tripitaka_48

พระสตุ ตนั ตปฎก ขทุ ทกนิกาย วมิ านวัตถุ เลม ๒ ภาค ๑ - หนาที่ 603๑๒ โยชน ในสวรรคชน้ั ดาวดงึ ส ทา นพระมหาโมคคลั ลานะไปพบเขาจงึ ไดถามดว ยคาถาเหลา นี้วา ภิกษุเหน็ เทพบตุ รผูสวมเครอื่ งประดบั มอื ผู มียศ ในวมิ านสูง ซึง่ ต้งั อยูส้นิ กาลนาน รงุ โรจน อยใู นทิพยวมิ าน ดจุ พระจนั ทร จงึ ไตถามวา ทา นเปนผูประดบั องค ทรงมาลัย มีพสั ตรา- ภรณสวย มกี ณุ ฑลงาม แตงผมและหนวดแลว สวมเครือ่ งประดบั มือ มียศ รงุ โรจนอยใู นทพิ ย- วมิ าน เหมอื นพระจนั ทร พิณทิพยท ง้ั หลายก็บรรเลง ไพเราะ เหลา เทพอปั สรช้ันไตรทศ จาํ นวน ๖๔,๐๐๐ ลวนแตค นดี ผชู าํ นาญศลิ ป พากนั ฟอนราํ ขบั รอ ง ทาํ ความบันเทงิ อยู ทา นบรรลุเทพฤทธ์ิ มอี านุภาพ มาก คร้งั เกดิ เปนมนษุ ย ทานไดทําบุญอะไรไว เพราะบุญอะไร ทา นจงึ มีอานุภาพรงุ เรอื งอยางนี้ และรัศมีของทานจึงสวา งไสวไปทกุ ทิศ. เทพบตุ รแมน ้ัน ก็ไดพ ยากรณแ กพระมหาโมคคัลลานเถระนนั้ วา เทพบุตรน้นั ถูกพระโมคคัลลานะถามแลว ดใี จ คร้นั แลว กพ็ ยากรณปญ หาของกรรมทีม่ ผี ลอยา งนว้ี า ครั้งเกดิ เปน มนษุ ยอยูในมนุษยโลก ขา พเจา ไดร บั จา งเลีย้ งโคของคนเหลาอน่ื ตอ มามสี มณะมา หาขาพเจา โคท้งั หลายไดไปกินถั่วราชมาษ ขาพเจา

พระสุตตนั ตปฎ ก ขุททกนกิ าย วมิ านวตั ถุ เลม ๒ ภาค ๑ - หนา ท่ี 604ตอ งกระทาํ กจิ สองอยา งในวันน้ี ทานเจาขา คร้ังนั้นขา พเจาไดคิดอยา งนนั้ ภายหลงั กลับไดส ัญญาความสําคัญโดยแยบคาย จึงวางหอขนมสดลงในมอืพระเถระ พรอมกับกลาววา ขา พเจาถวาย เจาขาขา พเจาน้ันไดรีบรุดไปไรถัว่ กอนท่ไี รถั่วซึง่ เปนทรพั ยข องเจาของจะถกู ฝงู โคทําลาย ณ ทนี่ ้ันงูเหา มพี ิษมากไดก ัดเทา ของขาพเจา ผกู ําลงั เรงรบี ไปขา พเจา ถกู ความทกุ ขเบียดเบียนบีบคั้น และภิกษุไดฉนั ขนมสดท่ีขาพเจา ถวายน้นั เอง เพอ่ื อนุเคราะหขา พเจา ขาพเจา กระทาํ กาลกริ ยิ าตายไปจุติจากอตั ภาพนั้น บังเกดิ เปน เทวดา กุศลกรรมนนั้ เองขาพเจา กระทาํ ไว ขา พเจาจงึ ไดเสวยผลกรรมอันเปน สุขดว ยตนเอง เจา ขา พระคุณเจาอนุเคราะหขา พเจา มากแลว ขา พเจาขออภวิ าทพระคณุ เจา ดวยความเปน ผูก ตัญู ในโลกพรอ มทัง้ เทวโลกและมารโลก ไมมีมุนอี ่ืนทอี่ นเุ คราะหย ่ิงกวา พระคุณเจาทานเจาขา พระคณุ เจาอนเุ คราะหข า พเจามากแลวขาพเจาขออภวิ าทพระคณุ เจาดวยความเปน ผกู ตญั ูในโลกนหี้ รอื ในโลกอื่น ไมม นุ ีอนื่ ทอ่ี นเุ คราะหยง่ิ กวาพระคุณเจา ทา นเจา ขา พระคุณเจา อนเุ คราะหขาพเจา มากแลว ขา พเจา ขออภวิ าทพระคณุ เจา ดว ยความเปนผูกตญั .ู

พระสตุ ตนั ตปฎก ขทุ ทกนกิ าย วิมานวตั ถุ เลม ๒ ภาค ๑ - หนาที่ 605 ครัง้ น้ัน ทานพระโมคคลั ลานะไดกราบทลู เรอ่ื งนัน้ ถวายพระผูม-ีพระภาคเจา ตามทาํ นองท่ตี นและเทพบุตรพูดกนั พระศาสดาทรงภาษติเนอ้ื ความแลว ทรงทําเรอ่ื งน้ันใหเปน อตั ถุปปต ติเหตเุ กิดเรอื่ ง ตรัสพระพทุ ธพจนว า ทสิ วฺ าน เทว ปฏิปจุ ฺฉิ ภิกฺขุ เปน ตน เพอื่ ทรงแสดงธรรมโปรดแดบ ริษทั ที่ประชุมกันอยู. บรรดาบทเหลาน้นั บทวา เทว ไดแก โคปาลเทพบุตร. พระ-ศาสดาตรัสวา ภกิ ฺขุ ทรงหมายถงึ ทา นพระมหาโมคคัลลานะ ดว ยวาทานพระโมคคัลลานะนน้ั ชอ่ื วา ภิกษุ เพราะทาํ ลายกเิ ลสโดยประการทั้งปวง. ตรสั วา จริ ฏ ติ ิเก เพราะวมิ านต้ังมัน่ ตลอดกาลเปนอนั มากหรอื ตง้ั อยชู ั่วกปั ทีเดยี ว. บางทา นกลา ววา จิรฏ ติ ิก กม็ ี. บทวาจริ ฏ ติ กิ  น้นั พึงเชอ่ื มกบั บท เทว น้ี ความจริง เทวบุตรแมนนั้ควรจะเรยี กไดว า จิรฏ ิตเิ ก เพราะดาํ รงอยูใ นวิมานนั้นถึงสามโกฏิหกลา นป. บทวา ยถาป จนฺทนิ า ความวา เหมือนจันทเทพบตุ รไพโรจนอยูในทิพยวมิ านของตน ซง่ึ รงุ เรืองดว ยขา ยรัศมที ี่นา รกั เย็นและเปนทีจ่ บัใจ. พึงประกอบคําท่ีเหลือวา ไพโรจนอยูฉ ันนัน้ . บทวา อลงกฺ โต เปนตน เปน บทแสดงอาการที่เทพบุตรนน้ั ถูกพระเถระถาม. บทนนั้ มีนัยดังกลา วแลว แมในหนหลงั นัน่ แล. บทวา สงฺคมนฺ ไดแ ก เกี่ยวของ. อกี อยางหนง่ึ บทวา สงฺคมฺนไดแ ก สงเคราะห แมจ ะมีอรรถวา เหตุในทน่ี ี้ทานทําไวภายใน อธบิ ายวาหลายคนรวมกัน. บทวา อาคา แปลวา มาแลว . บทวา มาเส ไดแก กลา ถวั่ ราชมาษ.

