‚{S þfkÞ. Δ G = – (nF) E Au ? Œu ykuhzk™k Œk…{k™u þk {kxu þõÞ ™Úke ? ßÞkt, n = R÷uõxÙkì™™e {ku÷ ‚tÏÞk s. r„ç‚ Wò{o kt ÚkŒku Vhu Vkh yu ‚Œt ÷w ™ y[¤kft K …h ykÄkh hk¾u A.u E = «ýk÷e îkhk h[kÞu÷kt huzkuûkÞwø{™ku «{krýŒ ΔG = – RT lnK rðãwŒÄúwð …kuxuÂLþÞ÷ ykuhzk™k Œk…{k™u yk…u÷ «r¢Þk{kt hnu÷kt ƒÄkt s «r¢Þfku y™u F = Vuhkzu y[¤ktf = 96500 fw÷tƒ/{ku÷ ™e…òu ½™ yðMÚkk{kt nkuÞ Au. ykÚke, «r¢Þfku y™u ™e…òu ðå[u ‚tŒw÷™ òuðk {¤Œwt ™Úke. yk rMkØktík {wsçk ðÄw «rŒr¢Þkí{f ÄkŒw™kt rhzõþ™ …kuxuÂLþÞ÷™kt {qÕÞku ðÄw Éý nkuÞ Au. ŒuÚke Œu{™wt rhzõþ™ {w~fu÷ nkuÞ Au. ykÚke ykuhzk™k Œk…{k™u yk «r¢Þk ÚkŒe ™Úke. òu ƒu E {qÕÞku™ku ŒVkðŒ Ä™ E nkuÞ, …rhýk{u Œku Δ G Ãkhtíkw Ÿ[k Œk…{k™u ¢kur{Þ{ Äkíkw …e„¤u Au. ykÚke f÷k ½LkÚke = – nF Ecell {wsçk Δ G ™wt {qÕÞ Éý ƒ™u. «ðkne{kt VuhðkÞ Au. (S → l) ykÚke, ykuAe «rŒr¢Þkí{f ÄkŒw rhzõþ™ …k{e™u ÿkðý{ktÚke ƒnkh nðu rLkýkoÞf ‚{efhý ΔG = ΔH – TΔS {wsçk Œk…{k™ ykðe sþu y™u ðÄw «rŒr¢Þkí{f ÄkŒw ykìÂõ‚zu‚™ …k{e™u ÿkðý{kt ðÄŒkt –TΔS ðÄu Au su ΔG ™k {qÕÞ™u ðÄw Éý sþu. su{ fu, Cu2+ Lkk ÿkðý{kt Cu Lke Ãkèe {qfíkkt, ƒ™kðu Au. yk{, Ÿ[k íkkÃk{kLku ΔG ðÄw Éý çkLku Au. Cu2+(aq) + Fe(s) → Cu(s) + Fe2+(aq) ykÚke Œk…{k™ ðÄkhŒkt «r¢Þk ðÄw™u ™u ðÄw ‚h¤ŒkÚke yk…{u¤u ‚kËk rðãwŒrð¼ks™{kt Mn+ ykÞ™ku Éý rðãwŒÄúwð (fìÚkkuz) ÚkkÞ Au. Ãkh ðesrð¼krhŒ ÚkkÞ Au y™u íÞkt r™ûkur…Œ (s{k) ÚkkÞ Au. 6.4 þwt yu ‚k[wt Au fu fkuEf …rhÂMÚkrŒ{kt Mg yu Al2O3 ™wt rhzõþ™ ynª, ÞkuøÞ ÃkËkÚkkuoLkk rðãwíkÄúwðkuLkku WÃkÞkuøk fhðk{kt ykðu Au. fhe þfu y™u Al yu MgO ™wt rhzõþ™ fhe þfu ? yk …rhÂMÚkrŒ þwt Au ? fux÷ef 𾌠r…„r÷Œ ÿÔÞ™u ðÄw rðãwŒðknf ƒ™kððk {kxu íku{kt yr¼ðkn (flux) W{uhðk{kt ykðu Au. s. nk. 1350 oC Úke Lke[k íkkÃk{kLku Mg, Al2O3 Lkwt rhzõþLk
1.202 {kìzLko Brighton Chemistry : Äku.12 – ¼køk-1 «. 29 nku÷ –nuhkWÕx …ØrŒÚke yìÕÞwr{™k{ktÚke Al ™wt r™»f»koý «. 30 s÷ÄkŒwf{orðrÄ™e {ËËÚke r™B™fûkk™e Cu Lke yÞMf y™u ‚{òðku. ¼t„kh{ktÚke fkì…h™wt r™»f»koý ‚{òðku. økúuVkEx yìLkkuz …ØrŒ : s÷ÄkŒwf{orðrÄ (hydrometallurgy). fkìÃkh õ÷uBÃ+k «ûkk÷™ {kxu sYhe : yìr‚z yÚkðk ƒìõxurhÞk. Cu2+ ykÞ™ ÄhkðŒk ÿkðý™e ÷ku¾tz™k ¼t„kh MkkÚku yÚkðk rÃkøk÷eík Al2O3 + Na3AIF6 fkçkoLkLkk Ãkzðk¤wt Mxe÷Lkwt Ãkkºk (fÚu kkuz) H2 ‚kÚku «r¢Þk fhðk{kt ykðu Au. ykÚke Cu2+ Lkwt Cu {kt rÃkøk÷eík rhzõþLk ÚkkÞ Au. yìÕÞwr{rLkÞ{ yìÕÞwr{rLkÞ{ {kxu rLkøk{o ‚{efhý : Cu+2(aq) + H2(g) → Cu(s) + 2H+(aq) «. 31 yìÕÞwr{r™Þ{ r™»f»koý {kxu™k rðãwŒrð¼ks™ fku»k{kt fìÚkkuz y™u yì™kuz Œhefu þwt ðk…hðk{kt ykðu Au ? s. yìÕÞwr{r™Þ{ r™»f»koý {kxu™kt rðãwŒrð¼ks™ fku»k{kt fkƒo™™wt yìÕÞwr{r™Þ{Lke ÄkŒwf{o rðrÄ{kt þwØ Al2O3 ™u Na3AlF6 y™u …z [Zkðu÷ Mxe÷™wt ðk‚ý fìÚkkuz Œhefu y™u „úuVkRx™k ‚r¤Þk CaF2 ‚kÚku r{© fhðk{kt ykðu Au. su {urxÙõMk™wt „÷™®ƒËw ™e[wt yì™kuz Œhefu ð…hkÞ Au. ÷kðu Au y™u rðãwŒ ðknfŒk{kt ðÄkhku fhu Au. «. 32 nku÷ nuhkWÕx …ØrŒ îkhk 27 „úk{ Al Äkíkw {u¤ððk {kxu yì™kuz : „úuVkRxLkk Mkr¤Þk. fux÷k økúk{ fkƒo™ yì™kuz™e sYh …zþu ? fìÚkkuz : fkƒo™™wt …z [Zkðu÷ Mxe÷™wt ðk‚ý. s. 1 kg Al → 0.5 kg C Lke sYh Ãkzu Au. yuftËh «r¢Þk : 2Al2O3 + 3C → 4Al + 3CO2 0.027 kg Al → (?) 0.5 × 0.027 = 0.0135 kg = 13.5 g …ØrŒ ™k{ : nku÷–nuhkWÕx …ØrŒ r…„r÷Œ ÿÔÞ™wt rðãwŒrð¼ks™ fku»k{kt fkƒo™ rðãwŒÄúwðku ðk…he™u fhðk{kt ykðu Au. ÃkkXâÃkwMíkfLkk fkuÞzkyku xqtf{kt, Lkk sÚÚkk fhíkk yzÄku sÚÚkku111111111222222222333333333444444444555555555666666666(777777777888888888999999999000000000111111111222222222333333333444444444A555555555666666666777777777l888888888999999999000000000111111111222222222333333333444444444555555555666666666777777777888888888999999999000000000111111111222222222111111111222222222333333333444444444555555555666666666777777777888888888999999999000000000111111111222222222333333333444444444555555555)666666666777777777888888888999999999000000000111111111222222222333333333444444444555555555666666666777777777888888888999999999000000000111111111222222222111111111222222222333333333444444444 ynª, yì™kuz …h WíÃkLLk ÚkŒku ykìÂõ‚s™ yì™kuz™k fkƒo™ ‚kÚku 6.4 yuf søÞk Ãkh rLkBLk fûkkLke fkìÃkh yÞMf «kÃÞ Au yLku ®Íf «r¢Þk fheLku CO y™u CO2 WíÃkLLk fhu Au. yLku ykÞLkoLkku ¼tøkkh Ãký «kÃÞ Au. yk çktLku ¼tøkkh{ktÚke fÞku ¼tøkkh «ûkk÷Lk fhu÷e yÞMfLkwt rhzõþLk fhðk {kxu ðÄw ÞkuøÞ yuf rf÷ku„úk{ Al ™e…s {¤u íÞkhu ykþhu 0.5 Kg fkçkoLk yì™kuz nþu yLku þk {kxu ? ð…hkE (çk¤e) òÞ Au. s. Zn rðãwíkhkMkkÞrýf ©uýe{kt Fe fhíkkt WÃkh Au (ðÄw «ríkr¢Þkí{f rðãwŒrð¼ks™ «r¢Þkyku : Äkíkw ®Íf Au). ykÚke Zn Lkk ¼tøkkh ðzu rhzõþLk ðÄkhu ÍzÃke Úkþu. fìÚkkuz : Al3+ (r…„r÷Œ) + 3e– → Al(l) Ãkhtíkw Zn yu Fe fhíkkt ðÄw {kU½e Äkíkw Au. ykÚke ykÞLkoLkk ¼tøkkhLkku yì™kuz : C(s) + O2– (r…„r÷Œ) → CO + 2e– WÃkÞkuøk fhðku ykŠÚkf árüyu VkÞËkfkhf Au. C C(s) + 2O2– (r…„r÷Œ) → CO2 + 4e– 6.6 ykìÂõ‚zuþ™ – rhzõþ™ CHEMISTRY XTRA (Oxidation – Reduction) ƒkìõ‚kRx yÞMf ƒu «fkh™e Au : «. 33 ƒúkR™™kt ÿkðý{ktÚke rðãwŒ-rð¼ks™{kt ykìÂõ‚zuþ™– 1. ÷k÷ ƒkìõ‚kRx → {wÏÞ yþwrØ ykÞLko™kt ykìõ‚kRz rhzõþ™™ku W…Þku„ fhe õ÷kurh™ ðkÞw {u¤ððk™e …ØrŒ (Fe2O3) ™e nkuÞ Œu ÷k÷ ƒkìõ‚kRx. sýkðku. 2. ‚VuË ƒkìõ‚kRx → {wÏÞ yþwrØ r‚r÷fku™™kt ykìõ‚kRz yÄkŒwykuLkk r™»f»koý {kxu ykìÂõ‚zuþ™ «r¢Þk sYhe nkuÞ Au. (SiO2) ™e nkuÞ Œku ‚VuË ƒkìõ‚kRx. Ëk.ík. : ƒúkR™ (NaCl) {ktÚke õ÷kurh™™wt Wí…kË™. 2Cl–(aq) + 2H2O(l) → 2OH–(aq) + H2(g) + Cl2(g) yk «r¢Þk {kxu Δ G = + 422 kJ
«fhý-6 : ík¥ðkuLkk y÷økLk (y÷økefhý) Lkk Mkk{kLÞ rMkØktíkku yLku «¢{ku 1.203 Ecell Lke økýíkhe : (a) r™MÞtË™ : Δ G = – nF Ecell yk ÃkØrík ®Íf y™u {hõÞwhe suðe ™e[k Wíf÷™ ®ƒËw ÄhkðŒe ÄkŒwyku {kxu W…Þku„e Au. 422 × 1000 J = – 2 × 96500 × Ecell ynª, yþwØ ÄkŒw™wt ƒk»…e¼ð™ fhŒkt ÄkíkwLke çkk»Ãk {¤u Au. íkuLkwt Ecell = – 2.18 ≈ – 2.2 V r™MÞtËLk fheLku þwØ ÄkŒw {u¤ðkÞ Au. (b) ËTð„÷™ : ykÚke 2.2 V fhŒkt ðÄw ƒkÌk Ryu{yuV ™e sYh …zu Au. Lke[k øk÷Lk®çkËw Ähkðíke rx™ y™u ÷uz suðe ÄkŒwykuLkk þwrØfhý {kxu W…Þku„e Au. rðãwŒrð¼ks™{kt fux÷ef ƒkÄf «r¢Þkyku™u …ý W…hðx Úkðk {kxu ðÄw …kuxuÂLþÞ÷ (over voltage) ™e sYh …zu Au. Sn suðe Lke[k íkkÃk{kLku øk÷Lk Ãkk{íke ÄkŒw™u Zk¤ðk¤e ‚…kxe …hÚke ðnuðzkðk{kt ykðu Au. (ßÞkhu yþwrØyku Ÿ[k øk÷Lk®çkËw çkúkRLkLkk rðãwŒ rð¼ks™Úke Cl2 ðkÞw {¤u Au íkÚkk W……uËkþku ½Lk yðMÚkk{kt íÞktLke íÞkt s hnu Au.) H2 y™u NaOH Œhefu {¤u Au. yk{, Sn ÄkíkwLku Ÿ[k „÷™®ƒËwðk¤e yþwrØÚke Ëqh fhe þfkÞ. ßÞkhu r…„r÷Œ NaCl ™k rðãwŒrð¼ks™{kt Na ÄkŒw {¤u Au Lknª fu NaOH. «. 36 rðãíw krð¼ksLkeÞ þrw Øfhý ÃkØrík Mk{efhý Mkrník Mk{òðk.u «. 34 „kìÕz y™u r‚Õðh™k r™ûkk÷™ {kxu™e s÷eÞ ‚kÞ™kRz yì™kuz : yþwØ ÄkŒwLkku òzku Mkr¤Þku fu Ã÷ux Ähkðíke nkuðkÚke …ØrŒ ‚{efhý ‚rnŒ ‚{òðku. fìÚkkuz : Œu s ÄkŒw™e þwØ Ãkkík¤e …èe „kuÕz y™u r‚Õðh™wt r™»f»koý ÄkŒw™k CN– ðzu s÷eÞ {kæÞ{{kt r™ûkk÷™™ku ‚{kðuþ fheLku fhðk{kt ykðu Au. ÿkðý : Œu s ÄkŒw™k ÿkÔÞ ûkkh™wt ÿkðý. yk …ý ykìÂõ‚zuþ™ «r¢Þk (Ag → Ag+ or Au → Au+) Au. rðãwíkrð¼ksLk Ëhr{ÞkLk ðÄw ƒurÍf ÄkŒw ÿkðý{kt hne òÞ Au. yLku íÞkhçkkË ÿkÔÞ MkkÞLkkRz Mktfeýo{ktÚke rðMÚkk…™ …ØrŒ ðzu ÄkíkwLku …w™: {u¤ððk{kt ykðu Au. ykuAe ƒurÍf ÄkŒw yì™kuz …tf ŒhV òÞ Au. 4Au(s) + 8CN–(aq) + 2H2O(aq) + O2(g) → 4[Au(CN)2]–(aq) + 4OH–(aq) yk «¢{™u rðãwŒÄúwðLkku …kuxuÂLþÞ÷, yrÄðkìÕxíkíkk yLku r„ç‚QòoLke 2[Au(CN)2]–(aq) + Zn(s) → 2Au(s) + [Zn(CN)4]–2(aq) {ËËÚke ‚{òðe þfkÞ Au. Ëk.ík. Cu, Zn, Ni ðøkuhuLkwt þwrØfhý yì™kuz : M → Mn+ + ne– ... (1) fìÚkkuz : Mn+ + ne– → M yk ÃkØrík{kt ®Íf rhzõþ™fŒko yLku O2 ykìÂõMkzuþLkfíkko Au. yuftËh «r¢Þk : M(yþwØ) → M(þwØ) 6.7 þwrØfhý (Refining) «. 37 fkuÃkhLkkt þwrØfhý {kxuLke rðãwíkrð¼ksLk ÃkØrík Mk{òðku. «. 35 Ÿ[e þwØŒkðk¤e ÄkŒw {u¤ððk {kxu™e þwrØfhý™e swËe swËe yì™kuz rðãwŒÄúwð : yþwØ fkì…h …ØrŒyku rðMŒ]Œ heŒu ‚{òðku. yÚkðk Íku™ rhVkE®™„ fìÚkkuz rðãwŒÄúwð : þwØ fkì…h™e …èe …ØrŒ ykf]rŒ ‚rnŒ ‚{òðku. yÚkðk {kuLz fkƒkuor™÷ …ØrŒ ÿkðý : fkì…h ‚ÕVux™wt yìr‚rzf ÿkðý ‚{òðk.u yÚkðk ðk™ ykŠf÷ …ØrŒ ‚{òðk.u yÚkðk rðãŒw - «r¢Þk : Cu ™wt yì™kuz{ktÚke fìÚkkuz{kt þwØ Cu Œhefu MÚkk™ktŒhý rð¼ks™ «r¢Þk îkhk fkì…h™wt rðãwŒrð¼ks™ ‚{òðku. ÚkkÞ Au. Ÿ[e þwØŒkðk¤e ÄkŒwyku {u¤ððk {kxu fux÷ef rðrþü …ØrŒyku hk‚kÞrýf «r¢Þk : ð…hkÞ Au : yì™kuz : Cu → Cu2+ + 2e– (a) r™MÞtË™ (b) ËTð„÷™ fìÚkkuz : Cu2+ + 2e– → Cu yuftËh «r¢Þk : Cu(yþwØ) → Cu(þwØ) (c) rðãwŒrð¼ks™eÞ þwrØfhý (d) Íku™ þwrØfhý (e) ƒk»…f÷k þwrØfhý (f) ¢ku{uxku„úkVe
1.204 {kìzLko Brighton Chemistry : Äku.12 – ¼køk-1 ÄkŒw™u Œu™k ƒk»…þe÷ ‚tÞkus™{kt …rhðŠŒŒ fheLku yufXe fhðk{kt VkuÕ÷kðk¤k Œktƒk{ktÚke yþwrØyku yì™kuz …tf Œhefu r™ûkur…Œ ÚkkÞ Au. ykðu Au. su™wt rð½x™ fheLku þwØ ÄkŒw {u¤ðe þfkÞ Au. ƒu sYrhÞkŒku : yì™kuz …tf yþwrØ ÄkŒwyku : yLu xe{™e, ‚÷u ru ™Þ{, x÷u rw hÞ{, r‚Õðh, (I) «kÃÞ «r¢Þf ‚kÚku ÄkŒw ƒk»…þe÷ ‚tÞkus™ çkLkkðíkwt nkuðwt „kuÕz, Ã÷urxr™Þ{ ðøkuhu nkuÞ Au. òuEyu. yk Œ¥ðku™e …w™:«krÃík þwrØfhý™e ®f{Œ™u ‚h¼h fhe Ëu Au. (II) yk ƒk»…þe÷ ‚tÞkus™ ‚nu÷kEÚke rð½x™eÞ nkuðwt òuEyu. «. 38 ÍkuLkrhVkR®Lkøk ÃkØrík ykf]rík Mkrník Mk{òðku. suÚke ÄkíkwLke …w™: «krÃík ‚h¤ ƒ™u. r‚ØktŒ : yþwrØyku ½™ MðY…™kt ƒË÷u …e„k¤u÷ yðMÚkk{kt ðÄw «. 41 yþwØ rLkf÷{ktÚke þwØ rLkf÷ {u¤ððk {kxu {kuLz fkçkkuorLk÷ ÿkÔÞ nkuÞ Au. ÃkØrík Mk{òðku yÚkðk ƒk»…f÷k þwrØfhý™kt WËknhý yk ÃkØrík{kt yþwØ ÄkŒw™k Mkr¤ÞkLkk yuf Auzu „rŒþe÷ nexh MkkÚku òuzðk{kt ykðu Au yLku íku AuzkLkk yuf ÍkuLkLku rÃkøkk¤ðk{kt ykÃke Mk{òðku. ({k[,o 2020) ykðu Au. (a) r™f÷™kt þwrØfhý {kxu {kuLz «¢{ : ykÚke Äkíkw rÃkøkr÷ík ÚkkÞ Au yLku yþwrØyku Ãkeøk¤íke LkÚke. yk r…„r÷Œ Íku™ nexh™e ‚kÚku MkkÚku (íkuLke s rËþk{kt) yk„¤ yþwØ r™f÷™u fkƒo™ {ku™kuõ‚kRz™k «ðkn{kt „h{ fhŒkt ƒk»…þe÷ ‚tfeýo r™f÷ xuèkfkƒkuor™÷ ƒ™u Au, su çkk»Ãkþe÷ Au. ßÞkhu yþwrØyku ðÄu Au. CO MkkÚku òuzkíke LkÚke yLku ½Lk MðYÃku s Ãkkºk{kt Ãkze hnu Au. yk{, nexh su{ yk„¤ ðÄu Au Œu{ …kA¤ hne „Þu÷e rÃkøkr÷ík yk çkk»Ãkþe÷ MktfeýoLkwt Ÿ[k Œk…{k™u rð½x™ ÚkŒkt þwØ ÄkŒw ÄkŒw{ktÚke þwØ ÄkŒw MVrxfefhý …k{u Au. ßÞkhu yþwrØyku MVrxfefhý Ãkk{íke LkÚke Ãkhtíkw ykøk¤Lkk rÃkøkr÷ík ûkuºk (Zone) {kt ¾Mku Au. {¤u Au. W{Ëk ðkÞw ðkíkkðhý Ni + 4CO 330–350 K Ni(CO)4 (yþwØ) (çkk»Ãkþe÷) Ni(CO)4 450–470 K Ni + 4CO (þwØ) Äkíkw Mkr¤Þku ËþkoÔÞk «{kýu økríkþe÷ çkÄk s Äkíkw fkçkkuorLkf Mktrfýkuo îkhk yk heíku þwrØfhý ÚkE þfíkwt rÃkøk÷eík ÍkuLk ELzõþLk fkEu ÷ nexh CLkÚke. ykf]rík : 6.7 ÍkuLk þwrØfhý (heVkE®Lkøk) «¢{ CHEMISTRY XTRA yk «¢{{kt nexh™u yuf s rËþk{kt ¾‚uzðk{kt ykðu Au. : ¢ku{uxku„úkVe r‚ØktŒ : ykÚke yþwrØyku Mkr¤ÞkLkk yuf Auzu yufrºkík ÚkkÞ Au. yk Auzk™u r{©ý{kt™kt swËk–swËk ½xfku™e yrÄþku»kf …h yrÄþku»ký fk…e ™k¾ðk{kt ykðu Au suÚke yþwrØyku Ëqh ÚkkÞ Au. …k{ðk™e ð]r¥k swËe–swËe nkuÞ Au. yk ÃkØrík yÄoÄkŒwyku y™u ðÄw Ÿ[e þwØŒkðk¤e (ultra pure) íku yrÄþku»ký ½xLkk MkkÚku Mktf¤kÞu÷ Au. ÄkŒw {u¤ððk{kt ½ýe s W…Þku„e Au. ¢ku{uxku„úkVe™kt ºký «fkh : yk ÃkØrík ðzu s{uor™Þ{, r‚r÷fku™, ƒkuhku™, „ur÷Þ{, RÂLzÞ{ ðøkuhuLkwt þwrØfhý fhe þfkÞ Au. 1. MŒt¼ ¢ku{uxku„úkVe 2. …u…h ¢ku{uxku„úkVe 3. „ì‚ ¢ku{uxku„úkVe «. 39 Míkt¼ fku{uxkuøkúkVeLkwt {n¥ð xqtf{kt sýkðku. «. 42 rÍfkuorLkÞ{ yLku rxxurLkÞ{ suðe ÄkíkwykuLkkt þwØefhý {kxu ðkLk ykŠf÷ ÃkØrík (çkk»Ãkf÷k þwrØfhý) Mk{òðku. MŒt¼ ¢ku{uxku„úkVe su Œ¥ðku yÕ… {kºkk {kt «kÃÞ nkuÞ Œu™k {kxu W…Þku„e Au. Zr y™u Ti {kt yþwrØ MðY…u hnu÷kt çkÄkt s ykìÂõMksLk y™u LkkRxÙkusLk Ëqh fhðk {kxu ð…hkÞ Au. (ßÞkhu yþwrØykuLkk çkk»Ãkík yþwrØyku fu su Œ¥ð™kt hk‚kÞrýf „wýÄ{kuo ‚kÚku swËk…ýwt ÄhkðŒe ykÞkuzkRz çkLkíkk LkÚke.) ™Úke Œu {kxu WÃkÞkuøke Au. yk ÃkØrík{kt y…rh»f]Œ ÄkŒw™u I2 ‚kÚku þqLÞkðfkþ fhu÷ …kºk{kt «. 40 çkk»Ãkf÷k þwrØfhý yux÷u þwt ? íku «r¢Þk {kxuLke sYrhÞkík „h{ fhðk{kt ykðu Au. ykÚke ÄkíkwLkk ykÞkuzkRz MktÞkusLkku çkLku Au. Mk{òðku. ßÞkhu yþwrØykuLkk çkk»Ãkík ykÞkuzkRz çkLkíkk LkÚke.
«fhý-6 : ík¥ðkuLkk y÷økLk (y÷økefhý) Lkk Mkk{kLÞ rMkØktíkku yLku «¢{ku 1.205 yk ÄkŒw ykÞkuzkRz MktÞkusLkku ðÄw ‚n‚tÞkusf nkuðkÚke ykÃk{u¤u WËk. : r…¥k¤ (®Íf MkkÚku), ƒúkuLÍ (rx™ MkkÚku), [÷ýe r‚¬k ƒk»Ãkík (Volatilised) ÚkkÞ Au. (r™f÷ MkkÚku) Zr + 2I2 → ZrI4 (yþwØ) ®ÍfLkk WÃkÞkuøkku : ykÞLko …h s‚Œ™ku Zku¤ [Zkððk. (fkx ¾kíkwt yxfkððk) yk ÄkŒw ykÞkuzkRz™u rðãwŒeÞ heŒu 1800 K Œk…{k™u „h{ fhu÷kt rðãwík ƒìxhe{kt (Mkqfku fku»k) xt„Mx™™kt Œkh …h rð½xeŒ fhðk{kt ykðu Au. r{©ÄkŒw™k ½xf Œhefu su{ fu r…¥k¤ [Cu 60%, Zn 40%] s{o™ r‚Õðh [Cu–25–30%, Zn 25–30, Ni 40–50%] ykÚke þwØ ÄkŒw Œu Œkh …h r™ûkur…Œ ÚkkÞ Au. ®Íf™e hs, ht„ku íkÚkk ht„fku™kt Wí…kË™{kt rhzõþ™fŒko íkhefu. ZrI4 → Zr + 2I2 ykÞLko™k W…Þku„ku : (þwØ) (a) ¼hŒh ÷ku¾tz MðY…u : «. 43 ¢ku{uxkuøkúkrVf ÃkØríkyku õÞkhu ðÄw WÃkÞkuøke nkuÞ Au ? ykÞLko™wt ‚kiÚke W…Þku„e MðY…. s. (i) Míkt¼ ¢ku{uxkuøkúkVe su ík¥ðku yÕÃk{kºkk{kt «kÃÞ nkuÞ íkuLkk {kxu Mxð, hu÷ðu™kt M÷e…h, „xh™e …kR…, h{fzkt ð„uhu çkLkkððk{kt. (ii) yþwÂæÄyku fu su ík¥ðkuLkk hkMkkÞrýf økwýÄ{kuo MkkÚku ðÄw swËk Ãkýwt Ähkðíke LkÚke íkuLkk {kxu ðÄw WÃkÞkuøke Au. ½zŒh ÷ku¾tz yLku Mxe÷™k Wí…kË™{kt. (b) ½zŒh ÷ku¾tz (MkkiÚke þwØ MðYÃku) : «. 44 VkuÕ÷kðk¤k Œktƒk{ktÚke r™ûkur…Œ yþwrØyku fE fE nkuÞ Au ? ÷t„h, Œkh, ƒkuÕx, ‚ktf¤, f]r»kÞ ‚kÄ™ku™e ƒ™kðx{kt. s. VkuÕ÷kðk¤k Œktƒk{ktÚke yuLxe{™e, r‚÷ur™Þ{, ‚u÷ur™Þ{, (c) Mxe÷ : xu÷wrhÞ{, r‚Õðh, „kuÕz, Ã÷urxr™Þ{ suðe yþwrØ nkuÞ Au su yu™kuzef …tf Œhefu r™ûkur…Œ ÚkkÞ Au. Mxe÷{kt yLÞ ÄkŒw W{uhðkÚke Mxe÷™e r{© ÄkŒw ƒ™u Au. r™f÷ Mxe÷™ku W…Þku„ fìƒ÷, ykuxku{kuƒkR÷ yLku yuhkuÃ÷u™™kt 6.8 yìÕÞwr{r™Þ{, fkì…h y™u ®Íf™k W…Þku„ku ¼k„ku ƒ™kððk{kt ŒÚkk ½rzÞk¤™k ÷ku÷f ƒ™kððk{kt y™u fkÃkzLke ÷tçkkE {k…ðk {kxu™e xu… ƒ™kððk ÚkkÞ Au. «. 45 yìÕÞwr{r™Þ{, fkì…h y™u ®Íf™k ŒÚkk ykÞLko™kt W…Þku„ku ¢ku{ Mxe÷™ku W…Þku„ fk…ðk™kt MkkÄLkku{kt y™u ˤðk™kt {þe™{kt sýkðk.u (¢þh) ÚkkÞ Au. yìÕÞwr{r™Þ{Lkk WÃkÞkuøkku : Mxu™÷u‚ Mxe÷™ku W…Þku„ ‚kRf÷, ykuxku{kuƒkR÷, ðk‚ýku, …u™ yìÕÞwr{r™Þ{ ðh¾ çkLkkððk{kt ð„uhu{kt ÚkkÞ Au. C ¾kã …ËkÚkkuo™kt Zktfý çkLkkððk{kt CHEMISTRY XTRA ÄkŒw™e Íeýe hs ht„fku y™u ÷ufh çkLkkðx{kt : yìÕÞwr{™ku Úk{koRx …ØrŒ : íku ¾qƒ s ‚r¢Þ nkuðkÚke Cr y™u Mg ÄkŒwyku™u Œu{™kt fux÷ef ÄkŒw ykìõ‚kRz™u Al Lkk …kWzh (rhzfþoLkfíkko íkhefu) ykìõ‚kRz{ktÚke {u¤ððk. (Cr2O3 + 2Al → 2Cr + Al2O3) ‚kÚku „h{ fhŒkt Œu ykìõMkkRz ÄkŒw{kt rhzõþ™ …k{u Au. rðãwŒ™k ðknf íkkh Œhefu yk ÃkØríkLku yuÕÞwr{Lkku Úk{koRx ÃkØrík fnu Au. r{©ÄkŒw Œhefu fkì…hLkk WÃkÞkuøkku : Ëk.ík. : rðãwŒeÞ Wãku„{kt Œkh ƒ™kððk. …kýe ŒÚkk ðhk¤ {kxu™e …kR… ƒ™kððk. Cr2O3 + 2Al → Al2O3 + 2Cr r{©ÄkŒw ƒ™kððk, su fkì…h fhŒkt ðÄw {sƒqŒ nkuÞ Au. 3Mn3O4 + 8Al → 4Al2O3 + 9Mn ÄkŒw ykìõ‚kRz y™u Al ™k r{©ý™u Úk{koRx fnu Au.
