tripitaka_53

พระสุตตันตปฎ ก ขทุ ทกนิกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๔ - หนา ที่ 1 พระสตุ ตันตปฎก ขทุ ทกนิกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาคที่ ๓ ตอนท่ี ๔ ขอนอบนอ มแดพระผมู ีพระภาคอรหันตสัมมาสมั พุทธเจา พระองคน้ัน เถรคาถา วสี ตนิ ิบาต ๑. อธมิ ุตตเถรคาถา วาดวยผูหลดุ พนยอมไมก ลวั ตาย [๓๘๕] พระอธมิ ตุ ตเถระถกู พวกโจรจับไว มิไดมีความกลวั หวาดเสยี ว มหี นา ผองใส เมอ่ื หัวหนา โจรเหน็ ดังนน้ั เกดิ ความอศั จรรยใ จ จึงไดก ลา วคาถาสรรเสรญิ ๒ คาถาวา เมื่อกอ น เราจะฆา สัตวเ หลาใดเพอ่ื บูชายญั หรอื เพอื่ ปลนเอาทรัพย สัตวเ หลาน้ันหมดอํานาจ เกดิ ความกลวั ยอมพากันหวาดหว่นั และบนเพอ แตค วามกลัวมิไดม ีแก ทานเลย ซํา้ ยงั มสี ีหนา ผองใสยิ่งนกั เม่อื ภัยใหญเหน็ ปานนปี้ รากฏแลว เหตไุ รทา นจงึ ไมค รํา่ ครวญเลา. พระเถระเมอื่ จะแสดงธรรม โดยมงุ การตอบคําถามของนายโจรน้นัจงึ ไดกลา วคาถาเหลานี้ ความวา

พระสุตตันตปฎ ก ขุททกนกิ าย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๔ - หนาท่ี 2 ดูกอ นนายโจร ทกุ ขทางใจยอ มไมมแี กผ ไู มห ว งใยในชวี ิต ความกลัวทงั้ ปวงอันเราผูส ิ้นสังโยชนล วงพน ไดแลวเมอื่ ตัณหาเครอื่ งนาํ ไปสภู พสิ้นไปแลว ความกลัวตายในปจ จุบัน มไิ ดม ีดวยประการใดประการหนงึ่ เลย ดจุ บุรุษไมก ลวั ความหนัก เพราะวางภาระแลวฉะนนั้ พรหมจรรยเราประพฤตดิ ีแลว แมธ รรมเราก็อบรมดีแลว เราไมมีความกลวั ตาย เหมอื นบุคคลไมกลวั โรคเพราะโรคส้ินไปแลว ฉะนน้ั พรหมจรรยเราประพฤตดิ ีแลว แมม รรคเราก็อบรมดแี ลว ภพท้งั หลายอันไมนายนิ ดเี ราไดเหน็ แลวเหมอื นบคุ คลดื่มยาพษิ แลว บวนท้ิงฉะนน้ั บุคคลผูถงึ ฝงแหง ภพ ไมมคี วามถือม่นั ทํากจิ เสรจ็ แลว หมดอาสวะยอ มยินดี เพราะเหตคุ วามส้นิ อายุ เหมือนบคุ คลพน แลวจากการถกู ประหารฉะนน้ั บคุ คลผูบรรลธุ รรมอันสูงสดุ แลวไมมคี วามตอ งการอะไรในโลกท้ังปวง ยอ มไมเ ศราโศกในเวลาตาย ดุจบคุ คลออกจากเรือนทถี่ ูกไฟไหมฉะน้ันส่ิงใดสิง่ หน่งึ ซึ่งมอี ยูในโลกนก้ี ็ดี ภพทีส่ ตั วไ ดอ ยูใ นโลกนกี้ ็ดี พระพุทธเจา ผูแสวงหาคุณอันใหญไดตรสั ไววา สิง่ทั้งหมดนไ้ี มเ ปน อสิ ระ ผูใดรูแจง ธรรมขอนัน้ เหมือนดังทพ่ี ระพทุ ธเจา ทรงแสดงไว ผนู ้ันยอ มไมยึดถอื ภพไร ๆดังบุคคลผไู มจ บั กอนเหลก็ แดงอันรอ นโชนฉะนัน้ เราไมม ีความคดิ วา ไดมมี าแลว จกั มีตอไป สังขารจักปราศจากไป จะครา่ํ ครวญไปทาํ ไมในเพราะสังขารนั้นเลา .

