tripitaka_48

พระสตุ ตนั ตปฎ ก ขุททกนิกาย วิมานวตั ถุ เลม ๒ ภาค ๑ - หนา ท่ี 431 ญาติมติ รและสหายผูม ใี จดี ยอ มยนิ ดีตอ นรับ บุคคลผูรา งแรมไปนาน แลว กลบั มาโดยสวัสดจี ากท่ี ไกลฉนั ใด แมบ ญุ ท่ีทําแลว กฉ็ ันนน้ั บญุ ท้งั หลาย ยอ มตอนรบั บคุ คลผูทาํ บญุ ผูไปจากโลกนี้สโู ลกอน่ื เหมอื นญาตติ อนรบั ญาตทิ ร่ี ักผูกลับมาฉะนั้น. นนั ทยิ ะไดฟง ดงั น้นั แลว ถวายทานทั้งหลาย กระทาํ บุญทัง้ หลายมากมายยง่ิ ขึ้น เมอ่ื เขาไปคา ขายไดบ อกกะเรวดีวา ที่รกั สังฆทานก็ดีปากวตั รเพ่อื คนอนาถาก็ดี ทฉ่ี นั ตง้ั ไว เธออยา ลมื เสีย จงใหดาํ เนินไปนางรับคําวา ดแี ลว . แมเขาเดินทางไปพกั อยใู นท่ใี ด ๆ ก็คงถวายทานแกภ กิ ษุทัง้ หลายและใหทานแกค นอนาถาทานสมควรแกทรัพย ในทีน่ ั้น ๆ เหมือนเดิมพระขีณาสพทั้งหลายมารบั ทานแมแตท ีไ่ กล เพ่อื อนุเคราะหเ ขา. ฝา ยนางเรวดี เมอ่ื นนั ทิยะไปแลว นางใหทานอยสู องสามวนั เทาน้นัแลวงดอาหารสาํ หรบั คนอนาถา แมส าํ หรบั ภกิ ษุทง้ั หลาย นางไดถวายขา วตม ผสมน้ําตาลเปน ภตั ตาหาร มีนํา้ สมเปนท่สี อง นางไดโปรยเมลด็ ขา วสกุ ซงึ่ เหลอื จากที่คนบรโิ ภค มชี นิ้ ปลาช้นิ เนือ้ ปนอยู มกี ระดกูเกลอ่ื นกลาด ในสถานทีฉ่ ันอาหารของภิกษทุ ง้ั หลาย แลว แสดงแกคนทัง้ หลายวา ทา นท้งั หลายจงดกู ารการทาํ ของพวกสมณะ พวกสมณะทิง้ ขวางของที่เขาถวายดวยศรทั ธากันอยา งน.ี้ ลําดบั นั้น นนั ทิยะเสร็จการคา ขายไดกาํ ไรแลว กลับมา ไดทราบความเปน ไปดังนั้น จงึ ไลน างเรวดอี อกจากเรือนแลวตนเขา เรอื น ในวนั

พระสตุ ตันตปฎ ก ขุททกนกิ าย วมิ านวัตถุ เลม ๒ ภาค ๑ - หนา ท่ี 432ท่ีสอง นนั ทยิ ะไดถ วายทานเปนอนั มากแดภ ิกษุสงฆม พี ระพุทธเจา เปนประมขุ ไดใหนจิ ภัตรและอนาถภัตรดําเนนิ ไปโดยชอบอยางเดิม เขาตง้ันางเรวดีท่ีพวกสหายของเขานํากลบั มา ใหเปนใหญในการดูแลอาหารสมยั ตอมา เขาทํากาละบังเกดิ ในวมิ านของตนน่ันเอง ในสวรรคช ้ันดาวดึงส. ฝา ยนางเรวดีเลิกทานทกุ อยา ง แลว เที่ยวดา บรภิ าษภิกษสุ งฆด ว ยเขา ใจวา เพราะสมณะเหลานี้ ฉันจึงเสอื่ มลาภสกั การะ ครัง้ นน้ั ทา ว-เวสวณั มบี ญั ชากะยักษส องตนวา พนาย ทา นทั้งสองจงไปปา วประกาศในนครพาราณสีวา จากวนั นไี้ ปเจ็ดวัน นางเรวดจี ะถูกโยนใสน รกทั้งเปนมหาชนไดฟง ดงั น้นั เกิดสลดใจ ทัง้ กลัวและหวาดสะดงุ . ครั้งนน้ั นางเรวดขี น้ึ ปราสาท ปดประตูแลว น่ังอยู ในวันท่ีเจด็ทาวเวสวณั ซึง่ ถูกบาปกรรมของนางเรวดีเตือนบญั ชาสัง่ ยักษสองตนผมู ีผมและหนวดสดี ําปนแดงแสงเรือง มจี มูกเบี้ยวบิดผดิ ปกติ มีเขยี้ วโงงนยั นต าแดง มีผิวพรรณเสมอดว ยยางสน มีรปู รา งนา กลัวเหลอื เกินเขาไปกลาวเปน ตน วา ลุกขึน้ แมเรวดีผูชวั่ รา ย จับแขนทั้งสองประกาศวามหาชนจงดู ทําใหลมลุกคลกุ คลานไปจากถนนหนงึ่ ไปอกี ถนนหนง่ึ ท่ัวพระนคร และเหาะขน้ึ นําไปสวรรคช ั้นดาวดงึ ส แสดงวิมานและสมบัติของนนั ทิยะใหนางไดเห็น แลว สง นางซง่ึ กําลังเพอ รําพนั อยนู ่นั แลไปใกลอุสสทนรก บุรษุ ของพระยายมไดโ ยนนางลงอุสสทนรก. เพราะเหตุนนั้ทา นจึงกลาววา ลุกขึ้น แมเรวดี ตวั ช่ัวรา ย ผูไมป ด ประตู (นรก) ผมู ีปกตไิ มใหทาน เราจกั นาํ เจา ไปในทที่ ่ี พวกสัตวน รกผูต กยาก เพียบดวยทุกขตองถอนใจอยู.