1.206 {kìzLko Brighton Chemistry : Äku.12 – ¼køk-1 C CHEMISTRY XTRA 1111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111122222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222(1426→53I33333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333......)4444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444455555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555yy→→→→→nþßòWyyy→→→yΔWË∴→66666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666nË…u÷ÞkG77777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777kuu®®uuuk®®uÄk™÷÷÷÷÷Þ88888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888kknΔt,Rf{99999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999„„k„u„¾fhΔΔΔZÄíyŒ«Δ(ÚyΔT<u„Hzk«00000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000kuk÷ÄnnnýΔnxk:{ku¢GGGGnG11111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111Œuk®…kruuk{kΔkk{÷…G{u0hy¢:kC=22222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222{{{{ywf=y{uozýkÞ:ukG÷„¼W33333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333f{kORxu=<<=f=koyÞu®(ku®…–44444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444y™Œyynuy÷{o÷fqrtÉsÉ™3™oð555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555551Þ«…k→→kk«„000kΔk„Δ…kk™{…k166666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666urtrkýfýffýrfff{u„Ä→{nH¢Hn77777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777,{]rΔ]r]ru]xr)kíŒ{(파õŒÞe88888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888y«ku¤hkkkk÷É{MkH.{Ë({«‚k™ykk99999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999™™fkrƒu–uutJ–kk–w{wyuõÂt¢{Tf00000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000Õ™ufýhÚe2/kvMkþ«W™ŒkÞysuhkmu11111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111ÉOke]rfkkkþLt)exŒ…TstTrkðíìtýõ{ky22222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222uþYu¢ykkr)uþofuxýyÕ‚ÞQkLΔfw‚÷33333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333YΔhkíÞfkryðÞklxfk]krk„44444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444ke÷:rØSŒLu™kSkòŒu÷{k„Rhu™k™kuuk55555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555™knÞoçukk¾™eW…ÞkAuz¾îeetu{Œ66666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666Z«oy‚xknrf™y»{k{kueÞh77777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777uT™u™ƒkrhrn{ŒAZª{kðktz¢kuo¤88888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888Oðk…:s{uk↓Δetk™õun.kyÞþuA99999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999r„xuM:{ÄWWwõYþ{S2Okºk00000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000Úuu»™u.ðrÚkŒ…h…u¤kkky¤Œ™Œk11111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111ský(xþuyÞÞ{=þu22222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222w(ef{OŒ+…krQukkWfhk11111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111™™kŒkuu„u„k{zt,þþ…2†fz»]rr22222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222òƒÄkunnŒ{Cõku{ohf™33333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333™™fxAÚĪ™ŒþokfŒu™44444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444kOu¤khuû™kek‚u.euAkhA™…kkt55555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555®Þeuuu(…e2nðsW{{66666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666huf:.u.+.y«Ú™fk…tŒ77777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777ŒeËk«vurfk«eŒk88888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888ÞkËwŒÞ[{÷eÃhonu&99999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999‚kk,)ýu…ku¾zu™„kò00000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000÷rÕ{uð{u‚ýV11111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111kAuðkuk™ýAƒwstË22222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222LkuŒ÷feRu.kk„ð)33333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333u™.ƒhkt z44444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444ksðekr{ð÷„55555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555kðAy{k=u.k66666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666exçÞkÄuk77777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777ƒ‚™u)x?.u):88888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888uu 9999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999900000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000→((1s978→→→11111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111II0....II22222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222.)I33333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333)y↓yðΔΔs«ΔòΔ{«yΔΔþMy„òÄ44444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444kÄrkr55555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555kSGGGΔfíΔHuúkÚŒuukLu¢x¢V(Þ=kw{66666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666G{xsG|eHuw™ÞΔŒÞ)Δ{ky77777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777Ùk,khΔo===u…+ΔΔΔΔfÉu{kkxHŒH88888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888mkt+utu{LSeuGG====GG99999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999nΔu™y{WxýΔZy|x+––k00000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000ðt{ÙktG»kk=kOGku…>ΔΔΔÄ=u¤ux11111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111==={uLOìõÄ==uþ==+ΔΔhx™(ek22222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222Z2HHH‚kw.¼–kÙn–k2(ûT™–k11111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111HHðVuΔ––g…<kk¤Δ––ΔCvuþk22222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222↓C|ÉR)vku…Δ(wtuÄh(e„H–––He+H33333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333JðeVuzf{ΔŒSΔð0+→–ýΔΔ™ð44444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444™vkykí)kqmÕÄÞHHhTT(ÞT(eu55555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555HHÄe–Δwt–ÞnTÉwÚTÉ.™w)oÄ66666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666k)Œ+(Δo„kΔsHktMk(+Δr½77777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777wk‚uÞkl+TýÞýT{–S–Œ÷fS–‚–uuey88888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888™ΔSTk.2yΔkΔwk{))Δ–™|↓xÉÄhow99999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999Äuy=tEÚOS™1ΔT(yTkSSfTk™00000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000r®SeÔe–tÚyýƒ)Þ™uSxhZmΔ)o11111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111k↓Δ(™É…eΔM(ŒÄkTðË+u22222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222fs™Ss¤SÄTýu)™wŒkGM33333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333ΔΔýutO2kÚn|Δk«44444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444ŒTOyk{SST{…(=kt{555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555552Œsw™ðSç™Δ<(kΔΔ){kΔxk66666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666xuþkkx–kkð)sk=t…LStnkΔSH77777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777uSuu.yv™kyku(0u{{|88888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888euSÄeA1ÄkÄ99999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999=kykkÉ™=)=ìõ™>ð…™k(u™00000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000‚{Œ{)É™eËu.?ýu11111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111Œ–[w–kÉkktz|u22222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222É{u÷RtΔvÚ(ýfwt«vk33333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333+{keý{AhnzkHe)ðýt44444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444Ov™ŒqÕkqÕu.Úk55555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555yu|ÞÞeknÞÚke®2(Œt66666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666fkss)ƒ–ekþuLŸk{77777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777uŒ{)xÄuu{vf™u.88888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888ŒkÙkk[n™{heuxku…99999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999ðyŒk)wtßu¤00000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000uðe{xssksÞ11111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111Ôut.kqfÞVðÚ{22222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222kkŒt÷nuðhke11111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111ykÞ‚kxVuðkM22222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222t,½uÞw™ku™ÚwÄk33333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333kðkxhu..eekk44444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444uu 55555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555
«fhý-6 : ík¥ðkuLkk y÷økLk (y÷økefhý) Lkk Mkk{kLÞ rMkØktíkku yLku «¢{ku 1.207 1111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111122222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222→1s1→1→s1111→333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333331567423..44444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444.......55555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555tHZf{«…Ú2òsòòŒyZsyyCW«s™yyŒŒŒMn…«66666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666ekk0…krkk.hÚhkkreknuunÚ77777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777OƒmgkkkuÞÞu¢®Þ………¢u…kÞx®gk=tt0ŒŒ{……÷hfkƒ88888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888e„:OÞuÞ{{{o™sy0pnww{{99999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999{„ËAŒAkΔú↓yΔΔΔyk™kΔffŒkkk{™Œy–emyuð00000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000Vuu¤¤™™™™wkynuxŒkuux.G:ukrG.GSuxSkÚ3{ku{y11111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111ƒ{uLkutx÷kauuxuuk®k÷hÞuxu0ð÷e22222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222{Úðkk„MðËðkot™uÚykVwttxkÙ.kt→e0uyk=33333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333e…CðÄ„==nu+…fÄÄ→ðúk¾™Δuíð=0ru44444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444fgV{kkyCkkk™ek(nòek→huk™¢™Ghhk55555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555[usA™Ä+tu¤yC){)ŒOkŒÄKŒ+C–↓k166666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666ËVsekÉÞoΔ{kfekv1uu™kŒkk1uk+kn77777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777↓(uufðh(‚ft™tŒ]uxrtteH3gÚZ–ý6‚ŒwÉye88888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888‚ΔÄV™ŒnZÄ÷kATyò)w[t¼wtŒ6kðΔ3{O999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999990ktk¼{k¤kwkHÚukÉ(kýŒΔðuhuk™3¤Ú…kkku000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000u{ukH–y…kÄAkkf™e2{ðkywtkS„xeu{11111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111™Ký(ðÞ™k{]ry™u)ƒ.geŒ™kktuKÚfŒ–22222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222‚Kkúkeð™tŒ™w)™kT)kð+™yV[keðu{k™Œ33333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333k{™‚Äh…«u[h{uìkõk¢↓→Δ{uk44444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444ÄG½kTtŒ¾™kuyfVt{¼u‚Œruuq{Õ™Ätð(255555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555k½uS.É¢xkk(ÞfntosTkuk™{kky™kÄe66666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666k↓uxx.Þ+ð™ŒRhtððCk{ýŒ2þ(kku77777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777u.uuÞynfŒ™Δwuftu½fxŒzŒ¢–™CuÚkO88888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888Œu.y{uu÷kkkkkΔxu™ΔSh{ky¼eh99999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999tuOuŒŒŒŒt↓mWukVGku)ýw00000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000fSVZ…tÚ™íuðkìnxõhyu‚xkÚ…(k…k11111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111k„gSkk)Ae÷fV‚k÷uĤk¤Œðhto¢y)fu)22222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222{Úi(uð;™ΔÄue.e™ZkekkZkkuk11111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111Rðktkr…kuO™„kkkHkÚ™Œe=WVð22222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222ŒŒŒ¤t½¤kkz:{wtúke{333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333332õ»Zuuw™™u{™ŒxVŒ){k(þ{TŒk44444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444™™Δy™gkoŒhewGkte¤kt2k)tÚ55555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555qqsÕL…ruVerkSûkMð™uLÞÞ[MuM…66666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666ke…½{uxx™ÚÚu…Ä‚s»77777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777ugZkkskxA÷ÙkTÄkf=ÞkkkZfŒkuð…e88888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888™¤kÞ+ÞhkÄþ»kez¤h=hŒ99999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999yuÄek1keeŒkŒΔOokýW(uyÉuVŒŒ00000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000Œww1uÄΔtkkkŒ2o…Hs9{11111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111krkukÉtðk{TufýSuaÚr6Œu{òh22222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222s¤yuykkðð6kn™ýyEwf33333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333yu÷?=þÞðeÄ2VÄsKk{(«k44444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444eMððuifu–uÄu.kuhòò55555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555torrŒŒðÉyyyŒuu.uvði¢Vg66666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666ðAAohhuÞÞuOÚÞerkAý77777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777™™™VVkn¢Ähuu....)ke88888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888uuuu 9999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999900000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000→1→→→→→→→→→→→11111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111822222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222.33333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333⇒–ð∴fŒyŒŒyŒððy™y«W…Írryn„yrMH44444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444hhhkv…uÚÄhÄÚÄkukðze55555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555úkzzzghkkkkkku…Þk[kgV…tŒ……{{ÚeþueÚ.h66666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666ŒkekõõõýkkΔ{n{ukΔÚwu77777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777u÷e÷þ,þþ,euk.{uõsòHŒ,kŒBHHΔAZZΔ,A…{ek(Gk88888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888eG™™™ŒH™tkÉfÄuu{«uS{nSnk99999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999xxugxgÞg«ÄsΔtÚΔfffÚuy,(k(Ä(gurkŒ00000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000kksk(Œƒskýsr=¢tŒŒŒuSge™þ)ðkŒ)=GH¢()11111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111=™+:«ÚkŒwA+™)yl«tÞ™kkk)kìõ)ÄwuÞu.22222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222ooo™+Mkkr+gw+ekuð.OΔuMt+:¢{{k11111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111k:Z:kyΔ–eH™«Ú(=hkìõ{ZËŒ„kÞylk22222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222HΔΔkgkkv2n)nŒHZORMO22rþxekt…ÚkOku™ng(Ok33333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333÷O¢[.u{ekGkGtgðeukACΔnzk+‚euí.2OO44444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444™(2kt)Þ2™Ru™k™2yk–Mu(2(ff(Ht(55555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555rH+.(ltË(gooTlkgeÚAgAðez®Δ>)g{wt{É))kO66666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666)…kƒ„)™g)k→→ÄuT++ryGkl=k77777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777={s>TË…→(2xeýt=ð→2kŒ–w→ƒ→ZgΔ88888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888u(ΔOkwuyf{uL„MΔg)ÄuAot)C:Δ99999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999ËnS–x–Ú)ZΔ…Gk{kðHZT31S÷ku00000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000÷ÙOtkhGrlÚðkBAýnGu…1Z→2ÄHk2f1111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111Þðnk(Ak™kg51ot{OkÄOu(Oð–w82e22222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222Y2nÞOeÄ→s0Og0ðwðlkO)ÉO™rΔð0y…33333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333Ow3t2(h0O0ÚðøÉMsÄÄHO44444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444wktkkySxyz)xkÚýkÚt(ŒÄ{Ew+w→ý(+55555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555kK→(õsk(ýgy)s3kkKsÉuse)ò™huLqÕ)66666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666Þþs)k)OAJxÞAÞuuŒ77777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777f„HJyeZÚý™u/ðÙkAÚuA(/k.mP88888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888Ëu…uuC.AkúsðkðhŒmkngf™kuV.)99999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999{o«eleÞnuÄ.ŒrkouÚ2Œu{00000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000Úos2kðw.klOkkZefðCOi11111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111uÉuÞlo¤eðtkkk«Ä22222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222Zi3An¤hoŒr3Äuvoýw233333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333kyrýfeu{uA.u{.¤¢Oef+{44444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444ð+kÞ™kAu.f55555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555OkÄt3t Ost…kuuy666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666662uð.u2lA2sVAýy77777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777oC2Ä{AŒufuhl88888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888pu™uk.rk2ËkuÚhΔlð99999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999x…ekOk;{keuu00000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000kSu{Þð3yyΔÚ11111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111...u¤kÍÍ¢...22222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222„kSk...ufÞuA…11111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111zzúkÚk™…V…22222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222ky{(((u.ðAþ121{eÚÚ33333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333u¤[Äkkufuu..)))44444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444keewtuu 55555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555
1.208 {kìzLko Brighton Chemistry : Äku.12 – ¼køk-1 ÃkkXâÃkMw íkfLkk MðkæÞkÞLkk «§ku yLku Wf÷u111111111222222222333333333444444444555555555666666666777777777888888888999999999000000000111111111222222222333333333444444444555555555666666666777777777888888888999999999000000000111111111222222222333333333444444444555555555666666666777777777888888888999999999000000000111111111222222222111111111222222222333333333444444444555555555666666666777777777888888888999999999000000000111111111222222222333333333444444444555555555666666666777777777888888888999999999000000000111111111222222222333333333444444444555555555666666666777777777888888888999999999000000000111111111222222222111111111222222222333333333444444444555555555666666666777777777888888888999999999000000000111111111222222222333333333444444444555555555666666666777777777888888888999999999000000000111111111222222222333333333444444444555555555666666666777777777888888888999999999000000000111111111222222222111111111222222222333333333444444444555555555666666666777777777888888888999999999000000000111111111222222222333333333444444444555555555666666666777777777888888888999999999000000000111111111222222222333333333444444444555555555666666666777777777888888888999999999000000000111111111222222222111111111222222222333333333 «.1 fkìÃkhLkwt s¤Äkíkwf{orðrÄÚke rLk»f»koý fhe þfkÞ Au Ãký ®ÍfLkwt Lkrn. «.4 Mk{òðku : Mk{òðk.u (i) ÍkuLk þwØefhý(rhVkR®Lkøk) (ii) Míkt¼ ¢ku{uxkuøkúkVe s. ⇒ MðÞMt Vhw eík hzu kûu k «r¢Þkyku ÚkðkLkk ykÄkhu «r¢ÞfkLu kk EO- redLkk s. (i) ÍkuLk rhVkRLkªøk : MkkÃkûu k {Õq Þku Ãkh nkÞu A.u fkhý f,u ®ÍfLkk rhzõþLk Ãkkxu Âu LþÞ÷Lktw Topic No. 6.7 rhVkR®Lkøk (d) {qÕÞ (EO- Zn+2/Zn = –0.76 V) yu fkuÃkhLkkt rhzõþLk (ii) ¢ku{uxkuøkúkVe : ÃkkuxuÂLþÞ÷Lkkt {qÕÞ (E0Cu+2/Cu = 0.34) fhíkkt ykuAwt Au. Topic No. 6.7 rhVkR®Lkøk (f) ⇒ yk{, Cu yu nkRzÙkusLk fhíkkt ykuAwt Mkr¢Þ Au. íkuÚke ®Íf Cu Lku «.5 673 K íkkÃk{kLku C yLku CO {ktÚke fÞku Mkkhku rhzõþLkfíkko Au ? íkuLkkt Cu+2 Lkkt ÿkðý{ktÚke rðMÚkkrÃkík fhe þfu Au. ßÞkhu Znyu s. 673 K íkkÃk{kLku y®u ÷øknk{ ykfr] ík{kt ΔG → T Lkkt yk÷¾u {kt CO, nkRzÙkusLk fhíkk ðÄkhu Mkr¢Þ Au. CO2 hu¾k yu C, CO hu¾k fhíkkt Lke[u ykðu÷e Au, yux÷u fu CO, Zn(s) + Cu+2(aq) → Zn+2(aq) + Cu(s) CO2 Lkkt ΔG Lkwt {qÕÞ C, CO Lkkt ΔG Lkkt {qÕÞ fhíkkt ðÄw Éý Au. «.2 Veý Ã÷ðLk ÃkØrík{kt yðLk{f þwt ¼køk ¼sðu Au ? ykÚke suLkkt ΔGO- Lkwt {qÕÞ ðÄw Éý íku Mkkhku rhzõþLkfíkko. íkuÚke CO s. v Veý Ã÷ðLk ÃkØrík{kt yðLk{fku ÃkhÃkkuxk Ähkðíkk Veý MkkÚku yu 673 K íkkÃk{kLku Mkkhku rhzõþLkfíkko økýkÞ Au. [ku¬Mk «fkhLkkt fýkuLku çkLkíkkt yxfkðu Au. v su çku MkÕVkRzÞwõík fk[e ÄkíkwLku yuf çkeòÚke y÷øk Ãkkzðk{kt (–ΔGO- ) C + O2 = CO2 2C + O2 = 2CO {ËËYÃk ÚkkÞ Au. v WËknhý : ®Íf MkÕVkRz yLku ÷uz MkÕVkRz Ähkðíke fk[e Äkíkw {kxu MkkurzÞ{ MkkÞLkkRz yðLk{f íkhefu ðÃkhkÞ Au. su 4/3 Al + O2 = 2/3 AlO3 2Mg + O2 = 2MgO ZnS MkkÚku ÿkÔÞ Na2[Zn(CN)4] Mktfeýo çkLkkðu Au. su ®ÍfLku Veý çkLkkðíkku yxfkðu Au. íkuÚke íku yðLk{f íkhefu ðÃkhkÞ Temp. Au yLku {kºk PbS Lkk Veý çkLku Au. ZnS + 4NaCN → Na2 [Zn(CN)4] + Na2S MkkurzÞ{ xuèkMkkÞLkku ®Ífux (II) PbS + NaCN → ÿkÔÞ Mktfeýo ûkkh çkLkíkku LkÚke. «.6 fkìÃkhLkkt rðãwíkrð¼ksLk þwæÄefhý{kt {¤íkk yuLkkuz Ãktf{kt nksh hnu÷kt ⇒ yk{, NaCN yu ZnS {kxu yðLk{f Au ßÞkhu PbS {kxu LkÚke. Mkk{kLÞ ík¥ðkuLkk Lkk{ ÷¾ku. íku þk {kxu íku «{kýu nksh nkuÞ Au ? «.3 rhzõþLk îkhk fkìÃkhLktw rLk»f»koý íkuLke ykìõMkkRz yÞMf{ktÚke fhíkkt íkuLke s. yuLkkuz Ãktf íkhefu hnu÷kt Mkk{kLÞ ík¥ðku yuLxe{Lke (Sb), Mkur÷rLkÞ{ ÃkkRhkRx yÞMf{ktÚke fhðwt ðÄkhu {w~fu÷ þk {kxu Au ? (Se), xu÷wrhÞ{ (Te), rMkÕðh (Ag) ([ktËe), MkkuLkwt (Au) (økkuÕz), s. v Mkk{kLÞ heíku ÄkíkwLkk MkÕVkRz fhíkk ykìõMkkRzLkwt rhzõþLk Ã÷urxLk{ (Pt) ðøkuhu ík¥ðku Au. Mkh¤ nkuÞ Au. → yk ík¥ðku yuLkkuzef Ãktf íkhefu yuLkkuzLke Lke[u s{k ÚkkÞ Au. fkhý fu, íkuyku EO- (Sb, Te, Ag, Au, Pt) > EO- cu v fkìÃkh ÃkkRhkRx{kt Cu2S nkuÞ Au. Cu2S Lkku Δf GO- yu CS2 yLku H2S Lkkt Δf GO- fhíkkt ðÄw Éý Au. suÚke Cu2S Lkwt nkuðkÚke Cu fhíkk ykuAk rðãwíkÄLk Au yLku íkuÚke ykuAk Mkr¢Þ rhzõþLk fkçkoLk yÚkðk nkRzÙkusLk ðzu ÚkE þfíkwt LkÚke. nkÞu A.u Ãkrhýk{u yLkkzu Ãkh ykÂì õMkzþu Lk Ãkk{íkk LkÚke yLku CuSO4 Cu2O + C yÚkðk H2 → Cu + CO2 yÚkðk H2S .H2SO4 Lkk ÿkðý ðzu yMkh Ãkk{íkkt LkÚke. yk «r¢ÞkLkku Δr GO- ½Lk {¤u Au. «.7 ykÞLkoLkkt rLk»f»koý Ëhr{ÞkLk ðkík ¼êe{ktLkk swËk swËk ÍkuLk{kt Úkíke ∴ rhzõþLk «r¢Þk {w~fu÷ hkMkkÞrýf «r¢Þkyku ÷¾ku. v ßÞkhu CuO Lkwt C ðzu rhzõþLk fhíkk CO Lkku Δf GO- yu s. (i) 500 K – 800 K íkkÃk{kLkLkkt økk¤k{kt, Cu2O Lkkt ΔGO- fhíkkt ðÄw Éý Au. suÚke Cu2O Lkwt rhzõþLk 3Fe2O3 + CO → 2Fe3O4 + CO2 fkçkoLk ðzu ÚkE þfu Au. Fe3O4 + CO → 3FeO + CO2 v suÚke ÃkkRhkRxLku ykìõMkkRz{kt Vuhðe íkuLkwt rhzõþLk fhðk{kt Fe2O3 + CO → 2FeO + CO2 (ii) 900 K – 1500 K íkkÃk{kLkLkkt økk¤k{kt, ykðu Au. Cu2S + 3 O2 → Cu2O + SO2 C + CO2 → 2CO 2 FeO + CO → Fe + CO2 C + O2 → CO2 Cu2O + C(s) → 2Cu(s) + CO(s)
«fhý-6 : ík¥ðkuLkk y÷økLk (y÷økefhý)Lkk Mkk{kLÞ rMkØktíkku yLku «¢{ku 1.209 (iii) 1570 K Úke Ÿ[k íkkÃk{kLku, Ni(s) + 4CO(g) 330 350K Ni(CO)4(g) FeO + C → Fe + CO (yþØw ) rLkf÷ xuxÙkfkçkkuorLk÷ CaCO3 CaO + CO2 v «kó ÚkÞu÷ yk rLkf÷ xuèkfkçkkuorLk÷Lku 450 - 470 K sux÷kt Ÿ[k CaO + SiO2 → CaSiO3 (M÷uøk) íkkÃk{kLku økh{ fhíkkt rð½xLk ÚkE þwØ rLkf÷ Äkíkw {¤u Au. «.8 ®Íf ç÷uLz{ktÚke ®ÍfLkk rLk»f»koý{kt Úkíke «r¢ÞkykuLkk hkMkkÞrýf Mk{efhý ÷¾ku. Ni(CO)4(g) 330 350K Ni(s) + 4CO(g) s. Zn Lkk rLk»f»koýLke hkMkkÞrýf «r¢Þkyku Lke[u {wsçk Au : rLkf÷ xxu kÙ fkçkkrou Lk÷ (þwØ) (i) ZnSLkwt ¼qtsLk : «.13 rMkr÷fk MkkÚku Mkt÷øLk çkkìfMkkEx yÞMf{ktLke rMkr÷fk{ktÚke yìÕÞwr{LkkLku 2ZnS + 3O2 → 2ZnO + 2SO2 fuðe heíku y÷øk fhþku ? ®Íf ç÷uLz ®Íf ykõu MkkRz s. Ref. Topic No. 6.2 – Leaching (rðþwØefhý) (a) (ii) fkuf îkhk rhzõþLk : «.14 WËknhý ykÃke ¼wtsLk yLku rLkMíkkÃkLk ðå[u ¼uË Ëþkoðku. s. (I) fÂu ÕþLkþu Lk ÃkØrík fkçkkLou kxu yLku nkRzkÙ õu MkkRz Ähkðíke fk[e ÄkíkLw ku ZnO + C 673K Zn + CO økh{ fheLku ykìõMkkRz{kt VuhððkLke ÃkØrík Au. «.9 fkìÃkhLke Äkíkwf{orðrÄ{kt rMkr÷fk þku ¼køk ¼sðu Au ? v yk ÃkØrík{kt {Þkro Ëík «{ký{kt nðk ÃkMkkh fhe ÄkíkLw kk øk÷Lk®çkËÚw ke s. ¼qtsLk Ëhr{ÞkLk «kó ÚkÞu÷kt FeO Lku Ëqh fhðk {kxu íkuLku rMkr÷fk Lke[k íkkÃk{kLku fk[e ÄkíkwLku økh{ fhðk{kt ykðu Au. v yk ÃkØrík{kt çkk»Ãkþe÷ ½xfku Ëqh ÚkELku fk[e Äkíkw ykuõMkkRz{kt MkkÚku r{© fheLku økh{ fhðk{kt ykðu Au. VuhðkÞ Au. ⇒ rMkr÷fk yr¼ðknf íkhefu ðíkeoLku FeO MkkÚku òuzkELku ykÞoLk rMkr÷fux v WËk., Zn, Mg, Ca Lkkt fkçkkuoLkux yLku Fe Lkkt nkRzÙkuõMkkRz yk çkLkkðu Au su M÷uøk («ðkne) íkhefu ðíkuo Au. ÃkØríkÚke íkuLkkt ykìõMkkRz{kt YÃkktíkh Ãkk{u Au. (i) Fe2O3 . 3H2O Fe2O3 + 3H2O FeO + SiO2 → FeSiO3 (M÷uøk) (Äkíkw{÷) ⇒ yk «ðkne M÷uøk ðsLk{kt n÷fku nkuðkÚke WÃkhLkkt Míkh{kt íkhu Au. íkuLku r÷{kuLkkRx (ii) CaCO3 . MgCO3 CaO + MgO + 2CO2 Íkhk ðzu Ëqh fhðk{kt ykðu Au. zku÷ku{kRx «.10 “¢ku{uxkuøkúkVe” ÃkËLkku yÚko MÃkü fhku ? (iii) ZnCO3 ZnO + CO2 s. ¢ku{uxkuøkúkVe yu y÷økefhý yLku þwØefhý {kxuLke ÃkØrík Au. f÷u {u kRLk ⇒ íku ÞkuøÞ yrÄþku»kf Ãkh Äkíkw yLku íkuLke yþwØeykuLkku yrÄþku»ký (II) ¼wtsLk «r¢Þk{kt MkÕVkRz Þwõík fk[e ÄkíkwLku Ÿ[k íkkÃk{kLku økh{ Ãkk{ðkLke ûk{íkk swËe-swËe nkuÞ Au, íkuLkkt ykÄkh Ãkh fkÞo fhu Au. fhðk{kt ykðu Au. ykÚke ÄkíkwLkkt øk÷Lk®çkËwÚke Lke[k íkkÃk{kLku Ãkhtíkw ⇒ íkuLkku rMkØktík r{©ý{kt hnu÷kt swËkt-swËkt ½xfku yrÄþku»kf Ãkh swËe-swËe {kºkk{kt yrÄþku»ký Ãkk{u Au. Mkíkík nðk ÃkMkkh fhíkk MkÕVkEz ¾Lkes ÄkíkwLkkt ykuõMkkRz{kt ⇒ ¢ku{uxkuøkúkVe ÃkØríkLkku Mkki«Úk{ WÃkÞkuøk htøkeLk ÃkËkÚkkuoLku íkuLkkt {q¤¼qík VuhððkLke «r¢Þk Au. ½xfku{kt y÷økefhý fhðk {kxu ÚkÞu÷ku níkku. 2PbS + 3O2 2PbO + 2SO2 ↑ 2ZnS + 3O2 2ZnO + 2SO2 ↑ «.11 ¢ku{uxkuøkúkVe{kt ÂMÚkh {kæÞ{ (MÚkkÞe {kæÞ{)Lke ÃkMktËøkeLkkt {kÃkËtz fÞkt Au ? «.15 ½zíkh ÷ku¾tz, fk[wt ÷ku¾tz(pig iron)Úke fuðe heíku y÷øk Ãkzu Au ? s. v ç÷kMx VLkuoMk{ktÚke MkeÄu MkeÄwt su ÷ku¾tz «kó ÚkkÞ Au, íkuLku rÃkøk s. ÂMÚkh {kæÞ{Lke ÃkMktËøkeLkk {kÃkËtz : (i) ÂMÚkh {kæÞ{{kt yþwØeyku «çk¤ heíku yrÄþkur»kík yux÷u ykÞoLk fnu Au. su 4 % fkçkoLk íkÚkk çkeS yLÞ yþwØeyku Ÿ[e yrÄþku»ký ûk{íkk yÚkðk ðÄw ÿkÔÞ Úkðku òuEyu. suÚke (WËk. S, P, Si yLku Mn) yÕÃk {kºkk{kt Ähkðu Au. ½xfLkwt þwØefhý ÚkE þfu Au. v rÃkøk ykÞoLk, ykÞoLkLkku ¼tøkkh yLku fkufLkkt r{©ý{kt økh{ (ii) íku þwØ nkuðku òuEyu. nðk VqtfðkÚke ½zíkh ÷ku¾tz çkLku Au íku{kt fkçkoLkLkwt «{ký (iii)íku Lk{qLkkLkkt ½xf íkÚkk Aqxkt Ãkzíkkt ÿkðf MkkÚku hkMkkÞrýf «r¢Þk Mknus ykuAwt (ykþhu 3 %) íkÚkk ¾qçk s Mk¾ík yLku çkhz Lk fhíkwt nkuðwt òuEyu. nkuÞ Au. (iv) yrÄþku»ký {kxu MkÃkkxeLkwt ûkuºkV¤ ðÄw nkuðwt òuEyu. v rÃkøk ykÞoLk + ykÞLkoLkku ¼tøkkh + fkuf «.12 rLkf÷Lkkt þwØefhý {kxuLke ÃkØrík ðýoðku. Δ ↓ nðk Vwtfíkk s. v rLkf÷Lkwt þwØefhý ‘{kuLz’ ÃkØríkÚke fhðk{kt ykðu Au. ½zíkh ÷ku¾tz v yk ÃkØrík{kt rLkf÷Lku 330 - 350 K íkkÃk{kLku fkçkoLk {kuLkkuõMkkRz (CO)Lkk «ðkn{kt økh{ fhðk{kt ykðu Au. su çkk»Ãkþe÷ Mktfeýo MktÞkusLk rLkf÷ xuxÙkfkçkkuorLk÷ çkLkkðu Au.
1.210 {kìzLko Brighton Chemistry : Äku.12 – ¼køk-1 «.16 ‘¾Lkes’ yLku ‘yÞMf’ ðå[u ¼uË Ëþokðku. Cu(s) + 2H+(aq) + 1 O2(g) → Cu2+(aq) + H2O(l) s. ¾Lkes : fwËhíke ÃkËkÚkkuo fu su Äkíkw yLku íkuLkkt MktÞkusLkku Ãk]ÚðeLkk 2 ÃkkuÃkzk{kt òuðk {¤u Au íkuLku ¾Lkes fnu Au. yÚkðk fk[e Äkíkw : ¾Lkes fu su{ktÚke Mkh¤íkkÚke yLku ðÄw «{ký{kt íkÚkk Cu(s) + H2SO4 → CuSO4 + H2O ykŠÚkf heíku Äkíkw {u¤ðe þfkÞ Au. suLku fk[e Äkíkw fnu Au. yk ÿkðý fu su{kt Cu2+ ykÞLk nksh Au. íkuLku ÷ku¾tzLkku ¼tøkkh v çkÄe s fk[e Äkíkw ¾Lkes nkuÞ Au, Ãkhtíkw çkÄe s ¾Lkes fk[e yÚkðk H2 MkkÚku «r¢Þk fhðk{kt ykðu Au. Äkíkw nkuíke LkÚke. Cu2+(aq) + H2(g) → Cu(s) + 2H+(aq) v WËk. Ãk]ÚðeLkkt ÃkkuÃkzk{kt Al (yuÕÞwr{rLkÞ{) çku MktÞkusLkku{kt òuðk «.20 COLkkuWÃkÞkøu kfheLku®Ífykõì MkkRzLktwrhzõþLkfheLku®Ífykõì MkkRz{kÚt ke {¤u Au. çkkuõMkkRx yLku r[LkkE {kxe. íkuLku ¾Lkes fnu Au. ®ÍfLkwt rLk»f»koý þk {kxu fhðk{kt ykðíkwt LkÚke ? Ãkhtíkw Al Äkíkw çkkuõMkkRx{ktÚke Mkh¤íkkÚke yLku ðÄw «{ký{kt {¤u s. v CO {ktÚke çkLkíkk CO2 Lke «{krýík MksoLk {wõíkQòo yu Au. íkuÚke çkkuõMkkRx yu AlLke yøkíÞLke fk[e Äkíkw Au. Zn {ktÚke çkLkíkk ZnO Lke «{krýík MksoLk {wõíkQòo fhíkkt ðÄw «.17 fkìÃkh {uèuLku þk {kxu rMkr÷fkLkk Míkhðk¤k, Ãkrhðíkof{kt {qfðk{kt ykðu Au ? nkuÞ Au. s. fkuÃkh {uxu yu Cu2S yLku FeS Lkwt rÃkøkr÷ík r{©ý Au. íkuLku rMkr÷fk Δf HO- (CO, CO2) > Δf HO- (Zn, ZnO) Ähkðíkkt Ãkrhðíkof{kt W{uhðk{kt ykðu Au. suLku çkurMk{h Ãkrhðíkof Ãký v yu®÷øknk{ ykf]ríkyku{kt Ãký CO, CO2 Lkku ΔG → T Lkku fnu Au. yk÷u¾ Zn → ZnO Lkkt ΔG → T Lkku yk÷u¾ fhíkkt WÃkh v çkurMk{h Ãkrhðíkof{kt sYh Ãkqhíke huíke W{uhe Ÿ[k Ëçkkýu nðk ykðu÷ku nkuÞ Au. Ëk¾÷ fhðk{kt ykðu Au. ykÚke çkÄkt s ykÞoLk MkÕVkRzLkwt ykÞoLk ykìõMkkRz{kt YÃkktíkh ÚkkÞ Au. yLku íku rMkr÷fk MkkÚku MktÞkuòE Au «.21 Cr2O3Lke ΔrGO- Lkwt {qÕÞ – 540 kJ mol–1 Au yLku Al2O3Lke yLku íkuLku «ðkne M÷uøk MðYÃku Ëqh fhðk{kt ykðu Au. ΔrGO- {qÕÞ –827 kJ mol–1 Au. Cr2O3Lkwt Al MkkÚku rhzõþLk 2FeS(s) + 3O2(g) 23K 2FeO(s) + 2SO2(g) þõÞ Au ? FeO(s) + SiO2(s) 23K FeSiO3(l)(M÷uøk) v íÞkhçkkË Ãkrhðíkof{kt Ãkqhíkkt «{ký{kt õÞw«Mk ykìõMkkRz çkLku s. ⇒ Cr2O3 yLku Al2O3 Lke çkLkkðxLkkt hkMkkÞrýf Mk{efhý Lke[u Au íÞkhu nðk Ëk¾÷ fhðkLkwt çktÄ fhðk{kt ykðu Au. {wsçk Au : (i) 4 Al(s) + O2(g) → 2 Al2O3(s) 3 3 Δf GO- (Al, Al2O3) = –827 kJ mol–1 ...(1) v õÞw«Mk MkÕVkRz yLku õÞw«Mk ykìõMkkRz ðå[u MðÞt ykìÂõMkzuþLkLku (ii) 4 Cr(s) + O2(g) → 2 Cr2O3(s) 3 3 ÷eÄu fkuÃkh ÿð ÂMÚkrík{kt «kÃík ÚkkÞ Au. Δf GO- (Cr, Cr2O3) = –540 kJ mol–1 ...(2) +3O22C(gu)2O232K3K2C6uC2Ou((ss)) Cu2S + + 2SO2(g) ⇒ Mk{efhý (1) {ktÚke Mk{efhý (2) çkkË fhíkkt, Cu2S(s) + SO2(g) 4 Al(s) + 2 Cr2O3(s) → 2 Al2O3(s) + 4 Cr(s) 3 3 3 3 «.18 yìÕÞwr{rLkÞ{Lke Äkíkwf{orðrÄ{kt ¢kÞku÷kRx þwt ¼køk ¼sðu Au ? Δf GO- = –287 kJ mol–1 s. çkkuõMkkRx fk[e ÄkíkwLkkt rðãwíkrð¼ksLk Ãknu÷kt íku{kt ¢kÞku÷kRx ⇒ yk{, MktÞwõík «r¢Þk{kt ΔGO- Éý ykðu Au. ykÚke Cr2O3 Lkwt W{uhðk{kt ykðu Au íkuLkkt fkhýku Lke[u {wsçk Au : rhzõþLk yuÕÞwr{rLkÞ{ îkhk þõÞ Au. v ¢kÞku÷kRx yuÕÞwr{LkkLkwt øk÷Lk®çkËw 1173 K MkwÄe Lke[wt «.22 ZnO {kxu C yLku CO{ktÚke fÞku ðÄkhu Mkkhku rhzõþLkfíkko Au ? ÷kðu Au. s. ZnO(s) + C(s) → Zn(s) + CO(g) ...(1) v íku yuÕÞwr{Lkk {kxu ÿkðf íkhefu Ãký ðíkuo Au. (yìÕÞwr{LkkLke ÿkÔÞíkk ZnO(s) + CO(g) → Zn(s) + CO2(g) ...(2) ðÄkhu Au.) ⇒ «Úk{ rfMMkk{kt ΔSO- Lkkt {qÕÞ{kt ðÄkhku ÚkkÞ Au. ßÞkhu çkeò v ¢kÞku÷kRx W{uhðkÚke yuÕÞwr{LkkLke rðãwíkeÞ ðknfíkk ðÄu Au. rfMMkk{kt ΔSO- Lkkt {qÕÞku ÷øk¼øk Mk{kLk hnu Au. «.19 LkeBLk fûkkLke fkìÃkhLke yÞMfLke çkkçkík{kt fuðe heíku rLkûkk÷Lk fhðk{kt ⇒ ßÞkhu C rhzõþLkfíkko íkhefu WÃkÞkuøk{kt ÷Eyu íÞkhu ΔGO- Lkwt {qÕÞ ykðu Au ? ðÄw Éý {¤u Au. ßÞkhu CO Lku rhzõþLkfíkko íkhefu WÃkÞkuøk{kt s. rLkBLk òíkLke fkuÃkhLke fk[e Äkíkw{ktÚke CuLkwt rðþwØefhý yìrMkzLkkt ÷uðk{kt ykðu íkku ΔGO- Lkwt {qÕÞ C fhíkkt ykuAwt Éý {¤u Au. WÃkÞkuøk îkhk nðkLke nkshe{kt fhðk{kt ykðu Au. íku Ëhr{ÞkLk yþwØ Cu ÿkðý{kt Cu+2 ykÞLk MðYÃku Ëk¾÷ ÚkkÞ Au. íkuÚke ZnO {kxu C (fkçkoLk) yu Mkkhku rhzõþLkfíkko Au. ⇒ s{u ΔGO- Lktw {Õq Þ ðÄw Éý {¤u íÞkhu íku Mkkhk rhfzõþLkfíkko íkhefu ðíkuo Au {kxu.
«fhý-6 : ík¥ðkuLkk y÷økLk (y÷økefhý)Lkk Mkk{kLÞ rMkØktíkku yLku «¢{ku 1.211 «.23 fkEu Ãký rðrþ»Þ çkkçkík{kt rhzõþLkfíkkLo ke ÃkMkËt økeLkku ykÄkh W»{køkríkfeÞ «.25 yìÕÞwr{rLkÞ{Lke Äkíkwf{orðrÄ{kt økúuVkRxLkkt Mkr¤Þk þwt ¼køk Ãkrhçk¤ Au. yk rLkðuËLk MkkÚku ík{u fux÷u ytþu Mkn{ík Aku ? ík{khk sðkçkLku çku WËknhý MkkÚku ykÄkh¼qík çkLkkðku. ¼sðu Au ? s. ⇒ Äkíkw ykìõMkkRzLke çkLkkðx {kxuLkkt ΔGO- → T Lke yu®÷øknk{ s. AlLkkt rðãwík Äkíkwf{orðrÄ{kt ykìÂõMksLk yuLkkuz Ãkh WíÃkLLk ÚkkÞ Au. yk ykf]ríkyku îkhk ykÃkýu rhzõþLk ÚkðkLke þõÞíkkLke ykøkkne WíÃkLLk ÚkÞu÷ O2 ðkÞw økúuVkRxLkkt rðãwík Äúwð MkkÚku «r¢Þk fhe fkçkoLk fhe þfeyu Aeyu. zkÞkuõMkkRz yLku fkçkoLk {kuLkkuõMkkRz çkLkkðu Au. C (yuLkkuz) + 1 O2 CO(g) 2 (C, CO) (C, CO2) C (yuLkkuz) + O2(g) CO2(g) ΔGO- (Zn, ZnO) v òu fkuE yLÞ Äkíkw Al2O3 Lkkt «r¢Þk r{©ý{kt ÃkMkkh Úkþu íkku íkuLku Ãkrhýk{u Al ÄkíkwLkku çkøkkz ÚkkÞ Au. (Al, Al2O3) «.26 Lke[uLke ÃkØríkyku ðzu ÄkíkwykuLkk þwØefhý{ktLkk rMkØktíkkuLke YÃkhu¾k ykÃkk.u (Mg, MgO) s. (i) ÍkuLk rhVkRLkªøk yÚkðk ÍkuLk þwØefhý temp Ref. Topic No. 6.7 – (rhVkRLkªøk) (d) ⇒ Äkíkw fu suLkkt «{krýík MksoLk{wõík Qòo ðÄw Éý nkuÞ íku yuðk Äkíkw (ii) rðãwíkrð¼kßÞ þwØefhý ykìõMkkRz fu su{Lkkt «{krýík MksoLk{wõík Qòo ykuAe nkuÞ íkuLkwt Ref. Topic No. 6.7 – (rhVkRLkªøk) (c) rhzõþLk fhe þfu Au. (iii)çkk»Ãk yðMÚkk þwØefhý ⇒ yLu kku yÚko y{u ÚkkÞ Au fu y®u ÷øknk{ ykfr] ík{kt ÄkíkLw ke WÃkh ykð÷u k Ref. Topic No. 6.7 – (rhVkRLkªøk) (e) yLÞ ÄkíkLw kkt ykõì MkkRzLktw s rhzõþLk Äkíkw fhe þfu A.u íkÚu ke Al yLku Zn çktLku Äkíkw FeO Lkwt Fe {kt rhzõþLk fhe þfu Au, Ãkhtíkw Fe yu «.27 s{u kt MgOLktw Al rhzõþLk fhu íkðu e yÃkûu kk {kxu ÃkrhÂMÚkríkykLu ktw «kffT ÚkLk Al2O3Lktw Al yLku ZnO Lktw Zn {kt rhzõþLk fhe þfíke LkÚke. fhk.u ⇒ yk s heíku Mg yu ZnO Lkwt Zn {kt rhzõþLk fhe þfu Au, Ãkhtíkw Zn yu MgO Lkwt rhzõþLk fhe þfíke LkÚke. fkhý fu ΔGO- (Mg, s. ⇒ çku Mk{efhý Lke[u {wsçk Au : MgO) yu ΔGO- (Zn, ZnO) fhíkkt ðÄw Éý Au. 2Mg + O2 2MgO «.24 su ÃkØrík{kt ykz ÃkuËkþ(WÃkÃkuËkþ) íkhefu õ÷kurhLk {u¤ððk{kt ykðíkku nkuÞ íku «¢{(ÃkØrík)Lkwt Lkk{ ÷¾ku. òu NaClLkk s÷eÞ ÿkðýLkwt 4 Al + O2 2 Al2O3 rðãwíkrð¼ksLk fhðk{kt ykðu íkku þwt Úkþu ? 3 3 s. ⇒ (i) rÃkøkk¤u÷ MkkurzÞ{ õ÷kuhkRz{ktÚke Na ÄkíkwLke çkLkkðx {kxu ∴ 3MgO + 2Al 3Mg + Al2O3 zkWLk ÃkØrík ðÃkhkÞ Au fu s{u kt õ÷kru hLk ykzÃkËu kþ íkhefu {¤u Au yLku yk ÃkØrík{kt MkkurzÞ{ õ÷kuhkRzLkkt rðãwík rð¼ksLk (C, CO) (C, CO2) îkhk MkkurzÞ{Lkwt WíÃkkËLk ÚkkÞ Au. NaCl(l)rðãwíkrð¼ksLk Na+(rÃkøkr÷ík) + C–l(rÃkøkr÷ík) ΔGO- yuLkkuz : 2 C–l(rÃkøkr÷ík) 2 Cl2(g) + 2 e– (–ve) Cl(g) + Cl(g) Cl2(g) (Al, Al2O3) fuÚkkuz : 2 Na+(rÃkøkr÷ík) + 2 e– 2 Na(s) (Mg, MgO) ⇒ (ii) NaCl Lkkt s÷eÞ ÿkðýLkwt rðãwík rð¼ksLk fhíkkt fuÚkkuz Ãkh temp H2 ðkÞw WíÃkLLk ÚkkÞ Au yLku yuLkkuz Ãkh Cl2 ðkÞw «kÃík ⇒ yu®÷øknk{ ykf]rík ÃkhÚke òuE þfkÞ fu Mg, MgO Lkku ΔGo rðhwØ T Lkku yk÷u¾ Al Lkkt ΔGo → T Lkkt yk÷u¾ fhíkkt Lke[u ÚkkÞ Au. Au. íkuÚke Al (yuÕÞwr{rLkÞ{) MgO Lkwt Mg {kt rhzõþLk fhe NaCl(aq) Na+(aq) + C–l(aq) þfíkkt LkÚke. fuÚkkuz : 2H2O + 2e– H2(g) + 2 OH–(aq) yuLkkuz : 2 C–l(aq) 2 Cl2(g) + e– ⇒ Al yLku Mg {kxu {¤íke hu¾kykuLkkt yktíkhAuËLkkt ®çkËwyu MktÞwõík «r¢Þk {kxu ΔGo þqLÞ çkLke òÞ Au. yk rçktËw ÃkAe Mg, MgO Lkku økúkV Al, Al2O3 fhíkkt ðÄe òÞ Au. ⇒ íkuÚke 1600 K Úke Ÿ[k íkkÃk{kLku Al yu MgO Lkwt Mg {kt rhzõþLk fhe þfu Au. Ãkhtíkw «kÞkurøkf heíku yk íkkÃk{kLk {u¤ððwt {w~fu÷ Au.