พระสตุ ตันตปฎ ก ขุททกนิกาย วิมานวัตถุ เลม ๒ ภาค ๑ - หนาท่ี 606 บทวา ทฺวยชชฺ ความวา เราทาํ กจิ สองอยา งในวันน้ี คอื เดีย๋ วนี.้บทวา อภุ ยฺจ การยิ  เปนคาํ บรรยายเนอ้ื ความทีก่ ลาวแลวน่ันแล.บทวา สฺ  ไดแก สญั ญาโดยธรรม. เพราะเหตนุ ัน้ เทวดาจึงกลา ววาโยนิโส ดังน.ี้ บทวา ปฏลิ ทฺธา แปลวา กลบั ไดแ ลว. บทวา ขปิ ความวา วางในมือเพื่อใหรบั . บทวา อนนฺตก ไดแก ผาเปอ น คอืผาเกาที่หอขนมสดวางไว. ก็ อ อักษรในทนี่ ้ีเปนเพยี งนบิ าต. บทวา โส ไดแก ขา พเจานัน้ . บทวา ตรุ โิ ต ไดแ ก หันไปโดยดว น. บทวา อวาสรึ แปลวา เขา ถึง หรือเขาไปแลว . บทวาปุราย ภฺชติ ยสฺสทิ  ธน ความวา กลา ถั่วราชมาษนี้เปน ทรพั ยข องเจาของไรค นใด ฝูงโคนจี้ ะทําลายทรพั ยน น้ั (ขาพเจา ไดรบี ไปยังไรถั่ว)กอ น คือกอ นกวา ฝูงโคจะทาํ ลายคือยาํ้ เหยยี บทรัพยของเจา ของน้นั ทีเดยี ว.บทวา ตโต ไดแก ในท่นี ้นั . บทวา ตรุ ติ สสฺ เม สโต อธบิ ายวาเมือ่ ขาพเจากําลงั หันไป คือไปโดยไมแ ลดงู ูเหาทห่ี นทางเพราะรบี ไป.บทวา อฏโฏมหฺ ิ ทุกเฺ ขน ปฬิโต ความวา ขาพเจาอดึ อัดมาก ทรุ นทรุ าย คอื ถูกมรณทุกขเบียดเบียน เพราะถกู อสรพิษกัดนน้ั . บทวาอโหสิ ไดแ ก ไดฉ นั อธบิ ายวา ไดบรโิ ภค (ฉนั ). บทวา ตโตจโุ ต กาลกโตมหฺ ิ เทวตา ความวา จุติจากอตั ภาพมนุษยนัน้ เพราะถึงเวลาตาย. อีกอยางหน่ึง ในบทนั้นมคี วามวา ขาพเจา ทาํ กาละ เพราะทํากาละกลาวคือสนิ้ อายุสงั ขาร และเปน เทวดา คอื เปนเทวดาเพราะถึงอัตภาพของเทวดาในลําดบั นัน้ ทเี ดยี ว. บทวา ตยา ความวา มุนีอ่นื คอื ฤาษที ีป่ ระกอบคณุ คอื ความเปนผรู ูเชน ทาน ไมม .ี อีกอยางหนงึ่ บทวา ตยา นี้ เปนตติยาวภิ ตั ติ

พระสตุ ตันตปฎ ก ขทุ ทกนกิ าย วมิ านวตั ถุ เลม ๒ ภาค ๑ - หนา ที่ 607ลงในอรรถปญ จมวี ภิ ัตติ คาํ ทีเ่ หลือมีนยั ดังกลาวแลวนนั่ แล. จบอรรถกถาโคปาลวมิ าน ๗. กัณฐกวิมาน วาดว ยกัณฐกวิมาน พระมหาโมคคัลลานเถระถามเทพบุตรองคห นึง่ วา [๘๑] พระจันทรมีรอยรูปกระตา ยในเดือน เพญ็ อันหมูดาวแวดลอม เปนอธบิ ดขี องดาวทงั้ หลาย ยอมโคจรไปโดยรอบ ฉนั ใด ทิพยวิมานนีก้ ็อุปมา ฉันนั้น ยอมรงุ โรจนด ว ยรัศมใี นเทพบรุ ี เหมือนดวง อาทิตยกาํ ลงั อุทยั ฉะนน้ั พนื้ วมิ านนา รื่นรมยใจ วิจติ ร ไปดวยแกว ไพฑูรย ทอง แกวผลกึ เงิน เพชร- ตาแมว แกวมุกดา และแกวทับทมิ ปูลาดดวยแกว ไพฑูรย หองรโหฐานงาม นา รน่ื รมยปราสาทของ ทา นอนั บญุ กรรมสรางไวอ ยา งดี สระโบกขรณีของ ทานนารนื่ รมย กวางขวาง ประดบั ดว ยแกวมณี มี น้าํ ใสสะอาด ลาดดว ยทรายทองดาดาษดวยปทุมชาติ ตา ง ๆ รายรอบดว ยบัวขาว ยามลมราํ เพยก็โชยกลิ่น หอมฟงุ จรุงใจ สองขางสระโบกขรณีของทา นนั่น มีพมุ ไมสรา งไวอ ยา งดี ประกอบดว ยไมด อกและไม ผลทง้ั สองอยาง อัปสรทงั้ หลายแตง องคดวยสรรพา-

พระสตุ ตันตปฎก ขทุ ทกนิกาย วมิ านวัตถุ เลม ๒ ภาค ๑ - หนา ท่ี 608ภรณ ประดบั ดว ยมาลัยพวงดอกไมตาง ๆ พากนั มาบาํ รงุ บาํ เรอทาวเทวราชผูประทับนั่งเหนอื บลั ลังก(พระแทน) เทาทองคาํ ออนนมุ ลาดดว ยผา โกเชาวตางกร็ นื่ รมย ทานทาํ ทาวเทวราชผมู ีมหิทธฤิ ทธ์นิ ัน้ใหบันเทงิ ดงั ทาววสวัตดเี ทวราช ทานพร่งั พรอ มดวยความยินดีในการฟอนราํ ขับรอ ง และประโคมดนตรีรนื่ รมยอ ยูดวยกลอง สงั ข ตะโพน พณิ และบัณเฑาะว รูป เสยี ง กล่ิน รส และโผฏฐพั พะมีอยา งตา ง ๆ อนั เปนทพิ ยข องทา นที่ทา นประสงคแลว นา รืน่ รมยใจ. ดูราเทพบตุ ร ทานเปนผูมีรัศมีมาก รุงโรจนยิ่งดวยวรรณะอยูในวิมานอันประเสริฐน้นั ดังดวงอาทิตยกําลังอทุ ยั ฉะน้ัน น้เี ปน ผลแหงทานหรอื ศีลหรืออัญชลีกรรมของทาน ทา นถูกอาตมาถามแลวโปรดนอกขอ น้ันแกอ าตมาทีเถิด. เทพบตุ รน้ันดีใจ ถกู พระโมคคลั ลานะถามแลวครน้ั แลวก็พยากรณปญ หาของกรรมที่มผี ลอยา งน้วี า ขา พเจา คอื กณั ฐกอศั วราช สหชาตของพระ-โอรสของพระเจาสุทโธทนะในกรุงกบิลพสั ดุ ราชธานีของกษตั รยิ แควน ศากยะ ครง้ั ใดพระราชโอรสเสดจ็ออกมหาภเิ นษกรมณเพ่ือโพธิญาณตอนเทีย่ งคืน พระ-องคใชฝาพระหัตถอันนุมและพระนขาทีแ่ ดงปลั่ง