พระสุตตนั ตปฎก ขุททกนกิ าย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๔ - หนาท่ี 3 ดกู อนนายโจร ความกลัวยอ มไมม แี กผ พู จิ ารณาเหน็ ตามความเปนจรงิ ซึง่ ความเกิดข้ึนแหงธรรมอันบรสิ ุทธิ์ และความสบื ตอ แหงสังขารอนั บรสิ ทุ ธิ์ เมือ่ ใดบุคคล พิจารณาเห็นเสมอดว ยหญา และไมด วยปญญา เมือ่ นนั้ บุคคลนั้นยอมไมยึดถอื วาเปน ของเรา ยอมไมเ ศรา โศกวา ของเราไมมี เราราํ คาญดวยสรีระ เราไมต อ ง- การดวยภพ รางกายนี้จกั แตกไป และจักไมม รี า งกาย อืน่ ถา ทานท้ังหลายปรารถนาจะทํากิจใดดวยรางกายของ เรา ก็จงทํากิจน้ันเถดิ ความขดั เคอื งและความรกั ใครใน รา งกายนั้น จักไมม แี กเ รา เพราะเหตทุ ีท่ า นทง้ั หลายทํา กจิ ตามปรารถนาดวยรา งกายของเรานั้น. โจรทัง้ หลายได ฟงคาํ ของทา นอนั นาอัศจรรย ทาํ ใหข นลกุ ชชู นั จงึ พา กนั วางศาสตราวธุ แลว กลาวดังนี้วา ขาแตท านผเู จรญิ ความไมเศรา โศกท่ีทา นไดน้ี เพราะทา นไดท าํ กรรมอะไร ไว หรือใครเปน อาจารยของทาน หรอื เพราะอาศยั คาํ สงั่ สอนของใคร.พระเถระไดฟ ง ดังนนั้ แลว จึงไดก ลา วตอบวา พระศาสดาผเู ปนสพั พัญู รูเหน็ ธรรมท้ังปวง ชนะ หมูมาร มพี ระกรณุ าใหญ ผรู ักษาพยาบาลชาวโลกท้งั ปวง เปน อาจารยของเรา ธรรมเครื่องใหถ งึ ความสน้ิ อาสวะอนั ยอดเย่ียมน้ี พระองคท รงแสดงไวแลว ความไมเศรา โศก เราไดเ พราะอาศัยคาํ ส่งั สอนของพระองค พวกโจรฟง

พระสตุ ตนั ตปฎก ขุททกนกิ าย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๔ - หนาที่ 4 ถอยคาํ อนั เปน สุภาษติ ของพระเถระผเู ปนฤาษแี ลว พากัน วางศาสตราและอาวธุ บางพวกก็งดเวน จากโจรกรรม บาง พวกก็ขอบรรพชา โจรเหลานน้ั คร้นั ไดบ รรพชาในศาสนา ของพระสคุ ตแลว ไดเจริญโพชฌงคแ ละพลธรรม เปน บณั ฑิต มีจติ เฟอ งฟู เบกิ บาน มีอินทรยี อันอบรมดแี ลว ไดบรรลุสนั ตบท คือนพิ พานอันหาปจ จยั ปรุงแตง มไิ ด. จบอธิมตุ ตเถรคาถา อรรถกถากถาวิสตนิ ิบาต อรรถกถาอธมิ ุตตเถรคาถาที่ ๑ ใน วสี ตินิบาต คาถาของทานพระอธิมตุ ตเถระ มคี าํ เร่มิ ตนวายฺตถฺ  วา ธนตถฺ  วา ดังน้.ี เร่อื งน้ีมเี หตเุ กิดขน้ึ อยา งไร ? แมพระเถระนี้ กไ็ ดบาํ เพญ็ บญุ ญาธิการไวใ นพระพุทธเจา แตป างกอน สงั่ สมบญุ ไวในภพนนั้ ๆ ในกาลแหง พระผูมีพระภาคเจา อตั ถทสั ส-บังเกดิ ในตระกูลทีม่ ั่งค่งั ดวยทรพั ยส มบัติ รูเดียงสาแลว เม่ือพระศาสดาปรินิพพานไป ไดอ ปุ ฏ ฐากภิกษสุ งฆ ยังมหาทานใหเปน ไปแลว . ดวยบญุ กรรมน้นั ทา นทองเทยี่ วไปในเทวดาและมนษุ ยท งั้ หลายในพทุ ธปุ บาทกาลนี้ บังเกิดในทอ งของนอ งสาวทานพระสงั กิจจเถระ ไดมีชอ่ื วา อธิมตุ ตะ ทา นเจรญิ วยั แลว ไดบ วชในสํานกั ของพระเถระผูเปนลุง บาํ เพ็ญวิปสสนากรรมฐาน ทง้ั ๆ ทด่ี าํ รงอยใู นภมู ขิ องสามเณรกไ็ ด

