tripitaka_60

พระสุตตันตปฎก ขุททกนกิ าย ชาดก เลม ๓ ภาค ๖ - หนาท่ี 205 [๑๗๒๔] บณั ฑติ ไดเห็นแลว ไดฟ งแลว พงึ รู วาเปน มิตรดวยอาการเหลา ใด อาการดงั กลา วมา ๑๖ ประการนี้ มีอยใู นบคุ คลผเู ปน มติ ร. จบมติ ตามติ ตชาดกที่ ๑๐ จบทวาทสนบิ าต อรรถกถามติ ตามิตตชาดก พระศาสดาเมอ่ื เสด็จประทบั อยู ณ พระเชตวนั มหาวิหาร ทรงพระปรารภอํามาตยผปู ระพฤตปิ ระโยชนข องพระเจาโกศล ตรสั พระ-ธรรมเทศนาน้ี มคี าํ เริ่มตนวา กานิ กมฺมานิ กพุ ฺพาน ดงั นี.้ ไดยนิ วา อํามาตยผนู ัน้ ไดม ีอปุ การะแดพ ระราชาเปนอันมาก พระราชาก็ไดประทานสักการสมั มานะแกเขาอยา งเหลอื เฟอ พวกอาํ มาตยท ี่เหลือทนดูอยูไมไ ด จึงพากันทลู ยุยงวา ขา แตพระองค อํามาตยคนโนน จะทาํ ความพินาศแกพ ระองค พระราชาทรงกาํ หนดพิจารณาดูอํามาตยน น้ั ก็ไมเห็นโทษอะไร ๆทรงพระดาํ รวิ า เราไมเหน็ โทษอะไร ๆ ของอาํ มาตยน้ี ทําอยา งไรหนอ เราจงึจะสามารถรูว า อาํ มาตยน เี้ ปน มติ รหรอื มิใชมติ ร ทรงคิดไดว า เวนพระตถาคตเสยี แลว คนอ่นื ไมส ามารถรูปญหานีไ้ ด เราจักไปทลู ถาม พอเสวยพระกระ-ยาหารเชา เสร็จแลว ก็เขาไปเฝา พระศาสดาทลู ถามวา ขาแตพระองคผเู จริญทําอยา งไรหนอ คนเราจงึ จะสามารถรูวา ใครเปน มิตรหรอื มใิ ชม ติ รของตน.

พระสตุ ตนั ตปฎ ก ขุททกนกิ าย ชาดก เลม ๓ ภาค ๖ - หนาท่ี 206 ลําดบั น้ัน พระศาสดาตรสั กะพระราชาวา ดูกอนมหาบพิตร แมบัณฑติ ในคร้งั กอ น กค็ ิดปญหาน้แี ลวถามพวกบัณฑิตรูไ ดโ ดยทบี่ ณั ฑติ เหลาน้นั บอก เวน พวกที่มิใชม ติ รเสยี คบแตม ติ รเทา น้นั พระราชาทูลอาราธนาใหต รสั เรือ่ งราว พระองคทรงนําอดตี นทิ านมา ตรสั เลา ดงั ตอไปน.้ี ในอดตี กาล เมือ่ พระเจา พรหมทตั เสวยราชสมบตั ิอยูในพระนครพาราณสี พระโพธสิ ตั วเ สวยพระชาตเิ ปนอาํ มาตยสอนอรรถธรรมแดพ ระราชาครงั้ นนั้ ในพระนครพาราณสี มอี าํ มาตยค นหนึ่งประพฤตปิ ระโยชนแ ดพระราชาพวกอํามาตยทเ่ี หลือพากันทูลยุยงพระราชา พระราชาไมทรงเหน็ โทษของอํามาตยน ้ัน ทรงพระดาํ รวิ า ทาํ อยา งไรหนอ เราจึงจะสามารถรวู าอํามาตยนี้เปน มิตรหรือมิใชม ิตร เมอ่ื จะตรสั ถามพระมหาสตั ว ไดตรสั พระคาถาที่ ๑ วา บรุ ษุ ผเู ปน บัณฑติ ผูมีปญญา ไดเห็นและไดฟ ง ซ่ึงบุคคลผทู ํากรรมอยา งไร จงึ จะรูไดวา ผนู ี้มใิ ชม ิตร วิญชู นจะพงึ พยายามอยางไร จึงจะรไู ดว า ผูน ม้ี ใิ ช มติ ร. คาํ อนั เปน คาถานั้นมีอธิบายวา บุรุษผเู ปนบัณฑิตมปี ญ ญา เห็นคนผูก ระทําการงานเชนไร ดว ยจกั ษุ ไดฟ ง เรื่องนัน้ ดวยหู พึงรูว าผนู ีไ้ มใชม ิตรของเรา วญิ ูชนพึงพยายามอยางไร เพอื่ รูจกั ผูนั้น. ลําดับน้ัน พระมหาสตั ว เมือ่ จะตรสั บอกลักษณะของผทู ีม่ ิใชม ติ รแกพระราชา ไดตรสั พระคาถาวา บุคคลผมู ใิ ชม ติ รเห็นเพอ่ื น ๆ แลว ไมย มิ้ แยม แจมใส ไมรา เรงิ ตอ นรับเพอื่ นไมด แู ลเพือ่ น กลา วคาํ ยอ นเพอ่ื น.

พระสุตตนั ตปฎ ก ขุททกนิกาย ชาดก เลม ๓ ภาค ๖ - หนาที่ 207 บุคคลมิใชม ติ ร คบหาศตั รขู องเพ่อื นไมค บหา มิตรของเพอื่ น หามผทู ่กี ลาวสรรเสรฐิ เพื่อน สรรเสรญิ ผทู ด่ี า เพื่อน. บคุ คลผูม ิใชม ิตร ไมบ อกความลับแกเพื่อน ไม ชว ยปกปดความลบั ของเพอื่ น ไมสรรเสรญิ การงาน ของเพ่ือน ไมส รรเสรญิ ปญญาของเพอื่ น. บคุ คลผูมิใชมิตร ยนิ ดใี นความฉิบหายของเพอื่ น ไมย ินดใี นความฉบิ หายของเพ่ือน ไดอาหารทด่ี มี ีรส อรอยมาแลว กม็ ไิ ดนกึ ถึงเพือ่ น ไมย นิ ดอี นเุ คราะห เพ่ือนวา อยางไรหนอ เพอื่ นของเราพงึ ไดล าภจากท่นี ี้ บาง. บัณฑิตไดเ ห็นและไดฟ งแลว พึงรูวามิใชมิตร ดว ยอาการเหลา ใด อาการดงั กลาวมา ๑๖ ประการน้ี มีอยใู นบคุ คลผูม ใิ ชม ิตร. พระมหาสัตวตรสั พระคาถา ๕ คาถาเหลา นี้แลว อนั พระราชาตรสั ถามถึงลักษณะของมติ รดว ยพระคาถานอ้ี กี วา บัณฑติ มีปญญา ไดเ ห็นและไดฟ ง ผกู ระทํากรรม อยา งไรจึงจะรไู วว าผนู ี้เปนมติ ร วญิ ูชนจะพึงพยายาม อยา งไร จึงจะรูไดวาผูน ้ีเปน มิตร จงึ ตรัสคาถาท่เี หลอื วา บุคคลผูเปน มติ รนัน้ ยอมระลกึ ถึงเพอ่ื นผอู ยู หา งไกล ยอมยนิ ดีตอนรบั เพื่อนผมู าหา ถอื วาเปน เพื่อนของเราจริง รักใครจริงทกั ทายปราศรัยดวยวาจา อนั ไพเราะ.

พระสุตตนั ตปฎก ขุททกนกิ าย ชาดก เลม ๓ ภาค ๖ - หนาท่ี 208 คนท่ีเปน มิตรยอ มคบหาผูทีเ่ ปน มติ รของเพือ่ น ไมคบหาผูทไ่ี มใ ชม ติ รของเพ่อื น หามปรามผูที่ดา ติเตียนเพื่อน สรรเสริญผทู พ่ี รรณนาคุณความดีของ เพ่อื น. คนทเ่ี ปนมติ ร ยอ มบอกความลับแกเพือ่ น ปด ความลบั ของเพอื่ น สรรเสริญการงานของเพือ่ น สรรเสริญปญญาของเพือ่ น. คนท่ีเปนมิตรยอ มยินดใี นความเจรญิ ของเพ่อื น ไมย นิ ดีในความเส่ือมของเพอ่ื น ไดอาหารมีรสอรอ ย ยอมระลึกถึงเพอื่ น ยินดอี นุเคราะหเพ่ือนวา อยางไร หนอ เพ่ือนของเราพึงจะไดลาภจากท่นี ีบ้ าง. บณั ฑติ เหน็ แลว ไดฟง แลว พงึ รูวามิตรดว ย อาการเหลา ใด อาการดงั กลาวมา ๑๖ ประการนี้ มีอยู ในบุคคลผเู ปนมติ ร. บรรดาบทเหลา นน้ั บทวา น น อุมฺหยเต ความวา คนทีม่ ใิ ชมติ ร เห็นมิตรปฏริ ูป ไมก ระทาํ ความย้มิ แยม ไมแสดงอาหารราเรงิ . บทวาน จ น ปฏินนทฺ ติ ความวา เมอ่ื รบั ถอยคําของเขาแลว ไมช ่นื ชมไมยนิ ดี. บทวา จกขฺ ูนิ จสสฺ ททา ความวา เมื่อเพ่ือนแลดูตัว ๆ ก็ไมแลดูเสยี . บทวา ปฏโิ ลมฺจ ความวา กลา วยอ นถอยคําเพ่ือน คือเปนศตั รู.บทวา วณณฺ กาเม ความวา เมอื่ กลาวสรรเสรญิ คณุ เพ่ือน. บทวานกฺขาติ ความวา คนมใิ ชม ติ ร ยอ มไมบอกความลบั ของตนแกเ พือ่ น. บทวากมมฺ นฺตสฺส ความวา ยอมพรรณนากรรมท่ีเพือ่ นน้นั ทาํ . บทวา ปฺสสฺความวา ไมสรรเสริญปญญาของเพอื่ น ไมสรรเสริญเพือ่ นผทู ีส่ มบรู ณดว ยญาณ.