พระสุตตนั ตปฎก ขทุ ทกนกิ าย วมิ านวัตถุ เลม ๒ ภาค ๑ - หนา ที่ 609คอย ๆ ตบขาขา พเจา และตรสั วา พาไปสสิ หาย เราบรรลุพระสัมโพธญิ าณอนั อดุ มแลว จักยังโลกใหขา มโอฆสงสาร เมอื่ ขาพเจาฟง พระดาํ รสั นน้ั ไดม คี วามรา เริงเปน อันมาก ขา พเจามีใจเบิกบานยนิ ดไี ดร ับคาํในครง้ั นั้น คร้นั รูวา พระศากโยรสผมู ยี ศใหญประทบั นง่ั เหนอื หลังขา พเจา แลว ขา พเจามใี จเบิกบานบนั เทิง นาํ พระมหาบุรุษไปถงึ แวน แควน ของกษตั รยิ เหลา อ่ืน เม่อื พระอาทติ ยข้ึน พระมหาบุรษุนัน้ มไิ ดท รงอาลยั ละท้ิงขา พเจา และฉนั นอํามาตยไ วเสด็จหลกี ไป ขาพเจาไดเ ลียพระบาททั้งสอง ซง่ึ มีพระนขาแดงของพระองค รอ งไหแลดพู ระมหาวีระผกู ําลังเสด็จไป เพราะไมไ ดเห็นพระศากโยรสผูท รงสิรินั้น ขาพเจาปว ยหนักกต็ ายอยา งฉบั พลัน ดวยอานภุ าพแหง บญุ นนั้ แหละ ขาพเจาจึงมาอยูว มิ านทพิ ยน ้ี ซงึ่ ประกอบดว ยกามคุณทกุ อยางในเทวนครอีกอยา งหนึ่ง ขาพเจา ไดมีความราเรงิ เพราะไดฟงเสียงเพ่อื พระโพธญิ าณวาเราจกั บรรลุความส้นิ อาสวะดว ยกุศลมูลนั่นเอง ขา แตท า นผเู จรญิ ถา พระคุณเจาจะพงึ ไปในสาํ นักของพระพุทธเจา ผูศาสดาไซร ขอพระคณุ เจา จงกราบทูลถึงการถวายบงั คมดวยเศียรเกลา กะพระองคต ามคาํ ของขา พเจา แมข าพเจากจ็ ักไปเฝา พระชนิ เจา ผหู าบุคคลอนื่ เปรยี บมิได การไดเห็นพระโลกนาถผูคงทีห่ าไดยาก.

พระสตุ ตนั ตปฎ ก ขุททกนิกาย วิมานวัตถุ เลม ๒ ภาค ๑ - หนาท่ี 610 พระสังคตี กิ าจารยไ ดแตงคาถาไวสองคาถาดงั นว้ี า กัณฐกเทพบตุ รน้ัน เปนผกู ตญั ูกตเวที เขา ไป เฝาพระศาสดา ฟงพระดาํ รัสของพระพทุ ธเจา มจี กั ษุ แลว ชาํ ระธรรมจกั ษใุ หบริสทุ ธ์ิ ชาํ ระทิฏฐวิ ิจกิ จิ ฉา และศลี พตปรามาสใหบริสุทธแ์ิ ลว ถวายบงั คมพระ- ยุคลบาทของพระศาสดาแลว หายไปในทน่ี น้ั เอง. จบกัณฐกวมิ านท่ี ๗ อรรถกถากัณฐกวมิ าน กัณฐกวิมาน มีคาถาวา ปณุ ฺณมาเส ยถา จนฺโท เปน ตน. กัณฐก-วมิ านนั้นเกิดข้นึ อยางไร ? พระผมู ีพระภาคเจา ประทบั อยู ณ พระวหิ ารเชตวัน กรงุ สาวตั ถีสมยั น้นั ทา นพระมหาโมคคัลลานะเท่ียวจารกิ ไปในเทวโลก ไปสวรรคชน้ัดาวดงึ ส ขณะน้ัน กัณฐกเทพบตุ รออกจากวิมานของตน ขึ้นยานทิพยไปอุทยานดวยเทพฤทธอิ์ ันยงิ่ ใหญพ รอมบริวารเปน อันมาก เหน็ ทา นพระมหาโมคคลั ลานะเกิดความเคารพนบั ถอื มาก รบี ลงจากยานเขาไปหาพระเถระ ไหวดวยเบญจางคประดษิ ฐแลวยืนประคองอัญชลีไวเ หนือเศียรลาํ ดับน้นั พระเถระไดถ ามเทพบตุ รนั้นถงึ กรรมท่ตี นกระทาํ โดยมุงประกาศสมบัติทไี่ ดบ รรลุวา

พระสตุ ตันตปฎ ก ขุททกนิกาย วมิ านวตั ถุ เลม ๒ ภาค ๑ - หนา ท่ี 611 พระจนั ทรมรี อยรูปกระตายในเดอื นเพ็ญอันหมูดาวแวดลอม เปน อธิบดีของหมูดาวทง้ั หลาย ยอ มโคจรไปโดยรอบ ฉนั ใด ทิพยวิมานนกี้ ็อปุ มาฉันนัน้ยอ มรุง โรจนดวยรัศมีในเทพบรุ ี เหมือนดวงอาทติ ยกาํ ลังอทุ ยั ฉะนั้น พนื้ วิมานนารื่นรมยใ จ วิจิตรไปดวยแกว ไพฑูรย ทอง แกว ผลึก เงิน เพชรตาแมวแกว มุกดา และแกว ทับทมิ ปลู าดดวยแกวไพฑูรยหองรโหฐานงานนารนื่ รมย ปราสาทของทาน อนับญุ กรรมสรา งไวอยา งดี สระโบกขรณีของทา นนารื่นรมยกวา งขวาง ประดบั ดวยแกวมณมี นี ํ้าใสสะอาดลาดดว ยทรายทองดาดาษดวยปทมุ ชาติตาง ๆ รายรอบดว ยบัวขาว ยามลมรําเพย ก็โชยกล่นิ หอมฟงุ จรงุ ใจสองขา งสระโบกขรณขี องทา นนน้ั มพี ุม ไมส รางไวอยางดี ประกอบดวยไมด อกและไมผ ลทัง้ สองอยางอปั สรทั้งหลายแตง องคดวยสรรพาภรณ ประดบั ดวยมาลยั ทองดอกไมต าง ๆ พากนั มาบํารุงบําเรอทา วเทวราชผปู ระทบั นัง่ เหนือบลั ลงั ก [ พระแทน ] เทาทองคาํ ออนนุม ลาดดว ยผา โกเชาวอยางดี ตา งก็รืน่รมย ทานทําทา วเทวราชผูม ีมหทิ ธฤิ ทธ์นิ ้นั ใหบ นั เทิงดังทา ววสวัตตีเทวราช ทานพร่ังพรอมดว ยความยนิ ดีในการฟอ นรํา ขับรอ ง และประโคมดนตรี รน่ื รมยอยดู วยกลอง สงั ข ตะโพน พณิ และบัณเฑาะว

พระสุตตันตปฎก ขุททกนิกาย วิมานวตั ถุ เลม ๒ ภาค ๑ - หนาท่ี 612รปู เสยี ง กล่ิน รส และโผฏฐพั พะมีอยางตาง ๆอันเปน ทิพยของทานท่ีทา นประสงคแ ลว นาร่นื รมยใจ. ดูกอนเทพบุตร ทา นเปนผูม รี ศั มมี าก รุงโรจนยิ่งดวยวรรณะอยูในวิมานอันประเสริฐนั้น ดงั ดวงอาทิตยกําลังอุทัยฉะนั้น น้ีเปน ผลแหง ทาน หรือศีล หรืออัญชลกี รรมของทา น ทานถูกอาตมาถามแลว โปรดบอกขอนั้นแกอาตมาทีเถดิ . เทพบุตรในดีใจ อนั พระโมคคัลลานะถามแลว ก็พยากรณป ญ หาของกรรมทีม่ ีผลอยา งนีว้ า ขา พเจา คอื กณั ฐกอศั วราช สหชาตของพระ-โอรสของพระเจา สทุ โธทนะในกรงุ กบิลพสั ดุ ราชธานีของกษตั รยิ แควน ศากยะ ครั้งใดพระราชโอรสเสด็จออกมหาภิเนษกรมณเพอื่ โพธิญาณตอนเทยี่ งคืนพระองคใชฝ าพระหตั ถอ ันนุม และพระนขาทแี่ ดงปลัง่คอย ฯ ตบขาขา พเจา และตรสั วา พาเราไปเถดิ เพือ่ นเราบรรลพุ ระสัมโพธิญาณอนั อดุ มแลว จักยงั โลกใหขามโอฆสงสาร [หว งน้าํ ใหญ คอื สงสาร ]. เมื่อขา พเจาฟง พระดํารัสนน้ั ไดม คี วามรา เริงเปนอนั มาก ขาพเจา มใี จเบิกบานยินดี ไดรบคําในครัง้ นัน้ ครัน้ รวู าพระศากโยรสผูมียศใหญประทับนั่งเหนือหลงั ขา พเจา แลว ขา พเจามใี จเบิกบานบนั เทงินาํ พระมหาบุรุษไปถงึ แวน แควน ของกษัตริยเ หลาอ่ืน

