tripitaka_60

พระสตุ ตันตปฎก ขุททกนิกาย ชาดก เลม ๓ ภาค ๖ - หนา ที่ 409ขา พเจาพากันอาศยั ทา นบวชแลว ทา นจงกระทาํ สมณธรรม ณ ทีน่ ้ีแหละนอ งสาวของพวกเราก็ตองอยทู ่นี ีเ้ หมอื นกัน ทาสีเลา ก็ตองอยใู นสาํ นักของนองสาวนัน้ พวกขา พเจา ๘ คนจกั ผลดั กันไปนําผลาผลมา ทานท้งั สามคนเปน ผูพ ันวาระ แลวรับปฏญิ ญา. ตงั้ แตบ ัดนัน้ คนทั้ง ๘ กผ็ ลดั กันวาระละหน่ึงคน หาผลาผลมา. ทีเ่ หลอื คงอยใู นศาลาของตนนัน้ เอง ไมจ าํ เปนกไ็ มไดรวมกัน. ผูท ่ถี งึ วาระหาผลาผลมาแลว กแ็ บง เปน ๑๑ สว น เหนือแผน หนิซ่งึ มอี ยูแ ผน หนงึ่ เสร็จแลว ตีระฆัง ถือเอาสวนแบงของตนเขาไปที่อย.ู ดาบสทเี่ หลอื พากนั ออกมาดวยเสยี งระฆังอนั เปน สัญญา ไมกระทาํ เสยี งเอะอะ เดินไปดว ยทา ทางอนั แสดงความเคารพ ถอื เอาสวนแบง ทจ่ี ดั ไวเ พอื่ ตน แลวไปท่อี ยฉู ันแลว ทําสมณธรรมตอไป. กาลตอมา ดาบสทงั้ หลายนําเหงาบวั มาฉนั พากนั มีตบะรงุ เรือง มตี บะแกก ลา ชาํ นะอนิ ทรยี ไดอ ยา งยอดเยีย่ ม ตา งกระทํากสิณกรรมอยู. ครงั้ นั้น พิภพของทาวสักกะหว่ันดวยเดชแหง ศีลของดาบสเหลานนั้ .ทาวสักกะเลา ก็ยังทรงระแวงอยนู ั้นเองวา ฤาษีเหลาน้ยี งั นอ มใจไปในกามอยูหรอื หามไิ ดห นอ. ทาวเธอทรงดาํ ริวา เราจักคอยจบั ฤาษเี หลาน้ี แลวสาํ แดงอานภุ าพซอ นสวนแบง ของพระมหาสัตวเ สียตลอด ๓ วนั . วนั แรกพระมหาสตั วไมเหน็ สว นแบงก็คิดวา คงจกั ลมื สวนแบงของเราเสียแลว ในวนั ทสี่ องคดิ วาเราคงมโี ทษ ชะรอยจะไมต ้งั สว นแบงไวเพ่อื เราดวยตองการจะประณาม ในวนัท่สี ามคิดวา เหตกุ ารณอะไรเลา นะถงึ ไมตง้ั สวนแบงแกเ รา ถา โทษของเราจักมีเราตองขอใหงดโทษ แลวก็ตีระฆังเปนสัญญาในเวลาเยน็ . ดาบสทัง้ หมดประชุมกัน พดู กนั วา ใครตีระฆัง. ทา นตอบวา ฉนั เอง. พอคณุ ทงั้ หลายพากันถามวาเพราะเหตุไรเลา ขอรับทานอาจารย. ตอบวา พอคณุ ทงั้ หลาย ในวันท่ี ๓ ใครหาผลาผลมา. ดาบสทานหนง่ึ ลุกขน้ึ ยนื กราบเรียนวา ขาพเจา ขอรบั ทานอาจารย.

พระสตุ ตันตปฎ ก ขุททกนกิ าย ชาดก เลม ๓ ภาค ๖ - หนาที่ 410ถามวา เมอ่ื เธอแบงสวนทเี่ หลอื แบงสวนเผ่ือฉันหรอื ไมเ ลา. ตอบวาแบง ครับทานอาจารย ขา พเจาแบงไวเปน สว นทเ่ี จริญขอรับ. ถามวา เมือ่วานเลา เวรใครไปหามา. ทา นผอู ่ืนลุกขึ้นยนื กราบเรยี นวา ขาพเจาขอรบั .ถามวา เมอื่ เธอแบงสว นนกึ ถึงฉันหรอื ไม. ตอบวา ขา พเจาตั้งสว นอนัเจริญไวเ ผอ่ื ทา นครับ. ถามวา วันนีเ้ ลา ใครหามา. อกี ทานหน่ึงลุกข้นึ ยนืกราบเรยี นวา ขาพเจา . ถามวา เมอื่ เธอแบงสว นไดน กึ ถงึ ฉนั หรือไม.ตอบวา ขา พเจา ตง้ั สว นท่ีเจรญิ ไวเพอื่ ทา นแลวครบั . ทา นกลา ววา พอ คุณทง้ั หลาย ฉนั ไมไดรับสวนแบง สามวันท้ังวนั นี้ ในวันแรกฉันไมเหน็ สว นแบงคิดวา ผแู บงสวนคงจักลมื ฉันเสยี ในวันท่ีสองคดิ วา ฉันคงมีโทษอะไร ๆ สวนวนั นคี้ ิดวา ถาโทษของฉันมี ฉันจักขอขมา จึงเรียกเธอท้ังหลายมาประชมุ ดว ยตีระฆังเปน สัญญา เธอท้งั หลายตา งบอกวา พวกเราพากนั แบงสว นเหงา บวัเหลา น้ี แลว ฉนั ไมได ควรจะรตู วั ผูขโมยกนิ เหงาบัวเหลา น้ัน ขึน้ ชือ่ วาการขโมยเพยี งเหงาบวั กไ็ มเ หมาะแกผทู ล่ี ะกามแลวบวช. ดาบสเหลานนั้ ฟง คาํของทา นแลว ตางก็มจี ิตเสียวสยองกันทวั่ ทีเ่ ดยี ววา โอ กรรมหนกั จรงิ . เทวดาผูส ิงอยทู ่ตี น ไมอ นั ใหญใ นปา ณ อาศรมบทนั้น ลงมาจากคาคบนัง่ อยูใ นสาํ นกั ของดาบสเหลา น้ันเหมอื นกัน. ชางเชือกหน่ึงถูกจาํ ปลอก ไมสามารถทนทุกขได ทําลายปลอกหนีเขา ปา ไป ไดเคยมาไหวค ณะฤาษตี ามกาลสมควร. แมชา งน้นั ก็มายนื ณ สว นขางหน่ึง. ยังมีลงิ ตวั หนง่ึ เคยถูกใหเ ลนกบั งูรอดมาไดจากมือหมองู เขา ปา อาศัยอยูใกลอ าศรมนัน้ เอง. วันน้ันลิงแมน ัน้ ก็น่ังไหวค ณะฤาษอี ยู ณ สวนขา งหนึ่ง. ทาวสักกะดําริวา จักคอยจบั คณะฤาษีก็ไมไ ดสําแดงกายใหป รากฏยืนอยใู นสาํ นกั ของดาบสเหลา นนั้ . ขณะน้นั อปุ กาญจน-ดาบสนองชายของพระโพธสิ ัตว ลกุ จากอาสนะไหวพ ระโพธิสัตวแ ลว แสดง

พระสุตตนั ตปฎ ก ขุททกนกิ าย ชาดก เลม ๓ ภาค ๖ - หนาที่ 411ความนอบนอมแกด าบสท่ีเหลอื ถามวา ทานอาจารย ขา พเจา ไมไดป รารถนาส่งิ อืน่ เลย จะไดเ พ่อื จะชําระตนเองหรือไม. ทา นตอบวา ไดจะ . อุปกาญจน-ดาบสนน้ั ยืนในทา มกลางคณะฤาษี เมื่อจะกระทาํ สบถวา ถา ขาพเจาฉนั เหงา บัวของทานแลว ขอใหเปนอยางนีเ้ ถิด จึงกลา วคาถาท่ี ๑ วา ขาแตท านพราหมณ ผใู ดลกั เอาเหงา บัวของ ทา นไป ขอใหผ ูน้ันจงได มา วัว เงนิ ทอง และ ภรรยาที่นา ชอบใจ จงพรอมพรั่งดวยบุตรและภรรยา มากมายเถิด. บรรดาบทเหลา นนั้ บทวา อสสฺ  คว น้ี พึงทราบวา เขากลา วติเตยี นวัตถกุ ามทง้ั หลายวา ปยวตั ถุมีประมาณเทาใด ความโศกและความทกุ ขมีประมาณเทา นั้นยอ มเกิดขนึ้ เพราะความวปิ โยคเหลาน้นั . คณะฤาษีไดฟ งดงั นน้ั จึงกลา ววา ทา นผูนริ ทุกข ทา นผนู ิรทุกขคาํ สบถของทา นหนกั ย่งิ ปานไร พากันปด ห.ู สวนพระโพธสิ ัตวก ลาววาพอ คุณเอย คาํ สบถของเธอหนกั ย่ิงนกั เธอไมไดฉ นั จงนั่ง ณ อาสนะสาํ หรับเธอเถดิ . เม่อื อปุ กาญจนดาบสทําสบถน่งั ลงแลว นองคนท่ี ๒ ลกุ ขนึ้ ไหวพระ-มหาสตั ว เม่ือจะชําระตนดว ยคาํ สบถ จงึ กลา วคาถาที่ ๒ วา ขา แตท านพราหมณ ผใู ดลักเอาเหงา บัวของทา น ไป ขอใหผูนัน้ จงทดั ทรงระเบยี บ ดอกไม เครอ่ื ง ลูบไลกระแจะจนั ทน แควนกาสี จงเปนผมู ากไปดวย บตุ ร จงกระทาํ ความเพง เลง็ อยา งแรงกลา ในกาม ทั้งหลายเถดิ .

