રાસાયણિક વિજ્ઞાન ભાગ 1

DIGITAL COPY OF THE BOOK FOR MORE GO TO: https://www.youtube.com/channel/ UC2czPGiWBN_i7pa5LOjk8Dw/featured?disable_polymer=1





ee e Chemistry Äku.12 ¼køk-1 ÚkeÞhe + ÃkkXâÃkMw íkfLkk fkÞu zk + ÃkkXâÃkMw íkfLkk MðkæÞkÞLkku Wf÷u e {kì.Br. Chem. Äku. 12 ¼køk-1 : 1

MODERN CHEMISTRY PDF IN GUJARATI PROVIDED BY ##RAJCHAUHAN##

«fhý - 1 ½Lk yðMÚkk 1.1 Y ½Lk yðMÚkkLke Mkk{kLÞ ÷kûkrýfíkkyku 1.2 Y yMVrxf{Þ yLku MVrxf{Þ ½Lk ÃkËkÚkkuo 1.3 Y MVrxf{Þ ½Lk ÃkËkÚkkuoLkwt ðøkeofhý 1.4 Y MVrxf ÷urxMk yLku yuf{ fku»k 1.5 Y yuf{ fku»k{kt Ãkh{kýwykuLke MktÏÞk 1.6 Y Mktð]ík Mktfwr÷ík h[Lkkyku 1.7 Y Mktfw÷Lk ûk{íkk 1.8 Y yuf{ fku»k Ãkrh{ký Mk{krðü økýíkheyku 1.9 Y ½Lk{kt yÃkqýoíkk 1.10 Y rðãwíkeÞ økwýÄ{kuo 1.11 Y [wtçkfeÞ økwýÄ{kuo

1.4 {kìzLko Brighton Chemistry : Äku.12 – ¼køk-1  ßÞkhu W»{eÞ Qòo fu su íku{Lku ÍzÃkÚke Vhíkkt fheLku yufçkeòÚke y÷øk hk¾ðkLkwt ð÷ý Ähkðu Au. «MŒkð™k (Introduction) «. 2. ÿÔÞLke ½Lk yðMÚkk fðu e heíku «kÃík ÚkkÞ Au ? ½Lk yðMÚkkLkk “Wå[ íkkÃk{kLk yríkðknfku, sið MkwMktøkík Ã÷kÂMxf, rMkr÷fkuLk r[ÃMk ÷kûkrýf økýw Ä{kou sýkðk.u ðøkuhu suðk ½Lk ÃkËkÚkkuoLke yríkþÞ rðÃkw÷íkkLkwt ¼rð»Þ rð¿kkLkLkk ¼krð rðfkMk{kt rðMík]íkíkkÚke yøkíÞLkku Vk¤ku MkËk Mk{kÞu÷ Au.”  ÿÔÞLkk yýwyku (Ãkh{kýw, ykÞLkku) Ãkqhíkk Lke[k íkkÃk{kLku ykuAe  «ðkneyku yLku ðkÞwyku íku{Lke ðnLk Ãkk{ðkLke ûk{íkkLku fkhýu W»{eÞ Qòo íkÚkk yktíkhykÛðeÞ çk¤kuLkk fkhýu yux÷k LkSf ÿð (Fluid) fnuðkÞ Au. ykðu Au fu suÚke íkuyku yufçkeò MkkÚku òuzkÞu÷k hnu Au yLku ½Lk yðMÚkk{kt rLkrùík MÚkkLk {u¤ðu Au.  yk çktLku yðMÚkkykuLke ðnLkþe÷íkk ÃkkA¤Lke nfefík yu Au fu  yk yýwyku íku{Lke {æÞ (Mkhuhkþ) ÂMÚkríkLke ykMkÃkkMk s Ëku÷Lk íku{kt yýwyku yk{ íku{ nhðk-Vhðk {kxu {wõík nkuÞ Au. fhu Au yLku íkuÚke ÃkËkÚko ½Lk yðMÚkk «kó fhu Au.  íkuLkkÚke rðÃkheík, ½Lk ÃkËkÚkkuoLkk ½xf fýkuLkkt MÚkkLk rLkrùík nkuÞ  ½Lk yðMÚkkLkk ÷kûkrýf økwýÄ{kuo Lke[u «{kýu Au : Au yLku íku{Lkk Mkhuhkþ MÚkkLk (Mean position)Lke ykMkÃkkMk Ëku÷Lk fhe þfu Au. ½Lk ÃkËkÚkkuoLke szíkk (ÿZíkk) Mk{òðu Au. (1) íku{Lku rLkrùík ˤ, fË yLku ykfkh nkuÞ Au. (2) íku{kt yktíkhykÛðeÞ ytíkh xqtfk nkuÞ Au.  yk økwýÄ{kuo ½xf fýkuLkkt Mð¼kð íkÚkk íku{Lke ðå[u «ðíkoíkk çktÄLk (3) íku{kt yktíkhykÛðeÞ çk¤ «çk¤ nkuÞ Au. çk¤ku Ãkh ykÄkrhík nkuÞ Au. Ëk.ík., fkçkoLk LkuLkkuxâqçk (Carbon (4) íku{Lkk ½xf fýku (yýw, Ãkh{kýw, ykÞLk)Lku rLkrùík MÚkkLk nanotubes) ykðkt Lkðk ÃkËkÚkkuo Au. su Mxe÷ fhíkkt {sçkqík (Tough), yìÕÞwr{rLkÞ{ fhíkkt n÷fkt yLku fkìÃkh fhíkkt ðÄw nkuÞ Au yLku íkuyku {æÞ (Mkhuhkþ) ÂMÚkríkLke ykMkÃkkMk ðknfíkkLkku økwý Ähkðíkk ÿÔÞku Ãkqhk ÃkkzðkLke ûk{íkk Ähkðu Au. ¼rð»Þ{kt yLÞ ÃkËkÚkkuo{kt Wå[ íkkÃk{kLk yríkðknfku, [wtçkfeÞ s Ëku÷Lk fhu Au. ÃkËkÚkkuo, Ãkì®føk {kxuLkk sið rð½xLkeÞ (biodegradable) Ãkkur÷{h, MkSof÷ RBÃ÷kLx (Surgical implant) {kxuLkk sið MkwMktøkík C(5) íku yMktfku[LkeÞ yLku áZ nkuÞ Au. (Biocompliant) ½Lk ÃkËkÚkkuo çkLkkðe þfkþu. CHEMISTRY XTRA  yk yuf{{kt, ykÃkýu çktÄkhý (h[Lkk)Lkk fux÷ktf «fkhku{kt Ãkrhý{íke fýkuLke rðrðÄ þõÞ økkuXðýeyku íkÚkk çktÄkhýeÞ l ½Lk yðMÚkk{kt «çk¤ ykf»koý çk¤ku : yuf{kuLke rðrðÄ økkuXðýeyku þk {kxu ½Lk ÃkËkÚkkuoLku rðrðÄ økwýÄ{kuo çkûku Au íkuLkku yÇÞkMk fheþwt. (i) MknMktÞkusf çk¤ku (ii) ykÞrLkf çktÄLkku  çktÄkhýeÞ yÃkqýoíkkyku (Structural imperfections) yÚkðk (iii) ðkLkTzh ðkÕMk çk¤ku (iv) nkRzÙkusLk çktÄLk ðøkuhu nkuÞ Au. yrík yÕÃk «{ký{kt yþwrØykuLke nkshe ðzu fuðe heíku yk økwýÄ{kuo{kt VuhVkh ÚkkÞ Au íkuLkku Ãký yÇÞkMk fheþwt. l ½ýk ÃkËkÚkkuo swËe-swËe ÃkrhÂMÚkrík{kt swËk-swËk çktÄkhý Ëþkoðu Au íkuLku ‘Ãkku÷eVkì{o’ fnu Au. 1.1 ½Lk yðMÚkkLke Mkk{kLÞ ÷kûkrýfíkkyku WËknhý : fkçkoLk {kxu, nehku yLku økúuVkRx (General Characteristics of Solid State) l ykRMkku{kuhVkuMk ½Lk ÃkËkÚko : su swËk swËk MktÞkusLkkuLkk çktÄkhý «. 1. ÿÔÞLke yðMÚkkyku sýkðku íkÚkk ÿÔÞLke yðMÚkk Lk¬e fhíkkt (h[Lkk) Mk{kLk (Mkðøko yktf Ãký Mk{kLk nkuÞ) íku{Lku Ãkrhçk¤ku Mk{òðk.u ykRMkku{kuhVkuMk ½Lk ÃkËkÚkkuo fnu Au. O ÿÔÞLke {wÏÞ ºký yðMÚkkyku Au : Ëk.ík., KMnO4 yLku KClO4 (1) ½Lk (2) «ðkne (3) ðkÞw 1.2 yMVrxf{Þ yLku MVrxf{Þ ½Lk ÃkËkÚkkuo  ykÃku÷ íkkÃk{kLk yLku ËçkkýLke ÃkrhÂMÚkríkyku{kt ÃkËkÚkoLke fE yðMÚkk ðÄw MÚkkÞe nþu íkuLkku ykÄkh ÃkhMÃkh çku rðhkuÄe Ãkrhçk¤kuLke [kuϾe (Amorphous and Crystalline Solids) yMkh Ãkh hnu÷ku Au. «. 3. ½Lk ÃkËkÚkkLou ku ½xf fýkLu ke økkXu ðýe{kt nksh ¢{Lkk Mð¼kðLku  yk ÃkhMÃkh çku rðhkuÄe Ãkrhçk¤ku Lke[u {wsçk Au : ykÄkhu ðøkefo í] k fhk.u (1) yktíkhykÛðeÞ çk¤ku yLku (2) W»{eÞ Qòo  (1) MVrxf{Þ yLku  yktíkhykÛðeÞ çk¤ku fu su yýwyku (Ãkh{kýw, ykÞLkku)Lku (2) yMVrxf{Þ ½Lk ÃkËkÚko íkhefu ðøkeof]ík fhe þfkÞ Au. yufçkeòLke LkSf hk¾ðkLkwt ð÷ý Ähkðu Au. «. 4. MVrxf{Þ ½Lk ÃkËkÚkLo ke ÷kûkrýfíkkyku sýkðk.u  MVrxf{Þ ½Lk ÃkËkÚko yu {kuxe MktÏÞk{kt yLku ÷kûkrýf ¼kir{ríkf ykfkh Ähkðíkk LkkLkk MVrxfkuLkku çkLku÷ku nkuÞ Au. ÷kûkrýfíkkyku :  íkuLkk ½xf fýku (yýw, Ãkh{kýw, ykÞLk)Lke økkuXðý ¾qçk s ¢{çkØ yLku rºkÃkrh{ký{kt ÃkwLkhkðíkoLk Ãkk{u÷e nkuÞ Au.

«fhý-1 : ½Lk yðMÚkk 1.5  íku{kt hnu÷e rLkÞr{ík ¼kíkku rð¾urhík nkuÞ Au íkÚkk ðå[u-ðå[u fux÷ef yrLkÞr{ík økkuXðýku nkuÞ Au.  WËknhý : õðkxToÍ fk[ (yMVrxf{Þ), yMVrxf{Þ rMkr÷fkuLk (VkuxkuðkìÕxuRf ÃkËkÚko su Mkkih-QòoLku rðãwík-Qòo{kt YÃkktíkh fhu Au.) õðkxTÍo (MVxef{Þ)  MVxefLkk yuf ¼køkLkk yÇÞkMk ÃkhÚke íku ÃkAeLkk Ëhuf ¼køk{kt hnu÷kt fýkuLkk MÚkkLkLke ykøkkne ÚkkÞ Au. õðkxTÍo (MVxef{Þ) õðkxTÍo fk[ (yMVxef{Þ)  íku{kt fýkuLke [ku¬Mk ¼kík ÷ktçkk rðMíkkh (Mke{k) MkwÄe «Mkhu÷e  ykf]rík ÃkhÚke òuE þfkÞ fu õðkxToÍ (MVrxf{Þ){kt SiO4 nkuÞ Au. yux÷u íku{kt rLkÞr{ík økkuXðý (¼kík) Au su Mk{økú MVrxf{kt yuf{kuLke rLkÞr{ík økkuXðýe ÷ktçkk ¢{Lke Au. ßÞkhu õðkxToÍ fk[ ykðíkeoÞ heíku ÃkwLkhkðŠíkík ÚkkÞ Au. (yMVrxf{Þ){kt ykðe rLkÞr{ík økkuXðýe ÷ktçkk ¢{Lke nkuíke LkÚke.  MVrxf{Þ ½LkLkk WËknhý : MkkurzÞ{ õ÷kuhkRz, õðkxToÍ, økúuVkRx,  ½xf fýkuLke økkuXðýe{kt hnu÷ íkVkðíkLku fkhýu çktLku «fkhLkk nehku ðøkuhu. ½Lk ÃkËkÚkkuo (MVrxf{Þ, yMVrxf{Þ) økwýÄ{kuo{kt swËk Ãkzu Au. C CHEMISTRY XTRA C CHEMISTRY XTRA l MVrxf{Þ ½Lk ÃkËkÚkkuo : (i) Äkr¥ðf ÃkËkÚkkuo : Na(s), Fe(s), Au(s), Cu(s) ðøkuhu Äkíkwyku (ii) yÄkÂ¥ðf ík¥ðku : økìVkRx, nehku, VkuMVkuhMk, MkÕVh (S8), ykÞkurzLk (I2) ðøkuhu. (iii)MktÞkusLkku : xuçk÷ MkkuÕx, xuçk÷ Mkwøkh, Vxfze, ÃkkuxìrþÞ{ LkkRxÙux, LkuÃÚkur÷Lk, yu{kurLkÞ{ MkÕVux, õðkxToÍ, ykuõÍur÷f yìrMkz, MkwfkuçkhV, fkçkkuohuLz{ ðøkuhu. Mk{Ëirþf (isotropic) rð»k{Ëirþf (anisotropic) «. 5. yMVrxf{Þ ½Lk ÃkËkÚkkou yxu ÷u þtw ? yMVrxf{Þ ½Lk ÃkËkÚkkLou ke «. 6. yMVrxf{Þ ½Lk ÃkËkÚkkLou ku yríkþeík «ðkne ÃkËkÚko yÚkðk yk¼kMke ÷kûkrýfíkkyku sýkðk.u ½Lk ÃkËkÚkkou fnu A.u Mk{òðk.u yÚkðk MVrxfefhý yxu ÷u þtw ? yMVrxf{Þ ½Lk ÃkËkÚko Ãkh íkkÃk{kLkLke yMkh Mk{òðk.u O yMVrxf{Þ ½Lk ÃkËkÚkkuo :  fk[, hçkh, Ã÷kÂMxf ðøkuhu ÃkËkÚkkuoLkk «ðkneykuLku ßÞkhu Xtzk ÃkkzeLku  yMVrxf{Þ ½Lk ÃkËkÚkkuo íkkÃk{kLkLkkt fux÷ktf økk¤k Ëhr{ÞkLk Äe{u Äe{u Lkh{ Ãkzu Au, Ãkeøk¤u Au yLku Auðxu ðnuðk {ktzu Au. ½Lk MðYÃk{kt Vuhððk{kt ykðu Au íÞkhu íku{Lkk ½xf fýku rLkÞr{ík MVrxfku çkLkkðíkk LkÚke Ãkhtíkw fux÷ef yrLkÞr{ík økkuXðýku Ähkðu Au.  ykÚke yMVrxf{Þ ½Lk ÃkËkÚkkuoLku [ku¬Mk çkeçkk{kt Zk¤e þfkÞ ykðk ÃkËkÚkkuoLku yMVrxf{Þ ½Lk ÃkËkÚkkuo fnu Au. Ëk.ík., hçkh, fk[. Au yLku swËk swËk ykfkhku Ãký ykÃke þfkÞ Au. ykðk ÃkËkÚkkuoLku O ÷kûkrýfíkkyku :  yMVrxf{Þ þçË Amorphous yux÷u fu MðYÃk Lkrn, ÃkhÚke yk¼kMke ½Lk ÃkËkÚkkuo fnu Au. ykðu÷ku Au. MVrxfefhý :  ykðk ½Lk ÃkËkÚkkuo{kt ½xf fýku (Ãkh{kýw, yýw yÚkðk ykÞLk)Lke  yMVrxf{Þ ½Lk ÃkËkÚkkuoLke çktÄkhýeÞ ÷kûkrýfíkkyku {kuxu ¼køku rLkÞr{ík økkuXðý xqtfk rðMíkkh MkwÄe (¢{)Lke s nkuÞ Au. «ðkne suðe nkuÞ Au. ykÚke íkuLku yrík ½è «ðkne (ÂMLkøÄ «ðkne)  ykðe økkuXðý{kt rLkÞr{ík yLku ykðíkeoÞ ÃkwLkhkðŠíkík ¼kík {kºk økýe þfkÞ Au. suLku økh{ fhíkkt y{wf íkkÃk{kLku MVrxf{Þ ¾qçk xqtfk ytíkh MkwÄe s òuðk {¤u Au. çkLku Au. suLku MVrxfefhý fnu Au.

1.6 {kìzLko Brighton Chemistry : Äku.12 – ¼køk-1 WËknhý : ÃkwhkíkLk MktMf]rík{ktÚke {¤u÷e fux÷ef fk[Lke ðMíkwyku Ëu¾kð{kt ËqrÄÞk fk[ suðe sýkÞ Au. íkuLkwt fkhý ftEf ytþu MVrxfefhý Au.  yk{, yMVrxf{Þ ½Lk ÃkËkÚkkuo yu «ðkneLke su{ ðne þfu Au. Ãkhtíkw ¾qçk Äe{k ðuøkÚke ðnu Au. ykÚke íku{Lku ½ýeðkh yk¼kMke ½Lk ÃkËkÚkkuo yÚkðk yríkþeík «ðkne ÃkËkÚkkuo fnu Au. «. 7. yMVrxf{Þ ½Lk ÃkËkÚkkuo Mk{Ëirþf (isotropic) nkuÞ Au. Mk{òðku.  Mk{Ëirþf ÃkËkÚkkuo : su yMVrxf{Þ ½Lk ÃkËkÚkkuoLkk fux÷kf ¼kiríkf  fkhý : swËe-swËe rËþk{kt fýkuLke økkuXðý swËe swËe nkuÞ Au. økwýÄ{kuo çkÄe s rËþkyku{kt Mkh¾k nkuÞ Au íkuLku Mk{Ëirþf ÃkËkÚkkuo  ykf]rík{kt çku «fkhLkk Ãkh{kýwykuÚke MkkËe rî-Ãkrh{kýeÞ  ¼kíkLke økkuXðýe Ëþkoðu÷ Au. fnu Au. ykfkh «ríkçk¤ (shearing stress)Lkk yðhkuÄ suðk Þktrºkf  økwýÄ{kuo ykf]rík{kt ËþkoÔÞk {wsçk çku rËþkyku{kt íkÆLk swËk WËknhý : Þktrºkf {sçkqíkkE, ð¢e¼ðLkktf yLku rðãwík ðknfíkk nkuE þfu Au.  fkhý : yMVrxf{Þ ½Lk ÃkËkÚkkuo{kt fýkuLke rLkÞr{ík økkuXðýe su{fu ykf]rík{kt CD rËþk{kt rðf]rík ÚkðkÚke çku swËk-swËk «fkhLkk Ãkh{kýwyku Ähkðíke nhku¤Lku Ëqh fhu Au. ßÞkhu AB ÷ktçkk rðMíkkhLke nkuíke LkÚke. íkÚkk çkÄe rËþk{kt fýkuLke økkuXðýe rËþk{kt yuf s «fkhLkk Ãkh{kýwyku Ähkðíke nhku¤ Ëqh ÚkkÞ Au. ykÚke íkuLke çkÄe rËþk{kt ¼kiríkf økwýÄ{kuo yuf Mk{kLk [ku¬Mk Ãký nkuíke LkÚke. Ãkrhýk{u çkÄe rËþkyku{kt yuftËh økkuXðý hnuíkk LkÚke. {kuxk ¼køku Mk{íkwÕÞ çkLku Au. ykÚke fkuE Ãký rËþk{kt ¼kiríkf økwýÄ{oLkwt {qÕÞ yuf Mkh¾wt hnu Au. «. 8. MVrxf{Þ ½Lk ÃkËkÚkkuo rð»k{Ëirþf (anisotropic) nkuÞ Au. Mk{òðku.  MVrxf{Þ ½Lk ÃkËkÚkkuoLkkt yuf s MVrxf{kt swËe-swËe rËþk{kt fýkuLke økkuXðý swËe swËe nkuÞ Au. ykÚke íku{Lkk {kÃku÷k ¼kiríkf økwýÄ{kuo suðk fu rðãwíkeÞ yðhkuÄ yÚkðk ð¢e¼ðLkktfLkk {qÕÞku y÷øk-y÷øk nkuÞ Au. ykÚke íkuyku rð»k{Ëirþf nkuÞ Au. «. 9. MVrxf{Þ yLku yMVrxf{Þ ½Lk ÃkËkÚkkuo ðå[u íkVkðík ÷¾ku. økwýÄ{o MVrxf{Þ ½Lk ÃkËkÚkkuo yMVrxf{Þ ½Lk ÃkËkÚkkuo (1) ykfkh [ku¬Mk ÷kûkrýf ¼kir{ríkf yrLkÞr{ík ykfkh (2) øk÷Lk®çkËw ykfkh [ku¬Mk yLku ÷kûkrýf íkkÃk{kLkLkk økk¤k (Mke{k) (3) r[hkz (clevage) íkkÃk{kLku Ãkeøk¤u Au. Ëhr{ÞkLk Äe{u Äe{u Lkh{ økwýÄ{o ÚkkÞ Au.(÷ktçkk rðMíkkhLkk) ßÞkhu íkeûý Äkhðk¤k MkkÄLk ßÞkhu íkeûý Äkhðk¤k MkkÄLk (4) øk÷Lk W»{k ðzu fkÃkðk{kt ykðu Au íÞkhu ðzu fkÃkðk{kt ykðu Au íÞkhu (5) rð»k{Ëirþfíkk íku çku ¼køk{kt rð¼krsík íku çku yrLkÞr{ík MkÃkkxeðk¤k (6) Mð¼kð («f]rík) ÚkkÞ Au yLku Lkðe WíÃkLLk ¼køk{kt rð¼krsík ÚkkÞ Au. (7) ½xf fýkuLke rLkÞr{ík ÚkÞu÷e MkÃkkxe Ãký «Úk{ yLku çktLku ¼køkLke MkÃkkxe MkkËe MkÃkkxeLke su{ MkkËe yLku yLku Mkwtðk¤e nkuíke LkÚke. økkuXðýe{kt ¢{ Mkwtðk¤e (smooth) nkuÞ Au. íku{Lku rLkrùík yLku ÷krûkýf íku{Lku rLkrùík øk÷Lk W»{k nkuíke øk÷Lk W»{k nkuÞ Au. LkÚke. Mð¼kðu rð»k{Ëirþf nkuÞ Au. Mð¼kðu Mk{Ëirþf nkuÞ Au. Mkk[k ½Lk ÃkËkÚkkuo Au. yk¼kMke ½Lk ÃkËkÚkkuo yÚkðk yríkþeík «ðkne ÃkËkÚkkuo Au. ÷ktçkk rðMíkkh(Mke{k)Lkku ¢{ Võík xqtfk rðMíkkh (Mke{k)Lkku ¢{

«. 10. çknwMVxefeÞ ½Lk ÃkËkÚkkuo yux÷u þwt ? «fhý-1 : ½Lk yðMÚkk 1.7  ½Lk ÃkËkÚkkuo{kt þõÞ çktÄ : (1) ðkLkTzh-ðkÕMk çk¤ku  fux÷kf ½Lk ÃkËkÚkkuo su Ëu¾eíke heíku yMVrxf{Þ ÷køku Au Ãkhtíkw íkuyku yríkMkqû{ MVrxf{Þ h[Lkkyku Ähkðíkk nkuÞ Au. ykðk (2) ykÞLkeÞ çktÄ ÃkËkÚkkuoLku çknwMVrxfeÞ ½Lk ÃkËkÚkkuo fnu Au. Ëk.ík. nehku yLku økúuVkEx. (3) MknMktÞkusf çktÄ (4) ÄkÂíðf çktÄ  ½ýeðkh Äkíkwyku Ãký çknwMVrxf{Þ ÂMÚkrík{kt òuðk {¤u Au. Ëk.ík., α-xeLk yLku β-xeLk.  MVrxf{Þ ½Lk ÃkËkÚkkuoLkwt ðøkeofhý [kh «fkhu ÚkkÞ Au :  ÄkíkwLkk Lk{qLkk{kt ÔÞÂõíkøkík MVrxfku yMíkÔÞMík økkuXðkÞu÷k nkuðkÚke (1) ykÛðeÞ ½Lk : CH4, I2 íku yk¾ku ÷MVr¾xf krýð»k{MËkirþtçfktrÄnkíuðkk A«ík§kt Mkk{u Ëirþf ÷køku Au.11111112222222333333344444445555555666666677777778888888999999900000001111111222222233333334444444555555566666667777777888888899999990000000111111122222223333333444444455555556666666777777788888889999999000000011111112222222111111122222223333333444444455555556666666777777788888889999999000000011111112222222333333344444445555555666666677777778888888999999900000001111111222222233333334444444555555566666667777777888888899999990000000111111122222221111111222222233333334444444555555566666667777777888888899999990000000111111122222223333333 (2) ykÞLkeÞ ½Lk : NaCl, KNO3 1.1 ½Lk ÃkËkÚkkuo þk {kxu áZ nkuÞ Au ? (3) ÄkíðeÞ ½Lk : Zn, Ag s. ½™ ÃkËkÚkkuo{kt yktŒhykÛðeÞ ykf»koý ƒ¤ku ½ýk «ƒ¤ nkuÞ Au. (4) MknMktÞkusf (ò¤eËkh) ½Lk : økúuVkRx, nehku suÚke Œu{™k ½xf fýku™k MÚkk™ [ku¬‚ nkuðkÚke Œu{™k fË Ãký [ku¬‚ nkuÞ Au. ykÚke Œuyku áZ nkuÞ Au. C CHEMISTRY XTRA 1.2 ½Lk ÃkËkÚkkuoLku þk {kxu rLkrùík ykfkh nkuÞ Au ? s. ½™ ÃkËkÚkkuo{kt yktŒh-ykÛðeÞ ykf»koý ƒ¤ku ½ýk «ƒ¤ nkuðkÚke MVrxf{Þ ½LkLkk «fkh íku{Lkk½xffýku™kMÚkk™ [ku¬‚nkuÞAuyLkuíku{Lkk{q¤MÚkkLkuÚke¾Mke ↓ þfíkk LkÚke. Œu{™kt fË [ku¬‚ nkuÞ Au. ykfkh rLkrùík nkuÞ Au. 1.3 Lke[Lu kkLktw MVrxf{Þ yÚkðk yMVrxf{Þ ½Lk ÃkËkÚkk{ou kt ðøkefo hý fhku : ↓ ↓↓ ↓ ykÛðeÞ ÄkÂíðf ykÞLkeÞ MknMktÞkusf ½Lk Ãkkur÷ÞwhuÚkuLk, LkuÃÚkur÷Lk, çkuLÍkuRf yìrMkz, xu^÷kuLk, ÃkkuxìrþÞ{ LkkRxÙux, Mku÷kuVuLk, Ãkkur÷rðLkkR÷ õ÷kuhkRz, VkRçkh ø÷kMk, fkìÃkh ½Lk ½Lk ½Lk (ò¤eËkh ½Lk) s. yMVrxf{Þ ½™ …kur÷ÞwhuÚku™, xuV÷ku™, ‚u÷kuVu™, …kur÷rð™kR÷ ↓ ↓↓ ÃkËkÚkkuo f÷kuhkRz, VkRƒh fk[ rçkLkÄðwú eÞ ÄúwðeÞ nkRzÙkìsLk MVrxf{Þ ½™ ™uÃÚku÷e™, ƒuLÍkuRf yìr‚z, ½Lk ½Lk çktÄ Ähkðíkk ÃkËkÚkkuo …kuxìrþÞ{ ™kRxÙux, fkì…h(íkktçkw) ½Lk 1.4 ½Lk ÃkËkÚkLo kku ð¢e¼ðLkkft çkÄe s rËþkyk{u kt yfu Mkh¾tw {Õq Þ Ähkðu A.u yk ½Lk ÃkËkÚkLo kk Mð¼kð rðþu xefk fhk.u þtw íku r[hkz økýw Ä{o Ëþkðo þu ? 1.3.1 ykÛðeÞ ½Lk ÃkËkÚkkuo (Molecular Solids) s. ½Lk ÃkËkÚkoLkk ð¢e¼ðLkktf çkÄe s rËþkyku{kt yuf Mkh¾wt {qÕÞ Ähkðíkk «. 13. ykÛðeÞ ½Lk ÃkËkÚkkLou kk ½xf fýku sýkðku íkÚkk ykÛðeÞ ½Lk nkuðkÚke íkuyku yMVrxf{Þ økýkÞ Au. fkhý fu yMVxef{Þ ½Lk ÃkËkÚkkLou ktw WÃkrð¼ksLk («fkh) WËknhý ykÃke sýkðk.u Mk{Ëiþef nkuÞ Au.  ykÛðeÞ ½Lk ÃkËkÚkkuoLkk {q¤¼qík ½xf fýku yýwyku nkuÞ Au. íku{Lku  ykðk yMVxef{Þ ½Lk ÃkËkÚkkuoLku ríkûý Äkhðk¤k MkkÄLk ([ÃÃkk) ðzu fkÃkeyu íÞkhu íku çku yrLkÞr{ík MkÃkkxe Ähkðíkk ¼køk{kt rð¼kSík ÚkkÞ Lke[uLkk «fkhku{kt WÃkrð¼ksLk fhe þfkÞ Au. Au. íkÚkk çktLku ¼køkLke MkÃkkxe yuf Mk{kLk yLku Mkwtðk¤e nkuíke LkÚke. (i) yÄúwðeÞ ykÛðeÞ ½Lk ÃkËkÚkkuo :  yk{, íku r[hkz økwýÄ{o Ähkðíkku LkÚke.  ½xf fýku : yk «fkhLkk ykÛðeÞ ½Lk{kt He, Ar sðu k Ãkh{kýyw ku 1.3 MVrxf{Þ ½Lk ÃkËkÚkkuoLkwt ðøkeofhý yÚkðk yÄðwú eÞ MknMkÞt ksu f çkÄt Úke òzu kÞ÷u k yÄðwú eÞ yýwyku suðk fu H2, Cl2, I2, P10, S8 ½xf fýku (Classification of Crystalline Solids) íkhefu nkÞu A.u Ärwú ðÞ çkÄt yýyw ku CO2, SO3.  ykf»kýo çk¤ku : yk «fkhLkk ½Lk{kt Ãkh{kýwyku fu yýwyku rLkçko¤ «. 11. MVrxf{Þ ½Lk ÃkËkÚkkuoLkk WËknhý ÷¾ku. rðMksoLk (dispersion) yÚkðk ÷tzLk çk¤kuÚke  WËknhý: ⇒ ykÞLko, fkìÃkh, rMkÕðh suðk Äkíkw ík¥ðku. sfzkÞ÷u k nkÞu A.u ⇒ MkÕVh, VkuMVhMk, ykÞkurzLk suðk yÄkíkw ík¥ðku  økwýÄ{o : íkuyku Ãkku[k, rðãwíkLkk yðknf íkÚkk Lke[k øk÷Lk®çkËw ⇒ MkkurzÞ{ õ÷kuhkRz, ®Íf MkÕVkRz, LkuÃÚkur÷Lk, Mkwfku Ähkðu Au. çkhV ðøkuhu suðk MktÞkusLkku MVrxf{Þ ½Lk ÃkËkÚkkuo Au.  ¼kiríkf yðMÚkk : ykuhzkLkk íkkÃk{kLku yLku Ëçkkýu íkuyku {kuxk «. 12. MVrxf{Þ ½Lk ÃkËkÚkkuoLktw ðøkefo hý þLu kk ykÄkhu fhðk{kt ykðu ¼køku «ðkne yÚkðk ðkÞw MðYÃku nkuÞ þfu Au. Au ? íkLu kk «fkh sýkðk.u (ii)ÄúwðeÞ ykÛðeÞ ½Lk ÃkËkÚkkuo :  ½xf fýku : ÄúwðeÞ MknMktÞkusf çktÄÚke çkLku÷k ÄúwðeÞ yýwyku  MVrxf{Þ ½Lk ÃkËkÚkkuoLkwt ðøkeofhý yktíkh ykÛðeÞ çk¤kuLkk Mð¼kð yÚkðk ½xf fýkuLku yufçkeò MkkÚku sfze hk¾íkk rðrðÄ «fkhLkk nkuÞ Au. WËknhý : HCl, SO2 ðøkuhu çktÄLkk ykÄkhu fhðk{kt ykðu Au.