พระสุตตนั ตปฎ ก ขทุ ทกนกิ าย วิมานวตั ถุ เลม ๒ ภาค ๑ - หนา ที่ 433 บรรดาบทเหลา นั้น บทวา อฏุ เหิ แปลวา จงลกุ ขนึ้ ความวาบดั น้ี ปราสาทหลงั นีป้ กปกรักษาเจาจากภยั นรกไมไ ดด อก เพราะฉะนั้นเจาจงรบี ลกุ ขึน้ มา เรียกนางโดยชอ่ื วา เรวดี กลา วเหตแุ หง การลุกขน้ึ ดว ยบทวา สุปาปธมฺเม เปน ตน ความวา เพราะเธอมีบาปธรรมลามกเหลือหลาย ดวยการดาการบริภาษพระอรยิ ะท้งั หลาย และเพราะไมปดประตนู รกเพ่ือเธอจะไดเ ขา ไป ฉะนน้ั จงลุกขนึ้ . บทวา อทานสีเลไดแก มปี กติไมใหอะไร ๆ แกใ คร ๆ เปนคนตระหนี่ถเี่ หนยี ว แมบ ทนีก้ ็เปน คํากระทาํ การลุกข้นึ น่ันเอง อธบิ ายวา เพราะคนที่มปี กติใหทานไมตระหน่ี เชนสามีของเจา อยูในสุคติ สว นคนมีปกติไมใ หท าน มีความตระหน่ี เชนเจา อยูในนรก ฉะน้ัน จงลกุ ขน้ึ เราจกั ไมใหเจา อยูในทีน่ ีแ้ มเพียงครหู นง่ึ . บทวา ยตถฺ ถนุ นฺติ ทุคฺคตา ความวา ชอ่ื วา ถงึ ยากเพราะถงึ ความทกุ ข. บทวา เนรยิกา ความวา พวกสัตวน รก เพรียบพรอมคอื พรง่ั พรอมดว ยทกุ ขในนรก ถอนใจอยูใ นนรกใด ประกอบความวาบาปกรรมยังไมสิน้ สุดเพียงใด สัตวน รกทัง้ หลายเม่ือออกไปไมได ยอมทอดถอนอยูเพียงน้ัน เราจกั นํา คอื พา คือใสเ จาลงในนรกน้ัน. ตอ ไปน้ีเปนคาํ ของสงั คตี ิกาจารยวา ยักษใ หญนยั ตต าแดงสองตนนนั้ เปน ทูตของ พระยายม กลา วดงั นท้ี ีเดยี ว แลว จบั แขนนางเรวดี คนละขางนาํ เขา ไปใกลห มเู ทวดา. บรรดาบทเหลานน้ั บทวา อจิ ฺเจว วตฺวาน ความวา กลาวดงั น้ีทีเดยี ว คือดวยคําวา จงลกุ ขึ้นเปนตน อธบิ ายวา ตอ จากพดู นน้ั นน่ั แหละ.

พระสุตตนั ตปฎก ขทุ ทกนกิ าย วิมานวัตถุ เลม ๒ ภาค ๑ - หนาท่ี 434บทวา ยมสฺส ทูตา ความวา เชน ทตู ของพระยายม ผูเ ท่ยี งธรรมท่ีใคร ๆ คา นไมได. ความจรงิ ทาวเวสวัณสงเขาเหลา นนั้ ไป จรงิ อยา งน้ัน พวกเขานํานางไปสวรรคชัน้ ดาวดึงส อาจารยบางพวกเชือ่ ม น อกั ษรในบทวา น ยมสสฺ ทูตา กับบทวา ยมสสฺ กลา วเนื้อความวา เปนทตู ของทา วเวสวณั ขอ นั้นไมถูก เพราะไมส าํ เร็จความวา ไมใชทูตของทาวเวสวัณ เพราะเปน ทตู ของพระยายม ชื่อวา ยกั ษ เพราะเปนท่บี ูชาคอื นําเขาไปซ่ึงพลี. บทวา โลหิตกฺขา แปลวา มีนัยนตาแดง ความจรงิยกั ษทง้ั หลายยอมมีนยั นต าแดงจัด. บทวา พฺรหนฺตา แปลวา ใหญ.บทวา ปจเฺ จกพาหาสุ ความวา ทีแ่ ขนคนละขา ง คอื คนหนึ่งทแี่ ขนขางหน่ึง อีกคนหน่ึงท่แี ขนอกี ขา งหนึง่ . บทวา เรวตึ แปลวา นางเรวดีช่อื ของเธอวา เรวตากม็ ี สมจรงิ ดังทกี่ ลา วไวว า เรวเต ดังน้ี. บทวาปกฺกามยสึ ุ แปลวา หลีกไปแลว ความวา นําเขาไปแลว. บทวาเทวคณสสฺ ไดแ ก หมูเทวดา ช้ันดาวดึงส เมอ่ื ยักษเ หลาน้นั นาํ ไปสวรรคชัน้ ดาวดึงสแ ลว พักไวใ กล ๆ วิมานของนนั ทยิ ะอยางน้ี นางเรวดีเห็นวมิ านน้นั สวา งจา เหลือเกนิ เหมือนดวงอาทิตย จึงถามยกั ษเหลา น้ันวา วมิ านงามมีรัศมดี งั ดวงอาทิตยงามสวา งจา คลุม ดว ยขา ยทองมีเทพอัปสรเกลอ่ื นกลาด น่นั เปนวิมาน ของใคร รงุ เรืองเพยี งแสงอาทติ ย หมูเ ทพนารีไลทา ดวยแกนจันทน ทาํ วิมานใหง ดงามทั้งสองดา น วมิ าน น้นั ปรากฏมรี ศั มเี สมอดวงอาทติ ย ใครข้ึนสวรรค บันเทิงอยูใ นวมิ าน.

พระสตุ ตนั ตปฎก ขทุ ทกนกิ าย วิมานวัตถุ เลม ๒ ภาค ๑ - หนา ท่ี 435 แมย กั ษเ หลานนั้ ก็ไดบอกแกนางเรวดีวา ในกรุงพาราณสี มอี ุบาสกช่ือนนั ทยิ ะ เปน คน ไมตระหนี่ เปน ทานบดี เปนผรู ูถอยคํา วมิ านที่มี อัปสรเกลือ่ นกลาด รุงเรืองเพยี งแสงอาทิตย นเี้ ปน ของอุบาสกนน้ั หมเู ทพนารีไลท าดว ยแกนจนั ทน ทํา วิมานใหงดงามทงั้ สองดาน วิมานนน้ั ปรากฏมีรศั มี เสมอดวงอาทิตย นันทิยะอุบาสกน้ัน ขึน้ สวรรค บันเทงิ อยใู นวมิ าน. บรรดาบทเหลา นน้ั บทวา จนทฺ นสารลิตตฺ า แปลวา มสี รรี ะไลทาดวยแกนจันทน. บทวา อภุ โต วมิ าน ความวา ทาํ วมิ านใหงามทัง้ สองสว น คอื ท้ังภายในและภายนอก เพราะประกอบดวยสงั คีตเปน ตน. ลําดบั นน้ั นางเรวดีกลา ววา ดีฉันเปนภรรยาของนันทิยะ เปนเจาของเรือน เปน ใหญข องตระกลู ท้ังหมด บัดนี้ ดฉี ันจกั ยินดีใน วิมานของสามี ไมป รารถนาเห็นนรก. บรรดาบทเหลานน้ั บทวา อคารินี แปลวา เปนเจา ของเรอื นอาจารยบางพวกกลาววา ภริยา สคามินี ดงั นก้ี ็มี ความวา ภริยาผูรวมทาง. บทวา สพฺพกุลสฺส อิสสฺ รา ภตตฺ ุ ความวา ดีฉันเปน ใหญคือเปน เจาของทรัพยท ้งั หมด ของนนั ทยิ ะผเู ปน สามีของดีฉนั ฉะนัน้นางเรวดจี งึ กลา ววา แมใ นบัดน้ี ดฉี ันจกั เปนใหญใ นวมิ าน. บทวา

