tripitaka_60

พระสุตตนั ตปฎ ก ขุททกนกิ าย ชาดก เลม ๓ ภาค ๖ - หนา ที่ 137ชางไม ๒ คนเปนหวั หนาคนละ ๕๐๐ ครอบครัว ในหวั หนาท้งั สองน้ัน คนหนงึ่ เปนพาลหมกมุนในรส คนหน่งึ เปน บัณฑิตไมหมกมนุ ในรสท้ังหลาย ในกาลตอ มา ครอบครัวเหลานั้นแมทั้งหมด ตา งอยูก นั อยา งสบายในเกาะน้นั พากันมรี า งกายอว นพี คดิ กันวา สรุ าของพวกเราหางเหนิ นักละ พวกเราพากนั กระทาํเมรยั ดว ยนาํ้ ออยดื่มกันเถอะ พวกนน้ั ชวยกนั ทําเมรัยดืม่ พากนั รอ งราํ เลนประมาทไปดว ยอํานาจทเ่ี มามนั ถา ยอุจจาระและปสสาวะไวในที่น้ันแลวไมก ลบกระทําเกาะใหส กปรกปฏกิ ูล ฝงู เทวดาโกรธวา คนพวกนพ้ี ากันทาํ สนามเลนของเราใหสกปรก คดิ กนั วา ตองใหน า้ํ ทะเลทวมทนขึ้นทาํ การลา งเกาะเสยี เถอะพากันกาํ หนดวนั ไวว า วนั นเี้ ปนกาฬปกษ และสมาคมของพวกเรากถ็ กู ทําลายเสียแลว ในวันน้ี ในวันเพ็ญอุโบสถ วันท่ี ๑๕ จากวนั นี้ เวลาดวงจนั ทรข้ึนแลวพวกเราตองใหน ํา้ ทะเลทวมฆาพวกนี้เสียใหหมดเลยคราวนี้ คร้ังน้ันในกลมุแหง เทวดาเหลาน้นั เทพบตุ รองคห นึง่ เปนผูท รงธรรม สงสารวา พวกเหลา นี้จงอยาพินาศไปทัง้ ๆ ที่เราเห็นอยูเ ลย เม่ือคนเหลานน้ั บริโภคอาหารเย็น นงั่สนทนากนั สบายทปี่ ระตเู รอื น ประดับกายดว ยอาภรณทั้งปวง กระทาํ เกาะท้งั หมดใหส วา งเปน อนั เดยี วกนั ยนื อยูบนอากาศทางทศิ เหนือ กลา ววา ชา งไมพอเอย ฝงู เทวดาพากนั โกรธพวกทาน อยา พากันอยู ณ ทนี่ ีเ้ ลย ก็ลว งไปก่ึงเดือนแตว ันน้ี พวกเทวดาจักใหนํา้ ทะเลทวมฆา พวกทา นเสยี ท้งั หมดทเี ดยี วพวกทานจงพากันออกจากเกาะนหี้ นีไปเสยี เถดิ กลา วคาถาท่ี ๒ วา ในวันพระจนั ทรเ พ็ญ ทะเลจกั มคี ลน่ื จดั จะทวม เกาะใหญนีใ้ หจ มลง คลืน่ ทะเลอยา ฆา ทา นทั้งหลาย เสยี เลย ทานทงั้ หลายจงพากันไปหาท่พี ง่ึ อาศยั ทอ่ี นื่ เถิด.

พระสุตตนั ตปฎ ก ขทุ ทกนิกาย ชาดก เลม ๓ ภาค ๖ - หนา ที่ 138 บรรดาบทเหลา น้นั บทวา อปุ าวส คือนองเขาไป ไดแ ก ทว มทนเกาะนี้. บทวา มา โว วธิ ความวา คลื่นแหงสาครนั้นอยาไดกาํ จดั พวกทา นเสียเลยนะ. เทพบุตรนน้ั ใหโอวาทแกพวกนั้นอยา งน้ีแลว กไ็ ปสสู ถานของตนทันที เมือ่ เทพบุตรองคนัน้ ไปแลว เทพบตุ รอีกองคห นง่ึ เหย้ี มโหด กกั ขฬะ คิดวาพวกน้ีพงึ เชื่อถือถอยคาํ ของเทพบตุ รองคนพ้ี ากนั หนีไปเสีย เราตอ งการหามการไปของพวกน้นั ไว ตองใหถ งึ ความพนิ าศทงั้ หมดเลย ประดับดวยอลังการอนั เปนทิพย กระทําบา นท้งั หมดใหส วางเปนอันเดียวกนั มายืนอยูในอากาศทางทศิ ทักษณิ ถามวา เทพบตุ รองคห นึง่ มาท่นี ห่ี รอื ครนั้ พวกนัน้ ตอบวามาเจาขา กลาววา เขาพดู อะไรกะเธอเลา เม่อื พวกนั้นพากันตอบวา เร่ืองน้ีเจา ขา กลาววา เขาไมอ ยากใหพ วกเธออยูทนี่ หี่ รอื พูดดวยความเคียดแคน พวกเธอไมตองไปที่อื่นดอก พากนั อยูท น่ี ี่เชนเดิมเถิด ไดกลาวคาถาสองคาถาวา คลื่นทะเลจะไมเกิดทว