1.8 {kìzLko Brighton Chemistry : Äku.12 – ¼køk-1 ⇒ rðãwíkeÞ ûkuºk{kt ÄkíkwLku {qfðk{kt ykðu íÞkhu R÷uõxÙkìLk ÄLkkÞLkLke ò¤eËkh h[Lkk{ktÚke ðnu Au. yk s heíku W»{k Ãký R÷uõxÙkìLk  ykf»koý çk¤ : íku{Lkk ½xf fýku MkkÃkuûk heíku ðÄw «çk¤ {khVíku yuf AuzkÚke çkeò Auzu «Mkhu Au. Äðwú eÞ-Äðwú eÞ ÃkkhMÃkrhf r¢Þkyku ðzu yfu çkeò MkkÚku sfzkÞ÷u k nkÞu A.u ⇒ Äkíkwyku [¤fkx Ähkðu Au. ({wõík R÷uõxÙkìLkLke nksheLkk ÷eÄu)  økwýÄ{o : íkuyku Ãkku[k yLku rðãwíkLkk yðknf nkuÞ Au. ⇒ fux÷kf rfMMkkyku{kt Äkíkwyku htøk Ëþkoðu Au. su íku{kt hnu÷k íku{Lkk øk÷Lk®çkËw yÄúwðeÞ ykÛðeÞ ½Lk ÃkËkÚkkuo fhíkkt ðÄkhu Ÿ[k nkuÞ Au. Ëk.ík., ½Lk SO2, ½Lk HCl ðøkuhu. {wõík R÷uõxÙkìLkLkk ÷eÄu s nkuÞ Au. ⇒ Äkíkyw ku ¾çq k s xeÃkLkeÞ (Malleable) yLku íkLÞ (Ductile) nkÞu A.u  ¼kiríkf yðMÚkk : ykuhzkLkk íkkÃk{kLku yLku Ëçkkýu íkuyku ðkÞw yÚkðk «ðkne YÃku nkuÞ þfu Au. 1.3.4 MknMktÞkusf yÚkðk ò¤eËkh ½Lk ÃkËkÚkkuo (Covalent or Network Solids) (iii) nkRzÙkusLk çktrÄík ykÛðeÞ ½Lk ÃkËkÚkkuo :  ½xf fýku : ykðk ½Lk ÃkËkÚkkuoLkk yýwyku H yLku F, O fu N «. 16. MknMkÞt ksu f(ò¤eËkh½Lk)ÃkËkÚkkou½xffýkLu kkykÄkhuMk{òðk.u Ãkh{kýw MkkÚku ÄúwðeÞ MknMktÞkusf çktÄ Ähkðu Au.  ½xf fýku : yÄkíkwykuLkk MVrxf{Þ ½Lk ÃkËkÚkoLkk MVrxf{kt LkSfLkk  ykf»koý çk¤ : yýw-yýw ðå[u «çk¤ nkRzÙkusLk çktÄ nkuÞ Au. Ãkh{kýwyku ðå[u MknMktÞkusf çktÄ h[kðkÚke ò¤eËkh h[Lkk Ähkðu Au. ykÚke íkuyku çk]nË yýwyku MðYÃku nkuÞ Au. WËknhý : H2O (çkhV), NH3 (½Lk) WËknhý : SiO2, SiC, nehku, økúìVkRx  økwýÄ{o : íkuyku rðãwíkLkk yðknf nkuÞ Au.  ykf»koý çk¤ku : Ãkh{kýwyku ðå[u «çk¤ MknMktÞkusf çktÄ nkuÞ Au.  ¼kri íkf yðMÚkk : ykuhzkLkk íkkÃk{kLku yLku Ëçkkýu íkuyku çkk»Ãkþe÷ ykÚke Ãkh{kýwyku íku{Lkk MÚkkLk{kt¾qçk«çk¤íkkÚkesfzkÞu÷khnu Au.  økwýÄ{kuo : íku{Lkk økwýÄ{kuo rËþk{Þ nkuÞ Au. «ðkneyku yÚkðk Ãkk[u k ½Lk ÃkËkÚkkou nkÞu A.u  íkuyku Mk¾ík yLku çkhz nkuÞ Au.  íku{Lkk øk÷Lk®çkËw yMkkÄkhý Ÿ[k nkuÞ Au. 1.3.2 ykÞLkeÞ ½Lk ÃkËkÚkkuo (Ionic Solids)  íkuyku øk÷Lk Ãkk{íkkt Ãknu÷k rð½xLk Ãký Ãkk{e þfu Au.  íkuyku ðeshkuÄf Au. «. 14. ykÞLkeÞ ½Lk ÃkËkÚkkou ½xf fýkLu kk ykÄkhu Mk{òðk.u  (økúuVkRx rMkðkÞ) íkuyku ðes«ðknLkwt ðnLk fhe þfíkkt LkÚke.  ½xf fýku : ykÞLkeÞ ½Lk ÃkËkÚkkuo{kt ½xf fýku ykÞLk MðYÃku «. 17. nehkLke MVrxf çkÄt khý h[Lkk Mk{òðk.u yÚkðk nehku rðãíw kLkku nkuÞ Au. WËknhý : Na+Cl–, NH4+Cl– ðøkuhu. yðknf A.u Mk{òðk.u  ykf»koý çk¤ku : ykðk ½Lk ÃkËkÚkkuo{kt fw÷trçkf ykf»koý (ÂMÚkh rðãwíkeÞ) çk¤ku ðzu ÄLkkÞLk-ÉýkÞLk çktrÄík (sfzkÞu÷k) nkuÞ Au.  økwýÄ{o : ykðk ½Lk ÃkËkÚkkuo Mð¼kðu Mk¾ík yLku çkhz nkuÞ Au. íku{Lkk øk÷Lk®çkËw yLku Wíf÷Lk®çkËw Ÿ[k nkuÞ Au. ⇒ íku{Lkk ykÞLkku nuhVuh fhðk {kxu {wõík nkuíkk LkÚke. ykÚke íkuyku ½Lk yðMÚkk{kt rðãwíkLkk yðknf nkuÞ Au. Aíkkt rÃkøkr÷ík yðMÚkk{kt yÚkðk Ãkkýe{kt ykuøkk¤íkk ykÞLkku {wõík ÚkkÞ Au. su rðãwíkLkwt ðnLk fhu Au. 1.3.3 ÄkíðeÞ ½Lk ÃkËkÚkkuo (Metallic Solids) «. 15. ÄkíðeÞ ½Lk ÃkËkÚkkou ½xf fýkLu kk ykÄkhu Mk{òðk.u  ½xf fýku : ½xf fýku MðYÃku Äkíkw Ãkh{kýwyku nksh nkuÞ Au. WËknhý : Na, K, Al, Cu, Ag ðøkuhu.  ykf»koý çk¤ku : ÄkíkwLkk MVrxf{kt hnu÷k ÄLkkÞLkku yLku {wõík  íku{kt «íÞuf fkçkoLkLkwt sp3 Mktfhý ÚkÞu÷wt nkuÞ Au. R÷uõxÙkìLk Mk{wÿ ðå[u ÂMÚkíkrðãwíkeÞ ykf»koý çk¤ku nkuÞ Au, suLku ÄkÂ¥ðf çktÄ fnu Au.  íku{kt fkçkoLkLke økkuXðýe [íkw»V÷feÞ heíku ÚkÞu÷e nkuÞ Au.  íku rºkÃkrh{kýeÞ ò¤eËkh h[Lkk Ähkðu Au.  økwýÄ{kuo : ÄkíkwLkk {wõík R÷uõxÙkìLk Mk{økú MVrxf {kxu Mk{kLk  íku{kt C–C çktÄ÷tçkkE 154 pm nkuÞ Au. økýkÞ Au.  íku{kt «íÞuf fkçkoLk çkeò [kh fkçkoLk MkkÚku «çk¤íkkÚke sfzkÞu÷ku ⇒ ÄkíkwLkk Ãkh{kýw ËeX {wõík ÚkÞu÷k çkÄk s R÷uõxÙkìLk yu R÷uõxÙkìLk hnu Au. ykÚke íku yrík Mk¾ík nkuÞ Au. Mk{wÿ{kt Vk¤ku ykÃku Au.  nehkLkk MVrxf{kt {wõík R÷uõxÙkìLk nkuíkk LkÚke. ykÚke íku rðãwík yðknf Au. ⇒ yk{, {wõík yLku økríkþe÷ R÷uõxÙkìLkLkk fkhýu Äkíkw{kt rðãwík yLku W»{kLkwt ðnLk Mkh¤íkkÚke ÚkkÞ Au.

«fhý-1 : ½Lk yðMÚkk 1.9 C CHEMISTRY XTRA l nehkLke h[Lkk : ⇒ økkuXðý : fkçkoLk Ãkh{kýwyku fcc h[Lkk çkLkkðu Au su{kt yufktíkhu [kh [íkw»V÷feÞ rAÿ Ãkh [kh C Ãkh{kýwyku økkuXðkÞu÷ nkuÞ Au. ⇒ Mkðøko yktf : C = 4 ⇒ rºkßÞk : 2r = 3a , Ãkh{kýw MktÏÞk : Z = 8 C Ãkh{kýw 4 «rík yuf{ fku»k → [íkw»V÷feÞ 3a rAÿ Ãkh 4 ⇒ Ãku®føk ûk{íkk = 34 % økVìú kRx rðãíw k  Ëhuf C Ãkh{kýwLkku [kuÚkku MktÞkusfíkk R÷uõxÙkìLk swËk-swËk MíkhkuLke ðå[u nksh nkuÞ Au yLku íku Mk{økú MVrxf{kt {wõík heíku Vhe «. 18. økVìú kRxLke MVrxf h[Lkk Mk{òðk.u yÚkðk þfu Au. Mkðw knf A.u Mk{òðk.u  økúìVkRx{kt fkçkoLk Ãkh{kýwyku sp2 Mktfhý Ähkðu Au yLku swËk-swËk  yk {wõík R÷uõxÙkìLkLkk fkhýu íku rðãwík Mkwðknf Au. Míkhku{kt økkuXðkÞu÷k nkuÞ Au. ynª Ëhuf fkçkoLk Ãkh{kýw çkeò ºký  íku{kt swËk-swËk Míkhku yufçkeò WÃkh Mkhfe þfu Au. ykÚke íku Ãkkzkuþe Ãkh{kýwyku MkkÚku íku s Míkh{kt MknMktÞkusf çktÄÚke çktrÄík nkuÞ Au. Ãkku[wt ½Lk Au íkÚkk Mkkhk Ÿsý (Lubricant) íkhefu ðíkuo Au. swËk swËk «fkhLkk ½Lk ÃkËkÚkkuo ½Lk ÃkËkÚkkuoLkku «fkh ½xf çktÄLk/ WËknhý ¼kiríkf rðãwíkeÞ øk÷Lk®çkËw ðknfíkk (1) ykÛðeÞ ½Lk ÃkËkÚkkuo fýku ykf»koýçk¤ku Mð¼kð ½ýkt Lke[kt (i) yÄúwðeÞ yðknf Lke[kt (ii) ÄúwðeÞ yýwyku rðMksoLk yÚkðk Ar, CCl4, {]Ëw ykÞ™ku ÷tzLk çk¤ku H2, I2, CO2 {]Ëw yðknf (iii) nkRzÙkusLk rîÄúwð-rîÄúwð HCl, SO2 çktrÄík ÃkkhMÃkrhf Mk¾ík Mk¾ík Ãký (2) ykÞLkeÞ ½Lk r¢Þk çkhz ÃkËkÚkkuo nkRzÙkusLk H2O (çkhV) yðknf Lke[kt (3) ÄkíðeÞ ½Lk ÃkËkÚkkuo çktÄLk NH3 (½Lk) (4) MknMktÞkusf fw÷trçkf yÚkðk NaCl, MgO, ½Lk yðMÚkk{kt Ÿ[k yÚkðk yðknf Ãkhtíkw ò¤eËkh ÂMÚkh rðãwíkeÞ ZnS, CaF2 rÃkøkr÷ík «{ký{kt ½Lk ÃkËkÚkkuo yðMÚkk{kt Ÿ[k rçkLkMÚkkrLkf ÄkíðeÞ çktÄLk Fe, Cu, Ag, Mk¾ík Ãkhtíkw yLku s÷eÞ ½ýk Ÿ[k R÷ìõxÙkìLkLkk Mg xeÃkLkeÞ ÿkðý{kt ðknf Mk{wÿ{kt ÄLk yLku íkLÞ ½Lk yðMÚkk{kt ykÞLkku íku{s rÃkøkr÷ík Ãkh{kýwyku MknMktÞkusf SiO2 (õðkxoTÍ) Mk¾ík yðMÚkk{kt SiC, C (nehku), ðknf çktÄLk yðknf AIN ðknf (yÃkðkË) C (økúuVkRx) {]Ëw

1.10 {kìzLko Brighton Chemistry : Äku.12 – ¼køk-1  yk Ëhuf xkRÕMkLkk {æÞ{kt yuf rLkþkLk fhðk{kt ykðu íkku íÞkt rLkþkLkeðk¤k rçktËwykuLkku yuf Mk{qn «kÃík ÚkkÞ Au. yk rçktËwykuLkk «. 19. „Vìú kRx yu rðãŒw ‚ðw knf A.u fkhý f.u .... Mk{qnLku yðfkþ ÷urxMk fnuðkÞ.  „úìVkRx™kt yuf MŒh™ku fkƒo™ yu ƒeò MŒh™k fkƒo™ ‚kÚku òuzkÞ «. 21. {kru xV (ÃkkÞkLkku yfu {) yxu ÷u þtw ? WËknhý ykÃkk.u íÞkhu íku çku Míkhku ðå[u ¼k„-÷uŒkt e– {wõík nkuÞ Au. su rðãwŒðknfŒk  yðfkþ ÷urxMk (rçktËwykuLkk Mk{qn) {kxu sðkƒ÷Ëkh¾ƒk™ýu Au.MyktçkÚkketrÄ„úìVíkkRx«r§ðãwŒku ‚wðknf Au.11111112222222333333344444445555555666666677777778888888999999900000001111111222222233333334444444555555566666667777777888888899999990000000111111122222223333333444444455555556666666777777788888889999999000000011111112222222111111122222223333333444444455555556666666777777788888889999999000000011111112222222333333344444445555555666666677777778888888999999900000001111111222222233333334444444555555566666667777777888888899999990000000111111122222221111111222222233333334444444555555566666667777777888888899999990000000111111122222223333333 Ãkh hk¾ðk{kt ykðíkkt çktÄkhýeÞ MVrxfLke h[Lkk fhðk 1.5 Lke[uLkk ½Lk ÃkËkÚkkuoLku íku{Lkk{kt «ðíkoíkk yktíkh ykÛðeÞçk¤kuLkk yuf{Lku {kurxV fu ÃkkÞkLkku yuf{ {kxu {kurxV Mð¼kð Ãkh ykÄkrhík swËk swËk «fkhku{kt ðøkeof]ík fhku : fnu Au. s. …kuxìrþÞ{ ‚ÕVux ykÞ™eÞ ½™  yk {kurxVLke økkuXðýeÚke rºkÃkrh{kýeÞ ¼kík WËT¼ðu Au. rx™ ÄkÂíðf ½™  {kurxV íkhefu yýw, Ãkh{kýw fu ykÞLk nkuE þfu Au. ƒuÂLÍ™ rƒ™ÄwúðeÞ ykÛðeÞ ½™ «. 22. rîÃkrh{kýeÞ yðfkþ ÷ru xMk (MVrxf ÷ru xMk) økkXu ðýe ykfr] ík îkhk Mk{òðk.u ÞwrhÞk ÄúwðeÞ ykÛðeÞ ½™ yu{kur™Þk ÄúwðeÞ ykÛðeÞ ½™ (H–çktÄ) çkhV nkRzÙkus™-ƒtÄ ÄhkðŒku ½™  yðfkþ ÷urxMk yu MVrxfLke h[Lkk {kxuLkku yuf fkÕÃkrLkf Zkt[ku Au.  ßÞkhu yðfkþ ÷urxMkLkk ®çkËwyku Ãkh {kurxVLku yuf Mk{kLk heíku ®Íf ‚ÕVkRz ykÞ™eÞ ½™ {qfeyu íÞkhu MVrxfLke h[Lkk WíÃkLLk ÚkkÞ Au. „úìVkRx ‚n‚tÞkusf ½™ yÚkðk ò¤eËkh ½™  yk yuf fkÕÃkrLkf rîÃkrh{kýeÞ MVrxf h[Lkk nkuÞ Au.  ÷urxMk ®çkËwykuLke yðfkþeÞ økkuXðýeÚke rðrðÄ «fkhLkk ÷urxMk YrƒrzÞ{ ÄkÂíðf ½™ WËT¼ðu Au. yk„kuo™ rƒ™ÄúwðeÞ ykÛðeÞ ½™ r‚r÷fku™ fkçkkoRz ‚n‚tÞkusf yÚkðk ò¤eËkh ½™ 1.6 ½Lk ÃkËkÚko A yu ½Lk yLku rÃkøkr÷ík yðMÚkk{kt ½ýku Mk¾ík yLku rðãwíkeÞ yðknf Au yLku ¾qçk s Ÿ[k íkkÃk{kLku Ãkeøk¤u Au. íku fÞk «fkhLkku ½Lk ÃkËkÚko nþu ? s. yk…u÷ „wýÄ{kuo yu ‚n‚tÞkusf yÚkðk ò¤eËkh ½™™k „wýÄ{kuo yðfkþ ÷urxMk yÚkðk fkÕÃkrLkf rîÃkrh{kýeÞ MVrxf Au. ykÚke yk…u÷ ÃkËkÚko ò¤eËkh ½Lk ÃkËkÚko nþu. MVrxf ÷urxMk (rîÃkrh{kýeÞ) 1.7 ykÞLkeÞ ½Lk ÃkËkÚkkuo rÃkøkr÷ík yðMÚkk{kt rðãwíkLkwt ðnLk fhu Au Ãkhtíkw ½Lk yðMÚkk{kt Lkrn. Mk{òðku. s. ykÞ™eÞ ÃkËkÚkkuo{kt ÄLk ykÞLk yLku Éý ykÞLk ðå[u ¾qƒ s çku swËk swËk ÷urxMk{kt ®çkËwykuLke økkuXðýe «ƒ¤ rðYØ rðãwík¼kheÞ ykf»koý nkuÞ Au. ykÚke Œu{ktÚke ykÞ™ku Aqxk …ze þfŒk ™Úke. …htŒw r…„r÷Œ yðMÚkk{kt yk ykÞ™ku Aqxk  MVrxfLku MktÃkqýo Ãkýu ÔÞk¾kÞkrík fhðk ykÃkýLku MVrxfLkk …zu Au. ykÚke Œuyku rÃkøkr÷ík MðYÃk{kt nkuÞ íÞkhu rðãwŒ ðn™ yðfkþ ÷urxMkLkk {kºk LkkLkfzkt ¼køkLke s sYh Ãkzu Au. yk fhe þfu Au. LkkLkfzkt ¼køkLku yuf{ fku»k fnu Au. yuf{ fku»kLke ÃkMktËøke yLkuf heíku ÚkE þfu Au. Mkk{kLÞ heíku yuðku fku»k ÃkMktË fhðk{kt 1.8 fÞk «fkhLkk ½Lk ÃkËkÚkkuo rðãwíkeÞ ðknf, xeÃkLkeÞ yLku íkLÞ Au ? ykðu Au suLke ÷tçk çkkswyku xqtfk{kt xqtfe nkuÞ yLku rºkÃkkrh{ký{kt yuf{ fku»kLkk MÚkkLkktíkheÞ rðMÚkkÃkLk (translational s. ÄkÂ¥ðf ½™ ÃkËkÚkkuo (Na, Au, Cu, Al ðøkuhu) displacement)Úke Mk{økú MVrxfLke h[Lkk fhe þfkÞ. ykf]rík{kt yuf rîÃkrh{kýeÞ ÷urxMkLkk yuf{ fku»kLke nuhVuhÚke 1.4 MVrxf ÷urxMk yLku yuf{ fku»kku Mk{økú MVrxfLke h[Lkk Úkíke Ëþkoðe Au. ð¤e, yuf{ fku»kkuLkk ykfkhku Ãký yuðk nkuÞ Au fu suÚke íkuyku íku{Lke ðå[u søÞk (Crystal Lattices and Unit Cells) Akuzâkt rMkðkÞ yk¾ku ÷urxMk ¼he Ëu Au. «. 20. yðfkþ ÷ru xMk (MVrxf ÷ru xMk) yxu ÷u þtw ? WËknhý ykÃke Mk{òðk.u  yðfkþ ÷urxMk yux÷u ®çkËwykuLkku yuðku Mk{qn fu suLkk Ãkh ÃkkÞkLkk yuf{ ({kurxV) fu çktÄkhýeÞ yuf{ {qfíkkt yuf [ku¬Mk ¼kík rðfrMkík ÚkkÞ Au. ykðk ®çkËwykuLkk Mk{qnLku yðfkþ ÷urxMk fnu Au.  WËknhý : ßÞkhu ¼kUÞíkr¤Þk Ãkh xkRÕMk ÷økkððk{kt ykðu Au, íÞkhu çkLkíke økkuXðý{kt ÃkwLkhkðŠíkík ¼kík h[kÞ Au.

«fhý-1 : ½Lk yðMÚkk 1.11 yuf{ «. 26. rºkÃkrh{kýeÞ MVrxf ÷ru xMkLkku ¼køk Ëþkðo e íkLu kk «k[÷ku fku»k sýkðk.u «. 23.MVrxf{Þ½LkÃkËkÚkoþtwAu?MVrxf÷ru xMkLke÷kûkrýfíkkykusýkðk.u  MVrxf{Þ ½Lk ÃkËkÚko yu yðfkþ ÷urxMk ®çkËwykuLke rºkÃkrh{kýeÞ økkuXðýe Au.  çktÄkhýeÞ {kurxVLku ÷urxMk ®çkËwyku Ãkh yuf Mk{kLk heíku {qfðkÚke MVrxf h[Lkk «kÃík ÚkkÞ Au. su{kt ÃkkÞk fu {kurxVLke h[Lkk íkÚkk yðfkþeÞ rËfTrðLÞkMk Mk{kLk nkuÞ Au.  MkÃkkxe rMkðkÞ Mk{økú yktíkh MVrxf{kt {kurxVLkwt ÃkÞkoðhý yuf Mk{kLk nkuÞ Au.  MVrxf ÷urxMkLke ÷kûkrýfíkkyku : (1) ÷urxMkLkk «íÞuf ®çkËwLku ÷urxMk rçktËw yÚkðk ÷urxMk MÚkkLk fnu Au. (2) íkLu ktw «íÞfu rçkËt w yfu ½xf fý (yý,w Ãkh{ký,w ykÞLk) Ëþkðo u A.u (3) íkuLkk ®çkËwykuLku MkeÄe hu¾kyku ðzu òuzðkÚke [ku¬Mk ¼kir{ríkf ykfkh {¤u Au.  ykf]rík{kt rºkÃkrh{kýeÞ MVrxf ÷urxMkLkku yuf ¼køk íkÚkk íkuLkku yuf{ fku»k Ëþkoðu÷ Au. «. 24. yfu { fk»u k yxu ÷u þtw ? íkLu ke ÷kûkrýfíkkyku sýkðk.u  yuf{ fku»k : MVrxf ÷urxMkLkku LkkLkk{kt LkkLkku yuðku [ku¬Mk ¼køk fu su  rºkÃkrh{kýeÞ MVrxf h[Lkk{kt yuf{ fku»kLke ÷kûkrýfíkkyku : MVxef{Þ ½LkLke çkÄe s ÷kûkýefíkkyku Ähkðu Au yLku MVrxfLku (i) yuf{ fku»kLke ºký Äkh a, b yLku c Au, su yuf-çkeòLku MktÃkqýoÃkýu ÔÞkÏÞkrÞík fhu Au. yk [ku¬Mk ¼køkLku yuf{ fku»k fnu Au. ÷tçk nkuÞ yÚkðk ÷tçk Lk Ãký nkuÞ.  yuf{ fku»kLke ÃkMktËøke yLkuf heíku ÚkkÞ Au. (ii) Äkh ðå[uLkk ºký ¾qýkyku nkuÞ Au.  Mkk{kLÞ heíku yuðku fku»k (¼køk) ÃkMktË fhðk{kt ykðu Au fu suLke b yLku c çkkswyku ðå[u → α ÷tçk çkkswyku xqtfk{kt xqtfe nkuÞ yLku rºkÃkrh{ký{kt yuf{ fku»kLkk a yLku c çkkswyku ðå[u → β MÚkkLkktíkheÞ rðMÚkkÃkLkÚke Mk{økú MVrxf h[Lkk «kÃík ÚkkÞ. a yLku b çkkswyku ðå[u → γ  yuf{ fku»kLkk ykfkh yuðk nkuÞ Au fu suÚke íku{Lke ðå[u søÞk Akuzâk rMkðkÞ yk¾ku ÷urxMk ¼hkE òÞ.  yk{, yuf{ fku»k{kt ºký ¾qýkyku yLku ºký Äkh yu{ fw÷ «. 25. rî-Ãkrh{ký{kt þõÞ yfu { fk»u kLke ykfr] íkyku Ëkhu k.u A «k[÷ku nkuÞ Au.  rîÃkrh{ký{kt çku s çkkswyku nkuÞ Au yLku yk çkkswykuLke ÷tçkkE 1.4.1 ykrË{ yLku furLÿík yuf{ fku»kku ‘a’ yLku ‘b’ íkÚkk yk çkkswyku ðå[uLkku ¾qýku γ (øku{k) Ähkðíkk Mk{ktíkh çkksw [íkw»fkuýLku yuf{ fku»k íkhefu ÃkMktË fhðk{kt ykðu Au.  yuf{ fku»kLku rðMík]ík heíku çku «fkh{kt rð¼krsík fhkÞ Au.  rîÃkrh{ký{kt þõÞ yuf{ fku»k Ãkkt[ nkuÞ Au su ykf]rík{kt ËþkoÔÞk Au. yuf{ fku»kLkk «fkh ↓ ↓↓ ykrË{ yuf{ fku»k furLÿík yuf{ fku»k (primitive) (centred) ↓ ↓ ↓ ↓ ytík:furLÿík V÷f furLÿík ytík (Auzku) furLÿík yuf{ fku»k yuf{ fku»k (BCC) yuf{ fku»k (FCC) (ECC)

1.12 {kìzLko Brighton Chemistry : Äku.12 – ¼køk-1 «. 27. ykrË{ yfu { fk»u k yxu ÷u þtw ? yÚkðk {kºk ¾ýq kyku Ãkh ½xf fý nksh A.u íkku íkðu k yfu { fk»u kLktw Lkk{ sýkðe ykfr] ík Ëkhu k.u  ykrË{ yuf{ fku»k : su yuf{ fku»k{kt íkuLkk ½xf fýku {kºk yuf{ fku»kLkk ykX ¾qýkLkk MÚkkLkku Ãkh nksh nkuÞ íkku íkuLku ykrË{ yuf{ fku»k (SC) fnu Au. C CHEMISTRY XTRA Ëk.ík. Po Äkíkw ykrË{ yuf{ fku»k{kt MVxefefhý Ãkk{u Au. l NaCl (MkkurzÞ{ õ÷kuhkRz)  íku fw÷ ykX ÷urxMk MÚkkLkku Ähkðu Au. ⇒ økkuXðý : Cl– yu fcc h[Lkk, ßÞkhu Na+ Ëhuf yüV÷feÞ «. 28. fru Lÿík yfu { fk»u k yxu ÷u þtw ? íkLu kk «fkh ykfr] ík Ëkhu e Mk{òðk.u rAÿ{kt økkuXðkÞ. «rík yuf{ fku»k{kt 4[NaCl] = 8 fýku nkuÞ. yÚkðk ½xf fýku ¾ýq k WÃkhkít k yLÞ MÚkkLku fru Lÿík nkÞu íkðu k yfu { fk»u k Mk{òðk.u ⇒ Mkðøko yktf : Na+ = 6, Cl– = 6 ⇒ rºkßÞk : 2rNa+ + 2rCl– = a  furLÿík yuf{ fku»k : su yuf{ fku»k{kt íkuLkk ½xf fýku yuf{ fku»kLkk «. 29. MVrxf «ýk÷e yxu ÷u þtw ? rLkÞr{ík ykfkhku ykfr] íkÚke Mk{òðk.u ykX ¾qýkyku WÃkhktík yLÞ MÚkkLkkuyu Ãký furLÿík ÚkÞu÷ nkuÞ, íkku yÚkðk MVrxf yu fE «ýk÷e{kt Mk{krðü ÚkkÞ íku fðu e íkuðk yuf{ fku»kLku furLÿík yuf{ fku»k fnu Au. heíku rLkÄkro hík ÚkkÞ Au ? furLÿík yuf{ fku»kLkk ºký «fkh Au.  MVrxf{kt òuðk {¤íke rðrðÄíkLkk ykÄkhu ykÃku÷ MVrxfLku Mkkík (1) ytík:furLÿík yuf{ fku»k : su yuf{ fku»k{kt íkuLkk ½xf fýku rLkÞr{ík ykfkh{ktÚke fkuE Ãký yuf{kt Mk{kðuþ fhe þfkÞ Au. ykX ¾qýkyku WÃkhktík ytík:fuLÿ{kt Ãký yuf ½xf fý (yýw, MVrxf «ýk÷e : MVrxf íkuLkk fýkuLke økkuXðýeÚke su {q¤¼qík  Ãkh{kýw, ykÞLk) furLÿík ÚkÞu÷ nkuÞ, íkku íkuLku ytík:furLÿík  rLkÞr{ík ykfkh «kÃík fhu Au íkuLku MVrxf «ýk÷e fnu Au. MVrxfLke «ýk÷e yu V÷f ðå[uLkk ¾qýk {kÃkeLku íkÚkk yûkkuLke yuf{ fku»k (BCC) fnu Au. Ëk.ík. Fe, Cr ðøkuhu Äkíkwyku. ÷tçkkELke {ËËÚke Lk¬e fhe þfkÞ Au. íku fw÷ 9 ÷urxMk MÚkkLkku Ähkðu Au. (2) V÷f furLÿík yuf{ fku»k : su yuf{ fku»k{kt íkuLkk ½xf fýku ½LkLkk ykX ¾qýkyku WÃkhktík Ëhuf V÷fLkk fuLÿ{kt Ãký yuf-yuf ½xf fý furLÿík ÚkÞu÷k nkuÞ, íkku íkuLku V÷f furLÿík yuf{ fku»k (FCC) fnu Au. Ëk.ík. Cu, Ag ðøkuhu Äkíkwyku.  íku fw÷ 14 ÷urxMk MÚkkLkku Ähkðu Au. (3) yít k (Azu k) fru Lÿík yfu { fk»u k : su yfu { fk»u k{kt íkLu kk ½xf C CHEMISTRY XTRA fýku ½LkLkk ykX ¾ýq kyku WÃkhkít k yfu çkeòÚke rðhØw nkÞu íkðu k (Mkk{Mkk{Lu kk) fkEu Ãký çku V÷fLkk fLu ÿ{kt yfu -yfu ½xf fý l CsCl (rMkrÍÞ{ õ÷kuhkRz) fru Lÿík ÚkÞ÷u nkÞu , íkku íkLu ku yít k (Azu k) fru Lÿík yfu { fk»u k fnu A.u ⇒ økkuXðý : Cl– Ëhuf ¾qýk Ãkh,  íku fw÷ 10 ÷urxMk MÚkkLkku Ähkðu Au. Cs+ ytík: fuLÿ{kt økkuXðkÞ Au. ⇒ Mkðøko yktf : Cs+ = 8, Cl– = 8

«fhý-1 : ½Lk yðMÚkk 1.13 ⇒ bcc h[Lkk : 2rCs+ + 2rCl– = 3 a «. 30. çkruú ðMk ÷ru xMk yxu ÷u þtw ? íkLu ke ÞkËe fküu f îkhk sýkðk.u ⇒ yLÞ WËknhý : : CsBr, CsI, CsCN, TlCl, TlBr, TlI,  £uL[ hMkkÞýþk†e çkúurðMku ËþkoÔÞwt fu (28 {ktÚke) {kºk 14 s TlCN 3a þõÞ rºkÃkrh{kýeÞ ÷urxMkku Au. suLku çkúurðMk ÷urxMk fnu Au. 4r Mkkík ykrË{ yuf{ fku»k yLku íku{Lkk furLÿík yuf{ fku»k{kt þõÞ rð[÷Lkku MVrxf þõÞ yûkeÞ ytíkh yûkeÞ ¾qýk WËknhý «ýk÷e rð[÷Lk yÚkðk ÄkhLke ÷tçkkE Mk{½LkeÞ ykrË{, a=b=c α = β = γ = 90° NaCl, ®Íf ç÷uLz, Cu ytík:furLÿík, V÷f furLÿík [íkw»fkuýeÞ ykrË{, a=b≠c α = β = γ = 90° MkVuË rxLk, SnO2, α = β = γ = 90° (xuxÙkøkkuLk÷) ytík:furLÿík TiO2, CaSO4 ykuÚkkuohnkuÂBçkf ykrË{, a≠b≠c hnkuÂBçkf MkÕVh (S(r)), ({n¥k{ þõÞ rð[÷Lkku) ytík:furLÿík KNO3, BaSO4, V÷f furLÿík ytík (Auzku) furLÿík »kxTfkuýeÞ ykrË{ a=b≠c α = β = 90° økúuVkEx, ZnO, CdS γ = 120° hnkuBçkkunuzÙ÷ ykrË{ a=b=c α = β = γ ≠ 90° fuÕMkkRx (CaCO3), yÚkðk rMkLLkuçkkh (HgS) rºkfkuýeÞ {kuLkkuÂõ÷rLkf ykrË{ a≠b≠c α = γ = 90° {kuLkkuÂõ÷rLkf MkÕVh (S(m)), β ≠ 90° ytík (Auzku) furLÿík Na2SO410H2O xÙkRÂõ÷rLkf ykrË{ a≠b≠c α ≠ β ≠ γ = 90° K2CrO7, CuSO4, 5H2O, ({n¥k{ yrLkÞr{íkíkk) H3BO3 C 1.5 yuf{ fku»k{kt Ãkh{kýwykuLke MktÏÞk CHEMISTRY XTRA (Number of Atoms in a Unit Cell) l ZnS (ͪf ç÷uLz) (MVk÷uhkRx)(ðwxoÍkRx) «. 31.½LkLkk sËw k-sËw k ÷ru xMk ®çkËw Ãkh hn÷u k fýkLu ke yLÞ yfu { fk»u k MkkÚku ¼køkeËkhe sýkðk.u ⇒ økkuXðý : S2– ykÞLkku fcc h[Lkk{kt yLku Zn2+ ykÞLkku yufktíkhu  fkuE Ãký MVrxf ÷urxMk h[Lkk rðÃkw÷ MktÏÞk{ktLkk yuf{ fku»kkuLke [íkw»V÷feÞ rAÿ{kt økkuXðkÞu÷k nkuÞ Au. çkLku÷e nkuÞ Au. yLku Ëhuf ÷urxMk rçktËw Ãkh yuf ½xf fý hkufkÞu÷ ⇒ Mkðøko yktf : Zn2+ = 4, S2– = 4 3a nkuÞ Au. rZn2+ + rS2– = 4  ÞkË hk¾ku : ∴ [kh ZnS yýwyku yLku yuf{ fku»k = 4[ZnS] (A) ½LkLkk ¾qýk Ãkh hnu÷k fýku yu LkSfLkk ykX yuf{ fku»k MkkÚku ¼køkeËkhe fhu Au. 3a ∴ fw÷ 8 ykÞLkku Úkþu. (yÃkðkË : »kxTfkuýeÞ h[Lkk{kt ¾qýk ÃkhLkku Ëhuf fý 4 LkSfLkkt fw÷ A yuf{ fku»k MkkÚku ¼køkeËkhe fhu Au.) (B) V÷f ÃkhLkku Ëhuf fý yu LkSfLkk çku yuf{ fku»k MkkÚku ⇒ WËknhý : BeS, BeO, CaO, AgI, CuCl, CuBr, CuI ¼køkeËkhe fhu Au. ⇒ ðwxoÍkRx h[Lkk HCP «fkhLke Au. ßÞkhu ͪf ç÷uLz CCP «fkhLke Au. Aíkkt çktLku{kt Mkðøko yktf Mk{kLk nkuÞ Au.