พระสตุ ตันตปฎก ขุททกนิกาย วิมานวัตถุ เลม ๒ ภาค ๑ - หนา ท่ี 436วิมาเน รมิสฺสามิ ทานาน ความวา ยกั ษเหลาน้ันนาํ นางเรวดไี ปทนี่ ้ันก็เพอื่ เลา โลมอยา งนี้เอง. บทวา น ปตฺถเย นิรย ทสสฺ นาย ความวานางเรวดีกลาววา ทานทัง้ หลายประสงคจะนาํ ดีฉนั มานรกใด ดฉี ันไมปรารถนาแมจ ะเหน็ นรกน้ัน ทไี่ หนเลา จะอยากเขา ไป. ยกั ษท ั้งสองนํานางผูก าํ ลงั กลาวอยูอยา งนน้ั แหละ ไปใกลน รก โดยกลาววา เจา จะปรารถนาหรือไมปรารถนาก็ตาม ไมม ีประโยชนอ ะไรดว ยการปรารถนาของเจา แลวกลา วคาถาวา แนะ นางตวั ช่ัวราย นีแ้ หละนรกของเจา เจาไม ทาํ บญุ ในมนษุ ยโลก ดวยวา คนตระหน่ี โกรธเคอื ง มบี าปธรรมยอ มไมไ ดค วามเปนสหายของผขู ้นึ สวรรค. คาถานั้นมเี นอื้ ความวา น้แี หละนรกของเจา คอื เปนสถานที่เจาจะพงึ เสวยทกุ ขใหญตลอดกาลนาน เพราะเหตุไร เพราะเจา ไมท ําบุญในมนุษยโลก ประกอบความวา เพราะชอื่ วาบญุ แมม ีประมาณนอ ย เจา มิไดทาํ ไวใ นมนษุ ยโลก อนง่ึ สตั วเชนเจา ไมทําบญุ อยางน้แี ลวยังตระหนี่คือประกอบดวยความตระหน่ีซึ่งมีลักษณะหวงแหนสมบตั ขิ องตน เปน ผูโกรธเคอื ง ดวยการใหค วามโกรธเคอื งเกดิ ขึ้นแกผอู ืน่ เปนผมู บี าปธรรมเพราะพร่งั พรอ มดว ยบาปธรรมมคี วามโลภเปนตน ยอมไมไ ดค วามเปนสหาย คือภาวะรวมกัน ของเทวดาทัง้ หลายผูเ ขาถึงสวรรค. ก็แหละคร้นั กลาวอยางนี้แลว ยักษสองคนนัน้ ไดอันตรธานไปในที่นั้นเอง ฝา ยนางเรวดเี ห็นนริ ยบาลสองนายคลา ย ๆ กัน กําลังฉุดครานางเพือ่ ใสใ นคถู นรกชื่อสงั สวกะ จึงถามถึงนรกน้นั วา

พระสตุ ตันตปฎ ก ขทุ ทกนกิ าย วิมานวัตถุ เลม ๒ ภาค ๑ - หนา ที่ 437 คูถมตู รและของไมส ะอาด เหน็ กนั ไดเ ฉพาะ หรอื หนออจุ จาระนม้ี ีกลนิ่ เหมน็ หรือมนั ฟุงไปไดห รอื . เม่ือนิรยบาลกลาวคํานน้ั วา นรกน้ีชื่อสงั สวกะ ลกึ ชัว่ รอยบุรุษ เปน นรกที่ เจาจะตอ งหมกไหมอ ยหู ลายพันป นะเรวด.ี นางถามถึงกรรมทีเ่ ปนเหตุใหต นบังเกดิ ในนรกน้นั วา ดฉี ันทาํ กรรมชว่ั ดว ยกายวาจาใจหรอื หนอ ดีฉนั ไดนรกสงั สรกะ ลึกชว่ั รอยบุรษุ เพราะบาปกรรม อะไร. นริ ยบาลบอกกรรมนัน้ ของเธอวา เจาหลอกลวงสมณะ พราหมณ และวณพิ ก ทง้ั หลาย ดวยมุสาวาท เจาทาํ บาปน้ันไว แลว กลา วอีกวา เพราะบาปกรรมน้ัน เจาจงึ ไดนรกสังสวกะ ลึกช่วั รอยบุรษุ เจาจะตอ งหมกไหมอ ยูในนรกนั้น หลายพนั ป นะเรวดี. บรรดาบทเหลานัน้ บทวา ส สวโก นาม ความวา ชอ่ื วาสงั สวกะ เพราะของไมสะอาดมีคูถและมตู รเปน ตน หล่งั ไหล คอื ไหลออกตลอดกาลเปน นิจ สาํ หรบั เจา มใิ ชไดนรกสงั สวกะในท่นี ้อี ยางเดียวเทาน้ัน.