มเกาะใหญน ี้ เหตุอันนนั้ เราเห็นแลว ดวยนมิ ติ เปน อนั มาก ทานทง้ั หลายอยา กลัวเลย จะเศรา โศกทาํ ไม จงเบกิ บานใจเถิด. ทา นทงั้ หลายจงอยยู ึดครองเกาะใหญน้ี อันมี อาหารเพียงพอ มขี า วและนา้ํ มากมายเปนทอี่ ยอู าศยั เถิด เราไมม องเห็นภยั อันใดอนั หนึ่ง ซ่งึ จะเกดิ มีแก ทานทงั้ หลายเลย ทานท้ังหลายจงเบิกบานใจอยดู ว ย บุตรหลานเถิด. บรรดาบทเหลานั้น บทวา น ชาตย ตดั เปน น ชาตุ อย . บทวามาเภถ แปลวา อยา กลัวเลย. บทวา ปโมทถโวฺห ความวา ทา นทง้ั หลาย

พระสุตตันตปฎ ก ขทุ ทกนิกาย ชาดก เลม ๓ ภาค ๖ - หนาท่ี 139จงพากันบันเทงิ เกดิ ปต โิ สมนัส. บทวา อาปุตตฺ ปตุ ฺเตหิ ความวา จงเบิกบานใจ ชั่วลกู ช่วั หลานเถิด ในทนี่ ้ียอ มไมม ภี ยั แกพ วกทาน. เทพบุตรนั้นปลอบโยนพวกเหลา นนั้ ดวยคาถาสองคาถาเหลานี้แลวหลีกไป. ในเวลาท่ีเทพบตุ รนั้นกลบั ไปแลว ชา งไมท ่เี ปนพาลฟงถอยคาํ ของเทพบตุ ร ผดู าํ รงในความไมเชอ่ื ถอื กต็ กั เตือนชางพวกทเี่ หลอื วา ชาวเราเอย เชญิ ฟงคําของขาพเจาแลวกลาวคาถาท่ี ๕ วา เทพบตุ รในทิศทกั ษิณนี้ ยอมคัดคานความเกษม สําราญ ถอ ยคําของเทพบุตรนัน้ เปนคําจริง เทพบุตร ในทศิ อุดรไมร ูแจงภยั ทา นทัง้ หลายอยากลวั เลย จะ เศราโศกไปทาํ ไม จงเบิกบานใจเถิด. บรรดาบทเหลานั้น บทวา ทกฺขิณสสฺ  แปลวา ในทิศทักษิณ.อกี อยางหนึง่ บาลกี อ็ ยางนเ้ี หมือนกนั . พวกชา งไม ๕๐๐ ผูหมกมุนในรส ฟง คําน้ันแลวเชื่อถือถอ ยคําของชา งไมพ าลชนนนั้ . ฝายชา งไมบ ณั ฑติ อีกคนหนงึ่ ไมยอมเชอื่ ถือถอ ยคําของชา งไมนัน้ เรยี กชางไมเหลา น้ันมา ไดก ลา วคาถา ๔ คาถาวา เทพยดาเหลาน้ี ยอ มกลาวผดิ กนั อยา งไร เทวดา ตนหน่งึ กลา ววา จะมีภัย ตนหนงึ่ กลา ววาปลอดภัย ดงั เราขอเตือน ทา นท้ังหลายจงฟง ถอยคาํ ของเราเถิด เรา ทง้ั หมดอยาฉิบหายเสียเรว็ พลนั เลย. เราทงั้ ปวง จงมาชวยกนั ทําเรอื ใหญใหม นั่ คงตดิ เครื่องยนตไ วพ รอมสรรพ ถา เทพบตุ รในทิศทักษณิ พูดจริง เทพบตุ รในทิศอุดรก็พดู คา นเปลา ๆ.

พระสตุ ตันตปฎก ขทุ ทกนกิ าย ชาดก เลม ๓ ภาค ๖ - หนาที่ 140 เมอ่ื อันตรายเกดิ มขี น้ึ เรอื ของพวกเราน้นั ก็จกั ไมเสยี หาย อนึ่ง เราจะไมล ะท้งิ เกาะนี้ ถา หากวาเทพ- บุตรในทิศอดุ รพดู จรงิ เทพบุตรในทศิ ทักษณิ กพ็ ดู คานเปลา ๆ. เราทุกคนพงึ ขึน้ สเู รอื นัน้ ทันที ขา มไปถงึ ฝง โนน โดยสวัสดีอยา งนี้ พวกเราไมพงึ เชอ่ื ถืองา ย ๆ วาคาํ จริง โดยคําแรก ไมพ ึงเช่ือถอื โดยงาย ๆ ซงึ่ ถอ ยคําที่ เทพบุตรกลา วแลวในภายหลงั วา เปนจรงิ นรชนใด ในโลกนี้ เลือกถือเอาสว นกลางไวได นรชนนัน้ ยอม เขา ถงึ ฐานะอนั ประเสริฐ. บรรดาบทเหลา นั้น บทวา วปิ ปฺ วทนฺติ ความวา กลาวแยงกันและกนั . บทวา ลหุ เปนบทแสดงถงึ ความกอ น. บทวา โทณึ คือเปนเรอืขนาดใหญลึก. บทวา สพพฺ ยนฺตปู ปนนฺ  คือประกอบไปดวยเครอ่ื งยนตมสี ายลการและถอเปนตน