พระสตุ ตนั ตปฎก ขุททกนกิ าย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๔ - หนา ท่ี 5บรรลุพระอรหัตแลว . ดวยเหตนุ น้ั ทา นจึงกลาวไวในอปทานวา ๑ เมือ่ พระโลกนาถนามวา อัตถทัสสี ผเู ปน อดุ มบคุ คล เสดจ็ นพิ พานแลว เรามีจิตเลื่อมใส บํารุงภิกษุสงฆ เรานิมนตภกิ ษสุ งฆผ ซู ื่อตรง มีจติ ตั้งม่นั แลวเอา ออ ยมากระทํามณฑป นิมนตใ หพระสงฆผูเปน รัตนะ อันสงู สดุ ฉนั ออย เราเขา ถงึ กําเนดิ ใด ๆ จะเปน เทวดา หรือมนษุ ยก็ตาม ในกาํ เนดิ นน้ั ๆ เรายอมครอบงําสัตว ทง้ั ปวง นเ้ี ปน ผลแหง บุญกรรม. ในกปั ท่ี ๑๑๘ เรา ไดใ หทานใดไวกาลน้ัน ดว ยผลแหงทานน้นั เรา ไมรจู กั ทคุ ติเลย น้เี ปน ผลแหง การถวายออ ย. คุณวเิ ศษ เหลานี้คอื ปฏสิ มั ภทิ า ๔ วโิ มกข ๘ และอภิญญา ๖ เราไดทาํ ใหแ จง แลว พระพทุ ธศาสนาเราไดท ําเสร็จแลว ดังน้.ี กค็ รัน้ บรรลพุ ระอรหัตแลว ใหก าลเวลาลวงไปดว ยความสุขในสมาบตั ิ มคี วามประสงคจ ะอุปสมบท คดิ วา จะบอกลามารดา จงึ ไปหามารดา ในระหวา งทางไดพบโจร ๕๐๐ คน ผเู ท่ยี วหาเนื้อเพอ่ื จะทําพลีกรรมแกเ ทวดา. ฝา ยพวกโจรไดจ ับตัวทานดวยหวังวา จักทําเปน พลแี กเทวดา. ทานอธิมุตตะนั้น แมจะถกู พวกโจรจบั ก็ไมก ลัว ไมห วาดหว่ันไดมสี ีหนาผอ งใสยนื อยู. หัวหนาโจรเหน็ ดงั นน้ั เกิดอัศจรรยจ ิตอยา งไมเคยเปน เมอื่ จะสรรเสริญ จงึ ไดกลา วคาถา ๒ คาถาวา เมือ่ กอ น เราไดฆา สัตวเ หลา ใดเพอื่ บูชายญั หรอื เพอื่๑. ข.ุ อ. ๓๒/ขอ ๓๘.

พระสุตตันตปฎก ขุททกนิกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๔ - หนา ที่ 6 ปลน ทรัพย สัตวเ หลาน้ันหมดอํานาจ เกิดความกลัวตัว- สนั่ และพร่าํ เพออยู แตค วามกลัวมิไดม แี กท า นเลย ซาํ้ ยังมสี หี นาผองใสยง่ิ นัก เม่ือภัยใหญเห็นปานนีป้ รากฏ แลว เหตุไรทา นจงึ ไมครา่ํ ครวญ. บรรดาบทเหลา น้นั บทวา ยฺ ตฺถ ไดแก เพอ่ื บูชา หรอื เพ่อืกระทําพลีกรรมแกเ ทวดาท้ังหลาย. วา ศัพท เปน อรรถวิกัปปะ. กําหนดหมายเอา. บทวา ธนตถฺ  แปลวา เพือ่ ปลน ทรพั ยสมบัต.ิ บทวา เย หนาม มย ปุเร ความวา เมอื่ กอนพวกเราไดฆาสัตวเ หลา ใด. จริงอยู บทวา หนาม น้ี เปน คําบอกปจจบุ นั กาล ใชใ นอรรถเปนอดตี กาล. บทวา อวเส ไดแก กระทาํ ใหหมดอํานาจ คอื ไมใหเสรภี าพ.บทวา ต ไดแ ก เตส คอื แกสัตวเหลานั้น. บางอาจารยก ลาววา อวเสสหมดสน้ิ ดงั นก้ี ็มี. (ความแหงบาลนี นั้ วา) แกส ัตวท้งั หมดเวนทานไวผ ูหน่งึ ในบรรดาสตั วทพ่ี วกเราจบั มา อีกอยา งหนึ่งบาลีกอ็ ยางนเ้ี หมือนกัน. บทวา ภย โหติ ความวา ยอ มมีความกลวั แตความตาย อันเปนเหตใุ หส ตั วเ หลา นั้นตวั สน่ั บนเพอ คอื ตัวส่นั เพราะจิตสะดงุ กลวั บนเพอ พดู คํามอี าทิวา ขา แตนาย พวกฉันจกั ใหสิ่งน้แี ละสิ่งนแี้ กท า นทั้งหลายพวกฉนั จกั ยอมเปน ทาสของทานท้งั หลาย. บทวา ตสฺส เต ความวา แกท า นผูใด อนั เราทงั้ หลายประสงคจะปลงชีวติ เพื่อทําพลกี รรมแกเทวดา เงือ้ ดาบคุกคามอยูนนั้ . บทวาภีตตตฺ  แปลวา ความเปนคนกลัว อธิบายวา ความกลัว.