พระสตุ ตันตปฎ ก ขุททกนกิ าย วมิ านวตั ถุ เลม ๒ ภาค ๑ - หนาที่ 613 เม่อื พระอาทิตยข น้ึ พระมหาบรุ ุษนั้นมไิ ดท รงอาลัย ละท้ิงขา พเจา และฉันนอํามาตยไว เสดจ็ หลกี ไป ขาพเจา ไดเ ลยี พระบาททัง้ สองซ่งึ มีพระนขาแดงของ พระองค รอ งไหแ ลดพู ระมหาวรี ะผูกาํ ลังเสดจ็ ไป เพราะไมไ ดเ หน็ พระศากโยรสผูทรงสิรนิ ้ัน ขาพเจา ปว ยหนกั กต็ ายอยา งฉับพลนั ดว ยอานุภาพแหงบญุ นนั้ แหละ ขาพเจาจงึ มาอยวู ิมานทิพยน ี้ ซึ่งประกอบ ดวยกามคุณทุกอยา งในเทวนคร. อกี อยา งหน่งึ ขา พเจาไดมีความรา เริงเพราะ ไดฟ งเสียงเพอื่ พระโพธิญาณ วา เราจักบรรลุความ ส้ินอาสวะ ดวยกศุ ลมลู นั้นเอง ขาแตท า นผูเจรญิ ถาพระคณุ เจา จะพึงไปในสํานกั ของพระพุทธเจาผู ศาสดาไซร ขอพระคุณเจาจงกราบทลู ถงึ การถวาย บงั คมดวยเศยี รเกลากะพระองคต ามคําของขา พเจา แมขา พเจาก็จักไปเฝา พระชินเจาผูหาบคุ คลอืน่ เปรยี บ มไิ ด การไดเ หน็ พระโลกนาถผูคงท่หี าไดย าก. กัณฐกเทพบตุ รแมน ั้นไดกลา วถึงกรรมทตี่ นกระทําแลว เรอ่ื งยอมีวาเทพบตุ รน้ี คือกณั ฐกอัศวราช ผเู ปน สหชาต [เกิดพรอม] กับพระ-โพธิสตั วของพวกเราในอตั ภาพติดตอกนั อัศวราชนั้นใหพระโพธสิ ัตวประทบั บนหลงั ในสมัยเสด็จมหาภิเนษกรมณพ าพระมหาบุรุษลวงเลยราชอาณาจักรทัง้ สาม ใหถึงฝง อโนมานที โดยราตรีน้นั ยงั ไมสิ้นเลย

พระสุตตนั ตปฎ ก ขทุ ทกนกิ าย วมิ านวตั ถุ เลม ๒ ภาค ๑ - หนา ท่ี 614ลาํ ดบั น้ัน อัศวราชน้ัน เมอื่ พระอาทิตยข นึ้ พระมหาสตั วท รงรับบาตรและจีวรที่ฆฏิการมหาพรหมนอ มถวาย ทรงผนวชแลวปลอ ยใหกลบั กบิล-พัสดพุ รอ มกับฉันนอํามาตย ใชล ิ้นของตนเลยี พระยคุ ลบาทของพระ-มหาบุรษุ ดวยหวั ใจท่หี นักดวยความรกั ลืมตาทัง้ สองซง่ึ มปี ระสาทเปน ที่พอใจ แลดูช่วั ทัศนวิสยั ที่จะเหน็ ได แตเ มอื่ พระโลกนาถ (ลบั ตา ) ไปแลว มีใจเล่ือมใสวา เราไดพ าพระมหาบุรุษผเู ปน นายกชั้นยอดของโลกชอื่อยางน้ี รา งกายของเรามปี ระโยชนหนอ อดกลั้นวโิ ยคทกุ ขไ วไ มไ ดเพราะอํานาจความรกั ท่ีเกาะเก่ียวกันมาชา นาน ยังถูกธรรมดาเตือนดว ยอํานาจทพิ ยสมบัตทิ ่ีนายกยอ งอยอู กี ก็ทาํ กาละตายไปบงั เกิดในสวรรคชน้ัดาวดึงส. คําวา ปณุ ฺณมาเส ยถา จนโฺ ท ฯ เป ฯ อห กปล วตฺถุสฺมึเปนตน ทานกลาวหมายถึงเทพบุตรนน้ั . บรรดาบทเหลา นั้น บทวา ปุณฺณมาเส แปลวา ในดิถีเดอื นเพ็ญคอื ในวนั ข้ึน ๑๕ คํา่ . บทวา ตารกาธปิ ตี แปลวา เปนอธิบดีใหญย งิ่ของดาวทง้ั หลาย. บทวา สสี แปลวา มตี รากระตา ย บางทา นกลา ววาปรากฏเปน ใหญใ นหมดู าว นิทเทสชแี้ จงไมป ระกอบวภิ ตั ติของทา นเหลานั้นวา ตารกาธปิ า พึงประกอบความวา เปนใหญข องดาวทง้ั หลายปรากฏและหมุนเวียนไป. บทวา ทิพพฺ  เทวปุรมหฺ ิ จ ความวา เปนทพิ ยแ มใ นเทพบุรีเทพบรุ ีสูงสุดกวา ทอ่ี ยูของมนษุ ยท ง้ั หลายฉนั ใด แมเ ทพบุตรกแ็ สดงวาวิมานของทา นนี้สูงสุดฉันนั้น ดว ยเหตนุ น้ั พระเถระจึงกลา ววา อติโรจติวณเฺ ณน อุทยนโฺ ตว ร สมิ า เหมอื นดวงอาทิตยก าํ ลงั อทุ ัย อธิบายวาเหมอื นพระอาทติ ยกําลงั ข้ึน.

พระสตุ ตนั ตปฎก ขุททกนิกาย วิมานวตั ถุ เลม ๒ ภาค ๑ - หนา ที่ 615 บทวา เวฬุรยิ สุวณฺณสฺส ประกอบความดว ยคาํ ท่ีเหลอื วา วิมานน้สี รา งดวยแกวไพฑูรยแ ละทอง ดังน้ี. บทวา ผลิกา แปลวา แกว ผลกึ . บทวา โปกขฺ รณี แปลวา สระโบกขรณี. บทวา ตสสฺ า แปลวา ของสระโบกขรณนี น้ั ดวยบทวา วนคุมฺพาทานกลา วหมายกอไมท มี่ ดี อกงามในสวน. บทวา เทวราช ว ไดแ กเหมอื นทาวสักกะ. บทวา อปุ ตฏิ นตฺ ิ ไดแ ก กระทาํ การบํารุงบาํ เรอ. บทวา สพฺพาภรณสฺฉนฺนา ความวา ปกปด ดว ยเครือ่ งประดบัของสตรที กุ อยา ง อธิบายวา แตง สรีระโดยประการทงั้ ปวง. บทวาวสวตฺตี วา ไดแ ก เหมือนทาววสวัตดีเทวราช. บทวา เภรสิ งฺข-มทุ งิ ฺคาหิ ทานกลาวผดิ ลงิ ค [ ทางไวยากรณ ] ประกอบความวา ดว ยกลอง ดว ยสงั ข และดว ยตะโพนท้งั หลาย. บทวา รติสมฺปนฺโน ความวา พรัง่ พรอมดว ยความยนิ ดอี นั เปน ทิพย. บทวา นจฺจคีเต สวุ าทเิ ตไดแก ในการฟอ นราํ ดว ย ในการขับรองดวย ในการประโคมดนตรีท่ีไพเราะดว ย คือ เพราะการฟอ นรําดว ย เพราะการขบั รองดว ย เพราะการประโคมดนตรีทไี่ พเราะดว ย เปน เหตุ ดวยวา บทนเ้ี ปน สตั ตมีวภิ ัตติใชในอรรถนมิ ติ สัตตมี [ วา เพราะ ] อีกอยางหน่ึง พงึ ประกอบคําพิเศษวา ทใ่ี หเปนไปแลว. บทวา ทิพฺพา เต วิวิธา รปู า พงึ นาํ บทกิริยานาประกอบวารปู ท่ีพงึ รไู ดด ว ยจกั ษมุ ีประการตา ง ๆ ซึ่งเกีย่ วกบั เทวโลก ทีท่ านประสงคแลว คอื ตามท่ีประสงครื่นรมย มอี ย.ู แมในบทวา ทิพฺพาสทฺทา เปน ตน ก็นัยนเ้ี หมือนกัน. บทวา อห ในบาทคาถาวา กณฺโก สหโช อห นเี้ ปน เพยี ง