พระสตุ ตนั ตปฎ ก ขุททกนิกาย วิมานวัตถุ เลม ๒ ภาค ๑ - หนาที่ 438 ลาํ ดบั นั้น เพ่ือแสดงวา นางหมกไหมในนรกนัน้ หลายพันปมิใชนอ ยแลว พน ขึน้ มาได ยงั ถูกตัดมือเปนตน อีก นิรยบาลไดกลา วถึงเหตุ-การณท น่ี างจะตอ งไดใ นนรกนน้ั วา นริ ยบาลทัง้ หลายตัดมอื และเทา ตดั หแู ละจมกู และยงั มฝี ูงกามารมุ จิกกนิ เจาท่ดี ิ้นรนอยู. บรรดาบทเหลา น้นั บทวา กาโกลคณา แปลวา ฝงู กา เลากันวาฝงู กาเหลา นนั้ รมุ กนั ใชจะงอยปากเหลก็ ประมาณเทา ลําตาล มปี ลายคมจิกกินท่รี า งประมาณสามคาวุตของนาง หลายรอ ยคร้งั หลายพนั คร้งัเน้ือในที่ทถ่ี กู ควกั เอาไป ก็เตม็ อยางเดิมดว ยพลงั กรรม เพราะเหตนุ ัน้ทานจึงกลาววา กาโกลคณา สเมจฺจ สงฺคมมฺ ขาทนตฺ ิ วผิ นทฺ มานดงั น้.ี นางเรวดีไดร ําพันเพอตอไปถงึ เรอ่ื งนนั้ ๆ เชนขอกลับมนษุ ยโลกเปนตน เพราะเหตุนั้น ทานจงึ กลาววา โปรดเถิด ขอทานทงั้ หลายชว ยนาํ ดีฉันกลับ ดีฉนั จกั กระทําบญุ ใหมาก ดว ยทาน สมจริยา สัญญมะและทมะ ทีค่ นทง้ั หลายทาํ แลว จะมคี วามสขุ และไมตองเดอื ดรอนภายหลงั . พวกนิรยบาลกลา วอกี วา เมื่อกอ นเจาประมาทแลว บดั นีค้ รํ่าครวญอยู เจาจกั เสวยวิบากแหงกรรมท้ังหลาย ทีเ่ จาทําไวเอง. นางเรวดกี ลา วอีกวา

พระสุตตันตปฎ ก ขุททกนกิ าย วิมานวัตถุ เลม ๒ ภาค ๑ - หนาท่ี 439 ใครจากเทวโลกไปสมู นุษยโลก ถกู ถามแลว พึงกลาวคาํ ของดฉี ันอยางนวี้ า ขอทานทง้ั หลายจงถวายทาน ผา นงุ หม ทีน่ อน ขา ว นาํ้ ในสมณ-พราหมณผ วู างอาชญาแลว ดว ยวา คนตระหน่ี โกรธเคอื ง มบี าปธรรม ยอ มไมไ ดความเปน สหายของผขู ึ้นสวรรค. ดฉี ันนั้นไปจากท่ีนี้ ไดก ําเนดิ เปน มนุษยแ ลวจกั เปนผรู ูถอ ยคําของผขู อทานสมบูรณดว ยศีล จักกระทาํ กุศลใหม าก ดว ยทาน สมจรยิ า สัญญมะ และทมะแน. ดีฉนั จักปลูกตนไมใหรมรนื่ จกั ตดั ทางเขา ไป ในทท่ี ี่เดินไปลําบาก จกั ขุดบอ และตงั้ นาํ้ ดม่ื ไวดว ยใจท่ผี องใส. ดีฉันจักเขาจาํ อุโบสถประกอบดวยองค ๘ตลอด ๑๔ คํา่ ๑๕ ค่ํา ๘ ค่าํ แหงปกษ และตลอด ปาฏิหารยิ ปกษ สาํ รวมในศลี ทุกเม่อื และจกั ไมประมาทในทาน ผลกรรมนี้ ดีฉนั เหน็ แลว ดวย ตนเอง. ลาํ ดับน้ัน พวกนิรยบาลไดโยนนางเรวดผี กู าํ ลงัรําพันเพอ ดน้ิ รนอยูอยางนั้น จากทน่ี นั้ ลงนรกทีน่ า กลวั หวั ลงดนิ ตนี ชฟ้ี า ดว ยประการฉะน้ีนเี้ ปน คําของพระสงั คีตกิ าจารย.

พระสตุ ตนั ตปฎก ขทุ ทกนกิ าย วิมานวตั ถุ เลม ๒ ภาค ๑ - หนา ที่ 440 นางเรวดีไดก ลา วคาถาสดุ ทายอกี วา เม่ือกอน ดฉี ันไดเปน คนตระหน่ี บรภิ าษ- สมณพราหมณ และหลอกลวงสามดี ว ยเรอื่ งไมจ ริง จึงหมกไหมในนรกทนี่ ากลวั ดงั น้ี. บรรดาบทเหลา นนั้ คาถาวา อห ปุเร มจฺฉรินี น้ี นางเรวดผี ูบังเกดิ ในนรกกลา ว นอกน้ี พงึ ทราบวา นางยงั ไมบงั เกดิ ในนรกกลา วไวคําที่เหลือ เขาใจงายทั้งนน้ั แล. ภกิ ษุทั้งหลายกราบทลู เรอื่ งนางเรวดถี ูกพวกยกั ษจบั นําไป แดพระ-ผูม ีพระภาคเจา พระผมู พี ระภาคเจา ทรงสดบั ดงั นัน้ แลว ตรสั เรอ่ื งนี้ต้ังแตต น ทรงแสดงพระธรรมโดยพสิ ดารย่งิ ข้นึ จบเทศนา ชนเปน อนัมากไดบ รรลโุ สดาปต ตผิ ลเปนตน เร่อื งน้ี เรยี กวา เรวตีวมิ าน เพราะโดยมากเปนเร่อื งที่เกีย่ วเน่ืองกับนางเรวดีโดยแท แตเ พราะนางเรวดไี มใชเทวดาทม่ี วี มิ าน ทงั้ เรื่องน้กี ็ประกอบดว ยสมบตั ิมวี มิ านของนันทิยเทพบตุ รเปนตน ฉะนั้น พระสงั คีตกิ าจารยจ งึ ยกขึ้นสสู ังคายนาไวใ นฝายปุริสวิมานน้นั แล บัณฑติ พงึ ทราบดังน้.ี จบอรรถกถาเรวตีวมิ าน