พระสุตตันตปฎ ก ขทุ ทกนิกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๔ - หนาท่ี 7 บทวา ภิยฺโย วณณฺ ปสีทติ ความวา สีหนาของทานยอมผองใสแมย ง่ิ กวา สตี ามปกต.ิ ไดย นิ วา ในคราวนัน้ พระเถระเกดิ ความปตโิ สมนัสเปน อยา งย่ิงวา ถาพวกโจรเหลานน้ั จกั ฆาเรา. เราก็จักปรินพิ พานโดยหมดเธอในบดั นี้แหละ ภาระคอื ทกุ ขจ กั ปราศจากไป. บทวา เอวรโู ป มหพภฺ เย ความวา เมอื่ ปรากฏมรณภัยอันใหญหลวงเชนนี้, อีกอยา งหนึ่ง บทวา เอวรูเป มหพฺภเย นเ้ี ปน สตั ตมีวภิ ัตติใชใ นอรรถวา เหตบุ ัดนี้ พระเถระเมือ่ จะแสดงธรรมโดยมงุ ใหค ําตอบแกหวั หนา โจร จึงไดกลา วคาถาเหลาน้ี ความวา ดกู อ นนายโจร ทกุ ขท างใจยอมไมมีแกผ ูไมห ว งใย ในชีวิต ความกลัวท้งั ปวงอนั เราผสู ้ินสงั โยชนลวงพน ได แลว เมือ่ ตณั หาเคร่ืองนําไปสภู พสนิ้ ไปแลว ความกลัว ตายในปจ จุบนั มิไดมีดวยประการใดประการหน่ึงเลย ดุจบุรุษไมก ลัวความหนัก เพราะวางภาระแลว ฉะน้ัน พรหมจรรยเราประพฤติดีแลว แมธรรมเราก็อบรมดีแลว เราไมม ีความกลัวตาย เหมอื นบคุ คลไมก ลวั โรค เพราะ โรคสน้ิ ไปแลวฉะนนั้ พรหมจรรยเราประพฤติดแี ลว แม มรรคเรากอ็ บรมดแี ลว ภพท้ังหลายอนั ไมน ายนิ ดเี ราได เห็นแลว เหมอื นคนดมื่ ยาพษิ แลว บวนทิง้ ฉะนั้น บุคคล ผถู งึ ฝง แหง ภพ ไมม ีความถอื มน่ั ทํากจิ เสรจ็ แลว หมด อาสวะ ยอ มยนิ ดี เพราะเหตคุ วามส้ินอายุ เหมอื น บคุ คลพน จากการถกู ประหารฉะน้นั บุคคลผบู รรลุธรรม

พระสตุ ตันตปฎก ขุททกนิกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๔ - หนา ท่ี 8อันสูงสดุ แลว ไมม ีความตอ งการอะไรในโลกท้ังปวง ยอมไมเ ศรา โศกในเวลาตาย ดุจบคุ คลออกจากเรอื นท่ีถกู ไฟไหมฉ ะนั้น สงิ่ ใดสง่ิ หน่งึ ซงึ่ มอี ยูในโลกนี้ก็ดี ภพทีส่ ตั วไดอ ยูใ นโลกนก้ี ด็ ี พระพทุ ธเจา ผูแสวงหาคุณใหญไ ดตรสั ไววา สิ่งทั้งหมดนี้ไมเ ปน อสิ ระ ผใู ดรูแจงธรรมขอนน้ั เหมอื นดงั ท่ีพระพุทธเจาทรงแสดงไว ผนู ้ันยอมไมยึดถอื ภพไรๆ ดังบคุ คลไมจ ับกอนเหลก็ แดงอนั รอ นโชนฉะนัน้ . เราไมมีความคิดวา ไดมมี าแลว จักมีตอไปสังขารทง้ั หลายจักปราศจากไป จะครํ่าครวญไปทาํ ไมในเพราะสังขารเหลาน้นั เลา. ดกู อ นนายโจร ความกลวั ยอมไมม แี กผพู ิจารณาเห็นตามความเปน จรงิ ซงึ่ ความเกิดขน้ึ แหง ธรรมอันบรสิ ทุ ธ์ิและความสืบตอสงั ขารอันบรสิ ทุ ธ.ิ์ เม่อื ใดบุคคลพจิ ารณาเหน็ โลกเสมอดวยหญา และไมด ว ยปญญา เม่ือนน้ั บุคคลน้ันยอ มไมย ดึ ถือวา เปน ของเรา ยอมไมเ ศราโศกวา ของเราไมม ี. เราราํ คาญดว ยสรีระ เราไมต องการภพ รา ง-กายนี้จกั แตกไป และจักไมมีรา งกายอนื่ ถาทา นท้งัหลายจะทาํ กิจใดดวยรา งกายของเรา กจ็ งทาํ กจิ น้นั เถดิ .ความขัดเคอื งและความรกั ใครใ นรางกายน้ัน จกั ไมมีแกเรา เพราะเหตทุ ที่ า นทั้งหลายทาํ กจิ ตามปรารถนาดว ยรางกายของเราน้นั .