«fhý - 7 p-rð¼køkLkk ík¥ðku 7.1 Y Mk{qn 15Lkkt ík¥ðku 7.2 Y zkÞLkkRxÙkusLk 7.3 Y yu{kurLkÞk 7.4 Y LkkRxÙkusLkLkk ykìõMkkEz MktÞkusLkku 7.5 Y LkkRrxÙf yìrMkz 7.6 Y VkìMVhMk - yÃkhYÃkku 7.7 Y VkuMVeLk 7.8 Y VkìMVhMk nu÷kRz MktÞkusLkku 7.9 Y VkìMVhMkLkk ykìõMkkuyìrMkz MktÞkusLkku 7.10 Y Mk{qn 16Lkkt ík¥ðku 7.11 Y zkÞykìÂõMksLk 7.12 Y MkkËk ykìõMkkRz MktÞkusLkku 7.13 Y ykuÍkuLk 7.14 Y MkÕVh-yÃkhYÃkku 7.15 Y MkÕVh zkÞkìõMkkEz 7.16 Y MkÕVhLkk ykìõMkkuyìrMkz MktÞkusLkku 7.17 Y MkÕ^Þwrhf yìrMkz 7.18 Y Mk{qn 17Lkkt ík¥ðku 7.19 Y õ÷kurhLk 7.20 Y nkRzÙkusLk õ÷kuhkRz 7.21 Y nu÷kusLk ík¥ðkuLkk ykìõMkkuyìrMkz MktÞkusLkku 7.22 Y yktíkhnu÷kusLk MktÞkusLkku 7.23 Y Mk{qn 18Lkkt ík¥ðku
1.214 {kìzLko Brighton Chemistry : Äku.12 – ¼køk-1 7.1 ‚{qn–15™kt Œ¥ðku 7.1.2 R÷uõxÙkì™eÞ h[™k (Electronic Configuration) (Group–15 Elements) yk Œ¥ðku™e ‚tÞkusfŒk fûkk™e ‚k{kLÞ R÷uõxÙkì™ h[™k [r™.ðkÞw] ns2np3 «fkh™e Au ßÞkt, n = 2 Úke 7 ykðŒo¢{ktf. ‚{qn–15™kt Œ¥ðku{kt N, P, As, Sb, Bi y™u {kuMfkurðÞ{™ku ‚{kðuþ ÚkkÞ Au. Œu{™e ‚tÞkusfŒk fûkk{kt ns–fûkf ƒu R÷uõxÙkì™Úke ‚t…qýo ¼hkÞu÷ Au (ns2) y™u np–fûkfku nqLzLkk rLkÞ{ {wsçk yÄo…qýo ¼hkÞu÷e nkuÞ ‚{qn{kt su{ W…hÚke ™e[u™e ŒhV (N → Bi) sEyu Œu{ yÄkíðeÞ Au. (npx1 npy1 npz1). „wý ½xu Au y™u ÄkíðeÞ „wý ðÄu Au. np–fûkfku yÄo–…qýo ¼hkÞu÷e nkuðkÚke Œu{™e R÷uõxÙkì™ h[™k ðÄw ykÚke, yÄkíðeÞ „wý → yÄoÄkíðeÞ „wý y™u AuÕ÷u ÄkíðeÞ „wý{kt VuhðkÞ Au. MÚkkÞe nkuÞ Au. N, P As, Sb Bi, Mc R÷uõxÙkì™ h[™k : yÄkíðeÞ yÄoÄkíðeÞ ÄkíðeÞ 7N = [He] 2s22p3 Mk{kLk 15P = [Ne] 3s23p3 7.1.1 «krÃíkMÚkk™ (Occurrence) 33As = [Ar] 3d104s24p3 (i) ™kRxÙkus™ : 51Sb = [Kr] 4d105s25p3 Mk{kLk ðkŒkðhý{kt fËÚke 78% sux÷ku Au. 83Bi = [Xe] 4f 145d106s26p3 Mk{kLk 115Mc = [Rn] 5f 146d107s27p3 …]Úðe™k …ku…zk{kt Œu ™kRxÙux Œhefu, 7.1.3 …h{kÛðeÞ y™u ykÞ™eÞ rºkßÞk (Atomic and Ionic ‚kurzÞ{ ™kRxÙux : NaNO3 : r[r÷ ‚kuÕx…exh Radii) …kuxurþÞ{ ™kRxÙux : KNO3 : RÂLzÞ™ ‚kuÕx…exh ð™M…rŒ y™u «kýeyku{kt Œu «kuxe™ MðY…u {¤e ykðu Au. yk ‚{qn{kt W…hÚke ™e[u ŒhV N → Bi sŒkt ‚n‚tÞkusf y™u (ii) VkìMVhMk : ykÞ™eÞ (E3+ fu E5+Lke) rºkßÞkyku{kt ðÄkhku ÚkkÞ Au. VkìMVhMk yu ¾k‚ fhe™u yu…uxkRx ð„o™k ¾™eòu{kt {¤e ykðu N → Bi {kt ‚n‚tÞkusf rºkßÞk{kt ™kUÄ…kºk ðÄkhku ÚkkÞ Au. Au su™wt ‚k{kLÞ ‚qºk Ca9(PO4)6 . CaX2 Au, òu fu As → Bi {kt ‚n‚tÞkusf rºkßÞk{kt ƒnw ykuAku ðÄkhku ßÞkt X = F, Cl, OH Au. òuðk {¤u Au. Œu nkzfktyku{kt y™u yLÞ SðtŒ fku»kku{kt …ý nkuÞ Au. Œu™wt fkhý ¼khu Œ¥ðku{kt ‚t…qýo ¼hkÞu÷e (n – 1) d–fûkfku íku ËqÄ y™u $zk{kt VkuMVku«kuxe™ MðY…u hnu÷ Au. y™u/yÚkðk (n – 2) f–fûkfku™e nkshe Au. (M¢e™ª„ y‚h™k fkhýu) (iii) As, Sb y™u Bi : As, Sb y™u Bi {wÏÞíðu Œu{™k ‚ÕVkRz ¾™es MðY…u {¤e 7.1.4 ykÞ™efhý yuLÚkkÕ…e (Ionization Enthalpy) ykðu Au. (iv) {kuMfkurðÞ{ : «. 1 ‚{qn–15 ™kt Œ¥ðku™e ykÞ™efhý yìLÚkkÕ…e™wt ð÷ý ‚{òðku. Œu yuf ‚kt&÷ur»kŒ hurzÞku‚r¢Þ Œ¥ð Au. ‚{qn{kt N → Bi {kt sŒkt …h{kÛðeÞ fË{kt ðÄkhku ÚkkÞ Au. ykÚke ƒkÌkfûkk™wt fuLÿÚke ytŒh ðÄu Au. …rhýk{u ‚tÞkusfŒk fûkk …h Œu™e R÷uõxÙkì™ h[™k Mc(Z = 115) = [Rn] 5f 146d107s27p3 furLÿÞ ykf»koý ½xu Au. ykÚke ykÞ™efhý yìLÚkkÕ…e ¢{þ: ½xu Au. Au. ΔiH : N > P > As > Sb > Bi yk Œ¥ð hurzÞku ‚r¢Þ Au y™u Œu™wt yÄoykÞw»Þ ½ýwt ykuAwt Au. ykÚke ŒËTW…hktŒ np3 R÷uõxÙkì™ h[™k yÄo…qýo ¼hkÞu÷ nkuðkÚke rðþu»k MÚkkÞeŒk Ähkðu Au y™u ‚{qn–15™k Œ¥ðku™k …h{kýw fË ‚{qn– Œu ¾qƒ s ykuAk sÚÚkk{kt «kÃÞ fhe þfkÞ Au. ykÚke, Œu™wt 14Lkkt Œ¥ðku™e Œw÷™k{kt ™k™k nkuðkÚke Œu{™e ΔiH ‚{qn–14™k y™wðŒeo Œ¥ðku fhŒkt «{ký{kt ½ýe ðÄkhu nkuÞ Au. h‚kÞýrð¿kk™ nsw «MÚkkr…Œ ÚkE þõÞwt ™Úke. yk ‚{qnLkkt Œ¥ðku{kt «Úk{ ºký ¢r{f ykÞ™efhý yìLÚkkÕ…e™ku C CHEMISTRY XTRA ¢{ ™e[u {wsƒ Au : ‚{qn–15 ™kt Œ¥ðku ÃLkefkusL‚ Œhefu yku¤¾kÞ Au. ykÞ™efhý yìLÚkkÕ…e : ΔiH1 < ΔiH2 < ΔiH3 p–rð¼k„™kt Œ¥ðku{kt Ëhuf ‚{qn™wt «Úk{ Œ¥ð (B, C, N, O, F) Œu™k ‚{qn™k yLÞ ‚ÇÞku fhŒkt ftEf ytþu swËk…ýwt Ähkðu Au.
«fhý-7 : p–rð¼køkLkk ík¥ðku 1.215 7.1.5 rðãwŒÉýŒk (Electronegativity) 7.1.7 hk‚kÞrýf „wýÄ{kuo (Chemical Properties) N → Bi {kt rðãwŒÉýŒk …h{kÛðeÞ fË ðÄðk™k fkhýu ½xu «. 3 ‚{qn–15 ™kt Œ¥ðku™e ykìÂõ‚zuþ™ yðMÚkkyku N y™u P Au. (N, P ðÄkhu rðãwŒÉý) ™k ‚t˼o{kt ‚{òðku. ßÞkhu ¼khu Œ¥ðku{kt yk ŒVkðŒ ƒnw ™Úke. (I) N Lke ykìÂõ‚zuþ™ yðMÚkkyku : 7.1.6 ¼kirŒf „wýÄ{kuo (Physical Properties) ‚{qn–15™kt Œ¥ðku™e ‚k{kLÞ ykìÂõ‚zuþ™ yðMÚkkyku –3, +3 y™u +5 nkuÞ Au. «. 2 N–‚{qn™kt Œ¥ðku™k ¼kirŒf „wýÄ{kuo suðk fu …h{kýwfŒk, ÄkíðeÞ „wý, „÷™®ƒËw/Wíf÷™®ƒËw y™u y…hY…Œk N → Bi {kt Ãkh{kÛðeÞ fË y™u ÄkíðeÞ ÷ûký ðÄðk™k fkhýu ‚{òðku. –3 ykìÂõ‚zuþ™ yðMÚkk «ËŠþŒ fhðk™e ð]r¥k{kt ½xkzku ÚkkÞ Au. (i) …h{kýwfŒk : ðkMŒð{kt yk ‚{qn™wt AuÕ÷wt Œ¥ð Bi ¼køÞu s –3 ykìÂõ‚zuþ™ yðMÚkkðk¤wt fkuE ‚tÞkus™ ƒ™kðu Au. yk ‚{qn™k ƒÄk s Œ¥ðku ƒnw…h{kÛðeÞ Au. su{ fu, ™kRxÙkus™ rî…h{kýwf N2 ðkÞw Au. ‚{qn{kt W…hÚke ™e[u ŒhV sŒk +5 ykìÂõ‚zuþ™ yðMÚkk™e MÚkkÞeŒk W¥khku¥kh ½xu Au. ykÚke Bi(V) ykìÂõ‚zuþ™ yðMÚkk ßÞkhu yLÞ Œ¥ðku [Œw»…h{kÛðeÞ Ä™ P4, As4 ð„uhu Au. ÄhkðŒwt yuf{kºk ‚tÞkus™ BiF5 çkLkkðu Au. (ii) ÄkíðeÞ „wý : yk{, ‚{qn{kt W…hÚke ™e[u ŒhV sŒkt... N → Bi ŒhV sŒkt ÄkíðeÞ „wý ðÄu Au. ykìÂõ‚zuþ™ yðMÚkk MÚkkÞeŒk N, P As, Sb Bi, Mc –3 ½xu Au. yÄkŒwyku yÄoÄkŒwyku ÄkŒwyku +5 ½xu Au. +3 ðÄu Au. yk{ Úkðk™wt fkhý, ykÞ™efhý yìLÚkkÕ…e{kt ½xkzku y™u …h{kÛðeÞ fË{kt ðÄkhku sðkƒËkh Au. N ßÞkhu ykìÂõ‚s™ ‚kÚku ‚tÞkuòÞ Au íÞkhu Œu +5 W…hktŒ +1, +2, +3 y™u +4 ykìÂõ‚zuþ™ yðMÚkkyku …ý Ëþkoðu Au. òu fu, (iii) Wíf÷™®ƒËw/„÷™®ƒËw : N–Œ¥ð nu÷kus™ Œ¥ðku ‚kÚku +5 ykìÂõ‚zuþ™ yðMÚkk ÄhkðŒwt ÃkuLxkðu÷uLx ‚tÞkus™ ƒ™kðŒwt ™Úke. (NX5 þõÞ ™Úke) fkhý fu yk ‚{qn{kt N → Bi ŒhV sŒkt Wíf÷™®ƒËw{kt ðÄkhku ÚkkÞ N …k‚u d–fûkfku nkuŒe ™Úke. Au, …htŒw „÷™®ƒËw N → As ‚wÄe ðÄu Au. íÞkhƒkË Sb – Bi {kt ½xu Au. yk{, Œu{™k „÷™®ƒËw™k ¢{{kt yr™Þr{ŒŒk N ™e +1 Úke +4 ‚wÄe™e ƒÄe s ykìÂõ‚zuþ™ yðMÚkkyku Œu{™k yìr‚z ÿkðý{kt rð»k{efhý Ãkk{u Au. Ëk.Œ. òuðk {¤u Au. rð»k{efhý : 3HNO2 → HNO3 + 2NO + H2O (iv) y…hY…Œk : ↓ ↓↓ (+3) (+5) (+2) yk ‚{qn{kt ™kRxÙkus™ r‚ðkÞ ƒÄkt Œ¥ðku y…hY…Œk Ëþkoðu Au. su{ fu, P → ‚VuË (…e¤ku), ÷k÷ y™u fk¤ku. C CHEMISTRY XTRA P ™e ykìÂõ‚zuþ™ yðMÚkkyku : : ykÞ™efhý yìLÚkkÕ…e : VkìMVhMk …ý +5 W…hktŒ +1 y™u +4 ykìÂõ‚zuþ™ yðMÚkkyku Ëþkoðu Au. su{ fu H3PO2 {kt +1 yLku H4P2O6 {kt +4 Au. ΔiH (‚{qn–14) < ΔiH (‚{qn–15) > ΔiH (‚{qn–14) P ™e –3 y™u +5 ykìÂõ‚zuþ™ yðMÚkk yLkw¢{u Œu™k ƒìRÍ y™u : Wíf÷™®ƒËw™ku ¢{ : yìr‚z ‚tÞkus™ku{kt òuðk {¤u Au. N << P < As << Sb < Bi CƒìRÍ PH4OH → –3 Au y™u yìrMkz H3PO4 {kt +5 Au. : rðãwŒÉýŒk™kt {qÕÞku : CHEMISTRY XTRA N(3.0) > P(2.1) > As(2.01) > Sb(1.9) > Bi(1.9) : Œ¥ðku™e MðŒtºk ykìÂõ‚zuþ™ yðMÚkkyku : : „÷™®ƒËw™ku ¢{ : N, P → – 3, –2, +1, +3, +4 y™u +5 yux÷u fu N << P << As > Sb > Bi –3 Úke +5 ‚wÄe™e ƒÄe s (Ãkhtíkw {wÏÞ –3, +3 yLku +5 Au.)
1.216 {kìzLko Brighton Chemistry : Äku.12 – ¼køk-1 As, Sb → {wÏÞíðu +3, +5 fkhý fu N–N ™e xqtfe ƒtÄ ÷tƒkE™k fkhýu N–…h{kýw …h hnu÷ yƒtÄfkhf R÷uõxÙkì™ ™wt yktŒh R÷uõxÙkì™eÞ y…kf»koý ðÄkhu Bi → {wÏÞíðu +3 ({kºk BiF5 {kt +5) nkuÞ Au. ykÚke N Œ¥ð™wt fuxu™uþ™ ð÷ý ½ýwt ™ƒ¤wt nkuÞ Au. «. 4 ‚{qn–15 ™kt Œ¥ðku N y™u P ™e ƒtÄ™ ûk{Œk WËknhý N ™k h‚kÞý™u y‚h fhŒwt ƒeswt yøkíÞLkwt …rhƒ¤ Œu™e ‚tÞkusfŒk ykÃke ‚{òðku. fûkk{kt d–fûkfku™e „uhnkshe Au. N = [He] 2s2p3 nkuðkÚke N Lke ‚tÞkusfŒk fûkk{kt {kºk [kh ðÄw{kt N ™e ‚tÞkusfŒk fûkk 4 ‚wÄe s {ÞkorËŒ nkuÞ Au. ykÚke fûkfku «kÃÞ Au. (yuf 2s y™u ºký 2p). Œu dπ – pπ ƒtÄ ƒ™kðe þfŒku ™Úke. ykÚke, N {n¥k{ ‚tÞkusfŒk 4 ‚wÄe Ëþkoðe þfu Au. [kh fhíkk ßÞkhu yk ‚{qn™k ¼khu Œ¥ðku P, As ð„uhu dπ – pπ ƒtÄ ƒ™kðe ðÄkhu MknMktÞkusfíkk Ëþkoðe þfíkwt LkÚke. fkhý fu Œu™e ƒkÌk fûkk{kt þfu Au. su{ fu, d–fûkfku «kÃÞ ™Úke. R3P = 0 (R = ykÕfkR÷ ‚{qn) P d – p O ykÚke, N ™e ‚tÞkusfŒk fûkk™wt rðMŒhý ÚkE þfŒwt ™Úke. ykÚke ŒËTW…hktŒ P y™u As ™k fux÷ktf ‚tÞkus™ku suðk fu : P(C2H5)3 NCl5 þõÞ LkÚke. y™u : As(C6H5)3 R÷uõxÙkì™ Þwø{™wt «Ëk™ fhðk™e ûk{Œk …ý Ähkðu Au. ykÚke Œuyku r÷„uLz Œhefu ðŒuo Au. yk Ëhr{Þk™ Œuyku ∴ N ™e {n¥k{ ƒtÄ™ûk{Œk = 4 Ëk. ík. NH + ‚t¢krŒ Œ¥ðku ‚kÚku …ý dπ – pπ ƒtÄ ƒ™kðe þfu Au. 4 «. 6 ‚{qn–15 ™kt Œ¥ðku™e H «íÞu «rŒr¢Þkí{fŒk {wÆk yk…e ßÞkhu yk ‚{qn™k yLÞ (¼khu) Œ¥ðku™e ‚tÞkusfŒk fûkk{kt ¾k÷e ‚{òðku. d–fûkfku «kÃÞ nkuÞ Au. ykÚke Œu{™e ‚tÞkusfŒk fûkkLkwt rðMŒhý ‚{qn–15™kt ƒÄk Œ¥ðku H ‚kÚku EH3 «fkh™k nkRzÙkRz ‚tÞkus™ku ƒ™kðu Au. ÚkE þfu Au. •• •• •• •• •• •• …rhýk{u, yLÞ Œ¥ðku P, As, Bi 5 fu 6 ‚n‚tÞkusfŒk Ëþkoðe þfu Au. su{ fu PF5, PF6– ð„uhu E H3 = N H3, P H3, A s H3, Sb H3, Bi H3 yLÞ Œ¥ðku P, As ™e ƒtÄ™ûk{Œk = 5 yÚkðk 6 (i) MÚkkÞeŒk : «. 5 ‚{qn–15 ™kt Œ¥ð N ™wt swËk …ýwt Œu™k s ‚{qn™k yLÞ yk ‚tÞkus™ku™e W»{eÞ MÚkkÞeŒk NH3 → BiH3 ŒhV r™Þr{Œ ‚ÇÞku™e ‚k…uûk{kt {wÆk yk…e ‚{òðku. …ýu ½xŒe òÞ Au. (i) N–Œ¥ð Œu™k ™k™k fË, Ÿ[e rðãwŒÉýŒk, Ÿ[e ykÞ™efhý Œu™wt fkhý Au E–H ƒtÄrðÞkus™ yìLÚkkÕ…e{kt ÚkŒku ½xkzku. þÂõŒ y™u d–fûkfku™e y«kÃÞŒk™k fkhýu yk ‚{qn™k yLÞ W»{eÞ MÚkkÞeŒk : NH3 > PH3 > SbH3 Œ¥ðkuÚke fux÷ef ƒkƒŒku{kt swËwt …zu Au. AsH3 > BiH3 (ii) N Œu™e …kuŒk™e ‚kÚku yÚkðk yLÞ ™k™k fË y™u Ÿ[e rðãwŒÉýŒk (ii) rhzõþ™fŒko «ƒ¤Œk : ÄhkðŒkt Œ¥ðku suðk fu C, O ð„uhu ‚kÚku pπ – pπ «fkh™k ƒnwƒtÄku ƒ™kððk™e yrîŒeÞ ûk{Œk Ähkðu Au. ßÞkhu yk ‚{qn™k EH3 ‚tÞkus™ku{kt E–H ƒtÄ™e rðÞkus™ yìLÚkkÕ…e ½xŒe nkuðkÚke yLÞ Œ¥ðku pπ – pπ çknw ƒtÄku çkLkkðe þfíkk ™Úke. E–H ƒtÄ™wt ¾tz™ ‚nu÷kEÚke ÚkkÞ Au. ykÚke Œu{™ku rhzõþ™fŒko „wý NH3 → BiH3 {kt ðÄu Au. su{kt NH3 yuf{kºk {tË fkhý fu yLÞ ík¥ðkuLke MktÞkusfíkk fûkkLke …h{kÛðeÞ fûkfku yux÷e rhzõþ™fŒko Au, ßÞkhu BiH3 ‚kiÚke «ƒ¤ rhzõþ™fŒko Au. {kuxe y™u rð‚heŒ ÚkÞu÷e nkuÞ Au, su y‚hfkhf ‚tr{©ý fhe þfŒe ™Úke. rhzõþ™fŒko «ƒ¤Œk : NH3 < PH3 < AsH3 < SbH3 < BiH3 yk{, N–Œ¥ð™k Œu™k ƒu …h{kýwyku ðå[u rºkƒtÄ (yuf σ y™u (iii) ƒurÍfŒk : ƒu π) ÄhkðŒku rîyýw N ≡ N çkLkkðu Au. EH3 {kt E …h{kýw …h yƒtÄfkhf R÷uõxÙkì™ Þwø{ nkuðkÚke Œuyku N2 yýw{kt rºkƒtÄ N ≡ N nkuðk™k fkhýu Œu™e ƒtÄ yìLÚkkÕ…e ÷wR‚ ƒuRÍ Œhefu ðŒeo þfu Au. su{kt NH3 ‚kiÚke ðÄw ƒurÍf Au. ½ýe Ÿ[e nkuÞ Au. ƒurÍf «ƒ¤Œk : NH3 > PH3 > AsH3 > SbH3 > BiH3 Œu™kÚke Q÷xwt, P, As y™u Sb Œ¥ðku P–P, As–As, Sb–Sb suðk yuf÷ ‚n‚tÞkusf ƒtÄ ƒ™kðu Au. (iv) Wíf÷™®ƒËw : yk ‚{qn™wt Bi Œ¥ðeÞ yðMÚkk{kt ÄkíðeÞ ƒtÄ ƒ™kðu Au. N Lke Ÿ[e rðãwŒÉýŒk y™u ™k™k fË™k fkhýu NH3 ™k òu fu N–N yuf÷ ƒtÄ P–P yuf÷ ƒtÄ fhŒk ™ƒ¤ku nkuÞ Au.
«fhý-7 : p–rð¼køkLkk ík¥ðku 1.217 yýwyku ½™ Œu{s «ðkne yðMÚkk{kt H–ƒtÄ Ähkðu Au. ykÚke, …uLxknu÷kRz ‚tÞkus™ku{kt +5 ykìÂõ‚zuþ™ yðMÚkk nkuÞ Au ßÞkhu NH3 ™wt Wíf÷™®ƒËw PH3 fhŒkt Ÿ[wt nkuÞ Au. xÙkÞnu÷kRz ‚tÞkus™ku{kt +3 ykìÂõ‚zuþ™ yðMÚkk nkuÞ Au. Wíf÷™®ƒËw™ku ¢{ : PH3 < AsH3 < NH3 < SbH3 +3 ykìÂõ‚zuþ™ yðMÚkk™e Œw÷™k{kt +5 ykìÂõ‚zuþ™ yðMÚkk™e «. 7 ‚{qn–15 Lkk ík¥ðku™e O «íÞu «ríkr¢Þkí{fíkk Mk{òðku. Äúwðe¼ðLk ûk{Œk ðÄw nkuÞ Au. ŒuÚke …uLxknu÷kRz ‚tÞkus™ku{kt ‚n‚tÞkusf ÷ûký ðÄw nkuÞ Au. ‚{qn–15™kt Œ¥ðku ƒu «fkh™k ykìõ‚kRz ƒ™kðu Au : N ™k rfM‚k{kt {kºk NF3 MÚkkÞe nkuÞ Au ßÞkhu {kºk BiF3 xÙkÞkuõ‚kRz : E2O3 = N2O3, P4O6, As4O6 ð„uhu. ykÞr™f nu÷kRz Au y™u yk r‚ðkÞ™k yLÞ xÙkÞnu÷kRz ÃkuLxkuõMkkRz : E2O5 = N2O5, P4O10, As4O10 ð„uhu. ‚n‚tÞkusf Mð¼kð™k nkuÞ Au. Ëk.ík. PCl3, AsF3, SbCl3 Œ¥ð™e Ÿ[e ykìÂõ‚zuþ™ yðMÚkkðk¤k, Œu™e ™e[e ykìÂõ‚zuþ™ ðøkuhu MknMktÞkusf Au. yðMÚkkðk¤k ykìõ‚kRz fhŒkt ðÄw yìr‚rzf nkuÞ Au. «. 10 ™kRxÙkus™™e ÄkŒwyku ‚kÚku™e «rŒr¢Þkí{fŒk™kt hkMkkÞrýf su{ fu, N2O5 > N2O3, P4O6 < P4O10 ðøkuhu. Mkqºkku yLku Lkk{ ÷¾ku. ðÄw{kt Œ¥ð™e fkuE [ku¬‚ ykìÂõ‚zuþ™ yðMÚkk{kt N → Bi ‚{qn–15™k ƒÄk s Œ¥ðku ÄkŒwyku ‚kÚku «r¢Þk fhe™u –3 {kt yìr‚rzf ÷ûký ½xu Au. ykìÂõ‚zuþ™ yktf ÄhkðŒk rîyt„e ‚tÞkus™ku ƒ™kðu Au. su{ fu, E2O3 ™ku yìr‚z „wý ™e[u {wsçk Au : Ca3N2 → fÂu ÕþÞ{ ™kRxkÙ Rz, Ca3P2 → fÂu ÕþÞ{ VkMu VkRz... N, P As, Sb Bi Na3As → ‚kurzÞ{ yk‚uo™kRz. N2O3, P4O6 Al4O6, Sb4O6 Bi2O3 Zn3Sb2 → ®Íf yuÂLx{ku™kRz yìr‚rzf Q¼ÞÄ{eo ƒurÍf Mg3Bi2 → {ìø™urþÞ{ rƒM{wÚkkRz «. 8 ‚{qn–15 ™k Œ¥ðku™k nkRzÙkRz ‚tÞkus™ku™e ÷kûkrýfŒkyku Li3N → r÷rÚkÞ{ ™kRxÙkRz sýkðk.u E•• C CHEMISTRY XTRA EH3 «fkh™k rºk‚tÞkusf Au. r…hkr{z ykfkh™k Au. ÄúwðeÞ yýwyku Au. ÃkkXâÃkwMíkfLkk fkuÞzkyku H : ykÞr™f ÷ûký : HH EX3 nu÷kRz{kt {kºk BiF3 s ykÞr™f Au. yLÞku ‚n‚tÞkusf Au. rÃkhkr{z 1111111122222222333333334444444455555555666666667777777788888888999999990000000011111111222222223333333344444444555555556666666677777777888888889999999900000000111111112222222233333333444444445555555566666666777777778888888899999999000000001111111122222222111111112222222233333333444444445555555566666666777777778888888899999999000000001111111122222222333333334444444455555555666666667777777788888888999999990000000011111111222222223333333344444444555555556666666677777777888888889999999900000000111111112222222211111111222222223333333344444444 ∠ HEH ƒtÄfkuý N → Bi {kt Íz…Úke ½xu Au. NH3 ‚kiÚke ðÄkhu ƒurÍf Au y™u s÷eÞ ÿkðý{kt OH– ykÞ™ku 7.1 ™kRxÙkus™ +5 ykìÂõ‚zuþ™ yðMÚkk Ëþkoðu Au, Œu{ AŒkt Œu …uLxknu÷kRz ‚tÞkus™ ƒ™kðŒku ™Úke.– fkhý sýkðku. yk…u Au. s. ™kRxÙkus™{kt n = 2 Au, su{kt {kºk 2s y™u 2p fûkfku (fw÷ PH3 yrŒ r™ƒo¤ ƒuEÍ Au. su HBr MkkÚku PH4Br çkLkkðu Au. [kh) s «kÃÞ nkuÞ Au. ™kRxÙkus™ …k‚u Œu™e [kh ‚n‚tÞkusfŒkÚke PH3 + HBr → PH4Br (VkuMVkurLkÞ{ çkúku{kRz) AsH3, SbH3, BiH3 «kuxku™ Mðefkhðk™e ™rnðŒT ð]r¥k Ähkðu Au. ðÄw rðMŒkh {kxu d fûkfku ™Úke, ŒuÚke Œu …uLxknu÷kRz ‚tÞkus™ku PH3 ™wt Wíf÷™®ƒËw ‚kiÚke ™e[wt y™u BiH3 ™wt Wíf÷™®ƒËw ‚kiÚke NX5 ƒ™kðe þfŒku ™Úke. Ÿ[wt Au. 7.2 PH3 ™wt Wíf÷™®ƒËw NH3 ™k Wíf÷™®ƒËw fhŒk ™e[wt nkuÞ «. 9 ‚{qn–15 ™kt Œ¥ðku™k nu÷kRz™e ƒu ©uýeyku sýkðku. Œu{™k Au. þk {kxu ? ykÞ™eÞ yLku ‚n‚tÞkusf ÷ûkýku ‚{òðku. s. NH3 ™e su{ PH3 yýwyku «ðkne yðMÚkk{kt nkRzÙkus™ ƒtÄ îkhk òuzkÞu÷k nkuŒk ™Úke. ßÞkhu NH3 Lkk yýwyku H–çktÄÚke ‚{qn–15™k Œ¥ðku nu÷kRz ‚tÞkus™ku™e ƒu ©uýeyku ƒ™kðu Au : òuzkÞu÷k nkuÞ Au. ŒuÚke PH3 ™wt Wíf÷™®ƒËw NH3 ™k Wíf÷™®ƒËw xÙkÞnu÷kRz : EX3 : NF3, PF3, AsF3, SbF3, BiF3 fhŒk ™e[÷wt n¾kuÞkýAu. MktçktrÄík «§ku11111112222222333333344444445555555666666677777778888888999999900000001111111222222233333334444444555555566666667777777888888899999990000000111111122222223333333444444455555556666666777777788888889999999000000011111112222222111111122222223333333444444455555556666666777777788888889999999000000011111112222222333333344444445555555666666677777778888888999999900000001111111222222233333334444444555555566666667777777888888899999990000000111111122222221111111222222233333334444444555555566666667777777888888899999990000000111111122222223333333 …uLxknu÷kRz : EX5 : PF5, AsF5, SbF5, BiF5 7.1 yuf s Œ¥ð™k xÙkÞnu÷kRz fhŒk …uLxknu÷kRz ‚tÞkus™ku þk ynª, N Œ¥ð{kt d–fûkfku™ku y¼kð nkuðkÚke …uLxknu÷kRz NX5 þõÞ nkuíkk ™Úke. {kxu ðÄw ‚n‚tÞkusf nkuÞ Au ? …uLxknu÷kRz ‚tÞkus™ku Œu™k xÙkÞnu÷kRz ‚tÞkus™ku fhŒk ðÄw s. yuf s Œ¥ð™e ykìÂõ‚zuþ™ yðMÚkk su{ ðÄu Œu{ Œu™k ‚tÞkus™ku{kt ‚n‚tÞkusf nkuÞ Au. su{ fu, MknMktÞkusf ÷ûký : PCl5 > PCl3 ‚n‚tÞkusf ÷ûký ðÄu Au.