ทุกๆ อยาง. บทวา สา เจว โน โหหีติ อาปทตฺถความวา เรือน้ันของพวกเรา เมือ่ อันตรายเกดิ ขนึ้ แตใ นภายหลัง กม็ ใิ ชจกั ไมเปนประโยชน และพวกเราก็ไมตองท้งิ เกาะน้ี. บทวา ตเรมุ แปลวา พากันขา มไป. บทวา น เว สคุ ณฺห คอื เปนอนั วาพวกเรามไิ ดเ ชอ่ื ถือโดยงา ยโดยสวนเดยี ว. บทวา เสฏ  คอื สงู สุด แนน อน แทจรงิ . บทวา กนฏิ  ความวา เทียบกับคาํ กอ นแลวกเ็ ปน คําหลัง จงึ ชอ่ื วาคาํ ภายหลัง. แมใ นคาํ น้กี ็ประกอบในขอ ท่ีจะคลอยตามคําวา เปน อนั พวกเราไมเช่อื ถืองา ย ๆ ดจุ กนั . ทานอธบิ ายคาํ น้ีไวว า ดูกอนพวกชางไมผูเ จรญิ คําทเ่ี ทพบุตรองคกอนองคใดองคห นงึ่ กลาวแลว พวกเรามิไดเชอื่ ถอื งา ย ๆ วา คาํ นีเ้ ทา นัน้ ประเสรฐิ แนนอนจริงจงั เสีย

พระสตุ ตนั ตปฎก ขทุ ทกนกิ าย ชาดก เลม ๓ ภาค ๖ - หนา ที่ 141ทเี ดยี ว. กแ็ ละคํานั้นฉันใด แมค ําอนั เปน ภายหลัง คือคาํ ทเ่ี ทพบุตรกลาวทหี ลังก็ฉนั น้ัน พวกเรามิไดเ ชือ่ ถอื วา คํานเ้ี ทาน้ันประเสรฐิ เที่ยงแทจริงจงั . กแ็ ตวาคําใดถึงคลองแหงโสตวิสัย บุรุษผูเปนบณั ฑติ แหง โลกน้ถี อื เอาคาํ อนั มาปรากฏนัน้ แลว เลือกเปน คํากอนและคาํ หลงั คือเลอื กสรรพจิ ารณาเพงใกลชดิ ยอมถอื เอาสวนกลางได คอื ขอ ใดเท่ยี งแทจรงิ จงั เปน ตัวย่ังยืน ยอ มยึดเอาขอนัน้น่นั แลทาํ ใหป ระจักษไ ด. บทวา สเว น เสฏ มุเปติ าน ความวา นรชนน้ันยอ มเขา ถงึ บรรลุ ประสบ กลับไดฐานะอนั สงู สดุ . ก็แลคร้นั กลาวเชน นแ้ี ลว กลา วตอ ไปวา พอ เอย พวกเราตอ งทําตามคาํ ของเทพบตุ รท้งั สอง พวกเราพึงเตรยี มเรอื ไว แตน นั้ ถา คาํ ของเทพบตุ รองคกอ นจกั เปนจรงิ พวกเรากพ็ ากันข้ึนเรอื หนไี ป ครนั้ คาํ ของเทพบตุ รอีกองคหนง่ึ จักเปน จริง พวกเรากจ็ อดเรอื ไวข างหนึง่ คงอยใู นเกาะนีส้ บื ไป ครน้ัชา งไมผูบณั ฑิตกลา วอยา งนี้ ชา งไมผ ูพาลกลาววา พอเอย ทา นเหน็ จระเขใ นโองนา้ํ ชางหลับตาเสียนานเหลือเกิน เทพบุตรองคแ รกพดู ดวยความเคยี ดแคนในพวกเรา องคห ลงั พดู ดวยความรัก พวกเราจกั พากันทอดทง้ิ เกาะอันประเสริฐปานฉะน้ีน่ไี ปไหนกนั เลา กถ็ า ทานอยากจะไป กจ็ งควบคมุ คนของทา นทําเรือเถดิ พวกขาพเจาไมมีเร่อื งท่จี ะใชเ รือ ชา งไมบัณฑิตชวนบริษัทของตนเตรียมเรอื บรรทกุ เครอื่ งอุปกรณพ รอมสรรพ พรอมทงั้ บริษทั พักอยใู นเรือ ตอจากวนั นั้นถงึ วันเพ็ญ พอเวลาดวงจันทรข ้นึ คลืน่ กซ็ ัดข้นึ จากทองทะเล มีประมาณเพียงเขา ซดั ไปลางเกาะ ผูบ ัณฑติ ทราบความคะนองแหง ทอ งทะเล กป็ ลอยเรอืแตครอบครัวทงั้ ๕๐๐ ซงึ่ เปนพวกชางไมพาล ตางนง่ั พูดกนั เร่อื ยไปวา คล่ืนจากทองทะเลซัดสาดมาเพ่ือจะลางเกาะ เพยี งนีเ้ ทานนั้ ตอจากนนั้ คลืน่ ในทองทะเลก็ซดั สาดมาสเู กาะนอยเพยี งเอว เพยี งชัว่ คน เพียงชั่วลําตาล บณั ฑติ ผูไมตดิ