พระสตุ ตนั ตปฎก ขุททกนกิ าย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๔ - หนา ท่ี 9พระสังคีติกาจารยไ ดก ลาวคาถานีไ้ ววา โจรท้งั หลายไดฟ งคาํ น้นั ของทานอนั นาอศั จรรย ทาํ ให ขนลุกชชู ัน ดงั นั้นแลว จึงพากนั วางศัสตราวธุ แลว กลา วคํานี้. เบอ้ื งหนาแตน้ไี ป ๓ คาถา เปนคาถาถามพวกโจร และคาถาตอบของพระเถระ พระสังคีตกิ าจารยทงั้ หลายไดกลาวเปน คาถาไวด ังน้ีวา ขาแตท า นผูเจริญ ความไมเศรา โศกท่ีทา นไดน ้ี เพราะทานไดทํากรรมอะไรไว หรอื ใครเปนอาจารยข อง ทา น หรอื เพราะอาศยั คําสั่งสอนของใคร. พระศาสดาผเู ปนสัพพญั รู ูเ หน็ ธรรมท้ังปวง ชนะ หมูมาร มพี ระกรณุ าใหญ ผรู กั ษาพยาบาลชาวโลกท้งั ปวง เปนอาจารยข องเรา ธรรมเครอ่ื งใหถงึ ความสน้ิ อาสนะอนั ยอดเยยี่ มน้ี พระองคทรงแสดงไวแลว ความ ไมเศราโศก เราไดเ พราะอาศยั คําสัง่ สอนของพระองค. พวกโจรฟง ถอ ยคําอนั เปนสุภาษติ ของพระเถระผเู ปน ฤาษแี ลว พากันวางศสั ตราและอาวุธ บางพวกงดเวน จากโจรกรรม บางพวกกข็ อบรรพชา โจรเหลานนั้ ครน้ั ไดบ รรพชาในศาสนาของพระสคุ ตแลว ไดเ จริญโพช- ฌงคแ ละพลธรรม เปน บัณฑติ มจี ติ เฟอ งฟู เบกิ บาน มี อนิ ทรยี อันอบรมดีแลว ไดบ รรลุสันตบท คอื พระนพิ พาน อนั หาปจจัยปรงุ แตง มิได. บรรดาบทเหลา นั้น บทวา นตฺถิ เจตสิก ทุกขฺ  อนเปกฺขสสฺคามณิ ความวา ดกู อนนายโจร ทุกขทางใจคือความโทมนสั ดุจน้ํา

พระสตุ ตนั ตปฎ ก ขทุ ทกนกิ าย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๔ - หนาท่ี 10เหลอื งมีโลหติ เปนสภาวะ ยอ มไมมแี กคนเชน เรา ช่ือวา ผูไมมคี วามหวงใย เพราะไมมีความหวงใยคอื ตณั หา, พระเถระกลาวถึงความไมม ีความกลวั โดยอางถงึ ความไมม ีโทมนัส ดวยเหตนุ ั้น ทา นจึงกลาววา ความกลวั ทงั้ ปวงเราลว งพน ไดแลว บทวา อตกิ กฺ นฺตา ภยา สพเฺ พ ความวา มหาภยั ๒๕ ประการและภยั อ่ืนแมท ั้งหมด พระอรหนั ตผ ูสิ้นสังโยชนก า วลว งแลว คือลวงพนแลว เดด็ ขาด อธิบายวา ไปปราศแลว . บทวา ทิฏเ ธมเฺ ม ยถาตเถ ความวา ธรรมคือสจั จะทง้ั ๔เราเหน็ ตามความเปนจรงิ ดว ยปญ ญาอันสัมปยตุ ดว ยมรรค โดยการกาํ หนดรกู ารละ การทาํ ใหแจง และการอบรม. บทวา มรเณ ไดแ ก เพราะความตายเปนเหตุ. บทวา ภารนิกเฺ ขปเน ยถา ความวา บรุ ุษไรๆ ปลดเปลื้องภาระหนกั มากที่เทินไวบนศีรษะ ยอ มไมก ลวั เพราะปลงคือวางภาระนั้นเสียฉนั ใด ขอ อปุ ไมยนีก้ ฉ็ นั นั้น. สมจริงดังที่พระผูม พี ระภาคเจาตรัสไวว า เบญจขันธเปนภาระหนกั ก็บคุ คลเปนผนู ําภาระไป การยึดถือเอาภาระไวเปน ทกุ ขใ นโลก การปลงภาระเสยี ไดเ ปน สขุ ดังน.้ี บรรดาบทเหลา น้นั บทวา สุจณิ ฺณ ไดแก ประพฤตดิ อี กี แลวบทวา พรฺ หฺมจรยิ  ไดแก ศาสนพรหมจรรยอนั สงเคราะหใ นสกิ ขา ๓.เพราะเหตนุ น้ั แหละ แมม รรคเรากอ็ บรมดีแลว คอื แมอรยิ มรรคอนัประกอบดวยองค ๘ เรากอ็ บรมไวโดยชอบทเี ดยี ว. บทวา โรคานมวิ สงขฺ เย ความวา คนเชน เรายอ มไมม ีความ

