tripitaka_52

พระสตุ ตนั ตปฎก ขุททกนกิ าย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๓ - หนา ที่ 1 พระสุตตันตปฎก ขทุ ทกนิกาย เถรคาถา เลม ท่ี ๒ ภาคท่ี ๓ ตอนท่ี ๓ขอนอบนอ มแดพ ระผมู พี ระภาคอรหนั ตสัมมาสัมพทุ ธเจาพระองคน ้นั เถรคาถา จตกุ กนิบาต ๑. นาคสมาลเถรคาถา วา ดว ยคาถาของพระนาคสมาลเถระ [๓๒๓] เราเดินเขา ไปในบิณฑบาตในพระนคร ไดเ ห็นหญิง ฟอ นราํ คนหนงึ่ ตกแตงรางกายดว ยเคร่อื งอาภรณ นุงหม ผา สวยงาม ทัดทรงดอกไม ลบู ไลด ว ยกระแจะจันทน ฟอนราํ อยใู นวงดนตรีทถ่ี นนหลวง ทา มกลางพระนคร เปนดุจบว งแหง มจั จรุ าชอนั ธรรมชาติมาดกั ไว เพราะ- ฉะน้ัน การกระทาํ ไวในใจโดยอบุ ายอันแยบคาย จงึ บงั เกิดขน้ึ แกเ รา อาทีนวโทษปรากฏแกเรา ความเบ่ือหนาย กต็ ง้ั ลงมนั่ ลาํ ดับน้ันจติ ของเรากห็ ลดุ พน จากสรรพกิเลส ขอทา นจงดคู วามที่แหงธรรมเปน ธรรมอนั ดีเลิศ เราได บรรลวุ ิชชา ๓ แลว ไดทาํ กจิ พระพุทธศาสนาเสรจ็ แลว . จบนาคสมาลเถรคาถา</I

พระสุตตนั ตปฎก ขทุ ทกนิกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๓ - หนาท่ี 2 อรรถกถา จตุกกนิบาต อรรถกถานาคสมาลเถรคาถาท่ี ๑ บทวา อลงกฺ ตา ไดแก คาถาของ ทานพระนาคสมาลเถระ เรือ่ งน้นั มีเหตเุ กิดขึ้นไดอ ยางไร ? ในกาลแหง พระผูมพี ระภาคเจา ทรงพระนามวา ปทุมุตระ ทา นพระ-นาคสมาลเถระน้ี บงั เกดิ ในเรอื นมตี ระกูล ถงึ ความเปน ผรู เู ดยี งสา ในคิมหสมยั ไดเห็นพระศาสดาเสดจ็ ดําเนนิ บนภาคพ้ืนอนั รอนระอไุ ปดวยแสงพระอาทิตย จงึ ไดถวายรม. ดวยบญุ กรรมน้นั ทา นทอ งเทีย่ วไปในเทวดาและมนษุ ยท ง้ั หลายในพุทธุปบาทกาลน้ี บังเกดิ ในสกั ยราชตระกูล ไดนามวา นาคสมาละเจรญิ วยั แลวไดศ รัทธาบวชในสมาคมแหงพระญาติ ไดเ ปนผอู ุปฏฐากพระ-ผูม พี ระภาคเจา ตลอดกาลเลก็ นอย. วันหนง่ึ ทา นเขา ไปบณิ ฑบาตยงั พระนครเห็นหญิงนกั ฟอนคนหนง่ึ ประดบั ตกแตงแลวฟอนอยู ในเมอ่ื ดนตรกี ําลงัประโคมอยูใ นหนทางใหญ เริ่มตงั้ ความส้ินไปและความเสือ่ มไปวา วาโย-ธาตอุ ันกระทําใหว จิ ติ รนี้ ยอมเปล่ียนแปรกรัชกายไปโดยประการนั้น ๆดวยอาํ นาจความแผไ ป นา อัศจรรยสังขารทง้ั หลายไมเ ทีย่ ง ดงั น้ีแลว ไดบาํ เพ็ญขวนขวายวิปส สนาบรรลุพระอรหตั ดวยเหตนุ น้ั ทานจึงกลาวไวในอปทาน๑วา แผนดินรอนดงั เพลงิ แผน ดินดจุ มเี ถารึงไหล พระ- ผมู พี ระภาคเจา ทรงพระนามวา ปทมุ ุตระ เสด็จจงกรมอยู๑. ขุ. อ. ๓๓/ขอ ๔๗.

พระสุตตนั ตปฎ ก ขุททกนิกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๓ - หนา ท่ี 3 ทกี่ ลางแจง เรากัน้ รม ขาวเดินทางไป ไดเ ห็นพระสมั - พุทธเจาเขา ไปกลางแจงนน้ั แลว เกิดความคดิ ข้ึนวา ภมู ิ- ภาคถกู พยบั แดดแผค ลุม แผนดนิ น้จี งึ เปน เหมอื นถาน เพลงิ พายุใหญทําสรรี กายใหล อยข้นึ ไดต ้งั ขึน้ อยู หนาว รอน ยอมทาํ ใหลําบาก ขอไดโดยรับรมนอี้ ันเปน เครอ่ื ง ปอ งกันลมและแดดเถิด ขาพระองคจักสมั ผัสพระนพิ พาน พระชินเจา ทรงพระนามวาปทุมุตระ ผูท รงอนเุ คราะห ประกอบดวยพระกรณุ า มพี ระยศใหญ ทรงทราบความ ดําริของเราแลว ทรงรับไวในกาลนัน้ เราจกั เปนจอม เทวดา เสวยราชสมบัตใิ นเทวโลก ๓๐ กัป ไดเ ปน พระ- เจา จักรพรรดิราช ๕๐๐ ครง้ั และไดเปน เจา ประเทศราช อนั ไพบูลยโดยคณานบั มิได เราไดเ สวยกรรมของตนซ่ึง กอ สรา งไวด ีแลว ในปางกอ น นีเ้ ปน ชาตสิ ดุ ทา ยของเรา ภพทีส่ ดุ กาํ ลังเปนไปอยู ถึงทกุ วันทชี่ นท้ังหลายกพ็ ากัน ก้นั เศวตฉตั รใหเราตลอดกาลทกุ เมอื่ ในแสนกัปแตภัทร- กปั น้ี เราไดถวายรมน้ันไมรจู ักทคุ ตเิ ลย นเ้ี ปน ผลแหง การถวายรม เราเผากเิ ลสท้ังหลายแลว ... ฯลฯ ... พระ- พุทธศาสนาเราไดท ําเสรจ็ แลว ดังนี.้ ก็แลครั้นทา นพระพระอรหัตแลว ไดพยากรณพ ระอรหตั ผล โดยระบขุ อปฏิบตั ขิ องตนขนึ้ เปน ประธานดวย ๔ คาถาวา เราเดนิ ทางเขา ไปบณิ ฑบาตในพระนคร ไดเ ห็นหญิง ฟอ นราํ คนหนึ่ง ตกแตงรางกายดว ยเคร่อื งอาภรณนงุ หม