1.14 {kìzLko Brighton Chemistry : Äku.12 – ¼køk-1 (C) ÄkhLkk fuLÿ ÃkhLkku Ëhuf fý yu LkSfLkk [kh yuf{ fku»k  ðkMíkrðf ¼køk r[ºk : rðrþü ðkMíkrðf ¼køk MkkÚku ¼køkeËkhe fhu Au. yuf{ fku»k{kt ¼køk{kt ykðíkkt r[ºk (D) ytík:fuLÿ ÃkhLkku fý yu yLÞ fkuE yuf{ fku»k MkkÚku Ëhuf Ãkh{kýwLkk r[ºkLku ¼køkeËkhe fhíkku LkÚke. ðkMíkrðf ¼køk r[ºk fnu Au. 1.5.1 ykrË{ ½Lk yuf{ fku»k 1.5.2 ytík:furLÿík Mk{½LkeÞ yuf{ fku»k «. 32. ykrË{ ½Lk yfu { fk»u k{kt yfu { fk»u k ËeX Ãkh{kýw MkÏt ÞkLke «. 34. ytík:furLÿík Mk{½LkeÞ yuf{ fku»k (bcc){kt yuf{ fku»k økýíkhe Mk{òðk.u ËeX Ãkh{kýw MktÏÞkLke økýíkhe Mk{òðku.  ykrË{ ½Lk yuf{ fku»k{kt {kºk íkuLkk ykX ¾qýkyku Ãkh s  ytík:furLÿík Mk{½Lk{kt ykX ¾qýkyku WÃkhktík ytík:fuLÿ Ãkh Ãký Ãkh{kýwyku nkuÞ Au. yuf Ãkh{kýw nksh nkuÞ Au.  ¾qýk ÃkhLkku yk Ëhuf Ãkh{kýw LkSfLkk ykX yuf{ fku»k MkkÚku  yít k:fru Lÿík ÃkhLkku Ãkh{kýw yLÞ yfu { fk»u k MkkÚku ¼køkeËkhe fhíkku LkÚke. ¼køkeËkhe fhu Au. su{kt [kh yuf{ fku»k íkuLkk ÃkkuíkkLkk s MíkhLkk  bcc yuf{fku»k{kt Ãkh{kýw MktÏÞkLke økýíkhe Lke[u {wsçk yLku çkkfeLkk [kh yuf{ fku»k íkuLkk WÃkhLkk yÚkðk Lke[uLkk Míkh{kt nkuÞ Au. fhðk{kt ykðu Au. Ãkh{kýw MktÏÞk (Z) = ¾qýkLkk Ãkh{kýwykuLkku + ytík:fuLÿ îkhk  yk{, ykÃku÷ (Particular) yuf{ fku»k{kt íkuLkk Ëhuf ¾qýkLkk Mk{krðü Vk¤ku Mk{krðü Ãkh{kýwLkku Vk¤ku Ãkh{kýwLkku 1 ¼køk s Mk{krðü ÚkkÞ Au. =  8  1 +1 8  8  yk{, ykrË{ ½Lk yuf{ fku»k ËeX Ëhuf ¾qýk îkhk Ãkh{kýw =1+1=2 MktÏÞkLke økýíkhe Lke[u {wsçk fhe þfkÞ : ∴ Z = 2 Ãkh{kýwyku «rík yuf{fku»k Ãkh{kýw MktÏÞk (Z) = ¾qýkLke MktÏÞk × Ëhuf ¾qýk îkhk Mk{krðü Ãkh{kýwLkku ¼køk =8 × 1 =1 8 ∴ Z = 1 Ãkh{kýw «rík yuf{ fku»k «. 33. yuf{ fku»kLke ¾wÕ÷e h[Lkk, yðfkþ-¼híke r[ºk, yLku sËw k-sËw k Ãkh{kýyw kLu kk ðkMíkrðf ¼køk ykfr] ík îkhk Ëþkoðku.  ¾wÕ÷e h[Lkk : fýkuLkk 1.5.3 V÷f furLÿík Mk{½LkeÞ yuf{ fku»k ðkMíkrðf fËLke søÞkyu ¾wÕ÷e «. 35. V÷f furLÿík Mk{½LkeÞ (fcc) yuf{ fku»k {kxu yuf{ fku»k {kºk økku¤kLkk MÚkkLk h[Lkk ËeX Ãkh{kýw MktÏÞkLke økýíkhe Mk{òðku. Ëþkoðíkk fýLkk fuLÿku  V÷f furLÿík Mk{½Lk{kt ykX ¾qýkyku WÃkhktík A V÷fLkk Ëhuf fuLÿ{kt yuf-yuf Ãkh{kýwLkk rnMkkçku fw÷ A Ãkh{kýwyku nksh Ëþkoðíke ykf]ríkLku ¾wÕ÷e nkuÞ Au. h[Lkk fnu Au.  yðfkþ-¼híke r[ºk : yðfkþ- yuf{ fku»kLke hsqykík ¼híke fýLkk ðkMíkrðf fË îkhk r[ºk ÚkkÞ íkku íkuLku yðfkþ- ¼híke r[ºk fnu Au.

«fhý-1 : ½Lk yðMÚkk 1.15  Ëhuf V÷fLkwt fuLÿ çku yuf{ fku»k MkkÚku ¼køkeËkhe fhu Au. C  fcc yfu {fk»u k{ktÃkh{kýwMkÏt ÞkLkeøkýíkheLke[u{sw çkfhðk{ktykðuA.u Ãkh{kýw MktÏÞk (Z) = CHEMISTRY XTRA ¾qýk{kt Mk{krðü Ãkh{kýwykuLkku + V÷f{kt Mk{krðü Mk{krðü Vk¤ku Ãkh{kýwykuLkku Vk¤ku l rºkßÞk økwýku¥khÄL=kkÞLkLke rºkßÞk = r+ ÉýkÞLkLke rºkßÞk r– =  8  1 +  6  1  8  2  r+ r– ÄLkkÞLkLkku rAÿ WËknhý : =1+3=4 Mkðøko ∴ Z = 4 Ãkh{kýwyku «rík yuf{fku»k ykft 0.155 – 0.225 3 Mk{ík÷eÞ rºkfkuý B2O3 0.225 – 0.414 4 [íkw»V÷feÞ CuCl, CuS, CuI, BaS, HgI, ZnS 0.414 – 0.732 6 yüV÷feÞ NaCl, KBr, MgO, MnO, CaO ÷¾ký MktçktrÄík «§ku11111112222222333333344444445555555666666677777778888888999999900000001111111222222233333334444444555555566666667777777888888899999990000000111111122222223333333444444455555556666666777777788888889999999000000011111112222222111111122222223333333444444455555556666666777777788888889999999000000011111112222222333333344444445555555666666677777778888888999999900000001111111222222233333334444444555555566666667777777888888899999990000000111111122222221111111222222233333334444444555555566666667777777888888899999990000000111111122222223333333 0.732 – 1.00 8 Mk{½Lk CsCl, CsI, CsBr, TlBr, NH4Br 1.9 ‘÷urxMk rçktËw’Lke MkkÚkofíkk sýkðku. s. MVrxf h[Lkk{kt Ëhuf ÷urx‚ ®ƒËw yu yuf fý™wt «rŒr™rÄíð fhu Au.  su{ {æÞMÚk ÄLkkÞLkLkwt fË ðÄu íku{ íkuLkku Mkðøko yktf ðÄu Au 1.10 yuf{ fku»kLku ÷kûkrýf çkLkkðíkk «k[÷kuLkkt Lkk{ ÷¾ku. íkÚkk rºkßÞk økwýku¥kh yLku MÚkkÞeíkk Ãký ðÄu Au. s. yuf{ fku»k Ëþkoððk A «k[÷ku sYhe Au : l íkkÃk{kLk yLku ËçkkýLke Mkðøkoyktf Ãkh yMkh : (i) yuf{ fku»k™e ºký Äkhku™e ÷tƒkE a, b, c (ii) Äkhku™e ðå[u™k ºký ¾qýkyku α, β, γ  MVrxfLkwt íkkÃk{kLk ðÄkhíkk íkuLkku Mkðøkoyktf ½xu Au.  MVrxfLkwt Ëçkký ðÄkhíkk íkuLkku Mkðøkoyktf ðÄu Au. 1.11 «k[÷kuLkk ykÄkhu íkVkðík Ëþkoðku (rð¼urËík fhku) : ZnS P ðÄkhíkk NaCl yLku (4:4) T ½xkzíkk 6:6 s. (i) nufÍk„ku™÷ (»kxTfkuýeÞ) {ku™kuÂõ÷rLkf NaCl P ðÄkhíkk CsCl a=b≠c a≠b≠c 6:6 T ½xkzíkk 8:8 α, β = 90°, γ = 120° α = γ = 90°, β ≠ 90° 1.6 Mktð]ík Mktfwr÷ík h[Lkkyku (ii) V÷f furLÿŒ (FCC) ytŒfurLÿŒ (ECC) (Close Packed Structures) l yk «fkh™k yuf{ fku»k{kt l yk «fkh™k yuf{ fku»k{kt O ½Lk ÃkËkÚkkuo{kt ½xf fýku yuðe heíku økkuXðkÞu÷k nkuÞ Au fu su{kt ykX ¾qýu ykX Ãkh{kýwyku ykX ¾qýu ykX Ãkh{kýwyku íkuyku LÞqLkík{ ¾k÷e søÞk Akuzu Au yÚkðk {n¥k{ søÞk hkufu Au. ykðe h[LkkLku Mktð]ík Mktfwr÷ík h[Lkk fnu Au. ŒÚkk Ëhuf V÷f™k {æÞ{kt ŒÚkk fkuE …ý ƒu rðhwØ  ½xf fýkuLku yufMkh¾k Mk¾ík økku¤k íkhefu ÂMðfkheyu íkku yuf-yuf rnMkkçku fw÷ A V÷f™k fuLÿ{kt yuf-yuf rºkÃkrh{kýeÞ h[Lkk ºký MkkuÃkkLk{kt h[e þfkÞ Au. …h{kýw nksh nkuÞ Au. rnMkkçkuƒuÃkh{kýwnkshnkÞu . «. 36. yuf Ãkrh{ký{kt Mktð]ík Mktfw÷Lk h[Lkk Mk{òðku. yÚkðk yuf Ã÷kÂMxfLkk zççkk{kt økku¤kyku hk¾e íkuLku n÷kðíkkt «kÃík l fw÷ 14 ÷urxMk fuLÿku. l fw÷ 10 ÷urxMk fuLÿku. Úkíke yuf Ãkrh{kýeÞ Mktð]ík h[Lkk fuðe heíku nkuÞ Au ? ykf]ríkMkn Mk{òðku. l yk yuf{ fku»k l yk yuf {fku»k Mk{½LkeÞ  økku¤kLke økkuXðý : yk Mktð]ík Mktfwr÷ík h[Lkk{kt {kºk yuf s heíku Mk{½LkeÞ nkuÞ Au. nkuíkku LkÚke. yuf Ãkrh{ký{kt yuf Mk{kLk økku¤kyku yufçkeòLku ÃkhMÃkh yzfeLku (MÃkþeoLku) yuf nhku¤{kt økkuXðkÞu÷k nkuÞ Au. 1.12 Mk{òðku fu Mk{½LkeÞ yuf{ fku»kLkk (i) ¾qýk Ãkh yLku (ii) ytík:furLÿík MÚkkLk Ãkh hnu÷k Ãkh{kýwLkku fux÷ku ¼køk íkuLkk Ãkzkuþe yuf{ fku»kLkku ¼køk hkufu Au ? s. (i) Mk{½LkLkk Ëhuf ¾qýk …h hnu÷ku …h{kýw ŒuLke …k‚u™k s ƒeò ykX yuf{ fku»kku ‚kÚku ¼k„eËkhe fhu Au. (ii) ßÞkhu ytŒ:fuLÿ …h hnu÷ku …h{kýw yu yLÞ fkuE yuf{ fku»k ‚kÚku ¼k„eËkhe{kt nkuŒku ™Úke.

1.16 {kìzLko Brighton Chemistry : Äku.12 – ¼køk-1  ßÞkhu ºkeS nhku¤Lkku Ëhuf økku¤ku çkeòu nhku¤Lkk Ëhuf yðLk{Lk{kt økkuXðkÞ íÞkhu íku «Úk{ nhku¤ suðe s økkuXðý ...nhku¤ Ähkðu Au. yk{, íku{kt ABABAB... «fkhLke økkuXðý ÚkkÞ Au.  Mkðøko yktf : Mk{½Lk MVxef h[Lkk{kt hnu÷k fkuE yuf fýLkk MkkiÚke  Mkðøko yktf : yk økkuXðý{kt Ëhuf økku¤ku íkuLke LkSfLkk çkeò LkSfLkk Ãkzkuþe fýkuLke MktÏÞkLku íku fýLkku Mkðøko yktf fnu Au. A økku¤k MkkÚku MkeÄku s MktÃkfo{kt nkuÞ Au. ykÚke, Ëhuf økku¤kLkku  yuf s nhku¤{kt hnu÷ Ëhuf økku¤ku íkuLkk çku Ãkkzkuþe økku¤k MkkÚku s Mkðøko yktf A nkuÞ Au. yk A økku¤kyku »kxTfkuýLkk ¾qýk MkeÄk MktÃkfo{kt nkuÞ Au. ykÚke Ëhuf økku¤kLkku Mkðøko yktf 2 ÚkkÞ Au. Ãkh økkuXðkÞu÷ nkuÞ Au. ykÚke, íkuLku rî-Ãkrh{kýeÞ »kxTfkuýeÞ Mktð]ík Mktfw÷Lk (h[Lkk) fnu Au. «. 37. yuf Ãkrh{kýeÞ Mktð]ík h[Lkk ÃkhÚke rî-Ãkrh{kýeÞ Mktð]ík  yk «fkhLke økkuXðý{kt {wõík søÞkLkwt «{ký [kuhMk h[LkkLke þõÞíkkyku ykf]rík Mkn Mk{òðku. yÚkðk rî-Ãkrh{kýLke Mkh¾k{ýe{kt ykuAwt nkuÞ Au. rî-Ãkrh{ký{kt [kuhMk Mktð]ík Mktfw÷Lk Mk{òðku.  ykÚke íkuLke Ãkufªøk ûk{íkk ðÄkhu nkuÞ Au. (A) rî-Ãkrh{ký{kt [kuhMk Mktð]ík Mktfw÷Lk : «. 38. rî-Ãkrh{kýeÞ »kxTfkuýeÞ Mktð]ík Mktfw÷Lk{kt fÞwt rAÿ h[kÞ økku¤kykuLke økkuXðý : Äkhku fu yuf Mkh¾k fËLkk økku¤kyku Au ? Mk{òðku. yufçkeòLku yzfeLku yuf nhku¤{kt Au. yk økkuXðýLku «Úk{  rî-Ãkrh{kýeÞ »kxTfkuýeÞ Mktð]ík h[Lkk{kt rºkfkuýeÞ rAÿ h[kÞ nhku¤-A íkhefu Mðefkheyu nðu òu çkeS nhku¤Lkk Au. yk rºkfkuýeÞ rAÿ çku «fkhLkk nkuÞ Au : økku¤kyku «Úk{ nhku¤Lkk økku¤kykuLke çkhkçkh WÃkh s ykðu íku heíku økkuXðeyu íkku økkuXðkÞ Au.  yuf nhku¤Lkk rºkfkuýLkk rþhku®çkËw WÃkh íkhV nkuÞ Au, ßÞkhu çkeò  íkku íku{kt çktLku nhku¤Lkk økku¤kyku ykze yLku Q¼e heíku MíkhLkk rºkfkuýLkk rþhkurçktËw Lke[u íkhV nkuÞ Au. çkhkçkh (aligned) økkuXðkÞu÷k nkuÞ Au. nhku¤ (ÚkÃÃke)Lke ¼kík (økkuXðý) : òu «Úk{ nhku¤Lku ‘A’ «. 39. rî-Ãkrh{kýeÞ Mktð]ík Mktfw÷LkLke þõÞíkkyku sýkðe íku{Lke «fkhLke nhku¤ økýeyu íkku çkeS nhku¤ íku{s yLÞ Ëhuf ðå[uLkku íkVkðík÷¾k.u nhku¤ Ãký A «fkhLke økkuXðý Ähkðíke nkuÞ Au. yk{, íku{kt AAAA... «fkhLke økkuXðý ÚkkÞ.  rî-Ãkrh{kýeÞ Mktð]ík Mktfw÷Lk{kt çku þõÞíkkyku Au : Mkðøko yktf : yk økkuXðý{kt Ëhuf økku¤ku íkuLkk [kh [kuhMk Mktð]ík Mktfw÷Lk »kxTfkuýeÞ Mktð]ík Mktfw÷Lk Ãkzkþu e økk¤u k MkkÚku MkeÄku s MkÃt kf{o kt nkÞu A.u ykÚke, rî- Ãkrh{ký{kt Ëhuf økku¤kLkku Mkðøko ykft 4 nkÞu A.u økkuXðý «Úk{ nhku¤Lkk økku¤k «Úk{ nhku¤Lkk økku¤kLkk  yk LkSfLkk [kh økku¤kykuLkk fuLÿkuLku MkeÄe Lke çkhkçkh WÃkh çkeò yðLk{Lk (¾kzk){kt nhku¤Lkk økku¤k økkuXðkÞ. çkeS nhku¤Lkk hu¾k ðzu òuzðk{kt ykðu íkku [kuhMk h[kÞ Au. ykÚke íkuLku rî-Ãkrh{ký{kt [kuhMk Mktð]ík økku¤k økkuXðkÞ. Mktfw÷Lk fnu Au.  yk Mktð]ík Mktfw÷LkLke Ãkufªøk ûk{íkk ykuAe nkuÞ Au. nhku¤Lke ¼kík –AAAAAAAA– –ABABABAB– (B) rî-Ãkrh{kýeÞ »kxTfkuýeÞ Mktð]ík Mktfw÷Lk :  økku¤kykuLke økkuXðý : çkeS nhku¤ B yu «Úk{ nhku¤ A Ãkh Mkðøko yktf 4 6 Mkkít krhík (Mxøu kz)o heíku økkXu ðíkkt «Úk{ nhk¤u Lkkt økk¤u k ðå[Lu kk Ëhfu yðLk{Lk (¾kzk{k)t çkeS nhk¤u Lkku yfu -yfu økk¤u ku økkXu ðkÞ A.u Ãkkzkuþe [kuhMkLkk ¾qýk Ãkh »kxTfkuýLkk ¾qýk Ãkh  nhku¤ (ÚkÃÃke)Lke ¼kík (økkuXðý) : òu økku¤kykuLke «Úk{ nhku¤Lku ‘A’ «fkh fneyu íkku çkeS nhku¤ fu su «Úk{ økku¤kLkwt MÚkkLk nhku¤Úke y÷øk Au íkuLku B «fkh fnuðkÞ. {wõík søÞk ðÄw ykuAe Ãkì®føk ykuAwt ðÄw «. 40.rî-Ãkrh{kýeÞ [khu Mk Mkðt í] k Mkft rw ÷ík Míkh{kÚt ke rºk-Ãkrh{kýeÞ Mkðt í] k Mktfw÷Lk h[LkkLke þõÞíkkyku Mk{òðku. yÚkðk rºk-Ãkrh{kýeÞ [khu Mk Mkðt í] k Mkft ÷w Lk h[Lkk Mk{òðk.u  økku¤kykuLke økkuXðý : su{ rî-Ãkrh{kýeÞ [kuhMk Mktð]ík Mktfw÷Lk{kt «Úk{ nhku¤Lke çkhkçkh WÃkh s çkeS nhku¤Lkk økku¤k økkuXðkÞ Au, íku s heíku çkeò Míkh Ãkh ºkeò MíkhLkk økku¤k økkuXðíkk rºk-Ãkrh{kýeÞ [kuhMk Mktð]ík Mktfw÷Lk «kÃík ÚkkÞ Au.

nhku¤ (ÚkÃÃke)Lke ¼kík : yk økkuXðý{kt Ëhuf Míkh Mk{kLk økkuXðýe «fhý-1 : ½Lk yðMÚkk 1.17 Ähkðíkwt nkuðkÚke íkuLke ¼kík AAAAA... «fkhLke ÚkkÞ Au. ⇒ yk «{kýu {¤íkk ÷urxMkLku MkkËku ½Lk ÷urxMk fnu Au yLku «. 42. Mktð]ík Mktfw÷Lk{kt yüV÷feÞ rAÿLke h[Lkk yuf ykf]rík Mkn Mk{òðku. yuf{ fku»kLku ykrË{ ½Lk yuf{ fku»k fnu Au. ⇒ íkuLkkt Ëhuf økku¤kLkku Mkðøko yktf 6 nkuÞ Au ([kh ÃkkuíkkLkk  yüV÷feÞ rAÿku h[kÞ íkuðe økkuXðý : ⇒ Mkðt í] k Mkft ÷w Lk h[Lkk{kt ßÞkhu çkeò MíkhLkk rºkfkýu eÞ rAÿku s Míkh{kt, 1 WÃkhLkk MíkhLkku yLku 1 Lke[uLkk MíkhLkku) «Úk{ MíkhLkk rºkfkýu eÞ rAÿku Ãkh økkXu ðkÞ Ãkhít kw ík{u Lkk rºkfkýu eÞ ykfkhku yfu çkeò Ãkh yæÞkhkru Ãkík Úkíkkt LkÚke. (ykfr] ík a) «. 41. Mktð]ík Mktfw÷Lk{kt [íkw»V÷feÞ rAÿLke h[Lkk yuf ykf]rík ⇒ su{kt yuf rºkfkuýLkwt rþhku®çkËw WÃkhLke íkhV nkuÞ Au ßÞkhu Mkn Mk{òðku. çkeò rºkfkuýLkwt rþhku®çkËw Lke[uLke íkhV nkuÞ Au. (ykf]rík c) ⇒ ykðwt rAÿ fw÷ A økku¤kyku îkhk ½uhkÞu÷ nkuÞ Au. ykÚke íkuLkk økku¤kykuLkk fuLÿkuLku òuzíkk yüV÷feÞ h[Lkk çkLku Au, ykÚke íkuLku yüV÷feÞ (O) rAÿ fnu Au. ⇒ yk rAÿkuLke Mkt¿kk ‘O’ ðzu r[rnTLkík ÚkkÞ Au.  økku¤kykuLke økkuXðý : WÃkhÚke òuíkk rAÿLkku ¼kir{ríkf ykfkh [íkw»V÷feÞ rAÿku h[kÞ íkuðe økkuXðý :  »kxfT kýu eÞ Mkðt í] k Mkft rw ÷ík Míkh ‘A’ ÷Eyu yLku íkLu kk Ãkh íkðu tw s çkestw Míkh økkXu ðeyu íÞkhu çkeò MíkhLkk ºký økk¤u k «Úk{ MíkhLkk ºký økk¤u kykÚu ke h[kíkk yðLk{Lk (¾kzk){kt økkXu ðkÞ A.u  yk{, çktLku MíkhLkk økku¤k yufçkeò Ãkh y÷øk heíku økkuXðkÞ Au. ykÚke, çkeò MíkhLku ‘B’ fnuðkÞ Au.  yk Ëhr{ÞkLk «Úk{ MíkhLkk çkÄk s rºkfkuýkfkhe rAÿku yu çkeò MíkhLkk økku¤kyku îkhk ZtfkÞu÷k nkuíkk LkÚke.  Ãkhtíkw ßÞkhu çkeò MíkhLkk økku¤k «Úk{ MíkhLkk økku¤kLkk rºkfkuýkfkhe rAÿku Ãkh (yÚkðk íkuÚke Q÷xwt) økkuXðkÞ Au, íÞkhu [kh økku¤kyku ðå[u su rAÿ h[kÞ Au íkuLku [íkw»V÷feÞ rAÿ fnu Au. yk rAÿkuLku “T” îkhk r[nTrLkík ÚkkÞ Au. T  [íkw»V÷feÞ rAÿku yLku yüV÷feÞ rAÿkuLke MktÏÞkLkku ykÄkh Mktð]ík Mktfwr÷ík økku¤kykuLke MktÏÞk Ãkh nkuÞ Au. (a) [íkw»V÷feÞ h[Lkk – Äkhku fu, Mktð]ík Mktfwr÷ík økku¤kykuLke MktÏÞk = N WÃkhÚke òuíkkt økku¤kykuLkk fuLÿLku òuzðkÚke {¤íke íkku yüV÷feÞ rAÿkuLke MktÏÞk = N Úkþu. yLku [ík»w V÷feÞ rAÿkLu ke MkÏt Þk = 2N(çk{ýe) Úkþ.u Mk{[íkw»V÷f h[Lkk «. 43. [íkw»V÷feÞ rAÿkuLku Zktfíke h[Lkk Mk{òðku. rAÿLkku ¼kir{ríkf ykfkh  økku¤kykuLke økkuXðý : Mktð]ík Mktf÷Lk h[Lkk{kt çkeò MíkhLkk {kì.Br. Chem. Äku. 12 ¼køk-1 : 2 Mk{[íkw»V÷feÞ rAÿku ºkeò MíkhLkk økku¤kyku ðzu ZtfkE òÞ Au. nhku¤ (ÚkÃÃke)Lke ¼kík : ykÚke, yk «fkhLke økkuXðý{kt ºkeò MíkhLkk økku¤kyku «Úk{ MíkhLkk økku¤kykuLke su{ s økkuXðkÞ Au. ykÚke çku «fkhLkk Míkhku yufktíkhu ÃkwLkhkðŠíkík ÚkkÞ Au.  ykÚke yk ¼kíkLku ABABAB... «fkhLke ¼kík fnu Au.  yk h[LkkLku nuõÍkøkkuLk÷ õ÷kuÍ Ãkìf (HCP) h[Lkk fnu Au.

1.18 {kìzLko Brighton Chemistry : Äku.12 – ¼køk-1  Mkðøko yktf : 12 ¼kíkLkku «fkh : ABC-ABC WËknhý : Zn (ͪf), Mg ({ìøLkurþÞ{)  Ãkì®føk ûk{íkk : 74 % («{ký{kt ðÄkhu Mkûk{) 1.6.1 MktÞkusLkLkwt Mkqºk yLku ¼hkÞu÷ rAÿkuLke MktÏÞk «. 45. rAÿku{kt ykÞLkkuLke økkuXðýe Mk{òðku.  Mkðøko yktf : HCP h[Lkk{kt fkuE yuf Míkh{ktLkku økku¤ku ÃkkuíkkLkk  Mkk{kLÞ heíku ykÞLkeÞ ½Lk{kt {kuxk fËLkk ykÞLkku (ÉýkÞLk) Mktð]ík Mktfwr÷ík h[Lkk çkLkkðu Au ßÞkhu, LkkLkk fËLkk ÄLk ykÞLkku MíkhLkk A økku¤kLkk MktÃkfo{kt íkÚkk íkuLke WÃkhLkk MíkhLkk ºký yLku íku{Lkk îkhk h[kíkk rAÿku{kt økkuXðkÞ Au. íkuLke Lke[uLkk MíkhLkk ºký økku¤kLkk MkeÄk MktÃkfo{kt nkuÞ Au. yk{,  òu rAÿku{kt økkuXðkíkk ykÞLkku ðÄw LkkLkk nkuÞ, íkku íku (ykuAk fkuE Ãký økku¤ku fw÷ 12 økku¤kLkk MktÃkfo{kt nkuÞ Au. ykÚke Ëhuf yðfkþ Ähkðíkk) [íkw»V÷feÞ rAÿku{kt økkuXðkÞ Au. økku¤kLkku Mkðøko yktf 12 ÚkkÞ Au.  òu rAÿku{kt økkuXðkíkk ykÞLkku ðÄw {kuxk nkuÞ, íkku íku (ðÄw yðfkþ  HCPLke Mktfw÷Lk ûk{íkk (Ãkì®føk ûk{íkk) = 74 % Ähkðíkk) yüV÷feÞ rAÿku{kt økkuXðkÞ Au. C CHEMISTRY XTRA  nt{uþk yu sYhe LkÚke fu Ëhuf ð¾íku çkÄk s [íkw»V÷feÞ rAÿku yLku çkÄk s yüV÷feÞ rAÿku MktÃkqýoÃkýu ¼hkE òÞ. yk rAÿkuLkku fux÷ku l FCC yLku HCP{kt økku¤kLke MktÏÞk, T-rAÿkuLke MktÏÞk yLku O-rAÿkuLke MktÏÞkLkku økwýku¥kh yLkw¢{u 1:2:1 nkuÞ Au. ÃÃkkXâÃkwMMííkkffLLkkkk ffkkuÞuÞzzkkyykku uytþ (¼køk) hkufkþu hkMkkÞrýf MkqºkíkuLkku ykÄkh Ãkh hnu÷ku Au.1111111122222222333333334444444455555555666666667777777788888888999999990000000011111111222222223333333344444444555555556666666677777777888888889999999900000000111111112222222233333333444444445555555566666666777777778888888899999999000000001111111122222222111111112222222233333333444444445555555566666666777777778888888899999999000000001111111122222222333333334444444455555555666666667777777788888888999999990000000011111111222222223333333344444444555555556666666677777777888888889999999900000000111111112222222211111111222222223333333344444444 FCC → 4, 8, 9; HCP → 6, 12, 6 1.1 yuf MktÞkusLk çku ík¥ðku X yLku Y Lkwt çkLku÷wt Au. ík¥ð Y (ÉýkÞLk «. 44. yüV÷feÞ rAÿkuLku Zktfíke h[Lkk Mk{òðku. íkhefu)Lkk Ãkh{kýwyku ccp çkLkkðu Au yLku ík¥ð X (ÄLkkÞLk íkhefu)Lkk Ãkh{kýwyku çkÄk s yüV÷feÞ rAÿku ¼he Ëu Au.  CCP {kt økku¤kykuLke økkuXðý : yk «fkhLke h[Lkk{kt ºkeò MktÞkusLkLkwt Mkqºk þwt nþu ? MíkhLkk økku¤kyku çkeò Míkh Ãkh yuðe heíku økkuXððk{kt ykðu Au, suÚke Ëhuf yüV÷feÞ rAÿ ZtfkÞ òÞ Au. s. Y …h{kýw îkhk CCP h[™k ƒ™u Au. nhku¤ (ÚkÃÃke)Lke ¼kík : ⇒ ynª ºkeò MíkhLke økkXu ðý «Úk{ Míkh sðu e nkíu ke LkÚke Ãkhít kw íkLu kkÚke ∴ Y = 4 …h{kýw rðÃkheík nkÞu A.u ykÚke ºkeswt Míkh C Ãký Míkh A yLku BÚke swËe økkXu ðýe Ähkðu Au {kxu íkLu ke ¼kík ABCABC «fkhLke ÚkkÞ A.u ŒÚkk ƒÄk s yüV÷feÞ rAÿku X îkhk hkufkÞu÷k Au. ⇒ ðÄw{kt [kuÚkk MíkhLke økkuXðý «Úk{ Míkh suðe s nkuÞ Au. ⇒ yk h[LkkLku Mk{½LkeÞ Mktð]ík Mktfwr÷ík (Cubic Closed ∴ yüV÷feÞ rAÿku = Y …h{kýw sux÷k ÚkkÞ. Packed - CCP) yÚkðk V÷f furLÿík Mk{½LkeÞ (Face Centered Cubic - FCC) h[Lkk fnu Au. X = Y = 4 …h{kýw WËknhý : Cu, Ag yk{, MktÞkusLkLkwt Mkqºk = X4Y4 = XY (1:1) 1.2 ík¥ð B Lkk Ãkh{kýwyku hcp ÷urxMk h[u Au yLku ík¥ð A Lkk Ãkh{kýwyku Mk{[íkw»V÷feÞ rAÿkuLkk 2/3 {k ¼køk{kt hkufkÞu÷ Au. ík¥ð A yLku B îkhk h[kíkk MktÞkusLkLkwt Mkqºk þwt Au ? s. Ãkh{kýwyku = B ⇒ [íkw»V÷feÞ rAÿLke MktÏÞk = 2B (çk{ýe nkuÞ) ⇒ ßÞkhu A Ãkh{kýwyku = [íkw»V÷feÞ rAÿLkkt 2 ¼køk hkufu Au. 3 = 2B  2 = 4 B 3 3 yk{ : A: B = 4 :1 3 =4:3 yk{ MktÞkusLkLkwt Mkqºk = A4B3

«fhý-1 : ½Lk yðMÚkk 1.19 «. 46. ccp yÚkðk fcc h[Lkk{kt [íkw»V÷feÞ rAÿLkk MÚkkLk Ëþkoðku.  T-rAÿLkwt ¾qýkÚke ytíkh = 3a yÚkðk [íkw»V÷feÞ rAÿLke MktÏÞk Ãkh{kýwLke MktÏÞk fhíkkt 4 çk{ýe nkuÞ Au. Mk{òðku.  yuf s rðfýo ÃkhLkk çku LkSfLkk T-rAÿku ðå[uLkwt ytíkh  ykf]rík{kt ËþkoÔÞk {wsçk yuf{ fku»kLku fw÷ ykX LkkLkk Mk{½Lk{kt rð¼krsík fhu÷ Au. = 3a 4 a r b  rºkßÞk økwýku¥kh = R = 0.225 c R = Ãkh{kýwLke rºkßÞk, r = rAÿLke rºkßÞk (rAÿ{kt d hnu÷k Ãkh{kýwLke rºkßÞk)  yk Ëhuf LkkLkk Mk{½Lk{kt yufktíkhu ¾qýk Ãkh Ãkh{kýw a, b, cyLku d nksh nkuÞ Au. yk{ fw÷ [kh Ãkh{kýw nksh nkuÞ Au. l rºkfkuýkfkhe rAÿ : r = 0.155 R  yk [kh Ãkh{kýwLku yufçkeò MkkÚku òuzíkk yuf rLkÞr{ík [íkw»V÷f «kÃík ÚkkÞ Au. íku{Lke ðå[u yuf [íkw»V÷f rAÿ h[kÞu÷ nkuÞ Au. «. 47. ccp yÚkðk fcc h[Lkk{kt yüV÷feÞ rAÿLkwt MÚkkLk Ëþkoðku. yÚkðk yüV÷feÞ rAÿkuLke MktÏÞk fcc Lkk Ãkh{kýwLke  yk{, ykðk fw÷ ykX LkkLkk Mk{½Lk{kt (Ëhuf{kt yuf-yuf MktÏÞk sux÷e s Au. Mk{òðku. rnMkkçku) fw÷ ykX [íkw»V÷feÞ rAÿku yuf yuf{ fku»k{kt h[kÞ Au. ytík: fuLÿ Ãkh yüV÷feÞ Aeÿ :  ykf]rík ÃkhÚke òuE þfkÞ Au fu fcc Mk{½LkLkwt ytík: fuLÿ yu fkuE Ãkh{kýw îkhk hkufkÞu÷ LkÚke, Ãkhtíkw íku V÷f fuLÿLkkt A Ãkh{kýwyku îkhk ½uhkÞu÷ nkuÞ Au suLku yufçkeò MkkÚku òuzíkkt ytík:fuLÿ Ãkh yuf yüV÷feÞ rAÿ h[kÞ Au.  ÄkhLkk fuLÿ Ãkh yüV÷feÞ rAÿ :  Mk{½Lk yuf{ fku»k{kt ytík:fuLÿ WÃkhktík 12 ÄkhLkk Ëhuf fuLÿ Ãkh yuf yüV÷feÞ rAÿ nkuÞ Au.  ðÄw{kt ccp (fcc) h[Lkk{kt LkkLkk Mk{½Lk{kt [íkw»V÷feÞ  yk yüV÷feÞ rAÿ fw÷ A Ãkh{kýwykuÚke ½uhkÞu÷ku nkuÞ Au.  su{kt [kh Ãkh{kýwyku íku s yuf{ fku»kLkk (2 ¾qýk yLku økkuXðýe{kt yuf{ fku»k ËeX Ãkh{kýwLke MktÏÞk 4 nkuÞ Au yLku 2 V÷f ÃkhLkk) nkuÞ Au íkÚkk çkkfeLkk çku Ãkh{kýwyku íkuÚke [íkw»V÷feÞ rAÿkuLke MktÏÞk 8 ÚkkÞ Au. ÃkkMkÃkkMkuLkk çku yuf{ fku»kLkk nkuÞ Au.  yk{, [íkw»V÷feÞ rAÿkuLke MktÏÞk Ãkh{kýwykuLke MktÏÞk fhíkkt çk{ýe nkuÞ Au. C CHEMISTRY XTRA l [íkw»V÷feÞ rAÿ : (T-rAÿ) ⇒ Mkðøko yktf : 4 ⇒ Ëhuf ¾qýkÚke ytík: rðfýo Ãkh 1 ytíkhu {¤u Au. 4 ⇒ Ëhuf ytík: rðfýo Ãkh çku T-rAÿku (ytík:fuLÿLke çktLku çkkswyu yuf-yuf) h[kÞ Au. yk{, [kh ytík:rðfýkuoLkk rnMkkçku fw÷ ykX T-rAÿku nkuÞ Au.