พระสุตตันตปฎ ก ขทุ ทกนิกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๔ - หนา ท่ี 11กลัวตายอันเปนท่สี ้ินโรคคือขันธ เหมอื นคนถกู โรคมากหลายครอบงาํกระสับกระสาย เมื่อโรคทั้งหลายหายไป ยอมมีแตป ต แิ ละโสมนัสเทาน้นั . บทวา นริ สฺสาทา ภวา ทฏิ  า ความวา เราเหน็ ภพทง้ั ๓ ถูกสามญั ญลกั ษณะ ๓ มีความเปน ทุกขเ ปนตนครอบงาํ ไว ถกู ไฟ ๑ กองติดโชนแลว ไมนา ยินดี คือหมดความชน่ื ใจ. บทวา วิส ปตวฺ าว ฉฑฺฑิต ความวา เรายอมไมก ลัวความตายเหมือนคนด่มื ยาพิษดวยความพลั้งเผลอแลว ทิง้ ไป ดวยประโยค (คือการกระทาํ ) เชน นน้ั . บทวา มุตฺโต อาฆาตนา ยถา ความวา บคุ คลถูกพวกโจรนาํไปยังท่ฆี า เพ่อื จะฆา รอดพน มาจากที่น้ันไดดวยอบุ ายบางอยา ง ยอมรา -เรงิ ยินดฉี ันใด บุคคลผชู ื่อวาถงึ ฝง เพราะไดพ ระนิพพานอนั เปนฝง แหงสงสารกฉ็ นั นนั้ เปน ผูไ มถ อื ม่ันดวยอุปาทานท้งั ๔ ชอ่ื วาผกู ารทาํ กจิ เสร็จแลว เพราะทาํ กิจ ๑๖ ประการมปี รญิ ญากิจเปนตน เสรจ็ แลว ไมมีอาสวะดวยกามาสวะเปนตน เพราะความสน้ิ อายุ คือ เพราะเหตุสิน้ อายุจึงเปนผยู ินดี คอื เปน ผูมีความโสมนสั . บทวา อตุ ตฺ ม แปลวา ประเสริฐสดุ . บทวา ธมมฺ ต ไดแก สภาวะแหงธรรม คือความเปนผูคงท่ใี นอิฏฐารมณเ ปน ตน มคี วามสาํ เร็จเปนเหตุ ในเม่อื ไดส าํ เร็จพระอรหัต. บทวา สพพฺ โลเก ไดแก แมในโลกทัง้ ปวง คือในโลกแมท ี่ประกอบไปดวยความเปนผมู ีอายุยืน และความเปนผูพ รอมมลู ดว ยความสขุเปนตน. บทวา อนตฺถิโก ไดแก เปนผูไมหว งใย.

พระสุตตนั ตปฎก ขทุ ทกนิกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๔ - หนา ที่ 12 บทวา อาทิตฺตาว ฆรา มุตฺโต ความวา บคุ คลไร ๆ ออกจากเรือนที่ถูกไฟไหมรอบดา น กําลังลุกโชตชิ ว ง จากน้ันยอ มไมเ ศรา โศกเพราะออกไปไดฉ ันใด ทานผูมอี าสวะสนิ้ แลวยอมไมเศรา โศก เพราะการตายเปน เหตุก็ฉนั นัน้ . บทวา ยทตฺถ สงฺคต กิจฺ ิ ความวา ความเก่ียวขอ งอยางใดอยา งหนง่ึ คือการสมาคมกัน การประชมุ รว มกันกับสัตวหรอื สงั ขารทงั้ หลายมอี ยู คอื หาไดอยูใ นโลกน.้ี บาลวี า สงขฺ ต ดงั นี้ก็มี, ความแหง บาลนี นั้วา ส่งิ ใดสงิ่ หน่ึงอนั ปจ จยั อาศยั กันเกดิ ขึ้นสรา งไว คืออาศยั กนั เกดิ ขึน้ บทวา ภโว วา ยตถฺ ลพฺภติ ความวา ยอ มไดอุปบตั ภิ พใดในหมูส ตั วใ ด. บทวา สพฺพ อนิสสฺ ร เอต ความวา ส่งิ ทงั้ หมดนนั้ เวน จากความเปน อสิ ระ คือใคร ๆ ไมอาจแผความเปน ใหญไ ปในโลกนี้วา จงเปนอยา งน้นั . บทวา อิติ วตุ ตฺ  มเหสนิ า ความวา พระสัมมาสัมพุทธเจา ผูแสวงหาคุณอันใหญ ตรัสไวอ ยางน้วี า ธรรมท้ังหลายทั้งปวงเปนอนัตตา.เพราะฉะนน้ั จึงมวี าจาประกอบความวา ผรู ูแ จง วา ส่ิงนั้นไมเ ปนใหญดงั นี้ จงึ ไมเศราโศกเพราะความตาย. บทวา น คณฺหาติ ภว กิ จฺ ิ ความวา พระอริยสาวกใดรูชดั ภพทงั้ ๓ นนั้ โดยประการที่พระผูม ีพระภาคพุทธเจา ทรงแสดงไวโดยนัยมอี าทิวา สังขารทัง้ หลายทง้ั ปวงไมเทีย่ ง ดังนี้ ดว ยมรรคปญญาอันประกอบดวยวิปสสนาปญ ญา พระอรยิ สาวกนั้นยอมไมย ดึ ถือภพไร ๆ จะเปน ภพนอยหรือภพใหญก ต็ าม อธิบายวา ไมกระทําความอยากในภพนนั้