พระสุตตันตปฎ ก ขุททกนกิ าย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๓ - หนาที่ 4 สวยงาม ทัดทรงดอกไม ลบู ไลดวยกระแจะจันทร ฟอน รําอยูในวงดนตรีท่ถี นนหลวง ทานกลางพระนคร เปน ดุจบวงแหงมจั จรุ าชอันธรรมชาตมิ าดักไว เพราะฉะน้นั การกระทําไวในใจโดยอุบายอนั แยบคาย จึงบังเกิดขน้ึ แกเ รา อาทนี วโทษปรากฏแกเ รา ความเบ่อื หนา ยกต็ งั้ ลง มัน่ ลําดบั นน้ั จติ ของเรากห็ ลุดพนจากสรรพกิเลส ขอ ทา นจงดคู วามทแ่ี หง ธรรมเปน ธรรมอันดเี ลิศ เราไดบรรลุ วิชชา ๓ แลว ไดท ํากิจพระพทุ ธศาสนาเสร็จแลว . บรรดาบทเหลานั้น บทวา อลงกฺ ตา ความวา มีตัวประดบั ดว ยอาภรณม ีกาํ ไรมอื เปนตน . บทวา สุวสนา ไดแ ก เคร่ืองนงุ หมผาดี คือนงุ ผา งาม. บทวา มาลินี ไดแกท ดั ทรงดอกไม คือมีพวงดอกไมป ระดบัแลว. บทวา จนฺทนสุ ฺสทา ไดแกมีรางกายลบู ไลดว ยกระแจะจนั ทน.บทวา มชฺเฌ มหาปเถ นารี ตูรเิ ย นจจฺ ติ นฏฏ กี ความวา หญิงนักฟอ นคือหญงิ ฟอนราํ คนหนึง่ ในสถานทต่ี ามท่กี ลาวแลว ฟอ นรําอยูในวงดนตรีมอี งค ๕ ในทามกลางถนนพระนคร คือกระทําการฟอนรําอยตู ามปรารถนา. บทวา ปณฺฑกิ าย ไดแก เพอื่ ภกิ ษา. บทวา ปวฏิ โ มฺหิไดแ ก เราเขาไปยงั พระนคร. บทวา คจฺฉนโฺ ต น อุทิกขฺ ิส ความวา เมือ่เดนิ ไปบนถนนในพระนคร ตรวจดถู นนเพื่อกําจัดอันตราย ไดแ ลดูหญงินกั ฟอ นนัน้ . ถามวา เหมอื นอะไร ? แกวา เหมอื นบว งแหงมัจจรุ าช อันธรรมชาตมิ าดกั ไว, อธบิ ายวา อารมณม ีรูปเปน ตน อนั เปน บว งแหงมจั จุ คอื แหงมจั จรุ าช อันธรรมชาติดกั ไว คือเท่ยี วสญั จรอยใู นโลก ยอมนาํ มาซ่งึ ความพินาศโดยสว นเดยี วฉันใด หญงิ นกั ฟอ นแมนนั้ กฉ็ นั นั้น

พระสตุ ตันตปฎก ขทุ ทกนิกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๓ - หนา ที่ 5ยอ มนํามาซ่ึงความพนิ าศโดยสวนเดยี วแกปถุ ชุ นคนบอด เพราะฉะนัน้ทา นจึงกลาววา เสมือนกบั บวงแหงมัจจรุ าช. บทวา ตโต แปลวา เพราะเหตุนนั้ สตั วท ั้งหลายจึงเปนผูข องอยูเสมอื นบว งแหง มัจจุราช. บทวา เม ไดแ ก เรา. บทวา มนสีกาโรโยนโิ ส อทุ ปชชฺ ถ ความวา การกระทาํ ไวในใจโดยแยบคายเกิดข้ึนแลวอยางนว้ี า รา งกระดูกนี้ อนั เอ็นเกีย่ วพันไว อันเน้อื ฉาบทาไว อันผวิ หนังปดบังไว ไมส ะอาดมกี ล่นิ เหมน็ นาเกลียดและปฏิกูล มอี ันปดบงั ยํา่ ยีทําลาย กาํ จัดความไมเ ทีย่ งเปน ธรรมดา จึงแสดงอาการอนั แปลกเชนน.ี้ บทวา อาทีนโว ปาตุรหุ ความวา เมอ่ื วาโดยหัวขอคอื การเขาไปทรงไวต ามสภาวะของกายอยา งน้ี เมื่อเรามนสกิ าร ถอื ความเกดิ ขึ้นและความเสอ่ื มไป และความผพุ ังไปพรอมดว ยกจิ (ตามความเปน จริง) แหงกายนั้น และแหงจิตและเจตสกิ อนั อาศยั กายน้ัน และเมอ่ื จติ และเจตสกิปรากฏโดยความเปน ภัย เหมือนเมอ่ื ยักษแ ละรากษสเปน ตน ปรากฏอาทีนวโทษมอี าการเปนอนั มากปรากฏแกเราในเพราะเหตนุ ั้น และยอมไดรับอานสิ งสใ นพระนิพพานโดยเปน ปฏิปกษตออาทีนวโทษนั้น. บทวา นิพพฺ ิทา สมติฏ ถ ความวา ความเบื่อหนาย ยอ มสาํ เรจ็ดวยอานุภาพแหง อาทนี วานปุ ส สนา การตามพิจารณาเห็นโทษ คอืนิพพิทาญาณยอมสําเรจ็ แลว ในหทัยของเรา, จิตในการจบั รปู ธรรม และนามธรรมเหลา น้ัน แมเ พียงครเู ดียวก็ไมป รากฏ, โดยทแี่ ทเ กดิ แตเ พียงวางเฉยในรูปธรรมนามธรรมนัน้ เทานน้ั ดวยอํานาจความเปนผูใครจ ะพนเปน ตน. บทวา ตโต ความวา เบ้ืองหนาแตว ิปสสนาญาณ.

พระสุตตนั ตปฎก ขุททกนิกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๓ - หนาท่ี 6 บทวา จติ ตฺ  วมิ ุจฺจิ เม ความวา จติ ของเราไดหลดุ พนแลวจากสรรพกิเลสโดยลาํ ดับแหง มรรค ในเมือ่ โลกตุ รภาวนาเปน ไปอยู. ดว ยเหตุน้ัน ทานจงึ แสดงเหตเุ กดิ ขน้ึ แหงผล. จรงิ อยูในขณะแหง มรรคจิตกิเลสทั้งหลาย ชอ่ื วา ยอมหลุดพน. ในขณะแหง ผลจติ กิเลสช่ือวาหลุดพนแลว ฉะนแ้ี ล. คาํ ท่ีเหลือมีนยั ดงั กลา วแลว นั่นแล. จบอรรถกถานาคสมาลเถรคาถาท่ี ๑