1.20 {kìzLko Brighton Chemistry : Äku.12 – ¼køk-1 ⇒ yk heíku Ëhuf Äkh Ãkh {¤íkwt yüV÷feÞ rAÿ yu LkSfLkk 1.7.1 hcp yLku ccp h[Lkk{kt Mktfw÷Lk ûk{íkk (PE) : 4 yuf{ fku»k MkkÚku ¼køkeËkhe fhu Au. 1 «. 49. ccp h[Lkk{kt Mktfw÷Lk ûk{íkkLke økýíkhe Mk{òðku. 4 yÚkðk ccp/fcc h[Lkk {kxu a, r ðå[u MktçktÄ íkkhðku. yk{, Äkh Ãkh «kÃík yüV÷feÞ rAÿku Lkku Vk¤ku = 12 × =3 ⇒ yk{, ccp h[LkkLkk yuf{ fku»k{kt fw÷ [kh yüV÷feÞ økku¤kykuLkwt fË : rAÿkuLkku Vk¤ku (3 Äkh Ãkh yLku 1 ytík:fuLÿ Ãkh) nkuÞ Au.  yk çktLku «fkhLkk Mktð]ík Mktfw÷Lk{kt yuf{ fku»k ËeX fýkuLke MktÏÞk ⇒ su ccp (fcc) Lkk yuf{ fku»kLke Ãkh{kýwLke MktÏÞk ([kh) Z = 4 nkuÞ Au. sux÷e s nkuÞ Au. 4 16 3 4 ⇒ yuf{fku»k Ãkh{kýwLke MktÏÞk = O-rAÿkuLke MktÏÞk = 4  ∴økku¤kyku îkhk hkufkÞu÷ fË = 4 × π r3 =  r3 C  a, r ðå[u MktçktÄ : CHEMISTRY XTRA l MVrxf ÷urxMkLku yuf fu ðÄkhu Mk{r{rík ík÷ yLku yuf fu ðÄkhu Mk{r{rík yûkku nkuE þfu Au Ãkhtíkw Mk{r{rík fuLÿ íkku yuf s nkuÞ Au. l yüV÷feÞ rAÿ : r R = 0.414 (Cubical void) Mkðøko yktf = 6  ½LkeÞ rAÿ l ½LkeÞ rAÿ : ykX ¾qýu ykX Ãkh{kýwyku ðå[u h[kíkk rAÿLku ½Lk rAÿ (Cubical void) fnu Au. ⇒ Äkhku fu yuf{ fku»kLke Äkh (BC)Lke ÷tçkkE ‘a’ Au. íkuLkku Mkðøko yktf = 8 ⇒ V÷f rðfýo (AC)Lke ÷tçkkE ‘b’ Au. r = 0.732 ∴ Δ ABC {kt ÃkkÞÚkkøkkuhMkLkk rLkÞ{ {wsçk, R rðfýo (AC)2 = çkksw (AB)2 + çkksw (BC)2 ßÞkt, AC = b, AB = a, BC = a l rAÿkuLkwt MkkÃkuûk fË : ½LkeÞ rAÿ > yüV÷feÞ rAÿ > yk{, b2 = a2 + a2 = 2 a2 ÚkkÞ. [íkw»V÷feÞ rAÿ > rºkfkuýkfkhe rAÿ rðfýo b = 2 a ⇒ nðu, òu økku¤kLke rºkßÞk r nkuÞ, íkku (C-void > O-void > T-void > t-void) ....(i) 1.7 Mktfw÷Lk ûk{íkk (Packing Efficiency) (PE) rðfýo ytíkh b = 4r Úkþu. V÷f rðfýo r «. 48. MVrxfLke Mkft ÷w Lk ûk{íkk yxu ÷u þtw ? íkLu ktw Mkk{kLÞ Mkºq k íkkhðk.u yk MktçktÄLku Mk{e. (i) {kt {qfíkkt, r ∴ 4r = 2 a ∴ a = 4 r r rb 2  Mktfw÷Lk ûk{íkk : MVrxf{kt yuf{ fku»kLkk fýku îkhk «kÃÞ yðfkþ yk{, a = 2 2 r Ãkife hkufkÞu÷k fw÷ yðfkþLkk xfkLku íkuLke Mktfw÷Lk ûk{íkk fnu Au. ⇒ Mktfw÷Lk ûk{íkk (Ãkì®føk ûk{íkk (PE))  MkqºkLke íkkhðýe : yuf{ fku»kLkk ÄkhLke ÷tçkkE = a ∴ yuf{ fku»kLkwt fË = a3 = yfu { fk»u k{kt f÷w økk¤u k îkhk hkfu kÞ÷u tw fË × 100 yfu { fk»u kLktw fË ⇒ yuf{ fku»k ËeX økku¤kykuLke MktÏÞk = Z 4 π r3 3 ⇒ r rºkßÞk Ähkðíkk økku¤kLkwt fË = 4 πr3 = 4  × 100 3 (2 2 r)3 = yuf{ fku»k{kt fw÷ økku¤k îkhk hkufkÞu÷wt fË Mktfw÷Lk ûk{íkk yuf{ fku»kLkwt fË × 100 π = × 100 32 ∴ PE = Z  4 π r3 × 100 % Ãku®føk ûk{íkk= 74 % 3 a3

«fhý-1 : ½Lk yðMÚkk 1.21 C ßÞkt, b = V÷f rðfýoLke ÷tçkkE, c = ytík: rðfýoLke ÷tçkkE CHEMISTRY XTRA ∴ Mktfw÷Lk ûk{íkk (PE) l hcp yLku ccp h[Lkk Ähkðíkk ík¥ðkuLke MVrxf ½Lkíkk Mk{kLk = yuf{ fku»k{kt fw÷ økku¤k îkhk hkufkÞu÷wt fË × 100 yuf{ fku»kLkwt fË nkuÞ Au. íkuLkwt fkhý Mk{kLk Mkðøko yktf yLku Mk{kLk Ãkì®føk ûk{íkk. 2 4 π r3 3 l sc, bcc MVrxf h[Lkk{kt T-rAÿku yLku O-rAÿku Mktf¤kÞu÷k nkuíkk LkÚke.  × 100  = l ccp/fcc yLku hcp MVrxf h[Lkk{kt T-rAÿku yLku O-rAÿku ykðu÷k 4 r3 nkuÞ Au. fcc → (fý MktÏÞk 4 nkuðkÚke) T-rAÿku 8 yLku O-rAÿku 4. 3 hcp → (fý MktÏÞk 6 nkuðkÚke) T-rAÿku 12 yLku O-rAÿku 6. = 3π × 100 8 1.7.2 ytík:furLÿík Mk{½LkeÞ h[Lkk{kt Mktfw÷Lk ûk{íkk Ãkufªøk ûk{íkk = 68% «. 50. yít k:fru LÿíkMk{½LkeÞh[Lkk{ktMkft ÷w Lkûk{íkkLkeøkýíkheMk{òðk.u C CHEMISTRY XTRA yÚkðk bcc h[Lkk {kxu a yLku r ðå[uLkku MktçktÄ íkkhðku.  økku¤kykuLkwt fË : l MÃkkRLk÷ çktÄkhý : ⇒ yk «fkhLkk Mktð]ík Mktfw÷Lk{kt yuf{ fku»k ËeX fýkuLke MktÏÞk Fe3O4 (Fe2+, Fe3+ yLku O2– ykÞLkku Ähkðu Au.) l O2– → ccp h[Lkk Z = 2 nkuÞ Au. ⇒ økku¤kyku îkhk hkufkÞu÷wt fË = 2 × 4 πr3 = 8 πr3    ∴ 1 1 3 3 O2– Lke MktÏÞk : = 8  8 + 6  2  a, r ðå[u MktçktÄ : (LkkUÄ : ynª Mkki «Úk{ V÷f rðfýoLkku MktçktÄ = 1 + 3 = 4 O2– a MkkÚku {u¤ððku Ãkzþu yLku íkuLkk ÃkhÚke ytík: rðfýoLkku MktçktÄ a MkkÚku {u¤ðe þfkþu.) ∴ Fe2+ Lke MktÏÞk := 8× 1 = 1 Fe2+ 8 ∴ Fe3+ Lke MktÏÞk := 4× 1 = 2 Fe3+ 2 l MkkËe MÃkkRLk÷ h[Lkk yLku RLðMko MÃkkRLk÷ h[Lkk MkkËe MÃkkRLk÷ h[Lkk RLðMko MÃkkRLk÷ h[Lkk ⇒ yk ykìõMkkRz «fkhLke ¾rLks A.u ⇒ Mkk{kLÞ Mkqºk : M2+ . (M3+)2 O4 ⇒O2– îkhk fcc h[Lkk Ähkðu. ⇒ O2– îkhk ccp h[Lkk ⇒ ykf]rík ÃkhÚke MÃkü Au fu ytík: fuLÿ{ktLkku Ãkh{kýw C yu ¾qýk ⇒ M3+ yzÄk yüV÷feÞ rAÿ hkufu. ⇒M2+ yüV÷feÞ rAÿ{kt íkÚkk ÃkhLkk çku Ãkh{kýw MkkÚku ytík: rðfýo YÃku MÃkþuo÷ku Au. ⇒ M2+ [íkw»V÷feÞ rAÿLkku ykX{ku M3+ yu yüV÷feÞ rAÿ ⇒ V÷f rðfýoLkku a MkkÚku MktçktÄ íkkhðíkk : ¼køk hkufu. yLku [íkw»V÷feÞ rAÿ{kt ⇒ Δ EFD {kt 2rytík: rðfýo ynª, M2+ = Mg, Fe, Co, Ni, Mkh¾k ¼køk hkufu Au. b2 = a2 + a2 r Zn, Mn b2 = 2a2 ...(1) M3+ = Al, Fe, Mn, Cr, Rh b = 2a r 1.7.3 MkkËk Mk{½LkeÞ ÷urxMk{kt Mktfw÷Lk ûk{íkk (PE) : ⇒ ytík: rðfýoLkku a MkkÚku MktçktÄ : nðu, c nðu, Δ AFD {kt ytík:rðfýo c : «. 51. MkkËk Mk{½LkeÞ ÷ru xMk {kxu Ãk®ì føk (Mkft ÷w Lk) ûk{íkkLke økýíkhe c2 = a2 + b2 c = 4r Mk{e. (2) {kt {qfíkkt, Mk{òðk.u yÚkðk scp {kxu a yLku r ðå[uLkku MktçktÄ íkkhðku. c2 = a2 + 2 a2 4r = 3 a  økku¤kykuLkwt fË : ⇒ yk «fkhLke h[Lkk{kt yuf{ fku»k ËeX yuf s Ãkh{kýw økku¤ku Mk{e.(1) ÃkhÚke a= 4r c2 = 3 a2 3 nksh nkuÞ Au. c = 3 a ...(2) Z = 1 Ãkh{kýw/yuf{ fku»k

1.22 {kìzLko Brighton Chemistry : Äku.12 – ¼køk-1  økku¤kLkwt fË = 1 × 4 πr3 = 4 πr3 Úkþu.  ykf]rík ÃkhÚke MÃkü fne þfkÞ fu a = 2r ÚkkÞ. 3 3 O a yLku r ðå[u MktçktÄ : Mktfw÷Lk ûk{íkk = yuf{ fku»k{kt fw÷ økku¤k îkhk hkufkÞu÷wt fË × 100 Mk{½LkeÞ yuf{ fku»kLkwt fË = 1 4 π r3 × 100 3 2r3 = π × 100 = 52.36 % ≈ 54 % 6 ∴ PE = 54 % C CHEMISTRY XTRA yuf{ fku»k ¾qýk Ãkh V÷f Ãkh ytík: fuLÿ Z = yuf{ fku»k ËeX a, r ðå[u Ãku®føk ¾k÷e (Ãku®føk) Ãkh{kýw Ãkh{kýw Ãkh MktçktÄ ûk{íkk søÞk (nf) (nb) Ãkh{kýwLke MktÏÞk nc nf nb a = 2r ûk{íkk (nc) 0 0 = 8  2  1 4r = 3 a 52.36 % 47.64 % MkkËku ½Lk 8 0 1 1 WËknhý : Mn 8 1 [8 × 8 = 1] ytík:furLÿík (bcc) WËknhý : Mk{qn-1 íkÚkk 2 68 % 32 % Ba, V, Nb, Ta, Cr, Mo, W, Fe [8 × 1 +1 8 = 1 + 1 = 2] V÷f furLÿík (fcc) 8 6 0 4 4r = 2 a 74 % 26 % WËknhý : Ca, Sr, Al,    =81 + 6  1 8 2 Co, Rh, Ir, Ni, Pd, =1+3=4 Pt, Cu, Ag, Au nuõÍkøkkuLk÷ (hcp) 2 1 3 6 74 % 26 % WËknhý : Be, Mg, Y,  12 ¾qýk 2 V÷f   6 2 Ti, Zn, Hf, Cd  = + + 3 {æÞ    = 2 + 1 + 3 = 6  «. 52. fcc h[™k{kt V÷f rðfýo™e ÷tƒkE 100 pm nkuÞ Œku C ¼k„ ÷uŒk „ku¤k™e rºkßÞk sýkðku. s. fcc{kt V÷f rðfýo = 2 a = 100 pm Au. CHEMISTRY XTRA nðu 4r = 2 a l bcc MVrxf h[Lkk Ähkðíkk ík¥ðLkk MVrxfLkk yuf{ fku»kLke ½Lkíkk : 4r = 100 pm r = 25 pm d= 2M , Z = 2 nkuðkÚke a3  N0 «. 53. òu bcc h[™k{kt yuf{ fku»k™k Äkh™e ÷tƒkE 100 pm nkuÞ Œku ytŒ:rðfýo™e ÷tƒkE fux÷k pm ÚkkÞ ? l FCC MVrxf h[Lkk Ähkðíkk ík¥ðLkk MVrxfLkk yuf{ fku»kLke ½Lkíkk : s. 173 pm (ytŒ: rðfoý = 3 a = 3 × 100 pm = 1.73 × 100 = 173 pm ) d= 4M , Z = 4 nkuðkÚke a3  N0 «. 54. ‚kËk ½™, bcc y™u fcc h[™k {kxu rºkßÞk(r)™k {qÕÞku™u a™k ‚t˼o{kt Ëþkoðku. l MkkËk Mk{½LkLkk yuf{ fku»kLke MVrxfLkk yuf{ fku»kLke ½Lkíkk : s. ‚kËk ½™ : bcc : fcc = a : a : 3 a d= a3 M , Z = 1 nkuðkÚke 4  N0 2 22

«fhý-1 : ½Lk yðMÚkk 1.23 1.8 yuf{ fku»k Ãkrh{kýku Mk{krðü økýíkheyku d= ZM NA a3 (Calculations Involving Unit Cell Dimensions) 7.2 = 2M «. 55. yfu { fk»u kLke ½LkíkkLktw Mkºq k íkkhðk.u yÚkðk fkEu ÔÞÂõík ÃkkMku 6.022  1023  2.39  1023 hn÷u e ÄkíkLw ke ½Lkíkk ÃkhÚke íkLu kk Ãkh{kýLw kk ˤLke økýíkhe fðu e heíku ÚkkÞ Au íku Mk{òðk.u M= 7.2  6.022  1023  2.39  1023 2  ½Lkíkk (d) = yuf{ fku»kLkwt ˤ m yuf{ fku»kLkwt fË V M = 51.81 g/mol  yuf{ fku»kLkwt ˤ = yuf{ fku»k{kt Ãkh{kýwykuLke MktÏÞk (Z) × (ii) fýkuLke MktÏÞk økýðk : Ëhuf Ãkh{kýwLkwt ˤ (m) ({ku÷) n = W = 208 = 4.014 {ku÷ M 51.81 =Z×m ynª, Z = yuf{ fku»k{kt hnu÷k Ãkh{kýwykuLke MktÏÞk Au. ⇒ yk{, fýku™e ‚tÏÞk = {ku÷ × 6.022 × 1023 m = yuf{{kt hnu÷ Ãkh{kýwykuLkwt ˤ Au. = 4.014 × 6.022 × 1023 ßÞkt, m = M ßÞkt, M {ku÷h ˤ Au. yLku ΝΑ = 24.16 × 1023 …h{kýwyku NA 1.4 X-rfhý rððíkoLk Ëþkoðu Au fu fkìÃkh fcc yuf{ fku»k{kt MVrxfefhý Na = yuðkuøkuzÙku ytf Ãkk{u Au yLku fku»kLke Äkh 3.608 × 10–8 cm Au. çkeò yuf «Þkuøk{kt fkìÃkhLke ½Lkíkk 8.92 g/cm3 Lk¬e fhðk{kt ykðe Au. ∴ Mk{½Lk yuf{ fku»kLkwt fË = a3 ßÞkt, a yuf{ fku»kLkk ÄkhLke ÷tçkkE Au. fkìÃkhLkwt Ãkh{kÛðeÞ Ë¤ økýku. ⇒ yk yuf{ fku»kLkk ÄkhLke ÷tçkkE X-ray rððíkoLkLke {ËËÚke s. h[™k {kxu Z = 4 Ãkh{kýwyku nkuÞ. Lk¬e fhe þfkÞ Au. ⇒ Äkh™e ÷tƒkE a = 3.608 × 10–8 cm Cu ™e d = 8.92 g/cm3 Au. ∴ yuf{ fku»kLke ½Lkíkk d = Z.M NA . a3 ⇒ ½LkLke ½Lkíkk çkeS ÃkØríkykuÚke Ãký Lk¬e ÚkkÞ Au. Mw = ? ⇒ yuf{ fku»kLkk {wÏÞ Ãkkt[ «k[÷ku d, z, M, a, NA {ktÚke ∴d= ZM fkuE Ãký [kh «k[÷ku òýíkk nkuEyu íkku çkkfeLkku yuf «k[÷ NA a3 òýe þfkÞ Au. C ÃkkXâÃkwMíkfLkk fkuÞz ykuÃkkXâÃkwMíkfL fku kykuCHEMISTRYXTRA 8.92 = 4  MW 6.022  1023  (3.608  108 )3 ⇒ ÞkË hk¾ku : yuf{ fku»kLke ½Lkíkk ÃkËkÚkoLke MVxefLke ½Lkíkk sux÷e s nkuÞ Au. (çktLku Mkh¾e nkuÞ Au.)111111111222222222333333333444444444555555555666666666777777777888888888999999999000000000111111111222222222333333333444444444555555555666666666777777777888888888999999999000000000111111111222222222333333333444444444555555555666666666777777777888888888999999999000000000111111111222222222111111111222222222333333333444444444555555555666666666777777777888888888999999999000000000111111111222222222333333333444444444555555555666666666777777777888888888999999999000000000111111111222222222333333333444444444555555555666666666777777777888888888999999999000000000111111111222222222111111111222222222333333333444444444 1.5 MW = 63.1 gm/mol rMkÕðh ccp ÷urxMk h[u Au yLku íkuLkk MVrxfLkk X-rfhýkuLkku yÇÞkMk Ëþkoðu Au fu yuf{ fku»kLke Äkh ÷tçkkE 408.6 pm Au. rMkÕðhLke ½Lkíkk økýku. (Ãkh{kÛðeÞ Ë¤ = 107.9 u) 1.3 yuf ík¥ðLke h[Lkk ytík:furLÿík Mk{½LkeÞ (bcc) Au yLku íkuLkk s. ⇒ Ag (r‚Õðh) ccp nkuðkÚke Z = 4 Ãkh{kýwyku fku»kLke Äkh 288 pm Au. ík¥ðLke ½Lkíkk 7.2 g/cm3 Au. ík¥ðLkk ⇒ Äkh™e ÷tƒkE a = 408.6 pm 208 økúk{{kt fux÷k Ãkh{kýw hnu÷k nþu ? a = 408.6 × 10–10 cm s. (i) ík¥ðLkwt Ãkh{kÛðeÞ Ë¤ økýðk : Mw = 107.9 u yuf{ fku»kLkwt fË = a3 = (288 × 10–10 cm)3 ½™Œk d = ? BCC {kxu Z = 2 = 2.39 × 10–23 cm3 ∴ d= ZM W = 208 gm Au d = 7.2 gm/cm3 = NA a3 4  107.9 NA = 6.022 × 1023 (408.6  1010 )3  6.022  1023 …h{kýw™e ‚tÏÞk = (?) d = 10.5 gm/cm3

1.24 {kìzLko Brighton Chemistry : Äku.12 – ¼køk-1 1.17. 2.7 × 10–2 kg mol–1 {ku÷h ˤ Ähkðíkwt yuf ík¥ð ½Lk yuf{ fku»k h[u Au, suLke Äkh ÷tçkkE 405 pm Au. òu íkuLke ÷¾ký MktçktrÄík «§ku11111112222222333333344444445555555666666677777778888888999999900000001111111222222233333334444444555555566666667777777888888899999990000000111111122222223333333444444455555556666666777777788888889999999000000011111112222222111111122222223333333444444455555556666666777777788888889999999000000011111112222222333333344444445555555666666677777778888888999999900000001111111222222233333334444444555555566666667777777888888899999990000000111111122222221111111222222233333334444444555555566666667777777888888899999990000000111111122222223333333 ½Lkíkk 2.7 × 103 kg m–3 nkuÞ, íkku ½Lk yuf{ fku»kLke «f]rík (nature) fuðe nþu ? 1.13. [kuhMk Mktð]ík Mktfwr÷ík Míkh{kt yýwLkku rî-Ãkrh{kýeÞ Mkðøko yktf þwt nþu ? s. M = 2.7 × 10–2 kg mol–1 s. rîÃkrh{kýeÞ [kuh‚ õ÷kuÍ …uf h[™k{kt yýw™ku ‚ð„oyktf Äkh™e ÷tƒkE a = 405 pm = 405 × 10–12 m 4 nkuÞ Au. ½™Œk d = 2.7 × 103 kg m–3 1.14. yuf MktÞkusLk »kxTfkuýeÞ Mktð]ík Mktfwr÷ík h[Lkk çkLkkðu Au. íkuLkk 0.5 mol {kt rAÿkuLke fw÷ MktÏÞk fux÷e nþu ? yk ÃkifeLkk yuf{ fku»k Z = ? fux÷k rAÿku Mk{[íkw»V÷feÞ Au ? d= ZM s. (i) fw÷ fýkuLke MktÏÞk økýíkk : NA a3 MktÞkusLkLkk {ku÷ = 0.5 {ku÷ 2.7 × 103 = Z  2.7  102 f÷kuÍ …uf{kt fw÷ fýkuLke MktÏÞk = 0.5 × 6.022 × 1023 6.022  1023  (405  1012 ) = 3.011 × 1023 Z = 4 yk{, yk h[™k fcc fu ccp Au. yüV÷feÞ rAÿku = 3.011 × 1023 1.9 ½Lk ÃkËkÚkkuo{kt yÃkqýoíkk [Œw»V÷feÞ rAÿku = 2 × 3.011 × 1023 = 6.022 × 1023 (Imperfections in Solids) fw÷ rAÿku = [Œw»V÷feÞ rAÿ + yüV÷feÞ rAÿ «. 56. MVrxf ûkrík yxu ÷u þtw ? MVrxf ûkrík W˼T ððkLkk fkhýku sýkðku = 6.022 × 1023 + 3.011 × 1023 íkÚkk íkLu kk «fkh ÷¾k.u yÚkðk ‘Ëhfu LkkLkk{kt LkkLkk MVrxf{kt ûkrík nkÞu s A.u ’ Mk{òðk.u = 9.033 × 1023 rAÿku Mk{[íkw»V÷feÞ Au.  MVrxf{Þ ½Lk ÃkËkÚko{kt xqtfkøkk¤k íkÚkk ÷ktçkkøkk¤kLkk ¢{Lke ½xf 1.15. yuf MktÞkusLk çku ík¥ðku M yLku N Úke h[kÞ Au. ík¥ð N ccp fýkuLke økkuXðýe nkuÞ Au íku{ Aíkkt íku MVrxf Ãkqýo nkuíkk LkÚke. h[u Au yLku M Lkk Ãkh{kýwyku Mk{[íkw»V÷feÞ rAÿkuLkku 1/3 ¼køk hkufu Au. MktÞkusLkLkwt MkkËwt Mkqºk þwt nþu ?  MVrxf ûkrík : MVrxfLkk ®çkËwyku Ãkh fýkuLke ykËþo økkuXðýe{kt hnu÷ yrLkÞr{íkíkk yÚkðk rð[÷LkLku MVxef ûkrík fnu Au. s. …h{kýwt N, CCP h[™k Ähkðu Au. {kxu N = 4 Ãkh{kýw  ykuhzkLkk íkkÃk{kLku Ëhuf MVrxf{kt ûkrík òuðk {¤u s Au. òu  …h{kýwt M yu [Œw»V÷feÞ rAÿ™k 1 ¼k„ hkufu Au. LkkLkk{kt LkkLkk MVrxfLku æÞkLk{kt ÷uðk{kt ykðu íkku Ãký íku{kt 3 ûkrík òuðk {¤u Au. M= 1 × [Œw»V÷feÞ rAÿLke MktÏÞk O MVrxf ûkríkyku WËT¼ððkLkk fkhýku : 3  MVrxfefhý «r¢Þk ðÄw ÍzÃkÚke fu Mkk{kLÞ ðuøkÚke ÚkðkLkk fkhýu [∴ [Œw»V÷feÞ rAÿ = 8] ûkrík WËT¼ðe þfu Au. (yMíkÔÞMík økrík) M= 1 ×8= 8 Ãkh{kýw  ½Lk ÃkËkÚkoLkk íkkÃk{kLkLkk ðÄkhkLkk fkhýu Ãký ûkrík WËT¼ðu Au. 3 3 (W»{køkríkfeÞ ûkrík) M8 N4 = M8 N12 = M2N3  ¾qçk Äe{k ðuøkÚke yuf÷ (yufkfe) MVrxfku MVrxfefhý îkhk {u¤ððk{kt ykðu íÞkhu Ãký íku{kt ûkrík òuðk {¤u Au. 3 O ûkríkyku {wÏÞíðu çku «fkhLke nkuÞ Au : 1.16. Lke[uLkk{ktÚke fE ÷urxMkLku MkkiÚke ðÄw Mktfw÷Lk ûk{íkk nþu ? (1) rçktËw ûkrík : MVrxf{Þ ÃkËkÚko{kt Ãkh{kýwLke yÚkðk ®çkËwLke (i) MkkËku Mk{½LkeÞ (ii) ytík:furLÿík Mk{½LkeÞ yLku ykswçkksw ykËþo økkuXðýe{kt Úkíke yrLkÞr{íkíkk yÚkðk rð[÷LkLku rçktËw ûkrík fnu Au. (iii) »kxTfkuýeÞ Mktð]ík Mktfwr÷ík ÷urxMk. (2) hu¾k ûkrík : ÷urxMk ®çkËwykuLke Mk{økú nhku¤{kt ykËþo s. nuõÍk„ku™÷ õ÷kuÍ …uf h[™k™e …ufª„ ûk{Œk 74% Au. su økkuXðýe{kt yrLkÞr{íkíkk yÚkðk rð[÷LkLku hu¾k ûkrík ‚kiÚke ðÄw nkuÞ Au. fnu Au.