พระสุตตนั ตปฎ ก ขทุ ทกนิกาย ชาดก เลม ๓ ภาค ๖ - หนา ที่ 209บทวา อภเว แปลวา ไมเ จรญิ . บทวา ตสฺส นปุ ฺปชชฺ เต ความวา มิตรปฏริ ปูยอมไมเกดิ สตขิ ึ้นวา เราจกั ใหแมแ กมติ รของเราแตท ่ีน้ี. บทวา นานกุ มปฺ ติความวา ยอมไมคดิ ดว ยจติ ออ นโยน. บทวา ลเภยฺยโิ ต ความวา เพื่อนพึงไดล าภแตท นี่ ี.้ บทวา อาการา ไดแก เหตกุ ารณ. บทวา ปวตุ ถฺ  แปลวาไปตา งถ่ิน. บทวา เกลายิโก ความวา คนท่ีเปน มิตร ยอ มรักใคร นับถือวา เปน เพือ่ นเรา เร่ิมตง้ั รักใครปรารถนา. บทวา วาจาย ความวา เมือ่ จะเปลง ถอยคาํ กะเพอ่ื นดวยถอยคําอันไพเราะยอ มยินด.ี คาํ ท่ีเหลือพึงทราบโดยนยัเปนปฏิปกษตอ คาํ ที่กลาวแลวนัน่ แล. พระราชามพี ระทยั ชื่นชมถอยคําของพระมหาสตั ว ไดพระราชทานยศอนั ยงิ่ ใหญแกพ ระมหาสตั วแ ลว. พระศาสดา ครั้นทรงนาํ พระธรรมเทศนานี้มาแลว ตรัสวา ดกู อนมหาบพติ ร ปญ หานี้ไดตัง้ ขึน้ แมใ นกาลกอนอยา งน้ี บัณฑติ ทง้ั หลายกลาวถงึปญ หาน้วี า คนที่มใิ ชมติ ร และคนท่เี ปนมติ ร จะพึงรูไดด ว ยอาการสามสบิ สองเหลาน้ี แลว ทรงประชุมชาดกวา พระราชาในกาลนั้น ไดมาเปนพระ-อานนท สว นอํามาตยผเู ปนบัณฑิต ไดม าเปนเราตถาคตแล. จบอรรถกถามติ ตามิตตชาดก จบอรรถกถาทวาทสนบิ าต ประดบั ดวยชาดก ๑๐ ชาดกในชาตกฏั ฐกถา ดวยประการฉะนี้ รวมชาดกที่มใี นทวาทสนิบาตนี้ คือ ๑. จลุ ลกณุ าลชาดก ๒. ภทั ทสาลชาดก ๓. สมุททวาณิชชาดก๔. กามชาดก ๕. ชนสันธชาดก ๖. มหากัณหชาดก ๗. โกสิยชาดก๘. เมณฑกปญ หาชาดก ๙. มหาปทมุ ชาดก ๑๐. มติ ตามติ ตชาดก และอรรถกถา.

พระสุตตันตปฎก ขุททกนกิ าย ชาดก เลม ๓ ภาค ๖ - หนา ที่ 210 เตรสนิบาตชาดก ๑. อมั พชาดกวา ดว ยมนตเสอื่ มเพราะลบหลคู รูอาจารย [๑๗๒๕] ดูกอนทานผปู ระพฤตพิ รหมจรรย แตกอนทานไดนาํ เอาผลมะมว งท้ังเลก็ ทั้งใหญม าใหเราดกู อนพราหมณ บดั นี้ ผลไมท ง้ั หลายยอ มไมปรากฏดว ยมนตเ หลา นั้นของทา นเลย. [๑๗๒๖] ขา พระบาทกําลังคํานวณคลองแหงนกั ขตั ฤกษ จนเห็นขณะและครดู ว ยมนตก อ น คร้ันไดฤกษแ ละยามดีแลว จักนาํ ผลมะมว งเปน อนั มากมาถวายพระองคเ ปนแน. [๑๗๒๗] แตกอน ทานไมไ ดพูดถงึ คลองแหงนกั ขตั ฤกษ ไมไดเ อย ถงึ ขณะและครู ทันใดน้นั ทานกน็ ําเอาผลมะมว งเปนอนั มากอันประกอบดว ยสกี ลิน่และรสมาใหเราได. [๑๗๒๘] ดกู อ นพราหมณ แมเ มื่อกอ น ผลไมท้งั หลายยอมปรากฏดวยการรายมนตข องทา น วนั น้ีแมทา นจะรายมนตก ็ไมอ าจใหสําเรจ็ ได วนั นส้ี ภาพของทานเปนอยา งไร.

พระสุตตนั ตปฎ ก ขุททกนิกาย ชาดก เลม ๓ ภาค ๖ - หนา ที่ 211 [๑๗๒๙] บุตรแหงคนจัณฑาล ไดบ อกมนตใหแกขา พระบาทโดยธรรม และไดสั่งกําชับขา พระบาทวา ถา มีใครมาถามถึงช่อื และโคตรของเราแลว เจา อยาปกปด มนตทง้ั หลายก็จะไมล ะเจา . [๑๗๓๐] ขา พระบาทน้ัน ครนั้ พระองคผเู ปนจอมแหงประชาชนถามถงึ อาจารย อันความลบหลูครอบงําแลว ไดกราบทลู เทจ็ วา มนตเ หลานีเ้ ปน ของพราหมณ ขา พระบาทจึงเปนผูเสือ่ มมนต เปน เหมอื นคนกําพรา รอ งไหอยู. [๑๗๓๑] บรุ ุษตองการนา้ํ หวาน จะพงึ ไดน ํา้ -หวานจากตน ไมใด จะเปนตนละหงุ ก็ตาม ตน สะเดากต็ าม ตนทองหลางกต็ าม ตนไมนน้ั แล เปนตน ไมสูงสดุ ของบรุ ษุ นั้น. [๑๗๓๒] บุรุษพงึ รแู จงธรรมจากผูใด เปนกษัตริยก ต็ าม เปน พราหมณกต็ าม เปน แพศยก ็ตามเปน ศทู รกต็ าม เปน คนจณั ฑาลกต็ าม คนเทหยกั เย่ือก็ตาม ผนู น้ั ก็จัดเปนคนสงู สดุ ของบรุ ุษนั้น. [๑๗๓๓] ทา นทั้งหลายจงลงอาชญาและเฆยี่ นตีมาณพผนู ี้ แลวจบั มาณพลามกผูนี้ไสคอออกไปเสยีมาณพใด ไดป ระโยชนอ ยางสงู สุดดว ยความยากเข็ญทานทง้ั หลายจงยังมาณพนน้ั ใหพินาศเพราะความเยอ-หย่งิ จองหอง.

พระสุตตันตปฎก ขทุ ทกนกิ าย ชาดก เลม ๓ ภาค ๖ - หนา ท่ี 212 [๑๗๓๔] บุคคลผูสาํ คญั วา ที่เสมอ พงึ ตกบอ ถ้ําเหว หรือหลมุ ทีม่ ีรากไมผุ ฉนั ใด อนงึ่ บคุ คลตาบอดเมอ่ื สําคญั วา เชอื ก พงึ เหยียบงเู หา พงึ เหยียบไฟ ฉนัใด ขาแตท านผูมีปญ ญา ทา นทราบวาขา พเจาพลาดไปแลว กฉ็ นั นัน้ ขอจงใหมนตแ กขา พเจา ผูม มี นตอันเสือ่ มแลว อีกสกั คร้ังหนึ่งเถิด. [๑๗๓๕] เราไดใ หมนตแกทานโดยธรรม ฝา ยทานก็ไดเรยี นมนตโดยธรรม หากวาทา นมใี จดีรักษาปกติไว มนตก็จะไมพ ึงละท้ิงทานผตู ้ังอยูในธรรม. [๑๗๓๖] ดกู อนคนพาล มนตอ ันใดทจี่ ะพึงไดในมนษุ ยโลก มนตอนั น้ันทา นกจ็ ะไดในวันนี้โดยลํา-บาก ทา นผไู มมปี ญญากลาวคําเท็จ ทํามนตอันมคี าเสมอดว ยชีวิต ที่ไดโดยยากใหเส่ือมเสยี แลว. [๑๗๓๗] เราจะไมใหมนตเชนนนั้ แกเจา ผเู ปนพาล หลงงมงาย อกตญั ู พูดเทจ็ ไมมีความสาํ รวมมนตทไี่ หน ไปเสยี เถดิ เราไมพอใจ. จบอัมพชาดกท่ี ๑