พระสุตตันตปฎ ก ขทุ ทกนกิ าย ชาดก เลม ๓ ภาค ๖ - หนา ท่ี 412 บรรดาบทเหลาน้นั บทวา ตพิ ฺพ ความวา จงกระทาํ ความเพงเลง็อยา งแรงกลา ในวตั ถุกามและกเิ ลสกาม. คํานี้ เขากลา วดว ยอาํ นาจการปฏเิ สธทุกขเ ทานั้นวา ผูใ ดมคี วามเพง เลง็ อยา งแรงกลา ในวัตถุกามและกเิ ลสกามเหลาน้นัผนู ั้นยอ มไดรับทุกขอยา งมหนั ต เพราะความวิปโยคเหลานนั้ . เม่อื นองชายท่ี ๒ นง่ั แลว ดาบสทีเ่ หลอื ตางกไ็ ดก ลาวคาถาคนละคาถา ตามควรแกอัธยาศยั ของตนวา ขาแตทา นพราหมณ ผูไดล ักเอาเหงา บวั ของ ทานไป ขอใหผ นู ้ันจงเปนคฤหสั ถม ธี ัญชาติมากมาย สมบรู ณดวยกสิกรรม มยี ศ จงไดบตุ รทั้งหลาย จงมี ทรพั ย ไดกามคุณทุกอยาง จงอยูครองเรอื นอยางไม เหน็ ความเสอื่ มเลย. ขาแตท านพราหมณ ผูใ ดลักเอาเหงาบวั ของทา น ไป ขอใหผนู ้นั จงปราบดาภิเษกเปน กษตั ริยบ รมราชา- ธิราช มกี าํ ลัง มียศศกั ด์ิ จงครอบครองแผน ดนิ มี มหาสมุทรทั้ง ๔ เปน ขอบเขตเถิด. ขาแตท านพราหมณ ผใู ดลกั เหงาบัวของทา นไป ขอใหผ ูน้นั จงเปนพราหมณ มัวประกอบในทางทํานาย ฤกษย าม อยาไดค ลายความยินดีในตาํ แหนง ทานผู เปนเจาแควน ผมู ียศ จงบชู าผนู ั้น เถิด. ขา แตท านพราหมณ ผใู ดลกั เอาเหงา บัวของทา น ไป ขอชาวโลกท้ังมวลจงสําคัญผนู นั้ วา เปน ผเู ชีย่ ว- ชาญเวทมนตท้งั ปวงผเู รืองตบะ ชาวชนบททง้ั หลาย ทราบดีแลว จงบชู าผูนั้นเถดิ .

พระสุตตนั ตปฎ ก ขทุ ทกนิกาย ชาดก เลม ๓ ภาค ๖ - หนา ที่ 413 ขา แตทานพราหมณ ผใู ดลกั เอาเหงา บัวของทา นไป ขอใหผูน้ันจงครอบครองบานสว ยอนั พระราชาทรงพระราชทานให เปน บานที่ม่งั คัง่ สมบรู ณดวยเหตุ ๔ ประการ ดจุ ทาววาสวะพระราชทานให อยาไดคลายความยินดจี นกระท่งั ถงึ ความตายเถิด. ขา แตท านพราหมณ ผูใดลักเอาเหงา บัวของทา นไป ขอใหผ นู ั้นจงเปน นายบา น บนั เทิงอยูดว ยความฟอนราํ ขบั รองในทา มกลางสหาย อยาไดร บั ความพนิ าศอยา งใดอยางหนง่ึ จากพระราชาเลย. ขา แตท านพราหมณ หญิงใดลักเอาเหงาบัวของทานไป ขอใหพ ระมหากษัตริยผทู รงเปนเอกราช ทรงปราบปรามศตั รูไดท่ัวพน้ื ปฐพี ทรงสถาปนาใหหญงินนั้ เปน ยอดสตรจี าํ นวนพัน ขอหญงิ น้ันจงเปนมเหสีผูประเสรฐิ กวา นางสนมทง้ั หลายเถดิ . ขาแตทา นพราหมณ หญงิ ใดลักเอาเหงาบัวของทา นไป ขอใหหญงิ นั้นจงเปนทาส ไมส ะดุงสะเทือนกินของดี ๆ ในทามกลางคนท้งั ปวงทม่ี าประชุมกนั อยูจงเที่ยวโออวดลาภอยูเถดิ . ขา แตทานพราหมณ ผใู ดลักเอาเหงาบัวของทา นไป ขอใหผนู ั้นเปนเจา อาวาสในวัดใหญ ๆ จงเปน ผูประกอบนวกรรมในเมืองกชงั คละ จงกระทําหนา ตางตลอดวันเถดิ .

พระสตุ ตันตปฎก ขทุ ทกนกิ าย ชาดก เลม ๓ ภาค ๖ - หนาที่ 414 ขา แตทา นพราหมณ ชา งเชอื กใดลักเอาเหงาบวั ของทา นไป ขอใหชางเชอื กนน้ั จงถกู คลอ งดว ยบวง บาศตง้ั รอย จงถูกนําออกจากปา อนั นา ร่ืนรมยม ายงั ราชธานี จงถกู ทม่ิ แทงดวยปฏักและสับดวยขอเถดิ . ขาแตทานพราหมณ ลงิ ตัวใดลกั เอาเหงาบัว ของทา นไป ขอใหล ิงตวั น้ันมีดอกไมส วมคอ ถูกเจาะหู ดว ยดีบกุ ถกู เฆีย่ นดว ยไมเ รียว เมอ่ื ฝก หัดใหเลนงู เขา ไปใกลป ากงู ถกู มัดตระเวนเท่ยี วไปตามตรอกเถิด. ในบรรดาคาถาเหลานนั้ พงึ ทราบวินิจฉัยในคาถาท่ี ๓ ท่ีนอ งชายคนท่ี ๓ ของพระโพธสิ ตั วก ลาวเปนคาํ สบถ. บทวา กสิมา ไดแ ก กสกิ รรมที่สมบรู ณ. บทวา ปตุ ฺเต คหิ ี ธนิ มิ า สพฺพกาเม ความวา ใหผูนนั้เปนชาวนามีกสกิ รรมอันสมบูรณ จงไดบ ุตรมาก มีเหยา เรือน มีทรพั ย มีเเกว๗ ประการ ไดสิ่งทนี่ า ใครม ีรปู เปนตน ทุกประเภท. บทวา วย อปสสฺ  ความวาจงไมเห็นความเสื่อมของตนแมจ ะสมควรแกบ รรพชาในเวลาแก จงครองเรือนอันเพียบพรอ มดวยเบญจกามคณุ เรือ่ ยไปดงั น้ี ทานกลาวเพอ่ื แสดงวาผทู ่ีเพียบพรอ มดวยเบญจกามคุณน้ัน ยอมถึงความพินาศอยา งใหญหลวง ดว ยความพลัดพรากจากกามคุณ. ในคาถาท่นี องชายคนที่ ๔ กลา ว บทวา ราชาธริ าชา ไดแกเปน พระราชาผูย่งิ ในระหวางแหง พระราชาท้งั หลายน้ที า นแสดงโทษในราชสมบตั ิวา ธรรมดาวาทานผูย่ิงใหญ เม่ือความยิง่ ใหญพ ลดั พรากไป ยอมเกดิ ทกุ ขอ ยา งใหญห ลวง. ในคาถาทีน่ องชายคนท่ี ๕ กลา ว บทวา อวีตราโค ไดแก ผูมตี ณั หาดว ยตณั หาอันเปน ทีต่ ง้ั ของปุโรหติ ทง้ั น้ีทา นกลา วเพ่ือแสดงวา ความเปน ปโุ รหิตของพราหมณป โุ รหติ ถูกมฤตยูกลนื เสียเทา นนั้ ความโทมนสั ใหญหลวงยอ มเกดิ ข้นึ .

พระสตุ ตนั ตปฎก ขทุ ทกนิกาย ชาดก เลม ๓ ภาค ๖ - หนาที่ 415 ในคาถาทนี่ อ งชายคนที่ ๖ กลา ว บทวา ตปสฺสีน ความวา ชาวโลกทั้งปวงจงสาํ คัญเขาวา เปนผูม ีตบะ สมบรู ณดว ยศีล ทา นกลาวทั้งนี้ดว ยสามารถตเิ ตยี นลาภสักการะวา ความโทมนัสใหญห ลวงยอ มเกิดเพราะลาภสักการะปราศไปเสยี . ในคาถาทดี่ าบสผเู ปน สหายกลา ว บทวา จตสุ สฺ ท ความวา ผใู ดลักเหงาบวั ของทา นไป ผนู ้ันจงครอบครองบา นสวยดว ยอดุ มเหตุ ๔ สถาน คือดว ยผคู น เพราะเปน ผมู ีคนคบั คัง่ ดว ยขา วเปลอื ก เพราะขา วเปลอื กมากมายดว ยฟนหาไดงาย และดวยนา้ํ เพราะมีนา้ํ สมบรู ณมั่งคง่ั อนั พระราชาทรงพระราชทาน. บทวา วาสเวน ความวา อันไมห วัน่ ไหว ดุจทาววาสวะทรงประทาน คือ อนั พระราชานัน้ พระราชทานแลว เพราะใหพ ระราชาพระองคน้นั ทรงโปรดปราน ดวยอานภุ าพแหงพรทไี่ ดจากทาววาสวะ. บทวา อวีตราโคความวา จงมรี าคะไมไ ปปราศเลย คือยังจมอยูใ นปลกั กาม เหมือนสุกรเปนตนจมปลักตมอยูฉะน้ัน ตกไปสูความตายเถดิ . ดาบสผสู หายนัน้ เมอ่ื แถลงโทษของกามทงั้ หลาย จงึ กลาวอยา งนี้ดวยประการฉะน.ี้ ในคาถาที่ทาสกลาว บทวา คามณี ความวา เปน ผใู หญบา นทาสแมนกี้ ็ติเตียนกามทง้ั หลายเหมือนกนั จึงกลาวอยา งน้ี. ในคาถาทกี่ าญจนเทวีกลาว บทวา ย ไดแ ก หญิงใด. บทวา เอกราชา คอื อัครราชา. บทวาอติ ฺถีสหสฺสาน ทา นกลา วดว ยความสละสลวยแหง คําอธิบายวา ทรงตัง้ ไวในตาํ แหนง ท่เี ลศิ กวา หญงิ ๑๖,๐๐๐ นาง. บทวา สีมนตฺ ินนี  ความวา แหง หญงิผปู ระเสริฐกวา นางสนมทง้ั หลาย. กาญจนเทวีนน้ั แมดาํ รงอยใู นความเปนหญงิก็ตเิ ตียนกามทงั้ หลาย ดจุ กองคถู ทม่ี กี ล่ินเหมน็ ฉะนน้ั จงึ ไดกลา วอยางนด้ี ว ยประการฉะน้ี. ในคาถาทที่ าสีกลาว บทวา สพฺพสมาคตาน ความวาใหผ ูน้ันเปนทาสนี ั่งไมหว่นั ไหวไมส ะดุงสะเทือน บรโิ ภคของมีรสดี ในทาม-