«fhý-1 : ½Lk yðMÚkk 1.25 C CHEMISTRY XTRA ûkríkykuLkk «fkh ↓↓ l þqLÞ fìÂÕðLk íkkÃk{kLku MktÃkqýo þwØ ®çkËw ûkrík hu¾k ûkrík MVxef{Þ ½Lk ÃkËkÚkkuo{kt ûkríkyku òuðk ↓ {¤íke LkÚke. ↓ ↓ ↓ yþwrØ l MVrxf{kt ûkríkyku {qÏÞíðu çku fkhýkuLku ík¥ðÞkuøkr{íkeÞ ûkrík (yktíkh rçkLkík¥ðÞkuøkr{íkeÞ ûkrík yÚkðk W»{køkríkfeÞ ûkrík) ûkrík ÷eÄu nkuÞ Au. ↓ ↓ ↓ Äkíkw WýÃk (i) þqLÞ fìÂÕðLkÚke Ÿ[k íkkÃk{kLku ↓ ↓ ↓ ½xf fýkuLke yktËku÷Lk økrík ðÄe ↓ Äkíkw ðÄkhku ↓ sðkÚke.(W»{køkríkfeÞ ûkrík) rçkLkykÞLkeÞ½Lk{kt ykÞLkeÞ ½Lk{kt ÄLkkÞLkLke ↓ ↓ (ii) MVrxf{kt yþwrØLke nksheLkk ↓ ↓ ↓↓ ↓ yuLkkÞLkLkk ÷eÄu.(yþwrØ ûkrík) rhõík (¾k÷e) yktíkhk÷eÞ þkuxTfe £uLf÷ l su MVrxf{kt çkÄk s ÷uxkRMk ®çkËwyku (yðfkþ) ûkrík ûkrík ûkrík rhõík ytíkhk÷eÞ Ãkh ½xf fýku økkuXðkÞu÷k nkuÞ íkuLku ûkrík MÚkkLkLkk fkhýu MÚkkLk Ãkh ‘ykËþo MVrxf’ fnu Au. (F fuLÿku) økkuXðýLkk fkhýu. 1.9.1 rçktËw ûkríkLkk «fkh «. 58. ykÞLkeÞ½Lk{ktík¥ðÞkøu kr{íkeÞûkrík«fkhsýkðeíkLu kkuíkVkðík ÷¾k.u yÚkðk þkxu fT e yLku £Lu f÷ ûkrík ðå[u íkVkðík ykÃkk.u «. 57. ík¥ðÞkøu kr{íkeÞ ûkrík yxu ÷u þtw ? ík¥ðÞkøu kr{íkeÞ ûkríkLkk sËw k sËw k «fkh íkVkðík MðYÃku Mk{òðk.u yÚkðk rçkLkykÞLkeÞ  ykÞLkeÞ ½Lk{kt nt{uþk rðãwík íkxMÚkíkk s¤ðkE hnu íku heíku ½Lk{kt òðu k {¤íke ík¥ðÞkøu kr{íkeÞ ûkríkLkk «fkh Mk{òðk.u ûkríkyku WËT¼ðíke nkuÞ Au. O ík¥ðÞkuøkr{íkeÞ ûkrík : ½Lk ÃkËkÚkoLke ík¥ðÞkuøkr{íkeÞLku ¾÷u÷  Mkk{kLÞ heíku rhõík yÚkðk yktíkhk÷eÞ ûkríkLku çkË÷u yk Ãknkut[kzu Lkrn íkuðe ûkríkLku ík¥ðÞkuøkr{íkeÞ ûkrík yÚkðk yktíkh ûkríkykuLku þkuxTfe yLku £uLf÷ ûkríkyku fnuðkÞ Au. yÚkðk W»{køkríkfeÞ ûkrík Ãký fnu Au. þkuxTfe ûkrík £uLf÷ ûkrík  {q¤¼qík heíku íku çku «fkhLke nkuÞ Au : ⇒ {q¤¼qík heíku ykÞLkeÞ ½Lk ⇒ {q¤¼qík heíku ykÞLkeÞ ½Lk rhõík (¾k÷e) ûkrík yktíkhk÷eÞ ûkrík ÃkËkÚko{kt rhõík ûkrík Au. ÃkËkÚko{kt rhõík íkÚkk yktíkhk÷eÞ ûkríkLkku Mk{LðÞ Au. ⇒ MVrxf ÷urxMk{kt fux÷kf MÚkkLk ⇒ MVrxf÷urxMk {kt fux÷kf fýku ⇒ ÄLkkÞLk yLku ÉýkÞLkLkk fË ⇒ ÄLkkÞLk yLku ÉýkÞLkLkk fË ¾k÷e nkuÞ Au. íkuLku rhõík yktíkhk÷eÞ MÚkkLk{kt ÷øk¼øk Mk{kLk nkuÞ Au. ðå[u {kuxku íkVkðík nkuÞ Au. (¾k÷e) ûkrík fnu Au. økkuXðkÞu÷k nkuÞ íÞkhu íkuLku (fËíkVkðík ½ýku ykuAku) (ÄLkkÞLk = LkkLkwt fË yktíkhk÷eÞ ûkrík fnu Au. ÉýkÞLk = {kuxwt fË) ⇒ yk ûkrík ÃkËkÚkoLke ½Lkíkk{kt ⇒ yk ûkrík ÃkËkÚkoLke ½Lkíkk{kt ⇒ MVrxf{kt ÄLkkÞLk yLku ⇒ MVrxf{kt ÄLkkÞLk ÃkkuíkkLkk {q¤ ½xkzku fhu Au. (fË ÞÚkkðík, ðÄkhku fhu Au. (fË ÞÚkkðík, ˤ ðÄðkÚke) ÉýkÞLk çktLku Mk{kLk MktÏÞk{kt MÚkkLkuÚke Ëqh ÚkELku LkSfLkk ˤ ½xðkÚke). økw{ ÚkÞu÷k nkuÞ Au. yk yktíkhk÷eÞ MÚkkLk{kt økkuXðkÞ ⇒⇒ «fkhLke ûkríkLku þkuxTfe ûkrík Au. yk «fkhLke ûkríkLku £uLf÷ fnu Au su{kt rAÿku Þwø{ (çkufe) ûkrík fnu Au. MðYÃku nkuÞ Au. ⇒ {q¤ MÚkkLkuÚke yuf ÄLk ⇒ {q¤ MÚkkLkuÚke Ëqh ÚkkÞ íÞkt ykÞLkLkwt rAÿ yLku yuf Éý rhõík ûkrík íkÚkk ßÞkt økkuXðkÞ ⇒ ynª, rhõík (¾k÷e) ûkrík yLku yktíkhk÷eÞ ûkrík Mkk{kLÞ heíku ykÞLkLkwt rAÿ WíÃkLLk ÚkÞu÷ íÞkt yktíkhk÷eÞ ûkrík WËT¼ðu rçkLkykÞLkeÞ ÃkËkÚkkuo{kt òuðk {¤u Au. nkuðkÚke íkuLku rAÿ Þwø{ ûkrík Au. ynª, ÄLkkÞLkLkwt rðMÚkkÃkLk Ãký fnu Au. Úkíkwt nkuðkÚke íkuLku rðMÚkkÃkLkeÞ (MÚkkLk¼útþ) ûkrík Ãký fnu Au.

1.26 {kìzLko Brighton Chemistry : Äku.12 – ¼køk-1 ⇒ yk ûkrík{kt ÃkËkÚkoLke ½Lkíkk{kt ⇒ yk ûkrík{kt ÃkËkÚkoLke ½Lkíkk{kt ½xkzku ÚkkÞ Au. fkuE VuhVkh Úkíkku LkÚke. ⇒ su MktÞkusLkku{kt ykÞLkkuLkk ⇒ su MkÞt ksu Lkk{u kt ykÞLkkLu kk Mkðøko Mkðøko yktf Ÿ[k nkuÞ íkuðk ykft Lke[k nkÞu íkðu k MkÞt ksu Lkk{u kt yk ûkrík òuðk {¤u Au. (Mkðøko MktÞkusLkku{kt yk ûkrík òuðk  ynª «íÞuf Sr2+ ykÞLk yu çku Na+ ykÞLkLke VuhçkË÷e fhu {¤u Au. (Mkðøko yktf 6 fu 8) ykft = 4 yÚkðk 6) Au. ykÚke çku rAÿ WËT¼ðu Au. su{ktÚke yuf rAÿ{kt Sr2+ ykÞLk økkuXðkÞ Au, ßÞkhu çkeò rAÿLkwt MÚkkLk ¾k÷e hnu Au. WËknhý : NaCl, KCl, WËknhý : ZnS, AgCl, CsCl, AgBr AgBr, AgI. fkhý f,u Ag+,  yk heíku WíÃkLLk Úkíkkt ÄLkkÞLkLkk ¾k÷e MÚkkLkkuLke MktÏÞk W{uhu÷k Zn2+ Lkk fË LkkLkk nkÞu A.u Sr2+ ykÞLkkuLke MktÏÞk sux÷e s nkuÞ Au. ⇒⇒  ∴ Sr2+ ykÞLkkuLke MktÏÞk = ¾k÷e MÚkkLke MktÏÞk ÚkkÞ  ykðwt yLÞ WËknhý CdCl2 yLku AgCl Lkwt ½Lk ÿkðý Au. su{kt  AgBr {kt þkuxTfe yLku £uLf÷ yu{ çktLku «fkhLke ûkríkyku òuðk rÃkøkr÷ík AgCl {kt Úkkuze {kºkk{kt CdCl2 W{uhðk{kt ykðu Au. {¤u Au. «. 60. rçkLkík¥ðÞkuøkr{íkeÞ ûkrík yux÷u þtw ? íkuLkk «fkh sýkðku.  ykuhzkLkk íkkÃk{kLku NaCl {kt ykþhu 106 þkuxTfe Þwø{ku «rík yÚkðk yfkçkorLkf ÃkËkÚko{kt òuðk {¤íke ûkríkLkwt Lkk{ Mku{e3 nkuÞ Au. íkÚkk «fkh sýkðku.  Mkk{kLÞ heíku 1 cm3 {kt 1022 ykÞLkku nkuÞ Au. ykÚke, Ëh  rçkLkík¥ðÞkuøkr{íkeÞ ûkrík : ½Lk ÃkËkÚko{kt ßÞkhu ½xf ík¥ðku 1016 ykÞLkku{kt yuf þkuxTfe ûkrík nkuÞ Au. rçkLkík¥ðÞkuøkr{íkeÞ økwýku¥kh{kt nkuÞ íÞkhu íkuðe ûkríkLku rçkLkík¥ðÞkuøkr{íkeÞ ûkrík fnu Au. C CHEMISTRY XTRA  yk ûkríkyku yfkçkorLkf ÃkËkÚkkuo{kt rðþk¤ «{ký{kt òuðk {¤u Au. l þkuxTfe yLku £uLf÷ ûkríkyku îkhk ykuAk «{ký{kt rðãwíkðnLk  yk ûkríkyku {wÏÞíðu çku «fkhLke nkuÞ Au : ÚkkÞ Au. (i) Äkíkw ðÄkhku ûkrík yLku (ii) Äkíkw QýÃk ûkrík l £uLf÷ ûkrík{kt ðes¼kh yufçkeòLke LkSf nkuðkÚke íkuLkk zkR-R÷uÂõxÙf y[¤ktf Ÿ[k nkuÞ Au. «. 61. Äkíkw ðÄkhku ûkrík yuf WËknhý ykÃke Mk{òðku. yÚkðk yuLkkÞLkeÞ (ÉýkÞLk) rhõík MÚkkLkkuÚke WËT¼ðíke Äkíkw l òu ÄLkkÞLk yLku ÉýkÞLkLkk fËLkku økwýku¥kh 1 yÚkðk 1Lke LkSf ðÄkhku ûkrík Mk{òðku. yÚkðk NaClLkk MVrxfLku Na nkuÞ, íkku íkuðk ykÞLkeÞ MktÞkusLkku{kt þkuxTfe ûkrík òuðk {¤u Au. Lke çkk»Ãk{kt økh{ fhíkkt íku Ãke¤ku htøk «kÃík fhu Au. yk rðÄkLk fE ûkrík îkhk Mk{òðe þfkÞ ? yÚkðk F fuLÿ l Ãkhtíkw òu yk økwýku¥kh 1Úke LkkLkku nkuÞ, íkku íkuðk ykÞLkeÞ MktÞkusLkku{kt £uLf÷ ûkrík òuðk {¤u Au. þwt Au ? F-furLÿík NaCl, KCl, LiCl {kt íkuLkku htøk sýkðku. «. 59. yþwrØ ûkrík yuf WËknhý ykÃke Mk{òðku. yÚkðk  yk «fkhLke ûkríkyku Mkk{kLÞ heíku NaCl, KCl, LiCl suðk rÃkøkr÷ík NaCl {kt Úkkuzkf «{ký{kt SrCl2 W{uhíkkt fÞk ykÕf÷e õ÷kuhkRz{kt òuðk {¤u Au. «fkhLke ûkrík WËT¼ðu Au ? Mk{òðku. yÚkðk AgCl Lkk ½Lk ÿkðý{kt CdCl2 W{uhíkkt fÞk «fkhLke ûkrík WËT¼ðu  Ëk.ík., NaClLkk MVrxfLku MkkurzÞ{ çkk»ÃkLkk ðkíkkðhý{kt økh{ Au ? Mk{òðku. fhðk{kt ykðu Au íÞkhu fux÷kf Na Ãkh{kýw MkÃkkxe Ãkh s{k ÚkkÞ Au.  rÃkøkr÷ík NaCl {kt Úkkuzkf «{ký{kt SrCl2 W{uhðk{kt ykðu  ykÚke MVrxf{kt hnu÷ku Cl– ykÞLk yu MkÃkkxe íkhV «Mkhý yLku íkuLkwt MVrxfefhý fhðk{kt ykðu íÞkhu Sr2+ ykÞLkku yu Ãkk{eLku Na Ãkh{kýw MkkÚku òuzkÞ Au yLku yuf Lkðku NaCl çkLkkðu Na+ ykÞLkkuLkk fux÷kf MÚkkLkku hkufu Au. A.u F- fuLÿLke h[Lkk :  yk Ëhr{ÞkLk MkÃkkxe ÃkhLkk Na Ãkh{kýw R÷uõxÙkìLk økw{kðeLku Na+ ykÞLk{kt VuhðkÞ Au yLku R÷uõxÙkìLk WíÃkLLk fhu Au. WíÃkLLk

«fhý-1 : ½Lk yðMÚkk 1.27 ÚkÞu÷ yk e– yu MVrxf{kt Cl– Lke økuhnksheÚke WËT¼ðíkkt rhõík  FeO {kuxu¼køku Fe0.95 O Mkt½xLk{kt {¤e ykðu Au. íku ¾hu¾h Fe0.93 O Úke Fe0.96 O Lkk økk¤k{kt nkuÞ Au. MÚkkLk{kt (yuLkkÞLk yðfkþ) økkuXðkÞ Au. ykÚke, MVrxf nðu  FeO Lkk MVrxf{kt fux÷kf Fe2+ ykÞLk økw{ ÚkÞu÷k nkuÞ Au MkkurzÞ{ ÄkíkwLkku ðÄkhku Ëþkoðu Au. yLku yk ÄLk¼khLkku ½xkzku yu Fe3+ Lke sYhe MktÏÞkLke  íkuÚke íkuLkk MkqºkLku Na+Cl(1 – x) ðzu ËþkoðkÞ Au.  ykÞrLkf ½LkLkk MVrxf{kt yÞwÂø{ík R÷uõxÙkìLk îkhk hkufkÞu÷ nksheÚke Mkh¼h (Mk{Äkrhík) ÚkkÞ Au. yuLkkÞLkeÞ MÚkkLkkuLku F-fuLÿku fnu Au. (s{oLk þçË -  ynª MVxefLke rðãwík íkxMÚkíkk ò¤ðe hk¾ðk {kxu Ëh ºký Farbenzenter - htøkeLk fuLÿ) Fe2+ ykÞLkku ËeX çku Fe3+ ykÞLkku nksh nkuÞ Au.  ykðk F-fuLÿku íku NaClLkk MVrxfLku Ãke¤ku htøk ykÃku Au. MVrxf Ãkh «fkþ Ãkzíkkt á~Þ{kLk «fkþ{ktÚke Qòo F-furLÿík R÷uõxÙkìLk  ykÚke yuf Fe2+Lke ½x Ãkzu Au. e– îkhk þku»kkÞ Au. ykÚke þku»ký-WíMksoLk ½xLkkLkk fkhýu íku «. 64. ZnS y™u AgCl {kt £uLf÷ûkrŒyku òuðk {¤u Au. fkhý yk…ku. htøk Äkhý fhu Au.  NaCl {kt Na ykrÄõÞ{kt nkuÞ íÞkhu Ãke¤ku htøk, KCl {kt K  ZnS y™u AgCl {kt Ä™kÞ™ Zn2+, Ag+ ™kt fË S2– yuLkkÞLkkuLke yLku Cl–Lke íkw÷Lkk{kt ½ýkt ™k™kt Au. ykÚke Œuyku ykrÄõÞ{kt nkuÞ íÞkhu òtçk÷e (yÚkðk Lke÷ðýeo) íkÚkk LiCl {kt ‚h¤ŒkÚke {q¤ MÚkkLkuÚke [r÷ík ÚkELku yktŒhk÷eÞ MÚkk™{kt Li ykrÄõÞ{kt nkuÞ íÞkhu íku ykAku økw÷kçke htøk ykÃku Au. „kuXðkÞ Au. ykÚke Œu{kt £uLf÷ûkrŒyku òuðk {¤u Au. «. 65. KCl{kt F-fuLÿ WíÃkLLk Úkíkk fÞk çku økwýÄ{kuo çkË÷kÞ Au ?  (i) MkVuË htøkLkku KCl òtçk÷e htøkLkku çkLku Au. «. 62. yktíkhk÷eÞ MÚkkLkku Ãkh ðÄkhkLkk ÄLkkÞLkLku fkhýu Äkíkw (ii) «rík[wtçkfeÞ KCl → yLkw[qtçkfeÞ çkLku Au. ðÄkhku ûkrík Mk{òðku. yÚkðk ZnOLku økh{ fhíkkt fÞk «fkhLke ûkrík WËT¼ðu Au ? «. 66. ZnO ⎯→ Zn2+ + O2 + 2 e– yk «r¢Þk fÞk «fkh™e ûkrŒ Ëþkoðu Au ? ŒÚkk ZnO Lkku ht„ …rhðŒo™ sýkðku.  yk ûkrŒ yu Äkíkw ðÄkhk™k Ä™kÞ™™k fkhýu WËT¼ðŒe ÄkŒw ðÄkhku ûkrŒ Au. yk «r¢Þk{kt ZnO Lkku ‚VuË ht„ …e¤k ht„{kt  ͪf ykìõMkkRz ykuhzkLkk íkkÃk{kLku MkVuË htøk Lkku nkuÞ Au yLku …heðŒeoŒ ÚkkÞ Au. íku{k ûkrík òuðk {¤íke LkÚke. C  Ãkhtíkw íkuLku økh{ fhíkkt íku «ríkðíkeoÃkýu ykìÂõMksLk økw{kðu Au CHEMISTRY XTRA yLku Ãke¤k htøk{kt VuhðkÞ Au. l FeO {kt fux÷kf Fe2+ ykÞLkku Fe3+ ykÞLk{kt VuhVkÞ Au. ZnO økh{fhíkkt Zn2+ + 1 O2 + 2e– su{kt ºký Fe2+ ËeX çku Fe3+ çkLku Au. 2 1.10 rðãwíkeÞ økwýÄ{kuo  ykÚke MVrxf{kt Zn Lkku ðÄkhku ÚkkÞ Au, íkuÚke íkuLkwt Mkqºk Zn1+x O (Electrical Properties) çkLku Au. (x = rð[r÷ík ÚkÞu÷ Zn Lkku ¼køk)  ynª,ðÄkhkLkkuZn2+ykÞLkykít khk÷eÞMÚkkLkíkhV¾MkuAuyLkuWíÃkLLk «. 67. ½Lk ÃkËkÚkkuoLkwt ðøkeofhý íkuLke ðknfíkkLkk {qÕÞkuLkk ykÄkhu Mk{òðku. Úkíkku R÷õu xkÙ Lì k Ãkzkþu e (LkSfLkk) ykít khk÷eÞ MÚkkLk íkhV ¾Mku A.u  òu økh{ fhu÷k ZnO Lku Xtzku Ãkzðk Ëuðk{kt ykðu íkku íku ÃkwLk: MkVuË  ½Lk ÃkËkÚkkuo{kt rðãwík ðknfíkk{kt 27-¢{ (order)Úke ðÄwLkku ykùÞosLkf økk¤ku òuðk {¤u Au. htøk Äkhý fhu Au.  ½Lk ÃkËkÚkkuoLke ðknfíkkLkk {qÕÞkuLkku økk¤ku 10–20Úke 107 «. 63. Äkíkw QýÃk ûkrík Mk{òðku. yÚkðk ykÞLko ykìõMkkRz{kt Ohm–1 m–1 MkwÄeLkku nkuÞ Au. fÞk «fkhLke ûkrík WËT¼ðu Au ? Mk{òðku.  ÃkËkÚkoLke ðknfíkkLkk ykÄkhu íkuLku ºký «fkhu ðøkeof]ík fhe þfkÞ Au :  ½ýk ½Lk MktÞkusLkkuLku íku{Lkk ík¥ðÞkuøkr{íkeÞ Mkt½xLk {wsçk (i) ðknfku : çkLkkððk {w~fu÷ nkuÞ Au. ykðk MktÞkusLkku íku{Lkk ík¥ðÞkuøkr{íkeÞ → su ½Lk ÃkËkÚkkuo 104 Úke 107 Ohm–1 m–1 Lkk økk¤k{kt «{ký fhíkkt ykuAk «{ký{kt Äkíkw ykÞLk Ähkðíkk nkuÞ Au. ðknfíkk Ëþkoðu Au íku{Lku ðknfku fnu Au.  FeO yu yk «fkhLke ûkrík Ähkðíkwt WËknhý Au.

1.28 {kìzLko Brighton Chemistry : Äku.12 – ¼køk-1 ⇒ ÄkíkwykuLke ðknfíkkLkku ¢{ 107 Ohm–1 m–1 sux÷ku Mkh¤íkkÚke ðnu Au. nkuÞ Au yLku íkuyku Mkwðknfku økýkÞ Au. ⇒ ykÚke Äkíkw ðknfíkk Ëþkoðu Au.(Mkwðknf ÃkËkÚkkuo) ⇒ WËknhý : Ag, Cu, Al, ðøkuhu Äkíkwyku «. 69. ÃkxLke {ËËÚke rðãwík yðknf ÃkËkÚkkuoLke Mk{sqíke ykÃkku. (ii) yðknfku :  yðknf ÃkËkÚkkuo{kt R÷uõxÙkìLkÚke ⇒ su ½Lk ÃkËkÚkkuoLke ðknfíkk yrík ykuAe yux÷u fu ¼hkÞu÷k MktÞkusfíkk Ãkx 10–20 Úke 10–10 Ohm–1 m–1Lkk økk¤k{kt nkuÞ Au yLku íku ÃkAeLkk R÷uõxÙkìLkÚke Lk ¼hkÞu÷k ðknfíkk Ãkx ðå[uLke íku{Lku yðknfku fnu Au. søÞk (økìÃk) þÂõík økìÃk (Eg) ½ýe ðÄkhu nkuÞ Au. WËknhý : yÄkíkwyku, fk[, Ã÷kÂMxf ðøkuhu. (iii) yÄoðknfku :  ykÚke R÷uõxÙkìLk MktÞkusfíkk Ãkx{ktÚke ðknfíkk Ãkx{kt rçk÷fw÷ fqËe ⇒ su ½Lk ÃkËkÚkkuoLke ðknfíkk 10–6 Úke 104 Ohm–1 m–1 þfíkk LkÚke. ykÚke íkuyku yðknf Lkk {æÞ{ økk¤k{kt nkuÞ Au íku{Lku yÄoðknfku fnu Au. íkhefu ðíkuo Au. WËknhý : Si, Ge ðøkuhu. Ëk.ík., nehku. C CHEMISTRY XTRA l MktÞkusfíkk Ãkx : ÄkíkwLkk MVrxf{kt Lke[e Qòo Ähkðíkk yLku {wõík 1.10.2 yÄoðknfku{kt rðãwík ðnLk R÷uõxÙkìLk Ähkðíkk ÃkxLku MktÞkusfíkk Ãkx fnu Au. «. 70. yÄoðknfku{kt rðãwík ðknfíkk Mk{òðku. yÚkðk Ãkx l ðknfíkk Ãkx : ÄkíkwLkk MVrxf{kt Ÿ[e Qòo Ähkðíkk yLku {wõík rMkØktíkLke {ËËÚke yktíkrhf yÄoðknfku Mk{òðku. R÷uõxÙkìLk Ähkðíkk Lk nkuÞ íkuðk ÃkxLku ðknfíkk Ãkè fnu Au.  yÄoðknfku{kt MktÞkusfíkk Ãkx yLku ðknfíkk l þÂõíkøkuÃk : ÄkíkwLkk MVrxf{kt MktÞkusfíkk Ãkx yLku ðknfíkk Ãkx Ãkx ðå[uLke søÞk (Eg)ykuAe nkuÞ Au. ðå[uLkk þÂõík íkVkðíkLku þÂõík økìÃk (Eg) fnu Au.  ykÚke fux÷kf R÷uõxÙkìLk MktÞkusfíkk l þÂõíkøkuÃk : Eg(yðknf) >>> Eg(yÄoðknf) > Eg(Mkwðknf) Ãkx{ktÚke ðknfíkk Ãkx{kt fqËeLku sE þfu 1.10.1 Äkíkwyku{kt rðãwík ðnLk «. 68. ðknf ÃkËkÚko{kt rðãwík ðnLk fÞk fkhýku {khVíku ÚkkÞ Au? Au. ykÚke íkuyku Úkkuzef ðknfíkk Ëþkoðu Au. MktÞkusfíkk Äkíkw{kt Úkíkwt ðnLk Ãkx rMkØktík îkhk Mk{òðku. íkkÃk{kLkLke yMkh : Ãkx  íkkÃk{kLkLkk ðÄkhk MkkÚku yÄoðknfkuLke  ÄkÂíðÞ ðknf ÃkËkÚkkuo{kt rðãwíkLkwt ðnLk {wõík R÷uõxÙkìLk {khVíku yLku rðãwíkeÞ ðknfíkk ðÄu Au. fkhý fu ðÄw ykÞLkeÞ ðknfku{kt ykÞLkkuLke rn÷[k÷ {khVíku ÚkkÞ Au. MktÏÞk{kt R÷uõxÙkìLk MktÞkusfíkk Ãkx{ktÚke  Äkíkwyku ½Lk íku{s rÃkøkr÷ík yðMÚkk{kt ðknfíkk Ãkx{kt fqËeLku sE þfu Au. rðãwíkðnLk fhu Au.  ykðk ÃkËkÚkkuoLku yktíkrhf yÄoðknfku Ãký fnu Au.  ÄkíkwykuLke ðknfíkk yu ÄkíkwLkk «rík Ãkh{kýw {¤íkkt MktÞkusfíkk R÷uõxÙkìLkLke WËknhý : rMkr÷fkuLk (Si), s{uorLkÞ{ (Ge) ðøkuhu. MktÏÞk Ãkh ykÄkh hk¾u Au. Ãkx : Äkíkw Ãkh{kýyw kLu ke Ãkh{kÛðeÞ fûkfku «. 71. yktíkrhf yÄoðknfkuLkku ÔÞðnkrhf ûkuºku yLku ykiãkurøkf ûkuºku Mkrt {©ýÚke ykÛðeÞ fûkfku h[u Au s{u Lke Qòo yfu çkeòÚke ½ýe LkSf WÃkÞkuøk fhðk þwt fhðwt òuEyu ? Mk{òðku. yÚkðk þwØ nkðu kÚke ÃkxLke h[Lkk fhu A.u rMkr÷fkuLk R÷uõxÙkìrLkõMk Wãkuøk{kt rLkYÃkÞkuøke Au. Mk{òðku. ⇒ yk Ãkx e–Úke ytþík: ¼hkÞu÷k nkuÞ yÚkðk Ÿ[e Qòoðk¤k yÚkðk zku®Ãkøk yux÷u þwt yÚkðk R÷uõxÙkìLk ûkrík yux÷u þwt ? MktÞkusfíkk Ãkx, yLku e–Úke Lk®n hkufkÞu÷ ðknfíkk Ãkx MkkÚku yÄoðknf{kt íkuLke þwt yMkh òuðk {¤u Au ? ({k[,o 2020) ÔÞkÃík ÚkkÞ Au. ykÚke íku{Lke ðå[u þÂõíkøkìÃk nkuíkku LkÚke. Ãkrhýk{u R÷uõxÙkìLk ÷køkw Ãkkzu÷k rðãwíkûkuºkLkk fkhýu  yktíkrhf yÄoðknfkuLke ðknfíkk «kÞkurøkf WÃkÞkurøkíkk (ÔÞðnkrhf, ykiãkurøkf ûkuºku) {kxu ½ýe ykuAe nkuÞ Au. yk rMÚkrík rLkðkhðk íku{Lkwt zku®Ãkøk fhðk{kt ykðu Au. zku®Ãkøk : Si yLku Ge suðk yktíkrhf yÄoðknfkuLke ðknfíkk{kt ðÄkhku fhðk íku{kt çkkÌk yþwræÄ W{uhðk{kt ykðu Au, suLku zku®Ãkøk fnu Au.  Si yLku Ge suðk yktíkrhf yÄoðknfku{kt yþwræÄ W{uhðkÚke yÄoðknfku{kt R÷uõxÙkìLk Mk{]æÄe yÚkðk R÷uõxÙkìLk QýÃk MkòoÞ Au.

⇒ ykÚke yþwræÄykuLke nksheÚke ‘R÷uõxÙkìrLkÞ ûkrík’ Ëk¾÷ ÚkkÞ Au. «fhý-1 : ½Lk yðMÚkk 1.29 ⇒ ykÚke n-«fkhLkk yLku p-«fkhLkk yÄoðknfku çkLku Au.  ykðk R÷õu xkÙ Lì k rAÿLkkt fkhýu Ãkkzkþu e Ãkh{kýLw kku R÷õu xkÙ Lì k íku rAÿ{kt ykðu «. 72. zkì®ÃkøkLke {ËËÚke n-«fkhLkku yÄoðknf ykf]ríkMkn Mk{òðku. A.u ykÚke Ãkkzkþu e Ãkh{ký{w kt {¤q MÚkkLku Lkðtw R÷õu xkÙ Lì k rAÿ h[kÞ A.u  yk «{kýu ÚkkÞ íÞkhu yuðwt «ríkík ÚkkÞ Au fu Lkðwt R÷uõxÙkìLk rAÿ  Si yLku Ge yu Mk{qn-14Lkk ík¥ðku nkuðkÚke íkuLke MktÞkusfíkk fûkk{kt [kh R÷uõxÙkìLk nkuÞ Au. Ãknu÷kLkkt Lk ¼hkÞu÷k R÷uõxÙkìLk rAÿLke rðhwØ rËþk{kt òÞ Au.  yk Ëhuf Ãkh{kýw íku{Lkk MVrxf{kt LkSfLkk Ãkzkuþe Ãkh{kýwyku e– ðnLk MkkÚku [kh MknMktÞkusf çktÄÚke òuzkÞu÷ nkuÞ Au. Mk{qn-15Lkk ík¥ðkuLkwt zku®Ãkøk : B  ßÞkhu þwØ Si fu Ge {kt Mk{qn{kt-15Lkk P, As suðk ík¥ðku Éý R÷uõxÙkìLk rAÿ ÄLk fu su MktÞkusfíkk fku»k{kt Ãkkt[ R÷uõxÙkìLk Ähkðu Au íkuLkk ðzu zku®Ãkøk Ã÷ìx R÷uõxÙkìLk rAÿ Ã÷ìx fhðk{kt ykðu Au. R÷uõxÙkìLk rAÿ ðnLk  yk ÃkìLxkðì÷uLx Ãkh{kýwyku Si yÚkðk GeLkk fux÷kf ÷urxMk MÚkkLkku hkufu Au. O rðãwíkûkuºkLke yMkh :  yk Ãkkt[ MktÞkusfíkk R÷uõxÙkìLk yu Si fu Ge Lkk Ãkh{kýw MkkÚku  rðãwíkûkuºkLke yMkh nuX¤ [kh MknMktÞkusf çktÄ çkLkkðu Au íkÚkk ðÄkhkLkku Ãkkt[{ku R÷uõxÙkìLk MVrxf{kt rðMÚkkLkef]ík ([r÷ík) ÚkkÞ Au. ðnLk Ãkk{íkku R÷uõxÙkìLk  yk rðMÚkkLkef]ík R÷uõxÙkìLk MVrxf{kt {wõík heíku Vhu Au. íkuÚke ÄLk¼kh Ähkðíke Ã÷ux íkhV zkuÃk fhu÷k Si fu GeLke ðknfíkk ðÄkhu Au. R÷uõxÙkìLk rAÿLke {ËËÚke  ðknfíkkLkku ðÄkhku yu rðMÚkkLkef]ík Éý¼krhík R÷uõxÙkìLkLkk fkhýu nkuÞ Au. íkuÚke s R÷uõxÙkìLk Mk{]Ø yþwræÄ MkkÚku zkuÃk fhu÷k sþu. ykÚke yu{ Ëu¾kþu rMkr÷fkuLk n-«fkhLkku yÄoðknf fnuðkÞ Au. (÷køku) fu R÷uõxÙkìLk rAÿ rMkr÷fkìLk Ãkh{kýw [r÷íkT R÷uõxTÙkìLk ÄLk¼kh (yk¼kMke) ðzu hkufkÞu÷ Au yLku yk rAÿ yu Éý¼krhík Ã÷ux íkhV ¾Mku Au.  yk «fkhLkk yÄoðknfLku «. 73. R÷õu xkÙ Lì k-WýÃk yþrw Ø ðzu fhðk{kt ykðíktw zk®u Ãkøk Mk{òðk.u p-«fkhLkk yÄoðknf fnu Au. yÚkðk zku®ÃkøkLke {ËËÚke p-«fkhLkku yÄoðknf ykf]ríkMkn Mk{òðku yÚkðk þwØ Si fu Ge{kt Mk{qn-13Lkk ík¥ðku «. 74. n-«fkh yLku p-«fkhLkk yÄoðknfkuLkk yLkw«Þkuøkku W{uhðkÚke fÞk «fkhLkku yÄoðknf çkLku Au ? (WÃkÞkuøkku) sýkðku. yÚkðk n-«fkh, p-«fkhLkk yÄoðknfkuLkku WÃkÞkuøk R÷uõxÙkìrLkõMk Wãkuøk{kt fÞk R÷uõxÙkìLk rhõíkíkk (rAÿ) : WÃkfhýkuLke çkLkkðx{kt ÚkkÞ Au ?  Si yÚkðk Ge{kt Mk{qn-13Lkk MVrxf{kt B, Al yÚkðk Ga  R÷uõxÙkìrLkõMk Mkt½xfku (WÃkfhýku) çkLkkððk {kxu n-«fkh yLku suðk ík¥ðku W{uheLku zkuÃkªøk fhe þfkÞ Au. ykÚke W{uhu÷k Ëhuf Ãkh{kýw ËeX ºký MktÞkusfíkk R÷uõxÙkìLk «kÃík ÚkkÞ Au. p-«fkhLkk yÄoðknfkuLkk swËk-swËk MktÞkuøkefhý (òuzký) ðÃkhkÞ Au.  yk ºký R÷uõxÙkìLk Si Lke MkkÚku ºký MknMktÞkusf çktÄ çkLku Au. (1) zkÞkuz : n-«fkh yLku p-«fkhLkk yÄoðknfkuLkk ÞkuøÞ Ãkhtíkw Si {kt [kuÚkku çktÄ çkLkkððk R÷uõxÙkìLk økw{ ÚkÞu÷ku (¾qxíkku) nkuÞ Au, suLku R÷uõxÙkìLk rAÿ fu rhõíkíkk fnu Au. òuzkýÚke zkÞkuz çkLku Au. p n zkÞkuz WÃkÞkuøk : hurõxVkÞh íkhefu ÚkkÞ Au. (2) xÙkÂLÍMxh : yuf «fkhLkk yÄoðknf çkeò «fkhLkk çku yÄoðknf ðå[uLkk Míkh{kt MkuLzrð[ MðYÃku çkLkíke h[Lkk Au. xÙkÂLÍMxh çku «fkhLkk Au. (i) npn (ii) pnp n p n yLku p n p ↑ ↑ MkuLzrð[ MkuLzrð[ WÃkÞkuøk : hurzÞku yÚkðk ykurzÞku rMkøLk÷Lku Ãkkh¾ðk yÚkðk «ðŠÄík (amplify) fhðk {kxu.