พระสตุ ตันตปฎก ขทุ ทกนกิ าย ชาดก เลม ๓ ภาค ๖ - หนา ที่ 142ในรสเพราะเปน ผูฉ ลาดในอุบาย ไปไดโดยสวัสดี ชา งไมผูพาลไมม องดูภัยในภายหนา เพราะหมกมุน ในรสถงึ ความพนิ าศพรอ มกบั ครอบครัวทง้ั ๕๐๐ เเล. อนสุ าสนตี อจากนี้ เปนพระอภิสมั พุทธคาถา ๓ พระคาถาสอ งความน้นัดงั ตอ ไปน้ี กลุ บตุ รผูม ปี ญ ญากวา งขวาง แทงตลอดประ- โยชนใ นอนาคตแลว ยอ มไมใ หประโยชนนั้นผานพน ไปแมแตน อย เหมือนพวกพอคา เหลา น้ัน พากนั ไป ในทามกลางทะเลโดยสวสั ดี ดว ยกรรมของตน. สวนพวกคนพาลมวั หมกมนุ อยใู นรสดวยโมหะ ไมแ ทงตลอดประโยชนอนั เปนอนาคต เมือ่ ความตอ ง การเกิดขึ้นเฉพาะหนา ยอมพากันลม จม เหมือนมนษุ ย เหลานน้ั พากนั ลมจมในทา มกลางทะเล ฉะนั้น. ชนผเู ปนบัณฑิตพึงรบี ทํากิจทค่ี วรทํากอนเสีย ทเี ดียว อยา ใหกิจทีต่ องทําเบยี ดเบียนตัวได ในเวลา ท่ีตองการ กิจนนั้ ไมเ บียดเบียนบุคคลผรู บี ทํากจิ ท่คี วร ทําเชนนั้น ในเวลาท่ตี อ งการ. บรรดาบทเหลาน้นั บทวา สกมเฺ มน ความวา ดวยกรรมของตนทีก่ ระทาํ เสรจ็ ไวกอ น เพราะเห็นภัยในอนาคต. บทวา โสตฺถิ วหึสุ ความวาพากนั ไปโดยความเกษม. บทวา วาณิชา ไดแ ก กลา วถึงพอ คาโดยภาวะท่ีทองเทย่ี วไปในทามกลางสมทุ ร. บทวา ปฏวิ ิชฌฺ ยิ าน ความวา ดูกอนภกิ ษุทัง้ หลาย กลุ บุตรผมู ปี ญญากวา งขวางในโลกนี้ ยังทราบปรุโปรง ถงึ ประโยชนภายหนาอนั จะพึงทาํ ไวกอน ยอ มไมท ําประโยชนข องตน แมม ีประมาณนอยใหคลาดไป ผา นไป คือเสื่อมไป. บทวา อปปฺ ฏวิ ชิ ฺฌติ ฺวา ความวาคนพาลไมหยงั่ ทราบปรโุ ปรง ถึงประโยชน คือไมกระทํากิจท่ีควรทาํ ที่เสรจ็ กอน

พระสตุ ตนั ตปฎ ก ขุททกนกิ าย ชาดก เลม ๓ ภาค ๖ - หนา ท่ี 143ทีเดยี ว. บทวา ปจจฺ ุปปฺ นฺน ความวา เมอื่ ใดกจิ อนาคตน้ัน บงั เกดิ เปนความตองการขน้ึ เม่ือนน้ั ยอมพากันลม จม ในเมอื่ เกดิ ความตอ งการข้นึ ในปจจบุ นั คอื ยอมไมไดท พี่ ง่ึ แกตน พากนั ถงึ ความพนิ าศ เหมอื นพวกคนอนัชา งไมพาลเหลานนั้ ทพ่ี ากันลมจมในสมุทรฉะน้ัน. บทวา อนาคต ความวาภกิ ษุทง้ั หลาย บรุ ษุ บณั ฑิต พึงเตรยี มกระทาํ คือพงึ ทาํ กอนทเี ดียว ซึง่ กิจอนาคตท่ตี อ งทํากอ น จะเปนกิจอาํ นวยผลภายหนา หรอื กจิ อาํ นวยผลปจจุบนัก็ตามที เพราะเหตุไรเลา เพราะอยา ใหกิจเบยี ดเบียนเราไดใ นคราวตอ งการดว ยวากจิ ท่ตี องกระทาํ ใหเสร็จกอน เมื่อไมท าํ ไวกอ น ตอนทถี่ งึ ความเปน ปจ จบุ นัในภายหลัง ยอมเบยี ดเบียน ดวยการเบยี ดเบียนกายจิต ในเวลาท่ีตนตองการไดเหตุน้ัน บัณฑิตพงึ กระทาํ กจิ นัน้ กอ นทเี ดียว. บทวา ต ตาทิส คอื ที่ทําไวเสร็จถงึ ความเปน ปจจบุ นั ในภายหลงั ยอ มไมเบยี ดเบียนบีบค้ันบรุ ุษผดู าํ รงอยูอ ยา งนัน้ . บทวา ปฏิกตกจิ จฺ การึ คอื ผรู ีบรัดทํากจิ ท่ีควรทําทันท.ี บทวาต กจิ ฺจ กิจจฺ กาเล ความวา กิจอนาคตทีจ่ ะตองทํา ถึงความเปนปจ จุบันในภายหลัง ในเวลาทกี่ ายและจิตอาพาธ ยอ มไมเ บียดเบยี นบรุ ุษเชน นน้ั .