พระสุตตันตปฎก ขทุ ทกนิกาย วิมานวัตถุ เลม ๒ ภาค ๑ - หนาที่ 616นบิ าต บางทานกลา ววา อหุ ความวา กณั ฐกอัศวราชไดเปน สหชาติเพราะเกิดในวนั เดยี วกนั กบั พระมหาสัตวท ีเดียว. บทวา อฑฒฺ รตฺตาย แปลวา เทยี่ งคนื ความวา เวลามัชฌมิ ยามม อกั ษร บทวา โพธายมภินิกขฺ มิ ทาํ หนาที่เช่ือมบท ความวาเสดจ็ ออกมหาภเิ นษกรมณเ พื่อพระอภสิ มั โพธญิ าณ ทา นกลา วความมีพระหัตถออ นนุม ซง่ึ เปน ลกั ษณะของพระมหาบรุ ุษ ดวยบทวา มุทหู ิปาณหิ ิ. บทวา ชาลิตมฺพนเขหิ ไดแ ก พระนขาแดงงามรุงเรือง ดว ยบทนั้น ทานแสดงลกั ษณะของพระมหาบุรษุ คือ ความมพี ระหตั ถร งุ เรืองและแสดงอนุพยญั ชนะ คือ ความมพี ระนขาแดง. แขง ชอ่ื วา สัตถิ แตในท่นี ี้ ขาซึ่งมีทต่ี ้งั อยใู กลแ ขง ทานเรยี กวา สัตถ.ิ บทวา อาโกฏยิตฺวาน แปลวา ตบ [ ปรบ ]. บทวา วหสมมฺ าติ จพฺรวิ ความวา กพ็ ระมหาสัตวตรัสวา สหายกัณฐกะ ทา นจงพาเราไปในวันนร้ี าตรีเดียว ทานจงเปน พาหะของเรา ก็เม่ือตรสั ถึงประโยชนในการนาํ ไปซง่ึ พระมหาสัตวทรงแสดงในคราวน้นั ไดตรัสวาเราบรรลุพระสัมโพธิญาณอนั อดุ มแลว จกั ยงั โลกใหขามโอฆสงสารหว งนาํ้ ใหญ คือสงสาร ดงั นี้ แตเม่อื จะตรสั ทพ่ี ระมหาสัตวท รงแสดงไวในคร้งั นนั้ จงึ ตรสั วา อห โลก คารยสิ ฺส สมฺโพธิมุตตฺ มเราบรรลพุ ระโพธญิ าณอนั สูงสุดแลว จกั ยังโลกใหข า มโอฆสงสาร ดวยเหตุน้ัน จึงทรงแสดงความท่ีถึงประโยชนในการพาไป ประโยชนใ นการไปยอดเยย่ี มวา เราบรรลุคือสาํ เร็จพระอนุตรสมมาสัมโพธญิ าณอนั อดุ มแลว จกั ยังโลกพรอมท้ังเทวโลกใหข ามพนจากโอฆสงสารหวงน้าํ ใหญคือสงสาร ฉะน้ัน ทานไมพงึ คิดวา การไปนี้มีประโยชนอ ะไร.

พระสตุ ตนั ตปฎก ขทุ ทกนิกาย วมิ านวัตถุ เลม ๒ ภาค ๑ - หนา ท่ี 617 บทวา หาโส ไดแก ความยินด.ี บทวา วปิ โุ ล ไดแ ก โอฬารมาก. บทวา อภิสสี ึ ไดแก หวงั คือปรารถนา รับ [คํา]. บทวาอภิรฬุ ฺหจฺ ม ตวฺ า สกยฺ ปุตฺต มหายส ความวา รวู า พระมหา-สัตวเปน พระโอรสศากยราช มพี ระยศไพบลู ยแผไปแลว ประทับน่งั ข่ีเรา.บทวา วหิสฺส แปลวา พาไป คอื นําไป. บทวา ปเรส ไดแกพ ระราชาอน่ื ๆ. บทวา วิชิต ไดแก ประเทศคือราชอาณาเขตของพระราชาอนื่ . บทวา โอหาย ไดแก สละแลว.บทวา อปกกฺ มิ ไดแ ก เรม่ิ หลีกไป บางทา นกลาววา ปริพฺพชิ บวชดังนก้ี ม็ ี. บทวา ปริเลหึ ไดแ ก เลยี โดยรอบ บทวา อทุ ิกขฺ สิ  แปลวาแลดูแลว . บทวา ครกุ าพาธ ไดแ ก ปว ยหนกั คือมาก อธบิ ายวา ทกุ ขถงึ ตาย ดวยเหตนุ น้ั เทพบุตรจึงกลา ววา ขิปฺป เม มรณ อหุขา พเจา ก็ไดตายอยา งฉับพลัน ดว ยวา กณั ฐกอศั วราชน้นั มคี วามภกั ดีม่นั คงกบั พระมหาสตั วมาหลาบชาติ จึงมอิ าจอดกล้ันวโิ ยคทกุ ขไ วได และพอไดยินวา ออกบวชเพ่ือบรรลุพระสมั มาสมั โพธิญาณ กเ็ กิดปต ิโสมนสัอยางย่ิงปราศจากอามสิ ดังน้นั พอตายจึงบังเกิดในสวรรคชั้นดาวดึงสและทพิ ยสมบัติไดป รากฏแกเ ขาเปนอนั มาก เหตุน้นั พระเถระจึงกลาววาตสฺเสว อานุภาเวน ดว ยอานภุ าพแหง บุญทส่ี าํ เรจ็ ดวยความเลื่อมใสอันถงึ ทีแ่ ลว บทวา เทโว เทวปรุ มฺหิว ความวา เหมอื นทาวสักกเทวราชในสวรรคช ้นั ดาวดงึ ส. บทวา ยจฺ เม อหุ วา หาโส สทฺท สตุ วฺ าน โพธิยาความวา ขา พเจา มคี วามราเรงิ ในคราวนนั้ เพราะไดยินเสียงวา โพธิ