1.218 {kìzLko Brighton Chemistry : Äku.12 – ¼køk-1 → xÙkÞnu÷kRz ‚tÞkus™ku EX3 {kt Œ¥ð™e ykìÂõ‚zuþ™ yðMÚkk +3 Ba(N3)2 Ba + 3N2(g) Au su «{ký{kt ™e[e Au. ykÚke E3+ ™wt fË E5+ Lke íkw÷Lkk{kt {kuxwt y™u y‚hfkhf Ä™ðes¼kh ykuAku nkuÞ Au. …rhýk{u E3+ ƒurhÞ{ yuÍkRz (yrŒþwØ) ykÞ™™e Äwðý ûk{Œk ykuAe nkuÞ Au. ykÚke, EX3 ykuAk C CHEMISTRY XTRA ‚n‚tÞkusf nkuÞ Au. → ßÞkhu …uLxknu÷kRz EX5 {kt, E5+ ykìÂõ‚zuþ™ yðMÚkk nkuÞ : N2 ™e yLÞ ƒ™kðx «r¢Þkyku : Au. E5+ ™wt fË yrŒ ™k™wt y™u Ä™ðes¼kh ½ýku «ƒ¤ nkuÞ Au. ykÚke E5+ ™wt Äwðý ûk{Œk ðÄw nkuÞ Au. ykÚke, EX5 nu÷kRz 3CaOCl2 + 2NH3 → 3CaCl2 + N2 + 3H2O ðÄw ‚n‚tÞkusf nkuÞ Au. 3CuO + 2NH3 → N2 + 3Cu + 3H2O → ‚n‚tÞkusf ÷ûkýku : PCl3 < PCl5, AsCl3 < AsCl5, 2NH3 + 3Cl2 → N2 + 6HCl SbCl3 < SbCl5, «. 12 LkkRxÙkusLkLkk ¼kiríkf økwýÄ{kuo sýkðku. → NF3 Úke BiF3 {kt ‚n‚tÞkusf ÷ûký ½xu Au y™u ykÞ™eÞ ÷ûký N2 ht„rðne™, ðk‚rðne™, MðkËrðne™ y™u rƒ™Íuhe ðkÞw Au. ðÄu Au. ykÚke, NF3 MknMktÞkusf Au yLku BiF3 ykÞrLkf Au. N …h{kýw ƒu MÚkkÞe ‚{MÚkkr™fku Ähkðu Au. 14N y™u 15N. 7.2 ‚{qn–15™k Œ¥ðku™k nkRzÙkRz ‚tÞkus™ku …ife BiH3 þk {kxu Œu …kýe{kt ½ýe ykuAe ÿkÔÞŒk Ähkðu Au. ({k[,o 2020) ‚kiÚke ðÄw «ƒ¤ rhzõþ™fŒko Au ? Œu ™e[k Xkh®ƒËw y™u „÷™®ƒËw Ähkðu Au. s. Bi Äkíkw ÷ûký yLku {kuxwt fË Ähkðu Au. ykÚke, BiH3 {kt Bi– «. 13 N2 ™e ÄkŒw y™u yÄkŒw ‚kÚku™e «r¢Þk™k ‚{efhý ÷¾ku. H ƒtÄ™e ƒtÄ rðÞkus™ yìLÚkkÕ…e ½ýe ykuAe Au. …rhýk{u Bi– H ƒtÄ™wt ¾tz™ ½ýe ‚nu÷kEÚke ÚkkÞ Au y™u Íz…Úke nkRzÙkus™ N ≡ N ™k rºkƒtÄ™e Ÿ[e ƒtÄ™ yuLÚkkÕ…e™k fkhýu N2 ðkÞw {wõŒ fhu Au. ykÚke BiH3 «ƒ¤ rhzõþ™fŒko Au. ykuhzk™k Œk…{k™u ½ýku r™r»¢Þ nkuÞ Au. rhzõþLk «çk¤íkk : NH3 < PH3 < AsH3 < SbH3 < BiH3 òu fu Œk…{k™ ðÄðk™e ‚kÚku Œu™e «rŒr¢Þkí{fŒk{kt Íz…e ðÄkhku 7.2 zkÞ™kRxÙkus™ (Dinitrogen) ÚkkÞ Au. «. 11 N2 ™e rðrðÄ ƒ™kðx {kxu™k ‚{Œkur÷Œ ‚{efhý ÷¾ku. Œu fux÷ef ÄkŒwyku ‚kÚku MkeÄku s òuzkE™u ykÞ™eÞ ™kRxÙkRz ƒ™kðu Au, ßÞkhu yÄkŒwyku ‚kÚku ‚n‚tÞkusf ™kRxÙkRz ƒ™kðu Au. su{ fu (I) ÔÞk…krhf Wí…kË™ : ÄkŒwyku ‚kÚku : N2 ™wt ÔÞk…krhf Wí…kË™ nðk™k (78% N2 nkuðkÚke) «ðknefhý y™u rð¼k„eÞ r™MÞtË™ îkhk fhðk{kt ykðu Au. 6Li + N2 2Li3N (r÷ÚkÞ{ ™kRxÙkRz) 3Mg + N2 Mg3N2 ({ìø™urþÞ{ ™kRxÙkRz) yk «¢{ Ëhr{Þk™ «ðknef]Œ nðk{ktÚke «Úk{ N2 r™MÞtrËŒ yÄkŒwyku ‚kÚku : ÚkkÞ Au y™u «ðkne O2 ƒkfe hnu Au. Œu H2 ‚kÚku NH3 y™u O2 ‚kÚku NO ƒ™kðu Au. N2(g) + 3H2 773K 2NH3(g) (nuƒh …ØrŒ) (II) «Þku„þk¤k{kt ƒ™kðx : N2 + O2 2000K 2NO(g) «Þku„þk¤k{kt yì{kur™Þ{ õ÷kuhkRz™k s÷eÞ ÿkðý™e ‚kurzÞ{ «. 14 LkkRxÙkusLkLkk WÃkÞkuøkku sýkðku. ™kRxÙkRx ‚kÚku™e «r¢ÞkÚke N2 ƒ™kððk{kt ykðu Au. NH4Cl(aq) + NaNO2(g) → N2(g) + 2H2O(l) + 2NaCl(aq) NH3 y™u ™kRxÙkus™ÞwõŒ h‚kÞýku, su{ fu fuÂÕþÞ{ yÚkðk ‚kÞ™u{kRz™k Wí…kË™{kt. [NH4NO2(s) N2(g) + 2H2O] fux÷kf «¢{ku{kt r™r»¢Þ ðkŒkðhý …qhwt …kzðk{kt. yk «r¢Þk Ëhr{Þk™ Úkkuzk «{ký{kt NO y™u HNO3 …ý ƒ™u Au. yk yþrw Øyk™u u yk «r¢Þk Ëhr{Þk™ Wí…LLk ÚkŒk ðkÞ™w u KMnO4 Ëk.Œ. ÷ku¾tz y™u Mxe÷™wt Wí…kË™. ÄhkðŒk s÷eÞ H2SO4 ™k ÿkðý{kÚt ke …‚kh fhe™u Ëhq fhe þfkÞ A.u «ðkne N2 ™ku W…Þku„ sirðf …ËkÚkkuo y™u ¾kã‚k{„úe™e ò¤ðýe yì{kur™Þ{ zkÞ¢ku{ux™k rð½x™Úke : {kxu «þeŒf Œhefu. (NH4)2 Cr2O7 N2(g) + 4H2O + Cr2O3 ™e[k Œk…{k™u (Xtzk„kh) fhðk{kt ykðŒe ¢kÞku‚sohe{kt. yrŒþwØ N2 ™e ƒ™kðx : ‚kurzÞ{ yÚkðk ƒurhÞ{ yuÍkRz™k W»{eÞ rð½x™ îkhk yrŒþwØ N2 ðkÞw ƒ™kðe þfkÞ Au. su{ fu,
ÃkkXâÃkwMíkfLkk fkuÞzkyku1111111122222222333333334444444455555555666666667777777788888888999999990000000011111111222222223333333344444444555555556666666677777777888888889999999900000000111111112222222233333333444444445555555566666666777777778888888899999999000000001111111122222222111111112222222233333333444444445555555566666666777777778888888899999999000000001111111122222222333333334444444455555555666666667777777788888888999999990000000011111111222222223333333344444444555555556666666677777777888888889999999900000000111111112222222211111111222222223333333344444444 «fhý-7 : p–rð¼køkLkk ík¥ðku 1.219 ˃ký : 200 × 105 Pa yÚkðk 200 ðkŒkðhý ˃ký Œk…{k™ : 700 K Œk…{k™ 7.3 ‚kurzÞ{ yuÍkRz™e W»{eÞ rð½x™ «r¢Þk ÷¾ku. WÆe…f : K2O y™u Al2O3 ÞwõŒ ykÞ™o ykìõ‚kRz s. ‚kurzÞ{ yuÍkRz™e W»{eÞ rð½x™ «r¢Þk þwØ zkÞ™kRxÙkus™ «. 16 NH3 ™k ¼kiríkf íkÚkk hkMkkÞrýf økwýÄ{kuo sýkðku. ðkÞw yk…u Au. (i) ¼kirŒf „wýÄ{kuo : Œu Œeðú ðk‚ðk¤ku, ht„rðne™ ðkÞw Au. Δ Œu™k Xkh®ƒËw y™u Wíf÷™®ƒËw ½ýk ™e[k Au. 2NaN÷¾ký 2MNktça k+trÄ3íNk «(þ§wØ)11111112222222333333344444445555555666666677777778888888999999900000001111111222222233333334444444555555566666667777777888888899999990000000311111112222222333333344444445555555666666677777778888888999999900000001111111222222211111112222222333333344444445555555666666677777778888888999999900000001111111222222233333334444444555555566666667777777288888889999999000000011111112222222333333344444445555555666666677777778888888999999900000001111111222222211111112222222333333344444445555555666666677777778888888999999900000001111111222222233333334444444 7.3 ykuhzk™k Œk…{k™u N2 þk {kxu ykuAku «rŒr¢Þkí{f Au ? ½™ fu «ðkne yðMÚkk{kt H–ƒtÄ •• s. N2 yýw{kt ƒu N …h{kýw ðå[u rºkƒtÄ N ≡ N hnu÷ku Au. Ähkðu Au. ykÚke rºkƒtÄ™u Œkuzðk ¾qƒ s W»{k™e sYh …zu. yux÷u fu ykÚke Œu™k „÷™®ƒËw y™u N N ≡ N ™e ƒtÄ r™Þkus™ yìLÚkkÕ…e ½ýe Ÿ[e nkuÞ Au. ykÚke Wíf÷™®ƒËw íkuLkk ykÛðeÞ Ë¤Lkk H H ykÄkhu {u¤ðu÷ yÃkurûkík {qÕÞku 107.8o H N2 yýw ykuAku «rŒr¢Þkí{f nkuÞ Au. fhíkk ½ýk Ÿ[k nkuÞ Au. (rÃkhkr{f) Œu rºkfkuýeÞ r…hkr{z÷ ykfkh 7.3 yu{kur™Þk «. 15 NH3 ™e rðrðÄ ƒ™kðx / Wí…kË™ «r¢Þkyku îkhk ‚{òðku. Ähkðu Au. (i) ÞwrhÞk{ktÚke : Œu ºký ƒtÄfkhf R÷uõxÙkì™ Þwø{ku y™u yuf yƒtÄfkhf R÷uõxÙkì™ yu{kur™Þk nðk y™u s{e™{kt ¾qƒ s ykuAe {kºkk{kt hnu÷ku Þwø{ Ähkðu Au. nkuÞ Au. ßÞkt Œu ™kRxÙkus™ÞwõŒ fkƒor™f …ËkÚko™k ‚zðkÚke ƒ™u Au. su{ fu ÞwrhÞk. (ii) hk‚kÞrýf „wýÄ{kuo : Œu …kýe{kt ðÄw ÿkÔÞ nkuÞ Au y™u OH– ykÞ™ku ƒ™kðu Au ŒuÚke NH2CONH2 + 2H2O → NH4 2 CO3 Œu™wt s÷eÞ ÿkðý r™ƒo¤ ƒuRÍ nkuÞ Au. NH3(g) + H2O(l) NH4+(aq) + OH–(aq) ÞwrhÞk → 2NH3 + H2O + CO2 Œu yìr‚z ‚kÚku yu{kur™Þ{ ûkkh yk…u Au, su{ fu NH4Cl, (ii) ™k™k …kÞk …h ƒ™kðx : (NH4)2SO4 ð„uhu. yu{kur™Þ{ ûkkhku™e ykÕf÷e ÿkðý ‚kÚku™e «r¢ÞkykuÚke. C CHEMISTRY XTRA NH4Cl + Ca(OH)2 → 2NH3 + CaCl2 + 2H2O N Lkk ºký nkRzÙkRz òýeíkk Au : NH3, NH2–NH2 (nkRzÙuÍeLk) (NH4)2SO4 + 2NaOH → 2NH3 + 2H2O + Na2SO4 yLku HN3 (nkRzÙuÍkuRf yìrMkz). su{ktLkk NH3 yLku NH2NH2 çkurÍf økwý Ähkðu Au, ßÞkhu HN3 yìrMkrzf nkRzÙkRz Au. (iii) {kuxk …kÞk …h Wí…kË™ : {kuxk …kÞk …h nuƒh «¢{ îkhk Wí…kË™ fhkÞ Au. N2(g) + 3H2(g) 2NH3(g), Δf H = –ve «. 17 NH3 ðzu fhðk{kt ykðŒe yðûku…™™e «r¢Þkyku yLku íkuLkk ÷–þuxur÷Þh™k r‚ØktŒ {wsƒ Ÿ[wt ˃ký ðÄkhu NH3 ™k Wí…kË™™e WÃkÞkuøkku ÷¾ku. ŒhVuý fhu Au. Œu {ku™kur™ƒo¤ ƒuRÍ nkuðkÚke ½ýe ÄkŒwyku™k ûkkh™wt nkRzÙkuõ‚kRz y™wfq¤ …rhÂMÚkrŒyku : fu ykìõ‚kRz{kt yðûku…™ fhu Au. su{ fu, H2 ZnSO4(aq) + 2NH4OH(aq) → Zn(OH)2(s) + (NH4)2SO4(aq) ÃkÃt k (‚VuË yðûku…) N2 fkìBÃkuMkh 20 MPa N2 + H2 700 K WÆeÃkf ykÞLko 2FeCl3(aq) + 6NH4OH(aq) → Fe2O3 · xH2O(s) + 6NH4Cl(aq) Ãkh ykìõMkkEz (ßÞkt, x = 3 Úkþu.) (fÚÚkkR yðûku…) Al2O3 + K2O (N2 + H2 + NH3) «ðkne NH3 yýwLkk N–…h{kýw …h yƒtÄfkhf R÷uõxÙkì™ Þwø{ nkuðkÚke NH3 Œu ÷wR‚ ƒuRÍ Œhefu ðŒuo Au y™u R÷uõxÙkì™ Þwø{™wt «Ëk™ fhe™u ÄkŒw ykÞ™ku ‚kÚku ƒtÄ ƒ™kðu Au. Ëk.Œ.
1.220 {kìzLko Brighton Chemistry : Äku.12 – ¼køk-1 ÷¾ký MktçktrÄík «§ku11111112222222333333344444445555555666666677777778888888999999900000001111111222222233333334444444555555566666667777777888888899999990000000111111122222223333333444444455555556666666777777788888889999999000000011111112222222111111122222223333333444444455555556666666777777788888889999999000000011111112222222333333344444445555555666666677777778888888999999900000001111111222222233333334444444555555566666667777777888888899999990000000111111122222221111111222222233333334444444555555566666667777777888888899999990000000111111122222223333333 Cu2+(aq) + 4NH3(aq) [Cu(NH3)4]2+(aq) (ykAku ðkˤe) (½uhku ðkˤe) 7.4 yu{kur™Þk™k {n¥k{ Wí…kË™ {kxu nuƒh «rðrÄ™e sYhe …rhÂMÚkrŒyku Ëþkoðku. Ag+(aq) + Cl–(aq) → AgCl(s) s. (i) Œk…{k™ : 700 K ‚VuË yðûku… (ii) ˃ký : 200 × 105 Pa (200 ðkŒkðhý) (iii) WÆe…f : K2O + Al2O3 ÞwõŒ ykÞ™o ykìõ‚kRz™ku ¼qfku AgCl(s) + 2NH3(aq) → [Ag(NH3)2]Cl(aq) (su{kt K2O yLku Al2O3 «ðÄofku Au.) ‚VuË yðûku… ht„rðne™, ÿkÔÞ 7.5 Cu2+ ykÞ™™k ÿkðý ‚kÚku yu{kur™Þk fuðe heŒu «r¢Þk fhu W…Þku„ku : Œu™ku {kuxk «{ký{kt W…Þku„ hk‚kÞrýf ¾kŒhku suðk fu yu{kur™Þ{ Au ? ™kRxÙux, ÞwrhÞk, yu{kur™Þ{ VkuMVux y™u yu{kur™Þ{ ‚ÕVux™k s. Cu2+ ykÞ™ ‚kÚku NH3 ÷wR‚ ƒuRÍ Œhefu (r÷„uLz) R÷uõxÙkì™ Wí…kË™{kt ÚkkÞ Au. Þwø{™wt «Ëk™ fhu Au y™u ‚ð„o ‚n‚tÞkusf ƒtÄÚke Cu2+ ykÞ™ ÃkkXâÃkwMíkfLkku fkuÞzku™k Wí…kË™{kt y™u «ðkne «þeŒf Œhefu.1111111122222222333333334444444455555555H6666666677777777N888888889999999900000000O11111111222222223333333334444444455555555666666667777777788888888999999990000000011111111222222223333333344444444555555556666666677777777888888889999999900000000111111112222222211111111222222223333333344444444555555556666666677777777888888889999999900000000N1111111122222222H3333333344444444355555555666666667777777788888888999999990000000011111111222222223333333344444444555555556666666677777777888888889999999900000000111111112222222211111111222222223333333344444444 ‚kÚku òuzkE™u ‚tfeýo ykÞ™ ƒ™kðu Au. 7.4 þk {kxu NH3 ÷wE‚ ƒuRÍ Œhefu ðŒuo Au ? yk Ëhr{Þk™ Cu2+ ™k ÿkðý™ku ðkˤe ht„ ½uhk ðkˤe ht„{kt s. NH3 …k‚u N …h{kýw …h yuf yƒtÄfkhf R÷uõxÙkì™Þwø{ Ëk™ VuhðkÞ Au. fhðk {kxu «kÃÞ nkuÞ Au. ŒuÚke Œu ÷wE‚ ƒuRÍ Œhefu ðŒuo Au. Cu2+(aq) + 4NH3(aq) → [Cu(NH3)4]2+(aq) ðkˤe ½uhku ðkˤe 7.4 ™kRxÙkus™™k ykìõ‚kRz MktÞkusLkku (Oxides of Nitrogen) fkuüf : ™kRxÙkus™ ykìõ‚kRz ‚tÞkus™ku ™k{ ‚qºk ™kRxÙkus™™e ƒ™kðx {kxu™e ‚k{kLÞ ¼kirŒf Ëu¾kð y™u hk‚kÞrýf Mð¼kð ykìÂõ‚zuþ™ …ØrŒyku yðMÚkk zkÞ™kRxÙkus™ ykìõ‚kRz N2O +1 NH4NO3 økh{e N2O + 2H2O ht„rðne™ ðkÞw, [™kRxÙkus™ (I) ykìõ‚kRz] NO +2 ŒxMÚk +3 ™kRxÙkus™ {ku™kìõ‚kRz +4 2NaNO2 + 2FeSO4 + 3H2SO4 → ht„rðne™ ðkÞw, [™kRxÙkus™ (II) ykìõ‚kRz] +4 Fe2(SO4)3 + 2NaHSO4 + 2H2O + 2NO ŒxMÚk +5 zkÞ™kRxÙkus™ xÙkÞkìõ‚kRz N2O3 2NO + N2O4 250K 2N2O3 ðkˤe ht„™ku ½™, yìr‚rzf [™kRxÙkus™ (III) ykìõ‚kRz] ™kRxÙkus™ zkÞkìõ‚kRz NO2 2Pb(NO3)2 673K 4NO2 + 2PbO + O2 fÚÚkkE ðkÞw, [™kRxÙkus™ (IV) ykìõ‚kRz] N2O4 yìr‚rzf N2O5 zkÞ™kRxÙkus™ xuxÙkuõ‚kRz 2NO2 øXkhtz{fe N2O4 ht„rðne™ ½™/ [™kRxÙkus™ (IV) ykìõ‚kRz] «ðkne, yìr‚rzf zkÞ™kRxÙkus™ …uLxkìõ‚kRz 4HNO3 + P4O10 → 4HPO3 + 2N2O5 ht„rðne™ ½™, [™kRxÙkus™ (V) ykìõ‚kRz] yìr‚rzf
«fhý-7 : p–rð¼køkLkk ík¥ðku 1.221 fkuüf : ™kRxÙkus™™k ykìõ‚kRz ‚tÞkus™ku™kt ƒtÄkhýku ‚qºk ‚M…tË™ ƒtÄkhýku ƒtÄ «k[÷ku •• •• •• N •• •• N2O N =N= O N– O N–N–O •• •• •• 113 pm 119 pm hu¾eÞ NO •• • •• N–O •• N = O •• •• N = O •• 115 pm • O 105o •• O•• O •• •• •• •• •• O•• •• O 114 pm NN O N •• •• •• N ••N N •• 186 pm 130o N2O3 •••O• •• •• •• •• •O• •• •• 117o O 121 pm N• N• ‚{Œ÷eÞ O •• O•• N NO2 •••• O •• O•• •• 120 pm •• 134o OO fkuýeÞ •••O••• O•• •• O•• ••••OO 175 pm O N N ••••N•• •• O•• N 135o NN 121 pm N2O4 •O• •• •• O•• •O• •••• •• O O ‚{Œ÷eÞ •O••• O•• O•• •• O•••• O•• ••O 151 pm O 119 pm •• O •• •• O N2O5 N N N N N 112o N 134o O•••• •• O O•• •• O•• •• OO ‚{Œ÷eÞ C CHEMISTRY XTRA NO yLku NO2 yLkw[wtçkfeÞ Au ßÞkhu yLÞ ykìõMkkRzku N2O, N2O3, N2O4 yLku N2O5 «rík[wtçkfeÞ Au. çkÄk s ykìõMkkRz{kt ykuAk{kt ykuAku yuf N=O çktÄ Au. N2O5 {kt N Lke ykìÂõMkzuþLk yðMÚkk +5 Au Ãkhtíkw íkuLke MknMktÞkusfíkk 4 Au. ðÄw{kt íku{kt yuf N–O–N çktÄ «ýk÷e Au. N2O, NO yLku N2O3 {kt yuf N Ãkh yçktÄfkhf R÷uõxÙkìLk Þwø{ Ähkðu Au. NO2 Lku Lke[k íkkÃk{kLku hk¾íkk zkÞ{hkRÍuþLkÚke N2O4 çkLkkðu Au. 2NO2 N2O4
1.222 {kìzLko Brighton Chemistry : Äku.12 – ¼køk-1 ÃkkXâÃkwMíkfLkku fkuÞzku s. ‚q[™ :1111111122222222333333334444444455555555666666667777777788888888999999990000000011111111222222223333333344444444555555556666666677777777888888889999999900000000111111112222222233333333444444445555555566666666777777778888888899999999000000001111111122222222111111112222222233333333444444445555555566666666777777778888888899999999000000001111111122222222333333334444444455555555666666667777777788888888999999990000000011111111222222223333333344444444555555556666666677777777888888889999999900000000111111112222222211111111222222223333333344444444 (b) C C + 4HNO2 → CO2(g) + NO2(g) + 2H2O(l) 7.5 NO2 þk {kxu rîyýw (dimer) ƒ™kðu Au ? 7.5 ™kRrxÙf yìr‚z (Nitric Acid) s. NO2 yufe ‚tÞkusfŒk R÷uõxÙkì™ MktÏÞk Ähkðu Au. Œu rðrþü ƒ™kðx : rð»k{ yýw Œhefu ðŒuo Au. zkÞ{hkRÍuþ™Úke Œu ƒufe ‚tÏÞk{kt (i) «Þku„þk¤k{kt : R÷uõxÙkì™ ÄhkðŒk MÚkkÞe N2O4 yýw{kt Y…ktŒh …k{u Au. fk[™e 𢙤e{kt KNO3 yÚkðk NaNO3 ™u ‚ktÿ H2SO4 ÷¾ký MktçktrÄík «§11111112222222333333344444445555555666666677777778888888999999900000001111111222222233333334444444555555566666667777777888888899999990000000111111122222223333333444444455555556666666777777788888889999999000000011111112222222111111122222223333333444444455555556666666777777788888889999999000000011111112222222333333344444445555555666666677777778888888999999900000001111111222222233333334444444555555566666667777777888888899999990000000111111122222221111111222222233333334444444555555566666667777777888888899999990000000111111122222223333333 ‚kÚku „h{ fhŒkt... 7.6 N2O5 {kt N ™e ‚n‚tÞkusfŒk fux÷e Au ? NaNO3 + H2SO4 → NaHSO4 + HNO3 s. [kh. (ßÞkhu ykìÂõMkzuþLk yðMÚkk +5 Au.) «. 20 HNO3 ™e ƒ™kðx {kxu™e ykìMðkÕz …ØrŒ ‚{efhý ‚kÚku «. 18 þwØ N2 ðkÞw ƒ™kððk™e «r¢Þk™wt ‚{efhý ÷¾ku. ‚{òðku. s. ‚kurzÞ{ yÚkðk ƒurhÞ{ yuÍkRz™k W»{eÞ rð¼ks™Úke þwØ N2 HNO3 ykìMðkÕz «¢{ îkhk Wí…LLk fhðk{kt ykðu Au. ðkÞw {u¤ðe þfkÞ Au. su{ fu, yk …ØrŒ{kt ðkŒkðhýeÞ O2 îkhk NH3 ™wt ykìÂõ‚zuþ™ Pt/ Ba(N3)2(s) Ba(s) + 3N2(g) Rh WÆe…f™e nkshe{kt fhðk{kt ykðu Au. 2NaN3(s) 2Na(s) + 3N2(g) 4NH3 + 5O2 Pt5/R00h Køk,kus9WçkÆkehÃkf 4NO + 6H2O (nðk) «. 19 Cu2+ ykÞ™™e …h¾ f‚kuxe{kt NH3 ™ku W…Þku„ ‚{efhý ‚kÚku sýkðku. yk heŒu Wí…LLk ÚkÞu÷ NO ™u O2 ‚kÚku „h{ fhŒk NO2(g) ƒ™u Au. 2NO(g) + O2(g) 2NO2(g) s. NH3 r÷„uLz Œhefu Cu2+ ‚kÚku òuzkE™u [Cu(NH3)4]2+ ‚tfeýo ykÞ™ ƒ™kðu Au, su ½uhk ¼qhk ht„™wt nkuÞ Au. ykÚke, Cu2+ ™e Wí…LLk ÚkÞu÷ NO2(g) ™u …kýe{kt ÿkÔÞ fhðk{kt ykðu Au. ykÚke, HNO3 y™u NO {¤u Au. (rð»k{efhý «r¢Þk) nkshe ™¬e fhe þfkÞ Au. 3NO2(g) + H2O(l) → 2HNO3(aq) + NO(g) Cu2+(aq) + 4NH3(aq) → [Cu(NH3)4]2+(aq) yk «r¢Þk{kt {¤u÷ NO ™u …w™:[¢ý{kt W…Þku„{kt ÷E þfkÞ Au. ¼qhk ht„™wt ÿkðý r÷„uLz ½uhk ¼qhk ht„™wt ‚tfeýo yk heŒu {¤Œk s÷eÞ HNO3 ™wt r™MÞtË™ fhŒk ykþhu 68% w/w ‚wÄe ‚ktÿ ƒ™kðe þfkÞ Au. d dHigher Order Thinking Skills (HOTS) 1. ™kRxÙkus™™k ºký òýeŒk ykìõ‚ku yìr‚z™k ™k{, ‚qºkku y™u íÞkhƒkË Œu™u ‚ktÿ H2SO4 ‚kÚku r™so¤efhý fhŒk 98% w/w ykìÂõ‚zuþ™ yðMÚkk sýkðku. ‚wÄe ‚ktÿŒk «kÃík fhe þfkÞ Au. C s. ‚qºk ™k{ ykìÂõ‚zuþ™ yðMÚkk CHEMISTRY XTRA H2N2O2 nkR…ku™kRxÙ‚ yìr‚z +1, «ƒ¤ rhzõþ™fŒko : HNO3 ™wt ƒtÄkhý : HNO2 ™kRxÙ‚ yìr‚z +3, {æÞ{ ykìÂõ‚zuþ™fŒko H 102o O y™u rhzõþ™fŒko O N 130o HNO3 ™kRrxÙf yìr‚z +5, «ƒ¤ ykìÂõ‚zuþ™fŒko 2. ™kRxÙux ykÞ™™e fÚÚkkE ht„™e ðªxe f‚kuxe{kt ‚tf¤kÞu÷k ‚{Œkur÷Œ O ‚{Œ÷eÞ ƒtÄkhý ‚{efhý ÷¾ku. O–H : 96 pm; ðå[uLkku O–N : 140.6 pm s. (i) NNOO33–– ™wt NO {kt rhzfþ™ : + 3Fe3+ + 4H+ → AuðxLkk çku N–O : 121 pm NO + 3Fe3+ + 2H2O «. 21 HNO3 Lkk økwýÄ{kuo sýkðku. (ii) NO ™wt ‚tfeýo h[kðwt : • ¼kirŒf „wýÄ{kuo : [Fe(H2O)6]2+ + NO → [Fe(H2O)5NO]2+ + H2O (fÚÚkkE) ht„rðne™ «ðkne, «Þku„þk¤k{kt ð…hkŒku ykþhu 68% w/w HNO3 nkuÞ Au. rðrþü ½™Œk 1.504 nkuÞ Au. 3. HNO3 ™e[u™k{ktÚke fÞk Œ¥ð ‚kÚku™e «r¢Þk ÚkŒkt ƒt™u Lke…òu ðkÞwY… {¤u Au ? (a) P4 (b) C (c) S8 (d) I2 ðkÞw yðMÚkk{kt ‚{Œ÷eÞ ƒtÄkhý Ähkðu Au.
«fhý-7 : p–rð¼køkLkk ík¥ðku 1.223 • hk‚kÞrýf „wýÄ{kuo : ykÚke ÿkðý y™u ‚Õ^Þwrhf yìr‚z™k MŒhku ðå[u yktŒh…]c s÷eÞ ÿkðý{kt Œu H3O+ y™u NO – ykÞ™ku yk…u Au y™u (Junction of two liquids) …h fÚÚkkE ht„™wt ð÷Þ h[kÞ Au 3 su NO3– ykÞ™™e nkshe ‚q[ðu Au. «ƒ¤ yìr‚z Œhefu ðŒuo Au. HNO3(aq) + H2O(l) → H3O+(aq) + NO – (aq) • «r¢Þk ‚{efhýku : 3 NO3N– O{3k–tÚke+N3OFe2™+e Wí…r¥k : «. 22 HNO3 ™e ykìÂõ‚zuþ™fŒko Œhefu™e Cu, Zu ‚kÚku «r¢ÞkLkk + 4H+ → ‚{efhý ÷¾ku. NO + 3Fe3+ + 2H2O ‚ktÿ HNO3 «ƒ¤ ykìÂõ‚zuþ™fŒko Œhefu ðŒuo Au. NO ™k fÚÚkkE ‚tfeýo™e Wí…r¥k : Œu Au y™u Pt suðe W{Ëk ÄkŒwyku r‚ðkÞ™e {kuxk ¼k„™e ÄkŒwyku [Fe(H2O)6]2+ + NO → [Fe(H2O)5NO]2+ + H2O …h nw{÷ku fhu Au. (fÚÚkkE ‚tfeýo) íkuLke ykìÂõ‚zuþ™ «r¢Þkyku™e ™e…òu™ku ykÄkh (i) HNO3 ™e HNO3 ™k W…Þku„ku : ‚ktÿŒk …h, (ii) Œk…{k™ …h y™u (iii) ykìÂõ‚zuþ™ …k{™kh Œu™ku {wÏÞ W…Þku„ hk‚kÞrýf ¾kŒhku{kt, yu{kur™Þ{ ™kRxÙux …ËkÚko™k Mð¼kð («f]rŒ) …h hnu÷ku nkuÞ Au. y™u fux÷kf rðMVkuxfku™k Wí…kË™{kt. Cu ÄkŒw ‚kÚku HNO3 ™e «r¢Þkyku : ({k[o, 2020) …kÞhkuxufTr™õ‚{kt W…Þku„e ™kRxÙux™k Wí…kË™{kt. 3Cu + 8HNO3 ({tË) → 3Cu(NO3)2 + 2NO + 4H2O ™kRxÙkuÂø÷‚he™ y™u TNT ™k Wí…kË™{kt. Cu + 4HNO3 (‚ktÿ) → Cu(NO3)2 + 2NO2 + 2H2O Zn ÄkŒw ‚kÚku HNO3 ™e «r¢Þkyku : yLÞ {wÏÞ W…Þku„ku Mxu™÷u‚ Mxe÷™k yìr‚z W…[kh{kt, ÄkŒwyku™k 4Zn + 10 HNO3 ({tË) → 4Zn(NO3)2 + 5H2O + N2O Zn + 4HNO3 (‚ktÿ) → Zn(NO3)2 + 2H2O + 2NO2 r™ûkkhý{kt y™u hkìfux ƒ¤Œýku{kt ykìÂõ‚zuþ™fŒko Œhefu ÚkkÞ Au. Cr, Al ÄkŒwyku ‚kÚku : 7.6 VkìMVhMk - y…hY…ku (Phosphorus – Allotropic Forms) «. 25 VkìMVhMk™k ºký y…hY…ku ‚{òðku. Cr, Al suðe ÄkŒwyku ‚kÚku ‚ktÿ HNO3 «r¢Þk fhŒku ™Úke. fkhý VkìMVhMk™k {wÏÞ ºký y…hY…ku Au : fu Cr fu Al ™e ‚…kxe …h ðÄw «r¢Þk Ãkk{u íku Ãknu÷k Cr2O3 fu Al2O3 ™wt hûkýkí{f r™r»¢Þ ykðhý ƒ™e òÞ Au. ‚VuË (…e¤ku), ÷k÷ y™u fk¤ku VkìMVhMk. «. 23 HNO3 ™e ykìÂõ‚zuþ™-fŒko Œhefu I2, P4, S8, C ‚kÚku™k • ‚VuË VkìMVhMk P4 : «r¢ÞkLkk Mk{íkkur÷ík ‚{efhý ÷¾ku. ‚VuË VkìMVhMk yuf …kh¼k‚f ‚VuË {eý suðku ™h{ ½™ …ËkÚko Au. I2 + 10HNO3 → 2HIO3 + 10NO2 + 4H2O Œu Íuhe Au y™u …kýe{kt yÿkÔÞ …htŒw CS2 {kt ÿkÔÞ nkuÞ Au. C + 4HNO3 → CO2 + 2H2O + 2NO2 Œu ytÄkhk{kt ËeÃík (glow) ÚkkÞ Au. S8 + 48HNO3 → 8H2SO4 + 48NO2 + 16H2O P4 + 20HNO3 → 4H3PO4 + 20NO2 + 4H2O Œu™u r™r»¢Þ ðkŒkðhý™e nkshe{kt NaOH ™k ÿkðý{kt Wfk¤Œk «. 24 NO3– ykÞ™™e …h¾ {kxu™e ðªxe f‚kuxe ‚{efhý ‚kÚku ÿkÔÞ ÚkE™u PH3 (VkuMVe™) ƒ™kðu Au. ‚{òðku. P4 + 3NaOH + 3H2O → NO3– ykÞ™™e …h¾ f‚kuxe fÚÚkkE ð÷Þ f‚kuxe Œhefu (‚VuË) PH3 + 3NaH2PO2 òýeŒe Au. VkuMVe™ ‚kurzÞ{ nkR…ku- VkuMVkRx yk f‚kuxe{kt ™kRxÙux ykÞ™™wt ™kRrxÙf ykìõ‚kRz{kt fhðk{kt ykðŒwt P4 yýw{kt Ëhuf P–P–P ¾qýku P 60o ™ku Au, su y…urûkŒ 90o fhŒk rhzõþLk Fe2+ ™e ûk{Œk …h ykÄkrhŒ nkuÞ Au. NO3– ™k rhzõþ™Úke Wí…LLk ÚkŒku NO r÷„uLz Œhefu Fe2+ ½ýku ™k™ku Au. 60o P P òuzkE™u fÚÚkkE ht„™wt ‚tfeýo ƒ™kðu Au. ykÚke P4 yýw{kt ½ýwt fkuýeÞ yk f‚kuxe{kt Mkki «Úk{ NO3– ykÞ™ ÄhkðŒk s÷eÞ ÿkðý{kt Œký nkuÞ Au. P {tË Vuh‚ ‚ÕVux™wt íkkswt ƒ™kðu÷ ÿkðý W{uhðk{kt ykðu Au. íÞkhƒkË ŒuÚke ‚VuË P4 ykuAku MÚkkÞe nkuÞ Au. ykÚke ‚k{kLÞ …rhÂMÚk- Œu{kt fk¤S…qðof f‚™¤e™e Ëeðk÷™e ytËh™e ƒkswyuÚke Ëeðk÷™u yzfe™u ‚ktÿ H2SO4 Äe{uÚke Úkkuze {kºkk{kt W{uhðk{kt ykðu Au. rŒyku{kt yLÞ y…hY…ku fhŒk ðÄw «rŒr¢Þkí{f nkuÞ Au.
1.224 {kìzLko Brighton Chemistry : Äku.12 – ¼køk-1 ŒuÚke Œu nðk{kt Íz…Úke yk„ …fze™u P4O10 ™ku ½è ‚VuË Äw{kzku fk¤ku–P MkkiÚke ðÄw MÚkkÞe yLku MkVuË–P MkkiÚke ykuAku MÚkkÞe Au. Wí…LLk fhu Au. (ykÚke MkVuË P4 nðk{kt {wõík hne þfíkku LkÚke) MÚkkÞeíkk : fk¤ku–P > ÷k÷–P > MkVuË–P P4 + 5O2 → P4O10(s) 7.7 VkuMVe™ (Phosphine) Œu y™ku¾e (discrete) ‚{[Œw»V÷feÞ yýw h[™k Ähkðu Au. «. 26 VkuMVe™™e ƒ™kðx™k ºký ‚{efhýku sýkðku. • ÷k÷ y™u fk¤ku VkìMVhMk : ƒ™kðx : ‚VuË P4 ™u fux÷kf rËð‚ku ‚wÄe r™r»¢Þ ðkŒkðhý{kt 573 K fuÂÕþÞ{ VkuMVkRz™e …kýe yÚkðk {tË HCl ‚kÚku™e «r¢ÞkÚke Œk…{k™u „h{ fhðkÚke ÷k÷ VkìMVhMk{kt VuhðkÞ Au. Ca3P2 + 6H2O → 3Ca(OH)2 + 2PH3 ßÞkhu ÷k÷ VkìMVhMk™u Ÿ[k ˃kýu „h{ fhðk{kt ykðu Au íÞkhu Ca3P2 + 6HCl → 3CaCl2 + 2PH3 Œu fk¤k VkìMVhMk™e yðMÚkkyku™e ©uýeyku ƒ™kðu Au. PP P «Þku„þk¤k{kt CO2 ™k rLkr»¢Þ ðkŒkðhý™e nkshe{kt ‚VuË P4 ™u ‚ktÿ NaOH ™k ÿkðý ‚kÚku „h{ fhe™u VkuMVe™ {u¤ðkÞ Au. PP PP PP P4 + 3NaOH + 3H2O → P P P …e¤ku PH3 + 3NaH2PO2 VkuMVe™ ‚kurzÞ{ nkR…kuVkuMVkRx ÷k÷ VkìMVhMk ÷ku¾tz suðku hk¾kuze [¤fkx Ähkðu Au. Œu ðk‚rðne™, þwØ PH3 ™e ƒ™kðx : rƒ™Íuhe ŒÚkk …kýe y™u CS2 {kt yÿkÔÞ nkuÞ Au. Œu þwØ yðMÚkk{kt nkuÞ íÞkhu Œu yßð÷™þe÷ nkuÞ Au. …htŒw P2H4 Œu hk‚kÞrýf heŒu ‚VuË VkìMVhMk fhŒkt ½ýku ykuAku «rŒr¢Þkí{f (zkÞVkuMVe™) yÚkðk P4 ƒk»…™e nkshe{kt Œu ßð÷™þe÷ ƒ™u Au. nkuÞ Au. ykÚke Œu ytÄkhk{kt …ý ËeÃík …k{Œku ™Úke. yþwrØyku{ktÚke Œu™u þwØ MðY…{kt ÷kððk {kxu HI {kt yðþkur»kŒ fhðk{kt ykðu Au, su VkuMVkur™Þ{ ykÞkuzkRz PH4I ƒLkkðu Au. Œu™e ÷k÷ VkìMVhMk …kur÷{urhf (P4)n Au su{kt y™uf ‚{[Œw»V÷feÞ P4 KOH ‚kÚku «r¢Þk fhðkÚke ÃkwLk: PH3 {¤u Au. yýwyku yufƒeò ‚kÚku òuzkE™u ÷ktƒe þ]t¾÷k h[u Au. PH4I + KOH → KI + H2O + PH3 • fk¤ku VkìMVhMk : «. 27 VkuMVeLkLkk økwýÄ{kuo íkÚkk WÃkÞkuøkku sýkðku. ÷k÷ VkìMVhMk™u Ÿ[k ˃kýu „h{ fhŒk Œu fk¤ku VkìMVhMk (P4)n • ¼kirŒf „wýÄ{kuo : yk…u Au. Œu ‚zu÷e {kA÷e suðe ðk‚ðk¤ku ht„rðne™ y™u yrŒÍuhe ðkÞw Au. Œu ƒu MðY…ku Ähkðu Au : α–fk¤ku VkìMVhMk y™u β–fk¤ku VkìMVhMk. Œu HNO3, Cl2 y™u Br2 suðk ykìÂõ‚zuþ™fŒkoyku™e ƒk»…™e ßÞkhu ƒtÄ ™¤e{kt ÷k÷ VkìMVhMk™u 803 K Œk…{k™u „h{ fhðk{kt yÕ…{kºkk™k ‚t…fo{kt ykðŒk rðMVkurxŒ ÚkkÞ Au. ykðu Au íÞkhu Œu α–fk¤k VkìMVhMk{kt VuhðkÞ Au. • hk‚kÞrýf „wýÄ{kuo : Œu™u nðk{kt Qæðo…krŒŒ fhe þfkÞ Au ŒÚkk Œu™k MVrxfku y…khËþof Œu …kýe{kt yrŒyÕ… «{ký{kt ÿkÔÞ nkuÞ Au. {ku™kuÂõ÷r™f yÚkðk hnkuBƒkunuzÙ÷ «fkh™k nkuÞ Au. PH3 ™wt …kýe{kt ÿkðý «fkþ™e nkshe{kt rð½x™ …k{u Au y™u P4 y™u H2 yk…u Au. Œu ½ýku MÚkkÞe nkuðkÚke nðk{kt ykìÂõ‚zuþ™ …k{Œku ™Úke. ßÞkhu VkìMVeLk™u CuSO4 yÚkðk HgCl2 ™k ÿkðý{kt yðþku»kðk{kt ‚VuË VkìMVhMk™u 473 K Œk…{k™u y™u Ÿ[k ˃kýu „h{ fhe™u ykðu Au íÞkhu Œu y™wðŒeo VkuMVkRz ‚tÞkus™ku yk…u Au. su{ fu, β–fk¤ku VkìMVhMk ƒ™kððk{kt ykðu Au. 3CuSO4 + 2PH3 → Cu3P2 + 3H2SO4 Œu nðk{kt 673 K Œk…{k™ ‚wÄe ƒ¤Œku ™Úke. 3HgCl2 + 2PH3 → Hg2P2 + 6HCl C CHEMISTRY XTRA VkuMVe™ r™ƒo¤ ƒìRÍ Au («kuxku™ Mðefkhðk™e ð]r¥k ½ýe ykuAe) y™u Œu yu{kur™Þk™e su{ yìr‚z ‚tÞkus™ku ‚kÚku VkuMVkur™Þ{ ûkkh ™kUÄ : VkìMVhMk P4 þwØ MðY…{kt ‚VuË nkuÞ Au, ßÞkhu Œu{kt ÷k÷ ƒ™kðu Au. VkìMVhMk™e Úkkuze yþwrØ Ëk¾÷ ÚkŒkt Œu …e¤k P4 {kt VuhðkÞ Au. Ëk.Œ. PH3 + HBr → PH4Br : W»{køkríkfeÞ MÚkkÞeíkk : yk ºkýuÞ MðYÃkkuLku nðk{kt Mk¤økkðíkk P4O10 ykÃku Au.