พระสุตตันตปฎก ขุททกนิกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๔ - หนาที่ 13เหมือนบรุ ุษไร ๆ ผตู อ งการความสขุ ยอมไมเ อามือจบั กอนเหล็กที่รอนโชนอยูตลอดทัง้ วนั ฉะน้ัน. บทวา น เม โหติ อโหสึ ความวา ความเปนไปแหง จิตของเรายอมไมม ี ดวยอาํ นาจความเห็นวา เปนตวั ตนวา ในอดีตกาลอันนาน เราไดเ ปนผเู ชน นี้ ดังน้ี เพราะเราถอนทิฏฐิเสียหมดสิ้นแลว และเพราะเราเห็นสภาพแหง ธรรมไดถองแทแ ลว. บทวา ภวิสฺสนฺติ น โหติ เม ความวา เพราะเหตนุ ั่นแล เรายอ มไมมีแมค วามคิดอยา งน้ีวา ในอนาคตกาลอนั นาน เราจักเปน คือพงึเปนผูเชน น้ี คือเปน อยา งไรหนอแล. บทวา สงขฺ ารา วิคมสิ ฺสนฺติ ความวา แตเรามีความคดิ อยา งนี้วา สังขารทั้งหลายแลเปนไปตามปจจัย, อะไรจะเปน ตนหรอื ส่ิงท่มี อี ยใู นตนก็ตาม ยอมไมม ีในสงั ขารนี้ และสังขารเหลาน้ันแลจกั ปราศจากไป คอื พนิ าศไปได จักแตกไปทกุ ๆ ขณะ. บทวา ตตฺถ กา ปรเิ ทวนา ความวา เมื่อเราเห็นอยอู ยา งน้ี ชือ่ วาความรํา่ ไรอะไรเลา จักมีในสงั ขารนั้น. บทวา สทุ ฺธ ไดแก ลวนไมเจือปนดวยสาระในตน. บทวา ธมมฺ สมุปฺปาท ไดแ ก การเกิดขึน้ แหง ปจจัยและธรรมที่อาศยั ปจ จัยเกิดขน้ึ คอื ความดาํ เนินไปเพยี งสกั วาธรรมมสี งั ขารเปนตนเพราะปจ จยั มอี วชิ ชาเปน ตน. บทวา สงฺขารสนตฺ ตึ ไดแ ก ความเก่ยี วเน่ืองกันแหง สังขารมีประเภทแหง กเิ ลสกรรมและวบิ าก. บทวา ปสฺสนฺตสสฺ ยถาภูต ไดแ ก ผรู ตู ามความเปนจริง ดว ยมรรคปญ ญา พรอ มกับวิปส สนาปญ ญา.

พระสุตตันตปฎ ก ขทุ ทกนกิ าย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๔ - หนาท่ี 14 บทวา ตณิ กฏ สม โลก ความวา เม่ือใครๆ ถือเอาหญา และไมทีเ่ ขาไมห วงแหนในปา คนอนื่ ยอ มไมม ีความคดิ วา ผนู ถ้ี อื เอาสิ่งของของเราฉนั ใด บุคคลนนั้ กฉ็ ันนั้น ในกาลใด ยอมเหน็ ดว ยปญญาซึ่งสังขารโลกอนั เสมอดว ยหญา และไม เพราะความเปน ของไมม ีเจาของ ในกาลนนั้ บุคคลน้ันเมอ่ื ไมร คู ือไมป ระสบ ไมไ ดค อื ไมก ระทาํ ความเปนของเราในสงั ขารโลกนนั้ . บทวา นตฺถิ เม ความวา ยอ มไมเศรา โศกวา นัน้ เปน เราหนอสงิ่ นัน้ ไมม แี กเรา. บทวา อกุ กฺ ณฺามิ สรีเรน ความวา เรารําคาญกายนีอ้ นั ไมมสี าระบรรเทาไดยากเปนทุกขอ นั รูอ ะไรไมได มสี ภาพไมสะอาด มกี ล่ินเหมน็ นาเกลียด และปฏิกลู คือเราเบอื่ หนา ยกายนี้ดาํ รงอยูอยางนี.้ บทวา ภเวนมหฺ ิ อนตถฺ โิ ก ความวา เราไมต องการภพเเมท ุกอยา ง คอื เราไมป รารถนาภพไรๆ. บทวา โสย ภิชชฺ สิ ฺสติ กาโย ความวา บัดนี้ กายของเรานี้จกั แตกดว ยประโยค คอื การกระทาํ ของทา น หรือจักแตกไปในที่อืน่ โดยประการอืน่ . บทวา อฺโ จ น ภวิสฺสติ ความวา กายอ่นื จักไมม แี กเ ราตอ ไป เพราะไมม ภี พใหม. บทวา ย โว กิจฺจ สรเี รน ความวา ถาทานทั้งหลายมปี ระ-โยชนใ ดดวยสรรี ะนี้ จงทาํ ประโยชนน ั้นตามที่ทา นทัง้ หลายปรารถนา. บทวา น เม ตปฺปจจฺ ยา ความวา มสี รีระนั้นเปน นิมิต คือมกี ารกระทํากิจตามทพี่ วกทา นปรารถนาดวยสรีระนี้เปนเหต.ุ