พระสุตตันตปฎก ขุททกนิกาย วมิ านวัตถุ เลม ๒ ภาค ๑ - หนา ที่ 618เขากอ น ในบทวา ปตฺโต สมโฺ พธมิ ตุ ตฺ ม ไดบรรลพุ ระสัมโพธญิ าณอนั อดุ ม ดงั นี้ ความเกดิ แหงความรา เริง ชอื่ วา ความยินด.ี บทวาเตเนว กุสลมเู ลน ไดแ ก ดวยพืชคือกุศลนน่ั เอง. บทวา ผุสิสฺสแปลวา จักถกู ตอ ง คอื ถงึ ( สําเร็จ ). เทพบตุ รกลา วถงึ กุศลกรรมของตน ซงึ่ เปนเหตุแหง ภวสมบตั สิ ว นอนาคตตามท่ีไดบ รรลุแลว อยางน้ี บดั น้ี ถงึ ตนเองประสงคจ ะไปเฝา พระ-ผูมพี ระภาคเจา กฝ็ ากการไหวพ ระศาสดาไปกับพระเถระ จึงกลาวคาถาวา สเจ เปน ตน . บรรดาบทเหลา นน้ั บทวา สเจ คจฺเฉยยฺ าสิแปลวา ถาทา นจักไป บางทา นกลาววา สเจ คจฺฉสิ ถาทา นจะไปเนอ้ื ความอยางน้นั แล. บทวา มมาป น วจเนน ความวา มิใชตามสภาพของทานอยางเดยี วเทา นัน้ ทีแ่ ทจงกราบทูลพระผูมีพระภาคเจา ตามคาํ แมข องขาพเจา . บทวา วชชฺ าสิ แปลวา พึงกราบทลู ประกอบความวา พงึ กราบทูลถึงการถวายบงั คมดวยเศยี รเกลา แมข องขา พเจา . เม่ือเทพบุตรแสดงวา แมถงึ ขา พเจาจะฝากการถวายบงั คมไปในบัดน้ี คร้นั ฝากไปแลว ขาพเจากจ็ ะไมเฉยอยู ดังน้ี จึงกลา ววา แมขาพเจา ก็จักไปเฝาพระชินเจาผูหาบคุ คลอนื่ เปรียบมไิ ด อน่ึง เพอื่ แสดงเหตใุ นการไปใหส าํ คัญยงิ่ ข้นึ จึงกลา ววา การไดเ ห็นพระโลกนาถผคู งที่หาไดย าก. พระสังคีติกาจารยไ ดแ ตงคาถาไวสองคาถาดงั น้วี า กณั ฐกเทพบุตรน้ัน เปน ผกู ตญั กู ตเวที เขาไป เฝาพระศาสดา ฟงพระดํารัสของพระพุทธเจา ผมู ี จักษแุ ลว ชาํ ระธรรมจักษุใหบ รสิ ุทธ์ิ ชําระทิฏฐิ

พระสตุ ตันตปฎก ขทุ ทกนิกาย วมิ านวตั ถุ เลม ๒ ภาค ๑ - หนา ท่ี 619 วจิ ิกจิ ฉาและศลี พตปรามาสใหบ รสิ ทุ ธแ์ิ ลว ถวาย บงั คมพระยคุ ลบาทของพระศาสดาแลวหายไปในท่ี นน้ั เอง. บรรดาบทเหลา น้นั บทวา สุตฺวา คิร จกฺขมุ โต ความวาฟง พระดํารสั ของพระสมั มาสัมพทุ ธเจา ผมู ีจักษุดว ยจักษุ ๕. บทวาธมมฺ จกขฺ ุ ไดแ ก โสดาปต ติมรรค. บทวา วิโสธยิ แปลวา บรรลุความจรงิ การชาํ ระธรรมจักษใุ หบรสิ ุทธิ์ คอื การบรรลุนั่นเอง. บทวา วโิ สธยติ ฺวา ทฏิ คิ ต ไดแกถอนทิฏฐ.ิ บทวา วจิ ิกิจฉฺ วตานิ จ ประกอบความวา ยังวจิ กิ จิ ฉาทม่ี วี ตั ถุ ๑๖ และมวี ัตถุ ๘และยังศลี พตปรามาสทีเ่ ปนไปวา คนจะบริสทุ ธไ์ิ ดด วยศลี พรตดงั นี้ ใหบริสทุ ธิ์ ก็ปรามาสทีเ่ ปน ไปอยางนน้ั พรอมดว ยปรยิ ายทง้ั หลาย ทานกลาววา วตานิ พรต ในคาถาน้ัน คาํ ทเ่ี หลือมนี ยั ดงั กลา วแลวน่นั แล. จบอรรถกถากัณฐกวมิ าน ๘. อเนกวณั ณวิมาน วาดว ยเอนกวัณณวมิ าน พระมหาโมคคลั ลานเถระถามเทพบตุ รองคห นงึ่ วา [๘๒] ทา นอันหมูอปั สรแวดลอ ม ขนึ้ วมิ าน อันมีวรรณะมิใชนอ ย เปนท่รี ะงับความกระวนกระวาย และความโศก วจิ ติ รมาก บันเทงิ อยู ดจุ ทา ว

พระสุตตันตปฎก ขุททกนกิ าย วมิ านวัตถุ เลม ๒ ภาค ๑ - หนาท่ี 620สนุ มิ มติ เทวราช ผูเปนใหญในเทวดา ไมม ใี ครเสมอเหมอื น จะมีใครที่ไหนยิง่ กวาทานทางยศทางบญุ และทางฤทธ์ิ หมทู วยเทพชนั้ ไตรทศท้ังหมด ชมุ นมุ กันไหวท าน ดุจเทวดาและมนุษยทงั้ หลาย ไหวพระจันทรฉะนน้ั และเทพอปั สรเหลา น้ี ก็ฟอนราํ ขับรอง บนั เทิงอยรู อบ ๆ ทา นทานเปนผบู รรลุเทวฤทธิ์ มีอานุภาพมาก ครงั้ เกดิเปนมนุษย ทา นไดท ําบุญอะไรไว เพราะบุญอะไรทานจงึ มอี านภุ าพรุง เรืองอยางน้ี และรัศมขี องทานจึงสวา งไสวไปทุกทศิ . เทพบตุ รนนั้ ดใี จ ถูกพระโมคคัลลานะถามแลว ก็พยากรณปญ หาของกรรมที่มีผลอยา งนว้ี า ขาแตท า นผูเจรญิ เมือ่ กอนขาพเจา ไดเปนสาวกของพระชินพทุ ธเจาพระนามวา สุเมธ ขา พ-เจาเปน ปถุ ชุ น ยงั มไิ ดต รัสรู บวชอยู ๗ พรรษาเมอื่ พระสเุ มธชนิ พทุ ธเจาผูศาสดา ผูข า มโอฆะได แลว เปน ผคู งท่ี เสดจ็ ปรนิ ิพพานแลว ขาพเจา นน้ั ไดไหวร ตั นเจดยี ทค่ี ลุมดว ยขายทอง ทาํ ใจใหเ ล่อื มใสในพระสถปู ขา พเจามิไดใหท าน เพราะไมมวี ตั ถุทานท่จี ะให แตขาพเจา ไดช ักชวนคนอน่ื ๆ ใหใหทานนัน้ วา ทานท้ังหลายจงบชู าพระธาตขุ องพระ-พุทธเจา ผคู วรบูชาน้นั เถดิ ไดย ินวา ทา นท้ังหลาย

พระสุตตันตปฎ ก ขุททกนิกาย วมิ านวตั ถุ เลม ๒ ภาค ๑ - หนา ที่ 621 ละอัตภาพน้แี ลว จกั ไปสวรรคด ว ยอาการอยางน้ี ขาพเจาไดทํากศุ ลกรรมอยางน้นั แล จงึ ไดเ สวยสขุ อันเปน ทพิ ยด วยตน และบนั เทงิ อยใู นทามกลางหมู เทพชั้นไตรทศ ท้ังขาพเจา กย็ ังไมสน้ิ บญุ นัน้ . จบอเนกวณั ณวมิ านที่ ๘ อรรถกถาอเนกวัณณวมิ าน อเนกวณั ณวิมาน มีคาถาวา อเนกวณณฺ  ทรโสกนาสน เปนตน .อเนกวณั ณวมิ านนั้นเกดิ ขึ้นอยา งไร ? พระผูมพี ระภาคเจาประทับอยู ณ พระวหิ ารเชตวัน กรงุ สาวัตถีสมยั นนั้ ทานพระมหาโมคคลั ลานะเท่ยี วจารกิ ไปในเทวโลก ตามนยั ท่ีกลาวแลวในหนหลัง ไดไปสวรรคช ัน้ ดาวดงึ ส ครัง้ น้นั เทพบตุ รผมู ีรศั มีมิใชน อ ย เหน็ ทา นพระมหาโมคคลั ลานะนน้ั เกิดความเคารพนบั ถือมาก เขาไปหาแลวยนื ประคองอัญชลอี ยู พระเถระถามถงึ กรรมทเี่ ทพบุตรกระทํา ดวยมขุ คอื มงุ ประกาศสมบัติท่ไี ดแ ลววา ทา นอนั หมูอ ัปสรแวดลอ ม ข้นึ วิมานอันมี วรรณะมิใชนอ ย เปน ทรี่ ะงบั ความกระวนกระวาย และความโศก วิจติ รมาก บันเทิงอยู ดจุ ทาว สนุ มิ มติ เทวราช ผูเปน ใหญในเทวดา ไมมใี คร

