tripitaka_13

พระสุตตันตปฎ ก ทีฆนกิ าย มหาวรรค เลม ๒ ภาค ๑ - หนา ท่ี 151ลูกศรทซ่ี ดั ไปในเวลากลางคืน แตสตั วทงั้ หลายทท่ี ําความดี เปน เวไนยบคุ คลแมยนื อยูไกลพระตถาคตน้นั ยอ มมาสูคลองได. สตั วเหลา นน้ั ยอมเปนดุจไฟและดุจภูเขาหิมพานต. สมดังท่ีทา นกลา วไวว า สตั บุรษุ ทง้ั หลายยอ มปรากฏ ที่ไกล เหมือนภูเขาหมิ พานต อสัตบรุ ษุ ทงั้ หลาย ยอมไมป รากฏ ณ ท่นี ี้ เหมอื นลกู ศร ทีเ่ ขาซัดไปในเวลากลางคนื ฉะน้นั . บทวา อุฏเ หิ ความวา พรหมกราบทูลวงิ วอนถึงการเสด็จจารกิเพ่ือโปรดแสดงธรรมของพระผูม ีพระภาคเจา. พงึ ทราบในบทวา วีร เปน ตน วาพระผูมพี ระภาคเจา ช่ือวา วีระ เพราะพระองคมคี วามเพียร ชอื่ วา เปนผูชนะสงครามเพราะพระองคท รงชนะ เทวบุตรมาร มัจจมุ าร และกิเลสมาร ชอ่ื วาเปน ผูนาํ พวก เพระพระองคทรงขา มชาติกนั ดารเปน ตน ได คอื เพราะพระองคสามารถแนะนําแลว นาํ พวกไปได ช่อื วา เปน ผูไ มมหี น้ี เพราะไมม ีหนี้ คือกามฉันทะ ดงั น.ี้ บทวา อปารุตา คอื เปดเผย. บทวา ประตูอมตะ ไดแ กอรยิ มรรค. พระผมู ีพระภาคเจาทรงแสดงไววา เพราะเราไดเ ปดประตูนิพพานกลาวคือ อมตะ ตั้งไวแ ลว . บทวา ปมุ จฺ นตฺ สทธฺ  ความวา ผมู โี สตทั้งปวง จงปลอย คอื สละศรทั ธาของตนเถดิ . ในสองบทหลังมีเน้อื ความวาดวยวา เราเปน ผมู ีความรสู ึกลาํ บากดวยกายและวาจา จึงมไิ ดก ลาวธรรมอัน-ประณีต คือสูงสุดน้ี ซง่ึ ตนทาํ ใหคลองแคลว คือ เปน ไปดวยดแี ลว กบ็ ดั นี้ชนทงั้ ปวง จงนอมนาํ ภาชนะคือศรทั ธาเขา ไปเถดิ เราจกั ยังความดาํ ริของชนเหลา นั้นใหบริบูรณ ดังน.ี้

พระสุตตนั ตปฎก ทฆี นกิ าย มหาวรรค เลม ๒ ภาค ๑ - หนาที่ 152 บทวา โพธริ ุกฺขมูเล ความวา พระผูมีพระภาคเจาพระนามวาวิปสสี ไดห ายพระองคทีต่ น อชปาลนโิ ครธไมไกลโพธพิ ฤกษ. บทวา เขเมมคิ ทาเย ความวา อสิ ปิ ตนมฤคทายวัน โดยสมยั น้ันเปน สวนช่อื วา เขมะก็สวนนน้ั ทานใหชื่อวา มฤคทายวัน เพราะเปน ท่ที ่ีทา นใหเ พ่ืออยโู ดยปลอดภัยแกเ น้อื ทง้ั หลาย. ทา นกลาววา เขเม มคิ ทาเย หมายถงึ สวนนั้น. แมพระพทุ ธเจาพระองคอ่นื ๆ กเ็ หมือนพระผูมีพระภาคเจาพระนามวปิ ส สี เสดจ็ ไปเพ่ือทรงแสดงธรรมเปนคร้ังแรก ไดเสดจ็ ไปทางอากาศแลวเสดจ็ ลง ณ ที่นัน้ เหมือนกัน. แตพ ระผมู ีพระภาคเจาของเราท้ังหลาย ทอด-พระเนตรเห็นอปุ นิสัยของอุปกาชวี ก ทรงทราบวา อุปกะเดนิ มาทางนี้ เหน็ เราจกั สนทนากบั เราแลว ไป แตแ ลวอปุ กะเบ่ือหนา ยจักมาหาเราอีก แลว จกั ทาํ ใหแจงซง่ึ พระอรหัต ดงั นี้ ไดเสด็จดวยพระบาทเปลาส้นิ ทาง ๑๘ โยชน. บทวา พระผมู พี ระภาคเจา ตรัสเรยี กคนเฝามฤคทายวนั ความวาพระผมู ีพระภาคเจา ทอดพระเนตรดูคนเฝาสวนมฤคทายวนั หลายครั้งแลวตรสั เรียกใหเขา ไปหา ตรัสสัง่ ใหไปบอกขณั ฑราชบุตรและติสสบุตรปโุ รหติ วาทานผเู จริญ พระผูเปนเจาของเราทงั้ หลายเสดจ็ มาแลว. บทวา อนปุ พุ พฺ กี ถ ความวา พระผมู ีพระภาคเจา ตรสั กถาตามลําดับอยา งนี้ คอื ทานกถา ศลี ในลําดับทาน สวรรค ในลาํ ดบั ศลี มรรคในลําดับสวรรค. กถาปฏิสังยุตดวยคณุ ของทานมอี าทอิ ยางน้ีวา ในบทเหลา น้นับทวา ทานกถ ความวา ชือ่ วา ทานน้เี ปนเหตขุ องความสขุ ทงั้ หลาย เปนบอ เกิดแหงสมบตั ิทงั้ หลาย เปน ทีต่ ั้งแหง โภคะท้งั หลาย เปนความตานทานเปนท่อี าศยั เปนคติ เปน เครอื่ งค้าํ จนุ ของผทู ี่ถงึ ความสงบวิเศษ ทพี่ งึ่ ทตี่ ั้งอารมณความตา นทาน ทีอ่ าศัยคตกิ ารค้ําจุน เชน กับทานยอ มไมม ีในโลกนี้ และในโลกหนา . จริงอยู ทานนี้ชื่อวา เชน กับ สีหาศน สําเร็จดวยแกว เพราะอรรถวา

พระสตุ ตันตปฎก ทีฆนกิ าย มหาวรรค เลม ๒ ภาค ๑ - หนา ท่ี 153เปน ทีพ่ ่งึ ชอื่ วา เชนกับ แผนดินใหญ เพราะอรรถวา เปน ทตี่ ง้ั ชอื่ วา เชน กับเชอื กรดั เพราะอรรถวา เปนเครอื่ งยึดเหนีย่ ว ช่ือวา เชน กบั เรอื เพราะอรรถวา ขา มไปจากทกุ ข ช่อื วา เชน กบั ความกลาในสงคราม เพราะอรรถวาเปน เครอ่ื งปลอบใจ ช่ือวา เชนกับ นครทป่ี รับปรุงดีแลวเพราะอรรถวาปอ งกนั ภัย ชอื่ วา เชนกบั ประทมุ เพราะอรรถวา ไมต ดิ ดว ยมลทนิ คือความตระหนีเ่ ปน ตน ช่อื วา เชน กบั ไฟ เพราะอรรถวา เผากิเลสเหลานน้ัชือ่ วา เชน กัน อสรพษิ เพราะอรรถวา เขา ไปใกลไ ดย าก ชื่อวา เชนกับสีหะ เพราะอรรถวา ไมสะดงุ ช่อื วา เชน กับ ชาง เพราะอรรถวา มกี ําลังชือ่ วา เชน กับ วัวผเู ผือก เพราะอรรถวา เห็นเปนมงคลย่ิง ชือ่ วา เชน กบัพญามา วลาหก เพราะอรรถวา ใหถ งึ ภาคพื้นแหงความปลอดภยั จรงิ อยูทานยอมใหส กั กสมบัตใิ นโลก ยอมใหมารสมบตั ิ พรหมสมบตั ิ จักรพรรดิ-สมบตั ิ สาวกปารมีญาณ ปจเจกโพธญิ าณ อภิสมั โพธญิ าณ. ก็เพราะเม่อื ใหทาน จงึ สามารถสมาทานศลี ได ฉะนนั้ พระองคจ งึ ตรัส สลี กถา ในลาํ ดับทานนัน้ . บทวา สีลกถ ความวา กถาปฏิสงั ยตุ ดว ยคุณของศลี มีอาทิอยา งนว้ี า ชือ่ วา ศีลนี้ เปนทพี่ ่ึง เปน ที่ตงั้ เปน อารมณ เปนเคร่ืองปองกนัเปนที่อาศยั เปนคติ เปน เครื่องคา้ํ จุน จรงิ อยู ทพี่ ง่ึ ทต่ี งั้ อารมณ เครื่องปองกนั ที่อาศยั คติ เครอ่ื งคาํ้ จุน เชน กับศีล ยอมไมมี แกสมบัติในโลกนี้และโลกหนา เครื่องประดบั เชนกบั ศลี ยอมไมมี ดอกไม เชน กบั ดอกไมคอื ศลี ยอ มไมม ี กล่นิ เชนกบั กล่นิ ศลี ยอ มไมม ี จรงิ อยู โลกพรอ มดว ยเทวโลก แลดกู ารประดบั ดวยเครือ่ งประดบั คือศลี การตกแตง ดวยดอกไมคือศีล การลบู ไลด ว ยกลิน่ คือศีล ยอ มไมถึงความอม่ิ . เพอ่ื จะแสดงวา คนไดสวรรค เพราะอาศัยศีลนี้ พระองคจงึ ตรัส สัคคกถา ในลําดับศลี .