พระสุตตันตปฎก ขทุ ทกนิกาย ชาดก เลม ๓ ภาค ๖ - หนา ที่ 213 อรรถกถาเตรสนิบาต ๑. อมั พชาดก พระศาสดา เมอื่ เสด็จประทับอยู ณ พระเชตวนั มหาวหิ าร ทรงพระปรารภพระเทวทตั ไดต รัสพระธรรมเทศนาน้ี มคี าํ เรม่ิ ตนวา อาหาสิเม อมฺพผลานิ ปุพเฺ พ ดงั นี.้ ความพิสดารวา พระเทวทัตบอกคืนอาจารยวา เราจักเปนพระพุทธเจาพระสมณโคดมมิใชอ าจารย มใิ ชพ ระอปุ ชฌายของเราเลย เสอื่ มจากฌาน ทาํ ลายสงฆ กําลังมาสูกรุงสาวตั ถีโดยลําดับ เมอ่ื แผนดนิ ใหชองเขา ไปอเวจมี หานรกภายนอกพระวหิ ารพระเชตวัน. ครั้งน้ัน ภกิ ษทุ ัง้ หลายสนทนากันในธรรมสภาวา ผูมอี ายทุ ้งั หลาย พระเทวทตั บอกคืนอาจารยเสียถึงความพินาศใหญบังเกิดในอเวจมี หานรก. พระศาสดาเสด็จมาตรัสถามวา ดกู อนภิกษทุ งั้ หลายบดั น้พี วกเธอนัง่ สนทนากนั ดว ยเรือ่ งอะไรหนอ เม่ือภิกษเุ หลา นน้ั กราบทูลใหทรงทราบแลว จงึ ตรัสวา ดกู อนภกิ ษทุ ง้ั หลาย มิใชแตใ นบัดนี้เทา น้นั แมใ นกาลกอนพระเทวทัตกบ็ อกคืนอาจารยเ สีย ถึงความพินาศใหญแ ลวเหมือนกนัดังนแ้ี ลวจึงทรงนาํ อดีตนทิ านมาดังตอ ไปน.้ี ในอดตี กาล ครงั้ เมอื่ พระเจา พรหมทตั เสวยราชสมบตั ิ ณ กรุงพาราณสี ตระกลู แหงปโุ รหิต ของพระเจา พรหมทตั พระองคนัน้ พินาศไป

พระสตุ ตนั ตปฎ ก ขุททกนิกาย ชาดก เลม ๓ ภาค ๖ - หนาท่ี 214ดวยอหวิ าตกโรค. บตุ รชายคนหนึ่งทําลายฝาเรือนหนไี ปได เขาไปกรงุ ตกั กศลิ าเรียนไตรเพทและศลิ ปะทเี่ หลือ ในสํานักอาจารยท ิศาปาโมกข กราบลาอาจารยเมื่อจะออกไปคิดวา เราตองรูจกั ขนบธรรมเนียมของประเทศ จึงเทย่ี วไปถงึเมืองชายแดนเมอื งหน่ึง. หมบู า นจัณฑาลหมใู หญ ไดอาศัยเมืองน้ันอยู ในกาลนัน้ พระโพธสิ ัตวอาศัยบา นนน้ั อยู เปนบัณฑิตเฉลียวฉลาด รมู นตทีจ่ ะทาํ ใหมะมว งมีผลในเวลามิใชฤดกู าลได. ทา นลุกขึน้ แตเชาตรู ควาหาบออกไปจากบา นนนั้ เขา ไปใกลตน มะมวงตนหนึ่งในปา หยุดยืนอยใู นระยะทสี่ ดุ ๗กาวรายมนตน ัน้ สาดตน มะมวงดว ยน้ําซองมอื หนงึ่ . ในขณะนั้นนัน่ เอง ใบแก ๆ กร็ วงหลนลงจากตน แตกใบออน ออกดอกแลวรว งลง ผลมะมว งก็มขี นึ้โดยครเู ดยี วเทานัน้ ก็สกุ มโี อชาหวานเชนเดียวกับมะมวงทพิ ย แลว กห็ ลน จากตน. พระมหาสตั วเก็บผลเหลา นัน้ เคีย้ วกินจนพอความตอ งการ เก็บจนเตม็หาบ ไปสูเ รือนขายมะมว งเหลา นนั้ เลย้ี งลูกเมีย. พราหมณก ุมารนนั้ เห็นพระ-มหาสตั ว ผูน าํ ผลมะมว งมาในเวลามใิ ชฤ ดกู าลมาขาย จงึ คิดวา ไมตองสงสยั ละอนั ผลมะมวงเหลานัน้ ตองเกิดขน้ึ ดวยกําลังของมนต อาศยั บรุ ุษน้ีเราจักไดมนตอนั หาคามิไดน ี้ คอยกําหนดจบั ลทู างท่ีพระมหาสตั วน ําผลมะมวงมา ก็รแู นน อนเมื่อทานยังไมม าจากปา ไดไ ปสูเรือนของทา น เปนเหมอื นไมรู ถามภรรยาของทา นวา ทา นอาจารยไปไหน คร้นั ภรรยาทานตอบวา ไปปา จงึ ยนื รอทานอยู พอเหน็ ทานมาก็ตอ นรับ รับหาบจากมอื นํามาวางไวใ นเรือน. พระโพธิสัตวม องดเู ขา กลา วกะภรรยาวา นางผเู จริญ มาณพนี้มาเพ่ือตอ งการมนต แตมนตจ ะไมต ้งั อยูในกาํ มอื เขาได เพราะเขาเปน อสัตบรุ ุษฝา ยมาณพคิดวา เราตอ งบาํ เพ็ญอุปการะแกอ าจารยจึงจะไดมนตนี้ ตง้ั แตน ้นั มากระทาํ กิจทกุ อยางในเรือนของทา น หาฟน ซอมขาว หงุ ขา ว ใหน ํ้าลา งหนา

พระสตุ ตนั ตปฎ ก ขุททกนกิ าย ชาดก เลม ๓ ภาค ๖ - หนาที่ 215เปนตน ลางเทา . วันหนึง่ เมอื่ พระมหาสัตวกลาววา พอ มาณพ เธอจงใหเครอื่ งหนนุ เทาเตยี งเถิด เขามองไมเห็นส่ิงอน่ื ก็เลยเอาเทา เตียงวางบนขานั่งอยตู ลอดราตร.ี คร้นั กาลตอ มา ภรรยาของพระมหาสัตวค ลอดบตุ ร ไดกระทําบริกรรมในเวลาคลอดบุตรแกน าง. วนั หนึ่งนางจึงกลา วแกพ ระมหาสัตวว า ขาแตนายมาณพนีแ้ มจ ะสมบูรณดว ยชาติ กย็ ังยอมกระทาํ การชว ยเหลือเรา ดวยตองการมนต ขอมนตจ งตง้ั อยใู นกาํ มอื ของเขาหรืออยาตั้งอยูกต็ ามเถิด ทานโปรดใหมนตแ กเ ขาเถิด. ทานรับคาํ วา ดลี ะ แลวใหมนตแ กเ ขา กลา วอยางนว้ี า พอเอยมนตหาคา มไิ ด ลาภสกั การะอันใหญหลวงจักมีแกเ จาเพราะอาศัยมนตน ้ี ในเวลาทีเ่ จา ถูกพระราชาหรอื มหาอาํ มาตยของพระราชาถามวา ใครเปน อาจารยของเจา เจาอยา ขมเราเสยี นะ ถา หากเจา อดสูวา คนจัณฑาลเปน อาจารยของเราเราเรยี นมนตจากสํานกั ของคนจณั ฑาลนน้ั จกั กลาวเสยี วา พราหมณผูมหาศาลเปนอาจารยข องเราไซร ผลของมนตน ี้จกั ไมมเี ลย เขากลาววา เหตไุ รผมจักตองขมขเี่ ลา ในเวลาท่ีใคร ๆ ถาม ผมตองบอกอางทานเทานั้น แลวกราบลาทานออกไปจากบา นคนจณั ฑาล ทดลองมนตแ ลว บรรลุถงึ กรงุ พาราณสีโดยลาํ ดับ ขายมะมว งไดท รพั ยม าก. คร้นั วนั หน่งึ นายอทุ ยานบาลซือ้ มะมว งจากมือของเขาถวายแดพ ระราชา.พระราชาเสวยมะมว งนัน้ แลว ตรัสถามวานาอัศจรรย อรอ ยอยา งยิ่ง เจาไปไดม ะมวงชนิดนมี้ าจากไหนละ เขากราบทลู วา ขอเดชะ ใตฝา พระบาทปกเกลา ปกกระหมอม มาณพผูห นง่ึ นาํ ผลมะมว งทะวายมาขาย ขา พระพทุ ธเจา ถือเอาจากมาณพนั้น พระเจาขา. ทรงรบั ส่ังวา จงบอกเขาวา ตั้งแตบัดนี้ไป จงนําผลมะมวงมา ณ ท่นี .้ี แมนายอุทยานบาลน้นั ก็กระทําตามทีร่ ับสั่งนนั้ . ตั้งแตน ้ันมา มาณพก็นาํ ผลมะมว งทัง้ หลายไปสูร าชสกลุ เมื่อไดรบั ส่ังวา เจา จงบํารงุ เราเถิด ก็บํารงุ พระราชา ไดร ับทรัพยเ ปนอนั มาก