เพราะเหตุไร ? เพราะกระทํากจิ เสรจ็ ไวกอ นนนั่ แล. พระศาสดา ทรงนาํ พระธรรมเทศนาน้ีมาแลว ตรัสวา ดกู อ นภิกษุท้ังหลาย มใิ ชแตใ นบัดนีเ้ ทานน้ั แมใ นกาลกอน เทวทตั มัวเก่ียวเกาะสุขปจจบุ นัไมมองดูภยั ในอนาคต ถงึ ความพนิ าศพรอมทั้งบริษัท ทรงประชุมชาดกวาชา งไมผพู าลในครั้งนั้น ไดม าเปนเทวตั ผูต ิดสุขในปจจบุ ัน เทพบตุ รผูไมดํารงธรรมทส่ี ถิต ณ ภาคใต ไดมาเปนโกกาลิกะ เทพบุตรผูทรงธรรมท่ีสถติ ทางทศิ เหนือ ไดม าเปนพระสารบี ุตร สว นชางผเู ปน บณั ฑติไดม าเปนเราตถาคตแล. จบอรรถกถาสมุททวาณิชชาดก

พระสุตตนั ตปฎก ขทุ ทกนกิ าย ชาดก เลม ๓ ภาค ๖ - หนา ท่ี 144 ๔. กามชาดก วา ดว ยกามและโทษของกาม [๑๖๓๗] เม่ือบุคคลปรารถนากาม ถา สิ่งที่ปรารถนาของบคุ คลนัน้ ยอ มสําเร็จได สตั วป รารถนาสิง่ ใดไดส ิง่ นั้นแลว ยอมมใี จอิม่ เอบิ แท. [๑๖๓๘] เมือ่ บุคคลปรารถนากาม ถา สง่ิ ท่ีปรารถนาของบคุ คลนั้นยอ มสาํ เร็จได คร้ันสง่ิ ที่ปรารถนานั้นสาํ เรจ็ บุคคลยงั ปรารถนาตอไปอกี ก็ยอมไดประสบกามตณั หา เหมือนบุคคลทถ่ี ูกลมแดดแผดเผาในฤดรู อ น ยอมเกดิ ความกระหายใครจ ะดื่มน้าํฉะนน้ั . [๑๖๓๙] ตณั หาก็ดี ความกระหายกด็ ี ของคนพาลมปี ญ ญานอย ไมรูอ ะไร ยอ มเจรญิ ยิ่งข้ึนทุกทีเหมือนขาโคยอมเจริญขึ้นตามตวั ฉะนนั้ . [๑๖๔๐] แมจ ะใหทรพั ยส มบัติ ขา สาลี ขา ว-เหนยี ว โค มา ขา ทาสหญิงชายหมดท้ังแผนดนิ กย็ งัไมพอแกค น ๆ เดยี ว รูอยางน้แี ลวพึงประพฤติธรรมสม่าํ เสมอ. [๑๖๔๑] พระราชาทรงปราบปรามชนะทั่วแผน-ดิน ทรงครอบครองแผนดินใหญมีมหาสมุทรเปน

พระสุตตนั ตปฎ ก ขุททกนกิ าย ชาดก เลม ๓ ภาค ๖ - หนา ที่ 145ขอบเขต ทรงครอบครองมหาสมุทรฝง นแ้ี ลว มีพระ-ทัยไมอ ิม่ ยงั ปรารถนาแมมหาสมุทรฝง โนน ตอไปอีก. [๑๖๔๒] เมื่อยังระลกึ ถงึ กามอยตู ราบใด กไ็ มไดความอม่ิ ดว ยใจตราบนัน้ ชนเหลา ใดบรบิ ูรณดว ยปญญา มกี ายและใจหลกี เวน จากกามท้ังหลาย เหน็โทษดวยญาณ ชนเหลานั้นแลช่ือวาเปน ผูอิ่ม. [๑๖๔๓] บรรดาความอม่ิ ทงั้ หลาย ความอม่ิ ดว ยปญญาประเสริฐ เพราะผูอมิ่ ดวยปญญานั้น ยอ มไมเดอื ดรอนดว ยกามทง้ั หลาย คนผอู ม่ิ ดว ยปญ ญา ตณั หายอ มกระทําใหอยูในอาํ นาจไมได. [๑๖๔๔] ไมพ ึงสงั่ สมกามทง้ั หลาย พึงเปนผูม ีความปรารถนานอ ย ไมมีความละโมบ บุรษุ ผูม ปี ญญาเปรียบดวยมหาสมุทร ยอ มไมเดอื ดรอนดวยกามทงั้ หลาย. [๑๖๔๕] ชางทาํ รองเทา หนงั เลย้ี งชพี เม่อื ประ-กอบรองเทา สวนใดควรเวนกเ็ วน เลอื กเอาแตส วนท่ีดี ๆ มาทาํ รองเทา ขายไดราคาแลว ยอ มมีความสุขฉันใดเรากฉ็ นั น้นั เหมือนกนั พิจารณาดว ยปญญาแลวละท้งิ สวนแหงกามเสีย ยอ มถงึ ความสุข ถาพงึ ปรา-รถนาความสขุ ทงั้ ปวงก็พงึ ละกามทัง้ ปวงเสยี . [๑๖๔๖] คาถาทง้ั หมด ๘ คาถา ท่ีทา นกลาวแลวขอทานจงรับเอาทรัพย ๘ พนั น้เี ถดิ คําทที่ า นกลาวนี้เปน คาํ ยังประโยชนใหส าํ เร็จ.