พระสุตตันตปฎ ก ขุททกนิกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๔ - หนา ท่ี 15 บทวา ตตฺถ ไดแก ในโจรเหลาน้นั ทง้ั ผูที่กระทาํ และผูไ มไดกระทํา. บทวา โทโส เปมฺจ เหหติ ิ อธบิ ายวา ความขดั เคืองและความยนิ ดีโดยลําดบั จกั ไมมี เพราะเราละความอาลยั ในภพของตนเสียโดยประการทง้ั ปวงแลว . แมเ มือ่ ไมมคี วามขัดเคอื งและความรักใครใ นคนอ่ืนเพราะมคี นอืน่ เปน เหตุ กเ็ พราะพวกทา นทํากิจตามปรารถนาดวยรา งกายของเรานั้นเปนเหตุ ทา นจึงกลา วคําวา ตตฺถ ในโจรเหลานัน้ ดว ยอาํ นาจตามทไ่ี ดบ รรลุ (ธรรม). บทวา ตสฺส ไดแก ของพระอธมิ ตุ ตเถระ. บทวา ต วจน ความวา ไดฟง คํามอี าทิวา ทุกขทางใจยอ มไมม ีอนั แสดงถงึ ความไมก ลวั ตาย ตอ แตน ้ันแหละ เปน เหตุใหขนลุกชูชันอันไมเคยเปน . บทวา มาณวา ไดแก พวกโจร. จรงิ อยู พวกโจรเขาเรียกกนั วามาณวะ ดจุ ในประโยคมีอาทิวา ไปกับพวกโจรผทู ีโ่ จรกรรม และทไี่ มไดทาํ โจรกรรม. บทวา กึ ภทนเฺ ต กริตวฺ าน ความวา ทา นผเู จริญ เพราะการทํากรรมคือตบะ ชื่อไร. พวกโจรไดก ลา วความนัน่ คอื กลาวดวยการถามวา หรอื ใครเปนอาจารยข องทา น หรอื เพราะอาศัยคาํ สั่งสอนคอื โอวาทของใคร ทานจงึ ไดความไมเศราโศกนี้ คอื ไมมีความเศรา โศกในเวลาจะตาย. พระเถระไดฟง ดงั นน้ั เมอ่ื จะตอบคาํ ถามของพวกโจรนัน้ จงึ ไดกลาวคาํ มอี าทวิ า สพพฺ พฺู ผทู รงรูทุกอยา ง.

พระสตุ ตนั ตปฎ ก ขุททกนิกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๔ - หนา ท่ี 16 บรรดาบทเหลาน้นั บทวา สพฺพฺ ู ความวา ชอื่ วา พระ-สัพพัญู เพราะทรงรสู ง่ิ ทัง้ ปวง อนั ตา งดว ยเรือ่ งอดตี เปน ตน เพราะทรงบรรลุอนาวรณญาณอนั เปนไป แนบเน่อื งดว ยความจาํ นงหวงั (คอืเมอ่ื ทรงตองการก็ใชไ ดทนั ที) สามารถตรัสรูธรรมทัง้ ปวง โดยประการทง้ั ปวง โดยไมต องอางถงึ ผูอ น่ื . ดว ยเหตนุ นั้ นั่นแหละ จงึ ทรงช่ือวา เห็นธรรมทงั้ ปวง เพราะทรงเหน็ ธรรมท้ังปวงดวยสมนั ตจักษุ. พระสัพพัญ-ตุ ญาณก็คือพระอนาวรณาณของเราตถาคตน้นั นั่นเอง, ยอ มไมผิดจากบาลีที่วาดวยอสาธารณญาณ เพราะพระญาณเดียวน่ันแหละ ตรสั ไว ๒ประการ เพอ่ื จะทรงแสดงวา เปนพระญาณท่ีไมทวั่ ไปกบั พระสาวกอืน่ ๆโดยมงุ ถงึ อารมณท ี่เกิดข้นึ . ก็คําใดทค่ี วรกลา วในที่นี้ คาํ นัน้ ไดกลาวไวพิสดารแลวในอรรถกถาอติ วิ ตุ ตกะ เพราะเหตุน้นั พึงทราบความนยั ท่ีกลา วไวใ นอรรถกถาอิติวุตตกะนน้ั เถิด. มีวาจาประกอบความวา พระ-สมั มาสมั พุทธเจา ช่ือวา พระชินะเพราะทรงชนะมารทงั้ ๕ ช่อื วา ทรงประกอบดวยมหากรณุ า เพราะทรงประกอบดว ยพระกรุณาอันใหญหลวงที่ทรงนอมใหเ ปน ไปในสตั วทุกหมูเหลา ที่ตา งกนั โดยจาํ แนกวาเปน ผตู าํ่ทรามเปนตน ช่อื วา พระศาสดา เพราะทรงพร่าํ สอนเวไนยสัตวต ามสมควรดวยทฏิ ฐธมั มิกตั ถประโยชน สัมปรายกิ กตั ถประโยชน และปรมัตถ-ประโยชน แตนนั้ แหละช่ือวารักษาพยาบาลสตั วโลกทั้งปวง เพราะทรงเยียวยาโรค คือกเิ ลสของสตั วโลกทัง้ มวล พระองคเ ปนอาจารยข องเรา.บทวา ขยคามี แปลวา เปนเครื่องดาํ เนินไปสพู ระนิพพาน. เม่อื พระเถระประกาศคณุ ของพระศาสดาและของพระศาสนาอยา งน้ีแลว โจรบางพวกกลบั ไดศรทั ธาบวช บางพวกประกาศความเปนอบุ าสก