พระสตุ ตนั ตปฎ ก ทฆี นกิ าย มหาวรรค เลม ๒ ภาค ๑ - หนา ที่ 154 บทวา สคฺคกถ ความวา กถาปฏสิ ังยตุ ดวยสวรรคม ีอาทิอยางนี้วา ชือ่ วา สวรรคน้ี นา ปรารถนา นาใคร นา พอใจ กีฬาอนั เปน ทิพย-สมบัติ ยอ มไดในสวรรคนี้เปน นิจ เหลาเทวดาชัน้ จาตมุ มหาราชิกา ยอมไดทพิ ยสขุ และทิพยสมบตั ติ ลอดเกาลานป เหลา เทวดาชนั้ ดาวดงึ ส ยอ มไดทพิ ยสุขและทพิ ยสมบตั ิตลอดสามโกฏิป และหกลา นป. จรงิ อยู เม่อื พระพุทธเจาทง้ั หลายตรสั ถึงสมบตั ิสวรรคย งั ไมพ อปาก. ดงั ท่พี ระองคตรสั ไวว า ดกู อ นภกิ ษุท้งั หลาย เราพงึ กลาว สคั คกถา โดยปรยิ ายไมนอยแล ดังนี้เปน ตน. พระผูมีพระภาคเจา ทรงลอดว ยตรัสถึงสวรรคอ ยา งนแ้ี ลว เพอื่ ทรงแสดงวา แมสวรรคน ้ีก็ไมเทยี่ ง ไมย งั่ ยนื ไมควรทาํ ความกาํ หนัดดวยความพอใจในสวรรคนี้ เหมอื นประดับชางแลวตัดงวงชา งนน้ั จึงตรสั ถงึ โทษ ความเลวทราม ความเศราหมองของกามทั้งหลาย โดยนยั เปน ตน วา กามทง้ั หลายมีความช่นื ชมนอย มที ุกขมากมีความดบั ใจมาก โทษในกามนยี้ อดยงิ่ นัก ดงั น.้ี ในบทเหลาน้นั บทวา อาทีนโว คอื โทษ. บทวา โอกาโร คือความเลวทราม ความลามก. บทวา ส กเิ ลโส ความวา ความเศรา หมองในสงสารของสัตวทั้งหลาย มีข้ึนดวยกามทั้งหลายนัน้ . เหมอื นอยางท่ที านกลาววา ผเู จริญทัง้ หลาย สตั วท ัง้ หลายจักเศรา หมอง ดังนี้. พระผมู พี ระภาคเจาทรงคุกคามดวยโทษของกามอยางน้ีแลว ทรงประกาศอานสิ งสใ นเนกขมั มะอธบิ ายวา ทรงประกาศคุณของบรรพชา. บททเ่ี หลอื มีดังกลาวแลว ในอรรถกถาอัมพฎั ฐสูตร และมีใจความงา ย. บทวา อลตฺถุ คอื ไดแลว อยา งไร. ไดแ ลว โดยความเปนเอหภิ กิ ขุ.ไดยนิ วา พระผูมีพระภาคเจา ทรงตรวจดกู ารส่งั สมบาตรและจวี รสําเร็จดว ยฤทธิ์ทรงเหน็ การถวายจวี รเปนตน ในชาติไมน อยของหมูชนเหลา นนั้ จงึ ตรัสคําเปนอาทวิ า ดูกอ นภิกษุทัง้ หลาย จงมาเถดิ ดังน.้ี หมชู นเหลานน้ั มศี รี ษะโลน

พระสุตตันตปฎ ก ทฆี นกิ าย มหาวรรค เลม ๒ ภาค ๑ - หนา ที่ 155นุงหม ผา กาสายะ มีภิกขุบริขาร ๘ สวมในรา งกาย น่ังถวายนมสั การพระผูม ีพระภาคเจา ดุจพระเถระมีพรรษา ๒๐. ในบทวา สนทฺ สเฺ สสิ เปนตน ความวา พระผูม ีพระภาคเจา ทรงแสดงถงึ ประโยชนในโลกนแี้ ละประโยชนในโลกหนา. เมือ่ ทรงแสดงถึงประ-โยชนในโลกนี้ทรงแสดงวา อนิจฺจ ทกุ ขฺ  อนตตฺ า ดงั นี้ ทรงแสดง ขันธทัง้ หลาย ธาตทุ ้ังหลาย อายตนะท้งั หลายปฏจิ จสมุปบาท เมือ่ ทรงแสดงความเกิดขึน้ แหงรปู ขนั ธท รงแสดงถึงลักษณะ ๕ เม่อื ทรงแสดงความเสอ่ื มแหงเวทนาขันธเปนตน กอ็ ยางนนั้ เพราะเหตนุ ้นั พระผมู ีพระภาคเจาจึงทรงแสดงลกั ษณะ๕๐ ดว ยสามารถความเกิดข้ึนและความเสอ่ื ม. เมื่อทรงแสดงถงึ ประโยชนใ นโลกหนา ทรงแสดงถงึ นรกกาํ เนิดเดยี รัจฉาน เปรตวิสยั อสรุ กาย ทรงแสดงอนั เปน วิบากแหงกุศล ๓ อยา ง สมบตั ิแหง เทวโลก ๖ ช้นั พรหมโลก ๙ ชัน้ . บทวา สมาทเปสิ ความวา ใหถือกัลยาณธรรมมีปาริสทุ ธศิ ลี ๔ ธุดงคกถาวตั ถุ ๑๐ เปนตน . บทวา สมุตฺเตเชสิ คอื ใหอาจหาญดว ยดี ใหอ ตุ สาหะย่ิง ๆ ขึ้น.พระผูม พี ระภาคเจาทรงใหห วาดสะดุง ใหห วาดกลวั ประโยชนในโลกน้ีและประ-โยชนในโลกหนา ตรัสทาํ ดจุ บรรลุแลว . ก็เมื่อพระพทุ ธเจาผูมพี ระภาคทรงทาํใหสตั วห วาดสะดุงหวาดกลวั แลว ตรัสถงึ ประโยชนโลกนี้ อนั มปี ระเภท เชนกมั มกรณ ๓๒ และมหาภัย ๒๕ ยอมทําใหเ กิดความหวาดสะดงุ ดจุ ถกู มัดแขนไพลหลงั จนแนน แลวโบย ๑๐๐ ครงั้ ทที่ าง ๔ แพรง นาํ ออกไปทางประตูทศิ ใต ดจุ วางศรี ษะทรี่ ะฆงั สําหรบั ประหาร ดุจเสียบบนหลาวและดุจถูกชางซับมนั เหยียบ. และเม่ือทรงกลาวถงึ ประโยชนใ นโลกหนายอมเปน ดจุ เกดิ ในนรกเปน ตนและดุจเสวยสมบัติในเทวโลก.