«fhý-7 : p–rð¼køkLkk ík¥ðku 1.225 W…Þku„ku : 7.8 CO2 ™k r™r»¢Þ ðkŒkðhý{kt ‚VuË VkìMVhMk™u ‚ktÿ NaOH Œu™k MðÞtMVwrhŒ Ën™™k økwýLku ÷eÄu íkuLkku W…Þku„ nkuÕ{ r‚ø™÷ku{kt ‚kÚku „h{ fhŒk þwt ÚkkÞ Au ? ÚkkÞ Au. s. P4 rð»k{efhý «r¢Þk …k{e™u PH3 y™u NaH2PO2 ƒ™kðu Au. yk ½x™k{kt fuÂÕþÞ{ fkƒkoRz (CaC2) y™u fuÂÕþÞ{ VkuMVkRz P4 + 3NaOH + 3H2O → PH3 + NaH2PO2 (Ca3P2) ™k …kºkku™u rArÿŒ fhe™u ‚{wÿ™k …kýe{kt VUfðk{kt ykðu 7.8 VkìMVhMk nu÷kRz ‚tÞkus™ku Au. ßÞkhu Œu{ktÚke Wí…LLk ÚkŒku yur‚rxr÷™ ðkÞw «ßðr÷Œ ßÞkuŒÚke (Phosphorus Halides) ‚¤„e QXu Au íÞkhu Œu r‚ø™÷ Œhefu fkÞo fhu Au. ykÚke CaC2 Lke Mk{wÿLkk Ãkkýe MkkÚku «r¢Þk Úkíkkt H2C2 ðkÞw WíÃkLLk ÚkkÞ Au. VkìMVhMk ƒu «fkh™k nu÷kRz ‚tÞkus™ku ƒ™kðu Au : Äq{ú …zÃËkk kXâÃkwMíkfLkku fkuÞzkuŒu Œhefu …ý W…Þku„e Au.111111111222222222333333333444444444555555555666666666777777777888888888999999999000000000111111111222222222333333333444444444555555555666666666777777777888888888999999999000000000111111111222222222333333333444444444555555555666666666777777777888888888999999999000000000111111111222222222111111111222222222333333333444444444555555555666666666777777777888888888999999999000000000111111111222222222333333333444444444555555555666666666777777777888888888999999999000000000111111111222222222333333333444444444555555555666666666777777777888888888999999999000000000111111111222222222111111111222222222333333333444444444 (i) rºk‚tÞkusf : PX3 → PF3, PCl3, PBr3, PI3 y™u (ii) …uLxkðu÷uLx : PX5 → PF5, PCl5, PBr5, PI5. 7.6 fuðe heŒu ‚krƒŒ fhe þfkÞ fu PH3 Mð¼kðu ƒurÍf Au ? s. PH3, HI suðk yìr‚z ‚tÞkus™ku ‚kÚku «r¢Þk fhe™u PH4I 7.8.1 VkìMVhMk xÙkÞnu÷kRzT‚ (Phosphorus Trihalides) ûkkh ƒ™kðu Au su Ëþkoðu Au fu Œu Mð¼kðu ƒurÍf Au. «. 28 P–Œ¥ð™k xÙkÞnu÷kRz™e ƒ™kðx ‚{efhý îkhk ‚{òðku. yk ‚Þt ksu ™k™u e hk‚kÞrýf «r¢Þkyk™u k {kºk ‚{efhý ÷¾k.u PH3 + HI → PH4I ƒ™kðx : → VkìMVh‚ …h{kýw …h™k yƒtÄfkhf R÷uõxÙkì™ Þwø{™k fkhýu PH3 „h{ fhu÷k ‚VuË P4 ‚kÚku þw»f Cl2 ™e «r¢Þk fhðkÚke PCl3 {¤u Au. W…h™e «r¢Þk{kt ÷wE‚ ƒuRÍ Œhefu ðŒuo Au. P4 + 6Cl2 → 4PCl3 ÷¾ký MktçktrÄík «§ku11111112222222333333344444445555555666666677777778888888999999900000001111111222222233333334444444555555566666667777777888888899999990000000111111122222223333333444444455555556666666777777788888889999999000000011111112222222111111122222223333333444444455555556666666777777788888889999999000000011111112222222333333344444445555555666666677777778888888999999900000001111111222222233333334444444555555566666667777777888888899999990000000111111122222221111111222222233333334444444555555566666667777777888888899999990000000111111122222223333333 ‚VuË P4 ‚kÚku ÚkkÞkur™÷ õ÷kuhkRz™e «r¢Þk fhðkÚke Ãký PCl3 7.7 (a) PH3 fhŒk PH4+ {kt ƒtÄfkuý ðÄkhu nkuÞ Au. þk {kxu ? {¤u Au. P4 + 8SOCl2 → 4PCl3 + 4SO2 + 2S2Cl2 s. PH3 yýw{kt P–…h{kýw …h yuf yƒtÄfkhf R÷uõxÙkì™ Þwø{ nkuÞ „wýÄ{kuo : Au su ƒkfe™k ºký P–H ƒtÄ™k ƒtÄfkhf R÷uõxÙkì™ Þwø{ku …h Œu ht„rðne™ Œi÷e «ðkne Au. y…kf»koý WíÃkLLk fhu Au. ykÚke, ∠H–P–H ‚tfku[kÞ Au y™u Œu ¼us™e nkshe{kt s¤rð¼ks™ …k{u Au. 109o28 ' fhŒk ykuAku ÚkkÞ Au. PCl3 + 3H2O → H3PO3 + 3HCl •• sp3 H+ Œu –OH ‚{qn ÄhkðŒk fkƒor™f ‚tÞkus™ku suðk fu CH3COOH, P P C2H5OH ðøkuhu ‚kÚku «r¢Þk fhe™u –OH ‚{qn™wt rðMÚkk…™ –Cl ðzu ÚkkÞ Au. H H HH H H 3CH3COOH + PCl3 → 3CH3COCl + H3PO3 3C2H5OH + PCl3 → 3CH3COCl + H3PO3 r…hkr{z, 102o [Œw»V÷feÞ, 109o28 ' C CHEMISTRY XTRA → ßÞkhu PH4+ ykÞ™{kt P–…h{kýw …h yƒtÄfkhf R÷uõxÙkì™ Þwø{ ™Úke y™u [kh P–H ƒtÄ sp3 ‚tfhý îkhk 109o28 ' ™k ¾qýu PCl3 ¼us™e nkshe{kt s÷ rð¼ks™Úke HCl ðkÞw Wí…LLk fhu Au, su ¼us ‚kÚku HCl ™k ‚VuË Äw{kzk yk…u Au. „kuXðkÞu÷k nkuÞ Au. ykÚke, PH3 fhŒk PH4+ {kt ƒtÄfkuý {kuxku nkuÞ Au. (b) ßÞkhu PH3 yýw yìr‚z ‚kÚku «r¢Þk fhu Au íÞkhu fE ™e…s •• {¤u Au ? P sp3 s. : PH3 yýw{kt P–…h{kýw …h yƒtÄfkhf R÷uõxÙkì™ Þwø{ nkuðkÚke Cl ÷wR‚ ƒuRÍ Œhefu ðŒuo Au. Cl Cl → ykÚke íku yìr‚z ‚kÚku «r¢Þk fhe™u y™wðŒeo ûkkh yk…u Au. su{ fu, (ƒtÄkhý) PH3 + HI → PH4I (VkuMVkurLkÞ{ ykÞkuzkRz) {kì.Br. Chem. Äku. 12 ¼køk-1 : 15
1.226 {kìzLko Brighton Chemistry : Äku.12 – ¼køk-1 7.8.2 VkMì VhMk …Lu xkõ÷khì kRz (Phosphorus Pentachloride) «. 29 P Œ¥ð™k …uLxk nu÷kRz™e ƒ™kðx™k ‚{efhý ÷¾ku. (i) Œu™e C2H5OH y™u CH3COOH ‚kÚku™e «r¢Þk™k {kºk ‚{efhý ÷¾ku. (ii) PCl5 ™e Ag y™u Sn ÄkŒw ‚kÚku™e «r¢Þk™k {kºk ‚{efhý ÷¾ku. ƒ™kðx : ‚VuË P4 ™e ðÄw …zŒk þw»f Cl2 ‚kÚku™e «r¢ÞkÚke PCl5 ƒ™kðe ºký r™hûkeÞ (Mk{rûkríkÞ) P–Cl ƒtÄ ‚{ŒwÕÞ nkuÞ Au ßÞkhu þfkÞ Au. ƒkfe™k ƒu P–Cl ƒtÄ yûkeÞ (Mk{ík÷Lku ÷tçk) nkuÞ Au y™u r™hûkeÞ P4 + 10Cl2 → 4PCl5 ƒtÄku fhŒk ÷ktƒk nkuÞ Au. ‚VuË P4 ™e SO2Cl2 (MkÕ^ÞwhkR÷ õ÷kuhkRz) ‚kÚku™e «r¢ÞkÚke Œu™wt fkhý r™hûkeÞ ƒtÄLkk R÷uõxÙkìLk Þwø{ku fhŒk yûkeÞ ƒtÄLkk …ý PCl5 ƒ™kðe þfkÞ Au. P4 + 10SO2Cl2 → 4PCl5 + 10SO2 ÃkkXâÃkwMíkfLkk fkuÞzkykuR÷uõxÙkìLk Þwø{ku ðÄw y…kf»koý y™w¼ðu Au.111111111222222222333333333444444444555555555666666666777777777888888888999999999000000000111111111222222222333333333444444444555555555666666666777777777888888888999999999000000000111111111222222222333333333444444444555555555666666666777777777888888888999999999000000000111111111222222222111111111222222222333333333444444444555555555666666666777777777888888888999999999000000000111111111222222222333333333444444444555555555666666666777777777888888888999999999000000000111111111222222222333333333444444444555555555666666666777777777888888888999999999000000000111111111222222222111111111222222222333333333444444444 «. 30 P Œ¥ð™k …uLxk nu÷kRzLkk økwýÄ{kuo íkÚkk çktÄkhý sýkðku. Œu …e¤kþ …zŒku ‚VuË …kWzh Au. Œu ¼usðk¤e nðk{kt s¤rð¼ks™ 7.7 PCl3 ¼us{kt þk {kxu Äq{ú Wí…LLk fhu Au ? …k{e™u POCl3 y™u H3PO4 ƒ™kðu Au. s. ¼us™e nkshe{kt PCl3 s¤rð¼ks™ …k{e™u HCl ™e Äq{ú Wí…LLk PCl5 + H2O → POCl3 + 2HCl POCl3 + 3H2O → H3PO4 + 3HCl fhu Au. Œu™u MkkÄkhý „h{ fhŒk Wæðo…kŒ™ …k{u Au, …htŒw ðÄkhu „h{ PCl3 + 3H2O → H3PO3 + 3HCl fhŒkt rð½x™ …k{u Au. 7.8 PCl5 yýw{kt™k ƒÄk …kt[ ƒtÄku ‚{ŒwÕÞ Au ? Œ{khk sðkƒ™wt PCl5 økh{e PCl3 + Cl2 ðksƒe…ýwt sýkðku. Œu –OH ‚{qn ÄhkðŒk fkçkorLkf ‚tÞkus™ku ‚kÚku õ÷kuhku ÔÞwí…LLk s. Lkk. PCl5 rºkfkuýeÞ rîr…hkr{z÷ ƒtÄkhý Ähkðu Au, Œu{kt ºký Wí…LLk fhu Au. r™hûkeÞ P–Cl ƒtÄku ‚{ŒwÕÞ nkuÞ Au, ßÞkhu ƒu yûkeÞ ƒtÄku C2H5OH + PCl5 → C2H5Cl + POCl3 + HCl swËk nkuÞ Au y™u r™hûkeÞ ƒtÄku fhŒk ÷ktƒk nkuÞ Au. CH3COOH + PCl5 → CH3COCl + POCl3 + HCl Œu ‚qû{ rð¼krsŒ ÄkŒwyku ‚kÚku „h{ fhŒk y™wðŒeo nu÷kRz ÷¾ký MktçktrÄík «§ku11111112222222333333344444445555555666666677777778888888999999900000001111111222222233333334444444555555566666667777777888888899999990000000111111122222223333333444444455555556666666777777788888889999999000000011111112222222111111122222223333333444444455555556666666777777788888889999999000000011111112222222333333344444445555555666666677777778888888999999900000001111111222222233333334444444555555566666667777777888888899999990000000111111122222221111111222222233333334444444555555566666667777777888888899999990000000111111122222223333333 ƒ™kðu Au. 7.9 ßÞkhu PCl5 ™u „h{ fhðk{kt ykðu Au íÞkhu fE «r¢Þk ÚkkÞ 2Ag + PCl5 → 2AgCl + PCl3 Au ? Sn + 2PCl5 → SnCl4 + 2PCl3 Œu fux÷kf fkƒor™f ‚tÞkus™ku™k ‚t&÷u»ký {kxu W…Þku„e Au. su{ s. þYykík{kt ™e[k Œk…{k™u PCl5 ™wt Wæðo…kŒ™ ÚkkÞ Au, íÞkh fu, C2H5OH {ktÚke C2H5Cl y™u CH3COOH {ktÚke çkkË Ÿ[k Œk…{k™u rð½x™ ÚkkÞ Au. CH3COCl ð„uhu çkLkkðe þfkÞ Au. PCl5 → PCl3 + Cl2 ƒtÄkhý : 7.10 …kýe{kt PCl5 ™e s¤rð¼ks™eÞ «r¢Þk {kxu™wt ‚{Œkur÷Œ Œu ðkÞw{Þ y™u «ðkne yðMÚkk{kt rºkfkuýeÞ rîr…hkr{z÷ ƒtÄkhý ‚{efhý ÷¾ku. Ähkðu Au. s. PCl5 + 4H2O → H3PO4 + 5HCl LkkUÄ : PCl5 Lkwt s¤rð¼ksLk çku íkçk¬k{kt ÚkkÞ Au. su{ fu, PCl5 + H2O → POCl3 + 2HCl POCl3 + 3H2O → H3PO4 + 3HCl PCl5 + 4H2O → H3PO4 + 5HCl
«fhý-7 : p–rð¼køkLkk ík¥ðku 1.227 7.9 VkìMVhMk™k ykuõ‚kuyìr‚z ‚tÞkus™ku (Oxoacids of Phosphorus) «. 31 P ™k ykìõ‚ku yìr‚z™k ™k{, ‚qºkku y™u ƒtÄ™ ÷kûkrýfŒkyku fkuüf MðY…u ÷¾ku. fkuüf : VkìMVh‚™k ykìõ‚kuyìr‚z ‚tÞkus™ku ™k{ ‚qºk VkìMVh‚™e ykìÂõ‚zuþ™ yðMÚkk ÷kûkrýf ƒtÄku y™u Œu{™e ‚tÏÞk ƒ™kðx nkR…kuVkìMVh‚ H3PO2 +1 yuf P–OH ({kuLkku çkìrÍf) ‚VuË P4 + ykÕf÷e yìrMkz («çk¤ rhzõþLkfíkko) ƒu P–H (VkÂì MVr™f yrì Mkz) yuf P=O P2O3 + H2O +3 ykuÚkkuoVkìMVh‚ H3PO3 ({æÞ{ rhzõþLkfíkko) ƒu P–OH (zkÞ çkìrÍf) PCl3 + H3PO3 yìrMkz yuf P–H (VkìMVkur™f yìrMkz) +3 yuf P=O ÷k÷ P4 + ykÕf÷e ({æÞ{ rhzõþLkfíkko) …kÞhkuVkìMVh‚ H4P2O5 ƒu P–OH (zkÞ çkìrÍf) P4O10 + H2O yìrMkz ƒu P–H H3PO4 ™u „h{ fhðkÚke ƒu P=O nkR…kuVkìMVkurhf H4P2O6 +4 VkìMVh‚ yìr‚z + Br2 ™u yìrMkz ({æÞ{ ykìÂõMkzuþLkfíkko) [kh P–OH (xuxÙk çkìrÍf) ƒtÄ ™¤e{kt „h{ fhðkÚke ƒu P=O ykuÚkkuoVkìMVkurhf H3PO4 +5 yuf P–P yìrMkz H4P2O7 ({kºk ykìÂõMkzuþLkfíkko) ºký P–OH (xÙkÞ çkìrÍf) …kÞhkuVkìMVkurhf +5 yuf P=O yìrMkz ({kºk ykìÂõMkzuþLkfíkko) [kh P–OH (xuxÙk çkìrÍf) {uxkVkìMVkurhf* (HPO3)n +5 ƒu P = O (HPO3)3 ({kºk ykìÂõMkzuþLkfíkko) yuf P–O–P yìrMkz ºký P–OH ({kuLkku çkìrÍf) ºký P=O ºký P–O–P * {kºk Ãkkur÷{urhf MðYÃk{kt yÂMíkíð Ähkðu Au. (HPO3)3 Lkk ÷kûkrýf çktÄkuLku fkuüf{kt Ëþkoðu÷k Au. ykuõ‚kuyìr‚z ‚tÞkus™ku™k ƒtÄkhý{kt P ™wt sp3 ‚tfhý yLku [Œw»V÷feÞ h[™k Ähkðu Au. Œu{kt ykuAk{kt ykuAku yuf P=O y™u yuf P–O–H ƒtÄ nkuÞ Au. yk ‚tÞkus™ku +1, +3, +4 y™u +5 ykìÂõ‚zuþ™ yðMÚkk{kt nkuÞ Au. H3PO3 rð»k{efhý …k{e þfu Au. 4H3PO4 økh{e 3H3PO4 + PH3 O OO O O P OH P O P P P OH H OH H OH HO HO OH OH OH OH H H3PO4 H4P2O7 H3PO3 H3PO2 ykÚu kkuoVkìMVkurhf yìrMkz ÃkkÞhkuVkìMVkru hf yìrMkz ykÚu kkuoVkuMVurhf yìrMkz nkEÃkkuVkuMVurhf yìrMkz O OO O OH O PP P P P HO OH OO O O O O OH O OH P O OH MkkÞõ÷kuxÙkÞ{uxkVkìMVkurhf yìrMkz (HPO3) Ãkkur÷{uxkVkìMVkurhf yìrMkz (HPO3)n
1.228 {kìzLko Brighton Chemistry : Äku.12 – ¼køk-1 ÃkkXâÃkwMíkfLkk fkuÞzku1111111122222222333333334444444455555555666666667777777788888888999999990000000011111111222222223333333344444444555555556666666677777777888888889999999900000000111111112222222233333333444444445555555566666666777777778888888899999999000000001111111122222222111111112222222233333333444444445555555566666666777777778888888899999999000000001111111122222222333333334444444455555555666666667777777788888888999999990000000011111111222222223333333344444444555555556666666677777777888888889999999900000000111111112222222211111111222222223333333344444444 «. 32 P ™k ykìõ‚ku yìr‚z H3PO2, H3PO3 yLku H3PO4 ™k rhzõþ™fŒko y™u íku{Lke çkurÍfíkk ‚{òðku. su yìr‚z ‚tÞkus™{kt P–H ƒtÄ nkuÞ Au Œu «ƒ¤ rhzõþ™fŒko 7.9 Œ{u H3PO2 ™e ‚th[™k™k ykÄkhu Œu™e rhzõþ™fŒko ðŒoýqf fuðe heŒu M…ü fhe þfþku ? „wýÄ{o Ähkðu Au. yk{, H3PO2 {kt ƒu P–H ƒtÄ nkuðkÚke Œu yuf ‚khku rhzõþ™fŒko s. H3PO2 {kt ƒu H …h{kýwyku ‚eÄk s P …h{kýw ‚kÚku ƒtÄÚke òuzkÞu÷k nkuÞ Au. íku çku P–H çktÄ Ähkðu Au. su íkuLkwt rhzõþ™ Au. Ëk.Œ. 4AgNO3 + 2H2O + H3PO2 → 4Ag + 4HNO3 + H3PO4 ÷ûký MÃkü fhu Au. yk P–H ƒtÄ ‚n‚tÞkusf nkuðkÚke ykÞ™efhý …k{e™u …kýe{kt ÷¾ký MktçktrÄík «§ku11111112222222333333344444445555555666666677777778888888999999900000001111111222222233333334444444555555566666667777777888888899999990000000111111122222223333333444444455555556666666777777788888889999999000000011111112222222111111122222223333333444444455555556666666777777788888889999999000000011111112222222333333344444445555555666666677777778888888999999900000001111111222222233333334444444555555566666667777777888888899999990000000111111122222221111111222222233333334444444555555566666667777777888888899999990000000111111122222223333333 H+ ykÞ™ku yk…Œk ™Úke ŒÚkk Œuyku yìr‚z™e ƒurÍfŒk{kt fkuE 7.11 H3PO4 ™e ƒurÍfŒk fux÷e Au ? ¼qr{fk ¼sðŒk ™Úke. s. Œu{kt ºký P–O–H ƒtÄ nkuðkÚke ƒurÍfŒk ºký Au. …htŒw {kºk P–O–H ƒtÄ™{ktÚke H+ Wí…LLk ÚkE þfu Au su íku{™e ƒurÍfŒk {kxu sðkƒËkh Au. 7.12 ßÞkhu H3PO3 ™u „h{ fhðk{kt ykðu Au íÞkhu Œu fÞku VuhVkh Ëþkoðu Au ? yk{, H3PO2 → yufƒurÍf Au. yuf P–O–H ƒtÄ Au. H3PO3 → rîƒurÍf Au. ƒu P–O–H ƒtÄ Au. s. Œu™wt rð»k{efhý ÚkE™u PH3 y™u H3PO4 Wí…LLk fhu Au. H3PO4 → rºkƒurÍf Au. ºký P–O–H ƒtÄ Au. 4H3PO3 økh{e 3H3PO4 +PH3 «. 33 5 {ku÷ fuÂÕþÞ{ VkuMVkRz™e …qhŒk «{ký{kt …kýe ‚kÚku™e ↓ ↓↓ «r¢ÞkÚke fux÷k {ku÷ PH3 ðkÞw {¤u Au ? d dHigher Order Thinking Skills (HOTS) s. Ca3P2 + 6H2O → Ca(OH)2 + 2PH3 {wsƒ 1 {ku÷ Ca3P2 → 2 {ku÷ PH3 {¤u Au. 1. ‚VuË VkuMVh‚ y™u ÷k÷ VkuMVh‚ ðå[u™ku ŒVkðŒ sýkðku. s. ∴ 5 {ku÷ Ca3P2 → ? = 10 {ku÷ PH3 ðkÞw {¤þu. ‚VuË VkuMVh‚ ÷k÷ VkuMVh‚ C (i) Œu {eý suðku Ãkku[ku yLku ‚VuË (i) Œu fXe™ y™u ÷k÷ ½™ Au. ½™ Au. CHEMISTRY XTRA (ii) Œu P4 yýwMðY…u [Œw»V÷feÞ (ii) Œu (P4)x …kur÷{h MðY…u heŒu WËT¼ðu Au. y™u Œu™k [Œw»V÷fku þ]t¾÷k : ykìõ‚kuyìr‚z™e ÷kûkrýfŒkyku : MðY…u òuzkÞu÷ nkuÞ Au. H3PO2 yuf «kurxf Au. ykÚke íku ûkkh™e yuf s ©uýe ƒ™kðe (iii) Œu …kýe{kt yÿkÔÞ …htŒw (iii) Œu …kýe Œu{s CS2 {kt þfu Au. NaH2PO2 CS2 {kt ÿkÔÞ Au. yÿkÔÞ Au. H3PO3 rî «kurxf Au. ykÚke íku ûkkhku™e ƒu ©uýeyku ƒ™kðu Au : NaH2PO3 y™u Na2HPO3 (iv) Œu Íuhe Au. (iv) Œu rçkLkÍuhe Au. H3PO4 xÙkÞ «kurxf Au y™u íku ûkkhku™e ºký ©uýeyku ƒ™kðu (v) Œu nðk{kt MðÞt¼q ‚¤„e (v) Œu nðk{kt MðÞt¼q ‚¤„e Au : NaH2PO4, Na2HPO4 y™u Na3PO4 WXu Au. WXŒku ™Úke. H4P2O5 xuxÙk «kurxf Au. ykÚke íku ûkkhku™e ƒu ©uýeyku ƒ™kðu Au : Na2H2P2O5 y™u Na4P2O5 (vi) Œu fkuýeÞ rðf]rŒ Ähkðu Au (vi) Œu …kur÷{h h[™k™k fkhýu H4P2O6 xuxÙk «kurxf Au y™u íku ûkkhku™e ƒu ©uýeyku ƒ™kðu y™u yrŒ «rŒr¢Þkí{fŒk ™rnðŒT fkuýeÞ rðf]rŒ Ähkðu Au : Na2H2P2O6 y™u Na4P2O6 Ëþkoðu Au. Au y™u ¾qƒ s ykuAe H4P2O7 xuxÙk «kurxf Au yLku íku ûkkhku™e ƒu ©uýeyku ƒ™kðu Au : Na2H2P2O7 y™u Na4P2O7 «rŒr¢Þkí{fŒk Ëþkoðu Au. (HPO3)3 {kuLkku «kurxf Au. ykÚke íku ûkkhLke yuf s ©uýe 2. ™e[u Ëþkoðu÷e «r¢Þk{kt Ëhuf Œƒ¬k™e ™e…s yku¤¾ku. çkLkkðu Au. PCl3 + …kýe –3HCl x Δ y + z ™e…s y yu P4 y™u ‚ktÿ HNO3 ™e «r¢ÞkÚke …ý ƒ™u Au. s. PCl3 + 3H2O –3HCl H3PO3 Δ H3PO4 + PH3 yk{, x = H3PO3, y = H3PO4 y™u z = PH3
«fhý-7 : p–rð¼køkLkk ík¥ðku 1.229 3. ™e[u Ëþkoðu÷ «r¢Þk™k ‚{Œkur÷Œ ‚{efhýku ÷¾ku. ßÞkhu ‚ÕVkRz MðY…u, (a) AgNO3 ‚kÚku H3PO2 ™ku rhzõþ™fŒko „wý ËþkoðŒe «r¢Þk (i) „ur÷™k : PbS s. 4AgNO3 + 2H2O + H3PO2 → 2Ag + 4HNO3 + H3PO4 (b) PCl5 ™e ykuAe {kºkk{kt ÷eÄu÷ …kýe ‚kÚku «r¢Þk. (ii) ®Íf ç÷uLz : ZnS y™u s. PCl5 + H2O ({ÞkorËŒ) → POCl3 + 2HCl (c) CuSO4 ™e PH3 ‚kÚku «r¢Þk. (iii) fkì…h …kÞhkRxT‚ : CuFeS2 (çku Äkíkwyku MkkÚku) s. 3CuSO4 + 2PH3 → Cu3P2 + 3H2SO4. ßðk¤k{w¾e{kt yÕ… {kºkk{kt H2S MðY…u nkuÞ Au. fkƒor™f ‚tÞkus™ku ÄhkðŒk …ËkÚkkuo suðk fu #zk, «kuxe™, ÷‚ý, zwt„¤e, hkE, ðk¤ y™u Q™{kt …ý ‚ÕVh nkuÞ Au. 7.10 ‚{qn–16 ™k Œ¥ðku 7.10.2 R÷uõxÙkì™eÞ h[™k (Electronic Configuration) (Group 16 Elements) ‚{qn–16 ™k Œ¥ðku™e ƒkÌkŒ{ fûkk{kt 6 R÷uõxÙkì™ Au y™u Œu™e R÷uõxÙkì™ h[™k [r™r»¢Þ ðkÞw] ns2np4 «fkh™e Au. ‚{qn–16 : O, S, Se, Te, Po y™u Lv. ßÞkt, n = 2 Úke 7 Au. ‚{qn–16 ™k «Úk{ [kh Œ¥ðku [kÕfkus™ (¾Lkes çkLkkðLkkh) Œhefu yku¤¾kÞ Au. („úef¼k»kk r…¥k¤ {kxu) 7.10.3 …h{kÛðeÞ y™u ykÞ™eÞ rºkßÞk (Atomic and Ionic Radii) Œu ‚ÕVh y™u Œu™k ‚{ðtþeyku™k fkì…h ‚kÚku™k òuzký™u Ëþkoðu Au. «. 35 ‚{qn–16 ™k Œ¥ðku{kt …h{kÛðeÞ rºkßÞk y™u ykÞ™efhý {kuxk ¼k„™e fkì…h ¾™eòu fÞkt Œku ykìÂõ‚s™ yÚkðk ‚ÕVh yuLÚkkÕ…e™wt ð÷ý ‚{òðku. MðY…u nkuÞ Au. ‚{qn–16 {kt W…hÚke ™e[u ŒhV (O → Se {kt) sŒkt ¢{þ: R÷uõxÙkì™Úke ¼hu÷ yktíkh fku»k™e ‚tÏÞk ðÄu Au. C CHEMISTRY XTRA ykÚke …h{kÛðeÞ y™u ykÞ™eÞ rºkßÞk ðÄu Au. su{kt O ™wt ‚{qn–16 ™k Œ¥ðku™e ƒkÌk fûkk™e R÷uõxÙkì™ h[™k ns2np4 …h{kýw fË ½ýwt ™k™wt nkuÞ Au. ∴ …h{kÛðeÞ rºkßÞk : O < S < Se < Te < Po yLku n = 2 Úke 7 ykÞ™eÞ rºkßÞk : O2– < S2– < Se2– < Te2– O(z = 8) : [He] 2s22p4 Mk{kLk S(z = 16) : [No] 3s23p4 Se(z = 34) : [Ar] 3d104s24p4 Mk{kLk 7.10.4 ykÞ™efhý yuLÚkkÕ…e (Ionisation Enthalpy) Te(z = 52) : [Kr] 4d105s25p4 Po(z = 84) : [Xe] 4p145d106s26p4 Mk{kLk ‚{qn–16 ™k Œ¥ðku{kt ™e[u (O → Po) ŒhV sŒkt ykÞ™efhý Lv(z = 116) : [Rn] 5f 146d107s27p4 yuLÚkkÕ…e ½xu Au. Œu™wt fkhý fË{kt ÚkŒku ðÄkhku Au. 7.10.1 «krÃíkMÚkk™ (Occurrence) ðÄw{kt ‚{qn–16 ™k Œ¥ðku™e ykÞ™efhý yuLÚkkÕ…e Œu™u y™wY… …]Úðe …h™k ÃkkuÃkzk{kt ƒÄk Œ¥ðku{kt ykìÂõ‚s™ Œ¥ð ‚kiÚke ðÄw ‚{qn–15 ™k Œ¥ð fhŒk ykuAe nkuÞ Au. «[whŒk{kt {¤u Au. Œu™wt fkhý ‚{qn–15 ™k Œ¥ðku{kt p–fûkfku yÄo–…qýo ¼hkÞu÷e …]Úðe™k …ku…zk{kt ˤÚke 46.6% nkuÞ Au y™u þw»f nðk{kt fËÚke ykþhu 29.94% nkuÞ Au. nkuÞ Au y™u Ÿ[e MÚkkÞeŒk ÄhkðŒe nkuÞ Au. C ßÞkhu Œu™e Œw÷™k{kt …]Úðe™k …ku…zk{kt ‚ÕVh™e «[whŒk {kºk CHEMISTRY XTRA 0.03 – 0.10% W/W Au. : ykÞ™efhý yuLÚkkÕ…e™ku ¢{ : «. 34 ‚{nq –16 ™k Œ¥ðk™u k {Ïw Þ †kŒu {kx™u k ™k{ y™u ‚ºq kku ÷¾k.u O > S > Se > Te ‚tÞkursŒ MðY…u ‚ÕVh {wÏÞíðu ‚ÕVux MðY…u nkuÞ Au. su{ fu, Po Äkíkw ÚkkurhÞ{ yLku ÞwhurLkÞ{ ¾LkeòuLke ûkrÞík LkeÃks íkhefu (i) rsÂ{ → CaSO4 · 2H2O (zkÞnkRzÙux) {¤e ykðu Au. (ii) RÂ{ ‚kuÕx → MgSO4 · 7H2O (nuÃxknkRzÙux) (iii) ƒuhkEx → BaSO4 r÷ðh{kurhÞ{ Lv Mkkt&÷ur»kík hurzÞku Mkr¢Þ ík¥ð Au. íkuLkku t1/2 {kºk 1 MkufLzLkku LkkLkku ¼køk Au. ykÚke, íku yÕÃk {kºkk{kt {u¤ðe þfkÞ Au.
1.230 {kìzLko Brighton Chemistry : Äku.12 – ¼køk-1 7.10.5 R÷uõxÙkì™ «krÃík yuLÚkkÕ…e (Electron Gain Enthalpy) 7.10.8 hk‚kÞrýf „wýÄ{kuo (Chemical Properties) ykìÂõ‚s™™wt …h{kÛðeÞ fË ™k™wt y™u R÷uõxÙkì™ h[™k ‚wƒØ «. 36 ‚{nq –16 ™k Œ¥ðk™u e rðrðÄ ykÂì õ‚zþu ™ yðMÚkkyku ‚{òðk.u (compact) nkuðkÚke Œu™e ΔegH ‚ÕVh™e Œw÷™k{kt ykuAe Éý ykìÂõ‚zuþ™ yðMÚkkyku y™u hk‚kÞrýf «rŒr¢Þkí{fŒk™kt ð÷ýku : nkuÞ Au. ‚{qn–16 ™k Œ¥ðku y™uf ykìÂõ‚zuþ™ yðMÚkkyku –2, –1, 0, òu fu, S → Se → Te → Po {kt ΔegH VheÚke Œu™k {qÕÞku +1, +2, +4 yLku +6 Ëþkoðu Au. ykuAk Éý ÚkŒkt òÞ Au. –2 ykìÂõ‚zuþ™ yðMÚkk™wt MÚkkÞeíð O → Po {kt ½xu Au. R÷ìõxÙkì™ «krÃík yuLÚkkÕ…eLkku ¢{ : ykìÂõ‚s™™e Ÿ[e rðãwŒÉýŒk™k fkhýu Œu OF2 r‚ðkÞ™k O < S > Se > Te > Po (S ™e MkkiÚke ðÄw) yLÞ ‚tÞkus™ku{kt Éý (–2) ykìÂõ‚zuþ™ yðMÚkk Ëþkoðu Au. O2F2 +1 ykìÂõMksLk {kuLkkuV÷kuhkRz 7.10.6 rðãwŒÉýŒk (Electronegativity) OF2 +2 ykìÂõMksLk zkÞ^÷kuhkRz ƒÄk s Œ¥ðku{kt F Œ¥ð …Ae O–Œ¥ð™e rðãwŒÉýŒk ‚kiÚke ‚{qn–16 ™k yLÞ Œ¥ðku S → Se ‚wÄe™k –2 W…hktŒ +1, +2, +4 y™u +6 ykìÂõ‚zuþ™ yðMÚkkyku Ëþkoðu Au. su{ fu, ðÄw Au. H2S, S2Cl2, SF2, SF4 y™u SF6 {kt yLkw¢{u –2, +1, +2, ‚{qn–16 {kt O → Po {kt rðãwŒÉýŒk ½xu Au, su Ëþkoðu +4 y™u +6 ykìÂõ‚zuþ™ yðMÚkkyku Au. Au O → Po {kt ÄkíðeÞ ÷ûký ðÄu Au. yk …ife +4 y™u +6 ðÄw ‚k{kLÞ Au. ÃkkXâÃkwMíkfLkku fkuÞzku ÄkíðeÞ ÷ûký : O > S > Se > Te > Po ßÞkhu Po Œ¥ð {kºk +2 y™u +4 ykìÂõ‚zuþ™ yðMÚkkyku Ëþkoðu Au. su{ fu, PoCl2 yLku PoO2 1111111122222222333333334444444455555555666666667777777788888888999999990000000011111111222222223333333344444444555555556666666677777777888888889999999900000000111111112222222233333333444444445555555566666666777777778888888899999999000000001111111122222222111111112222222233333333444444445555555566666666777777778888888899999999000000001111111122222222333333334444444455555555666666667777777788888888999999990000000011111111222222223333333344444444555555556666666677777777888888889999999900000000111111112222222211111111222222223333333344444444 ynª, S, Se y™u Te Œ¥ðku ykìÂõ‚s™ ‚kÚku™k ‚tÞkus™ku{kt +4 7.10 ‚k{kLÞ heŒu ‚{qn–16 ™k Œ¥ðku™e «Úk{ ykÞ™efhý ykìÂõ‚zuþ™ yðMÚkk Ëþkoðe þfu Au. Ëk.Œ. SO2, SeO2, TeO2 yuLÚkkÕ…e™wt {qÕÞ, ‚{qn 15 ™k y™wðŒeo ykðŒkuo™k Œ¥ðku™e ßÞkhu F–Œ¥ð MkkÚkuLkk ‚tÞkus™ku{kt +6 ykìÂõ‚zuþ™ yðMÚkk Ëþkoðe ‚h¾k{ýe{kt ykuAwt nkuÞ Au. þk {kxu ? þfu Au. su{ fu, SF6, SeF6 ð„uhu. s. ‚{qn–15 ™k Œ¥ðku™e R÷uõxÙkìLk h[Lkk ns2np3 «fkhLke Au. +4 y™u +6 ™e MÚkkÞeŒk : su{kt yÄo¼hkÞu÷ p–fûkfku™e rðþu»k MÚkkÞe R÷uõxÙkì™eÞ h[™k S → Te íkhV sŒk +6 ykìÂõ‚zuþ™ yðMÚkkLke MÚkkÞeŒk ½xu Ähkðu Au. ßÞkhu ‚{qn–16 ™k Œ¥ðku™e ns2np4 R÷uõxÙkì™ Au ßÞkhu +4 ykìÂõ‚zuþ™ yðMÚkk™e MÚkkÞeŒk ðÄu Au. h[Lkk ykuAe MÚkkÞeíkk Ähkðu Au. ykÚke íkuLkk R÷uõxÙkìLkLku Ëqh fhðk ykuAk «{ký{kt Qòo™e sYh …zu Au. Œu™wt fkhý ns2 ™k ƒu R÷uõxÙkì™™e r™r»¢Þ Þwø{ y‚h ðÄu Au. 7.10.7 ¼kirŒf „wýÄ{kuo ðÄw{kt +4 y™u +6 ykìÂõ‚zuþ™ yðMÚkk{kt ƒtÄ™ ‚n‚tÞkusf «fkh™wt nkuÞ Au. (MknMktÞkusf ð÷ý ðÄu Au) ÄkŒw–yÄkŒw „wý : C O, S Se, Te Po, Lv CHEMISTRY XTRA yÄkŒw yÄoÄkŒw ÄkŒw : ‚{qn–16 ™k Œ¥ðku™e rðrðÄ ykìÂõ‚zuþ™ yðMÚkkyku : Po hurzÞku ‚r¢Þ Au y™u xqtfwt ykÞw»Þ Ähkðu Au. O : –2, –1, +1, +2 (t1/2 = 13.8 rËð‚ Au.) S : –2, +2, +4 y™u +6 yk ƒÄk s Œ¥ðku y…hY…Œk Ëþkoðu Au. ‚{qn{kt O → Po {kt sŒkt „÷™®ƒËw y™u Wíf÷™®ƒËw ðÄu Au. Se : –2, +2, +4 y™u +6 ykìÂõ‚s™ y™u ‚ÕVh™k „÷™®ƒËw y™u Wíf÷™®ƒËw ðå[u {kuxku Te : –2, +2, +4 y™u +6 ŒVkðŒ Au, Œu™wt fkhý Œu{™e …h{kýwfŒk (O2 rîÃkh{kýwf yýw Po : +2 y™u +4 y™u S8 yü Ãkh{kýwf yýw).