พระสตุ ตันตปฎก ขทุ ทกนกิ าย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๓ - หนา ที่ 7 ๒. ภคเุ ถรคาถา วา ดว ยคาถาของพระภคเุ ถระ [๓๒๔] ขาพระองคถูกความงวงเหงาหาวนอนครอบงํา ไดออก ไปจากวิหาร ข้นึ สูทจี่ งกรม ลมลงทีแ่ ผนดิน ณ ท่ใี กล บันไดจงกรมนัน้ นั่นเอง ขา พระองคล บู เนื้อลบู ตัวแลว ขนึ้ สู ที่จงกรมอีก เปน ผมู ีจติ ตง้ั ม่นั แลวในภายในเดนิ จงกรมอยู แตน น้ั การกระทาํ ไวใ นใจโดยอุบายอนั แยบคาย ได บงั เกิดขึ้นแกข าพระองค อาทนี วโทษปรากฏแกขาพระองค ความเบอ่ื หนา ยกต็ ้ังลงมน่ั ลําดบั นั้น จติ ของขาพระองค กห็ ลดุ พน จากสรรพกเิ ลส ขอพระองคจ งทอดพระเนตร ดคู วามทแ่ี หง ธรรมเปน ธรรมอันดีเลศิ ขา พระองคไ ดบรรลุ วชิ ชา ๓ แลว ไดทํากจิ พระพุทธศาสนาเสร็จแลว . จบภคเุ ถรคาถา อรรถกถาภคุเถรคาถาที่ ๒ คาถาแหงทา นพระภคเุ ถระ มีคําเรมิ่ ตนวา อห มทิ เฺ ธน ดังน้ี. เรื่องนนั้ มเี หตเุ กิดขนึ้ ไดอยางไร ? ไดยินวา ในกาลแหง พระผูมพี ระภาคเจา ทรงพระนามวา ปทุมตุ ระทานพระภคเุ ถระนี้ บงั เกิดในเรอื นมตี ระกลู ถงึ ความเปน ผรู เู ดยี งสา เมือ่พระศาสดาปรนิ พิ พานแลว บชู าพระธาตุท้ังหลายของพระผูมพี ระภาคเจานนั้ ดวยดอกไมทัง้ หลาย. ดวยบญุ กรรมนนั้ ทานบงั เกดิ ในเทพชน้ั นิมมานรดี ทอ งเที่ยวไป ๆ

พระสตุ ตันตปฎ ก ขทุ ทกนกิ าย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๓ - หนา ท่ี 8มา ๆ ในเทวโลก และมนษุ ยโลก ในพทุ ธุปบาทกาลน้ี บงั เกิดในสกั ย-ราชตระกูล ไดน ามวา ภคุ เจรญิ วยั แลว ออกบวชพรอ มทา นพระอนุรุทธะและพระกมิ ิละ๑ อยูในพาลกโลณกคาม วันหน่งึ เพือ่ จะบรรเทาความท่ถี ูกถนี มิทธะครอบงํา จงึ ออกจากวหิ าร ขนึ้ สูทีจ่ งกรมลมลง ทาํ การลมนัน้น่ันแหละใหเปนขอสบั บรรเทาถีนมทิ ธะ เจริญวิปสสนาบรรลพุ ระ-อรหตั แลว . ดว ยเหตนุ ้ันทา นจึงกลา วไวในอปทาน๒วา เมือ่ พระผมู พี ระภาคเจา ทรงพระนามวา ปทุมตุ ระ ผูมี ยศใหญป รินิพพานแลว เราไดเ อาผอบอันเต็มดวยดอกไม ไปบชู าพระสรีระ เรายังจติ ใหเลื่อมใสในบญุ กรรมนน้ั แลว ไดไ ปสูส วรรคช ั้นนิมมานรดี เราถึงจะไปอยยู ังเทวโลก ก็ ยงั ประพฤติพรหมจรรยอ ยู ฝนดอกไมต กจากฟากฟา เพอ่ื เราตลอดกาลทง้ั ปวง เราสมภพในมนษุ ยก็เปน พระ- ราชาผมู ยี ศใหญ ในอตั ภาพนัน้ ฝนดอกโกสุมตกลงมาเพือ่ เราทุกเมื่อ เพราะอํานาจทีเ่ อาดอกไมบ ชู าทพ่ี ระสรรี ะของ พระพุทธเจาผูทรงเหน็ เหตนุ ีเ้ ปนการเห็นครัง้ สุดทา ยของ เรา ภพที่สุดกําลังเปนไป ถึงทุกวนั นี้ ฝนดอกไมก ต็ กลง มาเพ่ือเราทกุ เวลา ในแสนกปั แตภ ัทรกัปน้ี เราเอาดอกไม ใดบชู า ดว ยการบูชานั้น เราไมรูจ กั ทุคติเลย น้เี ปนผลแหง การบูชาพระสรรี ะ เราเผากเิ ลสทง้ั หลายแลว...ฯลฯ... พระพุทธศาสนาเราไดทาํ เสร็จแลว ดงั นี.้ ก็แลครัน้ ทา นบรรลพุ ระอรหัตแลว ปลอ ยใหกาลลว งไปดวยสขุ อนัเกดิ แตผ ลจิต และสุขอันเกดิ แตพระนพิ พาน อันพระศาสดาผูเสด็จเขาไป๑. ม. ม. ๑๓/ขอ ๑๙๕. กิมพลิ ะ. ๒. ข.ุ อ. ๓๓/ขอ ๔๘.

พระสุตตันตปฎ ก ขทุ ทกนิกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๓ - หนา ท่ี 9ใกลเพอ่ื ทรงช่ืนชมถึงการอยโู ดดเดี่ยวแลว ตรสั ถามวา ภกิ ษุ เธอเปน ผูไ มประมาทอยบู า งหรอื เม่ือจะประกาศการอยดู วยความไมประมาทของตนจึงไดภ าษติ ๔ คาถาเหลา น้วี า ขา พระองคถ กู ความงว งเหงาหาวนอนครอบงํา ไดอ อก ไปจากวหิ ารขึ้นสทู ่จี งกรม ลม ลงที่แผนดิน ณ ทใ่ี กลบ นั ได จงกรมนั้นนนั่ เอง ขาพระองคล บู เนือ้ ลูบตวั แลว ขน้ึ สูท่ี จงกรมอีก เปน ผมู ีจิตต้ังมั่นแลว ในภายใน เดินจงกรมอยู แตนนั้ การกระทําไวในใจ โดยอบุ ายอนั แยบคาย ได บงั เกดิ ขน้ึ แกขา พระองค อาทนี รโทษปรากฏแกขา - พระองค ความเบอื่ หนายก็ตัง้ ลงมน่ั ลําดบั น้นั จติ ของ ขาพระองคก ห็ ลุดพนจากสรรพกเิ ลส ขอพระองคจง ทอดพระเนตรดคู วามทแี่ หงธรรมเปน ธรรมอนั ดเี ลศิ ขา - พระองคไ ดบ รรลวุ ชิ ชา ๓ แล ไดทาํ กิจพระพุทธศาสนา เสรจ็ แลว. บรรดาบทเหลา น้ัน บทวา มิทเฺ ธน ปกโต ความวา ผูถกู มทิ ธะอันกําจัดความไมสามารถเปนสภาวะ กลาวคือความเกยี จครา นแหง กายครอบงาํ . บทวา วิหารา ไดแ ก จากเสนาสนะ. บทวา อปุ นกิ ฺขมึ ไดแกออกไปเพื่อเดนิ จงกรม. บทวา ตตฺเถว ปปตึ ฉมา ความวา ลมลงทภี่ าคพนื้ เพราะถูกความหลบั ครอบงาํ ทบ่ี ันไดจงกรมน้นั นั่นแล,