1.30 {kìzLko Brighton Chemistry : Äku.12 – ¼køk-1 (3) Vkuxku zkÞkuz : Mkkih-fku»k yu yuf fkÞoûk{ Vkuxku zkÞkuz Au. yûk WÃkÞkuøk : íku «fkþ QòoLku rðãwík Qòo{kt YÃkktíkh fhðk fûkk {kxu ðÃkhkÞ Au. «. 75. rMkr÷fkuLk yLku s{uorLkÞ{Lkk R÷uõxÙkìLkLku WÆeÃkeík fhíkkt MktÞkusLkku WËknhý ykÃke Mk{òðku.  s{uorLkÞ{ yLku rMkr÷fkuLk Mk{qn-14Lkk ík¥ðku Au su{kt [kh fûkfeÞ økrík ¼ú{ýeÞ økrík  økríkþe÷ yLku rðs¼kheík R÷uõxÙkìLk yu [wtçkfeÞ [kf{kºkk MktÞkusfíkk R÷uõxÙkìLk nkuÞ Au. su nehkLke su{ [kh çktÄ h[u Au.  ½Lk yðMÚkk ÃkËkÚkk{ou kt Mk{nq 13-15 yÚkðk Mk{nq 12-16 Lkk MkÞt ksu Lkku Ähkðíkk ðes«ðknLkk LkkLkk ÷qÃk (Ãkkþ) suðku økýe þfkÞ. yu Si yLku Ge Lkk Mkhhu kþ [kh MkÞt ksu fíkk R÷õu xkÙ Lì kLku WÆeÃkeík fhu A.u  Ëhuf R÷uõxÙkìLk íkuLke fkÞ{e ¼ú{ý yLku íkuLke MkkÚku Mkt÷øLk  Mk{qn 13-15 Lkk MktÞkusLkku : InSb, AlP, GaAs fûkfeÞ [wtçkfeÞ [kf{kºkk Ähkðíkku nkuÞ Au. ⇒ yk MktÞkusLkku Ãkife GaAs (økur÷Þ{ ykMkuoLkkRz) yÄoðknfku ¾qçk s ÍzÃke «rík¼kð (Response) ykÃku Au yLku íku{ýu  [wtçkfeÞ [kf{kºkkLkwt yk {qÕÞ ½ýwt ykuAwt nkuÞ Au íkuLku {kÃkðkLkku yÄoðknfku MkkÄLkkuLke rzÍkRLk{kt ¢ktrík MkSo Au. yuf{ çkkunTh {uøLkuxkuLk μB îkhk ËþkoðkÞ Au. 1 BM = 9.27 × 10–24 A m2  Mk{qn 12-16 Lkk MktÞkusLkku : ZnS, CdS, CdSe, HgTe «. 78. [wtçkfeÞ økwýÄ{kuoLkk ykÄkhu ½Lk ÃkËkÚkkuoLkk «fkh sýkðku. ⇒ yk MktÞkusLkku{kt hnu÷k çktÄ MktÃkqýoÃkýu MknMktÞkusf nkuíkk LkÚke Ãkhtíkw ykÞLkeÞ ÷kûkrýfíkk Ähkðíkk nkuÞ Au su íku{kt ¼køk  [wtçkfeÞ økwýÄ{kuoLkk ykÄkhu ½Lk ÃkËkÚkkuoLkk «fkh : ÷uíkk çktLku ík¥ðkuLke rðãwíkÉýíkk Ãkh ykÄkh hk¾u Au. C (i) yLkw[wtçkfeÞ (ii) «rík[wtçkfeÞ (iii) ÷kun[wtçkfeÞ CHEMISTRY XTRA (iv) «rík÷kun[wtçkfeÞ (v) Vuhe{ìøLkurxf l hurõxVkÞh : su WÃkfhý ykìÕxhLku®xøk «ðknLku (A0C1)Lku zkÞhuõx «. 79. yLkw[wtçkfeÞ yLku «rík[wtçkfeÞ ÃkËkÚkkuoLkku íkVkðík ykÃkku. «ðkn (D0C0){kt YÃkktíkh fhu íkuLku hurõxVkÞh fnu Au. «. 76. Mkt¢krík ÄkíkwykuLkk ykìõMkkRz rðãwíkeÞ økwýÄ{o íkVkðík yLkw[wtçkfíð «rík[wtçkfíð Ëþkoðu Au. WËknhýÚke Mk{òðku. ⇒ yk «fkhLkk ÃkËkÚkkuo çkkÌk ⇒ yk «fkhLkk ÃkËkÚkkuo çkkÌk  Mkt¢ktrík ÄkíkwykuLkk ykuõMkkRz rðãwíkeÞ økwýÄ{o{kt LkkUÄÃkkºk íkVkðík [wtçkfeÞ ûkuºkÚke rLkçko¤ heíku [wtçkfeÞ ûkuºkÚke rLkçko¤íkkÚke Ëþkoðu Au. Ëk.ík., TiO, CrO2, ReO3 suðk ykuõMkkRzkuLke ðknfíkk ÄkíkwLke ðknfíkk sux÷e nkuÞ Au. ykf»kkoÞ Au. yÃkkf»kkoÞ Au. ⇒ çkkÌk [wtçkfeÞ ûkuºk{kt ⇒ çkkÌk [wtçkfeÞ ûkuºk{kt rLkçko¤  su{kt ReO3 Lke ðknfíkk yLku Ëu¾kð fkìÃkh Äkíkw suðku Au. yufMkh¾e (Mk{kLk) rËþk{kt heíku rðhwØ rËþk{kt [wtçkfeÞ  ßÞkhu VO, VO2, VO3(V2O3 Au), TiO3(Ti2O3 Au) ðøkuhu s [wtçkfeÞ çkLku Au. çkLku Au. ykuõMkkRzku íkkÃk{kLkLkk ykÄkhu ÄkÂíðÞ økwýÄ{o yÚkðk ⇒ çkkÌk [wtçkfeÞ ûkuºkLke yðknfíkkLkku økwýÄ{o Ëþkoðu Au. økuhnkshe{kt íku{Lkwt [wtçkfíð 1.11 [wtçkfeÞ økwýÄ{kuo økw{kðu Au. (Magnetic Properties) ⇒ ÃkËkÚko{kt yuf yÚkðk yufÚke ⇒ su ÃkËkÚko{kt çkÄk s R÷uõxÙkìLk «. 77. ½Lk ÃkËkÚko{kt [wtçkfíðLkwt WËT¼ð MÚkkLk sýkðku. yÚkðk ðÄw yÞwÂø{ík R÷uõxÙkìLkLke ÞwÂø{ík nkuÞ Au (yuf Ãký ÃkËkÚko{kt [wtçkfeÞ [kf{kºkk fÞk «fkhLke økríkLkk fkhýu WËT¼ðu Au ? ykf]ríkÚke Mk{òðku. nksheLku fkhýu [wtçkfeÞ ûkuºkÚke R÷uõxÙkìLk yÞwÂø{ík Lk nkuÞ) ykf»kkoÞ Au. íku fkhýu [wtçkfeÞ ûkuºk{kt rLkçko¤íkkÚke yÃkkf»kkoÞ Au.  Ëhuf ½Lk ÃkËkÚkoLku Úkkuzku ½ýku [wtçkfeÞ økwýÄ{o nkuÞ s Au. ⇒ [wtçkfeÞ [kf{kºkk ⇒ R÷uõxÙkìLkLkwt Þwø{Lk íku{Lke  yk [wtçkfeÞ økwýÄ{oLkwt {wÏÞ WËT¼ðMÚkkLk íku{kt hnu÷k økríkþe÷ μB = n(n  2) BM [wtçkfeÞ [kf{kºkk Lkü fhu Au. R÷uõxÙkìLk nkuÞ Au.  Ëhuf Ãkh{kýw{ktLkku R÷uõxÙkìLk yuf LkkLkk [wtçkf íkhefu ðíkuo Au. ßÞkt, n = yÞwÂø{ík μB = þqLÞ  íkuLke [wtçkfeÞ [kf{kºkk R÷uõxÙkìLkLke çku «fkhLke økríkLkk WËknhý : N2, çkìÂLÍLk, R÷õu xkÙ Lì kLke MkÏt Þk H2O, NaCl, TiO2, fkhýu W˼T ðu A.u WËknhý : O2, Cu2+, Fe3+, V2O5 ðøkuhu. (i) íkuLke fuLÿLke ykMkÃkkMkLke fûkfeÞ økríkLkk fkhýu yLku Cr3+ ðøkuhu. (ii) íkuLke ÃkkuíkkLke ÄheLke ykMkÃkkMk ¼ú{ýeÞ økríkLkk fkhýu.

«. 80. Lke[uLkk ÃkËkÚkkuoLkwt «rík[wtçkfeÞ, yLkw[wtçkfeÞ ÃkËkÚkkuo{kt «fhý-1 : ½Lk yðMÚkk 1.31 ðøkeofhý fhku. çkuÂLÍLk, O2, N2, NaCl, TiO, TiO2,  çkkÌk [wtçkfeÞ ûkuºkLke nkshe{kt : H2O, VO, V2O5, Ti2O3, Cu+, Cu2+. ⇒ ßÞkhu ykðk ÃkËkÚkkuoLku çkkÌk [wtçkfeÞ ûkuºk{kt {qfðk{kt ykðu Au  «rík[wtçkfeÞ ÃkËkÚkkuo : çkuÂLÍLk, N2, NaCl, TiO2, H2O, íÞkhu çkÄk s yMíkÔÞMík zkì{uRLk [wtçkfeÞ ûkuºkLke rËþk{kt V2O5, Cu2+. yr¼rðLÞkMk Ãkk{u Au yLku «çk¤ [wtçkfeÞ yMkh ÃkuËk ÚkkÞ Au.  yLkw[wtçkfeÞ ÃkËkÚkkuo : O2, TiO, VO, Ti2O3, Cu2+.  fkÞ{e [wtçkfíð : zku{uRLkLke ¢{çkØ økkuXðýe yu çkkÌk [wtçkfeÞ «. 81. Fe3+™e [wtƒfeÞ [kf{kºkkLkwt {qÕÞ sýkðku. ûkuºk Ëqh fhðk{kt ykðu íkku Ãký Mkíkík ykð]¥k hnu Au. ykÚke ÷kun[wtçkfeÞ ÃkËkÚkkuo fkÞ{e [wtçkf çkLkkðu Au.  Fe3+ = [Ar] 3d5 4s0 ykÚke, yÞwÂø{Œ e– ™e ‚tÏÞk n = 5 «. 83. «rík÷kun[wtçkfeÞ ÃkËkÚkkuo yux÷u þwt ? íkuLkwt WËknhý ykÃkku. μ = n(n  2) BM  «rík÷kun[wtçkfeÞ ÃkËkÚkkuo{kt zku{uRLk çktÄkhý ÷kun[wtçkfeÞ ÃkËkÚko suðwt s nkuÞ Au. Ãkhtíkw íku{Lkk zku{uRLkku yuf çkeòÚke rðhwØ = 5(5  2) = 35 BM = 5.92 BM yr¼rðLÞkMk ÚkÞu÷k nkuÞ Au yLku yufçkeòLke rðhwØ [wtçkfeÞ [kf{kºkkyku hË (Lkü) fhe Lkk¾u Au.  ykðk ÃkËkÚkkuoLku «rík÷kun[wtçkfeÞ ÃkËkÚkkuo fnu Au. «. 82. ÷kun[wtçkfeÞ (Vuhku{ìøLkurxf) ÃkËkÚkkuo Ãkh LkkUÄ ÷¾ku. WËknhý : MnO yÚkðk ÷kun[wtçkfeÞ ÃkËkÚkkuo fkÞ{e [wtçkf nkuÞ Au. Mk{òðku. yÚkðk ÷ku¾tzLkk xwfzkLku [wtçkfLkk xwfzkLkk MktÃkfo{kt hk¾íkk íku «. 84. Vuhe{ìøLkurxf ÃkËkÚkkuo Ãkh LkkUÄ ÷¾ku. fkÞ{e [wtçkf çkLku Au. Mk{òðku. ⇒ ßÞkhu ÃkËkÚko{kt yMk{kLk MktÏÞk{kt zku{uRLkkuLke [wtçkfeÞ  ÷kun[wtçkfeÞ ÃkËkÚkkuo : ykÞLko, fkuçkkÕx, rLkf÷, økuzkur÷rLkÞ{, [kf{kºkkyku Mk{ktíkh yLku rçkLkMk{ktíkh rËþkyku{kt yr¼rðLÞkMk ÚkkÞ Au. CrO2 ðøkuhu suðk ÃkËkÚkkuo çkkÌk [wtçkfeÞ ûkuºk{kt ¾qçk s «çk¤íkkÚke ykf»kkoÞ Au. ykðk ÃkËkÚkkuoLku ÷kun[wtçkfeÞ ÃkËkÚkkuo ⇒ íÞkhu çkÄe s [wtçkfeÞ [kf{kºkkyku hË Úkíke LkÚke. Ãkhtíkw fnu Au. Ãkrhýk{e [kf{kºkk ½xu Au. ykÚke íku{kt ykuAk «{ký{kt  ykðk ÃkËkÚkkuo çkkÌk [wtçkfeÞ ûkuºkLke nkshe{kt ykÔÞk çkkË fkÞ{e [wtçkfíð òuðk {¤u Au. ykðk ÃkËkÚkoLku Vurh{ìøLkurxf ÃkËkÚko [wtçkf çkLkkðu Au yLku çkkÌk[wtçkfeÞ ûkuºkLke økuhnkshe{kt Ãký fnu Au. ÃkkuíkkLkwt [wtçkfíð økw{kðíkk LkÚke.  zku{uRLk : ½Lk yðMÚkk{kt ÃkËkÚkkuoLkk Äkíkw ykÞLkku yuf LkkLkk ⇒ Vuhku{ìøLkurxf ÃkËkÚkoLke Mkh¾k{ýe{kt yk ÃkËkÚkkuo çkkÌk rðMíkkh{kt Mkk{qrnf heíku økkuXðkÞ Au, suLku [wtçkfeÞ zku{uRLk [wtçkfeÞ ûkuºk{kt rLkçko¤ heíku ykf»kkoÞu÷k hnu Au. («¼kðûkuºk) fnu Au.  yk Ëhuf [wtçkfeÞ zku{uRLk yuf LkkLkk [wtçkf íkhefu ðíkuo Au. ⇒ ykðk ÃkËkÚkkuoLku Ÿ[k íkkÃk{kLku økh{ fhíkkt Vuhe{ìøLkurxÍ{  çkkÌk [wtçkfeÞ ûkuºkLke økuhnkshe{kt : økw{kðu Au yLku yLkw[wtçkfeÞ çkLku Au. ⇒ ÷knu [çtw kfeÞ ÃkËkÚkLo kk rçkLk[çtw kfeÞ xfw zk{kt zk{u Ru Lk yMíkÔÞMík C WËknhý : Fe3O4 ({øì Lkxu kRx), MgFe2O4, ZnFe2O4 heíku yr¼rðLÞkMk ÚkÞu÷k nkuÞ Au yLku íku{Lke [çtw kfeÞ (Vhu kRxMk) [kf{kºkkyku hË ÚkÞu÷e nkuÞ Au. CHEMISTRY XTRA yMíkÔÞMík økkuXðýe ⇒ Vhu e{øì Lkru xÍ{Lktw {Ïw Þ fkhý yfu s Äkíkw ík¥ðLke sËw e-sËw e ykÂì õMkzþu Lk yðMÚkkLkk fkhýu nkuÞ Au. su{ fu, {ìøLkuxkRx (Fe3O4){kt, Fe2+, Fe3+ nkuÞ Au.

1.32 {kìzLko Brighton Chemistry : Äku.12 – ¼køk-1  ðksçkeÃkýwt :- fkhý fu çkkÌk [wtçkfeÞ ûkuºk{kt Vuhe{uøLkuxef ÃkËkÚkkuo{kt hnu÷ çkÄe [wtçkfeÞ [kf{kºkkyku fkuE yuf rËþk{kt ÷¾ký MktçktrÄík «§ku11111112222222333333344444445555555666666677777778888888999999900000001111111222222233333334444444555555566666667777777888888899999990000000111111122222223333333444444455555556666666777777788888889999999000000011111112222222111111122222223333333444444455555556666666777777788888889999999000000011111112222222333333344444445555555666666677777778888888999999900000001111111222222233333334444444555555566666667777777888888899999990000000111111122222221111111222222233333334444444555555566666667777777888888899999990000000111111122222223333333 yr¼rðLÞkMkeík LkÚke nkuíke, Ãkhtíkw yMk{kLk MktÏÞk{kt yufçkeòÚke rðÁØ økkuXðkÞu÷ nkuÞ Au. ykÚke [wtçkfeÞ økúkÌkíkk ykuAe nkuÞ 1.18 ßÞkhu ½Lk ÃkËkÚkoLku økh{ fhðk{kt ykðu íÞkhu íku{kt fuðk «fkhLke Au. ßÞkhu Vuhe{uøLkuxef ÃkËkÚko{kt çkÄe s [wtçkfeÞ [kf{kºkkyku ûkrík WËT¼ðu Au ? íkuLkk ÷eÄu fÞku ¼kiríkf økwýÄ{o yMkh Ãkk{u çkkÌk [wtçkfeÞ ûkuºkLke rËþk{kt økkuXðkÞu÷ nkuÞ Au. ykÚke íkuLke Au yLku fuðe heíku ? [wtçkfeÞ økúkÌkíkk ðÄw nkuÞ Au. s. ½™ ÃkËkÚko™u „h{ fhðk{kt ykðu Au íÞkhu yðfkþeÞ ûkrŒ WËT¼ðu d dHigher Order Thinking Skills (HOTS) Au. yk{, yðfkþeÞ ûkrŒ WËT¼ððkÚke ½Lk ÃkËkÚkoLke ½™Œk ½xu Au. 1. yuf ½™{kt fý x yu ½™™kt ¾qýk ŒÚkk V÷f™k fuLÿ{kt Au. ŒÚkk 1.19 Lke[uLkk MktÞkusLkku fÞk «fkhLke ík¥ðÞkuøkr{íkeÞ ûkrík Ëþkoðu fý y yu ytŒ:fuLÿ ŒÚkk Äkh™k fuLÿ …h Au. òu ½™™k {æÞ{ktÚke …‚kh ÚkŒkt ‚{Œ÷ …h ykðŒku Ëhuf …h{kýwt Ëqh fhðk{kt ykðu Au ? Œku ‚tÞkus™™wt ‚qºk ÷¾ku. (i) ZnS (ii) AgBr s. x = 8 ¾qýk + 6 V÷f s. (i) ZnS yu £uLf÷ ûkrŒ Ëþkoðu Au y = 1 ytŒ:fuLÿ + 12 Äkh (ii) AgBr yu £uLf÷ y™u þkuxTfe çktLku ûkrŒyku Ëþkoðu Au. nðu, ½™™k {æÞ{ktÚke …‚kh ÚkŒwt ‚{Œ÷ …h™k …h{kýwt Ëqh ÚkkÞ íÞkhu 1.20 ykÞLkeÞ ½Lk ÃkËkÚko{kt ßÞkhu Ÿ[e MktÞkusfíkkðk¤ku ÄLkkÞLk íku{kt yþwrØ íkhefu Ëk¾÷ fhðk{kt ykðu Au íÞkhu rhõík (¾k÷e) ⇒ 1 - ytŒ:fuLÿ …h™ku y …h{kýwt MÚkkLkku{kt fuðe heíku Ëk¾÷ ÚkkÞ Au ? íku Mk{òðku. 4 - Äkh …h™ku y …h{kýwt s. ßÞkhu Ÿ[e ‚tÞkusfŒk ÄhkðŒk Ä™kÞ™™u Lke[e MktÞkusfíkk Ähkðíkk MktÞkusLkku Lkk MVrxf{kt yþwrØ MðY…u W{uhðk{kt ykðu 4 - V÷f …h™ku x …h{kýwt Ëqh Úkþu. Au íÞkhu Œu ykuAe ‚tÞkusfŒk ÄhkðŒk Ä™kÞ™ku™wt rðMÚkk…™ fhu Au. suÚke MVxef{kt y{wf MÚkk™u ÄLk ykÞLkLkwt rAÿ h[kÞ Au. nð,u x=8× 1 + (6 – 4) × 1 8 2  su{ fu NaCl Lkk MVxef{kt Sr2+ ykÞLk™e yþwrØ W{uhŒk yuf Sr2+ ykÞLk îkhk ƒu Na+ ykÞLkku™wt rðMÚkk…™ ÚkkÞ Au. ykÚke = 1 + 1 = 2 ÚkkÞ. ƒu rAÿ h[kÞ Au su{ktLkk yuf rAÿ{kt Sr2+ ykÞLk „kuXðkÞ ßÞkhu yuf rAÿ ƒkfe hnu Au. yk heŒu yðfkþ Wí…L™ ÚkkÞ Au. ∴ x=2 1.21 ykÞLkeÞ ½Lk ÃkËkÚko su{Lku Äkíkw ðÄkhku ûkríkLku fkhýu Ãkh{kÛðeÞ y = (1 – 1) ytŒ: fuLÿ + (12 – 4) × 1 rhõík MÚkkLkku nkuÞ Au íku htøk Ëþkoðu Au. ÞkuøÞ WËknhý MkkÚku 4 Mk{òðku. =0+2=2 s. ßÞkhu ÄkŒw ðÄkhku ûkrŒ íku{kt hnu÷ yu™kÞ™ yðfkþ™k ÷eÄu nkuÞ Au. íÞkhu Œu™k yðfkþ{kt e– „kuXðkÞ Au su á~Þ{k™ ∴ y=2 ðýo…x{ktÚke ïuŒ«fkþLke y{wf íkhtøk÷tçkkE yðþku»ku Au y™u W¥kursŒ ÚkkÞ Au. ßÞkhu W¥kuSík R÷uõxÙkuLk Ähk yðMÚkk{kt ÃkkAku yk{, ‚tÞkus™™wt yýw‚qºk x2y2 yux÷u fu XY ÷¾e þfkÞ. ykðu Au íÞkhu [ku¬‚ ht„Lkk «fkþLkwt Wí‚so™ fhu Au. 2. NaCl ™e suðe h[™k ÄhkðŒk MVxef AB {kxu ykuAk{kt ykuAe  WËknhý : NaCl ™k MVrxf™u Na ƒk»…™e nkshe{kt „h{ fhŒkt …ufª„ ûk{Œk sýkðku. Cl– ykÞLk yu Na ŒhV ykf»kkoÞ Au. ykÚke NaCl ƒ™u su{kt Wí…L™ ÚkŒk e– yu Cl– ™k yðfkþ{kt „kuXðkÞ Au su F-fuLÿ Œhefu s. …ufª„ ûk{Œk yku¤¾kÞ Au. yk R÷uõxÙkuLk þku»ký-WíMksoLk ½xLkk yLkw¼ðu Au.  4  4 (rA )3  4 4  (rB )3  100  ykÚke NaCl …e¤ku ht„Lkku òuðk {¤u Au. 3 a3 3 = 1.22 Mk{qn-14 Lkk ík¥ðLku ÞkuøÞ yþwrØ îkhk zkì®Ãkøk fheLku n-«fkhLkk yÄoðknf{kt ÃkrhðŠíkík fhðwt Au. yk yþwrØ fÞk Mk{qn{kt 16  (rA 3  rB3 ) [ ∴ fcc h[Lkk{kt 4 A+ yLku Mk{krðü nkuðe òuEyu ? 3 4 B- nksh nkuÞ ] = (2 2 rB )3 s. ‚{qn-14™k Œ¥ðku{kt e– ‚{]Ø yþwrØ yux÷u fu ‚{qn-15™k Œ¥ðku™e (P, As, Sb) yþwrØ W{uhŒkt Œu n-«fkh™k yÄoðknfku 16 [∴ 4 r  = 2a ] h[u Au. 3 B 3 1.23 Vuhku{ìøLkurxf yÚkðk Vurh{ìøLkurxf ÃkËkÚkkuo{ktÚke fÞk ÃkËkÚkkuo Mkkhk    rA   fkÞ{e [wtçkfe çkLkkðþu ? ík{khk W¥khLku ðksçke Xuhðku.   rB 1 = 82 2  s. Vuhku{uøLkuxef ÃkËkÚkkuo Vuhe{uøLkuxef ÃkËkÚkkuo fhíkk Mkkhk fkÞ{e [wtçkf çkLkkðu Au. ⇒ nðu LÞwLkík{ …u®f„ ûk{Œk {kxu, r = 0.414 ÷uðkÞ r

«fhý-1 : ½Lk yðMÚkk 1.33 16 22 4M 37 = NA a3 = 16 2 × [(0.414)3 + 1] × 100 22 nðu þkuxTfe ûkrŒ ƒkË ½™Œk (d2) 21 2 = × (0.07095 + 1) × 100 Z= (4 – 4  0.2 ) = (4 – 0.08) = 3.992 100 = 22  1.07095 × 100 d2 = 3.992  M 21  1.41 NA a3 = 0.79 × 100 = 79% ½™Œk{kt ½xkzku = d1 – d2 3. yuf ‚tÞkus™{kt ykuõ‚kRz îkhk CCP h[™k ƒ™u Au. su{kt = 4M 3.992  M NA a3 – NA a3 [Œw»V÷feÞ rAÿ™k 16 ¼k„ Ä™kÞ™ X îkhk hkufkÞ Au ŒÚkk yüV÷feÞ rAÿ™k 13 ¼k„ yüV÷feÞ rAÿ îkhk hkufkÞ M Au. Œku Ä™kÞ™ (X) y™u (Y)™e þõÞ ykuÂõ‚zuþ™ yðMÚkkyku = (4 – 3.992) NA a3 sýkðku. s. CCP h[™k = O2– îkhk h[kÞ = 4 ½™Œk{kt ½xkzku = 0.008 . M ÚkkÞ. NA a3 [Œw»V÷feÞ rAÿ = 8 yüV÷feÞ rAÿ = 4 d Curiosity Questions d nðu X îkhk [Œw»V÷feÞ rAÿ™k 16 ¼k„ hkufkÞ Au. 1. CsCl ytŒ:furLÿŒ ½™ Au Œku Œu{kt yuf{fku»k ËeX fux÷kt CsCl ™k ∴X= 1  8 = 4 × Ãkh{kýwyku Úkþu. yýwt nksh nþu ? 6 3 s. 1 (yÚkðk çku ykÞLkeÞ fýku nþu) nðu, Y îkhk yüV÷feÞ rAÿ™k 13 ¼k„ hkufkÞ Au. 2. nehk™e MVrxf h[™k{kt yuf{-fku»k ËeX fkƒo™ …h{kýwt™e ‚tÏÞk ∴ Y= 1  4 4 × Ãkh{kýwyku Úkþu. ŒÚkk Œu{kt fkƒo™ …h{kýw™ku ‚ð„oyktf sýkðku. 3 =3 s. nehk™e MVrxf h[™k{kt yuf{-fku»k ËeX fkƒo™ …h{kýw™e ‚tÏÞk yk{, X 43 Y43 O4 ⇒ X 13 Y13 O 8 nkuÞ Au ŒÚkk fkƒo™ …h{kýw™ku ‚ð„oyktf 4 ÚkkÞ.(ZnS Lku Mk{kLk) = XYO3 3. ½™™kt yuf s ytŒ:rðfoý …h hnu÷k ƒu [Œw»V÷feÞ rAÿ ðå[u™wt ⇒ OLkku fw÷ yku. yktf = –6 Au. ytŒh a (Äkh™e ÷tƒkE)™k MðY…{kt sýkðku. þõÞŒkyku : X = +3 Y = +3 s. 3a Y = +4 2 X = +2 Y = +2 X = +4 Y = +1 4. Ä™kÞ™ X+ y™u ÉýkÞ™ Y– ™e rºkßÞk y™w¢{u 0.66 ŒÚkk 1.42 X = +5 A° Au, Œku Ä™kÞ™™ku ‚ð„oyktf ™¬e fhku. X = +1 Y = +5 ÚkkÞ. s. rºkßÞk „wýku¥kh = r 0.66 = 0.4647 r = 1.42 4. yuf ‚kËk ½™™k Ëhuf ¾qýk …h ‚{k™ …h{kýwt „kuXðkÞ Œku ½™™e yk{, yk rºkßÞk „wýku¥kh 0.414 Úke 0.732 ™k „k¤k{kt Au. {kxu X+ ™ku ‚ð„o yktf = 6 ÚkkÞ. Äkh™ku fux÷k xfk ¼k„ hkufkÞu÷ sýkþu. «fkh™k ykÞ™eÞ ‚tÞkus™{kt M2+ ™ku ‚ð„oyktf nkuÞ s. ynª Äkh …h™k …h{kýwt ‚kËk ½™{kt yufƒeò™k ‚t…fo{kt nkuÞ 5 ŒMku XX2- ™ku ‚ð„oyktf þwt nkuE þfu ? 8 Au. ykÚke Äkh™k 100% ¼k„ hkufkÞu÷ nkuÞ Au. s. ‚ð„oyktf 4 ÚkkÞ. 5. NaCl ™k yuf{ fku»k{kt 0.2% þkuxTfe ûkrŒ WËT¼ðu Œku Œu™e ½™Œk{kt fux÷ku Vhf …zþu ? 6. ZnO™k MVxef{kt ÄkŒw ðÄkhku ûkrŒ ÚkkÞ íÞkhu Œu™wt «{ký‚q[f ‚qºk Zn1.5O nkuÞ Œku fux÷k ykuÂõ‚s™ …h{kýwt Ëqh ÚkÞk nþu ? s. þkuxTfe ûkrŒ …nu÷k ½™Œk (d1) s. 0.5 ykuÂõ‚s™ …h{kýwt Ëqh ÚkÞk nþu fkhý fu, Zn1 + 0.5O ÚkkÞ, d1 = ZM ( NaCl fcc h[™k {kxu Z = 4) yk{ 0.5 sux÷k Zn ™ku ðÄkhku ‚q[ðu Au fu 0.5 ykuÂõ‚s™ …h{kýwt NA a3 ykuAk nþu. (Zn2+ Lkku ðes¼kh = O2– Lkku ðes¼kh) {kì.Br. Chem. Äku. 12 ¼køk-1 : 3