พระสตุ ตนั ตปฎ ก ทีฆนกิ าย มหาวรรค เลม ๒ ภาค ๑ - หนาท่ี 156 บทวา สมฺปห เสติ คอื ใหร ื่นเรงิ ดว ยคุณทตี่ นไดแ ลว . อธบิ ายวา ทรงกลาวทําใหมีอานสิ งสม าก. บทวา ส ขาราน อาทีนว ความวา ตรัสถงึ โทษของกามทง้ั หลายเพ่อืบรรลุปฐมมรรคข้ึนตา่ํ . แตในบทน้เี พอ่ื บรรลุมรรคเบอื้ งสูงพระองคจึงทรงประกาศโทษของสังขารท้ังหลาย และความทส่ี งั ขารท้งั หลายลามกและความลําบากอนั มีสงั ขารเปน ปจ จยั โดยนัยเปน ตนวา ดูกอนภิกษุทัง้ หลาย สงั ขารท้ังหลาย ไมเท่ยี ง ไมยั่งยนื ไมป ลอดโปรง ดูกอ นภิกษุทั้งหลาย ก็อนั นเ้ี พียงพอเพ่อื ความเบ่ือหนายในสงั ขารทง้ั หลาย เพียงพอเพอ่ื คลายกาํ หนัด เพยี งพอเพ่อืความหลดุ พน ดงั นี.้ ทรงประกาศอานิสงสใ นนิพพานโดยนยั เปนตนวา ดูกอ นภกิ ษทุ ัง้ หลาย ชอื่ วานิพพานน้ีมีอยใู นเนกขมั มะเหมอื นกัน เปน สิง่ ประณีตเปนเครื่องปอ งกัน เปนท่ีอาศัยดังน.้ี บทวา มหาชนกาโย ความวา หมูมหาชนผูเปนอปุ ฐากของกุมารทั้งสองนนั้ นนั่ แล. บทวา ขาพเจา ทั้งหลายขอถึงพระผมู ีพระภาคเจาและพระ-ธรรมเปนทพ่ี ่ึงดังน้ี ความวา หมชู นเหลา นั้นไดกลาววาจาสองหน [คอื กลาวถึงพระพทุ ธเจา หนหน่งึ พระธรรมหนหน่งึ ] เปนสรณะ เพราะยังไมครบพระ-สงฆ. บทวา อลตฺถุ คือ ไดแลว โดยความเปน เอหิภกิ ขุ โดยนยั ทกี่ ลา วแลวในตอนกอ น. แมในคราวท่บี วชแลว ในลําดับจากนีก้ ็มนี ัยนแี้ ล. บทวา ปริวิตกโฺ ก อทุ ปาทิ ความวา ความปริวิตกเกดิ ข้นึ เม่ือไร.เกดิ ขน้ึ เม่ือลวง ๗ ป ๗ เดอื น ๗ วัน จากการตรสั ร.ู ไดย ินวา พระผมู พี ระภาคเจา ทรงกระทําการสงเคราะหพระชนกอยูแลว . แมพ ระราชาก็ทรงดาํ ริวา โอรสคนโตของเราออกบวชเปน พระพุทธเจาแลว โอรสคนทส่ี องของเราออกบวชเปน อัครสาวก บตุ รปุโรหิตเปน สาวกรปู ท่ีสอง อนง่ึ ภกิ ษุทัง้ หลายทเ่ี หลอื เหลานี้แมในเวลาเปนคฤหสั ถก ็ไดแวดลอมโอรส

พระสตุ ตันตปฎ ก ทฆี นิกาย มหาวรรค เลม ๒ ภาค ๑ - หนา ที่ 157ของเราเท่ียวไป ภกิ ษเุ หลาน้นั เม่อื กอ นเปนภาระของเราแมเ ดี๋ยวนกี้ ็ยงั เปน ภาระของเราอยูนั่นเอง เราจักบาํ รงุ ภกิ ษเุ หลานั้นดวยปจ จัย ๔ เราจักไมใหโอกาสแกผูอนื่ ดงั นี.้ พระราชารับสง่ั ใหสรางกาํ แพงทาํ ดวยไมตะเคยี นทง้ั สองขา งตัง้ แตซุม ประตูพระวหิ ารจนถึงพระทวารเมอื งราชคฤห คลุมดว ยเสื่อลําแพนมงุ ดวยผาและปกปดในเบ้ืองบนทรงใหท าํ เพดานมพี วงดอกไมหลายชนดิ ประมาณเทาลาํ ตาลหอ ยยอยลงมาวิจติ รดว ยดวงทอง ขา งลางพื้นลาดดวยเครอื่ งลาดอนั สวยงาม รับสง่ั ใหจ ดั ดอกไมในลาํ ดบั กลิน่ และกลิ่นในลาํ ดับดอกจนเต็มหมอน้ํา ในสวนดอกไม ในขางทั้งสองภายในเพื่อใหอ ยใู นทางเดียวกนั ทง้ั ส้นิ แลวรบั ส่งั ใหก ราบทลูเวลาแดพ ระผูมพี ระภาคเจา. พระผูมีพระภาคเจา แวดลอมดว ยหมูภิกษเุ สดจ็ ไปเมืองราชคฤห ภายในมา นนน่ั เองเสวยพระอาหารเสรจ็ แลว เสดจ็ กลับพระวิหาร.ใคร ๆ อ่นื ยอ มไมไดแ มแ ตเ หน็ ก็การถวายภิกษากด็ ี การทําการบชู าก็ดี การฟงธรรมก็ดจี ะมแี ตไหนเลา. ชาวเมืองคิดกันวา วันน้ีเมือ่ พระศาสดาทรงอบุ ตั ิขึ้นในโลกแลว พวกเราไมไ ดแมเ พอ่ื เห็นตลอด ๗ ป ๗ เดือน จะกลาวไปไยถึงการถวายภกิ ษา การทาํ การบูชา หรอื การฟง ธรรม พระราชาทรงรักใครหวงแหนวา พระพุทธเจาของเราผเู ดียว พระธรรมของเราผเู ดียว พระสงฆข องเราผูเดยี วแลว ทรงบาํ รงุ เพียงองคเดียวกพ็ ระศาสดาเม่ือทรงอุบัติไดอบุ ตั เิ พือ่ ประ-โยชนเ พื่อเก้อื กูลแกโลกพรอ มทงั้ เทวโลก จริง อยนู รกของพระราชาไมพ ึงรอ นของคนเหลาอนื่ เชนกับกอบวั ขาบ เพราะฉะน้ัน พวกเราจะกราบทูลพระราชาหากพระราชาไมทรงใหพ ระศาสดาแกพวกเรา กด็ ลี ะ หากไมท รงใหพวกเราแมตองรบกบั พระราชากจ็ ะพาสงฆไ ปแลวทาํ บญุ มีทาน เปน ตน แตชาวเมอื งผูบรสิ ุทธ์คิ งไมอาจทาํ อยา งนน้ั พวกเราจะยดึ ถือบรุ ุษผูเจริญคนหน่งึ ดงั นี้.ชาวเมืองเหลา นั้นเขาไปหาเสนาบดบี อกความนั้นแกเ สนาบดีแลว กลาววา นายฝายของพวกเรายงั มอี ยหู รอื หรอื จะมีแดพ ระราชา. เสนาบดีน้นั กลา ววา เรา

พระสตุ ตนั ตปฎก ทฆี นิกาย มหาวรรค เลม ๒ ภาค ๑ - หนา ที่ 158เปนฝา ยของพวกทา น กแ็ ตว า วนั แรกควรใหเรากอ น ภายหลงั จึงถงึ วาระของพวกทา น. พวกชาวเมืองเหลานน้ั รับคํา. เสนาบดนี ัน้ เขาไปเฝาพระราชาทูลวาขา แตพ ระองค ชาวเมืองเขาพากันโกรธพระองค พระเจา ขา . พระราชาตรัสถามวา โกรธเรื่องอะไรเลาพอ. กราบทลู วา นัยวา พระองคเทานัน้ ทรงบํารงุ พระ-ศาสดา พวกขาพระพุทธเจา ไมไ ดเลย หากวา ชาวเมอื งไดใ นบัดน้บี าง พวกเขาก็จะไมโ กรธ เม่ือไมไดพ วกเขาประสงคจะรบกบั พระองค พระเจาขา. ตรัสวานี่แนเ จา เราจะรบ เราจะไมใ หหมูสงฆ. ทลู วา ขา แตพ ระองค ชาวเมืองเปนทาสของพระองค พวกขาพระองคจะรบกบั พระองค. ตรสั วา พวกเจาจักจบั ใครรบ.เจาเปน เสนาบดีมิใชห รือ. กราบทูลวา ขาแตพระองค ขาพระองคเ วน ชาวเมอื งเสียแลว ไมส ามารถจะรบได พระเจา ขา . แตนน้ั พระราชาทรงทราบวา ชาวเมอื งมีกาํ ลงั มากแมเสนาบดกี เ็ ปนฝา ยพวกชาวเมืองเสยี แลว แลวตรัสวา พวกชาวเมอื งจงใหหมูภกิ ษแุ กเ ราตลอด ๗ ป ๗ เดือนตอ ไป พวกชาวเมอื งไมยอมรับพระราชาทรงลดมา ๖ ป ๕ ป ๓ ป ๒ ป ๑ ป. แมใหลดอยางนี้ชาวเมอื งก็ไมย อมรบั . พระราชาทรงขอ ๗ วันอ่นื . พวกชาวเมอื งคิดกันวา บัดนพี้ วกเราไมค วรทําความรุนแรงกบั พระราชาจึงอนุญาต. พระราชาทรงตระเตรียมทานมขุ ทพี่ ระองคต ระเตรียมไวแลว ถึง ๗ ป ๗ เดอื น เหลือเพยี ง ๗ วนั เทา นั้นตลอด ๖ วนั ทรงใหทานแกคนบางพวกผูยงั ไมเ ห็นเทานน้ั ในวนั ท่ี ๗ ตรสัเรียกชาวเมืองมาตรสั วา พวกทา นจักสามารถใหท านเหน็ ปานน้ไี ดห รอื . แมพวกชาวเมอื งกพ็ ากันกราบทลู วา ทานนนั้ อาศัยพวกขา พระองคน่นั แหละจงึ เกดิขึน้ แดพ ระองคแลว มิใชห รอื กราบทูลวา พวกขาพระองคจ ักสามารถพระเจาขา .พระราชาทรงเชด็ พระอสั สุชลดว ยหลงั พระหัตถ ถวายบงั คมพระผูม ีพระภาคเจาแลว ทูลวา ขา แตพ ระองคผ เู จรญิ ขา พระองคค ดิ แลว วา ขาพระองคจักไมท ําภกิ ษหุ กลานแปดแสนรปู ใหเ ปนภาระของผอู น่ื จกั บาํ รุงดวยปจจยั ๔ จนตลอด