พระสตุ ตนั ตปฎก ขุททกนกิ าย ชาดก เลม ๓ ภาค ๖ - หนาท่ี 416กลางคนท้งั ปวงที่ประชุมกันไดย ินวา ขึน้ ชอ่ื วา การนงั่ กินในสํานักของเจานายทั้งหลาย เปนเรอ่ื งอปั รยี ของพวกทาสี เหตุนั้น นางทาสีนนั้ จงึ กลาวอยางนี้เพราะเปน เรอื่ งอัปรยี ของตน. บทวา จราตุ แปลวา จงประพฤติ บทวาปรลาเภน วกิ ตถมานา ความวา กระทํากรรมแหง ผลู อ ลวงเพราะเหตุแหงลาภ ยงั ลาภสกั การะใหเกิดข้นึ เถิด. นางแมด าํ รงอยูในความเปน ทาสี กย็ งัติเตียนวตั ถุแหง กิเลสเหมอื นกันดว ยคาถาน้ี. ในคาถาท่ีเทวดากลาว บทวา อาวาสิโก ความวา ผูป กกรองอาวาส.บทวา กชงฺคลาย ความวา ในนครมชี ่ืออยา งนัน้ ไดยนิ วา ในนครน้ันมีทพั สมั ภาระหาไดงาย. บทวา อาโลกสนฺธึ ทวิ สา ความวา จงกระทําบานหนา ตางตลอดวันเถิด ไดยินวา เทวบุตรนัน้ ในกาลแหงพระพทุ ธกสั สปไดเ ปน พระเถระในสงฆ ในมหาวิหารเกา มีบรเิ วณ ๑ โยชน ติดกบั เมอื งกชังคละ เม่ือกระทาํ นวกรรมในวิหารเกานั่นแล ตองเสวยทุกขอยา งใหญห ลวงเหตนุ นั้ จึงปรารภถงึ ทกุ ขนนั้ แล จงึ ไดก ลาวอยางน้ี. ในคาถาท่ีชางกลา ว บทวา ปาสสเตหิ ความวา ดวยบวงจํานวนมากบทวา ฉพภฺ ิ ความวา ในฐานะ ๖ คอื เทา ๔ คอ ๑ สว นสะเอว ๑. บทวาคตุ ฺเตหิ ความวา ดว ยปลอกเหล็กยาว มีเง่ียงสองทาง. บทวา ปาจเนภิไดแ ก ดว ยปฏกั คือดว ยขอสับ ไดยินวา ชางนัน้ ปรารภถึงทุกขที่ตนเข็ดหลาบมาแลว น้ันเอง จึงกลา วอยา งน.ี้ ในคาถาท่ีวานรกลา ว บทวา อลกฺกมาลิความวา ประกอบดวยมาลาสวมคอทห่ี มองใู สค อวางไว บทวา ติปุกณณฺ -วิทฺโธ ความวา ถกู เจาะหดู ว ยดบี กุ . บทวา ลฏ หิ โต ความวา หมองูใหศ กึ ษากฬี างู ถกู เฆยี่ นดว ยไมเรยี ว. แมวานรนน้ั ไดกลา วอยางนี้ หมายถงึทกุ ขที่ตนไดเ สวยในเงื้อมมอื ของหมอง.ู

พระสตุ ตันตปฎ ก ขทุ ทกนิกาย ชาดก เลม ๓ ภาค ๖ - หนา ที่ 417 กเ็ มอื่ ชนทง้ั ๑๓ สบถกันอยา งน้ีแลว พระมหาสตั วด ําริวา บางทีพวกเหลา นพ้ี งึ กินแหนงในเราวา ผูน ี้กลาวถึงสง่ิ ท่ีไมหายไปเลยวา หายไป ดงั น้ีเราตอ งสบถบาง เมือ่ ทาํ สบถ จึงกลาวคาถานว้ี า ทา นผเู จริญทง้ั หลาย ผูใดแลแกลง กลา วถึงของ ที่ไมห ายวาหายกด็ ี หรอื ผูสงสัยคนใดคนหนง่ึ ก็ดี ขอ ใหผ ูน้ันจงไดบริโภคกามท้งั หลาย จงเขา ถึงความตาย อยใู นทามกลางเรือน. บรรดาบทเหลา นน้ั บทวา โภนฺโต เปนอาลปนะ ทานอธบิ ายไวว าทานผเู จรญิ ท้งั หลาย ผูใ ดเลากลาวถึงสวนทีม่ ิไดหายไปวาหายไปหมดแลว หรอืผูใดสงสัยในพวกเธอคนใดคนหนึ่ง ใหผูน้ันจงไดแ ละจงบรโิ ภคเบญจกามคณุอยา ไดบ รรพชาอันนา รื่นรมยเ ลยเทยี วนะ จงตายเสยี ในทา มกลางเรอื นน่นั เทยี ว. ก็แลเมือ่ ฤาษีท้งั หลายพากันสบถแลว ทาวสกั กะทรงกลวั คดิ วาเราหมายจะทดลองพวกนีด้ ู จงึ ทาํ ใหเ หงาบวั หายไป พวกเหลา นพี้ ากันตเิ ตยี นกามทง้ั หลาย ประหน่งึ กอ นน้าํ ลายที่ถมท้งิ ทําสบถกนั เราตอ งถามพวกเหลา นั้นถงึ เหตุทตี่ เิ ตียนกามคณุ ดู แลว ทรงสาํ แดงกายใหป รากฏ ทรงไหวพระโพธสิ ัตวเมื่อตรสั ถาม ตรสั คาถาสืบไปวา สตั วท งั้ หลายในโลก ยอ มพากนั เทย่ี วแสวงหา กามใด เปน ส่ิงทน่ี า ปรารถนา นาใคร นารกั นา ฟใู จ ของสตั วเปนอันมากในชีวโลกน้ี เพราะเหตใุ ด ฤาษี ทั้งหลายจึงไมส รรเสริญกามนน้ั เลย. บรรดาบทเหลานน้ั บทวา ยเทสมานา มอี รรถาธบิ ายวา ฝงู สตั วตา งเสาะหาวตั ถุกามและกิเลสกามอันใด ดว ยกรรมทง้ั สมควรและไมสมควร

พระสุตตันตปฎ ก ขทุ ทกนกิ าย ชาดก เลม ๓ ภาค ๖ - หนา ท่ี 418มีกสกิ รรมและโครักขกรรมเปนตน พากนั ทอ งเที่ยวไปในโลก กามนน้ั เปนส่ิงนา ใคร นาชอบใจ นา รกั และนาชืน่ ใจของสัตวเ ปนอนั มาก คอื ของมวญเทพดาและมนุษย เหตุไรเลา หมูฤาษีจงึ มิไดส รรเสริญกามท้งั หลายเลย. ดว ยบทวา กามท้ังหลายนี้ ทาวสกั กะทรงแสดงวตั ถนุ ัน้ โดยสรปุ . ครงั้ นั้น เมื่อพระมหาสัตวจ ะแกปญหาของทาวเธอ ไดกลา วคาถา ๒คาถาวา ดกู อนทา นผเู ปนจอมภตู เพราะกามนนั่ แล สตั วท ง้ั หลายจงึ ถูกประหาร ถูกจองจาํ เพราะกาม ทง้ั หลาย ทกุ ขแ ละภัยจึงเกดิ เพราะกามทง้ั หลาย สัตว ทง้ั หลายจึงประมาทลมุ หลง กระทํากรรมอันเปนบาป สัตวเหลา นั้นมีบาป จึงประสบบาปกรรม เม่ือตายแลว ยอ มไปสนู รก เพราะเห็นโทษในกามคณุ ดังน้ี ฤาษี ท้งั หลายจึงไมสรรเสริญกาม. บรรดาบทเหลา นน้ั บทวา กาเมสุ ความวา คนท้งั หลายยอ มกระทําทจุ รติ ทงั้ หลายมกี ายทจุ รติ เปนตน เพราะเหตุแหง กาม คือ เพราะอาศัยกามทั้งหลาย. บทวา หฺ เร ความวา ยอ มเดือดรอ นเพราะอาชญาเปน ตน .บทวา พชฺฌเร ความวา ยอมถูกจองจําดว ยเครือ่ งจองจําคือเชือกเปนตน .บทวา ทกุ ขฺ  ไดแ ก ทุกขมใิ ชความสาํ ราญอนั เปนไปทางกายและเปน ไปทางจิต. บทวา ภย ไดแ ก ภยั ทงั้ ปวง มกี ารตเิ ตียนตนเปนตน. พระมหาสัตวเรียกทาวสกั กะวา ภตู าธิบดี. บทวา อาทีนว กามคเุ ณสุ ทสิ ฺวา ความวาเพราะเหน็ โทษเหน็ ปานนี้ ก็โทษน้นี ั้น พงึ แสดงดว ยสูตรทัง้ หลาย มที กุ ขกั ขนธ-สูตรเปน ตน.

พระสตุ ตันตปฎ ก ขุททกนิกาย ชาดก เลม ๓ ภาค ๖ - หนาท่ี 419 ทา วสกั กะทรงสดับถอยคาํ ของพระมหาสัตวมีพระมนสั สลด ตรัสคาถาตอไปวา ขาแตทา นผูประพฤตพิ รหมจรรย ขาพเจาจะ ทดลองดูวาฤาษเี หลา นี้ยงั นอ มไปในกามหรอื ไม จึงถือ เอาเหงา บัวทีฝ่ งนํ้าไปฝง ไวบ นบก ฤาษที ั้งหลายเปนผู บริสทุ ธ์ิ ไมม ีบาป นีเ้ หงาบัวของทา น. บรรดาบทเหลานั้น บทวา วีม สมาโน ความวา ขาแตท านผเู จรญิกระผมทดลองวา ฤาษีเหลา นีน้ อมจติ ไปในกามหรือไม. บทวา อสิ ิโน ความวาถือเอาเหงา บวั อนั เปนของทา นผแู สวงหา. บทวา ตีเร คเหตฺวาน ความวาถอื เอาเหงาบวั ทท่ี า นเกบ็ ไวทฝี่ งแมนาํ้ แลวฝง ไว ณ สวนหน่ึงบนบก. บทวาสุทธฺ า ความวา บดั น้ีเรารูถงึ การกระทาํ สบถของทาน ฤาษเี หลานีเ้ ปน ผบู รสิ ุทธิ์ไมมบี าปอย.ู พระโพธสิ ัตวไดฟงดังน้ันแลวกลา ววา ดูกอ นทาวสหัสนัยนเทวราช ฤาษีเหลาน้ี มใิ ช นกั ฟอนของทา นและมิใชผ ูทที่ านจะพึงลอ เลน ไมใ ช พวกพอ งและสหายของทา น เพราะเหตไุ ร ทานจงึ มา ดหู มิน่ ลอ เลน กับฤาษีทัง้ หลาย. บรรดาบทเหลานั้น บทวา น เต นฏา ความวา ดูกอนทา วเทวราชพวกกระผมไมใชเปน นักฟอนของทา นและเปนผูไ มส มควรท่ีใคร ๆ จะพึงลอเลนไมใชญ าติ ไมใ ชสหายของทาน เมอ่ื เปนเชน นี้ เพราะอะไร พระองคจึงทาํ การดูหมิ่น เพราะอาศยั อะไร พระองคจึงลอ เลน กบั ฤาษที ง้ั หลาย. ครั้งนน้ั ทาวสกั กะ เมื่อจะขอขมาทา น จึงกลาวคาถาท่ี ๒๐ วา