1.34 {kìzLko Brighton Chemistry : Äku.12 – ¼køk-1 ÃkkXâÃkMw íkfLkk MðkæÞkÞLkk «§ku yLku Wf÷u111111111222222222333333333444444444555555555666666666777777777888888888999999999000000000111111111222222222333333333444444444555555555666666666777777777888888888999999999000000000111111111222222222333333333444444444555555555666666666777777777888888888999999999000000000111111111222222222111111111222222222333333333444444444555555555666666666777777777888888888999999999000000000111111111222222222333333333444444444555555555666666666777777777888888888999999999000000000111111111222222222333333333444444444555555555666666666777777777888888888999999999000000000111111111222222222111111111222222222333333333444444444555555555666666666777777777888888888999999999000000000111111111222222222333333333444444444555555555666666666777777777888888888999999999000000000111111111222222222333333333444444444555555555666666666777777777888888888999999999000000000111111111222222222111111111222222222333333333444444444555555555666666666777777777888888888999999999000000000111111111222222222333333333444444444555555555666666666777777777888888888999999999000000000111111111222222222333333333444444444555555555666666666777777777888888888999999999000000000111111111222222222111111111222222222333333333 «.1. \"yMVrxf{Þ\" …ÞtoÞ™e ÔÞtÏÞt yt…tu. òýeítt yMVrxf{Þ (ii) (a) õÞwrƒf õ÷tuÍ …uf h[™t{tk Ëðo„ytkf = 12 ½™ …ŒtÚttuo™t çtu WŒtnhý yt…tu. (b) yk‚:furLÿ‚ õ÷tuÍ …uf h[™t{tk Ëðo„ytkf = 8 s. ÃkËkÚkoLke h[Lkk{tk ßÞkhu ½Lk ¼t„ ÷u‚t fýtu™e „tuXðýe «.5. òu ‚{u y¿tt‚ Ät‚w™e ½™‚t y™u yuf{ ftu»t™t …rh{tý òý‚t yÔÞðÂMÚt‚ ntuÞ ‚Útt yt „tuXðýe xqkft „t¤t™e ntuÞ íkku íkuLku yÂMVxf{Þ ½Lk ÃkËkÚko fnu Au. ntuÞ ‚tu ‚u™wk …h{tÛðeÞ Œ¤ fE he‚u ™¬e fhe þftu ? Ë{òðtu. ⇒ ytðt ½™™t „wýÄ{tuo Œhuf rŒþt{tk Ë{t™ ntuÞ Au ‚Útt íkuyku s. y¿tt‚ Ät‚w™e ½™‚t ‚Útt yuf{ fku»kLkk Ãkrhýk{ òý‚t ntuÞ ‚t…{t™™t ÷tkƒt „t¤t{tk ftuE …ý ‚t…{t™u Ãke„¤u Au. ‚tu, ½™‚t™t Ëqºt ( Œ¤ = {tu÷ × …h{tÛðeÞ fŒ ⇒ ytðt ½™™u yt¼tËe ½™ yÚtðt yr‚Xzk t …tz÷u t «ðtne …ý yuf{ ftu»t™wk Œ¤ =n×M fnu A.u d= Z = NA × M) WŒt. : ft[, hƒh, Ã÷tMxef, ÷kfzwt, fku÷Mkku ðøkuhu yuf{ ftu»t™wk fŒ «.2. ft[yu fðtxoÍ suðt ½™ …ŒtÚtoÚte fuðe he‚u y÷„ …zu Au ? fE ZM d = NA a3 …rhÂMÚtr‚{tk õðtxoÍ™u ft[{tk …rhðŠ‚‚ fhe þftÞ ? ßÞtk, a = yuf{ ftu»t™t Äth™e ÷kƒtE Z = yuf{ ftu»t ŒeX …h{týw™e ËkÏÞt s. ft[{tk ½xf fýtu™e „tuXðýe õðtxoÍ™t ½xf fýtu™e „tuXðýe fh‚tk ftEf ytþu y÷„ ntuÞ Au. NA = 6.022 × 1023 {ku÷–1 M = Ät‚w™wk …h{tÛðeÞ Œ¤ ⇒ ft[ yMVxef{Þ ÃkËkÚko ntuðtÚte íku{tk ½xf fýtu™e „tuXðýe xqkft„t¤t {txu s ÔÞðÂMÚt‚ ntuÞ Au. ßÞthu õðtxoÍ MVxef{Þ ⇒ yt{, M = d NAa3 ÃkËkÚko ntuðtÚte íku{tk ½xf fýkuLke „tuXðýe ÷tkƒt „t¤t™e ntuÞ Z Au. ykÚke íku yMVxef{Þ ½Lk ÃkËkÚko økýkÞ Au. yk îkhk y¿tt‚ Ät‚w™wk …h{tÛðeÞ Œ¤ òýe þftÞ Au y™u òu ⇒ õðtxoÍ™u Ÿ[t ‚t…{t™u „h{ fhe y™u …e„t¤e™u yuftyuf Xkzw Äth™e ÷kƒtE swŒe-swŒe a, b, c ntuÞ ‚tu, …tz‚tk ‚u ft[{tk VuhðtÞ Au. ykÚke íku MVxef{Þ ½Lk ÃkËkÚko økýkÞ Au. M= d NA (a  b  c) Z «.3. ™e[u™t ½™ …ŒtÚttuo™u ytÞ™eÞ, ÄtíðeÞ, ytÛðeÞ, ò¤eŒth ÚttÞ. (ËnËkÞtusf) yÚtðt yMVrxf{Þ{tk ð„eof]‚ fhtu : «.6. \"MVrxf™e MÚttÞe‚t ‚u™t „÷™®ƒŒw™e {tºtt{tk …htðŠ‚‚ ÚttÞ (i) xuxÙtVtìMVhË zuftìõËtRz (P4O10) A.u \" yt÷t[u ™t (comment) fht.u ½™ …týe, RÚttR÷ ytÕftnu tì÷, ztÞRÚttR÷ RÚth y™u r{Útu™™t „÷™®ƒŒwLte {trn‚e …wM‚f{tkÚte (ii) yu{tur™Þ{ VtìMVux (NH4)3PO4 (iii) SiC (iv) I2 {u¤ðtu. yt yýwytu ðå[u™t ytk‚hytÛðeÞ ƒ¤tu rðþu ‚{u þwk (v) P4 (vi) Ã÷tÂMxf fne þfþtu ? (vii) „Vuú tRx (viii) ƒútË (r…¥t¤) s. su{ yýwytu ðå[uLtt ytk‚hytÛðeÞ ytf»toý ðÄw ‚u{ íku{Lkk (ix) Rb (x) LiBr „÷™®ƒŒw Ÿ[t ‚Útt MVxef™e MÚttÞe‚t ðÄw ntuÞ Au. (xi) Si {krníke {kxu ÃkËkÚko øk÷Lk®çkËw s. ytÞ™eÞ → yu{tur™Þ{ VtuMVux (NH4)3PO4, LiBr ⇒ ½Lk Ãkkýe = 273 K ÄtÂíðÞ → ƒútË, Rb ⇒ RÚttR÷ ytÕftuntu÷ = 158.8 K ytÂÛðÞ → xuxÙtVtuMVhË zuftufËtRz (P4O10), I2, P4 ⇒ ztÞRÚttR÷ RÚth = 156.85 K ò¤eŒth (ËnËkÞtusf) → SiC, „úuVtRx, rËr÷ftu™ ⇒ r{Útu™ = 89.34 K yMVxef{Þ → Ã÷tMxef ⇒ ½Lk Ãkkýe (H2O) yLku ½Lk RÚkkR÷ ykÕfkunku÷ (C2H5OH) yýwyku «.4. (i) \"Ëð„o ytkf\" …ÞtoÞ™tu yÚto þwk Au ? ðå[u yktíkhykÛðeÞ H çktÄ nkuÞ Au. (ii) ccp yLku bcc h[Lkk{kt …h{týyw t™u tu Ëð„o ytfk fxu ÷tu Au ? (H çktÄLke «çk¤íkk H2O > C2H5OH ) (a) Ë{½™eÞ Ëkð]‚ Ëkfwr÷‚ h[™t{tk ⇒ ykÚke íku{Lkk øk÷Lk®çkËw «{ký{kt Ÿ[k nkuÞ Au. (b) yk‚:furLÿ‚ Ë{½™eÞ h[™t{tk s. (i) MVxef{tk ftuE …ý yuf fý™e ytË…tË ËeÄt s Ëk…fo{tk ⇒ ßÞkhu zkÞ EÚkkR÷ RÚkh Lkk yýwyku ðå[u rîÄúwðeÞ - rîÄúwðeÞ ykf»koý çk¤ku nkuÞ Au. ykÚke íkuLkwt øk÷Lk®çkËw Úkkuzwf Lke[wt nkuÞ Au. (ËkiÚte ™Sf) hnu÷t fýtu™e ËkÏÞt™u ‚u fý™tu Ëðo„ytkf fnu Au.

⇒ ßÞkhu CH4 rçkLkÄúwðeÞ yýwt nkuðkÚke ½Lk yðMÚkk{kt íkuLkk yýwyku «fhý-1 : ½Lk yðMÚkk 1.35 ðå[u {kºk rLkçko¤ ðkLzh ðkÕMk çk¤ku (÷tzLk, rðMksoLk çk¤ku) (iii) [‚w»V÷feÞ rAÿ y™u yüV÷feÞ rAÿ : «ðíkoíkk nkuÞ Au. ykÚke íkuLkwt øk÷Lk®çkËw ½ýwt Lke[wt nkuÞ Au. [‚w»V÷feÞ rAÿ : su rAÿ [th „tu¤tytu su{tk™t ºtý „tu¤k ∴ øk. ®çk.Lkku ¢{ = H2O(s) > C2H5OH(s) > C2H5OC2H5(s) > CH4(s) yufs Ë{‚÷{tk y™u …hM…h Ëk…fo{tk ntuÞ y™u [tuÚttu „tu¤tu «.7. ™e[u™t …ÞtoÞtu™e òuz™u ‚{u fuðe he‚u rð¼urŒ‚ fhþtu ? ºtý „tu¤t™t rºtftuýeÞ rAÿ{tk WÃkhLke fu Lke[uLke çkkswyuÚke „tuXðtÞ ‚tu ytðt [th „tu¤t îtht rAÿ ƒ™u ‚tu ‚u™u [‚w»V÷feÞ (i) »txTftuýeÞ Ëkð]‚ Ëkfw÷™ y™u Ë{½™eÞ Ëkð]‚ Ëkfw÷™ rAÿ (T) fnu Au. (ii) MVrxf ÷urxË y™u yuf{ ftu»t (iii) [‚w»V÷feÞ rAÿ y™u yüV÷feÞ rAÿ yüV÷feÞ rAÿ : su rAÿ A „tu¤tytu îtht ƒ™u ‚tu ‚u™u s. (i) nuõÍt„tu™÷ y™u õÞwrƒf õ÷tuÍ …uf ‚Vtð‚. yüV÷feÞ rAÿ fnu Au. ⇒ rî-…he{tÛðeÞ nuõÍt„tu™÷ f÷tuÍ-…uf{tk ƒu «fth™t rºtftuýtfthe rAÿ ntuÞ Au (a y™u b). b a →⎯ b a ⎯→ ⇒ nðu yt «Úk{ MíkhLkk rºtftuýtfthe rAÿ …h ƒeò M‚h™t „tu¤tytu „tuXðtE þfu Au. su™t ÷eÄu A økku¤kyku ðå[u yüV÷feÞ rAÿ h[tÞ Au. ←⎯⎯⎯ yüV÷feÞ rAÿ «.8. ™e[u™t Œhuf ÷urxË™t yuf yuf{ ftu»t{tk fux÷t ÷urxË ®ƒŒwyku nþu? ⇒ nðu òu ºteò M‚h™t „tu¤t yu ƒeò M‚h™t „tu¤t îtht h[t‚tk (i) V÷f furLÿ‚ Ë{½™eÞ (ii) V÷f furLÿ‚ [‚w»V÷feÞ [‚»w V÷feÞ rAÿ™u Ztfk u ‚u he‚u „tXu ðtÞ ‚tu nfu ÍT t„t™u ÷ f÷tÍu …fu (iii) yk‚:furLÿ‚ h[™t «t ÚttÞ A.u s{u tk ÚtÃ…e™e ¼t‚ ABABAB «fkhLke ntÞu A.u s. (1) V÷f-furLÿ‚ yuf{ftu»t{tk fw÷ 14 ÷uxeË ®ƒŒyw ku Au. ⇒ …hk‚w òu ºteò M‚h™t „tu¤t yüV÷feÞ rAÿ™u Ztkfu ‚u he‚u su{tk 8 ¾qýt …h y™u 6 V÷f …h Au. „tuXðtÞ ‚tu õÞwrƒf f÷tuÍ …uf h[Lkk «kÃík ÚkkÞ Au. su{tk (2) V÷f-furLÿ‚ [íkw»V÷f{tk fw÷ 14 ÷uxeË ®ƒŒwyku Au. ÚtÃ…e™e ¼t‚ ABCABC ÚttÞ Au. su{tk 8 ¾qýt …h y™u 6 V÷f …h Au. nufTÍt„tu™÷ f÷tuÍ …uf õÞwrƒf f÷tuÍ …uf (3) yk‚:furLÿ‚ ½™{tk fw÷ 9 ÷uxeË ®ƒŒwyku Au. su{tk 8 ¾qýt Ãkh y™u 1 yk‚:fuLÿ{tk Au. (ii) MVxef ÷uxeË y™u yuf{ftu»t ðå[u ‚Vtð‚ : (yk çkúurðMk ÷uxeMkLkku s yuf «fkh Au.) (1) MVxef ÷uxeË : yýw, …h{týw fu ytÞ™tu™e rºt-…he{týeÞ «.9. Ë{òðtu. r™rù‚ „tuXðýe Ähkðíke h[LkkLku MVxef ÷uxeË fnu Au. (i) ÄtíðeÞ y™u ytÞ™eÞ MVrxftu ðå[u Ë{t™‚t y™u (2) yuf{ftu»t : MVxef ÷uxeË™tu yuðtu ™t™tu ¼t„ fu su MVxef™t Œhuf ÷ûttrýf „wýÄ{tuo Ëþkoðu Au. ‚Útt ‚u™wk y™uf 𾂠r¼L™‚t™t ytÄthtu. rºt…rh{tý{tk …w™htð‚o™ ÚttÞ Au su™u yuf{ftu»t fnu Au. (ii) ytÞ™eÞ ½™ …ŒtÚttuo ˾‚ y™u ƒhz Au. s. (i) ÄtÂíðÞ ½™ y™u ytÞ™eÞ ½™{tk Ë{t™‚t :  ykÞLkeÞ ½Lk{kt çku rðYØ ðes¼kh Ähkðíkk ykÞLkku ðå[u rðãwík ÂMÚkík ykf»koý çk¤ku nkuÞ Au ßÞkhu ÄkÂíðf ½Lk{k Ãkh{kýw fLko÷ (ÄLk¼kheík) yLku rðMÚkkLkef]ík R÷uõxÙkuLk (ºký¼kh) ðå[u fw÷trçkf ykf»koý çk¤ku nkuÞ Au.  ÄkÂíðf ½Lk{kt yLku ykÞLkeÞ ½Lk{kt çktÄ rËþkfeÞ nkuík LkÚke.

1.36 {kìzLko Brighton Chemistry : Äku.12 – ¼køk-1 ÄkÂíðf yLku ykÞLkeÞ MVxef{kt íkVkðík :- ⇒ P …h{týwLte MtkÏÞt Lt¬e fhítt :- P ½™™t yk‚:fuLÿ …h = 1 …h{týw ÚkkÞ ykÞLkeÞ ½Lk Äkríðf ½Lk ∴ P = 1 …h{týw yt{, ½™™wk yýwËqºt P : Q = 1 : 1 ⇒ ykÞLkeÞ ½Lk íkuLke ½Lk ⇒ ÄkÂíðf ½Lk íkuLke ½Lk ⇒ ytÚte yýwMkqºk PQ ÚttÞ yðMÚkk{kt rðãwík yðknf Au. yðMÚkk{kt rðãwík ðknf Au. ⇒ ynª P yLtu Q îtht bcc h[Lkk çkLkíke nkuðkÚke yLku ƒk™u …h{týw™wk ⇒ rðãwík ðknfíkk ykÞLkku {khVíku ⇒ rðãwík ðknfíkk {wõík «{tý Ë{t™ ntuðtÚte Œhuf …h{týw™tu Ëðo„ytkf 8 ÚttÞ. ÚkkÞ Au. R÷uõxÙkìLk {khVíku ÚkkÞ Au. «.13. r™ÞturƒÞ{ yk‚:furLÿ‚ Ë{½™eÞ h[™t{tk MVrxfefhý …t{u Au. òu ítuLte ½™‚t 8.55 g cm–3 ntuÞ yLtu r™ÞturƒÞ{™wk ⇒ ykÞLkeÞ ½Lk {wõík R÷uõxÙkìLk ⇒ ÄkÂíðf ½Lk {õw ík R÷õu xkÙ ™u …h{tÛðeÞ Œ¤ 93 u ÷Eyu íttu ‚u™e …h{tÛðeÞ rºtßÞt „ýtu. Ähkðíkk LkÚke. Ähkðu Au. s. r™ÞtuƒeÞ{™e ½™‚t (d) = 8.55 g/cm3 ⇒ ykÞLkeÞ ½Lk{kt fw÷tçkef çk¤ku ⇒ ÄkÂíðf ½Lk{kt ÷køkíkk …h{tÛðeÞ Œ¤ M = 93 g/mol nt{uþk {sçkqík nkuÞ Au. ykf»koý çk¤ku {sçkqík fu yk‚:furLÿ‚ ½™ {txu Z = 2 rLkçko¤ Ãký nkuR þfu Au. NA = 6.022 × 1023 ⇒ ykÞLkeÞ ½Lk Mk¾ík yLku çkhz ⇒ ÄkÂíðf ½Lk Mk¾ík yÚkðk rºtßÞt r = ? nkuÞ Au. Lkh{ nkuÞ Au.(çkhzíkk LkrnðíkT nkuÞ Au.) (ii) ykÞLkeÞ ½Lk{kt rðYæÄ ðes¼kh Ähkðíkk ykÞLkku ðå[u «çk¤ ZM rMÚkh rðãwík ykf»koý çk¤ku nkuÞ Au. ykÚke íku Mk¾ík nkuÞ Au, nðu, d = NA a3 Ãkhtíkw yk çktÄ rËþkfeÞ Lk nkuðkÚke íku çkhz Au. a3 = ZM «.10. ™e[u™t rfMËt{tk Ät‚w MVrxf{tk Ëkfw÷™ ût{‚t „ýtu. NA . d (i) ËtŒtu Ë{½™eÞ (ii) yk‚: furLÿ‚ Ë{½™eÞ 2  93 6.022  1023  8.55 (iii) V÷f furLÿ‚ Ë{½™eÞ (yu Äthýt ËtÚtu fu …h{týwytu = = 3.612 × 10–23 cm3 yufƒeò™u yzfu Au.) a = 3.3 × 10–8 cm s. Ref. Topic No. 1.7 ⇒ nðu, BCC h[™t {txu, «.11. rËÕðh Ätítw fcc ÷urxË{tk MVrxfefhý …t{u Au. òu ftu»t™e Äth™e 4r = 3 a ÚttÞ. ÷kƒtE 4.07 × 10–8 cm y™u ½™‚t 10.5 g cm–3 ntuÞ, ‚tu rËÕðh™wk …h{tÛðeÞ Œ¤ „ýtu. 3 3  3.3  108 4 4 s. yuf{ ftu»t = FCC ∴ Z = 4 Ãth{týw yt{, r = ×a = Äthe™e ÷kƒtR (a) = 4.07 × 10–8 cm = 1.432 × 10–8 cm ½™‚t (d) = 10.5 g / cm3 r = 143.2 pm Ag ™wk …h{tÛðeÞ Œ¤ = ? «.14. òu yüV÷feÞ rAÿ™e rºtßÞt r ntuÞ y™u Ëkð]‚ Ëkfw÷™{tk ZM …h{týyw t™u e rºtßÞt R ntuÞ, ‚tu r y™u R ðå[™u tu ˃k Äk W…òðt.u ⇒ ½LtíttLtt Mtqºt yLtwMtth d = NA a3 s. 10.5 g/cm3 = 4M · ·A C 6.022 1023  (4.07 108 )3 R MAg = 107.13 g/mol R MAg  107 u ·r «.12. yuf Ë{½™eÞ ½™ …ŒtÚto ƒu ‚¥ðtu P y™u Q ™tu ƒ™u÷tu Au. r ←⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯Oy»V÷feÞ Q ™t …h{týw Ë{½™™t ¾qýt …h Au y™u P yk‚:fuLÿ …h Au. R rAÿ ËkÞtus™™wk Ëqºt þwk nþu ? P y™u Q ™t Ëð„o ytkf fux÷t nþu ? · ·R D s. Q …h{týwLte MtkÏÞt Lt¬e fhítt :- B ½™™t ¾qýt …h 8 × 1 = 1 …h{týw 8 ∴ Q = 1 …h{týw ⇒ ytf]r‚{tk ŒþtoÔÞt {wsƒ A, B, C, D fuLÿ Ähtð‚t Mt{tLt „tu¤t

îtht yüV÷feÞ rAÿ h[tÞ Au. su{tk ™t™t fŒ™tu „tu¤tu fu su™wk «fhý-1 : ½Lk yðMÚkk 1.37 fuLÿ (O) Au ‚u ƒkÄ ƒuËu Au. ytÚte, Äthtu fu Ni2+ ™tu ykþ = x Au ⇒ ΔAOB{kt ∠ AOB = 90° ÚttÞ. íkku Ni3+ ™tu ykþ = 0.98 – x ÚttÞ. ⇒ nðu, ytuÂõËzuþ™ ytkf …Ør‚ {wsƒ, yýw{kt çkÄk s ytÚte, …tÞÚtt„tuhË™t «{uÞ {wsƒ Ãkh{kýwykuLkk ykìÂõMkzuþLk ykPfLkku Mkhðk¤ku þqLÞ nkuÞ Au. (AB)2 = (AO)2 + (OB)2 ⇒ x(Ni2+) + (0.98 – x) Ni3+ + 1(0) = 0 AB = R + R = 2R ßÞtk, R = {tuxt fŒ™t „tu¤t™e rºtßÞt x(+2) + (0.098 – x) + 3 + 1(–2) = 0 ∴ 2x + 3(0.98 – x) – 2 = 0 AO = R + r r = yüV÷feÞ rAÿ™e rºtßÞt 2x + 2.94 – 3x – 2 = 0 BO = R + r –x + 0.94 = 0 x = 0.94 ⇒ yt MtkçtkÄtu WÃthtuõít Mtqºt{tk {qfíttk : yt{, Ni2+Lttu ykþ = 0.94 (2R)2 = (R + r)2 + (R + r)2 ⇒ Ãthkítw Ni3+ = 0.98 – x Au (2R)2 = 2(R + r)2 = 0.98 – 0.94 4R2 = 2(R + r)2 2R2 = (R + r)2 Ni3+Lttu ykþ = 0.04 ⇒ nðu, Ni2+™e xftðthe™e „ý‚he : 2 R = (R + r) òu 0.98 Ni2+ ntsh ntuÞ ‚tu → 100% 1.414 R = R + r ⇒ 1.414 R – R = r 0.94 Ni2+ ntsh ntuÞ ‚tu → (?) r = 0.414 R = 0.94 × 100 = 95.9% «.15. ftì…h fcc ÷urxË{tk MVrxfefhý …t{u Au y™u ‚u™e Äth™e ÷kƒtE 0.98 3.61 × 10–8 cm A.u Œþtðo tu fu ‚™u e „ý‚heÚte {¤u ð÷u e ½™‚t {t…÷u e ½™‚t™t {Õq Þ 8.92 g cm–3™u {¤‚e (Ëh¾e) ytðu A.u Ni2+  96% s. ⇒ Cu FCC h[™t y™u ítuLttu Z = 4 Au. ⇒ yt{, Ni3+ = 100 – 96 = 4% [Ni2+ : Ni3+→ 1 : 24] ⇒ Äthe™e ÷kƒtE a = 3.61 × 10–8 cm «tÞtur„f ({t…u÷) ½™‚t d = 8.92 g/cm3 «.17. yÄoðtnf þwk Au ? ƒu {wÏÞ «fth™t yÄoðtnftu™wk ðýo™ fhtu y™u ËiØtkr‚f ½™‚t d = ? ‚u{™e ðtnf‚t r¢ÞtrðrÄytu{tk rðhtuÄt¼tË sýtðtu. MCu = 63.5 g/mol s. Ref. Topic No. 1.10.2 ½™‚t Ëqºt : «.18. rƒ™‚¥ðÞtu„r{r‚Þ õÞw«Ë ytìõËtRz Cu2O «Þtu„þt¤t{tk ZM ƒ™tðe þftÞ Au. yt ytìõËtRz{tk ftì…h y™u ytìÂõËs™™tu d = NA a3 „wýtu¥th 2 : 1 fh‚tk Úttuztu ytuAtu Au.‚{u yu nfef‚™e {trn‚e 4  63.5 yt…e þfþtu fu yt …ŒtÚto p-«fth™wk yÄoðtnf Au ? s. «Þtu„þt¤t{tk ƒ™tðu÷ Cu2O {tk Cu y™u O ™e ËkÏÞt™tu  = 6.022  1023  3.61  108 3 „wýtu¥th 2 : 1 fh‚tk Ënus ytuAtu ntuÞ Au. ytÚte ‚u{tk rƒ™ d = 8.97 g/cm3 ‚¥ðÞtu„r{r‚Þ ûtr‚ ntuðe òuEyu. ⇒ yt™tu yÚto yu{ ÚttÞ fu Cu+ ykÞLkku™e ËkÏÞt O2– ykÞLkku™e ∴ MtiØtkrítf ½Ltítt 8.97 g/cm3 ≈ «tÞturøtf ½Ltítt 8.92 g/cm3 ËkÏÞt™t ƒ{ýt fh‚tk Ënus ytuAe ntuðe òuEyu. ⇒ yt{ Útðt™wk fthý yu Cu+ ykÞLk™t fux÷tkf ytÞ™tu yu Cu2+ ⇒ yt{ fne þftÞ fu, ËiØtkr‚f („ý‚he)Úte {¤u÷ ½™‚t yu «tÞtur„f ({t…u÷) ½™‚t™e ¾qƒs ™Sf™wk {qÕÞ Ähtðu Au. ytÞ™ îtht rðMÚttr…‚ ÚttÞ Au. ⇒ ytÚte rðãwríkÞ íkxMÚkíkk ò¤ðe hk¾ðk {kxu yuf Cu2+ ykÞLk «.16. …]Út¬hý Œþtoðu Au fu r™f÷ ytìõËtRz™u Ni0.98O1.00 Ëqºt Au. r™f÷™tu fux÷tu ykþ Ni2+ y™u Ni3+ ‚hefu yÂM‚íð Ähtðu Au? îtht ƒu Cu+ ykÞLk™wk rðMÚtt…™ þõÞ ƒ™e þfu Au. ytÚte rðMÚkkrÃkík Cu+ykÞLkLkk çku MÚkkLkku Ãkife yuf Cu+ykÞLk™t MÚtt™u s. ⇒ yýwËqºt = Ni0.98 O1.00 Au. yuf Cu2+ ykÞLk „tuXðtÞ ßÞthu çkeò Cu+ ykÞLk™t MÚtt™u ynª Ë{„ú yýw ‚xMÚt ntuðtÚte, fw÷ ðes¼th þqLÞ ÚttÞ. rAÿ h[tÞ Au. ⇒ ytÚte, ÄLk rðs¼kheík Cu+ykÞLkLkk fkhýu rAÿ h[kÞu÷ nkuðkÚke ⇒ ytÃtu÷ ytuõMttRz{tk Ni {tk Ni2+ y™u Ni3+ ykÞLkku ntsh Au. yt rAÿ P-«fth™t yÄoðtnf™e su{ s ð‚uo Au ‚Útt rðãw‚ðn™ fhe þfu Au.

1.38 {kìzLko Brighton Chemistry : Äku.12 – ¼køk-1 «.19. Vurhf ytìõËtRz, ytìõËtRz ytÞ™™e »txTftuýeÞ Ëkð]‚ Ëkfwr÷‚ MktÞkusfíkk Ãkx{ktÚke ðknfíkk MkÞt ksu fíkk Ãkx{kÚt ke ðknfíkk h[™t{tk MVrxfefhý …t{u A.u s{u tk Œh ºtý yüV÷feÞ rAÿtu …fi e™t ƒu Ãkx{kt Mkh¤íkkÚke «ðuþe Ãkx{kt «ðuþe þfíkk LkÚke. rAÿtu Vru hf ytÞ™ ðzu ¼htÞ÷u t A.u Vru hf ytõì ËtRz™kw ˺q t W…òðt.u rðãwík ðnLk fhu Au. ykÚke rðãíw k ðnLk Úkíkw LkÚke. s. Äkhu fu O2– ykÞLkLke MktÏÞk = x ⇒ ðknf ÃkËkÚko{kt ðknfíkkLkwt ⇒ yðknf ÃkËkÚk{o kt ðknfíkkLktw ∴ y»V÷feÞ rAÿLke MktÏÞk = x ÚkkÞ {wÕÞ 104 Úke 107ohm-1m-1Lkk {Õw Þ 10-20Úke 10-10ohm-1m-1 2 ykÚke Fe3+ : O2– = 3 x : x økk¤k{kt nkuÞ Au. Lkk økk¤k{kt nkuÞ Au. ∴ Fe3+ ykÞLkkuLke MktÏÞk = 2 x ÚkkÞ ðknf ÃkËkÚko yÄoðknf ÃkËkÚko 3 ⇒ ðknf ÃkËkÚkkuo{kt ðknfíkk ⇒ yÄoðknf ÃkËkÚkkuo{kt ðknfíkk 2 Ãkx yLku MktÞkusfíkk Ãkx Ãkx yLku MktÞkusfíkk Ãkx ðå[u = 3 :1 ðå[u ¾qçk s ykuAku yÚkðk þÂõíkøkuÃk ðknf ÃkËkÚkkuo fhíkkt LkrnðíkT þÂõíkøkuÃk nkuÞ Au. ðÄw nkuÞ Au. Fe3+ : O2– = 2 : 3 yt{ MktÞkusLkLkwt Mkqºk = Fe2O3 Útþu. ⇒ ykðk ÃkËkÚkkuo{kt rðãwík ⇒ ykðk ÃkËkÚkkuo{kt íkkÃk{kLkLkku «.20. ™e[u™t{tkÚte Œhuf™wk p-«fth™t fu n-«fth™t yÄoðtnf ‚hefu «ðkn ÃkMkkh fhðkÚke íku{kt ðÄkhku fu yþwæÄe W{uhðkÚke R÷uõxÙkuLk MktÞkusfíkk rðãwík ðnLk ðÄkhe þfkÞ Au. ð„eofhý fhtu. Ãkx{ktÚke ðknfíkk Ãkx{kt Mkh¤íkkÚke «ðuþe rðãwík ⇒ ykðk ÃkËkÚko{kt ðknfíkkLkwt (i) In ðzu ztu… (dope) fhu÷wk Ge (ii) B ðzu ztu… fhu÷wk Si ðnLk fhu Au. {wÕÞ 10-6 Úke 104 ohm-1m-1Lkk økk¤k{kt nkuÞ Au. s. (i) Ë{nq -14Lkk ‚¥ð Ge{tk Ë{nq -13Lktw ‚¥ð In (RLzeÞ{)™u yþrw Ø ⇒ ykðk ÃkËkÚko{kt ðknfíkkLkwt íkhefu W{hu ‚tk MkÞt ksu fíkk økýw k¥u kh 4 : 4 hnðu kLku çkË÷u 4 : 3 ÚkkÞ {Õw Þ104Úke107 ohm-1m-1Lkk A.u ykÚke ‚{u tk yuf rAÿ h[tÞ A.u sÚu te ‚u P-«fth™tu yÄðo tnf økk¤k{kt nkuÞ Au. ƒ™tðu A.u (ii) Ë{qn-14Lkk ‚¥ð Si (rËr÷ftu™){kt ík¥ð B (Mk{qn-13)Lku «.23. ÞtuøÞ WŒtnhý ËtÚtu ™e[u™t …ÞtoÞtu Ë{òðtu : yþwrØ íkhefu W{uh‚tk MktÞkusfíkk økwýku¥kh 4 : 4 hnuðkLku çkË÷u 4 : 3 ÚkkÞ Au. ‚u{tk yuf rAÿ h[kÞ Au.ytÚte ‚u p-«fth™tu (i) þtìxTfe ûtr‚ (ii) £uLf÷ ûtr‚ (iii) ytk‚ht÷eÞ ûtr‚ y™u (iv) F-fuLÿtu yÄoðtnf ƒ™tðu Au. «.21. „tuÕz Ätítw (…h{tÛðeÞ rºtßÞt = 0.144 nm) V÷f furLÿ‚ yuf{ s. Ref. Topic No. 1.9.1 ftu»t{tk MVrxfefhý …t{u Au. ítuLtt yuf{ ftu»t™e Äth™e ÷kƒtE fux÷e nþu? «.24. yìÕÞwr{r™Þ{ Äkíkw Ë{½™eÞ Ëkð]‚ Ëkfwr÷‚ h[™t{tk MVrxfefhý …t{u Au. ‚u™e ÄtíðeÞ rºtßÞt 125 pm Au. s. ⇒ Au ™e rºtßÞt r = 0.144 nm (i) yuf{ ftu»t™e Äth™e ÷kƒtE fux÷e Au ? fcc h[™t {txu Z = 4 (ii) Al 1.00 Mku{e 3 fŒ{tk fux÷t yuf{ ftu»t hnu÷t Au? Äthe™e ÷kƒtE a = ? s. ⇒ Al yu ccp h[™t {txu Z = 4 yLku ⇒ fcc h[™t {txu 4r = 2 a r = 125 pm Au. a= 4r = 4  0.144 = 0.407 nm (i) Äthe™e ÷kƒtE (a) = ? 2 2 ccp {kxu 4r = 2 a Au. ∴ a = 0.407 nm 4 4 «.22. …x rËØtk‚™t …ÞtoÞ™t ËkŒ¼o{tk þwk ‚Vtð‚ Au ? ∴ a= 2 .r= 2 × 125 = 353.55 pm (i) ðtnf y™u yðtnf ðå[u (ii) ðtnf y™u yÄoðtnf ðå[u a = 354 pm s . ðknf ÃkËkÚko yðknf ÃkËkÚko (ii) yuf{ ftu»t™w fŒ = (a)3 ⇒ ðknf ÃkËkÚkkuo{kt ðknfíkk ⇒ yðknf ÃkËkÚkkuo{kt ðknfíkk = (354)3 pm3 = 4.4 × 107 pm3 Ãkx yLku MktÞkusfíkk Ãkx Ãkx yLku MktÞkusfíkk Ãkx = 4.4 × 107 × (10–10)3 cm3 = 4.4 × 10–23 cm3 ðå[u ¾qçk s ykuAku yÚkðk ðå[u ¾qçk s ðÄw þÂõíkøkuÃk LkrnðíkT þÂõíkøkuÃk nkuÞ Au. nkuÞ Au. ⇒ ykðk ÃkËkÚkkuo{kt rðãwík «ðkn ⇒ ykðk ÃkËkÚko{kt rðãwík«ðkn ÃkMkkh fhðkÚke íku{kt R÷uõxÙkuLk ÃkMkkh fhðkÚke R÷uõxÙkuLk ⇒ nðu, 4.4 × 10–23 cm3 {txu 1 yuf{ ftu»t ntuÞ ‚tu