พระสุตตนั ตปฎ ก ขุททกนิกาย ชาดก เลม ๓ ภาค ๖ - หนาที่ 216คอ ยคุน เคยโดยลาํ ดับ. ครนั้ วันหนงึ่ พระราชาตรสั ถามเขาวา มาณพ เจา นาํมะมว งอนั สมบรู ณด วยกล่นิ และรสเหน็ ปานนี้ ในสมัยมิใชฤดกู าลมาจากไหนนาคครุฑหรอื เทพเจาองคใดใหแ กเ จา หรือไฉน หรอื วาทั้งนีเ้ ปน กําลังแหง มนตเขากราบทูลวา ขอเดชะ พระมหาราชเจา ใคร ๆ มิไดใหแ กข าพระพทุ ธเจาแตม นตอนั หาคามิไดของขา พระพุทธเจา มอี ยู น้ีเปน กาํ ลงั แหงมนตน ั้นพระเจา ขาตรสั วา ถา อยา งน้นั พวกเราจะขอดกู ําลังมนตข องเจา สักวันหน่งึ . เขากราบทลู วาขอเดชะใตฝา ละอองธุลีพระบาทปกเกลาปกกระหมอ ม ขา พระพทุ ธเจาจักแสดงถวายพระเจาขา . วันรงุ ขึ้นพระราชาเสด็จไปสูพระอุทยานกับตรสั วา เจา จงแสดงเถิด.เขารบั พระดํารัสวา สาธุ เดินเขาไปใกลต นมะมว ง ยืนในระยะ ๗ กาวรา ยมนตวักนํ้าสาดตน . ทนั ใดน้ันเอง ตน มะมวงก็เผลด็ ผลโดยนยิ มดังกลาวแลว ในหนหลงั นั่นแหละ ฝนคอื ผลมะมวงรวงพร่ังพรู เปน ดังมหาเมฆหลัง่ กระแสฝน. มหาชนพากนั ใหส าธุการ แผน ผาไดถ กู ชขู ึ้นสลอนไป.พระราชาทรงเสวยผลมะมว ง ประทานทรัพยเ ปนอันมากแกเ ขา แลว ตรสั ถามวา มาณพ มนตอ ันเปนอศั จรรยข องเจา เชน นี้ เจา เรียนในสํานกั ของใคร.มาณพคิดวา ถาเราจักทูลวา ในสาํ นกั คนจัณฑาล จักตอ งมคี วามอดสู และคนทงั้ หลายจักตเิ ตียนได อยา กระนั้นเลย มนตข องเราคลองแคลว แมนยํา คงไมเส่อื มหายไปในบดั นดี้ อก เราจักอางอาจารยทิศาปาโมกข แลวกระทาํ มุสาวาทกลา ววา ขาพระพทุ ธเจา เรียนในสาํ นกั อาจารยท ิศาปาโมกขใ นเมืองตักกศิลาพระเจา ขา เปน อนั บอกคนื อาจารยเสยี . ทนั ใดนัน่ เองมนตก ็เสอ่ื ม. พระราชาทรงโสมนสั ทรงชวนเขาเขาสพู ระนคร วันรงุ ขึ้นทรงพระดาํ รวิ า เราจกั กนิมะมวง จงึ เสด็จสูอ ทุ ยาน ประทับนั่งเหนอื แผนศิลาอนั เปนมงคล ตรัสวามาณพ เจา จงนํามะมว งมาเถดิ . เขารับพระดาํ รัสวา สาธุ แลวเขาไปใกลต นมะมวงยืนในระยะ ๗ กาว คิดวา เราจักรายมนต ครัน้ มนตไมป รากฏ ก็ทราบวา

พระสุตตนั ตปฎก ขุททกนกิ าย ชาดก เลม ๓ ภาค ๖ - หนา ที่ 217เสื่อมเสยี แลว ยืนอดสูใจอย.ู พระราชาทรงพระดาํ ริวา วนั กอนมาณพนน้ี ําผลมะมว งมาใหเราในทา มกลางบริษทั ทีเดียว ใหฝนคอื ผลมะมว งรวงหลนพร่ังพรูเหมอื นฝนลกู เห็บตก บดั น้ี ยืนเหมือนแข็งทือ่ เหตอุ ะไรกนั เลา หนอเม่ือจะทรงถามเขาจงึ ตรัสพระคาถาวาิ ดูกอนทานผูประพฤตพิ รหมจรรย เมื่อกอ นทาน ไดนาํ ผลมะมวงทงั้ เลก็ ท้งั ใหญม าใหเ รา ดูกอ นพราหมณ บัดนี้ ผลไมท งั้ หลายยอมไมป รากฏดวยมนตเ หลา น้ัน ของทานเลย. บรรดาบทเหลานั้น บทวา อาหาสิ แปลวา นํามาแลว . บทวาทมุ ปผฺ ลานิ แปลวา ผลแหงตน ไม. มาณพฟง พระดํารัสนั้นแลว คดิ วา ถาเราจักทูลวา วนั นี้ขาพระพุทธเจาจกั ถอื เอาผลไมมาถวายมไิ ด พระราชาจักกร้วิ เรา เราจกั ลวงพระองคด ว ยมุสาวาทจึงทลู คาถาที่ ๒ วา ขา พระบาทกําลังคํานวณคลองแหง นกั ขัตฤกษ จนเหน็ ขณะและครู ดว ยมนตกอ น ครน้ั ไดฤ กษแ ละ ยามดีแลว จักนาํ ผลมะมว งเปน อันมากมาถวายพระองค เปน แน. บรรดาบทเหลาน้ัน บทวา อทฺธา หริสฺส อมฺพผล ความวาเราจักนําผลมะมวงมาแนแท. พระราชา ทรงพระดําริวา มาณพนีใ้ นเวลาอื่น ไมพ ดู ถึงคลองแหงนกั ขัตฤกษเ ลย นม้ี ันเร่ืองอะไรกันเลา เมอื่ จะตรัสถาม ไดทรงภาษิตคาถา ๒คาถาวา

พระสุตตนั ตปฎ ก ขุททกนกิ าย ชาดก เลม ๓ ภาค ๖ - หนา ท่ี 218 เม่อื กอ น ทา นไมไดพ ูดถงึ คลองแหงนกั ขตั ฤกษ ไดเอย ถึงขณะแลครู ทนั ใดนั้น ทา นกน็ าํ เอาผลมะมวง เปน อนั มาก อันประกอบดวยสี กล่นิ และรส มาให เราได. ดูกอ นพราหมณ แมเ มื่อกอนผลไมท ง้ั หลาย ยอ ม ปรากฏดวยรา ยมนตข องทาน วนั นี้แมท า นจะรา ยมนต ไมอาจใหส าํ เร็จได วันนีส้ ภาพของทานเปน อยา งไร. บรรดาบทเหลา น้นั บทวา น วาเทสิ แปลวา ยอมไมอ าจ. บทวาชปปฺ มปฺ  ความวา ทา นจะทอ งบนกด็ ี จะรา ยมนตก ็ด.ี บทวา อย โสความวา สภาพของทา นนนี้ นั้ เปนอยา งไรในวนั น.้ี มาณพฟงพระดํารสั นั้นแลว คดิ วา เราไมอ าจจะลวงพระราชาดว ยมุสาวาท แมวาเราสารภาพความจริงแลว พระองคค งไมล งพระราชอาญา เราตอ งสารภาพความจริงเสียเถอะ ดังนแ้ี ลว จงึ กราบทลู ๒ คาถาวา บตุ รของคนจณั ฑาล ไดบ อกมนตใหขาพระบาท โดยธรรมและไดส ่ังกาํ ชบั ขาพระบาทวา ถามใี ครมา ถามถึงช่อื และโคตรของเราแลว เจา อยา ปกปด มนต ท้งั หลายก็จะไมละเจา . ขา พระบาทนั้น ครน้ั พระองคผเู ปน จอมแหง ประชาชนถามถงึ อาจารย อันความลบหลคู รอบงาํ แลว ไดกราบทลู เท็จวา มนตเ หลา น้ีเปนของพราหมณ ขา พระบาทจึงเปนผูเส่อื มมนต เปนเหมอื นกําพรา รอ งไห อยู.

พระสตุ ตนั ตปฎ ก ขุททกนกิ าย ชาดก เลม ๓ ภาค ๖ - หนาที่ 219 บรรดาบทเหลานั้น บทวา ธมเฺ มน ความวา ไดใหมนตโดยธรรมสมา่ํ เสมอ โดยเหตุ โดยไมป กปด เลย. บทวา ปกติฺจ ส สิ ความวาบุตรของคนจัณฑาลไดกาํ ชบั ถึงความเส่ือมและความปกติแหง มนตเหลานั้นแกเราวา ถา ใคร ๆ มาถามถงึ นามและโคตรของเรา เจาอยาปกปด ถา ปกปดมนตของเจาจักเส่ือม. บทวา พฺราหฺมณสฺส มิจฉฺ า ความวา ขาพระองคไดบอกผดิ ไปวา ขา พระองคไดเรยี นมาจากสาํ นักของพราหมณ เพราะฉะนัน้มนตท ้งั หลายของขา พระองคจงึ เสอื่ ม ขาพระองคน ัน้ มีมนตอ ันเสื่อมแลวบดั นยี้ อมรองไหเ หมอื นคนกาํ พรา . พระราชาทรงสดับคํานั้นแลว ทรงกร้ิววา เจา น่ีลามกมองไมเหน็ รัตนะเหน็ ปานน้ี เมื่อไดรัตนะอนั สงู สดุ เชน นี้แลว เร่อื งชาติจกั กระทําอะไรใหไ ดเมื่อทรงติเตยี นเขา จึงตรัสพระคาถาเหลา นว้ี า บุรุษตอ งการน้ําหวาน จะพงึ ไดนํ้าหวานจาก ตน ไมใด จะเปนตนละหุง ก็ตาม ตนสะเดากต็ าม ตน ทองหลางกต็ าม ตนไมน่นั แล เปน ตน ไมสูงสดุ ของ บรุ ษุ น้ัน. บุรุษพงึ รูแจง ธรรมจากผใู ด เปน กษัตรยิ ก ็ตาม เปน แพทยกต็ าม เปน ศูทรก็ตาม เปนคนจัณฑาลกต็ าม คนเทหยักเย่ือกต็ าม ผนู ้นั กจ็ ัดเปนคนสูงสดุ ของบุรุษ นนั้ . ทานท้ังหลายจงลงอาชญาและเฆี่ยนตมี าณพผนู ี้ แลวจับมาณพลามกผนู ้ี ไสคออกไปเสยี มาณพใด