พระสุตตนั ตปฎก ขุททกนิกาย ชาดก เลม ๓ ภาค ๖ - หนา ท่ี 420 ขา แตท า นผูป ระพฤติพรหมจรรย ผมู ีปญญาดจุ แผนดิน ทานเปนอาจารยและเปน บิดาของขา พเจา ขอเงาเทา ของทาน จงเปนทีพ่ ง่ึ ของขาพเจาผูพล้งั - พลาด ขอไดโ ปรดอดโทษสกั ครง้ั หนึ่งเถิด บณั ฑติ ทง้ั หลาย ยอมไมมคี วามโกรธเปน กาํ ลงั . บรรดาบทเหลานนั้ บทวา เอสา ปติฏ า ความวา เงาแหง เทาของทานนี้ จงเปน ทพ่ี ่งึ แหง ความพลั้งพลาดของขาพเจา ในวนั นี.้ บทวา โกป-พลา ความวา ขึน้ ช่ือวาบัณฑิตทัง้ หลาย ยอ มมีขนั ติเปน กาํ ลงั มใิ ชเ ปน ผูมีความโกรธเปน กาํ ลัง. พระมหาสตั วอ ดโทษแกทาวสกั กเทวราชแลว เมื่อจะใหค ณะฤาษอี ดโทษดวยตนเอง จงึ กลาวคาถาตอ ไปวา การทพ่ี วกเราไดเ หน็ ทา ววาสวะผูเปนจอมภตู นบั เปนราตรเี อกของพวกเราเหลาฤาษซี ึ่งอยูกันดว ยดี ทานผูเจรญิ ทกุ คนจงพากนั ดใี จเถิดเพราะทานพราหมณ ไดเ หงา บัวคืนแลว. บรรดาบทเหลานัน้ บทวา สุวาสิต อสิ ีน เอกรตฺตึ มีอรรถา-ธิบายวา เปนราตรเี อกทผี่ ูมีอายทุ ัง้ หลายพากันอยใู นปา นี้ เปน อันอยูดีกนั ทงั้ นน้ัเพราะเหตุไร เหตวุ า พวกเราพากันเห็นทาววาสวะผูเปนเจาแหง ภตู ถาพวกเราอยใู นเมืองละก็คงไมไดเหน็ . บทวา โภนโฺ ต ความวา พอ มหาจําเริญเอยทุกคนจงดใี จเถดิ จงปล้มื ใจเถิด จงอดโทษแกท า วสกั กเทวราชเถิด เพราะเหตุไรเลา เพราะทา นพราหมณไดเหงา บัวคืนแลว คือเหตุวาอาจารยข องพวกเธอไดคืนเหงา บัว. ทาวสกั กเทวราชบังคมคณะฤาษีแลวเสด็จไปสูเ ทวโลก. ฝา ยคณะฤาษีพากันยงั ฌานและอภิญญาใหเกิดแลว ตางไดเขาถงึ พรหมโลก.

พระสุตตันตปฎก ขุททกนิกาย ชาดก เลม ๓ ภาค ๖ - หนา ท่ี 421 พระศาสดาทรงนาํ พระธรรมเทศนาน้มี าแลว ตรสั วา ดูกอ นภิกษุท้ังหลาย โปราณกบัณฑติ พากนั ทาํ สบถละกิเลสอยา งน้ี แลว ทรงประกาศสัจจะเวลาจบสัจจะ ภกิ ษุผกู ระสันดาํ รงในพระโสดาปตติผล. เมอื่ พระศาสดาจะทรงประชุมชาดก ไดตรสั พระคาถาสุดทายอีก ๓ คาถาวา เราตถาคต สารีบุตร โมคคลั ลานะ กัสสปะ อนุรทุ ธะ ปุณณะและอานนทเ ปน ๗ พี่นอ ง ในครั้งนน้ั อบุ ลวรรณาเปน นอ งสาว ขุชชตุ ตราเปนทาสี จิตต- คฤหบดีเปน ทาส สาตาครี ะเปนเทวดา ปาลเิ ลยยกะ เปน ชา ง มธรุ ะผปู ระเสริฐ เปน วานร กาฬทุ ายีเปน ทา วสกั กะ ทานทง้ั หลายจงทรงจาํ ชาดก ไวดว ยประการ ฉะนแี้ ล. จบอรรถกถาภสึ กชาดก ๖. สรุ ุจชิ าดก วาดวยการขอบตุ ร [๑๙๔๒] ดฉิ ันถูกเชิญมา เปน พระอัครมเหสี คนแรกของพระเจา สรุ จุ ิตลอดเวลาหม่ืนป พระเจา สรุ ุจิ นําดิฉันมาผเู ดยี ว ขาแตทานพราหมณ ดฉิ ันนัน้ มิได รูสึกเลยวา ไดลวงเกินพระเจาสุรุจผิ เู ปนจอมประชาชน ชาววเิ ทหรฐั ครองพระนครมลิ ลิ า ดวยกาย วาจา หรือใจ ทง้ั ในทีแ่ จง หรือในท่ลี บั เลย ขาแตพระฤาษี

พระสตุ ตันตปฎก ขุททกนกิ าย ชาดก เลม ๓ ภาค ๖ - หนาที่ 422ดวยการกลาวคําสัตยจ รงิ นี้ ขอบตุ รจงเกิดเถิด เม่อืดฉิ นั กลา วคําเท็จ ขอศีรษะของดิฉนั จงแตก ๗ เสีย่ ง. [๑๙๔๓] ขา แตทา นพราหมณ ดิฉนั เปนทีพ่ อใจของพระภัสดา พระชนนีและพระชนกของพระภัสดาก็เปนท่ีรักของดิฉัน พระองคทา นเหลาน้นั ทรงแนะนาํดฉิ ัน ตลอดเวลาทพี่ ระองคทานยังทรงพระชนมชพี อยูดฉิ ันนน้ั ยนิ ดใี นความไมเบยี ดเบียน มีปกตปิ ระพฤติธรรมโดยสวนเดียว มุงบาํ เรอพระองคท า นเหลานน้ัโดยเคารพ ไมเ กียจครานทงั้ กลางคนื กลางวนั ขาแตพระฤาษี ดว ยการกลาวคาํ สตั ยจ รงิ น้ี ขอบตุ รจงเกดิเถดิ เม่ือดฉิ ันกลาวคําเท็จ ขอศีรษะของดฉิ ันจงแตก๗ เสยี่ ง. [๑๙๔๔] ขา แตท า นพราหมณ ความริษยาหรอืความโกรธ ในสตรผี ูเ ปน พระราชเทวีรว มกัน ๑๖,๐๐๐คน มไิ ดมีแกดฉิ ันในกาลไหน ๆ เลย ดิฉนั ชื่นชมดวยความเกอื้ กลู แกพ ระราชเทวีเหลาน้ัน และคนไหนท่จี ะไมเ ปนท่ีรักของดิฉนั ไมมีเลย ดิฉันอนุเคราะหหญิงผรู ว มพระสามีท่ัวกันทกุ คน ในกาลทกุ เมือ่ เหมอื นอนุเคราะหต นฉะนี้ ขา แตพ ระฤาษี ดว ยการกลาวคําสตั ยจ รงิ น้ี ขอบุตรจงเกดิ เถดิ เมื่อดฉิ นั กลาวคาํ เทจ็ขอศีรษะของดิฉันจงแตก ๗ เสยี่ ง. [๑๙๔๕] ดฉิ ันเล้ียงดูทาสกรรมกร ซ่งึ จะตองเลยี้ งดูและชนเหลาอื่นผูอาศยั เลีย้ งชวี ติ โดยเหมาะสม

พระสุตตนั ตปฎก ขทุ ทกนกิ าย ชาดก เลม ๓ ภาค ๖ - หนา ท่ี 423กับหนาที่ ดฉิ นั มอี ินทรยี อ ันเบกิ บานในกาลทกุ เมือ่ขาแตพ ระฤาษี ดว ยการกลา วคําสตั ยจรงิ น้ี ขอบุตรจงเกดิ เถดิ เมือ่ ดฉิ นั กลาวคาํ เทจ็ ขอศีรษะของดิฉันจงแตก ๗ เสี่ยง. [๑๙๔๖] ดิฉนั มีฝามืออันชมุ เลย้ี งดูสมณพราหมณและแมว ณพิ กเหลาอนื่ ใหอ ิ่มหนําสาํ ราญดว ยขาวและน้ําทุกเมือ่ ขาแตพระฤาษีดวยการกลาวคําสตั ยจริงน้ีขอบุตรจงเกิดเถิด เมื่อดิฉันกลาวคาํ เทจ็ ขอศีรษะของดฉิ นั จงแตก ๗ เส่ยี ง. [๑๙๔๗] ดิฉันเขา อยูประจาํ อโุ บสถ อนั ประกอบดวยองค ๘ ประการ ตลอดดถิ ที ี่ ๑๔,๑๕ และดิถที ่ี ๘แหง ปก ษ และตลอดปาฏิหารยิ ปก ษ ดิฉันสํารวมแลวในศลี ทกุ เมอื่ ขาแตพ ระฤาษี ดวยการกลา วคําสัตยจรงิ นี้ ขอบุตรจงเกดิ เถดิ เมือ่ ดิฉันกลา วคําเท็จ ขอศรี ษะของดฉิ นั จงแตก ๗ เสยี ง. [๑๙๔๘] ดกู อนพระราชบตุ รผี เู รืองยศงดงามคุณอนั เปนธรรมเหลา ใดในพระองค ท่พี ระองคแสดงแลว คณุ อันเปนธรรมเหลา น้ันมีทกุ อยางพระราชโอรสผเู ปน กษัตริย สมบรู ณด วยพระชาติ เปน อภิชาตบตุ รเรืองพระยศ เปนพระธรรมราชาแหง ชนชาววเิ ทหะจงอบุ ัตแิ กพ ระนาง. [๑๙๔๙] ทา นผมู ดี วงตานา ยินดี ทรงผา คลุกธุลีสถิตอยบู นเวหาอันไมม สี ิ่งใดกนั้ ไดก ลาววาจาเปน ที่