พระสตุ ตันตปฎ ก ทฆี นกิ าย มหาวรรค เลม ๒ ภาค ๑ - หนาที่ 159ชวี ติ บัดน้ี ขาพระองคอนุญาตแกชาวเมอื งแลว เพราะชาวเมืองพากันโกรธวาพวกเราไมไ ดเ พ่อื ถวายทาน ต้งั แตวนั พรงุ น้ี พวกพระคณุ เจาท้ังหลายจงกระทําอนุเคราะหแ กชาวเมืองเหลาน้นั เกดิ . คร้ันถึงวนั ทสี่ อง เสนาบดตี ระเตรียมมหาทานแลวกลา ววา วนั น้พี วกทานจงรกั ษาโดยทค่ี นอื่นบางคนจะไมถวายแมภิกษาอยางเดยี วได ไดตั้งบุรษุ ไวโ ดยรอบ. ในวนั นั้นภรรยาเศรษฐรี อ งใหพ ูดกะลกูสาววา ลูกเอย หากบดิ าของลูกยังมีชวี ิตอยู วนั นแ้ี มคงจะยงั พระทศพลใหเ สวยกอน. ลกู สาวพูดกะแมวา แมจ าอยา คิดไปเลย ลกู จักกระทําโดยท่หี มูภิกษุมีพระพทุ ธเจา เปน ประมขุ จักเสวยภกิ ษาของพวกเรากอน. แตน้นั ในถาดทองคํามีคา ประมาณหนึ่งแสน เตม็ ไปดวยขาวปายาสไมม ีน้าํ นางไดป รุงเนยใสน ้าํ ผ้งึนาํ้ ตาลกรวดเปน ตน เอาถาดใบอ่ืนครอบถาดทองคําลอมถาดนัน้ ดวยสายพวงดอกมะลกิ ระทําคลายเชือกรอ ยดอกไม ในเวลาพระผูมีพระภาคเสด็จเขา สบู านนางยกขน้ึ เอง แวดลอมดว ยหมพู เี่ ล้ยี งออกจากเรือน. ในระหวา งทางพวกคนใชของเสนาบดีกลา ววา ดูกอ นแมนาง เจา อยามาทางนี้. ธรรมดาหญิงผมู ีบญุ มากยอมมคี ําพูดนา พอใจ. เมอ่ื คนใชข องเสนาบดเี หลา นนั้ พดู บอ ย ๆ ก็ไมอ าจหามถอ ยคาํ ของนางได. นางกลาววา อาจา ลงุ จา นาจา เพราะเหตุไร พวกทานจงึไมใหฉ ันไปเลา . คนรับใชเหลาน้ันกลา ววา เสนาบดตี ้งั เราไววา พวกทานจงอยา ใหใคร ๆ อ่นื ถวายของเคยี้ วของบรโิ ภคได. นางกลาววา ก็พวกทานเหน็ของเค้ียวของบรโิ ภคในมอื ของฉนั หรอื . คนใชตอบวา พวกเราเหน็ พวงดอกไม.นางถามวา เสนาบดีของพวกทา นไมใหเพือ่ ทาํ แมการบชู าดวยพวงดอกไมด อกหรือ. คนใชตอบวา ใหซิแมนาง. นางกลาววา ถา เชนนน้ั พวกทานจงหลีกไปเถิด แลว เขาไปเฝาพระผูมพี ระภาคเจากราบทลู วา ขา แตพ ระผูมีพระภาคเจาขอพระองคทรงใหรบั พวงดอกไมน ้เี ถิด พระเจาขา. พระผมู พี ระภาคเจาทรงแลดูคนใชข องเสนาบดคี นหนงึ่ ใหร บั พวงดอกไม. นางถวายบังคมพระผูมีพระภาค

พระสตุ ตันตปฎ ก ทีฆนิกาย มหาวรรค เลม ๒ ภาค ๑ - หนา ท่ี 160เจาแลว ต้งั ความปรารถนาวา เมอ่ื ขาพเจามอี นั ตองเกิดในภพนอ ยภพใหญ ขอจงอยามีชีวิตหวาดสะดงุ เลย ขอใหข า พเจาจงเปน ที่รัก เปน ทีช่ อบใจ และขอใหชอื่วา สุมนาในท่ที ่ีเกิด ดจุ พวงดอกมะลเิ ถิด แลว พระศาสดาตรัสวา ขอนางจงมีความสขุ เถดิ แลวนางถวายบังคมกระทาํ ประทักษณิ หลกี ไป. พระผมู พี ระภาคเจาเสดจ็ ไปเรอื นเสนาบดีประทับนง่ั ณ อาศนะที่เขาปูไว เสนาบดถี ือขาวยาคูเขา ไปถวาย. พระศาสดาทรงปดบาตร. เสนาบดีกราบทลู วา ขาแตพ ระองคผเู จรญิ หมูภ กิ ษนุ ่ังแลว พระเจา ขา . พระศาสดาตรัสวา พวกเรามบี ณิ ฑบาตอยางหนึง่ ซ่งึ ไดในระหวา ง. เสนาบดีนาํ พวงดอกไมออก ไดเหน็ บิณฑบาตแลว จุฬุป-ฐากกลา ววา มาตุคามกลาวกะขา พเจา วา นาย ดอกไมไดหลอกลวงเสียแลว . ขาวปายาสเพยี งพอแกภ ิกษุทั้งหมด ตง้ั แตพ ระผมู ีพระภาคเจา เปน ตน . แมเ สนาบดีกไ็ ดถวายไทยธรรมของตน. พระศาสดาเสวยภตั ตาหารเสรจ็ แลว ตรสั มงคลเสด็จกลบั . เสนาบดีถามวา หญิงถวายบิณฑบาตน้ันชอ่ื อะไร. เปน ลกู สาวเศรษฐจี ะ นาย. เสนาบดคี ิดวา หญงิ นั้นมปี ญ ญา เมือ่ หญิงเหน็ ปานนี้อยูในเรือนชื่อวาสมบตั คิ ือสวรรคของบรุ ษุ จะหาไดไมยาก จงึ นําหญิงนั้นมาตั้งไวในตําแหนงพใี่ หญ. วนั รงุ ขึน้ ชาวเมืองพากันถวายทาน ไดปรารภเพอ่ื ถวายโดยสลบั กนั ไปอยา งนี้ วาแมพ ระราชากจ็ ะทรงถวายในวันรงุ ขึน้ . พระราชาทรงตง้ั จารบรุ ษุไวแ ลว ทรงถวายใหยิ่งกวาทานทีช่ าวเมอื งถวาย. แมชาวเมอื งกก็ ระทําอยางนั้นเหมือนกัน ถวายยง่ิ กวา ทานที่พระราชาทรงถวาย. หญงิ ฟอนท้งั หลายในเมอื งราชคฤห กลา วกะสามเณรหนุม วา พอสาม-เณรทง้ั หลาย นมิ นตรับทานท่ไี มไ ดกระทําดวยมอื ที่เชด็ ทผี่ าเชด็ ตวั ของคฤหบดีทัง้ หลายแลวชาํ ระลางน้าํ ลายและน้าํ มกู เปน ตน ของเด็กออ น กระทาํ ใหเ ปนทานสะอาดประณีต. วนั รุงขนึ้ แมชาวเมืองทัง้ หลายกก็ ลา วกะสามเณรหนมุ ทั้งหลาย