พระสตุ ตนั ตปฎ ก ขุททกนิกาย วมิ านวัตถุ เลม ๒ ภาค ๑ - หนาที่ 441 ๓. ฉตั ตมาณวกวมิ าน วา ดวยฉตั ตมาณวกวมิ าน พระผมู พี ระภาคเจา ตรสั กะฉตั ตมาณพวา [๕๓] บรรดาผูก ลาวสอนอยู (ศาสดา) ผใู ด เปน ผูป ระเสรฐิ ในมนุษย เปนศากยมนุ ี เปนภควาผทู าํ กิจเสร็จแลว ถงึ ฝงแลว พร่ังพรอมดวยพละและวริ ยิ ะ เธอจงเขาถึงผนู น้ั ผเู ปน สคุ ต เปนสรณะ เธอจงเขา ถึงพระธรรมที่สาํ รอกราคะ ไมห วั่นไหว ไม เศราโศก เปน อสังขตธรรม ไมปฏิกูล ไพเราะซอื่ ตรง จําแนกไว นเ้ี ปน สรณะ บัณฑิตทง้ั หลาย กลาวทานท่ีถวายในทานเหลาใดวามีผลมาก ทานเหลาน้นั คือ อรยิ บุคคลสคี่ ู เปน บคุ คลแปด ผูแสดง ธรรม เธอจงเขา ถงึ พระสงฆน ้ีเปน สรณะ.พระผมู พี ระภาคเจา ตรสั ถามเทพบุตรวา พระอาทิตยในทอ งฟา กไ็ มสวาง พระจันทรก็ ไมสวา ง ดาวฤกษผ สุ สะก็ไมส วา งเหมือนวิมานน้ี มีรศั มสี วางมากไมม ที ีเปรยี บ ทานเปน ใคร จากดาว- ดึงสมาสูแ ผน ดนิ มรี ศั มเี กิน ๒๐ โยชน ตดั รงั สีพระอาทิตย และทาํ กลางคนื ใหเ ปน เหมอื นกลางวัน วิมานของทานงามบริสุทธ์ิผดุ ผอง มีดอกปทมุ มากมีดอกบุณฑิกงาม เกล่อื นกลาดไปดว ยดอกไม

พระสตุ ตันตปฎก ขุททกนิกาย วมิ านวัตถุ เลม ๒ ภาค ๑ - หนา ท่ี 442ทั้งหลาย งามไมน อย คลุมดวยขายทองทปี่ ราศจากละอองธลุ ี สวางอยูในอากาศ เหมือนดวงอาทติ ย วิมานของทา นบรบิ ูรณดวยเหลาอปั สร ผทู รงผาแดงและผาเหลือง หอมตลบดว ยกฤษณา ประยงค และจนั ทน มีองคแ ละผวิ พรรณเปลงปลงั่ ดังทอง เหมือนทองฟา เต็มไปดว ยดวงดาวทง้ั หลาย ทวยเทพบุตรและเทพธดิ าในวมิ านน้ีมีมาก หลายหลากวรรณะ มีอาภรณประดบั ดวยดอกไม มใี จดี มกี รองทอง นงุ หมดวยอาภรณท ่ีเปน ทอง โชยกลิน่ หอมลอยไปตามลมนเี้ ปนวบิ ากแหง การสาํ รวมอะไร ทา นเกิดในวมิ านน้ี ดว ยผลแหง กรรมอะไร และทา นไดว ิมานนีโ้ ดยวิธใี ดทา นถกู เราถามแลว เชิญบอกตามสมควรแกวธิ ีน้นั ดวยเถิด. เทพบุตรกราบทูลวา พระศาสดาเสดจ็ มาพบมาณพในทางนี้ ดว ย พระองคเอง เมื่อทรงอนุเคราะหไ ดตรัสสอนแลวฉตั ตมาณพฟงธรรม ของพระองคผเู ปนรัตนะ อัน ประเสริฐ ไดกราบทูลวา ขา พระองคจักกระทาํ ตามพระองคตรัสสอนวา เธอจงเขาถึงพระชนิ วรผปู ระ- เสริฐ ทั้งพระธรรมและภกิ ษุสงฆเปนสรณะ ขา แตพระองคผ เู จริ ู ทีแรกขาพระองคไดกลา ววา ไมร ู แตภ ายหลังไดกระทําตามพระดํารสั ของพระองค

พระสุตตันตปฎ ก ขุททกนิกาย วิมานวตั ถุ เลม ๒ ภาค ๑ - หนา ท่ี 443อยา งนั้นทเี ดียว พระองคตรสั สอนวา จงอยา ฆา สตั วอยาประพฤตกิ รรมไมสะอาดตา ง ๆ ผมู ปี ญ ญาทั้งหลายไมสรรเสรญิ ความไมสํารวมในสัตวทงั้ หลายเลย ขาแตพระองคผเู จรญิ ทีแรกขา พระองคไดกลาววา ไมร ู แตภ ายหลังไดกระทาํ ตามพระดํารัสของพระองคอ ยางนนั้ ทีเดียว พระองคตรสั สอนวาอยา เปนผูม ีความสาํ คัญของที่เจา ของมไิ ดใ ห แมท ่ีชนอื่นรกั ษาไว วา เปน ของควรถือเอา ขาแตพ ระองค ผเู จรญิ ทีแรกขาพระองคไดก ลา ววา ไมร ู แตภ ายหลงั ไดกระทําตามพระดาํ รสั ของพระองคอยา งนน้ัทีเดยี ว พระองคต รสั สอนวา อยา ไดลวงเกนิ ภรยิ าของคนอืน่ ท่คี นอ่นื รักษา นน่ั เปน ส่งิ ไมป ระเสรฐิขาแตพ ระองคผูเจริญ ทีแรกขาพระองคไดกลา ววาไมร ู แตภ ายหลังไดก ระทําตามพระดํารสั ของพระองคอยางน้นั ทเี ดียว พระองคตรัสสอนวา อยาไดกลา วเรื่องจรงิ เปนเท็จ ผูมปี ญญาทัง้ หลายไมสรรเสริญมุสาวาทเลย ขาแตพ ระองคผ ูเจรญิ ทแ่ี รกขา พระองคไดก ลา ววา ไมร ู แตภายหลงั ไดก ระทําตามพระ-ดํารัสของพระองคอยา งนนั้ ทเี ดียว พระองคตรัสสอนวา จงงดเวนนํา้ เมา ซง่ึ เปน เครอื่ งใหคนปราศจากสญั ญาน้นั ทงั้ หมด ขาแตพระองคผ ูเจริญทีแรกขา พระองคไ ดกลา ววา ไมรู แตภายหลังได