พระสตุ ตันตปฎ ก ขทุ ทกนกิ าย ชาดก เลม ๓ ภาค ๖ - หนาท่ี 424พอใจจบั ใจของดฉิ ัน ทา นเปนเทวดามาจากสวรรคเปนฤาษผี มู ีฤทธิ์มาก หรอื วาเปน ใครมาถงึ ทน่ี ี้ ขอทานจงกลาวความจรงิ ใหด ิฉนั ทราบดว ย. [๑๙๕๐] หมูเทวดามาประชุมกันทีส่ ธุ รรมาสภายอมกราบไหวท าวสกั กะองคใ ด ขาพเจาเปน ทาวสักกะองคน้นั มีดวงตาพันหนึ่งมายังสาํ นักของทา น หญงิเหลาใดในเทวโลกเปน ผูมปี กติ ประพฤตสิ มํ่าเสมอมปี ญญา มีศีล มีพอ ผัวแมผ ัวเปนเทวดา ยาํ เกรงสามีเทวดาทงั้ หลายผมู ิใชมนุษยมาเยี่ยมหญิงเชน นัน้ ผมู ีปญญา มีกรรมอนั สะอาด เปนหญงิ มนุษย ดูกอ นนางผูเจริญ ทา นเกิดในราชสกุลน้ี พร่งั พรอ มไปดวยส่งิ ทน่ี า ปรารถนาทกุ อยา ง ดวยสุจริตธรรมท่ที า นประ-พฤตดิ ีแลว ในปางกอน ดูกอนพระราชบุตรี กแ็ หละขอ นเ้ี ปนชยั ชนะในโลกท้งั สองของทาน คอื การอบุ ัติในเทวโลกและเกยี รตใิ นชวี ิตนี้ ดูกอ นพระนางสเุ มธาขอใหพระนางจงมีสขุ ย่ังยืนนาน จงรักษาธรรมไวในตนใหย งั่ ยืนเถิด ขา พเจา นี้ ขอลาไปสูไ ตรทิพย การพบเห็นทาน เปนการพบเห็นที่ดูดด่ืมใจของขาพเจายิง่ นกั . จบสุรจุ ิชาดกที่ ๑

พระสตุ ตนั ตปฎ ก ขทุ ทกนิกาย ชาดก เลม ๓ ภาค ๖ - หนาที่ 425 อรรถกถาสุรจุ ชิ าดก พระศาสดาเมือ่ ทรงอาศยั พระนครสาวตั ถี ประทบั อยู ณ ปพุ พารามปราสาทของมิคารมารดา ทรงพระปรารภพร ๘ ประการ ทมี่ หาอบุ าสกิ าวิสาขาไดรบั ตรสั เรื่องนีม้ คี าํ เริม่ ตนวา มเหสี รุจิโน ภรยิ า ดังนี.้ เรือ่ งพิสดารมวี า วันหนึง่ นางวิสาขาฟงธรรมกถาในพระเชตวันวิหารแลว กราบทลู นมิ นตพ ระผมู ีพระภาคเจา กับภกิ ษสุ งฆฉ นั เชา แลวกลับเรือน.พอลว งราตรีนนั้ มหาเมฆอนั เปนไปในทวีปท้งั ส่ยี ังฝนใหต ก. พระผูมีพระภาค-เจา ตรัสเรียกพวกภกิ ษมุ า ตรสั วา ดกู อนภกิ ษทุ ้งั หลาย ฝนตกในเชตวันอยา งใด ตกในทวปี ทัง้ สอ่ี ยา งนนั้ ดูกอ นภิกษุทั้งหลาย มหาเมฆกลมุ สุดทา ยพงึ เปย กกายเราได ขณะท่ฝี นกําลังตก ก็เสด็จหายไปจากพระเชตวนั กับพวกภกิ ษดุ ว ยกาํ ลงั ฤทธ์ิ ปรากฏท่ีซมุ ประตขู องนางวสิ าขา. อบุ าสิกายนิ ดีราเริงบนั เทิงใจวา อศั จรรยนกั พอเจาพระคุณเอย พิศวงนกั พอมหาจําเรญิ เอยเพราะความที่พระตถาคตทรงมฤี ทธมิ์ าก ทรงอานุภาพมาก ในเมอื่หว งนํ้าเพียงเขาก็มี เพยี งเอวก็มีกาํ ลังไหลไป เทา หรือจีวรของภกิ ษุแมรปู หนึง่ ทีช่ ่ือวา เปย กไมมเี ลยแหละ แลว อังคาสภกิ ษสุ งฆมพี ระพทุ ธองคเปน ประมขุ ไดก ราบทลู ขอนี้ กะพระผมู พี ระภาคเจาผูท รงเสร็จภตั กิจแลว วา ขา แตพระองคผูเจริญ ขา พระองคขอประทานพร ๘ ประการกะพระผูมีพระภาคเจา พระเจาขา . ตรัสวา วิสาขา พระตถาคตทงั้ หลายผา นพนพรไปแลวละ. กราบทูลวา ขา แตพ ระองคผ ูเ จริญ พรใด ๆ ควรแกขา พระองค และพรใด ๆ ไมม โี ทษ ขา พระองคท ูลขอพรนน้ั ๆ พระเจาขา .ตรัสวา กลา วเถิดวิสาขา. กราบทลู วา ขา แตพ ระองคผูเจรญิ ขาพระองคข อ

พระสุตตันตปฎก ขทุ ทกนกิ าย ชาดก เลม ๓ ภาค ๖ - หนา ท่ี 426ปรารถนาเพ่อื จะถวายผาอาบนํ้าฝนแกภิกษสุ งฆตลอดชพี ฯลฯ เพ่อื จะถวายภัตแกภ กิ ษผุ ูมา ฯลฯ ภตั แกภ กิ ษุผูจ ะไป ฯลฯ ภตั รแกภ ิกษุไข ฯลฯ ภัตแกภกิ ษุผูพยาบาลไข ฯลฯ ยาแกภ กิ ษผุ ไู ข ฯลฯ ขา วยาคูประจาํ เพ่อื จะถวายผาอาบแดภกิ ษุณสี งฆ. พระศาสดาตรัสถามวา วสิ าขา เธอเห็นอาํ นาจประโยชนอะไรถงึ ขอพร ๘ ประการกะพระตถาคต เมอ่ื นางกราบทูลอานสิ งสของพร ๘ประการแลว ตรัสวา ดลี ะ ดีละ วสิ าขา เธอเหน็ อานสิ งสเหลา น้นั ขอพร๘ ประการ แลวประทานพร ๘ ประการ ดวยพระดํารัสวา วสิ าขา เราอนุญาตพร ๘ ประการแกเธอ แลว ทรงอนโุ มทนาเสรจ็ เสด็จหลีกไป. อยูมาวันหนง่ึเมอ่ื พระศาสดาเสด็จประทบั อยู ณ ปุพพาราม พวกภิกษุพากนั ยกเรื่องขึน้สนทนาในธรรมสภาวา ผมู ีอายทุ ั้งหลาย มหาอุบาสิกาวิสาขา แมด ํารงในอัตภาพมาตคุ าม ก็ยังไดพ ร ๘ ประการจากสาํ นกั ทศพล โอ ! นางมีคุณมาก.พระศาสดาเสดจ็ มา ตรัสถามวา ดูกอ นภิกษทุ ้งั หลาย เมอ่ื กพ้ี วกเธอสนทนากันดวยเร่อื งอะไร เม่ือพวกภิกษพุ ากนั กราบทูลใหทรงทราบแลว ตรสั วาดกู อนภิกษุทง้ั หลาย มิใชแ ตในบัดน้ีเทาน้ัน ทีว่ สิ าขาไดรับพรในสาํ นกั ของเราแมในคร้งั กอนกเ็ คยไดรับแลว เหมือนกัน ทรงนําอดีตนทิ านมาดงั ตอไปน.้ี ในอดีตกาล พระราชาทรงพระนามสรุ ุจเิ สวยราชสมบัตใิ นพระ-นครมถิ ลิ า ทรงไดพระราชโอรส ก็ไดทรงขนานพระนามพระราชโอรสน้ันวาสรุ จุ กิ มุ าร. พระกมุ ารทรงเจริญวัย ทรงดาํ ริวา เราจักเรยี นศิลปะในเมืองตกั กศลิ า เสด็จไปประทบั นง่ั พกั ทีศ่ าลาใกลประตูพระนคร. ฝายพระราชโอรสของพระเจาพาราณสี ทรงพระนามพรหมทัตกมุ าร ก็เสดจ็ ไปในท่นี นั้เหมือนกนั ประทับนงั่ พกั เหนือแผนกระดาน ทพ่ี ระสุรุจกิ มุ ารประทับนั่งนัน้ แล.พระกุมารทงั้ สองทรงไตถ ามกนั แลว มีความสนิทสนมกนั ไปสสู าํ นักอาจารยรว มกันทีเดียว ทรงใหคาคํานับอาจารย ตง้ั ตนเรยี นศลิ ปะ ไมช านานนัก