พระสตุ ตันตปฎ ก ขุททกนิกาย ชาดก เลม ๓ ภาค ๖ - หนา ที่ 146 [๑๖๔๗] ขา พระบาทไมตอ งการดว ยทรัพยรอย ทรพั ยพ ันหรอื ทรพั ยห ม่ืน เมื่อขาพระบาทกลาวคาถา สุดทา ย ใจของขาพระบาทไมยินดีในกาม. [๑๖๔๘] มาณพใดเปนบณั ฑติ กําหนดรตู ัณหา อนั ยงั ความทกุ ขใ หเ กิดแลว นาํ ออกได มาณพนี้เปน คนดี เปนมนุ ีผูรแู จง โลกทง้ั ปวง. จบกามชาดกท่ี ๔ อรรถกถากามชาดก พระศาสดาเม่ือเสดจ็ ประทบั อยู ณ พระเชตวนั มหาวิหาร ทรงพระปรารภพราหมณผ ใู ดผูหนึ่ง ตรัสเรื่องนี้ มีคําเริ่มตน วา กาม กามย-มานสฺส ดงั น.้ี เร่อื งมวี า พราหมณชาวเมืองสาวตั ถผี หู น่งึ หักรา งปา เพ่อื ตองการทาํเปนไร พระศาสดาทรงเห็นอปุ นสิ ยั ของเขา เมอ่ื เสด็จเขา ไปโปรดสัตวในพระนครสาวัตถี ทรงแวะลงจากทาง กระทาํ ปฏิสนั ถารกับเขา ตรสั วา เธอทาํอะไรเลาพราหมณ ครั้นกราบทูลวา ขาแดพระโคดมผูเจริญ ขา พระองคห ักรา งที่ไรพระเจาขา ตรสั วา ดลี ะพราหมณ กระทําการงานไปเถดิ แลวเสด็จเลยไปพระองคไ ดเ สดจ็ ไปทําปฏสิ นั ถารกบั เขาบอ ย ๆ คือในเวลาท่เี ขาขนตน ไมท ่ตี ัดแลวและชําระที่ไร ในเวลากอ คัน ในเวลาหวาน โดยอุบายอยา งนนี้ นั้ แลวนั รุงข้นึ พราหมณน ัน้ กราบทลู วา ขา แตพ ระโคดมผเู จรญิ วนั นเี้ ปน มงคลใน

พระสตุ ตันตปฎ ก ขุททกนิกาย ชาดก เลม ๓ ภาค ๖ - หนาท่ี 147การหวานขาวของขาพระองค ขา พระองคจกั ถวายมหาทานแกภิกษุสงฆ มีพระพุทธองคเปนประมุขในเมอ่ื ขาวกลานีส้ าํ เร็จแลว พระศาสดาทรงรบั ดว ยทรงดุษณภี าพ เสด็จหลกี ไป รุง ขน้ึ วนั หนึ่งพราหมณย ืนดูขาวกลา อยู พระศาสดาเสด็จมาตรัสถามวา พราหมณ เธอกําลังทําอะไรอยูตรงนน้ั เม่อื เขากราบทูลวาขาแตพ ระสมณโคดมผเู จริญ ขาพระองคกาํ ลงั ดขู าวกลา ตรัสวาดี พราหมณแลวเสดจ็ หลกี ไป ในครงั้ น้ันพราหมณค ิดวา พระสมณโคดมมาเนอื ง ๆ คงมีความตอ งการภัตรอยางไมต องสงสัย เราจกั ถวายภัตรแกทา น ในวันทพี่ ราหมณคิดอยางน้แี ลวไปสูเรือน ถงึ พระศาสดากไ็ ดเ สด็จไป ณ ที่น้ัน ครั้งนนั้ ความพิศวาสเกิดขึ้นแกพ ราหมณลน เหลือ ตอมาคร้ันขาวกลาแกแลว เมอื่ พราหมณตกลงใจวา พรุงน้ีเราจักเก่ียวไรแลว นอน ฝนลกู เหบ็ ตกตลอดคืน ทางเหนอืของแมนาํ้ อจริ วดี หว งน้าํ ใหญไ หลมาพดั เอาขาวกลาท้ังหมดเขาไปสูท ะเล ไมเหลอื ไวใ ห แมม าตรวา ทะนานเดียว เมือ่ หว งนํา้ เหอื ดแหง ลงแลว พราหมณมองดคู วามยอ ยยับแหงขา วแลว ไมส ามารถจะดํารงอยูโ ดยภาวะของตนไดถกู ความเสยี ใจอยางแรงครอบงาํ ยกมือตีอกครา่ํ ครวญไปถึงเรอื น แลว ลงนอนบนพราํ่ . ในเวลาใกลร ุง พระศาสดาทอดพระเนตรเหน็ พราหมณถ กู ความเสียใจครอบงํา ทรงดําริวา เราตองเปน ท่ีพง่ึ ของพราหมณ รงุ ข้นึ เสดจ็ เที่ยวโปรดสตั วในพระนครสาวัตถี ภายหลงั จากเสวยเสรจ็ เสด็จกลับจากบิณฑบาต ทรงสงพวกภกิ ษไุ ปสพู ระวหิ าร เสดจ็ ไปสปู ระตเู รือนของเขากับดว ยสมณะตดิ ตามพราหมณไ ดย นิ ความท่ีพระศาสดาเสด็จมา กลา ววา สหายของเราคงมาเยีย่ มเยียนคอ ยไดค วามโปรงใจ จดั แจงอาสนะไว พระศาสดาเสด็จเขา ไป ประทบั นงั่เหนอื อาสนะท่จี ดั ไว ตรสั ถามวา ดูกอ นพราหมณ เหตไุ รจึงเศรา หมองไปละทานไมส บายอะไรเลา กราบทูลวา ขาแตพ ระโคดมผเู จริญ พระองคย อม

พระสตุ ตันตปฎก ขทุ ทกนกิ าย ชาดก เลม ๓ ภาค ๖ - หนา ท่ี 148ทรงทราบการงานทข่ี า พระองคก ระทาํ จาํ เดมิ แตตัดตน ไมท่ีฝง แมน้าํ อจิรวดีขา พระองคเ คยกราบทลู ไววา เม่อื ขาวกลา นี้สําเรจ็ แลว ขาพระองคจกั ถวายทานแดพ ระองค บดั นหี้ ว งนํา้ ใหญพ ดั ขาวกลาของขา พระองคไ ปสทู ะเลเสยี หมดเกลย้ี งทีเดยี ว ขาวกลา ไมมเี หลอื สกั หนอย ขา วเปลือกประมาณ ๑๐๐ เกวียนเสยี หายหมด เหตุนนั้ ความโศกอยา งใหญโ ตจงึ เกดิ แกขาพระองค ตรสั วาดูกอนพราหมณ กเ็ มอ่ื ทา นเศรา โศกอยู สงิ่ ที่เสยี หายไปแลวจะกลับคนื มาไดหรอื กราบทูลวา ขา แตพ ระโคดมผเู จรญิ ขอนัน้ เปนไปไมไดแนนอนพระเจา ขา ตรัสวา แมเ มื่อเปน อยา งน้ี ทา นเศรา โศกเพราะเหตไุ ร ขึ้นชื่อวาทรพั ยแ ละขาวเปลือกของสตั วเ หลา นี้ ถึงคราวเกิดกบ็ งั เกิด ถงึ คราวเสยี หายก็เสยี หาย สิ่งไร ๆ ที่ถึงการปรงุ แตง จะช่อื วาไมมคี วามเสยี หายเปนธรรมดานะไมม ดี อก ทา นอยาคดิ ไปเลย พระศาสดาทรงปลอบเขาดว ยประการฉะน้ี เม่อืทรงแสดงธรรมอันเปน ท่ีสบายแกเขา ตรสั กามสตู ร เมื่อพระสูตรถงึ ปรโิ ยสานพราหมณดาํ รงในโสดาปตตผิ ล พระศาสดาทรงทําใหเ ขาสรางโศก เสด็จลกุ จากอาสนะไปสูพ ระวหิ าร. ชาวพระนครท้งั สนิ้ รทู ั่วกนั วา พระศาสดาทรงกระทําพราหมณผ โู นนผูเ พียบแปลด ว ยโศกศลั ย ใหสรางโศก ใหดาํ รงในโสดาปต ติผลได พวกภกิ ษุพากันยกเรื่องขน้ึ สนทนากันในธรรมสภาวา ผมู ีอายุทัง้ หลาย พระทศพลทรงทาํ ไมตรกี ับพราหมณจ นคุนเคยกัน ทรงแสดงธรรมแกเขาผูเพียบแปลไ ปดวยความโศก ดว ยอุบายคร้งั เดยี ว ทรงทําใหเ ขาสรา งโศกได ใหป ระดษิ ฐานในโสดาปต ติผลได พระศาสดาเสดจ็ มา ตรสั ถามวา เม่อื ก้พี วกเธอกาํ ลังสนทนากันดว ยเรือ่ งอะไร เมือ่ พากันกราบทูลใหท รงทราบแลว ตรัสวา ดูกอนภิกษุทง้ั หลาย มิใชแ ตใ นบัดน้เี ทานนั้ แมในกาลกอน เราก็ไดก ระทําใหพ ราหมณน ี้สรางโศกแลว เหมือนกนั ทรงนําอดตี นทิ านมา ดังตอไปนี้.