พระสุตตันตปฎ ก ทีฆนิกาย มหาวรรค เลม ๒ ภาค ๑ - หนา ท่ี 161วา พอสามเณรทัง้ หลาย นิมนตร ับทาน ทไ่ี มท าํ ดว ยขาวสารนาํ้ นมนาํ้ สมและเนยใสท่ีครา มาในเมอื งในบา นและนิคมเปน ตน ไมไดท าํ ดว ยการทําลายแขง ศรี ษะและหลงั ของผูอ่ืนแลว นํามาถวาย กระทําดวยเนยใสและนาํ้ นมอยา งแทเปนตนทีเดยี ว. คร้นั เม่ือลวงไป ๗ ป ๗ เดอื นและ ๗ วัน อยางนี้แลว ทนี นั้ ความวิตกน้ไี ดเ กิดขึ้นแกพ ระผูม พี ระภาคเจา . ดงั ทท่ี า นกลาวไวว า ลว งไป ๗ ป ๗เดอื น ๗ วัน จากวันตรสั รู ความวติ กไดเกิดขน้ึ แลวดงั น.้ี บทวา อฺตโร มหาพฺรหมฺ า ความวา พรหมทลู วงิ วอนใหทรงแสดงธรรม. บทวา จตุราสตี ิ อาวาสสหสสฺ านิ คือ วหิ าร ๘๔,๐๐๐ หลัง.วิหารเหลา นั้นท้ังหมดเปน วหิ ารใหญร บั ภิกษไุ ดถ ึงหนึง่ ลา นสองแสนรปู ไดเ ปนเชนกับมหาวหิ ารอภัยครี ี เจดียบรรพตและจิตตลบรรพต. บทวา ขนฺตี ปรม ตโป ความวา ขนั ตคิ ือความอดกล้นั เปน ตบะอยางย่ิง. บทวา ตตี ิกฺขา เปน ไวพจนข องขันตินั้นแหละ. อธิบายวา อธิวาสน-ขันติ กลาวคอื ความอดกล้นั เปน ตบะอยางสงู สุด. บทวา นิพฺพาน ปรม ความวา พระพทุ ธเจาท้งั หลายตรัสวา นพิ พานเปน ธรรมอยางยง่ิ โดยอาการทัง้ ปวง.บทวา น หิ ปพพฺ ชิโต ปรปู ฆาตี ความวา ผใู ดเขา ไปทํารายรบกวนและเบยี ดเบียนผอู ่นื เพราะเวน จากอธิวาสนขนั ติ ผูน้ันไมชื่อวา เปนบรรพชติ .กบ็ าทท่ี ๔ เปนไวพจนของบทนนั้ นน่ั เอง. บทวา น สมโณ โหติ เปนไวพจนของบทนีว้ า น หิ ปพพฺ ชโิ ต. บทวา ปร วเิ หยนฺโต เปนไวพจนข องบทนี้วา ปรปุ ฆาตี. อีกอยา งหนึ่ง บทวา ปรูปฆาตี คอื ทําลายศลี . เพราะศลี ทานกลา ววา ปร โดยอรรถวา สูงสดุ อธิบายวา กผ็ ใู ดเปนสมณะเบียดเบยี นสตั วอื่นอยา งใดอยา งหนง่ึ ช่ือวา เขาไปทํารายผอู ื่น คือ ทาํ ศลี ของตนใหพนิ าศ ผูน น้ั ไมช ื่อวา เปนบรรพชติ . อกี อยางหน่งึ ผใู ดเขาไปทํารายผูอ ืน่ เพราะไมมอี ธิวาสนขนั ตฆิ า สัตวอน่ื โดยท่สี ดุ แมเหลือบและยุง ผูนั้นไมชอื่ วาเปน

พระสุตตนั ตปฎก ทีฆนกิ าย มหาวรรค เลม ๒ ภาค ๑ - หนา ที่ 162บรรพชติ . เพราะเหตุไร. เพราะยังเวนมลทนิ ไมได. ดงั ทที่ า นกลาวไวว าเพราะเวน มลทินของตนได เพราะฉะนั้น ทานจึงกลาววา บรรพชติ ดังนี้ น้คี อืลักษณะของบรรพชติ . แมผ ใู ด ไมทาํ ราย ไมฆา แตเ บียดเบยี นดว ยอาชญาเปน ตน ผนู ้นั ยงัเบียดเบยี นผอู น่ื อยู ไมชือ่ วาเปนสมณะ. เพราะเหตุไร. เพราะไมสงบจากการเบยี ดเบียน. ดงั ทท่ี า นกลาววา ผทู เ่ี รยี กวา สมณะ เพราะบาปสงบดงั นี้ นี้คอืลักษณะของสมณะ. พึงทราบในคาถาทีส่ อง. บทวา สพพฺ ปาปสสฺ ไดแกอกศุ ลทุกชนดิ .บทวา อกรณ คอื ไมใ หเ กิดข้ึน. บทวา กุสลสฺส ไดแกกศุ ลอนั มใี นภมู ิ ๔.บทวา อุปสมฺปทา คอื ไดเฉพาะ. บทวา สจิตตฺ ปรโิ ยทปน คอื ยังจิตของตนใหส วา ง. ก็บทนน้ั ยอมมไี ดโ ดยความเปน พระอรหันต ดว ยประการดงั น้ีบรรพชติ ควรละบาปท้งั ปวงดวยศลี สงั วร ยงั กุศลใหถ ึงพรอมดวยสมถะและวปิ ส สนาท้งั หลาย ยังจติ ใหผ องแผวดว ยอรหัตผล นี้เปนคาํ สอน คอื เปน โอวาทคอื เปน คาํ ตักเตอื นของพระพุทธเจา ทงั้ หลาย. พึงทราบในคาถาท่ีสาม บทวา อนปู วาโท คือ ไมเขา ไปกลาวรา ยแกใคร ๆ ดวยวาจา. บทวา อนูปฆาโต คือไมท ํารายดว ยกาย. บทวาปาฏิโมกฺเข แยกศัพทเ ปน ป อติ โมกฺข แปลวา การพนทวั่ ยงิ่ คอื ศีลสูงสุดยอมรักษาดว ยความวิเศษคือสคุ ตแิ ละยอ มใหพนจากภัยคอื ทุคติ หรือยอมรักษาสุคติ ยอ มใหพ นทุคติ เพราะฉะนน้ั ศีลนั้นทานเรยี กวา ปาฏิโมกฺขผูสํารวมในปาฏิโมกขนั้น. บทวา มตตฺ ฺุตา คอื รูประมาณดวยสามารถการรับและการบรโิ ภค.บทวา ปนฺตจฺ สยนาสน ความวา เวน การเบยี ดเสยี ดท่นี อนและทน่ี ่งั . ในบทน้ันพึงทราบวา เปน อันทานแสดงถึงความสนั โดษในปจ จยั ดว ยปจ จยั ๒