พระสุตตนั ตปฎ ก ขทุ ทกนกิ าย ชาดก เลม ๓ ภาค ๖ - หนาท่ี 427ตางกส็ าํ เร็จศลิ ปะ พากันอาํ ลาอาจารย เสด็จรวมทางกันมาหนอ ยหน่งึ ประทบัยืนท่ที างสองแพรง ทรงสวมกอดกนั ไว ตางทรงกระทํากติกากัน เพือ่ จะทรงรักษามติ รธรรมใหย ่งั ยนื ไปวา ถา ขาพเจามีโอรส ทานมพี ระธดิ า หรอื ทานมีพระโอรส ขา พเจา มธี ิดา เราจกั กระทาํ อาวาหมงคล และววิ าหมงคล แกโ อรสและธิดาของเรานัน้ . ครั้นกมุ ารทั้งสองเสวยราชสมบตั ิ พระสุรุจมิ หาราชมพี ระโอรส. พระประยูรญาติขนานพระนามพระโอรสน้นั วา สรุ จุ กิ ุมาร.พระพรหมทตั มพี ระธดิ า. พระประยูรญาตขิ นานนามพระธดิ านน้ั วา สเุ มธา.พระกมุ ารสุรุจิทรงจาํ เริญวัยเสดจ็ ไปเมอื งตักกศิลา ทรงเรยี นศิลปะเสร็จเสด็จมา. พระราชบิดามพี ระประสงคจะอภิเษกพระกุมารในราชสมบตั ิ ทรงพระดํารวิ าขาววา พระเจาพาราณสพี ระสหายของเรามีพระธดิ า เราจักสถาปนานางน้ันแลใหเปนอัครมเหสขี องลูกเรา ทรงประทานบรรณาการเปนอันมาก ทรงสงพวกอํามาตยไ ปเพื่อตอ งการพระนางนน้ั . ขณะท่พี วกอาํ มาตยเ หลา นนั้ ยังมาไมถ งึ พระเจาพาราณสีตรัสถามพระเทววี า นางผูเ จรญิ อะไรเปนทกุ ขอยา งย่ิงของมาตุคาม. พระเทวกี ราบทลู วา ขาแตพระทลู กระหมอม ความหึงหญิงท่ีรวมผวั เปนความทกุ ขของมาตุคามเจาคะ.. ตรสั วา นางผูเจรญิ ถาเชนนน้ัเราตอ งชว ยกนั เปลอ้ื งสเุ มธาเทวลี ูกหญงิ ของเราจากทกุ ขน้นั เราจักใหแกผทู จ่ี กัครองเธอแตน างเดียวเทานนั้ . เม่ืออํามาตยเ หลา นน้ั พากนั มาถงึ ทูลรบั พระนามของพระนางแลว ทา วเธอจงึ ตรัสวา ดูราพอ ท้ังหลาย อันท่ีจริง เมือ่ กอ นขาพเจากระทาํ ปฏิญาณไวก บั พระสหายของขา พเจา ถึงกระน้ันขาพเจาก็มิไดป ระสงคเลยท่ีสง นางเขาไปภายในกลุม สตรี เราประสงคท ใี่ หนางแกผ ูท่จี ะครองนางผเู ดียวเทา นน้ั . อาํ มาตยเหลา นน้ั พากนั สง ขาวสูส าํ นกั พระราชา พระราชาตรัสวาราชสมบตั ิของเราใหญห ลวง มิถิลานครมอี าณาเขตถงึ ๗ โยชน กําหนดแหงราชยั ถงึ ๓๐๐ โยชน อยางต่าํ สดุ ควรจะไดสตรี ๑๖,๐๐๐ นาง แลว มิไดท รง

พระสุตตนั ตปฎก ขทุ ทกนกิ าย ชาดก เลม ๓ ภาค ๖ - หนา ที่ 428บอกไป. แตพระกุมารสรุ จุ ิทรงสดบั รปู สมบตั ิของพระนางสเุ มธาแลว ก็ติดพระหทยั ดว ยการเกย่ี วขอ งโดยสดับ จงึ สงกระแสพระดาํ รัสถึงพระราชบิดามารดาวาหมอมฉนั จกั ครองนางผูเดยี วเทานั้น หมอ มฉนั ไมตอ งการกลมุ สตรี โปรดเชญินางมาเถดิ . พระราชบดิ ามารดาไมท รงขัดพระหทัยของพระกมุ าร ทรงสงทรัพยเ ปน อนั มาก เชญิ พระนางมาดว ยบริวารขบวนใหญแลว ทรงอภเิ ษกรวมกนั กระทําพระนางใหเปนพระมเหสีของพระกมุ าร. พระกมุ ารนนั้ ทรงพระนามวา สุรจุ ิมหาราช ทรงครองราชสมบตั โิ ดยธรรม ทรงอยูรว มกบั พระนางดว ยความรัก. กพ็ ระนางประทับอยใู นพระราชวังของทาวเธอตลอด ๑๐,๐๐๐ ป ไมทรงไดพ ระโอรสหรือพระธดิ าเลย. ครั้งนั้นชาวเมอื งประชมุ กนั ชวนกันรองขานขนึ้ ในทอ งพระลานหลวงเมือ่ ทา วเธอดาํ รสั วา นอี่ ะไรกัน กก็ ราบทูลวา โทษของพระราชาไมมีพระเจา ขา แตพระโอรสผูจะสืบวงศของพระองคย ังไมมีเลย พระองคท รงมีพระเทวีพระนางเดยี ว ธรรมดาราชสกุลตองมหี ญิง ๑๖,๐๐๐ นาง เปนอยา งต่ําท่สี ุด พระองคโ ปรดรบั กลมุ สตรีเถดิ พระเจา ขา เผอื่ บรรดาหญิงเหลานั้นจกั มสี ักคนหนึง่ ทมี่ ีบุญ จกั ไดพ ระโอรส ถูกทาวเธอตรัสหา มเสยีวา พอ คุณเอย พากันพดู อะไร เราไดปฏิญาณไวแ ลววา จกั ไมค รองหญงิอน่ื เลย จึงไดเ ชญิ หญิงนมี้ าได เราไมม สุ าวาทได เราไมตองการกลุมแหงสตรี เลยพากันหลีกไป. พระนางสเุ มธาทรงสดบั พระดาํ รัสนนั้ ดําริวาพระราชามไิ ดทรงนาํ สตรีอนื่ ๆ มาเลย เพราะทรงพระดาํ รัสตรสั จรงิ แนนอนแตเรานี่แหละจกั หามาถวายแกพ ระองค ทรงดาํ รงในตําแหนง พระมเหสเี ชน พระมารดาของพระราชา จงึ ทรงนาํ มาซงึ่ สตรี ๔,๐๐๐ นาง คือสาวนอยเชอื้ กษตั ริย๑,๐๐๐ เชือ้ ขนุ นาง ๑,๐๐๐ เชอ้ื เศรษฐี ๑,๐๐๐ นางระบําผชู ํานาญในกระบวนฟอนรําทุกอยา ง ๑,๐๐๐ คดั ทพ่ี อพระหฤทัยของพระนาง. แมพวกนน้ั พากนั อยูในราชสกุลต้งั ๑๐,๐๐๐ ป กไ็ มไดพระโอรสหรอื ธดิ าดุจกนั . พระนางคัดพวกอ่นื ๆ มาถวายคราวละ ๔,๐๐๐ ถึงสามคราว. แมพ วกนัน้ กไ็ มไดพระโอรส

พระสตุ ตันตปฎก ขทุ ทกนิกาย ชาดก เลม ๓ ภาค ๖ - หนาท่ี 429พระธดิ า. รวมเปน หญิงทพ่ี ระนางนํามาถวาย ๑๖,๐๐๐ นาง. เวลาลว งไป ๔๐,๐๐๐ป รวมกับเวลาท่ที รงอยูกบั พระนางองคเดียว ๑๐,๐๐๐ ป เปน ๕๐,๐๐๐ ป.ครงั้ นนั้ ชาวเมืองประชุมชวนกนั รอ งขานข้นึ อกี เมอื่ ทา วเธอตรัสวา เรอื่ งอะไรกันเลา พากนั กราบทูลวา ขาแตส มมตเิ ทพ พระองคโ ปรดบังคบั พระเทวีทั้งหลาย เพอ่ื ปรารถนาพระโอรสเถดิ พระเจาขา. พระราชาทรงรบั วา ดีแลวตรสั (กะพระเทวี) วาพวกเธอปรารถนาบตุ รเถดิ . ต้ังแตน้นั พระเทวีเหลา นนั้เมือ่ ปรารถนาพระโอรส พากนั นอบนอมเทวดาตาง ๆ พากันบาํ เพ็ญวัตรตาง ๆพระโอรสกไ็ มอ บุ ตั ิอยนู น่ั เอง. คร้ังนน้ั พระราชาตรสั กะพระนางสเุ มธาวา นางผูเ จริญ เชิญเธอปรารถนาพระโอรสเถดิ . พระนางรับพระดาํ รัสวา สาธุแลว คร้ันถงึ ดถิ ีท่ี ๑๕ ทรงสมาทานอโุ บสถ ประทบั น่ังเหนือพระแทนอันสมควร ทรงระลกึถึงศีลท้งั หลายอยูในพระตาํ หนกั อนั ทรงสิริ. พระเทวีทเี่ หลอื พากันประพฤติวัตรอยางแพะอยา งโคตางไปสพู ระอทุ ยาน. ดว ยเดชเเหง ศีลของพระนางสุเมธาพิภพของทา วสกั กะหวั่นไหว. ทา วสกั กะทรงนึกวา นางสเุ มธาปรารถนาพระโอรสเราตอ งใหโ อรสแกเ ธอ แตวา เราไมอ าจทจี่ ะใหต ามมตี ามได ตอ งเลอื กเฟนโอรสท่ีสมควรแกเธอ เมื่อทรงเลือกเฟนก็ทรงเห็นเทพบุตรนฬการ. แทจ ริงเทพบตุ รนฬการนัน้ เปน สตั วถ ึงพรอมดว ยบญุ เมอื่ อยใู นนครพาราณสี ในอตั ภาพคร้งั กอ น ถึงเวลาหวานขา วไปไร เห็นพระปจ เจกพุทธเจา องคหน่ึงสงพวกทาสและกรรมกรไปหวา นกัน ตนเองกลบั พาพระปจเจกพุทธเจา ไปสูเรอื น ใหฉ ันแลวนิมนตม าท่ฝี ง คงคา รวมมือกนั กบั ลกู ชายสรา งบรรณศาลาเอาไมม ะเดอื่ เปนเชิงฝา เอาไมออเปน ฝา ผูกประตู ทําทจี่ งกรม นิมนตพระปจ เจกพทุ ธเจาอยู ณ บรรณศาลานั้นแหละตลอดไตรมาส ทานจาํ พรรษา