พระสตุ ตันตปฎก ขุททกนิกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๓ - หนาท่ี 10 บทวา คตฺตานิ ปริมชฺชติ ฺวา ความวา ตามนวดอวยั วะแหงรา งกายตน โดยลม ลงท่ีภาคพืน้ เกลอื กฝุน อย.ู บทวา ปนุ ปารุยหฺ จงฺกมน ความวา ไมถงึ ทําหนา สะย้ิววา ยัดน้ีเราลมแลว ข้ึนสทู จี่ งกรมแมอกี . บทวา อชฌฺ ตฺต สุสมาหิโต ประกอบความวา เรามีจติ ตง้ั มัน่แลว ดวยดี คอื เปน ผมู จี ิตมีอารมณเ ปนหนึง่ จงกรม ดว ยการขมนวิ รณในกมั มัฏฐาน อนั เปนอารมณภายใน. คาํ ทเ่ี หลอื มีนัยดงั กลา วแลวนน่ั แลกน็ แ้ี ลเปนการพยากรณพ ระอรหัตผลของพระเถระ. จบอรรถกถาภคเุ ถรคาถาที่ ๒

พระสตุ ตันตปฎ ก ขทุ ทกนิกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๓ - หนา ท่ี 11 ๓. สภยิ เถรคาถา วาดวยคาถาของพระสภิยเถระ[๓๒๕] พวกอนื่ เวนบัณฑติ ยอมรสู กึ วา พวกเราที่ทะเลาะววิ าทกันน้ี จะพากันยุบยับในทามกลางสงฆน้ี พวกใดมารูชดั ในทา มกลางสงฆน น้ั วา พวกเราพากนั ไปสูท่ใี กลมจั จรุ าช ความทะเลาะวิวาท ยอมระงบั ไปไดจ ากสํานักของพวกนน้ั เมอื่ ใด เขาไมร ูธรรมอนั เปน อบุ ายระงบั การ ทะเลาะววิ าทตามความเปน จรงิ ประพฤตอิ ยูดจุ ไมแก ไมต าย เมือ่ น้นั ความทะเลาะววิ าทก็ไมสงบลงได ก็ชน เหลาใดมารูแจง ธรรมตามความเปนจรงิ เม่ือสตั วท งั้ หลาย พากันเรารอนอยู ชนเหลาน้นั ยอมไมเรารอ น ความ ทะเลาะววิ าทของพวกเขา ยอมระงับไปไดโ ดยสว นเดยี ว การงานอยา งใดอยา งหนึ่งที่ยอหยอน วตั รอนั เศราหมอง และพรหมจรรยอนั บุคคลพึงระลกึ ดว ยความสงสยั กรรม ๓ อยางนนั้ ยอ มไมม ีผลมาก ผูใดไมม ีความเคารพใน เพอื่ นพรหมจรรยทง้ั หลาย ผนู ้นั ยอมเปนผูหา งไกลจาก สทั ธรรมเหมือนฟากบั ดินฉะน้นั . จบสภิยเถรคาถา

พระสตุ ตันตปฎ ก ขทุ ทกนิกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๓ - หนา ท่ี 12 อรรถกถาสภยิ คาถาท่ี ๓ คาถาของทานสภยิ เถระ มีคําเร่มิ ตน วา ปเร จ ดงั นี.้ เรอ่ื งน้นัมีเหตเุ กิดข้ึนไดอ ยา งไร ? พระเถระแมน ี้ ไดสรางบุญญาธกิ ารไวใ นพระพทุ ธเจา ในปางกอนเม่ือสงั่ สมบุญไวใ นภพนนั้ ๆ ในกาลแหง พระผมู พี ระภาคเจา ทรงพระนามวา กกุสนั ธะ บังเกิดในเรอื นมีตระกลู ถงึ ความเปนผูร ูเดยี งสาแลว วันหนง่ึเหน็ พระศาสดาเสด็จไปเพอื่ ประทบั อยูพ ระสําราญในกลางวนั มจี ติ เลื่อมใสไดถวายรองเทา . ดวยบุญกรรมนนั้ ทา นทองเที่ยวไปในเทวโลกและมนษุ ยโลก เมื่อพระผมู พี ระภาคเจาปรินพิ พานแลว เมอื่ สุวรรณเจดียป ระดิษฐานแลวพรอ มดว ยกุลบตุ ร ๖ คน มีตนเปนที่ ๗ บวชในพระศาสนา เรียนพระ-กรรมฐานอยูใ นปา เมื่อไมส ามารถใหค ณุ วเิ ศษบังเกิดได จงึ กลาวกะกุล-บตุ รนอกนีว้ า พวกเราเม่อื เท่ียวไปบิณฑบาต ยงั มคี วามอาลยั ในชีวติ และเพราะมีความอาลัยในชีวติ พวกเราก็ไมส ามารถจะบรรลุโลกุตรธรรมได.และการกระทํากาละอยา งปถุ ชุ นยอมเปน ทุกข เอาเถอะพวกเราจะผูกบันไดขนึ้ สูภูเขา ไมอ าลยั ในกายและชีวิต กระทําสมณธรรม. ภกิ ษเุ หลา นน้ัไดก ระทาํ เหมอื นอยา งนนั้ . ลาํ ดับนัน้ พระมหาเถระไดอภญิ ญา ๖ ในวนั นั้นน่ันเอง เพราะความทีต่ นเปน ผูเพียบพรอมดวยธรรมอันเปน อปุ นสิ ัย นาํ บิณฑบาตจากอุตตรกรุ ุทวีปเขา ไปใหแกภิกษุเหลาน้นั . ภกิ ษุนอกน้กี ลา ววา ขาแตทา นผเู จริญ ทานทํากิจเสรจ็ แลว กจิ เพียงเจรจาปราศรยั กบั ทานเปน การเน่ินชา, พวกเราจะกระทําเฉพาะสมณธรรมเทา น้ัน ขอทา นจงประกอบเนือง ๆ ซ่ึงสขุ วิหารธรรม ในธรรมทที่ านเหน็ แลว เถิด ดงั นีแ้ ลวไดห าม