พระสตุ ตนั ตปฎ ก ทีฆนกิ าย มหาวรรค เลม ๒ ภาค ๑ - หนา ที่ 163เทา นั้น. บทวา เอต พุทธฺ าน สาสน ความวา การไมเขา ไปวารา ย ไมเขา ไปทํารายผูอนื่ การสํารวมในปาฏิโมกข ความเปน ผูรูจ กั ประมาณในการรบั และการบรโิ ภค การเสพเสนาสนะอนั สงดั เพราะความเปนผชู ํานาญในสมบตั ิ ๘ น้ีเปนคําสอน เปนโอวาท เปน คาํ ตักเตือนของพระพุทธเจาท้ังหลาย. กพ็ ึงทราบคาถาเหลานี้เปนคาถาแสดงหวั ขอ ธรรมของพระพุทธเจาทง้ั หลายท้งั ปวง. ก็ดวยเหตุมปี ระมาณเทา น้ี เพอื่ ทรงประกาศถึงความทีพ่ ระองคท รงรูแจงแทงตลอดธรรมธาตุ ทพี่ ระองคต รัสไวอยางนี้วา ดูกอ นภิกษทุ ้งั หลาย ตถาคตรูแจงแทงตลอดธรรมธาตนุ แี้ ลว ดังน้แี ลว จงึ ทรงประกาศการวิงวอนของเทวดาทท่ี า นกลาวไววา บดั นี้ แมเ ทวดาทัง้ หลายกไ็ ดกราบทลู ความน้ีแดพ ระตถาคตดังน้ีจึงตรสั คําเปน อาทวิ า เอกมิทาห ดังน้ี โดยกลาวพิสดารตามความเปนไปของเร่ืองราว ของพระผูมพี ระภาคเจา พระนามวา วิปสสีนี้. ในบทเหลา นน้ั บทวา สุภวเน ในปา ช่อื อยา งนน้ั . บทวา สาลราช-มูเล ไดแกค วงไมใหญเ ปนไมเจา ปา. คาํ วา คลายความพอใจในกามความวา คลายดว ยสามารถถอนรากออกดวยอนาคามมิ รรค กพ็ วกเทวดาผูประ-พฤติธรรมอันประเสริฐอยูแลวในพระศาสนาไดพ ากันกราบทูล แมแ กพระพทุ ธเจาทีเ่ หลือเหมือนกราบทูลแดพ ระวปิ สสี. แตบาลีมาดวยสามารถแหงพระวิปส สี และแหง พระผมู ีพระภาคเจาของเราท้งั หลาย. ในเทวดาเหลานั้น เทวดาช่ือวา อาวหิ า เพราะไมล ะ คือไมเ ส่ือมจากสมบตั ขิ องตน. เทวดาชอ่ื อตปั ปา เพราะไมเผาสัตวไร ๆ. ชอื่ สทุ ัสสาเพราะดูงามสวยนาเลอื่ มใส. ช่อื วา สทุ สั สี เพราะนาดูของผูพบเห็น. ชื่ออกนฏิ ฐา เพราะเปนใหญด ว ยคณุ ท้ังปวงและดวยสมบัติในภพ ไมมคี วามนอ ยในภพนี.้ ควรประชุมภาณวารทงั้ หลายไวในทน่ี ี้. ก็ในสตู รน้ีทา นกลาว ๓ภาณวารดว ยสามารถเรื่องราวของพระผมู พี ระภาคเจาพระนามวา วิปสสี ทา น

พระสตุ ตนั ตปฎก ทีฆนิกาย มหาวรรค เลม ๒ ภาค ๑ - หนา ท่ี 164กลา วดว ยสามารถเร่ืองราว แมของพระสิขีเปน ตน , ก็เหมอื นของพระวิปสส.ีแตบ าลยี อไป. พระผมู ีพระภาคเจาของเราทัง้ หลายตรัส ๒๑ ภาณวาร ดวยสามารถพระพทุ ธเจา ๗ พระองคด ว ยประการฉะนี้ เทวดาชนั้ อวหิ า อตัปปาสุทัสสา สทุ สั สี อกนฏิ ฐา ก็กลา วเหมือนอยา งนนั้ . แมท ั้งหมดกเ็ ปน ๒๖๐๐ภาณวาร. พระสูตรอื่นในพุทธวจนะอนั เปนไตรปฎ ก ไมมจี ํานวน ๒๖๐๐ภาณวาร. พึงทราบวา พระสูตรน้ีชื่อวา สตุ ตนั ตราชสูตร. พระผมู ีพระภาคเจาเมอ่ื จะทรงกาํ หนดแมอนุสนธทิ งั้ สองตอจากนี้ จงึ ตรสั วา อิตโิ ข ภกิ ฺขเว ดงั นี้เปน อาท.ิ บททั้งหมดนั้นมีใจความงา ยอยแู ลว. จบอรรถกถามหาปทานสูตรในทีฆนิกาย ซ่ึง สุมังคลวิลาสินดี ว ยประการฉะนี้. จบสูตรท่ี ๑

พระสุตตันตปฎ ก ทฆี นิกาย มหาวรรค เลม ๒ ภาค ๑ - หนา ท่ี 165 ๒. มหานิทานสตู ร เรอ่ื ง พระอานนทเถระ [๕๗] ขา พเจา ไดส ดบั มาอยา งนี้ :- สมยั หนง่ึ พระผูม ีพระภาค ประทับอยู ณ กุรุชนบท มีนิคมของชาวกรุ ุนามวา กมั มาสทมั มะ ครง้ั น้ัน ทานพระอานนทเขาไปเฝา พระผมู พี ระภาคถงึ ที่ประทับ คร้นั เขาไปเฝา แลวถวายอภวิ าทพระผูม พี ระภาค แลว น่ัง ณ ทีค่ วรสว นขางหนึ่ง คร้นั ทา นพระอานนทน่ังเรยี บรอ ยแลว ไดกราบทลู ความขอ นี้กะพระผมู พี ระภาควา ขา แตพ ระองคผ เู จริญ นาอศั จรรย ไมเคยมีมา ขาแตพระองคผ ูเจรญิ ปฏิจจสมบุ าทนล้ี กึ ซง้ึ สดุ ประมาณ และปรากฏเปน ของลึก ก็แหละถึงจะเปน เชน นนั้ กย็ ังปรากฏแกขาพระองค เหมือนเปนของตื้นนัก. ปฏจิ จสมุปปาทกถา พระผูมพี ระภาคตรสั วา เธออยาพดู อยางนน้ั อานนท เธออยาพดูอยางนั้น อานนท ปฏจิ จสมุบาทนี้ ลึกซ้ึงสุดประมาณและปรากฏเปนของลกึ ดกู รอานนท เพราะไมรูจรงิ เพราะไมแ ทงตลอด ซงึ่ ธรรมอันนี้ หมสู ตั วน ี้ จึงเกิดเปน ผูย ุง ประดุจดายของชางหูก เกดิ เปน ปมประหนง่ึ กระจกุ ดาย เปนผูเกดิ มาเหมือนหญามงุ กระตายและหญา ปลอง จงึ ไมพนอบาย ทคุ ติ วินิบาต สงสารดกู รอานนท เมื่อเธอถกู ถามวา ชรามรณะ มสี ง่ิ น้ีเปน ปจจยั หรือ เธอพงึ ตอบวา มี ถาเขาถามวา ชรามรณะมีอะไรเปนปจจัย เธอพงึ ตอบวา มชี าตเิ ปนปจจัย เมื่อเธอถกู ถามวา ชาติมสี งิ่ นี้เปนปจ จยั หรือ เธอพึงตอบวา มี ถา เขาถามวา ชาติมีอะไรเปน ปจ จัย เธอพงึ ตอบวา มภี พเปนปจ จยั เมือ่ เธอถูกถามวา

พระสุตตนั ตปฎก ทฆี นิกาย มหาวรรค เลม ๒ ภาค ๑ - หนาที่ 166ภพมีสงิ่ น้เี ปน ปจ จัยหรือ เธอพงึ ตอบวา มี ถาเขาถามวา ภพมีอะไรเปนปจ จยัเธอพงึ ตอบวา มอี ุปาทานเปนปจ จัย เม่ือเธอถกู ถามวา อุปาทานมสี ิ่งนี้เปนปจ จยั หรือ เธอพึงตอบวา มี ถา เขาถามวา อุปาทานมอี ะไรเปน ปจ จยั เธอพึงตอบวา มตี ณั หาเปนปจจัย เมือ่ เธอถกู ถามวา ตัณหามีสิ่งนีเ้ ปน ปจ จยั หรือ เธอพงึ ตอบวา มี ถาเขาถามวา ตณั หามีอะไรเปนปจ จยั เธอพงึ ตอบวา มีเวทนาเปนปจ จยั เมื่อเธอถูกถามวา เวทนามีสิง่ น้เี ปน ปจจัยหรอื เธอพงึ ตอบวา มีถา เขาถามวา เวทนามอี ะไรเปนปจจยั เธอพงึ ตอบวา มี พึงตอบวา มผี สั สะเปนปจจัย เมือ่ เธอถูกถามวา ผัสสะมีสงิ่ น้เี ปนปจ จยั หรือ เธอพงึ ตอบวา มี ถาเขาถามวา ผัสสะมอี ะไรเปน ปจ จยั เธอพงึ ตอบวา มนี ามรปู เปน ปจจัย เมื่อเธอถกู ถามวา นามรูปมสี งิ่ นี้เปนปจจัยหรอื เธอพึงตอบวา มี ถา เขาถามวานามรูปมอี ะไรเปนปจจยั เธอพงึ ตอบวา มวี ิญญาณเปนปจจยั เม่ือเธอถูกถามวา วิญญาณมสี งิ่ น้เี ปนปจ จัยหรอื เธอพงึ ตอบวา มี ถาเขาถามวา วิญญาณมีอะไรเปนปจจยั เธอพงึ ตอบวา มนี ามรูปเปน ปจ จยั ดกู รอานนท เพราะนามรูปเปน ปจจยั ดงั นี้แล จึงเกิดวิญญาณ เพราะวิญญาณเปน ปจจยั จงึ เกดิ นามรูปเพราะนามรปู เปนปจจยั จึงเกิดผัสสะ เพราะผสั สะเปน ปจจยั จึงเกดิ เวทนาเพราะเวทนาเปนปจ จัย จึงเกดิ ตัณหา เพราะตัณหาเปนปจจัย จงึ เกิดอปุ ทานเพราะอุปทานเปนปจจยั จึงเกิดภพ เพราะภพเปน ปจ จัย จึงเกิดชาติ เพราะชาติเปน ปจ จัย จงึ เกดิ ชรามรณะ โสกปริเทวทุกขโทมนสั อปุ ายาส. ความเกดิ ข้นึ แหง กองทุกขท้งั มวลนี้ยอ มมีดวยประการฉะน้.ี [๕๘] ก็คาํ นี้วา เพราะชาติเปนปจ จัยจึงเกิดชรามรณะ เรากลาวอธบิ ายดังตอไปนี้ :- ดูกรอานนท เธอพึงทราบความขอน้ี โดยปริยายแมน ี้ เหมอื นทเี่ ราไดก ลาวไวว า เพราะชาติเปนปจ จยั จึงเกดิ ชรามรณะ ดกู รอานนท ก็แลถา ชาติ