พระสตุ ตนั ตปฎ ก ขทุ ทกนกิ าย ชาดก เลม ๓ ภาค ๖ - หนาที่ 430แลว พอ ลกู ทงั้ คู กน็ มิ นตใ หค รองไตรจวี ร แลวสงทานไป. ดวยทํานองนเ้ี องไดน มิ นตพระปจเจกพทุ ธเจาถงึ ๗ องค ใหอยู ณ บรรณศาลานน้ั แลว ใหครองไตรจวี ร. บางอาจารยก ลา ววา พอลกู ท้งั คเู ปนชางจักสานกาํ ลงั ขนเอาไมไ ผท ี่ฝง คงคา เห็นพระปจเจกพุทธเจา จงึ พากันกระทําเชน น้ัน ดังนก้ี ็ม.ี พอ ลกูทง้ั คนู น้ั ครัน้ ทาํ กาลกริ ยิ าบงั เกิดในภพดาวดึงส เสวยอสิ ริยะแหง เทวดาอนั ใหญกลบั ไปกลบั มา อยูในกามภพท้ัง ๖ ช้นั . เทพบุตรทั้งคนู ้นั ปรารถนาจะจุติจากชน้ั นัน้ ไปบงั เกิดในเทวโลกชั้นสงู . ทา วสกั กะทรงทราบความเปน อยา งน้นั เสด็จไปถงึ ประตูวิมานของเทพบตุ รองคห นึ่งในสององคนัน้ ตรัสกับเทพบุตรนัน้ ผูมาบงั คมแลว ยนื อยูว าดูราทานผนู ริ ทุกข ควรที่ทานจะไปสูม นษุ ยโลก. เธอทูลวา ขา แตมหาราชโลกมนษุ ยน ารงั เกยี จสกปรก ฝงู ชนที่ตั้งอยใู นโลกมนษุ ยนั้น ตางทําบญุ มีใหท านเปนตน ปรารถนาเทวโลก ขา พระองคจักไปในโลกมนษุ ยน น้ั ทําอะไร. ตรสั วา ผนู ิรทุกข ทา นจักไดบ รโิ ภคทพิ สมบัตทิ เี่ คยบริโภคในเทวโลกในโลกมนษุ ย จกั ไดอ ยใู นปราสาทแกวสูง ๒๕ โยชน ยาว ๙ โยชนกวาง ๘ โยชน เชิญทา นรบั คําเถดิ . เธอจงึ รับ. ทาวสักกะทรงถอื ปฏิญญาของเธอแลว เสด็จไปสูอุทยานดวยแปลงเพศเปนฤาษี จงกรมในอากาศเบอ้ื งบนสตรีเหลานน้ั ทรงสําแดงพระองคใ หป รากฏ ตรสั วา อาตมภาพจะใหโอรสผปู ระเสรฐิ แกนางคนไหนเลา นางคนไหนจักรับโอรสผูประเสริฐ. สตรี๑,๐๐๐ นางตา งยอหัตถว ิงวอนวา ขาแตพระคณุ เจาผูเ จรญิ โปรดใหแ กด ฉิ ัน ๆ.ทีน้ันทาวสักกะกต็ รสั วา อาตมภาพจะใหโอรสแกห มสู ตรที ่มี ีศลี พวกเธอมีศลีอยางไร มอี าจาระอยา งไรเลา . สตรเี หลานัน้ พากนั ลดมอื ทีย่ กขึน้ ลงหมดกลา ววาถาพระคุณเจาปรารถนาจะใหเเกสตรีผูมีศลี เชิญไปสูสาํ นกั ของพระนางสุเมธาเถดิ .ทา วเธอกเ็ หาะไปทางอากาศน้ันเอง ประทับยนื ตรงชอ งพระแกลใกลพระทวารปราสาทของพระนาง. ครัง้ นัน้ สตรเี หลาน้นั พากนั กราบทูลแดพ ระนางวา ทลู

พระสตุ ตันตปฎ ก ขทุ ทกนกิ าย ชาดก เลม ๓ ภาค ๖ - หนา ที่ 431กระหมอ มแมเจา ขา เชิญพระแมเจาเสด็จมาเถิด เทวราชพระองคหนึง่ ประสงคจะถวายพระโอรสผปู ระเสริฐแดพ ระแมเจา เหาะมาทางอากาศกาํ ลงั สถิตทีช่ องพระแกล เจาขา . พระนางเสดจ็ ไปดว ยทา ทางอันตระหนกั ทรงเปดพระแกลตรัสวาขา แตพระคณุ เจา ผเู จรญิ ไดย ินวา พระคุณเจา จะใหโ อรสผูประเสริฐ แกส ตรีผูมศี ลี เปนความจริงหรือพระเจา ขา. ทาวเธอตรสั วา ดกู อ นพระเทวี ขอถวายพระพรเปนความจรงิ . พระนางตรสั วา ถาเชนนัน้ ขอพระคณุ เจาโปรดใหแกด ฉิ นั . ตรัสถามวา ก็ศลี ของบพิตรเปนอยา งไร เชิญตรสั ถา ชอบใจอาตมภาพอาตมภาพจกั ถวายพระโอรสผปู ระเสริฐ. พระนางทรงสดับพระดํารสั ของทา วเธอแลวตรัสวา ถา เชนนน้ั เชิญพระคุณเจาคอยสดบั เถิด เมือ่ จะทรงแถลงศีลคณุ ของตน ไดท รงภาษติ พระคาถา ๕ คาถาวา ดฉิ นั ถกู เชิญมา เปน พระอคั รมเหสคี นแรกของ พระเจาสรุ ุจิตลอดเวลาหมน่ื ป พระเจา สุรุจนิ ําดิฉนั มา ผูเดยี ว ขาแตท า นพราหมณ ดฉิ นั น้นั มิไดร ูส ึกเลยวา ไดลวงเกินพระเจาสุรจุ ิผูเปนจอมประชาชนชาววเิ ทห- รฐั ครองพระนครมิถิลา ดว ย กาย วาจา หรอื ใจ ทงั้ ในท่ีแจงหรือในทล่ี ับเลย ขาแตพ ระฤาษี ดว ยการ กลา วคาํ สัตยจรงิ น้ี ขอบุตรจงเกิดเถดิ เมอ่ื ดฉิ ันกลา ว คาํ เทจ็ ขอศีรษะของดิฉันจงแตก ๗ เส่ียง. ขา แตทา นพราหมณ ดิฉันเปน ท่พี อใจของพระ- ภัสดา พระชนนีและพระชนกของพระภัสดาก็เปนทรี่ ัก ของดฉิ นั พระองคท า นเหลา นน้ั ทรงแนะนําดฉิ ัน ตลอดเวลาทพ่ี ระองคทานยงั ทรงพระชนมชีพอยู ดิฉัน

พระสุตตนั ตปฎก ขุททกนกิ าย ชาดก เลม ๓ ภาค ๖ - หนาท่ี 432น้นั ยนิ ดีในความไมเ บียดเบียน มีปกติประพฤติธรรมโดยสวนเดยี ว มงุ บาํ เรอพระองคทานเหลา นั้นโดยเคารพ ไมเกยี จครานท้งั กลางคนื กลางวนั ขาแตพระฤาษี ดวยการกลา วคําสตั ยจริงนี้ ขอบุตรจงเกดิเถิด เมอ่ื ดิฉันกลาวคําเทจ็ ขอศีรษะของดิฉนั จงแตก๗ เสี่ยง. ขา แตท า นพราหมณ ความริษยาหรือความโกรธในสตรีผเู ปนราชเทวีรว มกนั ๑๖,๐๐๐ คน มไิ ดม ีแกดิฉันในกาลไหน ๆ เลย ดิฉันชื่นชมดว ยความเก้อื กลูแกพ ระราชเทวเี หลา นนั้ และคนไหนทีจ่ ะไมเ ปน ท่ีรักของดิฉนั ไมมีเลย ดิฉันอนเุ คราะหหญิงผูร วมสามีทั่วกันทุกคน ในกาลทกุ เมอ่ื เหมอื นอนเุ คราะหตนฉะนั้นขาแตพระฤาษี ดว ยการกลา วคาํ สตั ยจริงน้ี ขอบตุ รจงเกิดเถิด เมื่อดิฉันกลาวคําเท็จ ขอศรี ษะของดิฉันจงแตก ๗ เสีย่ ง. ดฉิ ันเล้ียงดูทาสกรรมกร ซึ่งจะตอ งเลี้ยงดูและชนเหลา อ่นื ผอู าศัยเล้ยี งชีวติ โดยเหมาะสมกับหนาท่ีดิฉันมีอนิ ทรยี อ นั เบกิ บานในกาลทกุ เม่อื ขา แตพระฤาษีดว ยการกลาวคําสตั ยจ รงิ น้ี ขอบุตรจงเกิดเถิดเมื่อดฉิ ันกลาวคาํ เทจ็ ขอศรี ษะของดิฉันจงแตก ๗ เส่ยี ง. ดิฉนั มฝี า มอื อนั ชมุ เลยี้ งดูสมณพราหมณ และวณพิ กเหลาอ่ืน ใหอ่ิมหนาํ สําราญดวยขา วและนาํ้

พระสตุ ตันตปฎก ขทุ ทกนิกาย ชาดก เลม ๓ ภาค ๖ - หนา ที่ 433 ทุกเมือ่ ขา แตพระฤาษี ดวยการกลา วคําสตั ยจริงน้ี ขอบตุ รจงเกดิ เถิด เมื่อดฉิ ันกลาวคําเทจ็ ขอศรี ษะ ของดิฉนั จงแตกเปน ๗ เสย่ี ง. ดฉิ นั เขาอยปู ระจาํ อุโบสถ อันประกอบดว ยองค ๘ ประการ ตลอดดถิ ที ี่ ๑๔, ๑๕ และดถิ ที ี่ ๘ แหง ปกษ และตลอดปาฏิหาริยปก ษ ดฉิ ันสาํ รวมแลวในศลี ทุกเม่ือ ขาแตพระฤาษี ดวยการกลาวคําสตั ยจ รงิ นี้ ขอบุตรจงเกดิ เถดิ เม่ือดฉิ ันกลาวคาํ เทจ็ ขอศีรษะของ ดิฉันจงแตก ๗ เสีย่ ง. บรรดาบทเหลา นั้น บทวา มเหสี ไดแก พระอคั รมเหส.ี บทวารุจิโน ไดแก พระราชา. ทรงพระนามวา สุรจุ ิ. บทวา ปม ความวาดิฉันไดมาเปนอัครมเหสคี นแรกกอนกวา หญงิ ท้ังปวง บรรดาหญิง ๑๖,๐๐๐ คน.บทวา ย ม ความวา จําเดิมแตพ ระเจา สรุ ุจิทรงนาํ ดฉิ ันมาเพือ่ ความอยูร ว มกันอยา งเปนสขุ ดฉิ ันไดเ ปนหญิงผเู ดยี วเทานั้น ทีไ่ ดอ ยใู นพระตําหนกั น้ตี ลอด๑๐,๐๐๐ ป. บทวา อติมฺิตฺถ ความวา ดิฉันนั้นไมเ คยทราบไมเคยระลึกเลยวา ดฉิ ันลวงเกนิ พระราชาสรุ จุ ิแลว ทง้ั ตอ หนา หรือลับหลังแมโ ดยครเู ดียว.เธอเรยี กฤาษีนนั้ วา อีเส. บทวา เต ม ความวา พระชนกและพระชนนีของพระภัสดาทงั้ สองพระองคนนั้ ทรงโปรดนําดฉิ นั มา. บทวา วิเนตาโรความวา ดิฉนั ไดรบั แนะนําจากพระองคทา นทง้ั ๒ แลว พระองคทานทั้ง ๒นัน้ ยังทรงพระชนมอ ยูต ราบใด กค็ งจะทรงประทานพระโอวาทแกด ิฉันไปตราบนัน้ . บทวา อหึสา รตินี ความวา ดฉิ นั ประกอบแลว ดว ยเจตนาอนั เปน เหตงุ ดเวน กลาวคอื ความไมเ บยี ดเบียน หมายความวา ดิฉนั ไมเ คย