พระสตุ ตันตปฎก ขุททกนกิ าย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๓ - หนาที่ 13บณิ ฑบาต. พระเถระเม่อื ไมส ามารถเพือ่ จะใหภกิ ษุเหลานน้ั รับไดจ งึ ไดไปแลว. ลําดบั นนั้ โดยกาลลว งไป ๒-๓ วัน บรรดาภิกษเุ หลานน้ั ภกิ ษุรปู หน่ึง ทําใหแจง พระอนาคามผิ ล มอี ภญิ ญาเปนเคร่ืองแวดลอม ไดกลา วอยางนั้นน่นั แล ถูกภิกษุเหลา นนั้ หา มแลว ก็ไดไ ป. ในบรรดาภิกษุเหลานัน้ พระขีณาสพเถระปรินิพพานแลว . ภิกษุผอู นาคามีเกดิ ในชั้นสทุ ธาวาส. ภกิ ษุนอกน้นั กระทาํ กาลกริ ิยาอยา งปุถชุ นน้ันเอง เสวยทพิ ย-สมบตั โิ ดยอนุโลมและปฏโิ ลมในกามาพจรสวรรค ๖ ชัน้ ในกาลแหงพระผูมพี ระภาคเจาของเรา จุติจากเทวโลกแลว คนหน่งึ ถือปฏสิ นธิในมลั ลราชตระกูล คนหนง่ึ ถอื ปฏิสนธใิ นคันธารราชตระกลู คนหนง่ึ ถอืปฏสิ นธิในภายนอกประเทศ, คนหน่ึงถอื ปฏสิ นธิในทอ งของนางกุลทาริกาคนหนึง่ ในกรงุ ราชคฤห, ฝายสภยิ ะถอื ปฏสิ นธิในทองของนางปรพิ าชิกาคนหน่ึง. ไดยินวา นางปริพาชกิ านน้ั เปนธิดาของกษตั ริยพ ระองคห น่ึง.มารดาบดิ าจึงไดมอบธิดาน้ันใหแกปรพิ าชกคนหนึ่ง ดว ยพูดวา ขอธิดาของเราจงรลู ทั ธิอืน่ เถิด. ลําดับนนั้ ปรพิ าชกคนหนง่ึ ปฏิบตั ผิ ดิ กับนาง.นางตง้ั ครรภก ับปรพิ าชกนัน้ ปริพาชกเหน็ นางมีครรภไดออกไปแลวนางไปในท่อี ื่นคลอดบุตรในสภาในระหวางทาง. เพราะเหตนุ น้ั เขาจงึไดนามวา สภิยะ นนั่ เอง. เขาเจริญวยั แลว บวชเปนปรพิ าชก เรียนศาสตรตา ง ๆ เปนมหาวาทีเทย่ี วขวนขวายในวาทะ ไมเหน็ บคุ คลผเู สมอื นกบั ตน จงึ ใหส รา งอาศรมใกลประตพู ระนคร ใหขตั ตยิ กมุ ารเปนตนศึกษาศิลปะอยู ถือเอาปญหา

พระสุตตนั ตปฎ ก ขทุ ทกนกิ าย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๓ - หนา ท่ี 14๒๐ ขอ ทีม่ ารดาของตนผเู กลียดความเปนหญงิ ยังฌานใหเ กิดขึ้นแลว เกิดในพรหมโลกปรงุ แตงให ถามสมณพราหมณเหลา นน้ั ๆ. ก็สมณพราหมณเหลานน้ั ไมอ าจพยากรณป ญ หาเหลานั้นของเขาได แตใ นอรรถกถาสภิย-สตู ร มาแลว วา สทุ ธาวาสพรหมไดแ ตงปญหาเหลา นั้น. กใ็ นกาลท่พี ระผมู ีพระภาคเจา ทรงประกาศพระธรรมจกั รอนั ประ-เสรฐิ เสดจ็ มายงั กรุงราชคฤหโ ดยลาํ ดบั ประทบั อยใู นพระเวฬุวันมหา-วหิ าร ทา นสภิยะไดไ ปในทน่ี นั้ เขาไปเฝา พระศาสดา ถามปญ หาเหลา น้ัน.พระศาสดาไดท รงพยากรณป ญ หาเหลานนั้ ของเขา เพราะฉะน้นั เรอื่ งทงั้ หมดพงึ ทราบโดยนยั ท่ีมาแลว ในสภยิ สตู ร. สวนทานสภยิ ะเมื่อพระผูม-ีพระภาคเจา ทรงพยากรณปญ หาเหลานัน้ แลว ทา นก็ไดศ รัทธาบวชแลวเริ่มบาํ เพญ็ วิปส สนาบรรลุพระอรหัต ดวยเหตนุ น้ั ทานจงึ กลาวในอปทาน๑วา เราไดถ วายการเหยยี บแดพระพุทธเจา ทรงพระนาม วากกสุ ันธะ ผเู ปน นกั ปราชญ มบี าปอนั ลอยเสียแลว ทรงอยจู บพรหมจรรย ซึ่งกาํ ลงั เสด็จดาํ เนนิ ไปสทู ีพ่ กั กลางวนั ในกัปนี้เองเราไดถวายทานใดในกาลน้นั ดวย ทานนนั้ เราไมไ ดร จู กั ทุคตเิ ลย น้เี ปนผลแหงการเหยยี บ เราเผากเิ ลสทง้ั หลายแลว. . . ฯลฯ . . . พระพุทธศาสนา เราไดทาํ เสร็จแลว ดังนี้. กท็ า นเปน พระอรหันต เมือ่ พระเทวทตั พยายามเพอื่ ทําลายสงฆเมื่อจะใหโ อวาทแกภ กิ ษทุ ้งั หลายผูเ ปนฝก ฝา ยแหงพระเทวทตั จึงแสดงธรรม ๔ คาถาเหลา นว้ี า.๑. ขุ. อ. ๓๓/ขอ ๔๕.

พระสตุ ตันตปฎ ก ขุททกนิกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๓ - หนา ที่ 15 พวกอน่ื เวนบัณฑิตยอมไมรสู กึ วา พวกเราทท่ี ะเลาะ วิวาทกันนี้ จะพากนั ยบุ ยบั ในทา มกลางสงฆนี้ พวกใด มารูช ดั ในทามกลางสงฆน ั้นวา พวกเราพากันไปสทู ใี่ กล มัจจุราช ความทะเลาะวิวาท ยอ มระงบั ไมไดจ ากสํานกั ของพวกน้ัน เมอื่ ใด เขาไมรธู รรมอนั เปนอุบายระงบั การ ทะเลาะววิ าทตามความเปน จริง ประพฤติอยูดจุ ไมแ ก ไมต าย เมือ่ น้ัน ความทะเลาะววิ าทก็ไมสงบลงได ก็ชน เหลา ใดมารแู จง ธรรมตามความเปนจริง เมือ่ สัตวท ้งั หลาย พากนั เรา รอ นอยู ชนเหลานนั้ ยอมไมเรารอ น ความ ทะเลาะวิวาทของพวกเขา ยอ มระงบั ไปไดโดยสวนเดยี ว การงานอยางใดอยางหนง่ึ ที่ยอ หยอน วตั รอันเศราหมอง และพรหมจรรยอ นั บุคคลพงึ ระลกึ ดวยความสงสยั ธรรม ๓ อยา งนน้ั ยอ มไมมผี ลมาก ผูไมมคี วามเคารพในเพ่ือน พรหมจรรยทั้งหลาย ผนู ้ันยอ มเปนผหู า งไกลจากสทั ธรรม เหมอื นฟา กับดนิ ฉะน้นั . บรรดาบทเหลานัน้ บทวา ปเร ความวา ชนเหลาอื่นเวน จากบณั ฑิตนนั้ เปนผขู วนขวายดวยอาํ นาจ แสดงวัตถอุ นั กระทําความแตกแยกมอี าทิวา แสดงอธรรมวาเปนธรรม และแสดงธรรมวา เปนอธรรมช่ือวาชนเหลา อ่ืน. คนเหลานัน้ กอ ววิ าทในทา มกลางสงฆนน้ั ยอ มไมรวู าพวกเรายบุ ยับ คอื ปน ป ฉิบหาย ไดแ ก ไปยังสาํ นักของมัจจรุ าชเนอื ง ๆ.