พระสุตตนั ตปฎก ขทุ ทกนกิ าย วมิ านวตั ถุ เลม ๒ ภาค ๑ - หนาท่ี 444กระทําตามพระดาํ รัสของพระองคอยา งนนั้ ทีเดียวขา พระองคนนั้ ถือสิกขาบท ๕ ในศาสนาน้ี ปฏบิ ตั ิใน ธรรมของพระตถาคต ไดไ ปยงั ทางสองแพรง ทามกลางพวกโจร พวกโจรเหลานั้นฆา ขา พระองคท ีท่ างนนั้ เพราะโภคะเปน เหต.ุ ขาพระองคร ะลึกถึงกุศลน้ีเพียงเทาน้ี กุศลอนื่นอกจากน้นั ของขาพระองคไมม ี ดว ยกรรมอนัสจุ รติ นั้น ขา พระองคจ ึงเกดิ ในหมเู ทวดาชาวไตรทิพยพรงั่ พรอมดว ยสงิ่ ท่ปี รารถนา ขอพระองคโ ปรดดูวบิ ากแหงการสาํ รวมชัว่ ขณะครูหนึ่ง ดวยการปฏิบัติ ธรรมตามสมควร ซึ่งเหมือนรงุ เรอื งอยดู ว ยยศ คนเปน อันมาก ผมู กี รรมต่าํ ทรามเพงดูขาพระองค ก็นกึกระหยมิ่ โปรดดเู ถดิ ขาพระองคถงึ สุคตแิ ละถึงความสุขดวยเทศนาเล็กนอย ก็เหลาสัตวผ ทู ฟ่ี งธรรมของพระองคต ิดตอกันเหลา นัน้ เหน็ ทจี ะสัมผสั พระ-นพิ พานอนั เปนแดนเกษมเปนแน กรรมทท่ี าํ แมนอ ยก็มวี บิ ากใหญ ไพบลู ย เพราะธรรมของพระตถาคตแท ๆ โปรดดูเถดิ เพราะเปนผไู ดท าํ บุญไวฉัตตมาณพจงึ เปลง รัศมีสวา งตลอดแผนปฐพี เหมอื นดงั ดวงอาทิตย. คนพวกหนึง่ ประชมุ ปรกึ ษากนั วา กศุ ลนเ้ี ปน

พระสุตตันตปฎก ขทุ ทกนิกาย วิมานวตั ถุ เลม ๒ ภาค ๑ - หนา ท่ี 445 อยางไร พวกเราจะประพฤตกิ ุศลอะไร พวกเราน้นั ไดค วามเปนมนุษยแ ลว พึงปฏบิ ัติมนษุ ยธรรม มศี ีล กนั อยูอีกทเี ดยี ว พระศาสดาทรงมีอปุ การะมาก ทรง อนุเคราะหอ ยางนี้ เมื่อขาพระองคถ ูกโจรฆา ชงิ ทรพั ย ยังกลางวนั แสก ๆ อยูเลย ขา พระองคน น้ั เปนผู เขา ถงึ พระผมู ีพระนามอันเปนสจั จะ ขอพระองค โปรดอนุเคราะหเ ถดิ พวกขาพระองคทัง้ หลายขอฟง ธรรมอกี ชนเหลาใดในศาสนานี้ละกามราคะอนุสัย คอื ภวราคะ และโมหะ ละไดข าด ซนเหลานั้น ยอมไมต องนอนในครรภ คือเกดิ อกี เพราะถงึ ปรินิพพานดับทกุ ข เยน็ สนิทแลว. จบอัตตมาณวกวิมาน อรรถกถาอัตตมาณวกวิมาน ฉตั ตมาณวกวิมาน มคี าถาวา โย วทต ปวโร มนุเชสุ เปนตน.ฉัตตมาณวกวิมาณเกิดขน้ึ อยางไร ? พระผมู พี ระภาคเจา ประทับอยู ณ พระวหิ ารเชตวัน กรงุ สาวัตถีสมัยนัน้ มมี าณพพราหมณช ือ่ ฉตั ตะ เปนบตุ รทีไ่ ดม าโดยยาก ของพราหมณคนหน่ึง ในเสตพั ยนคร มาณพนัน้ เจรญิ วยั แลว บดิ าสง ไปอุกกัฏฐนคร

พระสุตตันตปฎ ก ขุททกนกิ าย วมิ านวัตถุ เลม ๒ ภาค ๑ - หนา ท่ี 446เรียนมนตและฐานวชิ าท้ังหลายในสํานักของพราหมณช ือ่ โปกขรสาติ ไมนานนักก็สาํ เร็จการศกึ ษาในศลิ ปพราหมณ เพราะเปน คนมีปญ ญาและไมเกยี จคราน เขากลา วกะอาจารยว า กระผมศกึ ษาศลิ ปะในสํานักของทานอาจารยแ ลว กระผมจะใหทักษิณาคา บูชาครูแกทานอาจารยอ ยา งไร อาจารยกลา ววา ธรรมดาทักษณิ าคา บชู าครู ตองพอเหมาะแกทรัพยสมบตั ิของอันเตวาสิก เธอจงนาํ กหาปณะมาพันหน่งึ ฉตั ตมาณพกราบอาจารยกลับไปเสตพั ยนคร ไหวบ ดิ ามารดา บดิ ามารดาก็ชื่นชมยินดีกระทาํ ปฏสิ ันถารตอนรบั เขาบอกความน้ันแกบดิ า กลา ววา โปรดใหข องทีค่ วรจะใหแกฉันเถิด ฉันจกั ใหคาบชู าครใู นวันนแ้ี หละแลว จักกลับมา บดิ ามารดากลา วกะเขาวา ลกู วนั น้ีคํ่าแลว พรุงน้ีคอยไป แลวนาํ กหาปณะทั้งหลายออกมาผูกเปน หอ แลววางไว. พวกโจรรเู รอ่ื งนน้ั แอบอยูในปาชฏั แหงหนง่ึ ในทางท่ีฉัตตมาณพจะไป ดวยคดิ วา จักฆา มาณพแลว ชิงเอากหาปณะทง้ั หลายเสีย. เวลาใกลรุง พระผมู ีพระภาคเจาเสด็จออกจากมหากรณุ าสมาบตั ิทรงตรวจดูโลกอยู ทรงเห็นวา ฉัตตมาณพจะดํารงอยใู นสรณะและศลีเขาจักถกู พวกโจรฆา ตายไปบงั เกดิ ในเทวโลก มาจากเทวโลกกับวิมานและบรษิ ัทท่ีประชุมกันในท่นี ั้นจะตรัสรูธรรม จึงเสดจ็ ไปกอ นประทับนัง่ณ โคนคน ไมแ หงหน่ึง ในทางเดินของมาณพ มาณพถอื เอาทรัพยค า บชู าอาจารย ไปจากเสตพั ยนคร มงุ หนาไปอุกกัฏฐนคร เหน็ พระผมู ีพระ-ภาคเจาประทับน่ังอยใู นระหวา งทาง จึงเขา ไปเฝายนื อยู พระผูม ีพระ-ภาคเจาตรสั วา เธอจกั ไปไหน กราบทลู วา ขาแตทานพระโคดมขา พระองคจักไปอุกกฏั ฐนคร เพอื่ ใหทักษิณาคาบูชาครู แกโปกขรสาติ