พระสตุ ตนั ตปฎ ก ขทุ ทกนกิ าย วมิ านวตั ถุ เลม ๒ ภาค ๑ - หนาท่ี 622 เสมอเหมอื น จะมีใครทไี่ หนที่ยิ่งกวา ทานทางยศทางบุญ และทางฤทธ์ิ หมทู วยเทพชน้ั ไตรทศ ท้งั หลาย ชุมนุมกันกไ็ หวทาน ดุจเทวดาและมนษุ ยทงั้ หลายไหวพระจนั ทรฉ ะนนั้ และเทพอปั สรเหลา นี้ กฟ็ อนราํ ขบั รอง บันเทิงอยรู อบ ๆ ทา น ทา นเปน ผูบรรลเุ ทพฤทธิ์ มอี านภุ าพมาก ครง้ั เกิดเปน มนุษย ทานไดทาํ บญุ อะไรไว เพราะบุญอะไรทานจึงมอี านุภาพรุง เรืองอยา งนี้ และรศั มีของทาน จงึ สวา งไสวไปทุกทิศ. เพอ่ื แสดงกรรมน้ัน ทานจึงกลา ววา เทพบุตรนน้ั ถกู พระโมคคัลลานะถามแลว ดใี จกพ็ ยากรณปญ หาของกรรมที่มีผลอยางน.้ี เทพบุตรแมน้นั ไดกลาววา ขา แตทานผเู จริญ เมอ่ื กอ นขา งเจาไดเปน สาวกของพระชินพุทธเจาพระนามวา สุเมธ ขาพ- เจาเปนปุถุชนยังมิไดตรัสรู บวชอยู ๗ พรรษาเม่อื พระสเุ มธชินพทุ ธเจาผศู าสดา ผขู า มโอฆะไดแลว เปน ผคู งที่ เสดจ็ ปรนิ ิพพานแลว ขาพเจานน้ั ไดไ หวร ัตนเจดยี ท ค่ี ลุมดว ยขา ยทอง ทําใจให เลอื่ มใสในพระสถปู ขาพเจา มิไดใ หท าน เพราะไมมวี ัตถุทานที่จะให แตขาพเจา ไดชักชวนคนอ่ืน ๆ

พระสุตตนั ตปฎก ขทุ ทกนกิ าย วิมานวัตถุ เลม ๒ ภาค ๑ - หนา ท่ี 623 ใหใ หทานนั้นวา ทานทั้งหลายจงบูชาพระธาตุของ พระพทุ ธเจาผคู วรบชู านัน้ เถดิ ไดยินวา ทา น ทัง้ หลายละอตั ภาพนีแ้ ลว จักไปสวรรคด ว ยอาการ อยา งน้ี ขา พเจาไดกระทาํ กศุ ลกรรมอยางนน้ั แล จงึ ไดเ สวยสขุ อนั เปนทพิ ยดวยตน และบนั เทงิ อยู ในทามกลางหมูเทพชน้ั ไตรทศ ทัง้ ขาพเจากย็ งั ไม ส้ินบญุ นนั้ . เลา กันมาวา นับจากนี้ถอยหลังไปสามหมืน่ กัป พระสมั มาสัม-พุทธเจาพระนามวา สุเมธ เสด็จอุบัตขิ ้นึ ในโลก ทรงทาํ โลกนี้กับเทวโลกใหสวา งเปน อยางเดียวกนั ทรงบําเพ็ญพุทธกิจแลว เสดจ็ ปรนิ ิพพาน เมื่อมนษุ ยทง้ั หลายเกบ็ พระบรมธาตุของพระผมู พี ระภาคเจา สรา งรัตนเจดยี บุรุษคนหน่ึงบวชในศาสนาของพระศาสดา ประพฤตพิ รหมจรรยอยู ๗พรรษา มคี วามรําคาญเพราะจติ ไมต ง้ั มัน่ จงึ สกึ ครัน้ สกึ แลว โดยท่ีเปน ผูมคี วามสงั เวชมากและมฉี นั ทะในธรรม จงึ ทําการปด กวาดและดูแลของใชเปน ตน ที่ลานพระเจดีย รกั ษานจิ ศีลและอโุ บสถศลี ฟง ธรรมและเที่ยวชักชวนคนอ่นื ๆ ใหท ําบุญ เขาทาํ กาละตายในเมอ่ื สน้ิ อายุบังเกิดในสวรรคช ้ันดาวดึงส เพราะความย่ิงใหญแหง บญุ กรรม เขาเปนเทพบตุ รมศี ักดใ์ิ หญ มอี านุภาพมาก เปน ผูท ีเ่ ทวดาทั้งหลายมีทาวสกั กะเปน ตน สกั การบชู า ดํารงอยใู นสวรรคช ั้นดาวดงึ สน ้ันชั่วอายุ จตุ ิจากดาวดึงสน น้ั ทอ งเที่ยวไป ๆ มา ๆ อยูในเทวดาและมนุษยท ้งั หลาย ในพทุ ธุปบาทกาลนี้ บงั เกดิ ในสวรรคชน้ั ดาวดงึ สด ว ยเศษวบิ ากแหงกรรม

พระสตุ ตนั ตปฎก ขุททกนิกาย วมิ านวัตถุ เลม ๒ ภาค ๑ - หนาท่ี 624น้นั แหละ เทวดาทง้ั หลายรูจกั เทพนนั้ วาเปน ผูมวี รรณะมใิ ชน อย หมายเอาเทพบตุ รองคน้ัน มหาสังคีตกิ าจารยท้งั หลายจงึ กลา ววา อถ นอเนกวณฺโถ เทวปุตโฺ ต ฯ เป ฯ น ตสฺส ปุ ฺ สสฺ ขยมปฺ อชฌฺ คนตฺ ิ กเถสิ ดังน.้ี บรรดาบทเหลา น้ัน บทวา อเนกวณฺณ ความวา มวี รรณะหลายอยา ง เพราะมสี ีหลายอยางมีสเี ขยี วและสเี หลอี งเปน ตน และเพราะวิมานตดิ ๆ กนั เปน ตน มสี ณั ฐานหลายอยาง. บทวา ทรโสกนาสนความวา ชื่อวา เปน ทีร่ ะงบั ความกระวนกระวายและความโศก เพราะบรรเทาความกระวนกระวายและความเรา รอ นเพราะเปนวิมานที่เยือกเยน็และเพราะไมเ ปนโอกาสแหงความโศกเพราะเปน วมิ านทน่ี าปลื้มใจ เพราะเปนวนิ านทนี่ า ชม. บทวา อเนกจติ ฺต ไดแ ก มีรูปวจิ ติ รหลายอยาง.บทวา สุนมิ ฺมิโต ภตู ปตวี ความวา ทา นแมเปนหมเู ทพชั้นดาวดึงสก็บนั เทงิ ยินดี ร่ืนรมยย่งิ เหมือนทา วสนุ มิ มิตเทวราช เพราะเปน ผูมีทพิ ยสมบัตอิ ยางโอฬาร. บทวา สมสสฺ โม ไดแ ก ผูเสมอเหมือนนน่ั เอง พูดตรง ๆ ก็คือ ไมม ีเทพทเ่ี หมือนทา น. จะมีใครทีไ่ หน คือดวยเหตไุ ร ท่ีเหนือกวาคอื ย่งิ กวา เลา เพื่อจะเฉลยปญหาวา เสมอยิ่งกวาทางไหน ทานจึงกลาววา ยเสน ปุ ฺเน จ อทิ ฺธิยา จ ทางยศ ทางบุญ และทางฤทธ์ิดังน้.ี บรรดาบทเหลา นน้ั บทวา ยเสน ไดแก บรวิ ารยศ. บทวาอทิ ฺธยิ า ไดแก อานุภาพ อีกอยางหนงึ่ บทวา ยเสน ไดแ กอสิ ริยยศ ความเปน ใหญ. บทวา อทิ ฺธยิ า ไดแ ก เทวฤทธิ์ ฤทธิ์ของเทวดา อีกอยางหนงึ่ บทวา ยเสน ไดแ ก ความสมบูรณแหง สมบัติ.