พระสุตตนั ตปฎก ขุททกนิกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๓ - หนา ที่ 16 บทวา เย จ ตตฺ ถ วิชานนฺติ ความวา ในทีป่ ระชุมนั้น บัณฑติยอ มรูวา พวกเราไปยังท่ใี กลม ัจจุราช. บทวา ตโต สมฺมนฺติ เมธคา ความวา ก็ชนเหลานั้น เมือ่ รูอยางน้นัยงั โยนโิ สมนสิการใหเ กดิ ยอ มปฏบิ ตั ิเพ่อื ความสงบ ความบาดหมางคอืความทะเลาะ. เมือ่ เชนนั้นความบาดหมางเหลาน้ัน ของชนเหลานน้ั ยอมสงบดวยการปฏบิ ัติของชนเหลานัน้ . บทวา อถวา ปเร จ ความวา ชนเหลาใด ชอ่ื วา ปเร เหลาอื่นเพราะเปนผูอ ยภู ายนอกแตพระศาสนา โดยไมรบั โอวาทานุสาสนีของพระศาสดา ชนเหลา นัน้ ยอมไมร ูวา พวกเราถอื ผิด ยอมยุบยบั คอื ยอมพยายาม ในการสละคืนพระศาสนาในโลกน้ีตราบใด ความวิวาทยอ มไมสงบเพยี งนน้ั กใ็ นกาลใด เมื่อวาดว ยอํานาจการสละการยึดถอื พระศาสนานนั้ และชนเหลาใดยอ มรูตามความเปนจรงิ ซึ่งสภาวะมีอธรรมและธรรมเปน ตน โดยสภาวะมีอธรรมและธรรมเปนตน ในเม่อื ชนเหลานัน้ ขวน-ขวายในการวิวาทในทามกลางสงฆนนั้ ในกาลนน้ั ความหมายม่นั กลา วคอื ความววิ าทยอ มสงบ เพราะอาศยั บุรุษผูเ ปนบัณฑิตเหลา นัน้ จากสํานักของบณั ฑติ เหลานั้น ในขอน้ีพงึ ทราบความดังวามาฉะน้ี. บทวา ยทา แปลวา ในกาลใด. บทวา อวชิ านนตฺ า ความวา เมือ่ ไมรใู นการสงบววิ าท หรือไมรูธรรมและอธรรม โดยความเปน จรงิ . บทวา อริ ยิ นฺตฺยมรา วยิ ความวา มคี วามอวดดี มีความโลเลมีปากกลา มีวาจาพลอ ย ๆ เปน ผมู ีความฟุงซาน เปน ไปอยู คอื ประพฤติ

พระสุตตนั ตปฎ ก ขทุ ทกนกิ าย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๓ - หนา ท่ี 17อยู ไดแกเ ทีย่ วไปอยู เหมือนชนผจู ะไมตาย หรอื เหมอื นผูกา วลวงความแกความตายไดฉะน้ัน. ในกาลน้นั วิวาทไมสงบเลย. บทวา วิชานนฺติ จ เย ธมมฺ  อาตุเรสุ อนาตรุ า ความวา ก็ชนเหลาใด ยอมรตู ามความเปน จรงิ ซ่ึงศาสนธรรมของพระศาสดา ชนเหลานั้น เมอ่ื สัตวทั้งหลายพากันเดอื ดรอ นเพราะโรคคอื กิเลส เปนผไู มเดือด-รอนหมดกิเลส ไมม ที ุกขอ ยู อธบิ ายวา ความววิ าทยอ มสงบโดยสิ้นเชงิดวยอาํ นาจแหงชนเหลานั้น. บทวา ย กิฺจิ สิถิล กมฺม ความวา กุศลกรรมอยางใดอยา งหน่งึอันกระทําการถอื เอาโดยการกระทาํ ยอหยอน คอื กระทาํ แลวประกอบดวยความยอ หยอน. บทวา สงกฺ ิลฏิ  ไดแก การสมาทานวัตรอนั เศราหมอง ดว ยการเที่ยวไปในท่ีอโคจรมีหญิงแพศยาเปน ตน หรือดว ยมจิ ฉาชพี มกี ารลอลวงเปนตน . บทวา สงกฺ สสฺ ร ความวา พงึ ระลึกดวยความรังเกียจ คอื คนอ่นืพงึ ไดย นิ กรรมอันไมส มควรอยา งใดอยา งหนึ่ง ในวิหารแลว ไมรงั เกยี จวาคนโนน ทาํ มิใชห รือ หรือเหน็ สงฆแมประชมุ กนั ดว ยอํานาจกจิ อยา งใดอยางหน่งึ มีกิจคืออโุ บสถเปนตน แลว ระลึก รงั เกยี จ ระแวง ดวยความระแวงของตนอยา งน้ีวา ชนเหลา นร้ี ูความประพฤตขิ องเราเปน แน มคี วามประสงคจ ะยกวตั รเราจึงประชุมกนั . บทวา น ต โหติ ความวา พรหมจรรย คือการกระทาํ สมณธรรมนัน้ คอื เหน็ ปานนน้ั ไมมีผลมากแกบุคคลนั้น คือไมมีผลมากโดยภาวะไมมผี ลมากแกบ คุ คลน้นั นนั่ เอง ไมม ผี ลมากแมแ กบ คุ คลผใู หปจจยั แก

พระสุตตนั ตปฎก ขทุ ทกนกิ าย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๓ - หนา ท่ี 18บุคคลนน้ั . เพราะฉะนนั้ พงึ เปนผมู ีความประพฤตขิ ัดเกลา อธบิ ายวา กผ็ ูท่ีมคี วามประพฤติขัดเกลา ก็ไมม ีโอกาสววิ าทกนั เลย. บทวา คารโว นูปลพฺภติ ความวา บุคคลใด ไมมีความเคารพคือไมมกี ารกระทาํ ความเคารพ ในเพือ่ นสพรหมจารที งั้ หลาย ผูค วรเคารพโดยไมยึดถืออนสุ าสนีโดยเคารพ. บทวา อารกา โหติ สทธฺ มมฺ า ความวา บุคคลนั้น คือเห็นปานน้นั ยอมอยใู นทไ่ี กลจากปฏิบตั ิสทั ธรรมบาง จากปฏิเวธสทั ธรรมบา ง ก็ครูท้ังหลายยอ มไมใ หเ ขาศึกษาแมป ฏิบตั สิ ัทธรรม และปฏเิ วธสัทธรรมนน้ั ,เขาเมือ่ ไมศ ึกษา ไมถ อื เอา เขากไ็ มปฏิบัติ เม่ือไมปฏิบตั ิ ก็จกั แทงสัจจะไดจากไหน. เพราะเหตนุ น้ั ทานจึงกลาววา ยอ มหางไกลจากพระสัทธรรม.ถามวา เหมือนอะไร ? แกวา เหมือนฟากับดนิ ฉะนัน้ , อธบิ ายวา อยูใ นท่ไี กลจากสภาวะความเปน จรงิ แหง ธาตุ เหมอื นฟา คืออากาศกบั แผนดนิฉะนัน้ . คอื ไมมสี ภาวะเจือกันในบางคราว. ดวยเหตนุ ัน้ นน่ั เอง ทานจึงกลา ววา นกั ปราชญทัง้ หลายกลา ววา ฟา กับดนิ ไกลกนั ฝง มหา- สมทุ รทั้งสอง ก็ไกลกนั ธรรมของอสตั บรุ ุษยงั ไกลกวา น้ันนะ พระราชา ดังน.้ี จบอรรถกถาสภยิ เถรคาถาท่ี ๓