พระสุตตันตปฎก ขุททกนกิ าย วมิ านวตั ถุ เลม ๒ ภาค ๑ - หนา ที่ 447พราหมณผูเปนอาจารยของขา พระองค ครัง้ น้ัน พระผูมีพระภาคเจา ตรสัวา มาณพ เธอรูสรณะ ๓ และศีล ๕ หรอื เมือ่ มาณพกราบทูลวาขาพระองคไ มร สู รณะ ๓ และศีล ๕ เหลา นน้ั วา มแี ละเปน เชนไร ทรงประกาศผลานสิ งสของการถงึ สรณะและการสมาทานศีล ๕ วา นี้เปน เชนนี้แลว ตรสั วา มาณพ เธอจงเรียนวธิ ถี ึงสรณะกอ น มาณพทลู ขอวา สาธุขา พระองคจ ักเรียน ขอพระองคโปรดตรสั บอกเถดิ พระเจา ขา เม่ือทรงแสดงวิธถี ึงสรณะโดยประพันธเปน คาถา สมควรแกอัธยาศัยของมาณพนนั้ไดตรัสคาถา ๓ คาถาวา บรรดาผกู ลาวสอนอยู [ ศาสดา ] ผูใดเปน ผู ประเสรฐิ ในมนษุ ย เปน ศากยมนุ ี เปน ภควา ผูทาํ กิจ เสรจ็ แลว ถงึ ฝงแลว พรัง่ พรอมดวยพละและวริ ิยะ เธอจงเขาถงึ ผูน ้นั ผเู ปนสคุ ต เปนสรณะ เธอจงเขา ถึงพระธรรมที่สาํ รอกราคะ ไมห วัน่ ไหว ไมเศราโศก เปน อสงั ขตธรรม ไมป ฏกิ ูล ไพเราะ ซือ่ ตรง จําแนก ไวดนี ้ี เปน สรณะ บัณฑิตทัง้ หลายกลาวทานทีถ่ วาย ในทา นเหลา ใดวามีผลมาก ทา นเหลา นน้ั คือ อรยิ - บุคคลสคี่ ู เปน บคุ คลแปด ผแู สดงธรรม เธอจงเขา ถงึ พระสงฆนี้ เปน สรณะ. บรรดาบทเหลานั้น บทวา โย เปนคาํ ไมก าํ หนดแน. ดว ยบทวา ตน้ี พงึ ทราบกาํ หนดแน ของบทนั้น. บทวา วทต แปลวา ผูกลาวอย.ูบทวา ปวโร แปลวา ประเสรฐิ อธิบายวา สูงสดุ ของผูก ลา วทัง้ หลาย

พระสุตตันตปฎ ก ขทุ ทกนกิ าย วิมานวัตถุ เลม ๒ ภาค ๑ - หนาท่ี 448คือประเสรฐิ ในหมูนักพดู . บทวา มนุเชสุ เปน การแสดงไขอยางอกุ ฤษฏเหมอื นบทวา สตถฺ า เทวมนสุ สฺ าน กพ็ ระผมู ีพระภาคเจาเปนผปู ระเสรฐิของเทวดาและมนษุ ยท้ังหลายบาง ของพรหมทง้ั หลายบา ง ของเหลาสตั วท้ังปวงบา ง. อนึง่ บทวา มนุเชสุ ทานกลาวเพราะความทพ่ี ระผูม พี ระ-ภาคเจาเสดจ็ อุบตั ิในหมูมนุษยใ นภพกอ น เพราะเหตุนน้ั แหละ ทานจึงกลา ววา สกฺยมุนี. บทวา สกฺยมนุ ี ความวา ช่ือวา สกั ยะ เพราะเปนโอรสของราชตระกลู สักยะ ชอื่ วา มนุ ี เพราะประกอบดว ยกายโมเนยย( ความน่ิงทางกาย ) เปน ตน และเพราะรไู ญยธรรมหมดสิ้นไมเ หลอื เลยเหตุนน้ั จึงช่ือวา ศากยมุนี. ชอื่ วา ภควา เพราะเหตุ ๔ ประการมีความเปนผูมภี าคยะเปน ตน ช่ือวา ทํากิจเสร็จแลว เพราะทาํ คือใหสําเร็จกิจ ๑๖ อยาง ตา งโดยมปี ริญญากิจเปนตน ทจี่ ะตองทําดวยมรรค ๔ ชื่อวา ปารคตะ ( ถงึ ฝง แลว ) เพราะถึง คือบรรลุดวยญาณของพระสยมั ภู ผูตรสั รูเองซึง่ ฝง คอื ฝง โนนของสักกายะ ไดแ กนพิ พาน ชอ่ื วา พรั่งพรอ มดว ยพละและวริ ิยะ เพราะประกอบดวยพลังกายซงึ่ ไมมีใครเหมือน ดวยพลังญาณอันไมสาธารณท ่วั ไปแกผูอนื่ และดว ยความเพียรคือสมั มปั ปธาน ๔ อยา ง ชื่อวา สคุ ต เพราะเสดจ็ ถงึ ฐานะที่ดีเพราะเสด็จไปโดยชอบ และเพราะตรัสโดยชอบ เธอจงถงึ จงเขาถึงซึ่งทา นผนู ั้น ผเู ปนสคุ ต เปนพระสมั มาสัมพุทธเจา เปนสรณะ คือเปนท่พี ึ่ง เปน ที่เปน ไปเบอ้ื งหนา เปน ท่ีชวยตอ ตา นทกุ ขใ นอบายและทกุ ขใ นวฏั ฏะ จาํ เดมิ แตว ันน้ไี ป เธอจงคบคือจงเสพวา พระผมู พี ระภาคเจา พระ-องคน ี้ เปน สรณะ เปน ทช่ี ว ยตอ ตา น เปน ที่เรน เปนท่ไี ปในเบอื้ งหนาเปน คติ เปนทพ่ี ่ึงอาศัย ของเรา ดงั นี้ ดว ยการกับจากส่งิ ทไี่ มเปน