«fhý-7 : p–rð¼køkLkk ík¥ðku 1.231 «. 37 ‚{qn–16 ™wt «Úk{ Œ¥ð ykìÂõ‚s™ Œu™k s ‚{qn™k yLÞ CHEMISTRY XTRA CŒ¥ðkuÚke fE ƒkƒŒku{kt swËk…ýwt Ähkðu Au ? WËk. yk…e : ykìõ‚kRzku™e yìr‚rzf «ƒ¤Œk : ‚{òðku. Œu™e yr™Þr{Œ ðŒoýqtf™wt fkhý (i) LkkLkwt fË, (ii) Ÿ[e SO3 > SeO2 > TeO2 > PoO2 rðãwŒÉýŒk, (iii) d–fûkfku™ku y¼kð y™u (iv) Ÿ[ku rðrþü SO3 > SeO3 > TeO3 ðes¼kh Au. SO < SO2 < SO3 O–Lke Ÿ[e rðãwíkÉýíkkLkk fkhýu …kýe{kt H2O ™k yýwyku ðå[u : W»{eÞ MÚkkÞeŒk : «ƒ¤ H–ƒtÄ Ähkðu Au ßÞkhu H2S ™k yýwyku ðå[u H–ƒtÄ ™rnðŒT nkuÞ Au. SO2 > TeO2 > SeO2 > PoO2 O–…h{kýw{kt d–fûkfku™e „uhnkshe™k fkhýu Œu™e ‚n‚tÞkusfŒk «. 39 ‚{nq –16 ™k Œ¥ðk™u k rðrðÄ ykõì ‚kRz sýkðe Œ{u ™e W»{eÞ [kh ‚wÄe s {ÞkorËŒ nkuÞ Au. …htŒw {kuxk ¼k„™k ‚tÞkus™ku{kt MÚkkÞeŒk y™u ykìÂõ‚zuþ™–rhzõþ™fŒko „wýÄ{o ‚{òðku. Œu fÞkhfu s ƒu Úke ðÄw nkÞu A,u s{u fu H3O+ {kt ‚n‚Þt ksu fŒk ºký A.u ‚{qn–16 ™k ƒÄk Œ¥ðku {wÏÞíðu ƒu «fkh™k ykìõ‚kRz ƒ™kðu yk s ‚{qn™k yLÞ Œ¥ðku S, Se, Te ð„uhu{kt d–fûkfku «kÃÞ Au : nkuðkÚke Œu{™e ‚tÞkusfŒk fûkk™wt rðMŒhý ÚkE þfu Au. ykÚke Œuyku [kh fu ŒuÚke ðÄw A ‚tÞkusfŒk Ëþkoðu Au. su{ fu, SF6, SeF6, zkÞkìõ‚kRz : EO2 → SO2, SeO2, TeO2 (+4 yðMÚkk) TeCl6 ð„uhu. xÙkÞkuõ‚kRz : EO3 → SO3, SeO3, TeO3 (+6 yðMÚkk) ynª, O3, SO2 y™u SO3 ðkÞwMðY…u nkuÞ Au ßÞkhu SeO2, «. 38 ‚{qn–16 ™k Œ¥ðkuLkk H2E «fkh™k nkRzÙkRz ‚tÞkus™ku™k TeO2 ½™MðY…u nkuÞ Au. yìr‚rzf ÷ûký y™u rhzõþ™fŒko „wýÄ{o ‚{òðku. zkÞkìõ‚kRz™ku rhzõþ™fŒko „wýÄ{o SO2 → TeO2 ŒhV ½xu Au. su{kt SO2 rhzõþ™fŒko Au, ßÞkhu TeO2 ykìÂõ‚zuþ™fŒko Au. ‚{qn–16 ™k ƒÄk s Œ¥ðku H ‚kÚku ‚tÞkuòE™u H2E «fkh™k fkurýÞ nkRzÙkRz ‚tÞkus™ku ƒ™kðu Au. Œu{™k xÙkÞkuõ‚kRz EO3 «fkh™k nkuÞ Au, su{ fu SO3, SeO3 y™u TeO3. •• yk ƒt™u «fkh™k ykìõ‚kRz yìr‚rzf ÷ûký Ähkðu Au. H2 E •• = H2O, H2S, H2Se, H2Te, PoH2 • yìr‚rzf ÷ûký : Œu{™wt yìr‚rzf ÷ûký H2O → H2Te {kt ðÄu Au. «. 40 ‚{qn–16 ™k Œ¥ðku™k nu÷kus™ «íÞu™e «rŒr¢Þk-í{fŒk™wt yìr‚rzf «ƒ¤Œk : H2O < H2S < H2Se < H2Te ð÷ý WËknhý îkhk ‚{òðku. H2O → H2Te {kt sŒk E–H ƒtÄ™e ƒtÄrðÞkus™ yuLÚkkÕ…e ‚{qn–16 ™kt Œ¥ðku {wÏÞíðu zkÞ, xuxÙk y™u nuõÍk nu÷kRz ‚tÞkus™ku ½xu Au. (ík¥ð E Lkwt fË ðÄíkk yLku rðãwíkÉýíkk ½xíkk) ƒ™kðu Au. su{ fu, ykÚke, E–H ƒtÄ™e ykÞ™efhý …k{ðk™e ð]r¥k ðÄu Au. zkÞnu÷kRz : EX2 : OF2, Cl2O, Br2O • Œk…eÞ (W»{eÞ) MÚkkÞeŒk : xuxÙknu÷kRz : EX4 : SF4, SeF4, TeCl4 Œk…eÞ MÚkkÞeŒk H2O → H2PO ŒhV sŒkt ½xu Au. Œu™wt fkhý nuõÍk nu÷kRz : EX6 : SF6, SeF6, TeF6 E–H ƒtÄ™e Qòo{kt ÚkŒku ½xkzku Au. yk nu÷kRz ‚tÞkus™ku™ku W»{eÞ MÚkkÞeíkk™ku ¢{ Œk…eÞ MÚkkÞeŒk : H2O > H2S > H2Se > H2Te > H2Po F– > Cl– > Br– > I– {wsƒLkku nkuÞ Au. • rhzõþ™fŒko «ƒ¤íkk : Œu{™k nuõÍk nu÷kRzT‚{kt {kºk nuõÍk ^÷kuhkRz EF6 ‚tÞkus™ku H2O r‚ðkÞ™k ƒÄk s nkRzÙkRz ‚tÞkus™ku rhzõþ™fŒko „wýÄ{o s MÚkkÞe Au. Ëþkoðu Au y™u yk „wýÄ{o H2S → H2Te ŒhV sŒkt W¥khku¥kh ðÄu Au. íkuLkwt fkhý Ãký E–H çktÄLke Qòo{kt Úkíkku ½xkzku Au. EF6 yüV÷feÞ ykfkh Ähkðu Au, su{kt SF6 rðrþü heŒu MÚkkÞe Au. • rhzõþ™fŒko «ƒ¤Œk : Œu{™k xuxÙk^÷kuhkRzT‚ …ife SF4 → ðkÞw, SeF4 → «ðkne H2O < H2S < H2Se < H2Te y™u TeF4 → ½™ MðY…u nkuÞ Au.
1.232 {kìzLko Brighton Chemistry : Äku.12 – ¼køk-1 yk xuxÙk^÷kuhkRz ‚tÞkus™ku sp3d ‚tfhý Ähkðu Au. íkuyku rºkfkuýeÞ 7.11 zkÞykìÂõ‚s™ (Dioxygen) rîr…hkr{z÷ ƒtÄkhýku Ähkðu Au su{kt yuf yƒtÄfkhf R÷uõxÙkì™ Þwø{ «. 41 O2 ðkÞw™e ƒ™kðx™k {kºk ‚{Œkur÷Œ ‚{efhýku ÷¾ku. nkuÞ Au. (swyku Lke[uLke rðþu»k {krníke{kt) ykÚke Œu™ku ¼kir{rŒf ykfkh [e[ðku (See-Saw) suðku nkuÞ Au. ƒ™kðx : ykìÂõ‚s™ r‚ðkÞ™k ƒÄk Œ¥ðku zkÞõ÷kuhkRz yLku zkÞƒúku{kRz «Þku„þk¤k{kt : (ºký heŒu) ‚tÞkus™ku ƒ™kðu Au. (i) …kuxurþÞ{ õ÷kuhux, …kuxurþÞ{ ™kRxÙux fu …kuxurþÞ{ …h{U„u™ux™u E2X2 = S2Cl2, S2Br2, Se2Cl2, Se2Br2 „h{ fhðkÚke {¤u Au. 2KClO3 MøknhO{e2 2KCl + 3O2 yk zkÞnu÷kRz ‚tÞkus™ku sp3 ‚tfhý îkhk ƒ™u Au y™u [Œw»V÷f ƒtÄkhý Ähkðu Au. 2KMnO4 økh{e K2MnO4 + MnO2 + O2 («fhý–8) Œuyku ™e[u {wsƒ rð»k{efhý Ãkk{u Au. 2Se2Cl2 → SeCl4 + 3Se 2KNO3 økh{e 2KNO2 + O2 («fhý–8, Äku. 11) (+1) (+4) (0) (ii) rðãwŒhk‚kÞrýf ©uýe{kt ™e[wt MÚkk™ ÄhkðŒe ÄkŒw™k C CHEMISTRY XTRA ykìõ‚kRz™k rð½x™Úke. 2Ag2O → 4Ag + O2 : nu÷kRz™e MÚkkÞeíkk™ku ¢{ : F 2Hg2O → 4Hg + O2 SF4 > SCl4 > SBr4 > SI4 F 2Pb3O4 → 6PbO + O2 2PbO2 → 2PbO + O2 EX6 nu÷kRzTMk{kt {kºk EF6 MÚkkÞe Au. •• S F (iii) H2O2 ™k MnO2 ™e nkshe{kt rð½x™Úke ßÞkhu ECl6, EBr6 y™u EI6 yMÚkkÞe nkuÞ Au. F 2H2O2 MnO2 2H2O + O2 ÃkkXâÃkwMíkfLkku fkuÞzku111111111222222222333333333444444444555555555666666666777777777888888888999999999000000000111111111222222222333333333444444444555555555666666666777777777888888888999999999000000000111111111222222222333333333444444444555555555666666666777777777888888888999999999000000000111111111222222222111111111222222222333333333444444444555555555666666666777777777888888888999999999000000000111111111222222222333333333444444444555555555666666666777777777888888888999999999000000000111111111222222222333333333444444444555555555666666666777777777888888888999999999000000000111111111222222222111111111222222222333333333444444444 ykiãkur„f heŒu : nðk{ktÚke ‚ki«Úk{ CO2 y™u H2O ™u Ëqh fhe™u çkkË{kt O2 {u¤ððk{kt ykðu Au. 7.11 H2Te fhŒkt H2S ykuAku yìr‚rzf Au. þk {kxu ? y™u íÞkhƒkË ƒkfe hnu÷k ðkÞwyku™u «ðkne{kt Vuhðe™u íkuLkwt rð¼k„eÞ s. ‚{qn{kt W…hÚke ™e[uLke ŒhV sŒkt (E–H) ƒtÄ rðÞkus™ r™MÞtË™ fhŒkt «Úk{ N2 ðkÞw y™u íÞkhçkkË O2 ðkÞw {¤u Au. yuLÚkkÕ…e ½xðk™k fkhýu yìr‚rzf ÷ûký ðÄŒwt òÞ Au. „wýÄ{kuo : ÷¾ký MktçktrÄík «§ku • Œ¼u kirhŒt„frð„nwýe™Ä{ykuo ™: u ðk‚rðne™ ðkÞw Au.111111122222223333333444444455555556666666777777788888889999999000000011111112222222333333344444445555555666666677777778888888999999900000001111111222222233333334444444555555566666667777777888888899999990000000111111122222221111111222222233333334444444555555566666667777777888888899999990000000111111122222223333333444444455555556666666777777788888889999999000000011111112222222333333344444445555555666666677777778888888999999900000001111111222222211111112222222333333344444445555555666666677777778888888999999900000001111111222222233333334444444 7.13 ‚ÕVh™k y„íÞ™k ‚tÞkus™ku™e ÞkËe ŒiÞkh fhku. 293 K Œk…{k™u Œu™e …kýe{kt ÿkÔÞŒk 100 cm3 Úke 3.08 cm3 ™e ‚e{k ‚wÄe™e nkuÞ Au. yk ÿkÔÞíkk ‚{wÿe y™u s÷eÞ s. SO2, SO3, H2SO4, SF4, SF6 ð„uhu. Sð™™e ykð~Þf {ËË {kxu …qhŒe Au. 7.14 ‚{qn–16 ™k Œ¥ðku™k nkRzÙkRz™k Œk…eÞ MÚkkÞeíkk™ku ¢{ Œu 90 K Œk…{k™u «ðknefhý …k{u Au y™u 55 K Œk…{k™u Xhu Au. ÷¾ku. Œu™k ºký ‚{MÚkkr™fku : 16O, 17O y™u 18O Au. s. H2O > H2S > H2Se > H2Te Œu{kt ƒufe ‚tÏÞk{kt 16 R÷uõxÙkì™ nkuðk AŒkt y™w[wtƒfeÞ Au. 7.15 þk {kxu H2O «ðkne Au ßÞkhu H2S ðkÞw Au ? ({k[,o 2020) «. 42 ykìÂõ‚s™™k hk‚kÞrýf „wýÄ{kuo ‚{efhý îkhk ‚{òðku. • hk‚kÞrýf „wýÄ{kuo : s. H2O {kt O–Lke Ÿ[e rðãwíkÉýíkkLkk fkhýu H2O Lkk yýwyku ðå[u yktŒhykÛðeÞ H–ƒtÄ nksh nkuÞ Au. ykÚke, Œu™wt Œu Au, Pt ÄkŒw «íÞu r™r»¢Þ hnu Au. Wíf÷™®ƒËw Ÿ[wt nkuÞ Au su Mkk{kLÞ íkkÃk{kLku «ðkne nkuÞ Au. Œu yLÞ Œ¥ðku ‚kÚku ‚tÞkuòÞ Au y™u W»{kûku…f «¢{ ™e…òðu Au. ßÞkhu H2S {kt S Lke Ÿ[e rðãwíkÉýíkkLkk fkhýu yktŒhykÛðeÞ • ÄkŒwyku y™u yÄkŒwyku ‚kÚku™e «r¢Þkyku : H–ƒtÄ nksh nkuŒk ™Úke. ykÚke rLkçko¤ yktíkhykÛðeÞ ykf»koýLkk fkhýu Œu™wt Wíf÷™®ƒËw ™e[wt nkuÞ Au su ðkÞwY…u 2Ca + O2 → 2CaO WËT¼ðu Au. 4Al + 3O2 → 2Al2O3
«fhý-7 : p–rð¼køkLkk ík¥ðku 1.233 P4 + 5O2 → P4O10 yìr‚rzf ykìõ‚kRz : C + O2 → CO2 2ZnS + 3O2 → 2ZnO + 2SO2 su ykìõMkkRz …kýe ‚kÚku ‚tÞkuòE™u y™wðŒeo yìr‚z ƒ™kðu Œu™u CH4 + 2O2 → CO2 + 2H2O yìr‚rzf ykìõ‚kRz fnu Au. 2SO2 + O2 V2O5 2SO3 4HCl + O2 CuCl2 2Cl2 + 2H2O su{ fu, CO2, SO2, N2O5, Cl2O7, P4O10 ð„uhu. Ëk.Œ. SO2 + H2O → H2SO3 «. 43 ykìÂõ‚s™™k y„íÞ™k [kh W…Þku„ku ÷¾ku. ‚k{kLÞ heŒu yÄkŒw™k ykìõ‚kRz yìr‚rzf nkuÞ Au, …htŒw fux÷ef W…Þku„ku : 𾌠Ÿ[e ykìÂõ‚zuþ™ yðMÚkk{kt ÄkŒwyku™k ykìõ‚kRz …ý yìr‚rzf nkuÞ Au. su{ fu, Mn2O7, CrO3, V2O5 ð„uhu. ‚k{kLÞ ï‚™ y™u Ën™ «r¢Þkyku{kt. • ƒurÍf ykìõ‚kRzku : ykìÂõ‚yur‚rxr÷™ ðu®Õz„{kt. su ykìõ‚kRz …kýe ‚kÚku «r¢Þk fhe™u y™wðŒeo ƒuRÍ ƒ™kðu Au y™uf ÄkŒwyku™k (Mxe÷™k) Wí…kË™{kt. Œu{™u ƒurÍf ykìõ‚kRz fnu Au. su{ fu, Na2O, CaO, BaO. Ëk.Œ. CaO + H2O → Ca(OH)2 nkìÂM…x÷ku{kt, yíÞtŒ Ÿ[kE …h, yíÞtŒ Ÿzký Ëhr{Þk™ y™u …ðoŒkhkuný{kt O2 ™k ƒkx÷k{kt ¼hðk{kt. (ïLkMk r¢Þk {kxu) ‚k{kLÞ heŒu ÄkíðeÞ ykìõ‚kRz ƒurÍf nkuÞ Au. • W¼ÞÄ{eo ykìõ‚kRz : ƒ¤Œý™k Ën™{kt. «ðkne O2 {kt nkRzÙuÍe™ hkìfux™u W…h Wzðk {kxu rðM{ÞsLkf fux÷kf ÄkíðeÞ ykìõ‚kRzku yìr‚rzf Œu{s ƒurÍf yu{ ƒt™u „wýÄ{o ˃ký …qhwt …kzðk{kt ÚkkÞ Au. Ëþkoðu Au su{™u W¼ÞÄ{eo ykìõ‚kRz fnu Au. ÷¾ký MktçktrÄík «§ku111111122222223333333444444455555556666666777777788888889999999000000011111112222222333333344444445555555666666677777778888888999999900000001111111222222233333334444444555555566666667777777888888899999990000000111111122222221111111222222233333334444444555555566666667777777888888899999990000000111111122222223333333444444455555556666666777777788888889999999000000011111112222222333333344444445555555666666677777778888888999999900000001111111222222211111112222222333333344444445555555666666677777778888888999999900000001111111222222233333334444444 Ëk.Œ. Al2O3 W¼ÞÄ{eo ykìõ‚kRz Au, su yìr‚z Œu{s ƒuRÍ ƒt™u ‚kÚku «r¢Þk fhu Au. Al2O3 + 6HCl + 4H2O → 2[Al(H2O)6]3+(aq) + 6Cl–(aq) 7.16 ™e[u™k …ife fÞwt Œ¥ð ykìÂõ‚s™ ‚kÚku ‚eÄe «r¢Þk fhŒwt ™Úke ? Zn, Ti, Pt, Fe. Al2O3 + 6NaOH(aq) + 3H2O(l) → 2Na3[Al(OH)6](aq) s. Pt (W{Ëk ÄkŒw nkuðkÚke) • ŒxMÚk ykìõ‚kRz ‚tÞkus™ku : 7.17 ™e[u™e «r¢Þkyku …qýo fhku : fux÷kf ykìõ‚kRz ‚tÞkus™ku su yìr‚rzf …ý nkuŒk ™Úke y™u (i) C2H4 + O2 → ? ƒurÍf …ý nkuŒk ™Úke Œu{™u ŒxMÚk ykìõ‚kRz fnu Au. s. C2H4 + 3O2 → 2CO2 + 2H2O (ii) 4Al + 3O2 → ? su{ fu, CO, NO, N2O ð„uhu. s. 4Al + 3O2 → 2Al2O3 C CHEMISTRY XTRA : yLÞ yìrMkrzf ykìõMkkRzku : 7.12 ‚kËk ykìõ‚kRz ‚tÞkus™ku N2O3, P4O6, SO3, B2O3, As4O10, Cl2O6 ðøkuhu. : yLÞ çkurÍf ykìõMkkRzku : (Simple Oxides) «. 44 swËk swËk ykìõ‚kRz™wt ð„eofhý WËknhý ‚kÚku ‚{òðku. K2O, Rb2O, Cl2O, Tl2O, MnO, CrO, MgO, BaO, SrO, PbO ðøkuhu. ykìÂõ‚s™™wt (F ík¥ð rMkðkÞ) yLÞ Œ¥ðku ‚kÚku™wt rî–yt„e ‚tÞkus™ ykìõ‚kRz fnuðkÞ Au. 7.13 ykuÍku™ (Ozone) yk ykìõ‚kRz ‚kËk yÚkðk r{r©Œ nkuÞ. «. 45 O3 ™e ƒ™kðx™k ‚{Œkur÷Œ ‚{efhýku ÷¾ku. ‚kËk ykìõ‚kRz : MgO, Al2O3, SiO2, CO2 ykuÍku™ ykìÂõ‚s™™wt y…hY… Au. Œu yux÷wt «rŒr¢Þkí{f Au fu r{© ykìõ‚kRz : Pb3O4 (2PbO · PbO2) ‚{wÿ™e ‚…kxeyu ðkŒkðhý{kt ÷ktƒku ‚{Þ hne þfŒwt ™Úke. Fe3O4 (FeO · Fe2O3) ÷„¼„ 20 km Ÿ[kEyu Œu ‚qÞo«fkþ™e nkshe{kt ðkŒkðhýeÞ ykìÂõ‚s™{ktÚke ƒ™u Au.
1.234 {kìzLko Brighton Chemistry : Äku.12 – ¼køk-1 yk O3 ™wt MŒh …]Úðe™e ‚…kxe™u UV–rfhýku™e ðÄw …zŒe yk O3 MŒhLkk ûkÞLkLkku ƒeò ¾Œhku r£yku™™k W…Þku„Úke Au, ‚ktÿŒkÚke hûký yk…u Au. su™ku W…Þku„ ðkÞwrð÷Þ M«u{kt (Atxfkð{kt) y™u «þeŒfku{kt ƒ™kðx : ÚkkÞ Au. æðr™ne™ rðãwŒrð¼kh{ktÚke O2 …‚kh fhŒk ƒtÄkhý : O•• 3O2 → 2O3, ΔH = +142 KJ/mol O•• O2 {ktÚke O3 ™wt r™{koý W»{kþku»kf Au. O •• O•• •••O• O•• òu O3 ™e ‚ktÿŒk 10% Úke ðÄw sYhe nkuÞ Œku ykuÍkur™ºkku™e •• •• •• ƒìxhe™k W…Þku„Úke çkLkkððk{kt ykðu Au. •• •• þwØ ykuÍku™™u VhŒu «ðkne O2 ÄhkðŒk …kºk{kt ‚t½r™Œ fhe þfkÞ Au. Œu{kt ƒt™u O–O ƒtÄ÷tƒkE ‚{k™ (MktMÃkËLkLkk fkhýu) (128 pm) nkuÞ Au y™u ƒtÄfkuý ykþhu 117o nkuÞ Au. „wýÄ{kuo : Œu {wÏÞ MðY…ku™wt ‚tM…tË™ ‚tf]Œ Au. • ¼kirŒf „wýÄ{kuo : «. 48 SO2 ™k [kh y„íÞ™k W…Þku„ku sýkðku. þwØ O3 ðkˤe ht„™ku ðkÞw, ½uhwt ðkˤe «ðkne y™u òtçk÷e-fk¤ku ½™ nkuÞ Au. • W…Þku„ku : O3 ™e ykuAe ‚ktÿŒk nkr™fkhf nkuŒe ™Úke. Œu{ AŒkt òu ‚ktÿŒk Sðkýw™kþf, ‚t¢{ýnkhf Œhefu, …kýe™u hku„kýwhrnŒ fhðk{kt. 100 ¼k„ «rŒ r{r÷Þ™Úke ðÄw ÚkkÞ íkku ïk‚ ÷uðk{kt «rŒfq¤Œk sýkÞ Au. Œu™kÚke {kÚkk™ku Ëw:¾kðku y™u Wƒfk ykððk suðe y‚hku Œu÷, nkÚkeËktŒ, ¾kã÷kux, Mxk[o ð„uhu™e rðhts™ r¢Þk{kt. Ãký òuðk {¤u Au. Œu KMnO4 ™k Wí…kË™{kt …ý ykÂì õ‚zþu ™fŒko Œhefu W…Þk„u e A.u «. 46 O3 ™ku ykìÂõ‚zuþ™fŒko „wý y™u sÚÚkkí{f {k…™ ‚{òðku. ÷¾ký MktçktrÄík «§ku11111112222222333333344444445555555666666677777778888888999999900000001111111222222233333334444444555555566666667777777888888899999990000000111111122222223333333444444455555556666666777777788888889999999000000011111112222222111111122222223333333444444455555556666666777777788888889999999000000011111112222222333333344444445555555666666677777778888888999999900000001111111222222233333334444444555555566666667777777888888899999990000000111111122222221111111222222233333334444444555555566666667777777888888899999990000000111111122222223333333 Œu O2 ™e ‚h¾k{ýe{kt W»{k„rŒfeÞ heŒu ½ýku yMÚkkÞe nkuÞ Au, fkhý fu Œu™k O2 {kt rð½x™Úke W»{k{wõŒ ÚkkÞ Au (–ΔH) 7.18 O3 þk {kxu þÂõŒþk¤e ykìÂõ‚zuþ™fŒko Au ? y™u yuLxÙku…e ðÄu Au (+ΔS) y™u ŒuÚke ΔG Éý ƒ™u Au. s. 7.13 {wsƒ „wýÄ{kuo{kt swyku. ykÚke Œu Œu™e Ÿ[e ‚ktÿŒkyu ¼Þtfh rðMVkux …k{e þfu Au. 7.19 O3 ™wt sÚÚkkí{f {k…™ fuðe heŒu ÚkkÞ Au ? s. Œu ƒnw ‚h¤ŒkÚke ™ðòŒ O–…h{kýwyku {wõŒ fhu Au {kxu. su{ fu, Œu þÂõŒþk¤e ykìÂõ‚zuþ™fŒko Œhefu ðŒuo Au. su{ fu, O3 → O2 + O PbS + 4O3 → PbSO4 + 4O2 2I– + H2O + O3 → 2OH– + I2 + O2 7.14 ‚ÕVh y…hY…ku sÚÚkkí{f {k…™ : (Sulphur Allotropic Forms) ßÞkhu O3 Lke ƒkuhux ƒVh ÿkðý™e nkshe{kt ðÄw …zŒk KI «. 49 ‚ÕVh™k ƒu y…hY…ku™e ÷kûkrýfŒkyku ‚{òðku. ‚kÚku «r¢Þk fhðk{kt ykðu Au íÞkhu I2 {wõŒ ÚkkÞ Au. yk I2 Lkwt Na2S2O3 ™k «{krýŒ ÿkðý ðzu y™w{k…™ fhðk{kt ykðu Œu ƒu {wÏÞ MðY…ku Ähkðu Au : Au. yk O3 ™k {k…™ {kxu™e sÚÚkkí{f …ØrŒ Au. (i) …e¤ku hTnkuÂBƒf (α–‚ÕVh) y™u (ii) {ku™kuÂõ÷r™f (β–‚ÕVh) «. 47 nðk{kt O3 MŒh™wt ûkÞ™™wt fkhý ‚{efhý yk…e ‚{òðku. S Œu NO ‚kÚku yrŒ Íz…Úke ‚tÞkuòÞ Au. S 204 pm S S ykÚke þõÞ Au fu ‚w…h‚kur™f sux rð{k™ku™k r™„o{™ Œtºkku{ktÚke S 107o S Wí…LLk ÚkŒku NO W…h™k ðkŒkðhý{kt hnu÷ O3 ‚kÚku ‚tÞkuòÞ S S 205.7 pm S Au. ykÚke, O3 MŒh™wt ûkÞ™ ÚkkÞ Au. S O3 ûkÞ™ «r¢Þk : (O3 ðÃkhkE òÞ Au) S 102.2o NO + O3 → NO2 + O2 S (a) S (b) S ykuhzk™k Œk…{k™u hTnkuÂBƒf ‚ÕVh MÚkkÞe Au ßÞkhu Œu™u 369 K Œk…{k™u „h{ fhðk{kt ykðu Au íÞkhu Œu {ku™kuÂõ÷r™f ‚ÕVh{kt VuhðkÞ Au. S8(r) 369 K S8(m)
«fhý-7 : p–rð¼køkLkk ík¥ðku 1.235 hTnkuÂBƒf ‚ÕVh (α–‚ÕVh) : 7.15 ‚ÕVh zkÞkìõ‚kRz (Sulphur Dioxide) Œu …e¤k ht„™ku Au y™u „÷™®ƒËw 385.8 K nkuÞ Au y™u rðrþü «. 50 SO2 ™e rðrðÄ ƒ™kðxku™k ‚{efhý ÷¾ku. ½™Œk 2.06 nkuÞ Au. ƒ™kðx : Œu hTnkuÂBƒf ‚ÕVh™k MVrxfku™u hku÷ ‚ÕVh™k CS2 {kt ƒ™kðu÷k ÿkðý™u Wfk¤e™u ƒ™kðkÞ Au. ‚ÕVh™u nðk{kt O2 ‚kÚku ‚¤„kðŒk SO2 ƒ™u Au su{kt Úkkuzk «{ký{kt 6 Úke 8% sux÷ku SO3 …ý ƒ™u Au. Œu …kýe{kt yÿkÔÞ nkuÞ Au …htŒw fkçkorLkf ÿkðfku suðk fu ƒuÂLÍ™, S(s) + O2 → SO2(g) + [SO3(6.8%)] ykÕfkunku÷ y™u RÚkh{kt Úkkuze {kºkk{kt ÿkÔÞ nkuÞ Au. • «Þku„þk¤k{kt ƒ™kðx : Œu CS2 {kt ‚t…qýo ÿkÔÞ nkuÞ Au. ‚ÕVkRz ûkkh™e {tË H2SO4 ‚kÚku™e «r¢ÞkÚke ƒ™kðkÞ Au. {ku™kuÂõ÷r™f ‚ÕVh (β–‚ÕVh) : SO32– + 2H+ → SO2 + H2O Œu™wt „÷™®ƒËw 393 K y™u rðrþü ½™Œk 1.98 Au. • ykiãkur„f ƒ™kðx : Œu CS2 {kt ÿkÔÞ Au. yuf rzþ{kt hTnkuÂBƒf ‚ÕVh™u …e„k¤e™u …ku…zku ƒ™u íÞkt ‚wÄe ‚ÕVkRz yÞMfku™k ¼qts™Úke W…™e…s Œhefu {¤u Au. su{ fu, Xtzku …kzðk{kt ykðu Au. yk …ku…zk{kt ƒu rAÿku …kzðk{kt ykðu 4FeS2 + 11O2 → 2Fe2O3 + 8SO2 Au y™u ƒkfe hnu÷k «ðkne™u fkZe ÷uðk{kt ykðu Au. Œu™u þw»f fÞko ƒkË Ëƒký yk…e™u «ðknef]Œ fhðk{kt ykðu Au y™u Mxe÷™k r‚r÷Lzh{kt ‚t½hðk{kt ykðu Au. • „wýÄ{kuo : …k…u zk™u Ëhq fhðkÚke β–‚ÕVh™k h„t rðne™ ‚kÞu kfkh MVrxfku {¤u A.u Œu Œeðú ðk‚ðk¤ku ht„rðneLk ðkÞw Au y™u …kýe{kt ðÄw ÿkÔÞ Au. Œu 369 K Úke Ÿ[k Œk…{k™u MÚkkÞe nkuÞ Au y™u Œu™kÚke ™e[k Œu ykuhzk™k Œk…{k™u 2 ðkŒkðhý ˃ký nuX¤ «ðkne{kt Y…ktŒh Œk…{k™u hTnkuÂBƒf ‚ÕVh{kt Y…ktŒh …k{u Au. …k{u Au. Œu™kÚke rð…heŒ, α–‚ÕVh 369 K Úke ™e[k Œk…{k™u MÚkkÞe nkuÞ Œu 263 K Œk…{k™u Wf¤u Au. Au y™u ŒuLkkÚke Ÿ[k Œk…{k™u β–‚ÕVh{kt Y…ktŒh …k{u Au. «. 51 SO2 ™k [kh hk‚kÞrýf „wýÄ{kuo ‚{efhý ‚kÚku ‚{òðku. 369 K Œk…{k™u ƒt™u MðY…ku MÚkkÞe nkuÞ Au. yk Œk…{k™™u SO2 ™u …kýe{ktÚke …‚kh fhŒk ‚Õ^Þwh‚ yìr‚z ƒ™kðu Au. Œu{™wt ¢ktrŒf Œk…{k™ TC fnu Au. SO2 + H2O → H2SO3(aq) hTnkuÂBƒf y™u {ku™kuÂõ÷r™f ƒt™u ‚ÕVh{kt S8 yýwyku nkuÞ Au. Œu NaOH ™k ÿkðý ‚kÚku ‚h¤ŒkÚke «r¢Þk fhe™u Na2SO3 yk S8 yýwyku ‚tfwr÷Œ ÚkE™u rðrðÄ MVrxf ƒtÄkhýku yk…u Au. ƒ™kðu Au su …AeÚke ðÄw SO2 ‚kÚku «r¢Þk fhe™u NaHSO3 yk ƒt™u MðY…ku{kt S8 ð÷Þ „zeðk¤k nkuÞ Au y™u {w„wx ykfkh ƒ™kðu Au. Ähkðu Au. 2NaOH + SO2 → Na2SO3 + H2O Na2SO3 + H2O + SO2 → 2NaHSO3 yk W…hktŒ 6 Úke 20 ‚ÕVh …h{kýwyku ÄhkðŒk S(x) yýwyku yk «r¢Þkyku CO2 ™e NaOH MkkÚkuLke ðŒoýqf™u ‚{k™ nkuÞ Au. …ý ƒ™kðu÷ Au. Œu fku÷‚k™e nkshe{kt Cl2 ‚kÚku «r¢Þk fhe™u ‚Õ^ÞwhkR÷ su{ fu, ‚kÞõ÷ku – S6 {kt Œu™u ð÷Þ ¾whþe (chair) MðY…™wt õ÷kuhkRz ƒ™kðu Au. nkuÞ Au. SO2 + Cl2 → SO2Cl2 Ÿ[k Œk…{k™u (1000 K) {wÏÞ ÂM…‚eÍ Œhefu S2 nkuÞ Au, Œu V2O5 WÆe…f™e nkshe{kt O2 ‚kÚku SO3 ƒ™kðu Au. ÃkkXâÃkwMíkfLkku fkuÞzkusu ™e su{ y™w[wtƒfeÞ nkuÞ Au.111111112222222233333333444444445555555566666666777777778888888899999999O00000000111111112222222223333333344444444555555556666666677777777888888889999999900000000111111112222222233333333444444445555555566666666777777778888888899999999000000001111111122222222111111112222222233333333444444445555555566666666777777778888888899999999000000001111111122222222333333334444444455555555666666667777777788888888999999990000000011111111222222223333333344444444555555556666666677777777888888889999999900000000111111112222222211111111222222223333333344444444 2SO2 + O2 V2O5 2SO3 • rhzõþ™fŒko : ßÞkhu Œu ¼usðk¤ku nkuÞ Au íÞkhu Œu rhzõþ™fŒko Œhefu ðŒuo Au. 7.12 ‚ÕVh™wt fÞwt MðY… y™w[wtƒfeÞ ðŒoýqf Ëþkoðu Au ? Ëk.Œ. Œu rhzõþLkfíkko íkhefu Fe(III) ykÞ™ku™wt Fe(II) ykÞ™ku{kt s. ƒk»… yðMÚkk{kt ‚ÕVh yktrþf heŒu S2 yýw íkhefu yÂMŒíð Y…ktŒh fhu Au. Œu{s Œu KMnO4 ™k òtƒ÷e ht„™k ÿkðýLku Ähkðu Au, su O2 ™e su{ ƒtÄ«rŒfkhf π* fûkfku{kt ƒu yÞwÂø{Œ ht„rðne™ fhu Au. R÷uõxÙkì™ku Ähkðu Au y™u ŒuÚke y™w[wtƒfíð «ËŠþŒ fhu Au. 2Fe3+ ++2MSOnO2 4+– H2O → 2Fe2+ + SO42– + 4H+ 5SO2 + 2H2O → 5SO42– + 4H+ + 2Mn2+
1.236 {kìzLko Brighton Chemistry : Äku.12 – ¼køk-1 C CHEMISTRY XTRA 7.22 SO2 ™e nkshe fuðe heŒu …kh¾e þfkÞ Au ? : pπ – pπ y™u pπ – dπ ƒtÄ™ : s. Œu™u KMnO4 ™k ÿkðý{ktÚke …‚kh fhŒk òu KMnO4 ™k ÿkðý™ku òtƒ÷e ht„ Ëqh ÚkkÞ Œku Œu SO2 ™e nkshe ‚q[ðu Au. O •• sp2 – p p – d 7.16 ‚ÕVh™k ykìÂõ‚ yìr‚zku p – p S p – d p – d S p – d (Oxoacids of Sulphur) O p– p2 s 2– p O O p– sp2 sp 2– p O s p «. 52 ‚ÕVh™k rðrðÄ ykìõ‚ku yìr‚z™k ™k{, yýw‚qºkku y™u ƒtÄkhý fkuüf MðY…u Ëþkoðku. (fkuýeÞ) (‚{Œ÷eÞ rºkfkuý) Œu™k y™uf ykìõ‚kuyìr‚z ‚tÞkus™ku ™e[u {wsƒ Au : → çku sp2–p σ–çktÄ → ºký sp2–p σ–çktÄ H2SO3, H2S2O3, H2S2O4, H2S2O5, H2SxO6 → yuf pπ–2π σ–çktÄ → ºký dπ–pπ π–çktÄ (x = 2 Úke 5), H2SO4, H2S2O7, H2SO5, H2S2O8 → yuf pπ–pπ σ–çktÄ Œu{™k ƒtÄkhý ™e[u {wsƒ Au : • ƒtÄkhý : Œu fkuýeÞ ykfkh™ku Au y™u ƒu rðrÄðŒ MðY…ku™wt ‚tM…tË™ ‚tf]Œ Au. O (ykÚke çktLku S–O çktÄ Mk{kLk nkuÞ Au.) •S• •S• •O• •• O•• •••O• O•• S O S O •• •• HO •• HO •• HO HO • W…Þku„ku : •• þfohk y™u …uxÙkur÷Þ{™k þwrØfhý {kt. MkÕ^ÞwhMk yìrMkz MkÕ^Þwrhf yrì Mkz ÷kfzk y™u huþ{™k rðhts™ {kt. •• (H2SO3) (H2SO4) «rŒõ÷kuh, ‚t¢{ýnkhfku y™u …rhhûkfku Œhefu. H2SO4, NaHSO3 y™u Ca(HSO3)2 ™k Wí…kË™{kt. •• O O O O «ðkne SO2 (yu«kurxf ÄúwðeÞ) y™uf fkƒor™f y™u yfkƒor™f S S S O S h‚kÞýku™u yku„k¤ðk {kxu ÿkðf Œhefu ð…hkÞ Au. OO OO O O ÷¾ký MktçktrÄík «§ku111111122222223333333444444455555556666666777777788888889999999000000011111112222222333333344444445555555666666677777778888888999999900000001111111222222233333334444444555555566666667777777888888899999990000000111111122222221111111222222233333334444444555555566666667777777888888899999990000000111111122222223333333444444455555556666666777777788888889999999000000011111112222222333333344444445555555666666677777778888888999999900000001111111222222211111112222222333333344444445555555666666677777778888888999999900000001111111222222233333334444444 OH HO OH HO 7.20 ßÞkhu Fe(III) ûkkh™k s÷eÞ ÿkðý{ktÚke SO2 …‚kh ÃkuhkuõMkkìzkÞMkÕ^Þwrhf yrì Mkz ÃkkÞhkuMkÕ^Þwrhf yìrMkz (ykur÷Þ{) fhðk{kt ykðu Au íÞkhu fE «r¢Þk ÚkkÞ Au ? (H2S2O8) (H2S2O7) s. Fe(III) ™wt Fe(II) {kt rhzõþ™ ÚkkÞ Au. C CHEMISTRY XTRA 2Fe3+ + SO2 + 2H2O → 2Fe2+ + SO42– + 4H+ : yìr‚z™e «ƒ¤Œk : 7.21 SO2 yýw{kt ƒ™Œk ƒu S–O ƒtÄku™k Mð¼kð …h yk÷ku[™k H2SO4 > H2SeO4 > H2TeO4 fhku. þwt yk yýw{kt ƒu S–O ƒtÄ ‚{ŒwÕÞ Au ? H2SO3 > H2SeO3 > H2TeO3 H2SO3 < H2SO4 yLku H2SeO3 < H2SeO4 s. SO2 yýw ƒu ƒtÄkhýku ðå[u ‚tM…tË™ …k{u Au. : yìr‚z™k Lkk{ : •S• •S• •S• •O• •• O•• H2S2O3 → ÚkkÞkuMkÕ^Þwrhf yìrMkz •••O• O•• O O H2SO5 → ÃkuhkuõMkkuMkÕ^Þwrhf yìrMkz H2S2O6 → zkÞÚkkÞkurLkf yìrMkz •• H2SO3 → MkÕ^ÞwhMk yìrMkz → ykÚke ƒu S–O ƒtÄ ‚{ŒwÕÞ nkuÞ Au.