พระสตุ ตันตปฎ ก ขทุ ทกนิกาย ชาดก เลม ๓ ภาค ๖ - หนาที่ 149 ในอดีตกาล พระเจา พรหมทัต ณ พระนครพาราณสี มพี ระ-โอรส ๒ พระองค ทาวเธอประทานทอ่ี ปุ ราชแกพระโอรสองคใหญ พระราชทานตาํ แหนงเสนาบดแี กพ ระโอรสองคเลก็ คร้ันตอมาพระเจา พรหมทตั ส้ินพระชนมพวกอาํ มาตยพากันตงั้ การอภิเษกแกพระองคใ หญ ทาวเธอตรัสวา ฉนั ไมต องการครองราชสมบัติ พวกทา นจงพากันใหแกน อ งชายของฉันเถิด แมไ ดรบั คาํทูลวงิ วอนบอย ๆ กท็ รงหามเสยี ครนั้ พวกอํามาตยทาํ การอภิเษกถวายพระเจานอ งแลว ทรงดํารวิ า เราไมต อ งการความเปน เจาเปนใหญ ไมท รงปรารถนาแมแ ตตาํ แหนง อุปราชเปนอาทิ ถึงเม่ือพระราชา ตรสั วา ถาเชนนนั้ เชญิ เสวยโภชนะท่มี ีรสดี ๆ ประทบั อยใู นพระนครน้เี ถิด ตรสั วา ฉนั ไมมีเร่ืองทตี่ อ งกระทําในพระนครน้ี เสด็จออกจากพระนครพาราณสี ไปสชู นบทปลายแดนอาศัยสกลุ เศรษฐตี ระกูลหนึ่ง ทรงกระทาํ การงานดว ยพระหัตถของพระองคเ องประทบั อย.ู ครั้นกาลตอมา พวกเหลานัน้ รูค วามท่ีทาวเธอเปนพระราชกมุ ารก็พากันไมยอมใหท าํ การงาน พากนั หอ มลอ มทาวเธอดวยการบรหิ ารในฐานเปนพระราชกุมารทีเดยี ว จาํ เนียรกาลนานมา พวกขาราชการพากนั ไปสชู นบทปลายแดน ไดไปถงึ บานนนั้ เพอื่ รังวัดเขต ทา นเศรษฐเี ขา ไปเฝา พระราชกมุ ารกราบทลู วา ขาแตพ ระองคผเู ปนเจานาย พวกขา พระองคพากันบาํ รุงเลีย้ งพระองค ขอพระองคท รงสง หนังสอื ถึงพระเจา นอ งใหทรงลดสวยแกพ วกขา พระองคเถิด พระเจา ขา ทา วเธอทรงรับวา ไดซ ี ทรงสงหนังสือไปวาฉนั อาศัยสกลุ เศรษฐชี อื่ โนนพํานักอยู โปรดเหน็ แกฉันยกเวน สว ยแกพ วกเหลา นัน้ เถดิ พระราชารับสัง่ วา ดีแลว ทรงโปรดใหก ระทาํ อยางนัน้ ครง้ั นั้นพวกชาวบานหมดบาง ชาวชนบทบา ง ชาวบา นอนื่ ๆ บาง พากนั เขา ไปเฝาทาวเธอ ทูลวา พวกขา พระองคจักถวายสวยแดพ ระองคเ ทานัน้ โปรดให

พระสตุ ตันตปฎก ขุททกนิกาย ชาดก เลม ๓ ภาค ๖ - หนาท่ี 150พระราชาทรงยกเวน แกพ วกขา พระองคบา งเถดิ ทา วเธอทรงสงหนงั สอื ไปเพอ่ื ชว ยเหลือพวกเหลา นนั้ ใหพระราชาทรงยกเวน สวยให ต้ังแตบ ดั น้นั พวกเหลานัน้ กพ็ ากนั ถวายสว ยแกท าวเธอ จึงบังเกิดลาภสักการะใหญแกทา วเธอดว ยเหตุน้ัน ความอยากของทาวเธอก็พลอยเติบใหญไปดว ย กาลตอ มา ทา วเธอทลู ขอชนบทนัน้ แมทงั้ หมด แลวทูลขอราชสมบัตกิ ่งึ หน่ึง แมพระเจานอ งก็ไดประทานแกทาวเธอท้งั นน้ั ทาวเธอเมือ่ ความอยากพอกพนู ไมท รงพอพระทยัดว ยราชสมบัตเิ พยี งกึ่งน้ัน ทรงดําริจะยดึ ราชสมบัตแิ วดลอ มดวยชาวชนบทเสดจ็ ไปสูพ ระนครนน้ั หยดุ ทพั อยูภายนอกพระนคร ทรงสงหนังสอื แกพระเจานอ งวา จงใหร าชสมบัตแิ กเรา หรือจะรบกนั กไ็ ด. พระเจานอ งทรงดาํ ริวาพระพ่นี ี้เปน พาล เมอื่ กอนทรงหา มราชสมบตั ิแมก ระท่งั ตาํ แหนงอปุ ราชก็ทรงหาม คราวน้ตี รัสวา จักยึดเอาดว ยการรบก็ถาวา เราจักฆา พระพน่ี ้ใี หต าย ดว ยการรบ ความครหาจกั มีแกเราไดเราจะตอ งการอะไร ดว ยราชสมบตั ิ จึงทรงสงสาสนแดทาวเธอวา ไมต องรบดอก เชญิ ทรงครองราชสมบัตเิ ถดิ พระเจา ขา ทา วเธอทรงครองราช-สมบัติประทานทอี่ ุปราชแกพ ระเจา นอ ง จําเดมิ แตน ้ัน ทรงครองราชสมบตั ิทรงตกอยูในอาํ นาจแหงตัณหา มิไดท รงพอพระหทยั ดวยราชสมบตั ิพระนครเดียว ทรงปรารถนาราชสมบตั ิ ๒-๓ นคร ไมท รงเหน็ ที่สุดแหงความอยากเลย ครั้งนนั้ ทาวสักกเทวราชทรงตรวจดวู า ในโลก ชนเหลาไหนบา งละทบี่ าํ รงุ มารดาบดิ า เหลา ไหนทาํ บุญตาง ๆ มใี หทานเปนตน เหลา ไหนตกอยใู นอาํ นาจตณั หา ทรงทราบความทีท่ า วเธอเปน ไปในอาํ นาจตณั หาทรงดํารวิ า พระราชาองคน ีเ้ ปนพาล ไมท รงพอพระหทัยแมด วยราชสมบตั ิในพระนครพาราณสี เราตอ งใหทาวเธอศึกษาบาง จําแลงเพศเปนมาณพประทบั ยืนทีพ่ ระทวารหลวง ใหกราบทลู วา มาณพผูฉลาดในอุบาย