พระสุตตันตปฎก ทฆี นกิ าย มหาวรรค เลม ๒ ภาค ๑ - หนาท่ี 167มไิ ดมีแกใคร ๆ ในภพไหน ๆ ท่วั ไปทุกแหงหน คอื มิไดมีเพ่อื ความเปนเทพแหงพวกเทพ เพอ่ื ความเปนคนธรรพแ หง พวกคนธรรพ เพ่อื ความเปนยักษแหงพวกยกั ษ เพ่อื ความเปนภตู แหงพวกภตู เพอ่ื ความเปน มนษุ ยแหงพวกมนษุ ย เพือ่ ความเปน สตั วส ีเ่ ทาแหงพวกสตั วส ี่เทา เพอื่ ความเปนปก ษีแหงพวกปกษี เพ่อื ความเปน สตั วเลอ้ื ยคลานแหงพวกสตั วเ ลือ้ ยคลาน ดกู รอานนท ก็ถา ชาตมิ ไิ ดมเี พ่ือความเปนอยา งนั้น ๆ แหง สัตวพวกนนั้ ๆ เมอื่ ชาติไมมโี ดยประการท้งั ปวง เพราะชาติดบั ไป ชราและมรณะจะพึงปรากฏไดบา งไหม. ไมไดเ ลยพระเจา ขา. เพราะเหตุน้นั แหละ อานนท เหตุ นทิ าน สมุทัย ปจจยั แหงชรามรณะกค็ ือชาตนิ ั่นเอง. กค็ ํานี้วา เพราะภพเปนปจจัย จงึ เกิดชาตื เรากลาวอธิบายดงั ตอไปนี้.- ดกู รอานนท เธอพึงทราบขอความน้ี โดยปริยายแมนี้ เหมอื นที่เราไดกลาวไวว า เพราะภพเปน ปจ จัยจึงเกิดชาติ ดกู รอานนท ก็ถาภพมิไดมีแกใครๆในภพไหนๆ ทั่วไปทุกแหงหน คือ กามภพ รปู ภพ อรูปภพ เม่อื ภพไมม ีโดยประการทง้ั ปวง เพราะภพดับไป ชาตจิ ะพงึ ปรากฏไดบ า งไหม. ไมไ ดเ ลย พระเจา ขา. เพราะเหตนุ ้นั แหละ อานนท เหตุ นิทาน สมทุ ัย ปจจยั แหง ชาติ ก็คือภพนัน่ เอง. ก็คํานีว้ า เพราะอุปาทานเปน ปจจยั จึงเกิดภพ เรากลาวอธิบายดงั ตอไปน้ี :- ดกู รอานนท เธอพงึ ทราบความขอนี้ โดยปรยิ ายแมนี้ เหมอื นที่เราไดกลาวไวว า เพราะอปุ าทานเปนปจจยั จงึ เกิดภพ ดูกรอานนท กถ็ า อปุ าทานมิ

พระสตุ ตนั ตปฎก ทีฆนกิ าย มหาวรรค เลม ๒ ภาค ๑ - หนา ที่ 168ไดม แี กใ คร ๆ ในภพไหน ๆ ท่ัวไปทกุ แหง หน คอื กามปุ าทาน ทฏิ ปุ าทานสลี ัพพตปุ าทาน อตั ตวาทุปาทาน เม่อื อปุ าทานไมมีโดยประการท้งั ปวง เพราะอปุ าทานดับไป ภพจะพึงปรากฏไดบ า งไหม. ไมไ ดเลย พระเจาขา. เพราะเหตนุ ั้นแหละ อานนท เหตุ นิทาน สมุทยั ปจ จัยแหงภพกค็ ืออุปาทานน่ังเอง. กค็ าํ น้ีวา เพราะตณั หาเปนปจ จยั จึงเกดิ อปุ ทาน เรากลาวอธิบายดงั ตอไปน้ี :- ดูกรอานนท เธอพงึ ทราบความขอ น้ี โดยปริยายแมน ้ี เหมอื นที่เราไดกลาวไววา เพราะตัณหาเปน ปจจยั จงึ เกดิ อุปาทาน ดูกรอานนท กถ็ าตัณหามิไดมีแกใคร ๆ ในภพไหน ๆ ทั่วไปทุกแหงหน คือรปู ตัณหา สัททตัณหา คันธ-ตณั หา รสตณั หา โผฏฐพั พตัณหา ธรรมตณั หา เม่อื ตณั หาไมม โี ดยประการทั้งปวง เพราะตณั หาดับไป อปุ าทานจะพงึ ปรากฏไดบางไหม. ไมไ ดเ ลย พระเจาขา . เพราะเหตุน้ันแหละ อานนท เหตุ นทิ าน สมทุ ัย ปจจัยแหง อปุ าทานกค็ อื ตัณหานั่นเอง. ก็คาํ นวี้ า เพราะเวทนาเปนปจจยั จึงเกิดตณั หา เรากลาวอธิบายไวดังตอไปนี้ :- ดูกรอานนท เธอพงึ ทราบความขอนี้ โดยปรยิ ายแมน ี้ เหมือนท่ีเราไดกลาวไววา เพราะเวทนาเปนปจ จัย จึงเกดิ ตัณหา ดกู รอานนท กถ็ าเวทนามิไดมแี กใคร ๆ ในภพไหน ๆ ท่ัวไปทุกแหง หน คือ เวทนาท่เี กดิ เพราะจักษุสัมผสั โสตสมั ผสั ฆานสมั ผสั ชวิ หาสมั ผัส กายสมั ผสั มโนสมั ผสั เมื่อเวทนาไมมี โดยประการทั้งปวง เพราะเวทนาดบั ไป ตณั หาจะพงึ ปรากฏไดบ า งไหม.

พระสุตตันตปฎ ก ทีฆนกิ าย มหาวรรค เลม ๒ ภาค ๑ - หนาที่ 169 ไมไ ดเลย พระเจา ขา . เพราะเหตุน้นั แหละ อานนท เหตุ นิทาน สมุทัย ปจจัยแหงตณั หาก็คอื เวทนาน่นั เอง. [๕๙] ดกู รอานนท กด็ วยประการดงั น้ีแล คาํ นี้ คอื เพราะอาศยัเวทนาจงึ เกิดตณั หา เพราะอาศัยตณั หาจงึ เกิดการแสวงหา เพราะอาศัยการแสวงหาจงึ เกิดลาภ เพราะอาศยั ลาภจึงเกดิ การตกลงใจ เพราะอาศัยการตกลงใจจึงเกดิ การรักใครพงึ ใจ เพราะอาศัยการรักใครพ ึงใจ จึงเกิดการพะวง เพราะอาศัยการพะวงจึงเกดิ ความยึดถอื เพราะอาศยั ความยดึ ถอื จงึ เกดิ ความตระหนี่เพราะอาศยั ความตระหนจี่ ึงเกดิ การปอ งกนั เพราะอาศัยการปองกันจงึ เกิดเรื่องในการปองกนั ขน้ึ อกุศลธรรมอนั ชั่วชา ลามกมิใชนอ ย คือการถอื ไม ถือมีดการทะเลาะ การแกง แยง การวิวาท การกลา ววา มึง มงึ การพูดคําสอเสยี ดและการพูดเท็จ ยอมเกดิ ข้ึน คําน้เี รากลา วไวดว ยประการฉะนแ้ี ล ดูกรอานนทเธอพงึ ทราบความขอนี้ โดยปรยิ ายแมนี้ เหมือนทีเ่ ราไดกลาววา เรอ่ื งในการปองกนั อกศุ ลธรรมอนั ชวั่ ชา ลามกมใิ ชน อย คือการถือไม ถือมดี การทะเลาะการแกง แยง การววิ าท การกลาววา มงึ มึง การพูดคาํ สอ เสียด และการพดู เทจ็ ยอ มเกิดข้ึน ดกู รอานนท ก็ถาการปองกันมไิ ดมีแกใครๆ ในภพไหนๆทวั่ ไปทุกแหงหนเมื่อไมมกี ารปอ งกนั โดยประการท้งั ปวง เพราะหมดการปองกัน อกศุ ลธรรนอนั ช่ัวชา ลามกมใิ ชนอย คือการถอื ไม ถือมดี การทะเลาะการแกง แยง การววิ าท การกลาววา มงึ มงึ การพดู คาํ สอเสียด และการพดู เท็จ จะพึงเกดิ ข้ึนไดบา งไหม. ไมไดเลย พระเจา ขา . เพราะเหตุน้นั แหละ อานนท เหตุ นิทาน สมทุ ยั ปจจัยแหงการเกดิ ข้ึนแหงอกุศลธรรมอันช่ัวชาลามกเหลานี้ คือ การถือไม ถือมดี การ