«fhý-7 : p–rð¼køkLkk ík¥ðku 1.237 7.17 ‚Õ^Þwrhf yìr‚z (Sulphuric Acid) (a) ™e[e ƒk»…þe÷Œk (b) «ƒ¤ yìr‚rzf ð÷ý «. 53 H2SO4 ™tw Wí…kË™ ‚…t fo …ØrŒ îkhk y™fw ¤q …rhÂMÚkrŒyk™u e (c) …kýe «íÞu «ƒ¤ ykf»koý y™u ‚{sqŒe yk…ku. íkuLkk økwýÄ{kuo sýkðku. (ykf]rŒ sYhe ™Úke.) (d) ykìÂõ‚zuþ™fŒko Œhefu ðŒoðk™e ûk{Œk. ykÞ™efhýLkk Œƒ¬k : ykiãkur„f Wí…kË™ : (ºký Œƒ¬k{kt) : s÷eÞ ÿkðý{kt íku ƒu Œƒ¬k{kt ykÞ™efhý …k{u Au. (i) ‚ki«Úk{ ‚ÕVh yÚkðk ‚ÕVkRz ¾™eòu™u ƒk¤e™u SO2 ƒ™kððk{kt ykðu Au. H2SO4(aq) + H2O(l) → H3O+(aq) + HSO4–(aq) S(s) + O2 → SO2 yÚkðk Ka1 ½ýku {kuxku (Ka1 > 10) H3O+(aq) 4FeS2 + 11O2 → 2Fe2O3 + 8SO2 HSO4–(aq) + H2O(l) → SO42–(aq) + (ii) íÞkhƒkË V2O5 WÆe…f™e nkshe{kt SO2 ™wt SO3 {kt Y…ktŒh fhðk{kt ykðu Au. Ka2 = 1.2 × 10–2 (½ýku ™k™ku) 2SO2 + O2 V2O5 2SO3 + W»{k Œu™wt Ka1 ™wt {kuxwt {qÕÞ ‚q[ðu Au fu H2SO4 «Úk{ Œƒ¬k{kt ðÄw yk «r¢Þk W»{kûku…f Au y™u Ÿ[k ˃kýu fhðk{kt ykðu Au. «{ký{kt ykÞ™efhý …k{u Au su Œu™e ðÄw «ƒ¤Œk Ëþkoðu Au. (iii) y™u Auðxu WíÃkLLk ÚkÞu÷k SO3 ™wt ‚ktÿ H2SO4 {kt yðþku»ký fhe™u ykur÷Þ{ H2S2O7 ƒ™kððk{kt ykðu Au. • yìr‚z ûkkhku™e ©uýe : SO3 + H2SO4 → H2S2O7 H2SO4 zkÞ«kuxef nkuðkÚke ûkkhku™e ƒu ©uýe yku ƒ™kðu Au. su{ fu, y™wfq¤ …rhÂMÚkrŒyku : NaHSO4 → ‚kurzÞ{ nkRzÙkus™ ‚ÕVux Na2SO4 → ‚kurzÞ{ ‚ÕVux (‚kËku ûkkh) 2 ðkŒkðhý ˃ký, 720 K Œk…{k™ y™u V2O5 WÆe…f. yk heŒu {¤Œk ykur÷Þ{ H2S2O7 ™wt …kýe ðzu {tË™ fhe™u sYhe • ™e[e ƒk»…þe÷Œk™e ÷kûkrýfŒk («çk¤ H–çktÄLkk fkhýu) : ‚ktÿŒkðk¤ku H2SO4 {u¤ðe þfkÞ Au. Œu™e ™e[e ƒk»…þe÷Œk™k fkhýu Œu ðÄw ƒk»…þe÷ yìr‚zku™k H2S2O7 + H2O → 2H2SO4 Wí…kË™{kt ð…hkÞ Au. su{ fu, ‚t…fo …ØrŒ îkhk {¤Œku H2SO4 ÷„¼„ 96–98% þwØ nkuÞ Au. „wýÄ{kuo : 2MX + H2SO4 → 2HX + M2SO4 • ¼kirŒf „wýÄ{kuo : (X = F, Cl, NO3 y™u M = ykÕf÷e ÄkŒw) Œu ht„rðneLk, ½è Œi÷e «ðkne Au y™u rðrþü ½™Œk 1.84 Au. (LkkUÄ : HCl, HF yLku HNO3 Lkwt WíÃkkËLk fhðk{kt) Œu 283 K Œk…{k™u Xhu Au y™u 611 K Œk…{k™u Wf¤u Au. • r™so¤efhýfŒko (…kýe «íÞu ykf»koý) : ({k[o, 2020) ‚ktÿ H2SO4 …kýe «íÞu «ƒ¤ ykf»koý Ähkðu Au, ykÚke Œu «ƒ¤ r™so¤efhýfŒko Œhefu ðŒuo Au. yþwØ ÃkkýeLkku Mkkÿt H2SO4Lkku Mkktÿ H2SO4 su ðkÞwyku H2SO4 ‚kÚku «r¢Þk ™ fhŒk nkuÞ (Cl2, HCl, SO2 + O2 Atxfkð Atxfkð õðkxoTÍ SO2) suðk y™uf ¼e™k ðkÞwyku™u ‚ktÿ H2SO4 {ktÚke …‚kh þw»f SO2 + O2 fhe™u þw»f fhðk{kt ykðu Au. V2O5 MkÕVh ŒËTW…hktŒ Œu y™uf fkƒor™f ‚tÞkus™ku{ktÚke …kýe™u Ëqh fhu Au. ÃkqðoíkkÃkf nðk su{ fu, Œu fkƒkuonkRzÙux ‚tÞkus™ku™u ƒk¤e fk¤k …kzu Au su Œu™ku MkÕVh rLkhwÃkÞkuøke rLkhÃw kÞkuøke WÆeÃkfeÞ ykur÷Þ{ …whkðku Au. çkLkoh Ãkkýe yìrMkz &÷u»keÞ s¤Þwõík Vurhf YÃkktíkhf (H2S2O7) C12H22O11 Mkktÿ H2SO4 12C + 11H2O Ĥq yðûkuÃkf Äk÷u kE yLku þw»fLk ykìõMkkEz Ähkðíkku Xkhefkhý xkðh ykMkuorLkf þwrØfkhf xkðh (‚kfh) (fk¤k fý) Œu W»{k™ku ¾qçk s ðÄw sÚÚkku Wí…LLk Úkðk™e ‚kÚku ‚kÚku …kýe{kt „h{ ‚ktÿ H2SO4 {æÞ{ «ƒ¤ ykìÂõ‚zuþ™fŒko Au y™u Œu™e yku„¤u Au. ykÚke ‚ktÿ H2SO4 {ktÚke {tË H2SO4 ƒ™kðŒe ð¾Œu yk «ƒ¤Œk H3PO4 y™u HNO3 ™e ðå[u™e nkuÞ Au. fk¤S hk¾ðe …zu A.u s{u k ‚kÿt H2SO4 ™u …kýe{kt s ‚ŒŒ n÷kðŒk (LkkUÄ : ykìÂõMkzuþLk «çk¤íkk : HNO3 > H2SO4 > H3PO4) sELku Äe{u Äe{u W{uhðku òuEyu. («r¢Þk W„ú W»{kûku…f nkuðkÚke) Œu ÄkŒwyku y™u yÄkŒwyku yu{ ƒt™u™wt ykìÂõ‚zuþ™ fhu Au. su{ fu, «. 54 H2SO4 ™k hk‚kÞrýf „wýÄ{kuo ‚{efhý yk…e ‚{òðku. Cu + 2H2SO4 (‚ktÿ) → CuSO4 + SO2 + H2O • hk‚kÞrýf „wýÄ{kuo : S + 2H2SO4 (‚ktÿ) → 3SO2 + 2H2O C + 2H2SO4 (‚ktÿ) → CO2 + 2SO2 + 2H2O Œu™e hk‚kÞrýf «r¢Þkyku {wÏÞíðu [kh ƒkƒŒku …h ykÄkrhŒ nkuÞ Au :
1.238 {kìzLko Brighton Chemistry : Äku.12 – ¼køk-1 «. 55 H2SO4 ™k y„íÞ™k W…Þku„ku sýkðku. Cl2O7, BaO, Al2O3, CO, N2O, SO2, Mn2O7, NO, Na2O hk‚kÞrýf ¾kŒhku : yu{kur™Þ{ ‚ÕVux, ‚w…h VkuMVux™k Wí…kË™{kt. s. (i) yìr‚rzf : Cl2O7, SO2 y™u Mn2O7 …uxÙkur÷Þ{™k þwrØfhý{kt. (ii) ƒurÍf : BaO y™u Na2O ðýofku, ÃkuRLxT‚ y™u ht„fku™k {æÞðŒeo ‚tÞkus™ku™k Wí…kË™{kt. (iii) W¼Þ„wýe : Al2O3 «ûkk÷f Wãku„{kt, ÄkŒwf{o rðrÄ{kt. (iv) ŒxMÚk : CO, N2O y™u NO ‚t„úknf fku»kku{kt, ™kRxÙku‚uÕÞw÷kuÍ™k Wí…kË™{kt y™u «Þku„þk¤k{kt 2. ™e[u™e «r¢Þkyku …qýo fhku : «r¢Þf Œhefu. (a) HCl + O2 → (b) PbS + O3 → «. 56 ‚{qn–16™k Œ¥ðku™ku ÄkŒw–yÄkŒw „wý sýkðku. (c) FeS2 + O2 → s. O y™u S → yÄkŒw, Se y™u Te → W…ÄkŒwyku y™u (d) C12H22O11 + ‚ktÿ H2SO4 → Po → ÄkŒw (Œu{s hurzÞku‚r¢Þ) ÃkkXâÃkwMíkfLkku fkuÞzku s.1111111122222222333333334444444455555555666666667777777788888888999999990000000011111111222222223333333344444444555555556666666677777777888888889999999900000000111111112222222233333333444444445555555566666666777777778888888899999999000000001111111122222222111111112222222233333333444444445555555566666666777777778888888899999999000000001111111122222222333333334444444455555555666666667777777788888888999999990000000011111111222222223333333344444444555555556666666677777777888888889999999900000000111111112222222211111111222222223333333344444444 (a) 4HCl + O2 CuCl2 2Cl2 + 2H2O 7.13 þwt ÚkkÞ Au ? ßÞkhu... (b) PbS + 4O3 → PbSO4 + 4O2 (c) 4FeS2 + 11O2 → 2Fe2O3 + 8SO2 (i) ‚kÿt ‚Õ^Þrw hf yrì ‚z™u fÂì ÕþÞ{ ^÷khu kRz{kt W{hu ðk{kt (d) C12H22O11 Mkktÿ H2SO4 12C + 11H2O ykðu Au. 7.18 ‚{qn–17 ™k Œ¥ðku (ii) SO3 ™u …kýe{kt …‚kh fhðk{kt ykðu Au. s. (i) Œu nkRzÙkus™ ^÷kuhkRz ƒ™kðu Au. (Group–17 Elements) CaF2 + H2SO4 → CaSO4 + 2HF F, Cl, Br, I, At y™u Ts yu yk ‚{qn™k Œ¥ðku Au. (ii) Œu SO3 ™u yku„k¤u Au y™u H2SO4 ƒ™kðu Au. Œuyku Ÿ[e «rŒr¢Þkí{fŒk Ähkðu Au y™u yÄkíðeÞ Œ¥ðku (ykÞkurzLk SO3 + H2O → H2SO4 Úkkuzwtf Äkíkw ík¥ð) Au. (ûkkh WíÃkLLkfíkko íkhefu) ÷¾ký MktçktrÄík «§ku At y™u Ts hurzÞku ‚r¢Þ Œ¥ðku Au.111111122222223333333444444455555556666666777777788888889999999000000011111112222222333333344444445555555666666677777778888888999999900000001111111222222233333334444444555555566666667777777888888899999990000000111111122222221111111222222233333334444444555555566666667777777888888899999990000000111111122222223333333444444455555556666666777777788888889999999000000011111112222222333333344444445555555666666677777778888888999999900000001111111222222211111112222222333333344444445555555666666677777778888888999999900000001111111222222233333334444444 7.23 H2SO4 su{kt y„íÞ™ku ¼k„ ¼sðu Au Œuðk ºký ûkuºkku R÷uõxÙkìLk h[Lkk : Mk{kLk sýkðk.u 9F = [He] 2s22p5 s. (i) hk‚kÞrýf ¾kŒhku™k Wí…kË™{kt. 17Cl = [Ne] 3s23p5 (ii) …uxÙkur÷Þ{™k þwrØfhý{kt. 35Br = [Ar] 3d104s24p5 Mk{kLk (iii) ykìxku{kuƒkR÷ ‚t„úknf fku»kku{kt rðãwŒrð¼kßÞ Œhefu. 53I = [Kr] 4d105s25p5 7.24 ‚t…fo …ØrŒ{kt H2SO4 ™e {n¥k{ ™e…s {¤u Œuðe 85At = [Xe] 4f 145d106s26p5 Mk{kLk …rhÂMÚkrŒyku ÷¾ku. 117Ts = [Rn] 5f 146d107s27p5 s. ˃ký = 2 ðkŒ. y™u Œk…{k™ = 730 K y™u 7.18.1 «krÃíkMÚkk™ WÆe…f = V2O5. 7.25 …kýe{kt H2SO4 {kxu Ka2 << Ka1 þk {kxu nkuÞ Au ? F → ^÷kuhM…kh CaF2 y™u ¢kÞku÷kRx Na3AlF6 Œhefu, s. H2SO4 Œu™e Ÿ[e yìr‚rzf «ƒ¤Œk™u fkhýu ykÞ™efhý yLku ^÷kuhyu…uxkRx → 3Ca3(PO4)2 · CaF2 «Úk{ Œƒ¬k{kt ¾qƒ s ðÄw «{ký{kt Ãkk{u Au y™u ƒeò ðÄw{kt Œu Úkkuze {kºkk{kt s{e™{kt, ™Ëe™k …kýe{kt, ð™M…rŒyku{kt Œƒ¬k{kt ½ýwt ykuAwt nkuÞ Au. ykÚke, Ka2 << Ka1 nkuÞ Au. y™u «kýeyku™k nkzfk{kt y™u ËktŒ{kt hnu÷ku nkuÞ Au. ‚{wÿ™k …kýe{kt Na+, K+, Mg2+ y™u Ca2+ ™k Cl–, Br– d dHigher Order Thinking Skills (HOTS) y™u I– ™k ûkkhku nkuÞ Au. su{kt NaCl ‚kiÚke ðÄw {kºkk{kt 1. ™e[u™k{ktÚke yìr‚rzf, ƒurÍf, W¼Þ„wýe y™u ŒxMÚk ykìõ‚kRzku{kt ð„eofhý fhku : 2.5 W/W nkuÞ Au.
«fhý-7 : p–rð¼køkLkk ík¥ðku 1.239 þw»f ÚkÞu÷kt ‚{wÿ™k r™ûku…ku{kt NaCl y™u fk™uo÷kRx F Úke I ŒhV sŒkt ΔegH ykuAe Éý ÚkŒe òÞ Au. KCl · MgCl2 · 6H2O nkuÞ Au. y…ðkËY… F Lke ΔegH, Cl ™e ΔegH fhŒk ykuAe nkuÞ Au. ŒËTW…hktŒ Œu{™k fux÷kf MðY…ku{kt ykÞkurz™ …ý nkuÞ Au. su{ ΔegH (^÷kuhe™) < ΔegH (õ÷kuhe™) fu rðrðÄ ‚k{wrÿf ð™M…rŒyku{kt 0.5% W/W ykÞkurz™ nkuÞ Au. Œu{s Œu ‚kuÕx…exh (NaNO3) {kt 0.2% W/W ‚wÄe NaIO3 Œu™wt fkhý ™k™k …h{kýw fË™k fkhýu F ™e 2p5 ™k …kt[ Œhefu nkuÞ Au. R÷uõxÙkì™™wt ytËhkuytËh™wt y…kf»koý nkuÞ Au. ykÚke ™ðku Ëk¾÷ ÚkŒku R÷uõxÙkì™ ðÄw ykf»koý …k{Œku ™Úke. Ts ¾qƒ s ykuAk «{ký{kt {¤u Au. fkhý fu Œu™wt yÄoykÞw»Þ {kºk r{r÷‚ufLz sux÷wt s nkuÞ Au. ykÚke Œu™wt h‚kÞý «MÚkkr…Œ R÷uõxÙkìLk «kÂÃík yuLÚkkÕÃkeLkku ¢{ : ÚkE þõÞwt ™Úke. F < Cl > Br > I yÚkðk Cl > F > Br > I 7.18.2 R÷uõxÙkì™eÞ h[™k (Electronic Configuration) 7.18.6 rðãwŒÉýŒk (Electronegativiy) ‚k{kLÞ R÷uõxÙkì™ h[™k (r™r»¢Þ ðkÞw) ns2np5 ykðŒo fkuüf{kt nu÷kus™ Œ¥ðku Ÿ[e rðãwŒÉýŒk Ähkðu Au. ßÞkt, n = 2 Úke 7 nkuÞ Au. F Úke I ŒhV sŒkt rðãwŒÉýŒk ½xu Au. 7.18.3 …h{kÛðeÞ y™u ykÞ™eÞ rºkßÞkyku (Atomic and rðãwŒÉýŒk : F > Cl > Br > I Ionic Radii) ^÷kuhe™™e rðãwŒÉýŒk ykðŒofkuüf{kt ‚kiÚke ðÄw nkuÞ Au. 1111111122222222333333334444444455555555666666667777777788888888999999990000000011111111222222223333333344444444555555556666666677777777888888889999999900000000111111112222222233333333444444445555555566666666777777778888888899999999000000001111111122222222111111112222222233333333444444445555555566666666777777778888888899999999000000001111111122222222333333334444444455555555666666667777777788888888999999990000000011111111222222223333333344444444555555556666666677777777888888889999999900000000111111112222222211111111222222223333333344444444 ÃkkXâÃkwMíkfLkku fkuÞzku nu÷kus™ Œ¥ðku {n¥k{ y‚hfkhf furLÿÞ ðes¼kh (Zeff) Ähkðu Au. ykÚke Œu{™k y™wðŒeo ykðŒkuo{kt ‚kiÚke ™k™e …h{kÛðeÞ rºkßÞk Ähkðu Au. su{ fu, F Œ¥ð™e …h{kÛðeÞ rºkßÞk ƒeò ykðŒo™k 7.14 ykðŒfo küu f{kt n÷u ksu ™ Œ¥ðku Œ™u k y™ðw Œeo ykðŒk{ou kt {n¥k{ Œ¥ðku{kt ‚kiÚke ykuAe Au. Éý R÷uõxÙk왫krÃík yuLÚkkÕ…e Ähkðu Au. þk {kxu ? F → I ŒhV sŒk …h{kÛðeÞ rºkßÞk{kt ¢{þ: ðÄkhku ÚkkÞ Au. s. nu÷kus™ Œ¥ðku Œu™k y™wðŒeo ykðŒkuo{kt ‚kiÚke ™k™wt fË Ähkðu …h{kÛðeÞ rºkßÞk : F < Cl < Br < I Au y™u ŒuÚke y‚hfkhf furLÿÞ ðes¼kh Ÿ[ku nkuÞ Au. …rhýk{u ykÞ™eÞ rºkßÞk : F– < Cl– < Br– < I– Œuyku ‚h¤ŒkÚke yuf R÷uõxÙkì™ {u¤ðe r™r»¢Þ ðkÞw™e R÷uõxÙkì™eÞ 7.18.4 ykÞ™efhý yuLÚkkÕ…e (Ionisation Enthalpy) h[™k «kÃík fhu Au. su{ fu, «. 57 ‚{qn–16 ™k Œ¥ðku™e ΔiH y™u ΔegH {kt ÚkŒkt ykðŒo™eÞ VuhVkhku ‚{òðku. x(g) + e– → x – ns2np5 (g) ns2np6 7.18.7 ¼kirŒf „wýÄ{kuo (Physical Properties) Œuyku ns2np5 R÷uõxÙkì™ h[™k yLku Zeff ½ýku «çk¤ nkuðkLkk «. 58 nu÷kus™ Œ¥ðku™k ºký swËk swËk ¼kirŒf „wýÄ{kuo ‚{òðku. fkhýu R÷uõxÙkì™ „w{kððk™wt ð÷ý ½ýwt ykuAwt Ähkðu Au. ykÚke Œuyku Ÿ[e ykÞ™efhý yuLÚkkÕ…e Ähkðu Au. Œuyku™k ¼kirŒf „wýÄ{kuo{kt yufÄkhwt rð[÷™ òuðk {¤u Au. su{ fu, F2 y™u Cl2 → ðkÞwyku Au, Br2 → «ðkne y™u F Úke I ŒhV sŒkt ΔiH rLkÞr{íkÃkýu ½xu Au. I2 → ½™ Au. ΔiH : F > Cl > Br > I Œu{™k „÷™®ƒËw y™u Wíf÷™®ƒËw …h{kýw¢{ktf ðÄðk™e ‚kÚku 7.18.5 R÷õu xkÙ ™ì «kÂÃík yLu ÚkkÕ…e (Electron Gain Enthalpy) ðÄu Au. ƒÄk s nu÷kus™ Œ¥ðku ht„e™ nkuÞ Au Œu™wt fkhý ƒkÌk fûkk™k x(g) + e– → x–(g) + W»{k yk Œ¥ðku™e ns2np5 R÷uõxÙkì™ h[™k™k fkhýu íkuykuLke yuf R÷uõxÙkì™™wt þku»ký–Wí‚so™ á~Þ ðýo…x{ktÚke ÚkkÞ Au. F2 Cl2 Br2 I2 R÷uõxÙkì™ {u¤ððk™e ð]r¥k «ƒ¤ nkuÞ Au. ykÚke Œu{Lke ΔegH …e¤ku ÷e÷kþ …zŒku …e¤ku ÷k÷ òtƒ÷e ™wt {qÕÞ Éý Ähkðu Au.
1.240 {kìzLko Brighton Chemistry : Äku.12 – ¼køk-1 …kýe{kt ÿkÔÞŒk : (iii) rîíkeÞ W¥kursík yðMÚkk : F2 y™u Cl2 …kýe ‚kÚku «r¢Þk fhu Au, ßÞkhu Br2 y™u I2 Cl, Br, I : …kýe{kt yÕ… ÿkÔÞ Au. Ãkkt[ yÞwÂø{ík R÷uõxÙkìLk ßÞkhu Œu{™k fux÷kf ‚tÞkus™ku suðk fu CHCl3, CCl4 ð„uhu ∴ +5 ykìÂõMkzuþLk yðMÚkkLkwt MÃküefhý fhu Au. CS2 y™u «ðkne nkRzÙkufkƒo™ ÿkðfku{kt ÿkÔÞ ÚkkÞ Au y™u ht„e™ (iv) ík]íkeÞ W¥kursík yðMÚkk : ÿkðýku yk…u Au. Cl, Br, I : ^÷kuhe™™e ƒtÄ÷tƒkE : Mkkík yÞwÂø{ík R÷uõxÙkìLk ÃkkXâÃkwMíkfLkku fkuÞzku F2 ™e rðÞkus™ yuLÚkkÕ…e Cl2 fhŒk y…ðkËY…u ŒÆ™ ykuAe Au. ∴ +7 ykìÂõMkzuþLk yðMÚkkLkwt MÃküefhý fhu Au. ßÞkhu Cl2 Úke I2 {kt ƒtÄ yuLÚkkÕ…e{kt ¢{þ: ½xkzku òuðk {¤u Au. yktŒhnu÷kus™; ykìõ‚kRzku y™u ykìõ‚kuyìr‚z ‚tÞkus™ku{kt nu÷kus™ 111111111222222222333333333444444444555555555666666666777777777888888888999999999000000000111111111F222222222–333333333444444444F555555555666666666777777777<888888888999999999000000000C111111111222222222l333333333–444444444C555555555666666666l777777777888888888>999999999000000000111111111222222222B111111111222222222r333333333–444444444B555555555666666666r777777777888888888>999999999000000000111111111222222222I333333333–444444444I555555555666666666777777777888888888999999999000000000111111111222222222333333333444444444555555555666666666777777777888888888999999999000000000111111111222222222111111111222222222333333333444444444 Œ¥ðku (F rMkðkÞ) +4 y™u +6 ykìÂõ‚zuþLk yðMÚkkyku …ý Ähkðu Au. su{ fu ClO2, Br2O6 ð„uhu. 7.15 ^÷kurh™™e R÷uõxÙk왫krÃík yuLÚkkÕ…e õ÷kurh™™e ‚k…uûk{kt F ík¥ð{kt d–fûkfku «kÃÞ Lk nkuðkÚke Œu™e ‚tÞkusfŒk fûkk™wt rðMŒhý ykuAe Éý nkuðk AŒkt ^÷kurh™, õ÷kurh™ fhŒkt «ƒ¤ ÚkE þfŒwt ™Úke. Œu™e rðãwŒÉýŒk ‚kiÚke {n¥k{ nkuðkÚke {kºk –1 ykìÂõ‚zuþ™ yðMÚkk s Ëþkoðu Au. ykìÂõ‚zuþ™fŒko Au. þk {kxu ? s. Œu™wt fkhý... • hk‚kÞrýf „wýÄ{kuo : ƒÄk s nu÷kus™ Œ¥ðku ðÄw «rŒr¢Þkí{fŒk Ähkðu Au. (i) F–F ƒtÄ™e ™e[e rðÞkus™ yuLÚkkÕ…e «rŒr¢Þkí{fŒk™ku ¢{ : F2 > Cl2 > Br2 > I2 nkuÞ Au. (ii) F– ™e Ÿ[e s÷eÞfhý yuLÚkkÕ…e Œuyku ÄkŒw Œu{s yÄkŒwyku ‚kÚku ‚eÄk ‚tÞkuòÞ Au y™u y™uf 7.18.8 hk‚kÞrýf „wýÄ{kuo (Chemical Properties) nu÷kRz ‚tÞkus™ku ƒ™kðu Au. «. 59 nu÷kus™™e rðrðÄ ykìÂõ‚zuþ™ yðMÚkkyku WËknhý ‚kÚku «. 60 nu÷kus™ Œ¥ðku™ku ykìÂõ‚-zuþ™fŒko „wý y™u …kýe ‚kÚku™e ‚{òðku. ({k[o, 2020) «r¢ÞkykuLkk ‚{efhýku yk…e ‚{òðku. ykìÂõ‚zuþ™ yðMÚkkyku : • ykìÂõ‚zuþ™fŒko ÷ûký : íku{Lke ns2np5 R÷uõxÙkì™ h[™kLkkt fkhýu ƒÄk s nu÷kus™ Œ¥ðku íku{Lke ns2np5 R÷uõxÙkì™ h[™k™k fkhýu yuf R÷uõxÙkì™ Mknu÷kEÚke yuf R÷uõxÙkìLk MðefkheLku {wÏÞíðu –1 ykìÂõ‚zuþLk yðMÚkk Ëþkoðu Au. Mðefkhe þfu Au y™u ŒuÚke Œuyku «ƒ¤ ykìÂõ‚zuþ™fŒko Œhefu ðŒuo Au. F Œ¥ð {kºk –1 ykìÂõ‚zuþ™ yðMÚkk s Ëþkoðu Au. yLÞ Œ¥ðku ynª, F2 ‚kiÚke «ƒ¤ ykìÂõ‚zuþ™fŒko Au. Œu yux÷ku «ƒ¤ –1 W…hktŒ +1, +3, +5 y™u +7 yu{ rðrðÄ ykìÂõ‚zuþ™ ykìÂõ‚zuþ™fŒko Au fu Œu yLÞ nu÷kRz ykÞ™ku™wt ÿkðý{kt fu ½™ yðMÚkkyku Ëþkoðu Au. su çku yuf{Úke çkË÷kÞ Au. yðMÚkk{kt …ý ykìÂõ‚zuþ™ fhu Au. su{ fu, (i) ¼qr{ yðMÚkk{kt (F–rMkðkÞ) : F2 + 2X– → 2F– + X2 [X = Cl, Br, I) Cl2 + 2X– → 2Cl– + X2 (X = Br, I) ns np nd Br2 + 2X– → 2Br– + X2 (X = I) Cl; Br; I : ðÄw{kt, F Úke I {kt s÷eÞ ÿkðýku{kt ykìÂõ‚zuþ™fŒko ûk{Œk ½xu yuf yÞwÂø{ík R÷uõxÙkìLk Au. su™ku …whkðku Œu{™k EoRP ™k {qÕÞku …hÚke òuðk {¤u Au. ∴ fÞkt íkku –1 yÚkðk +1 ykìÂõMkzuþLk yðMÚkkykuLkwt MÃküefhý fhu Au. 1 X2(g) 12 dissH X(g) egH 2 (ii) «Úk{ W¥kursík yðMÚkk : X–(g) hyd H X–(aq) Cl, Br, I : …kýe ‚kÚku™e «r¢Þkyku : ºký yÞwÂø{ík R÷uõxÙkìLk ∴ +3 ykìÂõMkzuþLk yðMÚkkLkwt MÃküefhý fhu Au. Œu{™e ykìÂõ‚zuþ™fŒko™e ‚k…uûk ûk{Œk …kýe ‚kÚku™e «r¢Þk îkhk ‚{S þfkÞ Au.