พระสุตตันตปฎก ขทุ ทกนกิ าย วิมานวตั ถุ เลม ๒ ภาค ๑ - หนา ท่ี 449ประโยชน ดวยการพฒั นาเจริญแตสงิ่ ที่เปน ประโยชน เธอจงรอู ยา งน้ีหรอื จงคบหา [ เสพ ] เนือ้ ความมดี ังน.ี้ ทา นกลา วอริยมรรค ดว ยบทวา ราควริ าค จริงอยู พระอริยะท้ังหลายยอมสาํ รอกราคะแมท่อี บรมมาตลอดกาลทไี่ มมเี บ้อื งตน ดว ยอรยิ -มรรคนัน้ . บทวา อเนชฺ มโสก ไดแก อริยผล จริงอยู อรยิ ผลนน้ัทา นเรียกวา อเนญชะ อโสกะ เพราะสงบตัณหากลา วคือความอยากเหลอื เกิน และกิเลสทั้งหลายทม่ี ีความโศกเปนนิมติ สวนท่ีเหลอื ได โดยประการทงั้ ปวง. บทวา ธมมฺ  ไดแก สภาวธรรมท่ีพงึ ถือเอา จริงอยูธรรมทพี่ ึงถอื เอาโดยสภาวะน้ี ก็คือมรรคผลและนิพพาน ไมพึงถอื เอาโดยเปน บัญญัติธรรม เหมือนอยางปริยัตธิ รรม. อกี อยา งหนึง่ บทวาธมมฺ  ไดแ ก ปรมตั ถธรรม อธิบายวา พระนิพพาน ที่ปจจยั เปนอนั มากประชุมกันกระทาํ ช่อื สังขตะ. ชอ่ื อสังขตะ เพราะปจ จยั เปนอันมากประชมุ กันทํามิได อสังขตะน้นั แหละ คอื พระนิพพาน ช่ือวา ไมเปน ท่ีปฏกิ ูลเพราะเปนท่ีไมม ีสิ่งปฏิกลู แมอะไร ๆ ช่อื วาไพเราะ เพราะปรารถนากันนกั แมทกุ เวลา ไมวา เวลาฟง เวลาสอบสวน เวลาปฏิบตั ิ ชือ่ วา ซอ่ื ตรงเพราะทรงประกาศไวดี เหตุทพ่ี ระผมู พี ระภาคเจาทรงประกาศดวยปฏภิ าณ-สมั ปทาท่มี ีพระสพั พญั ตุ ญาณเปนท่พี ่ึงพาอาศยั และเพราะเปนธรรมละเอียดออ น ชือ่ วา จาํ แนกไวดี เพราะจําแนกไดดวยดซี ึง่ เน้ือความท่คี วรจาํ แนกโดยเปนขันธเปนตน โดยเปนกุศลเปน ตน และเปน อทุ เทสเปนตน ดวยบทท้ังสาม กต็ รสั เฉพาะปรยิ ัตธิ รรมเทา นัน้ ดว ยเหตนุ นั้ นัน่ แหละ จึงตรัสบทวา อิม เพ่อื ทรงแสดงใหประจักษท้ังสองฝาย ตอ หนา เขาซ่ึงแมกาํ ลังฟง อยูเหมือนท่ีพระองคตรัสอยู แมในเวลาท่โี จรฆา ชงิ ทรพั ยเ หมือน

พระสุตตนั ตปฎก ขทุ ทกนิกาย วมิ านวัตถุ เลม ๒ ภาค ๑ - หนา ท่ี 450เวลาเหตุการณมาปรากฏในพระญาณ. บทวา ธมมฺ  ความวา ช่อื วา ธรรมเพราะอรรถวา ทรงไวซ ่งึ เหลา สัตวผูป ฏิบัตจิ รงิ ไมใ หตกไปสทู ุกขในอบายบทนีเ้ ปน คาํ ท่ัวไปแกธรรมท้งั ๔ อยา ง จริงอยู ถงึ ประยัตธิ รรมกท็ รงสัตวไวไมใ หต กไปสูทกุ ขใ นอบาย เพราะการปฏิบตั ิจริง แมเพยี งดํารงอยใู นสรณะและศีลทง้ั หลาย และวิมานนีแ้ หละ พงึ ทราบวา สาธกความขอ น้ีเพือ่ ทรงแสดงธรรมตามท่กี ลา วแลว ใหป ระจักษชดั โดยภาวะท่ัว ๆ ไป จึงไดต รัสวา อมิ  อกี . บทวา ยตฺถ ไดแ ก ในอรยิ สงฆใ ด. บทวา ทินนฺ  ไดแกไทยธรรมมีขาวเปน ตน ที่บรจิ าคแลว . ในบทวา ทินฺนมหปฺผล ทา นลบนิคหติ เพอื่ สะดวกในการผกู คาถา ในคบู รุ ษุ ส่ี ท่ีกลา วไวโ ดยคําเปนตนวา พระโสดาบัน พระผปู ฏิบตั เิ พ่ือทําใหแจงซ่งึ โสดาปต ติผล ดังน้ีชอื่ วาผูสะอาด เพราะหมดจดจากของไมสะอาดคือกเิ ลสอยางเดด็ ขาดทีเดยี ว.บทวา อฏ ไดแก บคุ คลแปด เพราะกาํ หนดเปนคน ๆ โดยมไิ ดจ ัดทา นท่ีตงั้ อยูในมรรคกบั ทา นทีต่ ้ังอยูในผล เปน คู ๆ และในบทวา ปุคฺคล-ธมมฺ ทสา น้ี ทานทําใหส ั้นแสดงไว ก็เพือ่ สะดวกในการผูกคาถานน่ั เอง.บทวา ธมมฺ ทสา ไดแก ผูเห็นธรรมคอื อรยิ สัจ ๔ และธรรมคือนิพพานโดยประจักษ ชอ่ื วาสงฆ เพราะเบียดเสียดไมใ ชเ สยี ดสดี ว ยทิฏฐสิ ามัญญตา. เม่อื พระผูมพี ระภาคเจา ตรัสวิธถี ึงสรณะพรอมดว ยทรงช้คี ุณของสรณะดว ยคาถา ๓ คาถาอยา งน้แี ลว มาณพเมื่อจะประกาศวิธถี ึงสรณะตง้ั อยูใ นหทยั ของตน โดยมขุ คอื ระลึกถงึ คณุ ของสรณะนัน้ ๆ ขงึ นอ มรับคาถานั้น ๆ โดยนยั เปน ตน วา โย วทต ปวโร ในลําดบั แหง คาถานัน้ ๆพระผมู ีพระภาคเจาทรงประกาศสิกขาบท ๕ ทัง้ โดยปฐมทง้ั โดยผลานสิ งส