«fhý-1 : ½Lk yðMÚkk 1.39 1 cm3 {txu → (?) ⇒ yk{, ÄLkkÞLk yðfkþLke Mkktÿíkk = 6.022 × 1018 rAÿku/{ku÷. 1 = 4.4  1023 = 2.27 × 1022 yuf{ ftu»t «.26. ÞtuøÞ WŒtnhý ËtÚtu ™e[u™t þçŒtu Ë{òðtu : ∴ yuf{ ftu»tLke MktÏÞk = 2.27 × 1022 (i) ÷tun[wkƒfíð (ii) y™w[wkƒfíð «.25. òu NaCl ™u 10–3 mol % SrCl2 ðzu ztu… fhðt{tk ytðu, ‚tu (iii) Vurh{ìø™urxÍ{ (iv) «r‚÷tun[wkƒfíð NaCl™t MVrxf{tk Ä™tÞ™ yðftþ (vacancies)™e Ëtkÿ‚t þwk (v) 12 - 16 y™u 13 - 15 Ë{qn™t ËkÞtus™tu. s. Refer Topic No. 1.11 nþu ? (v) 12 – 16 Ë{qn™t ËkÞtus™tu yu Ë{qn-12 y™u Ë{qn-16™t ‚¥ðtu™t ËkÞtuòðtÚte ƒ™u Au. yts he‚u 13 – 15 yu Ë{qn-13 s. NaCl {tk 10–3 {tu÷ % SrCl2 W{uh‚tk. y™u Ë{qn-15™t ‚¥ðtu™t ËkÞtuòðtÚte h[tÞ Au. ⇒ NaCl {tk SrCl2 W{uh‚tk Ëhuf Sr2+ ykÞLk îtht ƒu Na+ ykÞLkku ⇒ Ë{qn-13 - 15 ‚¥ðtu™t ËkÞtus™tu™t WŒtnhý rðMÚtt…e‚ ÚttÞ. su{tk çku Ãkife yuf MÚtt™ …h Sr2+ ykÞLk (1) RLzeÞ{ (III) yuLxe{tu™tRz (InSb) „tuXðtÞ Au ßÞthu çkeswt MÚkkLk ¾k÷e hnuíkk íÞkt yuf rAÿ h[tÞ Au. ⇒ 10–3 {ku÷ % SrCl2Lku {ku÷ MktÏÞk{kt Ëþkoðíkk (2) yuÕÞwr{r™Þ{ VtuMVtRz (AlP) SrCl2 = Sr2+ ykÞLkkuLke {ku÷ MktÏÞk = 103 (3) „ur÷Þ{ ytËuo™tRz (GaAs) 100 ⇒ ynª, „ur÷Þ{ ytËuo™tRz yu íðhe‚ «r‚¼tð yt…‚wk Sr2+ = 10–5 {ku÷ yÄoðtnf Au. nðu 1 {ku÷ Sr2+ îkhk yuf {ku÷ ÄLkkÞrLkf rAÿ WíÃkLLk ÚkkÞ Au. ⇒ Ë{qn-12 - 16 ‚¥ðtu™t ËkÞtus™tu™t WŒtnhý. ∴ 10–5 {ku÷ Sr2+ → (?) (1) ®Íf ËÕVtRz (ZnS) ∴ WíÃkLLk Úkíkkt rAÿkuLke {ku÷ MktÏÞk = 10–5 ∴ ÄLkkÞLkef rAÿkuLke MktÏÞk = {ku÷ × NA (2) fuzr{Þ{ ËÕVtRz (CdS) = 10–5 × 6.022 × 1023{ku÷ (3) fuzr{Þ{ rË÷u™tRz (CdSe) (4) {foÞwhe (II) xu÷whtRz (HgTe) = 6.022 × 1018 {ku÷–1 ⇒ yt ËkÞtus™tu{tk þwØ ËnËkÞtusf „wý ntu‚t ™Úte. ‚u{tk ‚¥ðtu™e rðãw‚Éý‚t™t ytÄthu ytÞ™eÞ „wý Ãký nkuÞ Au. ∴ x = 6.022 × 1018 rAÿku/{ku÷



«fhý - 2 ÿkðýku 2.1 Y ÿkðýkuLkk «fkh 2.2 Y ÿkðýkuLke MkktÿíkkLke yr¼ÔÞÂõík 2.3 Y ÿkÔÞíkk 2.4 Y «ðkne ÿkðýkuLkwt çkk»ÃkËçkký 2.5 Y ykËþo yLku rçkLkykËþo ÿkðýku 2.6 Y MktÏÞkí{f økwýÄ{kuo {ku÷hˤLkwt rLkÄkohý 2.7 Y yMkk{kLÞ {ku÷hˤ

1.42 {kìzLko Brighton Chemistry : Äku.12 – ¼køk-1 «. 1. ÿkÔÞ y™u ÿkðf™e ¼kirŒf yðMÚkk™u ykÄkhu ÿkðý™wt ð„eofhý WËknhý yk…e™u sýkðku. «MŒkð™k (Introduction) ¼kiríkf yðMÚkkLku ykÄkhu ÿkðý™kt «fkh “ð™M…rŒ y™u «kýe þheh{kt ÚkŒe ƒÄe s «r¢Þkyku «ðkne ÿkðýku™k fkuEf «fkh {khVŒu ÚkŒe nkuÞ Au.” ÿkðý™ku ÿkÔÞ ÿkðf WËknhýku «fkh  {kuxk¼k„u þwØ …ËkÚkkuo™u ƒË÷u ƒu fu ŒuÚke ðÄkhu þwØ …ËkÚkkuo ÄhkðŒwt r{©ý yk…ýk hku®sËk Sð™{kt W…Þku„e nkuÞ Au. Ëk.Œ. (i) ƒúk‚ (r…¥k¤) ⇒ Cu + Zn ™wt r{©ý Au. ðkÞw{Þ ðkÞw ðkÞw (nðk) N2 + O2 ÿkðýku ðkÞwyku™wt r{©ý (ii) s{o™ r‚Õðh ⇒ Cu + Zn + Ni ™wt r{©ý Au. (iii) ƒúkuLÍ (fkt‚w) ⇒ Cu + Sn ™wt r{©ý Au. «ðkne ðkÞw õ÷kuhkuVku{o + N2 ðkÞw ½™ ðkÞw f…qh + N2 ðkÞw  fux÷kf ½xf™e W…Þkur„Œk Œu{™k ‚t½x™ yLku «{ký …h «ðkne ðkÞw «ðkne ykÄkh hk¾Œkt nkuÞ Au. ÿkðýku Ãkkýe O2 + ðkÞw Ëk.Œ. 1 ppm F– ykÞ™ → ËktŒ™ku ûkÞ yxfkðu Au. «ðkne «ðkne RÚku™ku÷ + …kýe 1.5 ppm F– ykÞ™ → ËktŒ …h zk½k …kzu Au. F– ykÞ™™e ðÄkhu ‚ktÿŒk → Íuhe nkuÞ Au. ½Lk «ðkne ø÷wfkuÍ + Ãkkýe NaF → ôËh {kxu Íuhe nkuÞ Au. ½™ ðkÞw ½™ H2 + …ur÷rzÞ{ ÄkŒw ÿkðýku «ðkne ½™ (Na + Hg) ‚th‚  þheh{kt ™‚{kt y…kŒk $sufþ™ nt{uþk y{wf ykÞ™eÞ ½™ ½™ ‚ku™w (Au) + fkì…h (Cu) ‚ktÿŒkyu ûkkh ÄhkðŒk …kýe{kt ÿkÔÞ ÚkÞu÷k nkuÞ Au su ÷kune{kt™k Ã÷kÍ{k™e ‚ktÿŒk ‚kÚku ‚w{u¤ h[u Au. 2.2 ÿkðý™e ‚ktÿŒk™e yr¼ÔÞÂõŒ C CHEMISTRY XTRA (Expressing Concentration of Solution) ÿkðýku™wt ð„eofhý  ÿkðý™e ‚ktÿŒk™u sÚÚkkí{f heŒu Ëþkoððk™e heŒku : ÿkðý 1. ˤ xfkðkhe (w/w) : 100 økúk{ ÿkðý{kt hnu÷k ÿkÔÞLkk økúk{{kt Ëþkoðu÷ ˤLku ÿkÔÞLkk ¼kirŒf ÂMÚkrŒ sÚÚkkí{f yuf ½xf™k ˤ % = ÿkðý{kt yuf ½xfLkwt ˤ × 100 ÿkðý{kt çkÄk s ½xfkuLkwt fw÷ ˤ ½Lk «ðkne ðkÞw {tË ‚ktÿ ‚tŒ]Ãík  ÿkðý™k ƒu ½xfku A y™u B nkÞu Œku ˤÚke xfkðkhe (%w/w) fnu A.u 2.1 ÿkðýku™k «fkh ½xf A ™tw ˤÚke % = wA × 100 (Types of Solutions) wA + wB “ƒu fu ðÄkhu ½xfku™kt {ÞkorËŒ «{ký{kt ƒ™u÷ ‚{kt„ r{©ý™u Ëk.Œ. : 10% w/w ø÷wfkuÍ™wt s÷eÞ ÿkðý yux÷u... ÿkðý fnu Au.” 10 g ø÷wfkuÍ 90 g …kýe{kt yku„¤u÷ Au y™u 100 g  ÿkÔÞ, ÿkðf™k r™rùŒ sÚÚkk{kt y{wf {ÞkoËk{kt s ÿkÔÞ ÚkkÞ Au.  ÿkðý™wt ‚t½x™ (ƒtÄkhý) y™u „wýÄ{kuo ‚{„ú r{©ý{kt yuf‚h¾kt ÿkðý ƒ™u÷wt Au. nkuÞ Au.  ÿkðý™e ¼kirŒf yðMÚkk …ý ÿkðf™e ¼kirŒf yðMÚkkLkk ykÄkhu  ynª ÿkÔÞ {wÏÞíðu ½Lk nkuÞ Au yLku ÿkðf «ðkne. ™¬e fhu Au.  ‚ktÿŒk Ëþkoððk™e yk heŒ ‚k{kLÞ heŒu ykiãkur„f hk‚kÞrýf «r¢Þkyku{kt W…Þku„e Au.  ˤÚke xfkðkhe íkkÃk{kLkLke yMkhÚke Mðíktºk Au. 2. fË xfkðkhe (% V/V) : 100 mlÿkðý{kt hnu÷ fkuE yuf «ðkneLkk ml{kt Ëþkoðu÷ fËLku íku «ðkneLkk fËÚke xfk (%v/v) fnu Au. yuf «ðkne ½xf™k fË % = yuf «ðkne ½xfLkwt fË × 100 ÿkðý{kt çkÄk s «ðkne ½xfkuLkwt fw÷ fË

«fhý-2 : ÿkðýku 1.43 % V/V = VA × 100  i ‚tÏÞk™k ½xfku ÄhkðŒk ÿkðý {kxu {ku÷ ytþ x ™e[u «{kýu VA + VB ËþkoðkÞ Au : Ëk.Œ. : 10% V/V RÚku™ku÷™wt s÷eÞ ÿkðý ni = ni n1 + n2 + ... + ni ni yk ÿkðýLkku yuðku yÚko ÚkkÞ Au fu, 10 mL RÚku™ku÷™u …kýe{kt xi = yku„k¤e™u fw÷ fË 100 mL ÚkÞu÷wt Au. (VA + VB = 10 mL) 3. ˤ/fË xfkðkhe (% w/V) : ∴ x1 + x2 + ... + xi = 1  ˤ/fË xfkðkhe yux÷u fu 100 mL ÿkðý{kt yku„¤u÷ ÿkÔÞ™wt  yk{, yk…u÷k ÿkðý{kt ƒÄk s {ku÷ ytþ™ku ‚hðk¤ku 1 ÚkkÞ Au. økúk{{kt ˤ Ëþkoðu Au. yk yuf{ ‚k{kLÞ heŒu yki»krÄ y™u yki»krÄ rLk{koý rð¿kk™ (Pharmacy) {kt ð…hkÞ Au. 6. {ku÷krhxe (M) :  ykuhzkLkk íkkÃk{kLku yuf r÷xh (yuf õÞwrƒf zur‚{exh) ÿkðý{kt yku„¤u÷k ÿkÔÞ™e {ku÷ ‚tÏÞk™u ÿkðý™e {ku÷krhxe fnu Au. % w/v = w × 100 {ku÷krhxe (M) = ÿkÔÞLkkt {ku÷ V ÿkðýLkwt fË (r÷xh{kt) Ëk.Œ. : 10% w/V H2SO4 ™ku yÚko yu ÚkkÞ Au fu 10 g H2SO4 {ku÷krhxe (M) = w × 1000 {ku÷/r÷xh ™u 100 mL ÿkðý{kt yku„k¤u÷ Au. M V(ml) ∴ ÿkÔÞLkwt ˤ = 10 g yLku ÿkðýLkwt fË = 100 mL  Ëk.Œ. : 0.25 M NaOH ™wt s÷eÞ ÿkðý 4. …kxoT‚ …h r{r÷Þ™ (ppm) : ynª, yuðku yÚko ÚkkÞ fu 0.25 mol NaOH Lku 1 L (1 õÞwrƒf zur‚{exh) ÿkðý{kt yku„¤u÷ku Au.  ÿkðý{kt ßÞkhu ÿkÔÞ yrŒyÕ… sÚÚkk{kt nkuÞ íÞkhu ‚ktÿŒk ppm{kt Ëþkoððk{kt ykðu Au.  {ku÷krhxe íkkÃk{kLk çkË÷kíkk çkË÷kÞ Au.  yuf ½xfLkk …kxoT‚ …h r{r÷Þ™ (ppm) 7. {ku÷kr÷xe (m) : = yuf ½xfLkk ÃkkxoTMkLke MktÏÞk × 106  yuf rf÷ku„úk{ ÿkðf{kt yku„¤u÷k ÿkÔÞ™k {ku÷ ‚tÏÞk™u ÿkðý™e ÿkðý{ktLkk çkÄk s ½xfkuLkk ÃkkxoTMkLke fw÷ MktÏÞk {ku÷kr÷xe fnu Au.  Ëk.Œ. 1 L ËrhÞk™k …kýe{kt 6 × 10–3 g ykìÂõ‚s™ (O2) {ku÷kr÷xe (m) = ÿkÔÞLkkt {ku÷ ÿkÔÞ ÚkÞu÷ku nkuÞ Au. (1 L H2OLkwt ðsLk = 1030g) ÿkðfLkwt fË (kg {kt) ∴ O2Lkk ppm = (6 × 10–3) × 106 = 5.8 {ku÷kr÷xe (m) = w × 1000 {ku÷/rføkúk (1030) M wo (ÿkðf)  nðk{kt «Ëq»kfkuLkwt «{ký, ÃkkýeLke fXeLkíkk, xqÚk ÃkuMx{kt ^÷kuhkRzLkwt Ëk.Œ. : 1.0 m KCl ™wt s÷eÞ ÿkðý. «{ký ðøkuhu ppm îkhk ËþkoðkÞ Au.  ynª, yuðku yÚko ÚkkÞ Au fu 1 {ku÷ KCl (74.5 g) ™u 1 kg 5. {ku÷ ytþ (x) : …kýe{kt yku„k¤u÷ Au. LkkUÄ : WÃkhkuõík Ëþkoðu÷ MkktÿíkkLke heíkku MCQ íkhefu yÚkðk økýíkhe  r{©ý{kt hnu÷ fkuE yuf ½xfLke {ku÷ MktÏÞk yLku çkÄk s ½xfkuLke fw÷ {ku÷ MktÏÞkLkk økwýku¥khLku íku ½xfLkku {ku÷ ytþ fnu Au. MðYÃku Ãkheûkk{kt yðkh-Lkðkh ÃkqAkíke nkuÞ Au. ∴ yuf ½xf™ku {ku÷ ytþ = yuf ½xfLke {ku÷ MktÏÞk C çkÄk s ½xfkuLke fw÷ {ku÷ MktÏÞk ‚{sqŒe : CHEMISTRY XTRA  rîyt„e r{©ý{kt òu ½xf A ™e y™u ½xf B ™e {ku÷ ‚tÏÞk  38% w/w H2SO4 ÷uz ‚t„úknf ƒìxhe{kt ð…hkÞ Au.  35% V/V RÚke÷e™ ø÷kÞfku÷™wt ÿkðý fkh{kt yuÂLs™™kt þeŒf y™w¢{u nA y™u nB nkuÞ Œku Œhefu ð…hkÞ Au su …kýe™wt Xkh®ƒËw ½xkze™u 255.4K (–17.6oC) ∴ ½xf A ™ku {ku÷ ytþ (xA) = nA nA + nB sux÷wt Lke[wt ÷kðu Au. su fkh yuÂLsLkLku ðÄkhu økh{ Úkíkwt hkufu Au.  Œuðe s heŒu, ½xf B ™ku {ku÷ ytþ (xB) = nB  ppm ™u ˤÚke ˤ, fËÚke fË y™u ˤÚke fË{kt Ëþkoððk{kt nA + nB  r{©ý{kt çkÄk s ½xfkuLkk {ku÷ ytþLkku Mkhðk¤ku 1 ÚkkÞ Au. ykðu Au. xA + xB = 1  1L ËrhÞk™k …kýe™wt ˤ = 1030 g nkuÞ Au.

1.44 {kìzLko Brighton Chemistry : Äku.12 – ¼køk-1  …kýe{kt yÚkðk ðkŒkðhý{kt «Ëq»kfku™e ‚ktÿŒk™u ppm{kt 0.125 × 1000 Ëþkoððk{kt ykðu Au. = 450  {ku÷ ytþ yu ‚{kt„ fu rð»k{kt„ «ýk÷e™u ÷k„w …kze þfkÞ Au. M = 0.278 {ku÷/r÷xh Œu Œk…{k™™e y‚hÚke MðŒtºk Au. „wýku¥kh nkuðkÚke yuf{ hrnŒ Au. 2.3 75 g çkuÂLÍLk{kt 2.5 g RÚkuLkkuRf yìrMkz (CH3COOH)Lke  {ku÷krhxe (M) yu Œk…{k™ …h ykÄkrhŒ Au. fkhý fu ÿkðý™wt {ku÷kr÷xe økýku. fË Œk…{k™ …h ykÄkh hk¾u Au. s. • C2H4O2 Lkwt {ku÷h ˤ = (12 × 2) + (1 × 4) +  ˤ %, ppm, {ku÷ ytþ yLku {ku÷kr÷xe íkkÃk{kLkÚke Mðíktºk (16 × 2) = 60 g mol–1 Au fkhý fu íkuyku ˤ Ãkh ykÄkrhík Au yLku ˤ íkkÃk{kLk Ãkh ÃkkXâÃkwMíkfLkk fkuÞzkykuykÄkh hk¾íkwt LkÚke.111111111222222222333333333444444444555555555666666666777777777888888888999999999000000000111111111222222222333333333444444444555555555666666666777777777888888888999999999000000000111111111222222222333333333444444444555555555666666666777777777888888888999999999000000000111111111222222222111111111222222222333333333444444444555555555666666666777777777888888888999999999000000000111111111222222222333333333444444444555555555666666666777777777888888888999999999000000000111111111222222222333333333444444444555555555666666666777777777888888888999999999000000000111111111222222222111111111222222222333333333444444444 • C2H4O2 Lkk {ku÷ = 2.5 økúk{ = 0.0417 {ku÷ 60 økúk{ {ku÷ –1 • çkuÂLÍLkLkwt ˤ kg {kt = 75 / 1000 2.1 20% ˤÚke RÚke÷eLk ø÷kÞfku÷ (C2H6O2) Ähkðíkk ÿkðý{kt = 75 × 10–3 rføkúk RÚke÷eLk ø÷kÞfku÷Lkku {ku÷ ytþ økýku. ∴ C2H4O2 Lke {ku÷kr÷xe (m) s. Äkhku fu ykÃkýe ÃkkMku 100 g ÿkðý Au. yk ÿkðý{kt 20 g = C2H4O2 Lkk {ku÷ RÚke÷eLk ø÷kÞfku÷ yLku 80 g Ãkkýe nþu. çkuÂLÍLkLkwt ˤ (kg{k)t • C2H6O2 Lkwt {ku÷h ˤ = (12 × 2) + (1 × 6) + = 0.0417  1000 (16 × 2) = 62 g mol–1 75 • C2H6O2Lkk {ku÷ = ÃkËkÚkoLkwt ˤ = 20 økúk{ M = 0.556 {ku÷ rføkúk–1 ykÂÛðÞ Ë¤ 62 økúk{ {ku÷–1 = 0.322 {ku÷ ÷¾ký MktçktrÄík «§ku11111112222222333333344444445555555666666677777778888888999999900000001111111222222233333334444444555555566666667777777888888899999990000000111111122222223333333444444455555556666666777777788888889999999000000011111112222222111111122222223333333444444455555556666666777777788888889999999000000011111112222222333333344444445555555666666677777778888888999999900000001111111222222233333334444444555555566666667777777888888899999990000000111111122222221111111222222233333334444444555555566666667777777888888899999990000000111111122222223333333 • H2OLkk {ku÷ = 5 økúk{ = 4.444 {ku÷ 2.1 òu 22 g ƒuÂLÍ™Lku (C6H6) 122 g fkƒo™ xuxÙkf÷kuhkRz 40 økúk{ {ku÷–1 (CCl4) {kt yku„k¤ðk{kt ykðu Œku ƒuÂLÍ™ y™u fkƒo™ xuxÙkf÷kuhkRz™e ˤ xfkðkhe „ýku. • Xglycol = C2H 6O 2 Lkk {ku÷ C2H6O2 Lkk {ku÷ + H 2O Lkk {ku÷ s. • ÿkÔÞ (C6H6)™wt ˤ = 22 g • ÿkðf (CCl4)™wt ˤ = 122 g = 0.322 {ku÷ = 0.068 ∴ ÿkðý™wt fw÷ ˤ = (22 + 122) = 144 g 0.322 {ku÷ + 4.444 {ku÷ • yu s «{ký,u Xwater = 4.444 {ku÷ = 0.932 nðu, ƒuÂLÍ™™kt ˤ % çkuÂLÍLkLkwt ˤ 0.322 {ku÷ + 4.444 {ku÷ = ÿkðýLkwt ˤ × 100 ⇒ H2OLkk {ku÷ ytþ yk heíku Ãký økýe þfkÞ : = 22 × 100 144 (1 – 0.068) = 0.932 % w/w C6H6 = 15.28 2.2 450 mL ÿkðý{kt 5 g NaOH Ähkðíkk ÿkðýLke {ku÷krhxe Œuðe s heŒu, økýku. CCl4 Lkwt ˤ 5 økúk{ • fkƒo™ xuxÙkf÷kuhkRz™wt ˤ % = ÿkðýLkwt ˤ × 100 • NaOH Lkk {ku÷ = 40økúk{ {ku÷–1 = 0.125 {ku÷ s. % w/w CCl4 = 122 × 100 = 84.72 144 • ÿkðýLkwt fË r÷xh{kt = 450 mL / 1000 mL L–1 % w/w = 84.72 {ku÷krhxe = ÿkÔÞLkk {ku÷ yÚkðk ÿkðýLkwt fË (r÷xh{kt) • CCl4™wt ˤ % = (100 – 15.28) = 84.72

«fhý-2 : ÿkðýku 1.45 2.2 30% ˤÚke çkuÂLÍLk Ähkðíkkt fkƒo™ xuxÙkõ÷kuhkRzLkk ÿkðý{kt (b) þYykŒ™wt fË (V1) = 30 mL ƒuÂLÍ™™ku {ku÷ ytþ „ýku. þYykŒ™e ‚ktÿŒk (M1) = 0.5 M ytrŒ{ fË (V2) = 500 mL s. • 100 „úk{ ÿkðý{kt, ytrŒ{ ‚ktÿŒk (M2) = (?) ŒuÚke, Mkqºk M1·V1 = M2·V2 yLkwMkkh, ƒuÂLÍ™™wt ˤ = 30 g ∴ M2 = M1 V1 = (0.5 M) (30 mL) y™u fkƒo™ xuxÙkõ÷kuhkRz™wt ˤ = (100 – 30) = 70 g V2 (500 mL) nðu, ƒuÂLÍ™ (C6H6)™wt ykÂÛðÞ Ë¤ = (12 ×6) + (6 × 1) ∴ M2 = 0.03 M = 72 + 6 2.4 2.5 kg ÿkðý{kt 0.25 {ku÷÷ ÞwrhÞk (NH2CONH2)™wt = 78 økúk{ {ku÷–1 ÿkðý ƒ™kððk {kxu ÞwrhÞk™wt ˤ økýku. ŒÚu ke, • ƒÂu LÍ™™kt {k÷u (nC6H6) = 78 30 økúk{ = 0.385 {k÷u økúk{ {ku÷ 1 s. • ÿkðý™e {ku÷kr÷xe = 0.25 m = 0.25 mol kg–1 Œuðe s heŒu, ÞwrhÞk (NH2–CO–NH2) ™wt ykÂÛðÞ Ë¤ • fkƒo™ xuxÙkõ÷kuhkRz (CCl4)™wt ykÂÛðÞ Ë¤ = (14 × 2) + (1 × 4) + 12 + 16 = (12) + (35.5 × 4) = 60 økúk{ {ku÷–1 = (12 + 142) = 154 økúk{ {ku÷–1 ÿkðf (H2O)™wt ˤ = 2.5 kg ŒuÚke, • nðu, {ku÷kr÷xe • fkƒo™ xuxÙkõ÷kuhkRz™kt {ku÷ (nCCl4) = 154 70 økúk{ 1 ÞwrhÞkLkwt ˤ økúk{{kt økúk{ {ku÷ ÞwrhÞkLkwt ykÂÛðÞ Ë¤  ÿkðf (H2O) Lkwt ˤ rf. økúk{{kt = = 0.454 {ku÷ • …rhýk{u, ƒuÂLÍ™™ku {ku÷ ytþ (XC6H6) ÞwrhÞkLkwtˤ nC6H6 = nC6H6  nCCl4 ∴ (0.25 mol kg–1) = (60 g mol1) (2.5 kg) = 0.385 = 0.385 • ∴ ÞwrhÞk™wt ˤ = (0.25) (60) (2.5) (0.385  0.454) 0.839 = 37.5 g XC6H6 = 0.459 2.5 òu 20% (ˤ/ˤ) s÷eÞ KI ÿkðý™e ½Lkíkk 1.202 g mL–1 nkuÞ íkku KI Lkk ÿkðýLke (a) {ku÷kr÷xe (b) {ku÷krhxe 2.3 ™e[uLkk Ëhuf ÿkðý™e {ku÷krhxe „ýku : y™u (c) {ku÷ ytþ økýku. (a) 4.3 L ÿkðý{kt 30 g Co(NO3)2·6H2O s. (a) {ku÷kr÷xe : 20% w/w KI yux÷u (b) 30 mL 0.5 M H2SO4 ™wt {tËLk fhe ÿkðý 500 mL 100 g ÿkðý{kt KI ™wt ˤ = 20 g çkLkkððk{kt ykÔÞwt. ykÚke, ÿkðý{kt hnu÷kt H2O ™wt ˤ = (100 – 20) s. (a) Co(NO3)2·6H2O ™wt ykÂÛðÞ Ë¤ = 80 g = (58.7) + 2(14 × 48) + (6 × 18) økúk{ {ku÷–1 = 58.7 + 124 + 108 = 290.7 ≈ 291 økúk{ {ku÷–1 = 0.08 kg KI ™wt ykÂÛðÞˤ = (39 + 127) = 166 g mol–1 • ykÚke, Co(NO3)2·6H2O ™kt {ku÷ = 30 økúk{ 291 økúk{ {ku÷1 • ŒuÚke, {ku÷kr÷xe (m) n = 0.103 {ku÷ = ÿkÔÞLkwt ˤ økúk{{kt ÿkðý™wt fË = 4.3 L yk…u÷wt Au. ÿkÔÞLkwt ykÂÛðÞˤ  ÿkðfLkwt ˤ (kg) 0.103 {ku÷ (20) • ŒuÚke, {ku÷krhxe (M) = 4.3 L = (166) (0.08) = 1.506 mol kg–1 = 1.506 m = 0.024 mol L–1 M = 0.024 {ku÷/r÷xh m = 1.506 {ku÷/rføkúk

1.46 {kìzLko Brighton Chemistry : Äku.12 – ¼køk-1 «. 4. «rŒrn{ (Antifreeze) ‚tÞkus™ fku™u fnu Au ? Œu™ku W…Þku„ sýkðku. (b) {ku÷krhxe : • ynª, ÿkðý™wt ˤ = 100 g s. 35% (V/V) RrÚkr÷™ ø÷kÞfku÷™k s÷eÞ ÿkðýLku yuf ÿkðý™e ½™Œk = 1.202 g mL–1 «rŒrn{ fnu (Antifreeze) A.u Œu fkh{kt yÂu Ls™™k þeŒf {kxu ð…hkÞ A.u • ŒuÚke, ÿkðý™wt fË = ÿkðýLkwt ˤ = (100 g) «. 5. 200 g xqÚk ÃkuMx 10 mg F– ykÞLk Ähkðu Au. íkuLke Mkktÿíkk ½Lkíkk (1.202 g mL1) ppm{kt økýku. = 83.19 mL = 0.083 L F ykÞLkLkwtøkúk{{ktˤ 10 103 fw ÷ ˤ (økúk{{kt) 200 • nðu, {ku÷krhxe (M) s. ppm = × 106 = = 50 = ÿkÔÞLkwt ˤ (økúk{{kt) ∴ ppm = 50 ÿkÔÞLkwt ykÂÛðÞˤ  ÿkðýLkwt fË (r÷xh{kt) «. 6. ÿkðýLke ‚ktÿŒk Ãkh Œk…{k™™k VuhVkh™e fE y‚h ÚkkÞ Au ? (20) = (166) (0.083) þk {kxu ? = 1.45 mol L–1 = 1.45 M s. ™ku{kor÷xe (‚«{kýŒk), {ku÷krhxe, Vku{kor÷xe, % w/V, yuf{ku{kt Œk…{k™™e y‚h ÚkkÞ Au fkhý fu Œk…{k™™k VuhVkh™e ∴ M = 1.45 {ku÷/r÷xh y‚h ÿkðý™k fË W…h ÚkkÞ Au. (c) {ku÷ ytþ (X) : W…h Ëþkoðu÷ ‚ktÿŒk™k yuf{ku ÿkðý™k fË W…h ykÄkrhŒ Au. ykÚke íkuyku íkkÃk{kLk çkË÷kíkk çkË÷kÞ Au. • KI ™kt {ku÷ (nKI) = KI Lkwt ˤ KI Lkwt ykÂÛðÞˤ «. 7. 3 M NaCl™kt 2L ÿkðý{kt hnu÷ NaCl ™kt {k÷u ™e ‚Ït Þk yLku = (20) = 0.12 {ku÷ ˤ fxu ÷wt nþu ? (166) • …kýe™kt {ku÷ (nH2O) = H 2OLkwt ˤ s. {ku÷krhxe = {ku÷ ∴ 3M = {ku÷ H 2O Lkwt ykÂÛðÞˤ fË (r÷xh{k)t 2L (80) ∴ {ku÷ = 6 (18) = = 4.44 mol ∴ NaCl Lkwt ˤ = 6 × 58.5 = 351 g • ykÚke, KI ™ku {ku÷ ytþ (XKI) d dHigher Order Thinking Skills (HOTS) = nKI = (0.12 mol) 1. ½™ ÿkÔÞ y™u ½™ ÿkðf îkhk ƒ™Œk ÿkðý{kt yýwyku™e „kuXðýe™k nKI  nH2O (0.12  4.4) mol ykÄkhu ÿkðýLkk «fkh sýkðku. = 0.12 = 0.0263 s. (i) rðMÚkkr…Œ ½™ ÿkðý (rÃk¥k¤, fktMkw, Mxe÷ ðøkuhu) 4.56 XKI = 0.0263 (ii) yktŒhk÷eÞ ½™ ÿkðý (xtøkMxLk fkçkkoRz (WC)) «. 2. …kýe{kt hnu÷kt VT÷kuhkRz ykÞ™™e nkshe™e y‚h sýkðku. 2. rðMÚkkr…Œ ½™ ÿkðý{kt ÿkÔÞ y™u ÿkðf™k yýwyku™k fË y™u Œu{™e „kuXðýe sýkðku. s. òu …kýe{kt 1 ppm VT÷kuhkRz ykÞ™ (F–) nkuÞ Œku Œu ËktŒ™ku ûkÞ hkufu Au y™u 1.5 ppm «{ký nkuÞ Œku íku ËktŒ …h zk½k s. yk «fkh™k ½™ ÿkðý{kt ÿkÔÞ y™u ÿkðf™k yýwyku™k fË ÷„¼„ ‚{k™ nkuÞ Au. ÿkðf™k yýwyku™e „kuXðýe{kt y{wf MÚkkLku ÿkÔÞ™k …kzu Au. …htŒw Œu™kÚke ðÄw «{ký Íuhe „ýkÞ Au. yýwyku rðMÚkk…™ îkhk „kuXðkŒk rðMÚkkr…Œ ½™ ÿkðý ƒ™u Au. «. 3. …kxTo‚ …h r{r÷Þ™ (ppm) yux÷u þwt ? Œu™e òýfkhe yk…ku. s. yuf r{r÷ÞLk ÃkkxoTMk Ähkðíkk ÿkðý{kt hnu÷ fkuE yuf ½xfLkk 3. yktŒhk÷eÞ ½™ ÿkðý™k yýwyku™k fË y™u „kuXðýe ‚{òðku. ÃkkxoTMkLke MktÏÞkLku íku ½xfLkk ppm fnu Au. s. ßÞkhu ½™ ÿkÔÞ y™u ½™ ÿkðf™k yýwyku™k fË{kt {kuxku ŒVkðŒ (i) ppm ™u ˤÚke ˤ (w/w), nkuÞ íÞkhu ÿkðf™k {kuxk yýwyku™e ðå[u WËT¼ðŒk yktŒhk÷eÞ (ii) fËÚke fË (V/V) y™u rAÿku{kt ™k™k fË™k ÿkÔÞ™k yýwyku „kuXðkÞ Au. yk «fkh™k (iii) ˤÚke fË (w/V) {kt yu{ ºký swËe swËe heŒu Ëþkoðe þfkÞ Au. ÿkðý™u yktŒhk÷eÞ ½™ ÿkðý fnu Au.