พระสุตตันตปฎ ก ขุททกนิกาย ชาดก เลม ๓ ภาค ๖ - หนา ท่ี 220 ไดป ระโยชนอ ยา งสงู สุดดว ยความยากเข็ญ ทา นท้ัง- หลายจงยงั มาณพนั้น ใหพินาศเพราะความเยอหยิ่ง จองหอง. บรรดาบทเหลา นั้น บทวา มธตุ ถฺ โิ ก ความวา บรุ ุษผูตองการดว ยน้าํ หวาน ตรวจดูนํ้าหวานในปา ยอมไดนาํ้ หวานของตน ไมน ้ัน จากท่ีใดตน ไมนั้นแล จัดวาเปน ตนไมสูงสดุ สาํ หรบั ผนู ้นั นรชนพงึ รูธรรม คอื เหตุประโยชนท ่คี วรจากบรุ ุษใดในบรรดากษัตรยิ เปน ตน เหมือนอยางน้นั บรุ นุ ้นัจัดวาเปน ผสู ูงสดุ ของนรชนนัน้ . บทวา อิมสสฺ ทณฑฺ จฺ ความวา ทานท้งั หลายจงเพกิ หนงั หลังของบุรุษผมู ีธรรมอนั ลามกนีด้ ว ยช้นิ ไมไผ สาํ หรบัเฆี่ยนและลงอาชญาทุกอยาง แลว จบั คอบรุ ุษผูลามกนขี้ ับไสไปเสีย ลงโทษตามอาํ เภอใจแลวขบั ไลไปเสีย จะประโยชนอ ะไรดว ยบุรษุ นี้ผูอ ยูในทีน่ ้.ี พวกราชบรุ ุษพากนั ทาํ ตามพระราชบัญชาอยา งน้นั พากันกลาววาเจาไปเถิด เจา ไปสูส าํ นกั อาจารยข องเจา ทาํ ใหอาจารยของเจา ช่นื ชมไดแ ลวถาเจา จกั ไดม นตอกี คอยมาในทน่ี ้ี ถาไมไ ดก อ็ ยา มองดูทศิ นเี้ ลย ไดก ระทาํเขาใหห มดอํานาจทเี ดียว. เขาหมดท่ีพ่ึงคิดวา เวน อาจารยแลว ทพี่ ง่ึ อน่ื ของเราไมม ี เราตอ งไปหาทาน ทําใหท า นชืน่ ชมขอเรยี นมนตน้นั อีกจนได รองไหพลางเดินไปสูบา นนั้น ครั้งนน้ั พระมหาสัตวเ ห็นเขาเดินมา กเ็ รยี กภรรยามากลาววา นางผูเจรญิ เชิญดูซิ เจานี่ ช่วั ชา มนตเสื่อมหมดแลว กาํ ลังกลบั มา.เขาไปหาพระมหาสตั ว ไหวแลวนัง่ ณ ที่ควรสว นขางหน่งึ ถูกทานถามวาเหตุไรเลา เจา จงึ มา จงึ กลา ววา ขาแตทานอาจารย ผมทํามุสาวาทบอกคนืทานอาจารยเ สีย ถงึ ความฉิบหายใหญโต เมื่อจะแสดงโทษทลี่ วงเกินแลวขอเรยี นมนตใหม จงึ กลา วคาถาวา

พระสุตตนั ตปฎก ขทุ ทกนกิ าย ชาดก เลม ๓ ภาค ๖ - หนาท่ี 221 บุคคลผูสําคัญวาทเ่ี สมอ พงึ ตกบอ ถ้ํา เหว หรอื หลมุ ทมี่ รี ากไมผุฉันใด อนงึ่ บคุ คลตาบอด เมอ่ื สาํ คญั วา เชือก พึงเหยียบงเู หา พึงเหยยี บไฟฉันใด ขาแตทานผมู ปี ญ ญา ทา นทราบวา ขา พเจา พลาดไปแลว ฉนั นัน้ ขอจงใหมนตแกข าพเจา ผูมมี นตอ นั เส่อื ม แลว อกี สกั ครง้ั หนึ่งเถดิ . บรรดาบทเหลา นนั้ บทวา ยถา สม ความวา บรุ ษุ สาํ คัญวา ท่ีนเ้ี ปนท่ีสมา่ํ เสมอ พงึ ตกไปสบู อ ถ้าํ เหว กลา วคือทพี่ ลาดจากพืน้ หรือรากไมผ ุ.บทวา ปูตปิ าท ความวา ตน ไมใหญใ นหมิ วันตประเทศแหงตาย เม่อื รากท้งั หลายของตนไมใหญน ้นั เกดิ เปอ ยเนา ในทนี่ น้ั ยอ มเปน บอใหญ นเี้ ปนสถานที่ช่ือของบอใหญน ัน้ . บทวา โชติมธิฏเหยยฺ ความวา พงึ เหยียบไฟ.บทวา เอว ป ความวา แมเ ราก็ฉนั นั้น เปนผูบ อดเพราะไมมจี กั ษุคอื ปญ ญาไมรูคณุ วเิ ศษของทา น พลั้งพลาดในทา น ทา นรเู รานนั้ วาเปน ผูพล้งั พลาด.บทวา สปฺ า ความวา ดูกอนทา นผสู มบรู ณด วยญาณ จงใหมนตแกขาพเจาผูเส่ือมมนตอ กี . ลําดับน้ัน อาจารยกลา วกะเขาวา ดกู อนพอ เจา พูดอะไร ธรรมดาวาคนบอด เมอ่ื มีผูใหส ัญญาแลว ยอ มหลบหลกี บอ เปน ตน ได เราเลา กบ็ อกเจาแลวแตแรกทีเดยี ว คราวน้เี จา จะมาหาเราเพอื่ ประโยชนอ ะไรเลา แลวกลาวคาถาเหลานีว้ า เราไดใ หม นตแ กท านโดยธรรม ฝา ยทา นก็ได เรียนมนตโดยธรรม หากวา ทานมใี จดรี ักษาปกตไิ ว มนตก จ็ ะไมพ ึงละทง้ิ ทา นผตู ้ังอยใู นธรรม.

พระสตุ ตันตปฎ ก ขทุ ทกนิกาย ชาดก เลม ๓ ภาค ๖ - หนา ที่ 222 ดกู อ นคนพาล มนตอ นั ใดท่ีจะพึงไดในมนุษย- โลก มนตอนั น้ันทานก็จะไดในวนั นโ้ี ดยลาํ บาก ทาน ผูไมมีปญญา กลา วคําเทจ็ ทํามนตอนั มคี า เสมอดว ย ชวี ิต ท่ีไดมาโดยยากใหเสอ่ื มเสียแลว . เราจะไมใหมนตเ ชนน้นั แกเ จา ผเู ปน พาล หลง- งมงาย อกตัญู พดู เท็จ ไมม ีความสํารวม มนตท ี่ไหน ไปเสียเถดิ เราไมพ อใจ. บรรดาบทเหลา นั้น บทวา ธมฺเมน ความวา แมเ รากไ็ มร บั เงินหรอื ทองอนั เปนสวนของอาจารย ยินยอมมอบใหแกทานโดยธรรมแททเี ดียวเเมเ จา เลากม็ ไิ ดใหอ ะไร ยอมรบั เอาโดยธรรม โดยเสมอดจุ กนั . บทวา ธมฺเมฐิต ไดแ ก ตงั้ อยูใ นธรรมของบคุ คลผูบ ชู าอาจารย. บทวา ตาทิสเก ความวาเราไมย อมใหม นตเ ห็นปานนั้น คอื ทจี่ ะใหมะมว งมผี ลในเวลามใิ ชฤ ดูกาล เจาจงไป เจาไมถูกใจขาเลย. เขาถกู อาจารยต ะเพิดอยา งน้ี คดิ วา เราจะอยไู ปทําไมดงั นเ้ี ขาไปสูป า ตายอยางนา อนาถ. พระศาสดาทรงนําพระธรรมเทศนานี้มาตรสั วา ภกิ ษทุ ัง้ หลาย มใิ ชแตในบดั น้เี ทาน้นั แมใ นกาลกอน พระเทวทัตก็บอกคนื อาจารยเสยี ถงึ ความพินาศอยา งใหญหลวงแลว ดงั นแ้ี ลว จงึ ทรงประชมุ ชาดกวา มาณพอกตัญูในคร้งั นน้ั ไดม าเปน พระเทวทตั พระราชาไดมาเปน พระอานนท สวนบุตรคนจัณฑาล คือเราตถาคตแล. จบอรรถกถาอมั พชาดก

พระสุตตนั ตปฎ ก ขทุ ทกนกิ าย ชาดก เลม ๓ ภาค ๖ - หนาท่ี 223 ๒. ผนั ทนชาดก วาดว ยการผูกเวรหมแี ละไมตะครอ [๑๗๓๘] ทานเปน บุรษุ ถอื ขวาน มาสปู ายืนอยูดกู อนสหาย เราถามทาน ทานจงบอกแกเรา ทานตอ งการจะตดั ไมห รอื . [๑๗๓๙] เจา เปน หมี เที่ยวอยูท่ัวไปทงั้ ที่ทึบและทโ่ี ปรง ดูกอ นสหาย เราถามเจา ขอเจา จงบอกแกเ ราไมอะไรท่จี ะทาํ เปนกงรถไดมัน่ คงดี. [๑๗๔๐] ไมร งั กไ็ มมั่นคง ไมต ะเคยี นก็ไมม่นั คงไมห ูกวางจะมั่นคงท่ีไหนเลา แตว าตัดตนไมช ือ่ วา ตนตะครอ นัน่ แหละ ทําเปนกงรถมัน่ คงดีนกั . [๑๗๔๑] ตน ตะครอ น้ันใบเปน อยา งไร อน่งึลาํ ตนเปน อยา งไร ดูกอ นสหาย เราถามเจา ขอเจาจงบอกแกเรา เราจะรูจ กั ไมตะครอไดอยา งไร. [๑๗๔๒] กิ่งทงั้ หลายแหง ตน ไมใ ด ยอมหอ ยลงดว ย ยอ มนอมลงดว ยแตไ มห กั ตน ไมน น้ั ชอื่ วาตนตะครอ ท่ีเรายนื อยใู กลโ คนตนนี่. [๑๗๔๓] ตนไมนแ้ี หละชือ่ วา ตน ตะครอ เปนตนไมควรแกก ารงานของทานทุกอยา ง คอื ควรแกกําลอ ดุม งอนและกงรถ. [๑๗๔๔] เทวดาผสู งิ อยทู ตี่ นตะครอ ไดก ลาวดงันว้ี า ดกู อนภารทวาชะ แมถอ ยคําของเรามีอยู เชิญทา นฟงถอ ยคําของเราบาง.