พระสุตตนั ตปฎก ขทุ ทกนิกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๓ - หนา ที่ 19 ๔. นันทกเถรคาถา วา ดวยคาถาของพระนันทกเถระ [๓๒๖] เราติเตยี นรา งกายอนั เตม็ ไปดว ยของนาเกลยี ด มีกลิน่ เหมน็ เปนฝก ฝายแหงมาร ชุมไปดวยกเิ ลส มชี อง ๙ ชอง เปนทีไ่ หลออกแหงของไมส ะอาดเปน นติ ย ทาน อยา คดิ ถึงเรอ่ื งเกา อยา มาเลา โลมอริยสาวกผบู รรลอุ รยิ - สัจธรรม ใหยนิ ดีดว ยอํานาจกเิ ลส เพราะอรยิ สาวกของ พระตถาคตเหลา น้นั ยอมไมยนิ ดีในกามคณุ แมใ นสวรรค จะปวยกลาวไปไยถงึ กามคุณ อนั เปนของมนุษยเ ลา ก็ชน เหลา ใดแลเปน คนพาล มีปญญาทราม มคี วามคิดช่วั ถกู โมหะหมุ หอไวแลว ชนเหลา น้ันจึงจะกาํ หนัดยินดีใน เครื่องผกู ที่มารดกั ไว ชนเหลา ใดคาย ราคะ โทสะ และ อวิชาไดแ ลว ชนเหลา นน้ั เปนผคู งที่ เปน ผูต ดั เสน ดา ย คือตณั หาเครือ่ งนําไปสูภ พขาดแลว ไมมีเคร่ืองผูกพัน ยอมไมก าํ หนัดยินดีในบวงมารนั้น. จบนันทกเถรคาถา อรรถกถานันทกเถรคาถาท่ี ๔ คาถาแหง พระนันทกเถระ มคี าํ เร่มิ ตนวา ธรี ตถฺ ุ ดังนี.้ เรอื่ งนั้นมีเหตเุ กดิ ขน้ึ ไดอยา งไร ? ไดยินวา ในกาลแหง พระผมู ีพระภาคเจา ทรงพระนามวา ปทมุ ตุ ระ

พระสุตตนั ตปฎ ก ขทุ ทกนิกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๓ - หนาท่ี 20พระเถระแมนี้ เปน เศรษฐีมีสมบตั มิ ากในหังสวดนี คร กาํ ลงั ฟงธรรมในสาํ นักของพระศาสดา เหน็ พระศาสดาทรงสถาปนาภกิ ษรุ ปู หนงึ่ ไวใ นตําแหนง อันเลิศ แหงภิกษุผใู หโอวาทแกภ ิกษทุ ัง้ หลาย ปรารถนาตาํ แหนงนั้น จงึ บชู าพระผมู ีพระภาคเจา ดวยผามรี าคา ๑๐๐,๐๐๐ แลวไดต ้ังความปรารถนาไว และใหการบชู าดว ยประทปี ณ โพธิพฤกษแ ดพระศาสดา.จาํ เดิมแตน ั้นมา ทา นทอ งเทย่ี วไปในเทวโลกและมนุษยโลก ในกาลแหงพระผูม ีพระภาคเจาทรงพระนามวา กกสุ นั ธะ ไดเ ปน นกการเวกสง เสียงกึกกอ งไพเราะ กระทําประทักษณิ พระศาสดา, ภายหลังเปน นกยงู มจี ิตเลือ่ มใส วันหนงึ่ รอ งเสยี งอันไพเราะขึน้ ๓ ครงั้ อยทู ปี่ ระตถู ้ําอนั เปนทอี่ ยูของพระปจเจกพทุ ธเจา องคหนง่ึ ทําบุญในทีน่ น้ั ๆ ดว ยอาการอยางน้ีในกาลแหง พระผมู ีพระภาคเจา ของเราทัง้ หลาย บงั เกิดในเรือนมตี ระกูลในกรุงสาวตั ถี ไดนามวา นนั ทกะ เจรญิ วัยแลว ฟงธรรมในสาํ นักพระ-ศาสดา ไดศรทั ธาบรรพชาเจริญวปิ สสนาบรรลพุ ระอรหัต เพราะเหตุนน้ัทานจึงกลา วไวใ นอปทาน๑วา เราเปนผูมีจติ เลื่อมใส มีใจโสมนัส ไดชคู บเพลงิ ไว ๓ ดวง ทีไ่ มโ พธพิ ฤกษข องพระพุทธเจา พระนาม ปทมุ ตุ ระ ซึ่งเปนไมสงู สดุ กวาไมท งั้ หลาย ในแสนกปั แตภัทรกปั นี้ เราไดบ ูชาคบเพลงิ ใด ดวยการบชู าคบเพลิง นนั้ เราไมรจู ักทคุ ตเิ ลย นเี้ ปนผลของการบชู าคบเพลิงเปน ทาน เราเผากิเลสท้ังหลายแลว . . . ฯลฯ . . .พระพทุ ธ- ศาสนาเราไดทําเสรจ็ แลว ดังน.ี้๑. ขุ. อ. ๓๓/ขอ ๔๕.

พระสตุ ตันตปฎก ขุททกนิกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๓ - หนา ที่ 21 กแ็ ลทา นเปน พระอรหนั ต ยบั ย้งั อยูดว ยสขุ อนั เกดิ แตว ิมตุ ติ ถูกพระศาสดาทรงส่งั ใหโ อวาทภิกษทุ ั้งหลาย ในอโุ บสถวนั หนึง่ ไดใ หภิกษณุ ี๕๐๐ บรรลพุ ระอรหัตโดยโอวาทคร้ังเดยี วเทา นนั้ ดวยเหตุน้ี พระผูม -ีพระภาคเจา จึงทรงตงั้ ทานไวใ นตาํ แหนง เปนเลศิ กวา ภกิ ษทุ ้งั หลาย ผใู หโอวาทนางภิกษณุ .ี ภายหลังวนั หนง่ึ หญิงผเู ปน ภรรยาเกาคนหน่งึ แลดูพระเถระผูกําลังเทย่ี วบิณฑบาตในกรงุ สาวตั ถี ดว ยอาํ นาจแหงกิเลสแลวหัวเราะ. พระเถระเห็นกริ ิยานนั้ ของหญงิ นั้น เม่ือจะกลา วธรรม โดยยกเอาการประกาศความเปน ของปฏกิ ูลแหงสรีระ จงึ ไดกลาวคาถา๑วา เราติเตียนรางกายอนั เต็มไปดว ยของนา เกลียด มกี ลิ่น เหมน็ เปนฝกฝา ยแหงมาร ชุม ไปดว ยกเิ ลส มชี อ ง ๙ ชอ ง เปน ทไี่ หลออกแหง ของไมสะอาดเปน นติ ย ทาน อยาคดิ ถงึ เรอื่ งเกา อยา มาเลาโลมอรยิ สาวกผูบ รรลุอรยิ - สจั ธรรม ใหยินดดี ว ยอํานาจกิเลส เพราะพระอรยิ สาวก ของตถาคตเหลา น้ัน ยอมไมย นิ ดีในกามคุณแมในสวรรค จะปวยกลาวไปไยถงึ กามคณุ อันเปนของมนุษยเลา กช็ น เหลา ใดแลเปนพาล มีปญ ญาทราม มคี วามคิดช่ัว ถูก โมหะหุมหอไวแลว ชนเหลา น้ันจะกาํ หนดั ยนิ ดี ในเครือ่ ง ผูกท่มี ารดักไว ชนเหลา ใดคายราคะ โทสะ และอวิชชา ไดแลว ชนเหลานั้นเปน ผูคงท่ี เปนผตู ดั เสนดาย คือ ตัณหาเคร่ืองนําไปสภู พขาดแลว ไมม ีเครอื่ งผกู พัน ยอ ม ไมก ําหนดั ยนิ ดใี นบว งมารนั้น.๑. ขุ. เถร. ๒๖/๓๒๖.