พระสุตตันตปฎ ก ขทุ ทกนิกาย วมิ านวตั ถุ เลม ๒ ภาค ๑ - หนา ท่ี 625บทวา อทิ ธฺ ยิ า ไดแก ความสาํ เรจ็ แหงกามคุณตามท่ีตอ งการ. อกี อยา งหนง่ึ บทวา ยเสน ไดแ ก เกียรติยศ ชื่อเสยี ง ทีง่ าม. บทวา อทิ ฺธิยาไดแก ความสาํ เรจ็ พรอ ม. บทวา ปุ เฺ น ไดแ ก ผลบญุ ทเี่ หลือลงซ่งึ กลา วไวในทนี่ ั้น ๆ หรอื บุญกรรมน่นั เอง. บทวา สพฺเพ จ เทวา ทานกลาวทําเนอื้ ความท่ีถือตามสามัญใหว เิ ศษดวยบทนวี้ า ติทสคณา. เทวดาทัง้ หลายเม่อื จะกระทาํ ความเคารพเฉพาะตนแกท า นทค่ี วรเคารพ บางทาน ยอมไมก ระทําทัง้ ทกี่ าํ ลังบันเทิงกัน สาํ หรบั เทพบุตรนี้ ไมอ ยางนน้ั ที่ทานกลาววา สเมจจฺ ชมุ นมุ กันเพื่อแสดงวา เทวดาทัง้ หลายแมก ําลงั บันเทงิ กัน กก็ ระทาํ ความเคารพแกเทพบุตรนโ้ี ดยแท. บทวา ต ต คอื ต ตวฺ  ทา นน้นั . บทวา สสวึ เทวา ความวา มนุษยแ ละเทวดาท้ังหลายเกิดอาทรเอือ้ เฟอ ขน้ึ มากน็ อบนอ มสสิสง่ิ ท่มี ีตรากระตาย คือพระจนั ทรที่ปรากฏในวันเพญ็ และวันแรมหน่งึ คาํ่ ฉันใด หมเู ทพชน้ั ไตรทศแมท ัง้ หมด ยอ มนอบนอมทา นนั้น ก็ฉันน้ัน เทพบตุ รเรียกพระเถระดวยความเคารพนบัถือมากวา ภทนฺเต. บทวา อหุวาสึ แปลวา ไดเ ปนแลว. บทวาปพุ เฺ พ ไดแก ในชาตกิ อ น. บทวา สเุ มธนามสสฺ ชนิ สฺส สาวโกความวา เปนสาวกเพราะบวชในศาสนาของพระสัมมาสมั พทุ ธเจาผูมพี ระ-นามปรากฏอยา งนี้วา สุเมธ. บทวา ปถุ ุชชฺ โน ไดแ ก ไมใชพ ระอริยะชื่อวายงั มไิ ดตรสั รู เพราะไมม แี มเพียงการตรสั รสู ัจจะทงั้ หลายแมใ นศาสนานน้ั . บทวา โส สตฺต วสฺสานิ ปรพิ พฺ ชิสฺสห ความวา ขาพเจา นนั้เท่ยี วไปโดยเพยี งคณุ คือบวช ๗ ป อธิบายวา ไมไดบ รรลอุ ตุ รมิ นุส-ธรรม คณุ อนั ย่ิงของมนษุ ย.

พระสุตตนั ตปฎก ขทุ ทกนิกาย วิมานวตั ถุ เลม ๒ ภาค ๑ - หนา ที่ 626 บทวา รตนจุ ฺจย ไดแก รตั นเจดยี ทยี่ กข้ึนซ่ึงสรา งดวยรตั นะมีแกว และทองเปน ตน. บทวา เหมชาเลน ฉนฺน ความวา คลุมดวยขายทองท้ังรอบขางและชนั้ บน. บทวา วนฺหติ วฺ า ความวา กระทําการนอบนอ มในทนี่ นั้ ๆ ดว ยเบญจางคประดิษฐ. บทวา ถูปสฺมึ มน ปสาทยึความวา ขาพเจา ยงั จติ ใหเลื่อมใสในพระสถูปวา นเี้ ปนพระสถูปบรรจุพระธาตุ ซ่งึ เปนทต่ี ้งั มัน่ แหงคุณของพระสัพพญั หู นอ. บทวา น มาสิ ทาน ความวา มิไดม ที านท่ีขา พเจา กระทาํ เลยเพราะเหตุไร เพราะไมม วี ัตถุท่ีจะถวาย. บทวา น จ มตฺถิ ทาตุความวา วัตถทุ านที่กําหนดไว ของขา พเจา ไมมที จ่ี ะให คอื ส่งิ ของทค่ี วรจะใหอ ะไร ๆ ไมมี แตข าพเจา ไดชกั ชวนสัตวอ่นื ๆ ในการใหท านนัน้บางทา นกลา ววา ปเรสฺจ ตตฺถ สมาทเปสึ ไดชักชวนคนอ่ืน ๆ ในการใหท านนั้น ดังนก้ี ็มี. บรรดาบทเหลานั้น บทวา ปเรส พงึ ทราบวาเปน ฉฏั ฐวี ภิ ตั ติ ลงในอรรถทุตยิ าวิภัตติ. บทวา ปเู ชถ น เปน ตน เปน บทแสดงอาการชกั ชวน ประกอบความวา ซึ่งพระธาตนุ นั้ กริ ศพั ท ในบทวา เอว กริ มีอรรถความวา ฟง ตาม ๆ กันมา ดวยบทวา น ตสสฺปุ ฺ สสฺ ขยมฺป อชฌฺ ค เทพบตุ รแสดงวา ขา พเจาไมถ งึ ความหมดสิน้ แหง บุญน้ัน คอื บุญกรรมที่กระทาํ อทุ ศิ พระผมู ีพระภาคเจาพระนามวาสุเมธในครงั้ น้ัน ขาพเจา ยงั เสวยเศษวิบากแหงกรรมนัน้ แหละ ดังน้ี ขอ ใดมไิ ดกลา วไวในท่นี ี้ ขอ นัน้ พึงทราบวา เขา ใจงายทัง้ นั้น เพราะมีนยัดังกลา วมาแลว ในหนหลงั . จบอรรถกถาอเนกวัณณวิมาน

พระสตุ ตันตปฎ ก ขทุ ทกนิกาย วิมานวตั ถุ เลม ๒ ภาค ๑ - หนา ท่ี 627 ๙. มฏั ฐกณุ ฑลวี มิ าน วา ดวยมฏั ฐกุณฑลวี ิมาน พราหมณ ถามเทพบตุ รน้นั วา [๘๓] เจา แตง ตวั มีตุมหูเกลี้ยง ทรงมาลัย ดอกไม ทาตัวดวยจนั ทนแ ดง ประคองแขนคร่ําครวญ อยูในกลางปา เจาเปน ทุกขหรอื .มฏั ฐกณุ ฑลเี ทพบตุ รตอบวา เรอื นรถทาํ ดว ยทองคาํ งามผดุ ผอ ง เกดิ ข้ึนแก ขา ขาหาคลู อรถนั้นยังไมไ ด ขาจะสละชวี ิตเพราะความทุกขนัน้ . พราหมณกลาววา พอ มาณพผูเจริญ เจาอยากไดลอ ทองคํา แกว- มณี ทองแดง หรือเงนิ ก็จงบอกแกข า ขาจะจัด คลู อใหเจา. มาณพน้นั กลาวตอบพราหมณน นั้ วา พระ- จนั ทรพ ระอาทติ ยท ั้งสอง ยอ มปรากฏในทอ งฟาน้ัน รถทองของขา ยอมงามดว ยคลู อ นั้น. พราหมณก ลาววา พอ มาณพ เจา เปนคนโง ทีม่ าปรารถนาสง่ิ ท่ี ไมค วรปรารถนา ขาเขาใจวา เจา จักตาย ( เสยี กอ น)