พระสตุ ตนั ตปฎก ขุททกนกิ าย ชาดก เลม ๓ ภาค ๖ - หนา ท่ี 224 [๑๗๔๕] ทา นจงลอกหนังประมาณ ๔ นิ้ว จากคอแหงหมตี วั นี้ แลว จงเอาหนง่ึ นน้ั หุมกงรถ เมอื่ ทําไดอ ยา งนนั้ กงรถของทานกจ็ ะพึงเปน ของม่ันคง. [๑๗๔๖] เทวดาผูส งิ อยทู ตี่ นตะครอ จองเวรไดสาํ เรจ็ นําความทุกขม าใหแ กห มีทง้ั หลาย ทีเ่ กดิ แลวและยังไมเ กิด ดว ยประการน้ี. [๑๗๔๗] ไมต ะครอ ฆา หมี และหมีกฆ็ า ไมตะครอ ตา งกฆ็ ากันและกัน ดวยการววิ าทกนั ดวยประการฉะน้ี. [๑๗๔๘] ในหมูมนษุ ย ความววิ าทเกิดขึ้น ณทีใ่ ด มนุษยท งั้ หลายในทีน่ ั้น ยอ มฟอนรําดังนกยูงราํ แพนหาง เหมอื นหมีและไมตะครอ ฉะนั้น. [๑๗๔๙] เพราะเหตุนัน้ อาตมภาพขอถวายพระพรแกบพติ รท้งั หลาย ขอความเจรญิ จงมีแกบพติ รท้งั หลาย เทาท่มี าประชุมกันอยู ณ ที่นี้ ขอบพิตรทงั้ หลายจงรวมบันเทิงใจ อยา วิวาทกนั อยา เปน ดังหมีและไมตะครอ เลย. [๑๗๕๐] ขอบพิตรท้ังหลายจงศึกษาความสามคั คีความสามัคคีน้นั แหละ พระพทุ ธเจา ท้งั หลายทรงสรรเสรญิ แลว บุคคลผูยินดใี นสามคั คีธรรมตัง้ อยใู นธรรม ยอ มไมคลาดจากธรรมอันเปนแดนเกษมจากโยคะ. จบผันทนชาดกท่ี ๒

พระสุตตันตปฎก ขุททกนิกาย ชาดก เลม ๓ ภาค ๖ - หนา ที่ 225 อรรถกถาผนั ทนชาดก พระศาสดา เมื่อเสดจ็ ประทบั อยู ณ ฝง แมนาํ้ โรหณิ ิ ทรงพระ-ปรารภการทะเลาะแหงพระญาติ จงึ ตรสั พระธรรมเทศนานี้ มีคาํ เรม่ิ ตน วากุารหิ ตโฺ ถ ปุรโิ ส ดงั น้.ี ก็เนอ้ื ความจกั มแี จง ในกณุ าลชาดก.๑ แตใ นครง้ั น้นั พระศาสดาตรัสเรยี กหมญู าตมิ าตรสั วา ขอถวายพระพรมหาบพติ รทง้ั หลาย. ในอดตี กาล เมอ่ื พระเจาพรหมทัตเสวยราชสมบัติ ณ กรุงพาราณสีไดม บี านชา งไมอยภู ายนอกพระนคร. ในบา นนน้ั มพี ราหมณชา งไมผูหนง่ึ หาไมมาจากปา ทาํ รถเลย้ี งชวี ติ ครงั้ น้ันในหิมวนั ตประเทศ มีตน ตะครอใหญ.มีหมีตัวหน่งึ เท่ียวหากินแลว มานอนท่ีโคนไมตะครอ นั้น. ครน้ั อยมู าวันหน่ึงเมอ่ื ลมระดมพัด กิง่ แหง ก่ิงหนงึ่ ของตนตะครอหกั ตกถูกคอหมนี น้ั . มันพอก่งิ ไมทม่ิ คอหนอยก็สะดงุ ตกใจลกุ ขึ้นว่ิงไปหวนกลับมาใหม มองดูทางท่วี ิ่งมา ไมเห็นอะไรคิดวาสีหะหรอื พยัคฆอ ่นื ๆ ท่จี ะติดตามมา มิไดม ีเลย ก็แตเ ทพยดาทเ่ี กิดณ ตนไมน ีช้ ะรอยจะไมท นดเู ราผนู อน ณ ทนี่ ้ี เอาเถิดคงไดร กู นั แลว ผูกโกรธในทมี่ ใิ ชฐ านะแลวทุบฉีกตน ไม ตะคอกรุกขเทวดาวา ขาไมไดกนิ ใบตนไมของเจา เลยทเี ดยี ว ขาไมไ ดห กั กิ่ง ทมี่ ฤคอน่ื ๆ พากันนอนท่ีตรงนี้ เจา ทนไดทีขาละกเ็ จา ทนไมไ ด โทษอะไรของขาเลา รอสกั สองสามวันตอ ไปเถิด ขา จักใหเ ขาขดุ ตน ไมข องเจา เสียท้ังรากทัง้ โคน แลวใหตัดเปน ทอ นนอยทอ นใหญจงได เทย่ี วสอดสองหาบุรุษผหู นึ่งเรื่อยไป. ครั้งนนั้ พราหมณช า งไมผนู ้ันพามนษุ ย ๒-๓ คนไปถงึ ประเทศตรงนัน้ โดยยานนอยเพือ่ ตองการไมทาํ รถจอดยานนอ ยไว ณ ที่แหงหนงึ่ ถือพรา และขวานเลือกเฟนตนไม ไดเดินไปดพู ระสุตตันตปฎ ก ขุททกนกิ าย ชาดก แปล เลม ที่ ๔ ภาคที่ ๑ หนา ๕๑๔

พระสตุ ตนั ตปฎ ก ขทุ ทกนกิ าย ชาดก เลม ๓ ภาค ๖ - หนา ที่ 226จนใกลไมต ะครอ. หมีพบเขา แลว คิดวา วนั นีน้ า ท่ีเราจะไดเ ห็นหลงั ปจจามติ รไดม ายนื อยทู ี่โคนตน . ฝายนายชา งไมเลา มองดทู างโนน ทางน้ี ผานไปใกลตนตะครอ. หมนี ้ันคิดวา เราตอง บอกเขาทนั ทีทเี่ ขายังไมผ า นไป ดงั น้แี ลวจึงกลา วคาถาที่ ๑ วา ทานเปน บุรษุ ถือขวาน มาสปู ายนื อยู ดูกอนสหาย เราถามทาน ทานจงบอกแกเรา ทานตองการจะตัดไม หรือ. บรรดาบทเหลา น้นั บทวา ปรุ ิโส ความวา ทานผเู ปน บุรษุ คนหนงึ่มอื ถอื ขวาน หย่ังลงสปู านยี้ นื อยู. เขาฟงคําของมนั แลว คดิ วา ผูเจรญิ นา อศั จรรยจรงิ มฤคพดู ภาษามนษุ ย เราไมเ คยพบมากอนจากนีเ้ ลย เจา นี่คงจะรูจักไมทเี่ หมาะแกการทํารถตองถามมันดกู อ น จึงกลา วคาถาท่ี ๒ วา เจาเปนหมี เทีย่ วอยูท่วั ไปทั้งปา ทึบและปาโปรง ดูกอนสหาย เราถามเจา ขอเจา จงบอกแกเรา ไมอะไร ทีจ่ ะทํากงรถ ไดมนั่ คงดี. บรรดาบทเหลา น้ัน บทวา อีโส ความวา แกเลา เปน หมีตวั หน่งึทองเทีย่ วไปในปา เจา คงรจู กั ไมท ่คี วรจะทํารถได. หมไี ดฟง ดังนั้น คดิ วา บัดน้ี มโนรถของขา จกั ถงึ ทส่ี ดุ ดังนแ้ี ลวจงึ กลาวคาถาที่ ๓ วา ไมรังก็ไมมั่นคง ไมต ะเคยี นกไ็ มมนั่ คง ไมหูกวาง จะม่นั คงทไ่ี หนเลา แตว าตนไมช อื่ วาตน ตะครอ นั่นแหละ ทําเปน กงรถมั่นคงดีนกั .