พระสุตตนั ตปฎก ขทุ ทกนิกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๓ - หนาที่ 22 บรรดาบทเหลา นั้น ศัพทวา ธิ เปน นบิ าต ใชในอรรถวา นา ตเิ ตียนร อักษร ในบทวา รตฺถุ กระทําการเชอ่ื มบท อธบิ ายวา นา ติเตียน คือขอติเตยี นรางกายน้นั อันเต็มไปดวยของนาเกลยี ด จงเปน การตเิ ตียนทานเถิด. บทวา ปุเร เปนตน เปน ไวพจนแหง การรองเรียก อนั แสดงภาวะที่พึงตเิ ตียนหญิงน้ัน . บทวา ปุเร ไดแ ก ในรา งกายอนั เต็มไปดว ยของอันนาเกลียดอยา งยิ่ง คอื ซากศพนานาชนิด ไดแ ก ดว ยของอันไมสะอาดมีอยางตา ง ๆ. บทวา ทคุ ฺคนฺเธ ไดแก มสี ภาวะมีกล่นิ เหม็น เพราะเตม็ ไปดว ยซากศพน่นั เอง. บทวา มารปกฺเข ความวา เพราะเหตุที่วตั ถอุ ันวสิ ภาค (ทเ่ี ปน ขาศกึกัน) ยอมยังกิเลสมารใหเ จรญิ เพราะปุถชุ นคนบอด มกี ารใสใ จโดยไมแยบคายเปน นมิ ติ และยอมใหโอกาสแกเ ทวบตุ รมารเขา ไป. เพราะฉะนนั้จึงเปน ฝกฝา ยแหง มาร. ดวยเหตุนน้ั ทา นจึงกลา ววา มารปกฺเข ดงั นี้. บทวา อวสสฺ เุ ต ความวา อนั ชุม ไปดวยการไหลออกแหงกิเลสและดวยการไหลออกแหงของอนั ไมส ะอาด ในทน่ี ้นั ๆ ตลอดกาลท้ังปวง. บดั น้ี ทานแสดงถงึ ฐานะเปนทไี่ หลออกแหงของอันไมส ะอาดของหญิงน้ัน ที่ทานกลา วไวโดยนัยวา ขีต้ าไหลออกจากตาเปนตน . ก็หญงิ น้นั เมอ่ื รูต ามความเปน จรงิ ซ่ึงกายอันมชี อ ง ๙ ชอ ง เตม็ไปดว ยของอนั ไมสะอาด ไหลออกเปน นจิ ดว ยอาการอยา งนี้ อยาสําคญั การหวั เราะการเจรจาการเลน อันเปน ไปในการไมร ถู ึงเรื่องเกา วา อยาคิดสาํ คัญถงึ เร่อื งเกา คืออยาคิดวา แมบัดน้ี เธอจักปฏิบตั อิ ยา งน้ี.

พระสุตตันตปฎก ขุททกนิกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๓ - หนา ที่ 23 บทวา มาสาเทสิ ตถาคเต ความวา ทานอยาเขา ประเลาประโลมดว ยความดูหม่ิน และดวยอาํ นาจกิเลสซง่ึ พระอรยิ สาวก ผดู าํ เนินไปอยา งน้นั ดว ยมีมรรคผลเปนทม่ี า เปนอยางน้ัน คือโดยประการน้ัน เหมอื นปกตสิ ตั วใหยนิ ดวี า พทุ ธสาวกในปางกอ น มาดวยความถงึ พรอมดวยธรรมอนั เปนอปุ นิสัยฉนั ใด หรอื วา พทุ ธสาวกเหลานัน้ ไปคอื ดาํ เนินไปดว ยการปฏิบัตชิ อบฉันใด อน่ึงมาถึง คอื บรรลุ ไดแ ก หยัง่ รู ลักษณะอนั ถอ งแทแหงรูปธรรมและนามธรรม และธรรมอันถอ งแท คอื อรยิ สจัฉันใด แมช นเหลาน้กี ฉ็ นั น้ัน. ทา นกลา วเหตแุ หงความเปน ผไู มป ระเลาประโลมยนิ ดีวา พระอริยสาวกยอ มไมก ําหนัดยนิ ดแี มใ นสวรรค จะปว ยกลา วไปไยถงึ พวกมนษุ ยเลา ดงั น้ี อธบิ ายวา พทุ ธสาวกเหลานัน้ ยอมไมก ําหนดั ยินดใี นสุข แมอันพระสพั พัญูพทุ ธเจา ไมสามารถใหสนิ้ ลงไดดว ยการบอกทางกด็ ี ในสวรรคกด็ ี คอื ยอมยังราคะใหเ กดิ เพราะเห็นโทษในสงั ขารท้งั หลายดีแลว จะปวยกลาวไปไยถงึ กามคุณ อันเปน ของมนษุ ย อันเปนเสมอื นกองคถู คอื ไมจาํ ตอ งกลาวถึงเลยวา ไมก ําหนัดยนิ ดใี นกามคุณน้ัน. บทวา เย จ โข ความวา กช็ นเหลา ใด ชื่อวา เปนพาล เพราะประกอบดวยความเปนพาล ช่อื วา เปนผมู ีปญญาทราม เพราะไมม ีปญญาอนั มโี อชะเกดิ แตธรรม ชอื่ วา ผมู คี วามคดิ ชัว่ เพราะครนุ คดิ แตส ิ่งทีช่ ัว่โดยคามเหน็ ในสิง่ ทีไ่ มง ามวางาม ช่อื วาถูกโมหะครอบงาํ เพราะเปน ผูมีจิตถกู โมหะ คือความไมร ปู ดบังไว โดยประการทงั้ ปวง ปุถชุ นคนบอดก็เชนนน้ั คอื เหน็ ปานน้ัน ยอ มกําหนัดยินดีในเคร่ืองผกู พัน อันสาํ คญั วา