พระสุตตนั ตปฎก ทีฆนกิ าย มหาวรรค เลม ๒ ภาค ๑ - หนา ที่ 170ทะเลาะ การแกง แยง การววิ าท การกลา ววา มงึ มึง การกลา วคําสอ เสียดและการพูดเทจ็ กค็ อื การปอ งกันนั่นเอง. กค็ าํ นว้ี า เพราะอาศยั ความตระหน่ีจงึ เกดิ การปองกนั เรากลาวอธิบายดังตอไปน้ี :- ดกู รอานนท เธอพึงทราบความขอ นี้ โดยปริยายแมน ้ี เหมอื นทเ่ี ราไดกลาวไวว า เพราะอาศยั ความตระหนีจ่ ึงเกิดการปอ งกัน ดูกรอานนท กถ็ าความตระหน่ีมิไดม แี กใคร ๆ ในภพไหน ๆ ท่ัวไปทุกแหงหน เมื่อไมมีความตระหนโี่ ดยประการทง้ั ปวง เพราะหมดความตระหนี่ การปองกนั จะพึงปรากฏไดบ า งไหม. ไมไดเ ลย พระเจา ขา . เพราะเหตุนั้นแหละ อานนท เหตุ นทิ าน สมุทัย ปจ จยั แหงการปอ งกนั กค็ อื ความตระหนี่น่นั เอง. ก็คาํ น้วี า เพราะอาศยั ความยดึ ถือจงึ เกิดความตระหนี่ เรากลาวอธบิ ายดังตอไปนี้ :- ดกู รอานนท เธอพึงทราบความขอน้ี โดยปริยายแมน้ี เหมือนทเ่ี ราไดก ลา วไววา เพราะอาศยั ความยึดถอื จึงเกดิ ความตระหนี่ ดกู รอานนท กถ็ าความยึดถอื มไิ ดมีแกใคร ๆ ในภพไหน ๆ ทวั่ ไปทุกแหงหน เมอ่ื ไมมคี วามยดึถือโดยประการท้ังปวง เพราะดับความยดึ ถือเสียได ความตระหน่ีจะพึงปรากฏไดบา งไหม. ไมไดเลย พระเจา ขา. เพราะเหตุน่ันแหละ อานนท เหตุ นทิ าน สมทุ ยั ปจ จัยแหง ความตระหน่ี ก็คือความยดึ ถือนั้นเอง.

พระสุตตนั ตปฎก ทฆี นิกาย มหาวรรค เลม ๒ ภาค ๑ - หนา ที่ 171 กค็ าํ นวี้ า เพราะอาศยั การพะวงจงึ เกิดความยดึ ถือ เรากลา วอธิบายดังตอไปน้ี :- ดูกรอานนท เธอพึงทราบความขอน้ี โดยปรยิ ายแมน ้ี เหมอื นที่เราไดกลาวไวว า เพราะอาศยั การพะวงจึงเกดิ ความยึดถอื ดกู รอานนท ก็ถาการพะวงมไิ ดม ีแกใคร ๆ ในภพไหน ๆ ทัว่ ไปทุกแหงหน เมอื่ ไมม กี ารพะวงโดยประการทงั้ ปวง เพราะดบั การพะวงเสียได ความยดึ ถือจะพงึ ปรากฏไดบ า งไหม. ไมไ ดเ ลย พระเจา ขา. เพราะเหตุน้ันแหละ อานนท เหตุ นิทาน สมทุ ยั ปจ จยั แหง ความยึดถอื ก็คือการพะวงนน่ั เอง. กค็ ํานว้ี า เพราะอาศัยความรกั ใครพ งึ ใจจึงเกิดการพะวง เรากลาวอธบิ ายดังตอไปนี้- ดูกรอานนท เธอพงึ ทราบความขอนี้โดยปรยิ ายแมน ้ี เหมอื นทเี่ ราไดกลา วไวว า เพราะอาศยั ความรักใครพ ึงใจจงึ เกดิ การพะวง ดกู รอานนท กถ็ าความรักใครพงึ ใจมไิ ดม แี กใคร ๆ ในภพไหน ๆ ท่ัวไปทกุ แหง หน เมื่อไมมีความรกั ใครพ ึงใจโดยประการทง้ั ปวง เพราะดบั ความรักใครพงึ ใจเสยี ได การพะวงจะพงึ ปรากฏไดบ า งไหม. ไมไดเ ลย พระเจาขา . เพราะเหตนุ ัน้ แหละ อานนท เหตุ นิทาน สมุทยั ปจจัยแหง การพะวงกค็ อื ความรกั ใครพึงใจนนั่ เอง. ก็คําน้วี า เพราะอาศัยความตกลงใจจึงเกิดความรกั ใครพ งึ ใจ เรากลา วอธบิ ายดงั ตอไปนี้ :- ดกู รอานนท เธอพงึ ทราบความขอนี้โดยปรยิ ายแมน ้ี เหมอื นท่ีเราไดกลา วไววา เพราะอาศัยความตกลงใจจึงเกิดความรกั ใครพงึ ใจ ดกู รอานนท ก็

พระสุตตนั ตปฎ ก ทฆี นิกาย มหาวรรค เลม ๒ ภาค ๑ - หนาท่ี 172ถาความตกลงใจมิไดม แี กใคร ๆ ในภพไหน ๆ ทัว่ ไปทุกแหง หน เม่อื ไมม ีความตกลงใจโดยประการทัง้ ปวง เพราะดับความตกลงใจเสยี ไดค วามรกั ใครพึงใจจะพึงปรากฏไดบ างไหม. ไมไดเ ลย พระเจาขา. เพราะเหตนุ นั้ แหละ อานนท เหตุ นิทาน สมทุ ยั ปจจยั ความรกัใคร พึงใจ ก็คอื ความตกลงใจน่ันเอง. กค็ าํ นีว้ า เพราะอาศัยลาภจึงเกิดความตกลงใจ เรากลาวอธิบายดงั ตอไปน้ี :- ดกู รอานนท เธอพึงทราบความขอ น้ีโดยปรยิ ายแมน ้ี เหมอื นท่เี ราไดกลาวไวว า เพราะอาศยั ลาภจงึ เกิดความตกลงใจ ดูกรอานนท ก็ถาลาภมิไดมีแกใ คร ๆ ในภพไหน ๆ ท่ัวไปทุกแหง หน เมอื่ ไมม ีลาภโดยประการทง้ั ปวงเพราะหมดลาภ ความตกลงใจจะพงึ ปรากฏไดบา งไหม. ไมไ ดเ ลย พระเจาขา . เพราะเหตนุ ้นั แหละ อานนท เหตุ นิทาน สมทุ ยั ปจจยั แหงความตกลงใจ ก็คือลาภนน่ั เอง. ก็คาํ นวี้ า เพราะอาศยั การแสวงหาจงึ เกดิ ลาภ เรากลา วอธิบายดังตอไปน้ี :- ดกู รอานนท เธอพึงทราบความขอนี้ โดยปริยายแมนี้ เหมอื นท่เี ราไดกลา วไววา เพราะอาศัยการแสวงหาจงึ เกดิ ลาภ ดูกรอานนท ก็ถา การแสวงหามไิ ดมีแกใ คร ๆ ในภพไหน ๆ ท่วั ไปทุกแหงหน เมอ่ื ไมม ีการแสวงหาโดยประการท้ังปวง เพราะหมดการแสวงหา ลาภจะพึงปรากฏไดบ างไหม. ไมไดเลย พระเจาขา.