พระสุตตันตปฎ ก ขุททกนิกาย ชาดก เลม ๓ ภาค ๖ - หนาที่ 227 เขาฟง คาํ ของมนั นน้ั แลว เกดิ โสมนสั วา วันนีเ้ ปนวนั ดจี ริงเทยี วละทเ่ี ราเขาปา สัตวดริ จั ฉานบอกไมอนั เหมาะท่ีจะกระทํารถแกเรา โอ ดีนักเม่อื จะถามจึงกลา วคาถาท่ี ๔ วา ตน ตะครอนั้นใบเปนอยา งไร อน่งึ ลําตนเปน อยางไร ดูกอ นสหาย เราถามเจา ขอเจา จงบอกแกเรา เราจะรจู กั ไมตะครอ ไดอ ยา งไร. ลาํ ดับน้ัน หมีเม่อื จะบอกแกเ ขา ไดกลาวคาถา ๒ คาถาวา กิ่งทง้ั หลายแหงตนไมใ ด ยอมหอ ยลงดว ย ยอ ม นอ มลงดว ย แตไมหัก ตนไมนัน้ ชือ่ วา ตนตะครอ ทเ่ี รายืนอยใู กลโ คนตนนี่. ตนไมนีแ้ หละ ช่อื วาตนตะครอ เปนตน ไม ควรแกก ารงานของทานทุกอยาง คอื ควรทําลอ ดมุ งอนและกงรถ. บรรดาบทเหลานั้น บทวา อาราน ความวา หมีน้ันคิดวา บางคราวคนนีจ้ ะไมพ ึงถอื เอาตนไมนก้ี ไ็ ด เราตอ งบอกแมซ งึ่ คณุ ของตนไมน ัน้ ไวบา งจงึ ไดก ลาวคําน้ีวา ทํากาํ ดังน.้ี บรรดาบทเหลา นัน้ บทวา อสี านเนมิรถสสฺ จความวา ตนตะครอนี้ จักควรแกการงาน คือจกั เหมาะแกการงานทจี่ ะกระทํางอนรถ กงรถและเคร่ืองรถทเี่ หลือทุก ๆ อยา งของทาน. หมีนน้ั ครั้นบอกอยางนแ้ี ลว ดใี จ เดินเที่ยวไปเสยี ขา งหนงึ่ ชา งไมเลาก็เตรียมการท่ีจะตดั ตน ไม. รุกขเทวดาคิดวา อะไร ๆ เรากม็ ิไดใหตกใสบ นตวั หมีน้ันมันผกู อาฆาตในอันมใิ ชเหตเุ ลย กําลังจะทาํ ลายวมิ านของเราเสยี และตวั เรากจ็ กั พลอยยอยยบั ไปดว ย ตองลา งผลาญไอหมีตวั นีด้ วยอบุ ายอยางหนง่ึ ใหไดจาํ แลงเปน คนทํางานในปา มาสูสํานกั ของชางไมน นั้ แลวถามวา บรุ ุษผูเจรญิ

พระสุตตนั ตปฎ ก ขทุ ทกนกิ าย ชาดก เลม ๓ ภาค ๖ - หนาท่ี 228ทา นไดตนไมท เ่ี หมาะใจแลว ทา นจกั ตัดตนไมนไ้ี ปทาํ อะไร. ตอบวา จกั กระทํากงรถ ดวยตนไมน ้ี จกั เปน ตัวรถก็ได. ถามวา ใครบอกทา น. ตอบวา หมีตัวหน่งึ บอก. รุกขเทวดาจึงกลา ววา ดลี ะดีแลว ทห่ี มนี น้ั บอกรถจกั งามดว ยไมน ้ี แตเ ม่ือทานลอกหนงั คอหมปี ระมาณ ๔ นิว้ แลวเอาหนงั นนั้ หุม กงรถ ดุจหุมดวยแผนเหล็กกงรถก็จะแข็งแรง และทา นจกั ไดทรพั ยม าก. ถามวา ขา พเจาจกั ไดห นงั หมีมาจากไหนเลา ตอบวา ทา นเปน คนโง ตนไมนตี้ ง้ั ตนอยูในปาไมหนหี ายไปดอกนะ ทา นจงไปสูสาํ นกั ไอห มตี ัวท่ีมันบอกตน ไมน ้ัน หลอกมันวา นายเอย ขาพเจาจะตัดตนไมท ่ีทา นช้ใี หต รงไหนเลา พามนั มา ขณะที่มันหมดระแวงกาํ ลงั ยื่นจงอยปากบอกอยวู า ตดั ตรงนีแ้ ละตรงนัน้ ทานจงฟนเสยีดว ยขวานใหญอนั คมใหถึงสนิ้ ชีวิต ถลกหนงั กินเนือ้ ท่ดี ี ๆ แลว คอยตดั ตน ไมเปน อนั รกุ ขเทวดาจองเวรสําเรจ็ . พระศาสดาเมือ่ จะประกาศเน้ือความนนั้ จงึ ตรสั พระคาถาเหลา นีว้ า เทวดาผสู งิ อยทู ีต่ น ตะครอ ไดกลาวดงั นีว้ า ดกู อ น ภารทวาชะ แมถ อยคาํ ของเรามีอยู เชิญทานฟงถอยคํา ของเราบาง. ทา นจงลอกหนังประมาณ ๔ น้ิว จากคอแหง หมี ตัวนี้ แลวจงเอาหนังน้นั หุม กงรถ เม่ือทําไดอ ยางนั้น กงรถของทา นกจ็ ะพึงเปน ของมัน่ คง. เทวดาผูสิงอยตู น ตะครอ จองเวรไดสําเรจ็ นํา ความทุกขม าใหแ กหมที ั้งหลาย ทีเ่ กิดแลว และยงั ไม- เกิด ดวยประการฉะน้ี. บรรดาบทเหลา นนั้ บทวา ภารทฺวาช เปนคําท่เี ทวดาเรยี กเขาโดยโคตร. บทวา อปุ กขฺ นขฺ มฺหา แปลวา จากลาํ คอ. บทวา อุกฺกจจฺ แปลวาตัดออก.

พระสตุ ตนั ตปฎ ก ขทุ ทกนิกาย ชาดก เลม ๓ ภาค ๖ - หนาที่ 229 ชางไมฟงคาํ ของรุกขเทวดา คดิ วา โอโ อ วนั นเ้ี ปน วนั มงคลของเราฆาหมี ตดั ตนไม แลว หลกี ไป. พระศาสดาเมอื่ จะประกาศเนอื้ ความนัน้ จึงตรสั คาถาวา ไมตะครอ ฆาหมี และหมกี ฆ็ า ไมต ะครอ ตางก็ ฆา กันและกนั ดว ยการวิวาทกัน ดวยประการฉะนี้. ในหมมู นษุ ย ความววิ าทเกดิ ขนึ้ ณ ทีใ่ ด มนษุ ย ทง้ั หลายในทน่ี ้ันยอมฟอนราํ ดังนกยูงรําแพนเหมอื น หมแี ละไมตะครอ ฉะนน้ั . เพราะเหตนุ น้ั อาตมภาพขอถวายพระพรแก บพิตรท้งั หลาย ขอความเจริญจงมแี กบ พติ รทั้งหลาย เทา ทมี่ าประชมุ กนั อยู ณ ทีน่ ้ี ขอบพติ รท้งั หลายจง รวมบันเทงิ ใจ อยาววิ าทกัน อยา เปน ดังหมแี ละไม- ตะครอ เลย. ขอบพิตรทั้งหลายจงศกึ ษาความสามัคคี ความ สามัคคีน้ันแหละ พระพทุ ธเจา ทงั้ หลายทรงสรรเสรญิ แลว บุคคลผยู ินดีในสามัคคีธรรม ตงั้ อยูในธรรม ยอมไมคลาดจากธรรม อันเปน แดนเกษมจากโยคะ. บรรดาบทเหลา น้ัน บทวา อฆาตยุ แปลวา ตา งฝา ยตางฆา กัน.บทวา มยรุ นจจฺ  นจฺจนตฺ ิ ความวา ดกู อนมหาบพติ ร บรรดามนษุ ย ววิ าทเกดิ มีในท่ใี ด ฝูงคนในทน่ี น้ั ตา งกจ็ ะรายราํ เหมือนนกยูงรําแพน กระทาํ ที่ ๆควรปกปด คอื ท่ี ๆ ลลี้ ับใหป รากฏ ฉันใด มนุษยน้ันกฉ็ นั นน้ั เม่ือประกาศโทษแหง กันและกัน ชอ่ื วา ฟอนรําเหมือนการราํ แพนแหง นกยงู . บทวา ต โว

พระสตุ ตนั ตปฎก ขุททกนกิ าย ชาดก เลม ๓ ภาค ๖ - หนาท่ี 230ความวา เพราะเหตุนัน้ อาตมภาพขอถวายพระพรบพติ รทั้งหลาย ขอความเจริญจงมีแกม หาบพิตรทง้ั หลาย. บทวา ยาวนเฺ ตตฺถ ความวา เทา ทม่ี าประชุมกนั ณ ที่นี้ อยา พากนั เปนหมแี ละไมตะครอเลย. บทวา สามคฺยเมวความวา บพติ รท้ังหลาย จงศกึ ษาความเปนผูพ รอ มเพรียงกนั อยา งเดียวเถิด นี้เปน ขอ ท่พี ทุ ธาทิบัณฑิตท้ังหลายสรรเสริญแลว . บทวา ธมมฺ ฏโ ความวาตั้งอยใู นสุจริตธรรม. บทวา โยคกฺเขมา ความวา ทา นผูยินดใี นสามคั คธี รรมยอมไมแคลวจากธรรมอันเปน แดนเกษมจากโยคะ คอื พระนิพพาน. บทวาน ธ สติ ความวา ยอ มไมเสอ่ื ม. พระศาสดาทรงถือเอายอดแหง เทศนาดว ยพระนิพพาน ดวยประการฉะนี.้ พระราชาทั้งหลาย ทรงสดับธรรมกถาของพระองคแ ลว ตางกท็ รงสมคั รสมานกนั ได. พระศาสดาทรงนําพระธรรมเทศนานีม้ าแลว ทรงประชุมชาดกวาก็แลเทวดาผูส งิ อยใู นราวปานั้น ฟงเรือ่ งราวนั้น ในคร้ังนั้น คอื เราตถาคตแล. จบอรรถกถาผันทนชาดก

พระสตุ ตันตปฎ ก ขทุ ทกนกิ าย ชาดก เลม ๓ ภาค ๖ - หนาที่ 231 ๓. ชวนหงั สชาดก วาดว ยรักกนั อยไู กลกเ็ หมอื นอยูใกล [๑๗๕๑] ดกู อ นหงส เชญิ เกาะท่ตี งั่ ทองนเี้ ถิดการไดเ หน็ ทานชื่นใจฉนั จริง ทา นเปน อิสระในสถานท่นี ี้ ทานมาถงึ แลว รังเกยี จส่งิ ใดที่มีอยใู นนเิ วศนน้ีจงบอกสง่ิ นัน้ ใหทราบเถดิ . [๑๗๕๒] คนบางพวก ยอมเปนทร่ี กั ของบุคคลบางพวกเพราะไดฟ ง อนึง่ ความรักของบุคคลบางพวกยอ มหมดสนิ้ ไปเพราะไดเห็น คนบางพวกยอมเปนทีร่ กั เพราะไดเหน็ และเพราะไดฟง ทานรักใครฉันเพราะไดเ หน็ บางไหม. [๑๗๕๓] ทานเปน ท่ีรักของฉันเพราะไดฟ ง และเปนทรี่ กั ของฉนั ยิ่งนัก เพราะอาศยั การเห็น ดูกอนพญาหงส ทานนา รกั นา ดูอยางนี้ เชญิ อยูในสํานกั ของฉันเถิด. [๑๗๕๔] ขา พระองคท ้ังหลายไดร บั การสักการ-บูชาแลว เปนนติ ย พงึ อยูในพระราชนเิ วศนข องพระ-องค แตบ างคร้ังพระองคทรงเมาน้ําจัณฑแลว จะพึง-ตรัสส่ังวา จงยา งพญาหงสใหฉันที.

พระสตุ ตันตปฎ ก ขุททกนิกาย ชาดก เลม ๓ ภาค ๖ - หนา ที่ 232 [๑๗๕๕] การดืม่ นา้ํ เมา ซงึ่ เปนที่รกั ของฉันยง่ิ กวา ทาน ฉันตเิ ตียนการดม่ื นํ้าเมานัน้ เอาเถอะตลอดเวลาทที่ านยังอยใู นนิเวศนของฉนั ฉันจักไมด ่ืมนํา้ เมาเลย. [๑๗๕๖] ขาแตพระราชา เสียงของสนุ ัขจง้ิ จอกท้งั หลายกด็ ี ของนกทง้ั หลายก็ดี รไู ดง าย แตเ สยี งของมนษุ ยรูไดยากกวานน้ั . [๑๗๕๗] อน่ึง ผูใดเม่อื กอ นเปนผูใจดี คนทั้งหลายนับถือวาเปน ญาติ เปน มติ รหรือเปนสหายภายหลังผูน ้นั กลับกลายเปนศตั รไู ปก็ได ใจของมนุษยรูไดย ากอยางน.้ี [๑๗๕๘] ใจจดจอ อยใู นบุคคลใด แมบ ุคคลนน้ัจะอยไู กลกเ็ หมอื นกบั อยูใกล ใจเหนิ หา งจากบคุ คลใดแมบคุ คลนนั้ จะอยใู กลก ็เหมือนกับอยไู กล. [๑๗๕๙] ถามจี ิตเลื่อมใสรักใครก ัน ถงึ แมจะอยูคนละฝง สมทุ ร ก็เหมอื นอยใู กลชิดกัน ถา มจี ติ คดิประทษุ รายกนั ถึงแมจ ะอยใู กลชดิ กัน ก็เหมอื นกับอยูกนั คนละฝง สมทุ ร. [๑๗๖๐] ขาแตพ ระองคผปู ระเสรฐิ คนที่เปนศตั รกู ันถึงจะอยูร ว มกนั ก็เหมือนกบั อยหู า งไกลกนั ขาแตพระองคผูเปนมงิ่ ขวญั แหงรฐั คนท่ีรักกันถึงแมจะอยหู า งไกลกัน ก็เหมอื นกับอยรู วมกันดวยหัวใจ.

พระสตุ ตนั ตปฎก ขทุ ทกนกิ าย ชาดก เลม ๓ ภาค ๖ - หนาที่ 233 [๑๗๖๑] ดว ยการอยรู ว มกันนานเกินควร คนรักกันยอ มกลายเปนคนไมรกั กนั ก็ได ขา พระองคข อทูลลาพระองคไป กอนที่ขาพระองคจะกลายเปนผูไ มเ ปนทรี่ ักของพระองค. [๑๗๖๒] เม่ือเราวงิ วอนอยูอยา งน้ี ถาทา นมไิ ดรูถึงความนับถอื ของเรา ทานก็มไิ ดท ําตามคาํ วงิ วอนของเรา ซ่ึงจะเปนผูปรนนบิ ตั ิทานเม่ือเปน อยา งน้ี เราขอวิงวอนทานวา ทานพึงหมน่ั มาทีน่ บ่ี อย ๆ นะ. [๑๗๖๓] ขาแตพ ระมหาราชผเู ปนม่ิงขวญั แหงรัฐ ถาเรายังอยกู นั เปนปกติอยางน้ี อันตรายจักยังไมม ที ั้งแกพระองคและแกข า พระองคเ ปน อันแนน อนวา เราทั้งสองคงไดพบเห็นกนั ในเม่อื วนั คนื ผา นไปเปน แน. จบชวนหังสชาดกท่ี ๓

พระสตุ ตันตปฎก ขทุ ทกนิกาย ชาดก เลม ๓ ภาค ๖ - หนา ที่ 234 อรรถกถาชวนหังสชาดก พระศาสดา เมือ่ ประทบั อยู ณ พระเชตวนั มหาวิหาร ทรงพระปรารภพระเทศนาทฬั หธมั มธนุคคหสตู ร ตรัสพระธรรมเทศนานี้มคี ําเริ่มตนวา อเิ ธว ห ส นปิ ต ดงั นี้. ความพสิ ดารวา จาํ เดมิ แตว นั ทพี่ ระผูม พี ระภาคเจาตรัสพระสูตรนว้ี าดกู อ นภกิ ษทุ ง้ั หลาย เปรยี บเหมือน นายขมังธนมู ีธรรมมน่ั คง ๔ นาย ฝกฝนดีแลวมีมือไดฝกปรือแลว ยงิ แมน ยํา ยนื ๔ ทศิ ลําดับน้ัน บรุ ษุ คนหนึง่ มาเราจักจับลกู ศรของนายขมังธนูผูมีธรรมมัน่ คง ๔ นาย เหลาน้ี ทฝ่ี กฝนดีแลวมมี ือไดฝกปรือแลวยิงแมนยาํ ยงิ ไปทงั้ ๔ ทศิ ไมท ันตกถงึ ดนิ เลย แลวนํามาใหไ ด ดูกอ นภกิ ษุทง้ั หลาย พวกเธอจะสําคัญความขอ นนั้ เปน อยา งไร บุรษุ ผูว งิ่ไปดวยความเรว็ ตองประกอบดวยความเรว็ อยางยอดเยย่ี ม เม่อื ภกิ ษุทงั้ หลายกราบทลู รบั วา อยา งน้ันพระเจา ขา จงึ ตรสั วา ดกู อนภิกษทุ ั้งหลาย ความเรว็ของบรุ ษุ จะเปน ปานใด ความเร็วของดวงจนั ทรด วงอาทิตยยงั เร็วกวา นนั้ดูกอนภกิ ษุท้ังหลาย ความเรว็ ของบรุ ุษน้นั จะเร็วปานใดเลา อน่ึงเลา ฝูงเทวดายอ มเหาะไปขา งหนา ดวงจันทรด วงอาทิตย ความเรว็ ของหมูเ ทวดาน้ัน เรว็ยง่ิ กวา ความเร็วของดวงจันทรดวงอาทิตย ดกู อ นภิกษุท้ังหลาย ความเรว็ ของบรุ ษุ นนั้ ความเร็วของหมเู ทวดาเหลา น้นั ปานใด อายุสังขารยอมสน้ิ ไปเร็วกวานัน้ ดกู อ นภกิ ษุท้ังหลาย เพราะเหตนุ ้ัน เธอทั้งหลายพงึ สําเหนยี กในขอน้ันอยา งนว้ี า พวกเราตองละความกระหายดว ยอาํ นาจความกําหนดั ในกามท้งั หลายทบี่ ังเกดิ แลวเสียใหได อนึง่ จติ ของพวกเราตองไมตั้งยึดความกระหายดว ยอาํ นาจความกาํ หนดั ในกามทงั้ หลายไวเ ลย พวกเราตองเปน ผไู มประมาทดูกอนภิกษทุ ้ังหลาย พวกเธอตอ งสําเหนยี กอยา งนี้ทีเดียว ดังนี้ ในวันที่ ๒