พระสุตตนั ตปฎ ก ขทุ ทกนกิ าย ชาดก เลม ๓ ภาค ๖ - หนาที่ 434เบียดเบยี นสตั วอ ะไรต้งั ตน แตม ดดํามดแดงไปทีเดียว. บทวา กามสา แปลวามงุ หนาโดยสว นเดียว. บทวา ธมฺมจารนิ ี ความวา ดฉิ ันบําเพญ็ ในกุศลกรรมบถ๑๐ ประการ. บทวา อุปฏาสึ ความวา ดฉิ ันทํากจิ ตาง ๆ มกี ารบรกิ รรมพระบาทเปน อาทิ ปรนนิบตั พิ ระองคท านทัง้ สอง. บทวา สหภรยิ านิ ความวาเปนภรรยาแหงสามเี ดียวกนั กบั ดิฉัน. บทวา นาหุ ความวา ธรรมคอื ความรษิ ยา หรือธรรมคือความโกรธ เพราะอาศัยกเิ ลส มิไดมีแกด ฉิ นั เลย. บทวาหเิ ตน ความวา กิจใดเปนกจิ เกือ้ กลู แกหญงิ เหลานัน้ ดิฉนั ยอ มชนื่ ชมยินดีดวยประโยชนเกื้อกลู ของหญิงเหลา นนั้ แท ๆ ดิฉนั ยนิ ดเี ห็นหญิงเหลาน้นั เปนเหมือนบตุ รธิดาในออ มอกฉะนนั้ . บทวา กาจิ ความวา บรรดาหญิงเหลา นน้ัแมเพียงคนเดียวท่จี ะช่ือวาดิฉนั ไมร ักไมมีเลย ดฉิ ันรกั ทุกคนทเี ดียว. บทวาอนกุ มฺปามิ ความวา ดฉิ นั เอ็นดูหญงิ ท้ัง ๑๖,๐๐๐ นางนัน้ ทกุ คนดว ยจิตออนโยนเหมอื นเอน็ ดตู นก็ปานกนั . บทวา สห ธมฺเมน ความวา ดฉิ นั เล้ยี งดูตามหนาทที่ ่จี ะมอบใหเขาทาํ ได หมายความวา ผูใดสามารถจะทํากรรมใด ดิฉนัก็ใชผนู ัน้ ในกรรมนน้ั . บทวา ปทุทติ นิ ฺทฺริยา ความวา เมือ่ ใชเ ลา ก็ยม้ิ แยมแจม ใสเปนนิตยท ีเดียว ดิฉนั ไมเคยใชใ คร ๆ อยางกราดเกร้ียววา อีทาสอีตวัราย มึงจงทําการอนั น้ีซเิ วย ดังนี้เลยในกาลไหน ๆ. บทวา ปยตปาณนิ ีความวา เปน ผูมมี ืออันลางแลว เหยยี ดมอื ออกแลว ทเี ดียว. บทวา ปาริหา-ริยปกฺขจฺ ความวา ๔ วนั ดว ยอํานาจวนั รับและวนั สง คอื วัน ๕ ค่าํวนั ๘ คา่ํ วนั ๑๔ คาํ่ วนั ๑๕ คํ่า. บทวา สทา ความวา เปน ผสู ํารวมในศลี ๕ ตลอดกาลเปน นิตย คือเปนผูมีอัตภาพอนั ศีลเหลานั้นปกปองคุมครองไวแลว . ธรรมดาวาการประมาณของพระนาง ซง่ึ แมจ ะพรรณนา ๑๐๐ คาถา๑,๐๐๐ คาถา ก็หาเพยี งพอไม ดวยประการฉะนี้. ในเวลาทีพ่ ระนางพรรณนาคณุ

พระสุตตนั ตปฎก ขทุ ทกนิกาย ชาดก เลม ๓ ภาค ๖ - หนาที่ 435ของตนไดดวยพระคาถา ๑๕ เทา นนั้ ทาวสกั กะก็ตดั พระดํารัสของพระนางเสยีเพราะทาวเธอมีกจิ ท่ีตองกระทํามาก เมอื่ จะทรงสรรเสรญิ พระนางวา คณุ ของพระนางจรงิ ทง้ั น้ัน จงึ ตรสั ๒ คาถาวา ดูกอ นราชบตุ รี ผูเ รอื งยศงดงาม คุณอนั เปนธรรม เหลา นั้นมีทุกอยา ง พระราชโอรสผูเปนกษตั ริย สมบรู ณ ดว ยพระชาติ เปนอภิชาตบตุ ร เรอื งพระยศเปน ธรรม ราชาแหง ชนชาววเิ ทหะ จงอุบัตแิ กพระนาง. บรรดาบทเหลาน้นั บทวา ธมฺมคุณา ไดแ ก มคี ุณตามความเปนจริงคอื มคี ณุ เปนจริง. บทวา ส วชิ ฺชนฺติ ความวา พระคณุ เหลา ใดเลาทพี่ ระองคตรัสแลว พระคุณเหลานนั้ ทั้งหมดทีเดยี ว สมบรู ณเ พียบพรอ มในพระองค.บทวา อภิชาโต ความวา พระราชโอรสผทู รงพระกําเนดิ บรสิ ทุ ธท์ิ ง้ั ๒ ฝาย.บทวา ยสสฺสิมา ความวา ทรงเพยี บพรอมดว ยสมบตั ิ คอื ยศและสมบตั ิคือบรวิ าร. บทวา อุปปฺ ชชฺ เต ความวา บุตรเห็นปานนจ้ี กั บังเกิดแตพ ระองคและอยาทรงวติ กไปเลย. พระนางทรงสดบั พระดาํ รัสของทา วเธอแลว ทรงโสมนสั เมือ่ จะตรสั ถามทาวเธอไดท รงภาษิต ๒ พระคาถาวา ทานผูมีดวงตานายนิ ดี ทรงผาคลุกธุลี สถิตอยู บนเวหาอนั ไมมีส่ิงใดกนั้ ไดก ลา ววาจาอันเปน ทพ่ี อใจ จับใจของดิฉัน ทานเปนเทวดามาจากสวรรค เปนฤาษี ผมู ีฤทธมิ์ าก หรอื วา เปนใครมาถึงท่นี ี้ ขอทานจงกลาว ความจรงิ ใหดฉิ ันทราบดวย. บรรดาบทเหลาน้นั บทวา รุมหฺ ิ ความวา พระนางตรสั เรียกอยางนี้ กเ็ พราะทา วสกั กะทรงมพี ระเนตรไมกระพรบิ เลย เมื่อเสด็จมากเ็ สด็จ

พระสตุ ตันตปฎก ขุททกนิกาย ชาดก เลม ๓ ภาค ๖ - หนา ที่ 436มาดว ยเพศเปนดาบสอันนา ยนิ ดี โดยเปนบรรพชิต (ทา นมาสถิตในเวหา).บทวา อเฆ ไดแ ก ในท่ที ่ีไมม สี ง่ิ ใดกั้น. บทวา ย มยฺห ความวา ทา นกาํ ลงั กลา วคาํ อนั นา พอใจของดฉิ นั น้ีน้ันนะ เปนเทวดาจากสวรรคมา ณ ท่นี ้ีหรือไมอกี ทีก็เปน ฤาษผี ูม ีฤทธ์ิมาก หรอื ในบรรดาเทพเจา มีทาวสักกะเปน ตนทา นเปนเทพเจาองคไ รเลา มาปรากฏแลว ณ ทนี่ .ี้ บทวา อตตฺ าน เมปเวทยา พระนางตรัสวา เชญิ ทานบอกความจริงใหด ฉิ ันทราบเถดิ เจา คะ. ทาวสักกะ เมือ่ จะตรสั บอกแกพ ระนาง จงึ ไดตรสั ๖ พระคาถาวา หมเู ทวดามาประชุมกันทส่ี ธุ รรมาสภา ยอมกราบ ไหวทาวสกั กะองคใด ขา พเจาเปน ทา วสกั กะองคน ้นั มดี วงตาพนั หน่ึงมายงั สํานกั ของทาน หญิงเหลาใดใน เทวโลกเปน ผมู ีปกติประพฤติสมํา่ เสมอ มปี ญ ญา มีศลี มีพอผวั แมผ วั เปนเทวดายําเกรงสามี เทวดาทัง้ หลาย ผูมิใชม นุษยม าเยีย่ มหญิงเชน น้ัน ผมู ปี ญ ญา มีกรรม อนั สะอาด เปนหญิงมนษุ ย ดูกอนนางผูเจรญิ ทา น เกิดในราชสกุลนี้ พร่ังพรอมไปดวยส่งิ ที่นาปรารถนา ทกุ อยาง ดวยสุจริตธรรมที่ทา นประพฤติดีแลว ใน ปางกอ น ดูกอนพระราชบุตรี ก็แหละขอนีเ้ ปนชัยชนะ ในโลกทงั้ สองของทาน คือ การอบุ ัตใิ นเทวโลก และ เกยี รตใิ นชวี ิตนี้ ดกู อนพระนางสุเมธา ขอใหพ ระนาง จงมีสขุ ยงั่ ยนื นานจงรกั ษาธรรมไวใ นตนใหย ่ังยืนเถิด ขา พเจาน้ี ขอลาไปสูไ ตรทิพย การพบเหน็ ทาน เปน การพบเห็นที่ดูดดืม่ ใจของขา พเจา ยิง่ นัก.