«fhý-7 : p–rð¼køkLkk ík¥ðku 1.241 F2 …kýe™wt O2 {kt ykìÂõ‚zuþ™ fhu Au ßÞkhu Cl2 y™u Br2 HF Úke HI {kt H–X ƒtÄ rðÞkus™ yuLÚkkÕ…e ½xu Au. ykÚke …kýe ‚kÚku «r¢Þk fhe™u y™wðŒeo nkRzÙkunur÷f HX yìrMkz y™u nkR…kunu÷‚ HOX yìr‚z yk…u Au. Œu{™e W»{eÞ MÚkkÞeíkk …ý ½xu Au. I2 ™e …kýe ‚kÚku™e «r¢Þk ŒÆ™ yMðÞtMVwrhŒ nkuÞ Au. W»{eÞ MÚkkÞeíkk : HF < HCl < HBr < HI ðkMŒð{kt I– ™wt yìr‚rzf {kæÞ{{kt O2 ðzu ykìÂõ‚zuþ™ ÚkE C CHEMISTRY XTRA þfu Au su F2 ðzu ÚkŒe «r¢ÞkÚke ŒÆ™ rð…heŒ Au. (i) 2F2(g) + 2H2O(l) → 4H+(aq) + 4F–(aq) + O2(g) : HX ™k fux÷kf „wýÄ{kuo™ku ¢{ : (ii) X2(g) + H2O(l) → HX(aq) + HOX(aq) Wíf÷™®ƒËw™ku ¢{ : (ßÞkt, X = Cl, Br, I) (iii) 4I–(aq) + 4H+(aq) + O2(g) → 2I2(s) + 2H2O(l) HF > [HCl < HBr < HI] LkkUÄ : «r¢Þk (i) yLku (iii) yufçkeòÚke íkÆLk rðhwØ Au. PKa (yìr‚rzf «ƒ¤Œk) : HF < HCl < HBr < HI «. 61 ‚{qn–17 ™k «Úk{ Œ¥ð™e yr™Þr{Œ ðŒýo fq (sËw k…ý)tw WËknhý ‚kÚku ‚{òðku. yk{, HI ‚kiÚke «ƒ¤ yìr‚z y™u HF ‚kiÚke r™ƒo¤ yìr‚z Au. ^÷kuhe™™e yr™Þr{Œ ðŒoýqf : «. 62 nu÷kus™ Œ¥ðku™k ykìõ‚kRz ‚tÞkus™ku™e MÚkkÞeíkk y™u ÷kûkrýfŒkyku ‚{òðku. F ™e ykÞ™efhý yuLÚkkÕ…e, rðãwŒÉýŒk y™u rðãwŒÄúwð …kuxuÂLþÞ÷ yLÞ nu÷kus™ Œ¥ðku fhŒk ½ýk Ÿ[k nkuÞ Au. (ii) ykìÂõ‚s™ «íÞu «rŒr¢Þkí{fŒk : F ™k ykÞ™eÞ rºkßÞk, ‚n‚tÞkusf rºkßÞk, „÷™®ƒËw y™u nu÷kus™ Œ¥ðku ykìÂõ‚s™ ‚kÚku rðrðÄ «fkh™k ykìõ‚kRzku ƒ™kðu Wíf÷™®ƒËw, ƒtÄrðÞkus™ yuLÚkkÕ…e y™u R÷uõxÙkì™ «krÃík Au, su{kt™k {kuxk¼k„™k yMÚkkÞe nkuÞ Au. yuLÚkkÕ…e™k {qÕÞku y…uûkk fhŒk ðÄw ™e[k nkuÞ Au. ^÷kuhe™™k ykìÂõ‚s™ ‚kÚku™k ‚tÞkus™ku : Œu™e yr™Þr{Œ ðŒoýqf™wt fkhý (i) ™k™wt fË, (ii) ‚kiÚke ðÄw rðãwŒÉýŒk, (iii) ™e[e F–F ƒtÄ rðÞkus™ Qòo y™u ^÷kuhe™ {kºk ƒu ^÷kuhkRz ‚tÞkus™ku ƒ™kðu Au : (iv) ‚tÞkusfŒk fûkk{kt d–fûkfku™e y«kÃÞŒk Au. (i) OF2 → ykìÂõ‚s™ zkÞ^÷kuhkRz y™u F ™e {kuxk¼k„™e «r¢Þkyku W»{kûku…f nkuÞ Au. (ii) O2F2 → ykìÂõ‚s™ {ku™ku^÷kuhkRz Œu {kºk yuf s ykìõ‚kuyìr‚z HOF ƒ™kðu Au. ßÞkhu yLÞ yk ƒu Ãkife OF2 298 K Œk…{k™u W»{eÞ heŒu MÚkkÞe Au. yk ‚tÞkus™ku ykìõ‚kRz™u ƒË÷u ^÷kuhkRz ‚tÞkus™ku „ýkÞ Au, nu÷kus™ yuf fhŒk ðÄkhu ykìõ‚ku yìr‚z ƒ™kðu Au. su{ fu, fkhý fu O fhŒk F ™e rðãwŒÉýŒk ðÄkhu Au. HOCl, HClO2, HClO3 y™u HClO4. yk ƒt™u ‚tÞkus™ku «ƒ¤ ^÷kuhe™uxª„ yusLx Œhefu ðŒuo Au. «ƒ¤ H–ƒtÄ™k fkhýu HF «ðkne MðY…u nkuÞ Au. ßÞkhu yLÞ su{ fu, O2F2 ðzu Pu ™wt PuF6 {kt ^÷kuhezuþ™ fhu Au. HCl, HBr, HI ðkÞwY…u Au. yk «r¢Þk™ku W…Þku„ þÂõŒne™ LÞwÂõ÷Þh ƒ¤Œý{ktÚke Pu ™u F ™k ™k™k fË y™u Ÿ[e rðãwŒÉýŒk™k fkhýu HF {kt «çk¤ PuF6 Œhefu Ëqh fhðk {kxu ÚkkÞ Au. H–ƒtÄ h[kÞ Au. ---H–F-------H–F-------H–F------- Cl, Br y™u I ™k ykìõ‚kRzku : • nu÷kus™ Œ¥ðku™e H «íÞu «rŒr¢Þkí{fŒk : Cl, Br y™u I ™k ykìõ‚kRz ‚tÞkus™ku{kt Œu{™e ykìÂõ‚zuþ™ yðMÚkk +1, +3, +5 y™u +7 nkuÞ Au. ƒÄk nu÷kus™ Œ¥ðku H2 ‚kÚku ‚eÄk ‚tÞkuòE™u HX ‚tÞkus™ku ƒ™kðu Au. hk‚kÞrýf „rŒfe y™u W»{k„rŒþk†™k ‚{LðÞ îkhk Œu{™k X2 + H2 → 2HX ; [X = F, Cl, Br, I] ykìõ‚kRz™e MÚkkÞeíkk™ku ½xŒku ¢{ I > Cl > Br nkuÞ Au. …htŒw nu÷kus™™wt H–ŒhVe ykf»koý F → I {kt ½xŒwt òÞ Au. I ™k ykìõ‚kRzku™e ðÄw MÚkkÞeíkk™wt fkhý O y™u I ðå[u hnu÷ ƒÄk HX …kýe{kt ÿkÔÞ ÚkkÞ Au. ðÄw ÄúwðýeÞŒk Au. HX ‚tÞkus™ku™e yìr‚rzf «ƒ¤Œk ™e[u {wsƒ Au. Cl ™e ‚tÞkusfŒk fûkk{kt d–fûkfku™e «kÃÞŒk™k fkhýu ƒnwƒtÄ yìr‚rzf «ƒ¤Œk : HF < HCl < HBr < HI ƒ™ðk™wt þõÞ nkuðkÚke Cl ™k ykìõMkkRzkuLke MÚkkÞeíkk ðÄkhu nkuÞ Au. {kì.Br. Chem. Äku. 12 ¼køk-1 : 16
1.242 {kìzLko Brighton Chemistry : Äku.12 – ¼køk-1 Br {kt yk ƒt™u ÷kûkrýfŒkyku™ku y¼kð nkuÞ Au. ykÚke Br ykìÂõ‚zuþ™ yðMÚkkðk¤k nu÷kRz ‚tÞkus™ku íkuLke r™B™ ykìÂõ‚zuþ™ ™k ykìõ‚kRz™e MÚkkÞeíkk ‚kiÚke ykuAe nkuÞ Au. yðMÚkkðk¤k nu÷kRz fhŒk ðÄw ‚n‚tÞkusf nkuÞ Au. su{ fu, ðÄw{kt nu÷kus™ ykìõ‚kRzku{kt Wå[Œh ykìõ‚kRz ƒ™ðk™wt ð÷ý Œu™k ™e[k ykìõ‚kRz fhŒk ðÄw MÚkkÞe Úkðk™wt nkuÞ Au. SnCl4 > SnCl2, PbCl4 > PbCl2, SbCl5 > SbCl3, UF6 > UF4 C Cl Br I Cl2O, ClO2 Br2O I2O4 CHEMISTRY XTRA Cl2O6 BrO2 I2O5 Cl2O7 BrO3 I2O7 : ykÞLkeÞ ÷kûkrýfíkk : KF > KCl > KBr > KI Cl ™k ykìõ‚kRzku™e ykìÂõ‚zuþ™fŒko «rŒr¢Þkí{fŒk ðÄw nkuÞ Au NaF > MgF2 > AlF3 SnCl2 ðÄw ykÞLkeÞ yLku SnCl4 ðÄw MknMktÞkusf Au. y™u rðMVkuxf ð÷ý Ähkðu Au. «. 64 yktŒhnu÷kus™ ‚tÞkus™ku™k ‚qºkku, ÷kûkrýfŒkyku y™u ClO2 fk„¤™k {kðk y™u fk…z Wãku„ku{kt rðhts™fŒko Œhefu s¤rð¼ks™ «r¢Þk WËknhý ‚kÚku ‚{òðku. y™u …kýe™k þwrØfhý{kt W…Þku„e Au. yLÞ nu÷kus™ Œ¥ðku «íÞu nu÷kus™ Œ¥ð™e «rŒr¢Þkí{fŒk : Br ™k ykìõ‚kRz ykuAk MÚkkÞe Au ({æÞ{ nhku¤™k) y™u Œuyku nu÷kus™ Œ¥ðku yLÞ nu÷kus™ Œ¥ðku ‚kÚku ‚tÞkuòE™u y™uf ‚tÞkus™ku {kºk ™e[k Œk…{k™u s yÂMŒíð Ähkðu Au. Œuyku ðÄw þÂõŒþk¤e ƒ™kðu Au su yktŒhnu÷kus™ ‚tÞkus™ku Œhefu yku¤¾kÞ Au. ykìÂõ‚zuþ™fŒkoyku Au. Œu{™u ‚k{kLÞ ‚qºkku Œhefu ËþkoðŒk, XX ' = IF, ICl, IBr I ™k ykìõ‚kRzku yÿkÔÞ ½™ …ËkÚkkuo Au y™u „h{e yk…Œk rð½x™ X X3' = IF3, ICl3, BrF3 X X5' = IF5, ClF5, BrF5 …k{u Au. X X7' = IF7 I2O5 ¾qƒ ‚khku ykìÂõ‚zuþ™fŒko Au y™u CO ™k {k…™{kt yk ‚tÞkus™ku{kt fuLÿMÚk X ' nu÷kus™ Ãkh{kýw {kuxk fË™wt y™u ykuAwt rðãwíkÉý nkuÞ Au. Œu™e ykìÂõ‚zuþ™ yðMÚkk +1, +3, W…Þku„e Au. C CHEMISTRY XTRA HF «ƒ¤ H–ƒtÄ™k fkhýu ‚wÞkursŒ yýwh[™k (HF)n ƒ™kðu +5 fu +7 nkuE þfu Au. Au su{kt H2F2 (zkÞƒurÍf) y„íÞ™wt Au. ßÞkhu çkrnøkoík X ' nu÷kus™ …h{kýw ™k™k fË™wt y™u ðÄw rðãwŒ HF Œu™k ûkkhku™e ƒu ©uýeyku ƒ™kðu Au. su{ fu, KHF2 y™u Éýðk¤wt nkuÞ Au. Œu™e ykìÂõ‚zuþ™ yðMÚkk –1 nkuÞ Au. 2KF. ßÞkhu HCl, HBr yLku HI {kt KHX2 þõÞ ™Úke. ÃkkXâÃkwMíkfLkku fkuÞzku1111111122222222333333334444444455555555666666667777777788888888999999990000000011111111222222223333333344444444555555556666666677777777888888889999999900000000111111112222222233333333444444445555555566666666777777778888888899999999000000001111111122222222111111112222222233333333444444445555555566666666777777778888888899999999000000001111111122222222333333334444444455555555666666667777777788888888999999990000000011111111222222223333333344444444555555556666666677777777888888889999999900000000111111112222222211111111222222223333333344444444 : ykìõMkkRzkuLke MÚkkÞeíkkLkku ¢{ : I2O > Cl2O > Br2O 7.16 ^÷kurh™ {kºk –1 ykìÂõ‚zuþ™ yðMÚkk Ëþkoðu Au ßÞkhu I2O7 > Cl2O7 > Br2O7 yLÞ nu÷kus™ Œ¥ðku +1, +3, +5 y™u +7 ykìÂõ‚zuþ™ yðMÚkkyku …ý Ëþkoðu Au. ‚{òðku. «. 63 nu÷kus™ Œ¥ðku™k nu÷kRz ‚tÞkus™ku™e «rŒr¢Þkí{fŒk s. ^÷kurh™ ‚kiÚke ðÄw rðãwŒÉý{Þ Œ¥ð Au. íku {kºk –1 ykìÂõMk. WËknhý ‚kÚku ‚{òðku. yðMÚkk Ëþkoðu Au. y™u fkuE …ý Ä™ ykìÂõ‚zuþ™ yðMÚkk ÄkŒwyku «íÞu «rŒr¢Þkí{fŒk : ËþkoðŒwt ™Úke. yLÞ nu÷kus™ Œ¥ðku d fûkfku Ähkðu Au y™u nu÷kus™ Œ¥ðku ÄkŒwyku ‚kÚku «r¢Þk fhe™u ÄkíðeÞ nu÷kRz ƒ™kðu Au. ŒuÚke Œuyku Œu{™k yüf™u rðMŒkhe þfu Au y™u +1, +3, +5 Ëk.Œ. Br2, Mg ÄkŒw ‚kÚku «r¢Þk fhe™u MgBr2 ƒ™kðu Au. y™u +7 ykìÂõ‚zuþ™ yðMÚkkyku …ý Ëþkoðu Au. Mg(s) + Br2(l) → MgBr2(s) ÷¾ký MktçktrÄík «§ku11111112222222333333344444445555555666666677777778888888999999900000001111111222222233333334444444555555566666667777777888888899999990000000111111122222223333333444444455555556666666777777788888889999999000000011111112222222111111122222223333333444444455555556666666777777788888889999999000000011111112222222333333344444445555555666666677777778888888999999900000001111111222222233333334444444555555566666667777777888888899999990000000111111122222221111111222222233333334444444555555566666667777777888888899999990000000111111122222223333333 ykÞ™eÞ ÷kûkrýfŒk : 7.26 ƒtÄ rðÞkus™ yuLÚkkÕ…e, R÷uõxÙkì™ «krÃík yuLÚkkÕ…e y™u nu÷kRz ‚tÞkus™ku{kt ykÞ™eÞ ÷ûký MF > MCl > MBr > MI s÷eÞfhý yuLÚkkÕ…e suðk «k[÷ku™u æÞk™u ÷E™u F2 y™u ¢{{kt ½xu Au. ßÞkt, M = yuf ‚tÞkusf ÄkŒw Au. Cl2 ™e ykìÂõ‚zuþ™fŒko™e ‚h¾k{ýe fhku. òu ÄkŒw yufÚke ðÄw ykìÂõ‚zuþ™ yðMÚkk ÄhkðŒe nkuÞ, Œku Wå[
«fhý-7 : p–rð¼køkLkk ík¥ðku 1.243 s. F–F ƒtÄ™e ƒtÄrðÞkus™ yuLÚkkÕ…e ½ýe ykuAe, F …h{kýw™e 2NaCl (‚ktÿ) rðãwíkrð¼ksLk Cl2 + H2 + 2NaOH R÷uõxÙkì™ «krÃík yuLÚkkÕ…e Cl fhŒk ykuAe y™u F– ™e s÷eÞfhý yuLÚkkÕ…e Cl– fhŒk ½ýe ðÄkhu nkuÞ Au. ykÚke Cl2 ™e Œw÷™k{kt (ƒúkR™) (yì™kuz) (fìÚkkuz) F2 «ƒ¤ ykìÂõ‚zuþ™fŒko Au. ŒËTW…hktŒ y™uf hk‚kÞrýf Wãku„ku{kt Cl2 W……uËkþ Œhefu …ý 7.27 F ™e yr™Þr{Œ ðŒoýqf ËþkoðŒk nkuÞ Œuðk ƒu WËknhý {¤u Au. yk…ku. «. 66 õ÷kurh™™k „wýÄ{kuo sýkðku. s. (i) F {kºk –1 ykìÂõ‚zuþ™ yðMÚkk s Ëþkoðu Au. ßÞkhu yLÞ nu÷kus™Lkk WÃkhktík +1, +3, +5 y™u +7 ykìÂõ‚zuþ™ • ¼kirŒf „wýÄ{kuo : yðMÚkkyku …ý Ëþkoðu Au. Œu Œeðú y™u „qt„¤k{ýfkhf ðk‚ ÄhkðŒku ÷e÷kþ …zŒku …e¤ku (ii) F ™k nkRzÙkRz HF {kt «ƒ¤ H–ƒtÄ nkuÞ Au. ßÞkhu ðkÞw Au. yLÞku HCl, HBr, HI {kt H–ƒtÄ nkuŒku ™Úke. Œu nðk fhŒk 2.5 „ýku ¼khu Au. 7.28 ‚{wÿ fux÷kf nu÷kus™ Œ¥ðku™ku {wÏÞ †kuŒ Au. yk÷ku[™k fhku. Œu ‚nu÷kEÚke ÷e÷kþ …zŒk …e¤k «ðkne{kt «ðknef]Œ …k{u Au s. ‚{wÿ™k …kýe{kt nu÷kus™™k y™uf ÿkÔÞ ûkkhku hnu÷k Au. su 239 K Œk…{k™u Wf¤u Au. su{ fu, Na+, K+, Mg2+ y™u Ca2+ ™k Cl–, Br– y™u I– ykÞ™ku™k ûkkhku. Œu …kýe{kt ÿkÔÞ nkuÞ Au. Ëk.Œ. ËrhÞk™k …kýe{kt NaCl ˤÚke 2.5% sux÷ku nkuÞ Au. • hk‚kÞrýf „wýÄ{kuo : 7.19 õ÷kurh™ (Chlorine) Cl2 y™uf ÄkŒwyku y™u yÄkŒwyku ‚kÚku «r¢Þk fhe™u õ÷kuhkRz ‚tÞkus™ku ƒ™kðu Au. ‚ki«Úk{ þe÷uyu MnO2 …h HCl ™e «r¢Þk îkhk õ÷kurh™™e þkuÄ fhe nŒe. 2Al + 3Cl2 → 2AlCl3, P4 + 6Cl2 → 4PCl3 2Na + Cl2 → 2NaCl, S8 + 4Cl2 → 4S2Cl2 íÞkhƒkË zuðeyu Œu™ku ŒkÂ¥ðf Mð¼kð MÚkkr…Œ fÞkuo y™u Œu™k ht„™k 2Fe + 3Cl2 → 2FeCl3 ykÄkhu Œu™wt ™k{ õ÷kurh™ (÷e÷kþ …zŒku …e¤ku) ™k{ ‚q[ÔÞwt. Œu H «íÞu ðÄw ykf»koý Ähkðu Au. «. 65 Cl2 ™e ƒ™kðx rðrðÄ …ØrŒ fu «r¢Þk îkhk ‚{òðku. Cl2 ™e ƒ™kðx : H2 + Cl2 → 2HCl (i) MnO2 ‚kÚku ‚ktÿ HCl ™e «r¢Þk fhíkk : H2S + Cl2 → 2HCl + S C10H16 (xÃkuoLxkRLk) + 8Cl2 → 16HCl + 10C MnO2 + 4HCl MnCl2 + Cl2 + 2H2O òu fu, HCl ™u MÚkk™u {eXwt (NaCl) y™u ‚ktÿ H2SO4 ™wt r{©ý «. 67 Cl2 ™e ykÕf÷e ‚kÚku swËe swËe …rhÂMÚkrŒyku{kt ÚkŒe «r¢Þkyku ‚{efhý ‚kÚku ‚{òðku íkÚkk WÃkÞkuøkku sýkðku. ð…hkÞ Au. ({k[,o 2020) MnO2 + (4NaCl + 4H2SO4) MnCl2 + 4NaHSO4 + 2H2O + Cl2 Cl2, Xtzk y™u {tË ƒuRÍ (ykÕf÷e NaOH) ‚kÚku õ÷kuhkRz ûkkh y™u nkR…kuõ÷kuhkRx ûkkh™wt r{©ý ƒ™kðu Au. (ii) KMnO4 …h HCl ™e «r¢Þk fhŒk : 2KMnO4 + 16HCl → 2KCl + 2MnCl2 + 5Cl2 + 8H2O …htŒw Cl2 ™e „h{ y™u ‚ktÿ ykÕf÷e NaOH ‚kÚku õ÷kuhkRz ûkkh y™u õ÷kuhux ûkkh™wt r{©ý {¤u Au. (yk «r¢Þkyku rð»k{efhý Cl2 ™wt Wí…kË™ : (ƒu heŒu fhkÞ Au) nkuÞ Au.) (i) zef™ «¢{ ðzu : 2NaOH + Cl2 → NaCl + NaOCl + H2O (Xtzku y™u {tË) 723 K Œk…{k™u CuCl2 WÆe…f™e nkshe{kt ðkŒkðhýeÞ O2 6NaOH + 3Cl2 → 5NaCl + NaClO3 + 3H2O ðzu HCl ™k ykìÂõ‚zuþ™ îkhk („h{ y™u ‚ktÿ) 2Ca(OH)2 + 2Cl2 → Ca(OCl)2 + CaCl2 + 2H2O 4HCl + O2 CuCl2 2Cl2 + 2H2O (þw»f Vkuzu÷ku [q™ku) (ii) rðãwŒrð¼ks™ «¢{ îkhk : Œu þw»f Vkuzu÷k [q™k ‚kÚku rðhtsf …kWzh ƒ™kðu Au. Œu™wt ‚t½x™ ûkkhs¤ (‚ktÿ NaCl) ™k rðãwŒrð¼ks™ îkhk Cl2 {u¤ððk{kt ykðu Au. Ca(OCl)2 · CaCl2 · Ca(OH)2 · 2H2O nkuÞ Au. Œu ‚tŒ]Ãík fu y‚tŒ]Ãík nkRzÙkufkƒo™ ‚kÚku «r¢Þk fhe™u rðMÚkkr…Œ yÚkðk Þku„þe÷ ™e…òu yk…u Au.
1.244 {kìzLko Brighton Chemistry : Äku.12 – ¼køk-1 ÷¾ký MktçktrÄík «§ku11111112222222333333344444445555555666666677777778888888999999900000001111111222222233333334444444555555566666667777777888888899999990000000111111122222223333333444444455555556666666777777788888889999999000000011111112222222111111122222223333333444444455555556666666777777788888889999999000000011111112222222333333344444445555555666666677777778888888999999900000001111111222222233333334444444555555566666667777777888888899999990000000111111122222221111111222222233333334444444555555566666667777777888888899999990000000111111122222223333333 CH4 + Cl2 UV CH3Cl + HCl 7.29 Cl2 ™e rðhts™ «r¢Þk{kt ‚tf¤kÞu÷ ‚{efhý ÷¾ku. C2H4 + Cl2 ykuhzkLkwtíkkÃk{kLk C2H4Cl2 s. Cl2 + H2O → 2HCl + [O] ÂMÚkh …ze hnu÷wt Cl2 s¤ : ht„e™ …ËkÚko + [O] → ht„rðneLk …ËkÚko 7.30 Cl2 {ktÚke {¤Œk ƒu Íuhe ðkÞw™k ™k{ sýkðku. ÂMÚkh …ze hnu÷wt Cl2 s¤ Äe{u Äe{u …kýe ‚kÚku «r¢Þk fhe™u s. VkuMS™ y™u y©wðkÞw. [Cl2 + H2O → HCl + HOCl] HCl y™u HOCl Wí…LLk fhu Au. suÚke Cl2 ðÃkhkE síkk Œu™ku …e¤ku ht„ „w{kðu Au. 7.20 nkRzÙkus™ õ÷kuhkRz yk heŒu Wí…LLk ÚkŒku HOCl ™ðòŒ ykìÂõ‚s™ [O] yk…u Au (Hydrogen Chloride) su Cl ™e ykìÂõ‚zuþ™ y™u rðhts™ r¢Þk {kxu sðkƒËkh Au. «. 68 HCl ™e ƒ™kðx™k swËk swËk ‚{efhýku ÷¾ku. HOCl → HCl + [O] ø÷kuƒhu {eXk™u ‚ktÿ H2SO4 ‚kÚku „h{ fhe™u ‚ki«Úk{ HCl Cl2 ™e ykìÂõ‚zuþ™fŒko Œhefu™e «r¢Þkyku : ƒ™kÔÞku nŒku. FeSO4 + H2SO4 + Cl2 → Fe2(SO4)3 + 2HCl íÞkhƒkË zuðeyu sýkÔÞwt fu Œu nkRzÙkus™ y™u õ÷kurh™™wt ‚tÞkus™ Au. Na2SO3 + Cl2 + H2O → Na2SO4 + 2HCl ƒ™kðx : SO2 + 2H2O + Cl2 → H2SO4 + 2HCl • «Þku„þk¤k{kt : I2 + 6H2O + 5Cl2 → 2HIO3 + 10HCl NaCl ™u ‚ktÿ H2SO4 ‚kÚku „h{ fhe™u. Cl2 þÂõŒþk¤e rðhtsf Au y™u rðhtsf r¢Þk ykìÂõ‚zuþ™™k fkhýu ÚkkÞ Au. Œu ¼us™e nkshe{kt þkf¼kS yÚkðk fkƒor™f …ËkÚkkuo™wt rðhts™ NaCl + H2SO4 420K NaHSO4 + HCl fhu Au. NaHSO4 + NaCl 823K Na2SO4 + HCl õ÷kurh™™e yk rðhts™ y‚h fkÞ{e nkuÞ Au. («rŒ„k{e rËþk{kt yk heŒu {¤Œk ¼e™k HCl ðkÞw™u ‚ktÿ H2SO4 {ktÚke …‚kh W÷xkðe þfkŒe ™Úke.) fhe™u þw»f ƒ™kðe þfkÞ Au. Cl2 + H2O → 2HCl + O ht„e™ …ËkÚko + O → ht„rðneLk …ËkÚko «. 69 HCl ™k „wýÄ{kuo sýkðku. Cl2 ™k W…Þku„ku : Œu ht„rðne™ y™u Œeðú ðk‚ðk¤ku ðkÞw Au. ÷kfzk™k {kðk, Y y™u fk…z™k rðhts™ {kxu. Œu ‚nu÷kEÚke ht„rðne™ «ðkne{kt «ðknefhý …k{u Au. Pt y™u Au ÄkŒw™k r™»f»koý{kt Œu™u ðÄw Xtzku fhŒk ‚VuË MVrxf{Þ ½™{kt Xkhý …k{u Au. ht„fku, yki»kÄku, CCl4, CHCl3, DDT, «þeŒfku ð„uhu™k Œu …kýe{kt ‚t…qýo ÿkÔÞ Au y™u ykÞ™efhý …k{u Au. su{ fu, Wí…kË™{kt. HCl(g) + H2O(l) → H3O+(aq) + Cl–(aq) (Ka = 107) …eðk™k …kýe™u hku„kýwhrnŒ fhðk {kxu. Œu™wt s÷eÞ ÿkðý nkRzÙkuõ÷kurhf yìr‚z fnuðkÞ Au. fux÷kf Íuhe ðkÞwykuLke ƒ™kðx{kt. su{ fu, Œu™k Ka ™wt {qÕÞ ½ýwt Ÿ[wt Au, su ‚q[ðu Au fu Œu …kýe{kt «ƒ¤ VkuMS™ y©wðkÞw {Mxkzo ðkÞw yìr‚z Œhefu ðŒuo Au. Œu NH3 ‚kÚku «r¢Þk fhu Au y™u NH4Cl ™k ‚VuË Äw{kzk yk…u Au. NH3 + HCl → NH4Cl 70 Au Pt ÃkkXâÃkwMíkfLkku fkuÞzkuCOCl2 CCl3NO2 ClCH2CH2–S–CH2CH2Cl «. ™yu uõÿðkÔkhÞeSfhÞðk™k{wt ‚kt t½ÚkxkÞ™ A÷¾u. kŒu.u™Œk u™‚ku {We…fÞhýku„ yk…kuy. ™u1111111122222222333333334444444455555555666666667777777788888888999999990000000011111111222222223333333344444444555555556666666677777777888888889999999900000000111111112222222233333333444444445555555566666666777777778888888899999999000000001111111122222222111111112222222233333333444444445555555566666666777777778888888899999999000000001111111122222222333333334444444455555555666666667777777788888888999999990000000011111111222222223333333344444444555555556666666677777777888888889999999900000000111111112222222211111111222222223333333344444444 7.17 Cl2 ™e „h{ y™u ‚ktÿ NaOH ‚kÚku™e «r¢Þk {kxu™wt ‚{Œkur÷Œ hk‚kÞrýf ‚{efhý ÷¾ku. þwt yk «r¢Þk yuõðkheSÞk : rð»k{efhý «r¢Þk Au ? ðksƒe…ýwt Œ…k‚ku. ßÞkhu ºký ¼k„ ‚ktÿ HCl y™u yuf ¼k„ ‚ktÿ HNO3 ™u (3 : 1 «{ký{kt) r{© fhðk{kt ykðu Au íÞkhu {¤íkk r{©ýLku s. 3Cl2 + 6NaOH → 5NaCl + NaClO3 + 3H2O yuõðkheSÞk (yB÷hks) fnu Au. nk. yk «r¢Þk{kt õ÷kurh™ þqLÞ ykìÂõ‚zuþ™ yðMÚkk{ktÚke yuõðkheSÞk : 3 ¼k„ ‚ktÿ HCl + 1 ¼k„ ‚ktÿ HNO3 –1 ŒÚkk +5 ykìÂõ‚zuþ™ yðMÚkkyku{kt Y…ktŒh …k{u Au.
«fhý-7 : p–rð¼køkLkk ík¥ðku 1.245 1111111122222222333333334444444455555555666666667777777788888888999999990000000011111111222222223333333344444444555555556666666677777777888888889999999900000000111111112222222233333333444444445555555566666666777777778888888899999999000000001111111122222222111111112222222233333333444444445555555566666666777777778888888899999999000000001111111122222222333333334444444455555555666666667777777788888888999999990000000011111111222222223333333344444444555555556666666677777777888888889999999900000000111111112222222211111111222222223333333344444444 ÃkkXâÃkwMíkfLkku fkuÞzku Œu W{Ëk ÄkŒwyku suðe fu, Au, Pt ™u …kuŒk™k{kt yku„k¤e þfu Au. Œu{™k ‚{efhýku ™e[u {wsƒ Au : 7.18 ßÞkhu HCl ykÞ™o™k ƒkrhf …kWzh ‚kÚku «r¢Þk fhu Au Au + 4H+ + NO3– + 4Cl– → AuCl4– + NO + 2H2O íÞkhu Œu Vhu ‚ õ÷khu kRz ƒ™kðu Au y™u Vru hf õ÷khu kRz ƒ™kðŒk (ÿkÔÞ ‚tfeýo) 3Pt + 16H+ + 4NO3– + 18Cl– → 3[PtCl6]2– + 4NO + 8H2O ™Úke. þk {kxu ? (ÿkÔÞ ‚tfeýo) s. Œu™e ykÞ™o ‚kÚku™e «r¢Þk H2 Wí…LLk fhu Au. r™ƒo¤ ƒuEÍ ‚kÚku «r¢Þkyku : Fe + 2HCl → FeCl2 + H2 Œu r™ƒo¤ yìr‚z ‚tÞkus™ku™k ûkkhku™wt rð½x™ fhu Au. nkRzÙkus™™e Wí…r¥k Vurhf õ÷kuhkRz™k r™{koý™u hkufu Au. Na2CO2 + 2HCl → 2NaCl + H2O + CO2 7.21 nu÷kus™ Œ¥ðku™k ykuõ‚ku yìr‚z NaHCO3 + HCl → NaCl + H2O + CO2 MktÞkusLkku (Oxoacids of Halogens) Na2SO3 + 2HCl → 2NaCl + H2O + SO2 ™k™k fË y™u Ÿ[e rðãwŒÉýŒk™k fkhýu F {kºk yuf s W…Þku„ku : ykìõ‚kuyìr‚z HOF ƒ™kðu Au su ^÷kuhef (I) yìr‚z Œhefu Cl2, NH4Cl y™u ø÷wfkuÍ™k Wí…kË™{kt. yku¤¾kÞ Au. nkzfk{ktÚke „wtËh™k r™»f»koý {kxu y™u yÂMÚk fku÷‚k™k þwrØfhý yk ykìõ‚kuyìr‚z™wt þwØ MðY…u y÷e„fhý fhe þfkŒwt ™Úke, …htŒw {kxu. Œu{™u s÷eÞ ÿkðý{kt yÚkðk ûkkh MðY…u ‚t½hðk{kt ykðu Au. yki»kÄku{kt y™u «Þku„þk¤k{kt «r¢Þf Œhefu. nu÷kus™ Œ¥ðku™k ykìõ‚kuyìr‚z ™e[u™k fkuüf{kt yk…u÷ Au. fkuüf : nu÷kusLk ík¥ðkuLkk ykìõMkkuyìrMkz MktÞkusLkku nur÷f (I) yìrMkz HOF HOCl HOBr HOI (nkRÃkkunu÷Mk yìrMkz) (nkRÃkkuçkúku{Mk yìrMkz) (nkRÃkkuykÞkuzMk yìrMkz) (nkRÃkku^÷kuhMk yìrMkz) (nkRÃkkuõ÷kuhMk yìrMkz) nur÷f (III) yìrMkz – HOClO – – (nu÷Mk yìrMkz) – (õ÷kuhMk yìrMkz) – – nur÷f (V) yìrMkz (nur÷f yìrMkz) – HOClO2 HOBrO2 HOIO2 nur÷f (VII) yìrMkz – (õ÷kurhf yìrMkz) (çkúkur{f yìrMkz) (ykÞkurzf yìrMkz) (Ãkhnur÷f yìrMkz) – HOClO3 HOBrO3 HOIO3 – (Ãkhõ÷kurhf yìrMkz) (Ãkhçkúkur{f yìrMkz) (ÃkhykÞkurzf yìrMkz) O H H H Cl O O nkEÃkkuõ÷khu Mk yìrMkz O O Cl Cl H Cl O OO õ÷kuhMk yìrMkz O O õ÷kru hf yrì Mkz Ãkhõ÷kru hf yìrMkz
1.246 {kìzLko Brighton Chemistry : Äku.12 – ¼køk-1 C CHEMISTRY XTRA ynª, fuLÿMÚk {kuxk fË™ku nu÷kus™ y™u çkrnøkoík X ' ™k™k fË™ku (ykAu ku rðãŒw Éý) n÷u ksu ™ Au ŒÚkk X yu X ' fhŒkt ðÄw rðãŒw Ä™ A.u : yìrMkrzf «çk¤íkk : su{ X y™u X ' ðå[u™ku rºkßÞk „wýku¥kh ðÄŒku òÞ Au Œu{ HOCl > HOBr > HOI «rŒ yýw …h{kýwyku™e ‚tÏÞk …ý ðÄŒe òÞ Au. HOCl < HClO2 < HClO3 < HClO4 ykÚke ykÞkurzLk (VII) ^÷kuhkRz{kt fw÷ …h{kýwyku™e ‚tÏÞk HClO4 > HBrO4 > HIO4 {n¥k{ nkuðe òuEyu. Œu™wt ‚qºk IF7 nkuÞ Au. HBrO2 yLku HIO2 yìrMkz þõÞ çkLkíkk LkÚke. ykìÂõMkzuþLk «çk¤íkk : HOCl > HClO2 > HClO3 > ƒ™kðx : HClO4 Cl2 + F2 437K 2ClF I2 + 3Cl2 → 2ICl3 7.22 yktŒhnu÷kus™ ‚tÞkus™ku (‚{k™ fË) (ðÄw) Cl2 + 3F3 573K 2ClF3 «. 71 yktŒhnu÷kus™ ‚tÞkus™ku™e ƒ™kðx ‚{efhý ‚kÚku ‚{òðku. Br2 + 3F2 → 2BrF3 (ðÄw) (…kýe ðzu {tË fhu÷) ßÞkhu ƒu swËk swËk nu÷kus™ Œ¥ðku yufƒeò ‚kÚku «r¢Þk fhu Au íÞkhu {¤Œk ‚tÞkus™™u yktŒhnu÷kus™ ‚tÞkus™ku fnu Au. I2 + Cl2 → 2ICl Br2 + 5F2 → 2BrF5 (‚{{ku÷ «{ký{kt) (ðÄw) Œu{™wt ‚t½x™ X X ' , X X3' , X X5' y™u X X7' Œhefu ËþkoðkÞ Au. yktŒhnu÷kus™™k ‚qºkku, ¼kirŒf ÂMÚkrŒ y™u yýwƒtÄkhý ™e[u™k fkuüf{kt Ëþkoðu÷ Au. fkuüf : yktíkhnu÷kusLk MktÞkusLkLkk fux÷kf økwýÄ{kuo «fkh Mkqºk ¼kiríkf yðMÚkk yLku htøk çktÄkhý X X1' ClF htøkrðneLk ðkÞw – +1, –1 ykAku fÚÚkkE ðkÞw – BrF ðýoÃkxËþofe îkhk MktMkqr[ík – IFa ðkÞw – BrClb ICl hwrçk ÷k÷ ½Lk (α–MðYÃk) – fÚÚkkE ÷k÷ ½Lk (β–MðYÃk) X X3' IBr fk¤ku ½Lk – +3, –1 ClF3 htøkrðneLk ðkÞw ð¤u÷ku T–ykfkh BrF3 Ãke¤wt ÷e÷wt «ðkne ð¤u÷ku T–ykfkh X X5' IF3 Ãke¤ku ÃkkWzh ð¤u÷ku T–ykfkh +5, –1 ICl3c Lkkhtøke ½Lk ð¤u÷ku T–ykfkh IF5 htøkrðneLk ðkÞw Ãký 77 KÚke Mk{[kuhMk rÃkhkr{zeÞ X X7' Lke[k íkkÃk{kLku ½Lk +7, –1 BrF5 htøkrðneLk «ðkne Mk{[kuhMk rÃkhkr{zeÞ ClF5 htøkrðneLk «ðkne Mk{[kuhMk rÃkhkr{zeÞ IF7 htøkrðneLk ðkÞw ÃkuLxkøkkuLk÷ çkkÞrÃkhkr{zeÞ a yíÞtík yMÚkkÞe; b ykuhzkLkk íkkÃk{kLku þwØ ½Lk ÃkËkÚko òýeíkku Au; c Cl–Mkuíkwðk¤ku rîyýw (I2Cl6) çkLkkðu Au.
Search
Read the Text Version
- 1
- 2
- 3
- 4
- 5
- 6
- 7
- 8
- 9
- 10
- 11
- 12
- 13
- 14
- 15
- 16
- 17
- 18
- 19
- 20
- 21
- 22
- 23
- 24
- 25
- 26
- 27
- 28
- 29
- 30
- 31
- 32
- 33
- 34
- 35
- 36
- 37
- 38
- 39
- 40
- 41
- 42
- 43
- 44
- 45
- 46
- 47
- 48
- 49
- 50
- 51
- 52
- 53
- 54
- 55
- 56
- 57
- 58
- 59
- 60
- 61
- 62
- 63
- 64
- 65
- 66
- 67
- 68
- 69
- 70
- 71
- 72
- 73
- 74
- 75
- 76
- 77
- 78
- 79
- 80
- 81
- 82
- 83
- 84
- 85
- 86
- 87
- 88
- 89
- 90
- 91
- 92
- 93
- 94
- 95
- 96
- 97
- 98
- 99
- 100
- 101
- 102
- 103
- 104
- 105
- 106
- 107
- 108
- 109
- 110
- 111
- 112
- 113
- 114
- 115
- 116
- 117
- 118
- 119
- 120
- 121
- 122
- 123
- 124
- 125
- 126
- 127
- 128
- 129
- 130
- 131
- 132
- 133
- 134
- 135
- 136
- 137
- 138
- 139
- 140
- 141
- 142
- 143
- 144
- 145
- 146
- 147
- 148
- 149
- 150
- 151
- 152
- 153
- 154
- 155
- 156
- 157
- 158
- 159
- 160
- 161
- 162
- 163
- 164
- 165
- 166
- 167
- 168
- 169
- 170
- 171
- 172
- 173
- 174
- 175
- 176
- 177
- 178
- 179
- 180
- 181
- 182
- 183
- 184
- 185
- 186
- 187
- 188
- 189
- 190
- 191
- 192
- 193
- 194
- 195
- 196
- 197
- 198
- 199
- 200
- 201
- 202
- 203
- 204
- 205
- 206
- 207
- 208
- 209
- 210
- 211
- 212
- 213
- 214
- 215
- 216
- 217
- 218
- 219
- 220
- 221
- 222
- 223
- 224
- 225
- 226
- 227
- 228
- 229
- 230
- 231
- 232
- 233
- 234
- 235
- 236
- 237
- 238
- 239
- 240
- 241
- 242
- 243
- 244
- 245
- 246
- 247
- 248
- 249
- 250
- 251
- 252
- 253
- 254
- 255
- 256
- 257
- 258
- 259
- 260
- 261
- 262
- 263
- 264
- 265
- 266
- 267
- 268
- 269
- 270
- 271
- 272
- 273
- 274
- 275
- 276
- 277
- 278
- 279
- 280
- 281
- 282
- 283
- 284
- 285
- 286
- 287
- 288
- 289
- 290
- 291
- 292
- 293
- 294
- 295
- 296
- 297
- 298
- 299
- 300
- 301
- 302
- 303
- 304
- 305
- 306
- 307
- 308
- 309
- 310
- 311
- 312
- 313
- 314
- 315
- 316
- 317
- 318
- 319
- 320
- 321
- 322
- 323
- 324
- 325
- 326
- 327
- 328
- 329
- 330
- 331
- 332
- 333
- 334
- 335
- 336
- 337
- 338
- 339
- 340
- 341
- 342
- 343
- 344
- 345
- 346
- 347
- 348
- 349
- 350
- 351
- 352
- 353
- 354
- 355
- 356
- 357
- 358
- 359
- 360
- 361
- 362
- 363
- 364
- 365
- 366
- 367
- 368
- 369
- 370
- 371
- 372
- 373
- 374
- 375
- 376
- 377
- 378
- 379
- 380
- 381
- 382
- 383
- 384
- 385
- 386
- 387
- 388
- 389
- 390
- 391
- 392
- 393
- 394
- 395
- 396
- 397
- 398
- 399
- 400
- 401
- 402
- 403
- 404
- 405
- 406
- 407
- 408
- 409
- 410
- 411
- 412
- 413
- 414
- 415
- 416
- 417
- 418
- 419
- 420
- 421
- 422
- 423
- 424
- 425
- 426
- 427
- 428
- 429
- 430
- 431
- 432
- 433
- 434
- 435
- 436
- 437
- 438
- 439
- 440
- 441
- 442
- 443
- 444
- 445
- 446
- 447
- 448
- 449
- 450
- 451
- 452
- 453
- 454
- 455
- 456
- 457
- 458
- 459
- 460
- 461
- 462
- 463
- 464
- 465
- 466
- 467
- 468
- 469
- 470
- 471
- 472
- 473
- 474
- 475
- 476
- 477
- 478
- 479
- 480
- 481
- 482
- 483
- 484
- 485
- 486
- 487
- 488
- 489
- 490
- 491
- 492
- 493
- 494
- 495
- 496
- 497
- 498
- 499
- 500
- 501
- 502
- 503
- 504
- 505
- 506
- 507
- 508
- 509
- 510
- 511
- 512
- 513
- 514
- 515
- 516
- 517
- 518
- 519
- 520
- 521
- 522
- 523
- 524
- 525
- 526
- 527
- 528
- 529
- 530
- 531
- 532
- 533
- 534
- 535
- 536
- 537
- 538
- 539
- 540
- 541
- 542
- 543
- 544
- 545
- 546
- 547
- 548
- 549
- 550
- 551
- 552
- 553
- 554
- 555
- 556
- 557
- 558
- 559
- 560
- 561
- 562
- 563
- 564
- 565
- 566
- 567
- 568
- 569
- 570
- 571
- 572
- 573
- 574
- 575
- 576
- 577
- 578
- 579
- 580
- 581
- 1 - 50
- 51 - 100
- 101 - 150
- 151 - 200
- 201 - 250
- 251 - 300
- 301 - 350
- 351 - 400
- 401 - 450
- 451 - 500
- 501 - 550
- 551 - 581
Pages: