tripitaka_60

พระสุตตันตปฎ ก ขทุ ทกนกิ าย ชาดก เลม ๓ ภาค ๖ - หนา ท่ี 351 [๑๘๗๙] นกตวั นีด้ จี รงิ หนอ เปนนกมีธรรมชนั้เยี่ยม ในมนษุ ยบ างพวกยงั ไมม ธี รรมเชนนี้เลย เจาพรอ มดวยญาติทง้ั มวล จงกนิ ขา วสาลตี ามความตองการเถดิ ดูกอนนกแขกเตา เราขอเห็นเจาแมอ กี ตอไปการทีไ่ ดเหน็ เจาเปน ท่ีพอใจของเรา. [๑๘๘๐] ขาแตท า นโกสิยะ ขาพเจา ไดก นิ และด่มื แลวในท่ีอยขู องทาน ทา นเปน ทพ่ี ึง่ พํานักของพวกเราทกุ วันคืน ขอทานจงใหทานในทานท่ีมีอาชญาอันวางแลว และจงเลยี้ งดูมารดาบิดาผูแกเ ฒาแลวดวย. [๑๘๘๑] วันน้ี สงาราศีเกดิ ข้ึนแกเราแลวหนอทเ่ี ราไดเหน็ ทานผเู ปนยอดแหงฝงู นก เพราะไดฟงคําสภุ าษิตของนกแขกเตา เราจักทําบุญใหม าก. [๑๘๘๒] โกสิยพราหมณนั้น มีใจเบกิ บานรา เริงผอ งใส จดั แจงขาวและน้าํ ไวแ ลว เล้ยี งดูสมณะและพราหมณทง้ั หลาย ใหอ ิม่ หนาํ สําราญดวยขา วและน้ํา. จบสาลิเกทารชาดกท่ี ๑

พระสตุ ตันตปฎ ก ขทุ ทกนกิ าย ชาดก เลม ๓ ภาค ๖ - หนา ที่ 352 อรรถกถาปกิณณกนิบาตชาดก สาลิเกทารชาดก พระศาสดาเมือ่ เสดจ็ ประทบั อยู ณ พระมหาวิหารเชตวนั ทรงปรารภภิกษผุ ูเลีย้ งโยมหญงิ ตรสั เร่ืองน้ีมคี าํ เริ่มตนวา สมฺปนนฺ  สาลเิ กทารดงั น.ี้ ตอ งเร่ืองจกั มีแจง ในสามชาดก๑. กพ็ ระศาสดาตรสั ใหหาภกิ ษนุ นั้ ตรสั ถามวา ดกู อ นภิกษุ ขา ววา เธอเล้ยี งคฤหัสถจ รงิ หรือ เมอื่ เธอกราบทูลวา ขาแตพ ระองคผ ูเ จรญิ เปนความจริงพระเจา ขา ตรสั ถามวา คฤหสั ถเ หลานน้ั เปนอะไรของเธอ ครนั้ เธอกราบทูลวาขาแตพระองคผ ูเจรญิ เปนโยมหญิงโยมชายของขา พระองค พระเจา ขา ตรสั วาดีจรงิ ภิกษุ ถึงเหลา บัณฑติ แตกอน เปนสตั วด ริ ัจฉานบงั เกดิ ในกําเนิดสกุณาก็ยงั ใหพอ แมผ ูแ กแลวนอนในรงั หาอาหารมาดวยจะงอยปาก เลีย้ งดไู ดทรงนาํ อดีตนิทานมาดงั ตอ ไปน.้ี ในอดีตกาล ครง้ั พระเจา มคธราช ครองราชสมบตั ใิ นพระนครราชคฤห. คร้ังนนั้ ทางทศิ ตะวนั ออกเฉยี งเหนือจากพระนคร มบี า นพวกพราหมณ ช่อื วา สาลินทยิ ะ. ทางทศิ ตะวันออกเฉยี งเหนือของบา นน้นั เปนไรของชาวมคธ. ในทีน่ ัน้ พราหมณ โกสิยโคตรชาวสาลนิ ทยิ ะ จบั จองไรไวประมาณ ๑,๐๐๐ กรีส หวา นขาวสาลีไว. คร้นั ขา วกลางอกขึ้นแลว ใหค นทาํ รั้วอยา งแขง็ แรง แบง ใหบ ริษทั ของตนน้ันแล ดูแลรกั ษา บางคนประมาณ๕๐ กรสี บางคน ๖๐ กรสี จนครบพืน้ ที่ไรประมาณ ๕๐๐ กรีส ทเ่ี หลอื๕๐๐ กรีส กน้ั รั้วใหล กู จางคนหนึง่ . ลูกจา งปลูกกระทอมลงตรงนั้น อยูประจาํดพู ระสตุ ตันตปฎก ขทุ ทกนกิ าย ชาดกแปลเลม ท่ี ๔ ภาคท่ี ๒ หนา ๑๕๕

พระสตุ ตันตปฎก ขุททกนกิ าย ชาดก เลม ๓ ภาค ๖ - หนาที่ 353ท้งั กลางคืนและกลางวัน. ก็ทางทศิ ตะวนั ออกเฉยี งเหนือของไร มีปา งว้ิ ใหญอยูท ภ่ี ูเขาอนั มียอดเปน ทีร่ าบลกู หน่ึง. ฝงู นกแขกเตา หลายรอยพากนั อาศยั อยใู นปา ง้วิ นนั้ . คร้ังนั้น พระโพธสิ ัตวเ สวยพระชาตเิ ปน ลูกของพญานกแขกเตา ในฝูงนกแขกเตา นน้ั เมื่อเติบโตแลว มีรปู งาม สมบูรณดว ยกาํ ลัง รางกายใหญขนาดดุมเกวียน. ครั้นถึงเวลาบดิ าแก บิดาของทานไดมอบความเปน พญาใหดว ยคาํ วา บดั นีฉ้ ันไมสามารถจะบนิ ไปไกล ๆ ได เจาจงปกครองฝงู นกนเ้ี ถิด.ตงั้ แตว นั รงุ ขึน้ ทา นก็ไมย อมใหบดิ ามารดาไปหากิน เมอ่ื ไดปกครองฝงู นกแขกเตากไ็ ปสูปาหิมพานต จิกกนิ ขาวสาลีในปา ขา วสาลีทีเ่ กิดเองจนอิ่ม เวลากลบั กค็ าบอาหารท่ีเพยี งพอแกมารดาบดิ ามาเลย้ี งมารดาบิดา. อยมู าวันหนง่ึนกแขกเตาพากันบอกวา ครั้งกอ นในระยะกาลนี้ คนเคยหวา นขา วสาลใี นไรแควนมคธ บัดน้ีจะยังกระทําอยหู รอื อยางไรไมทราบ. พญาแขกเตา ใชนกแขกเตา สองตวั ไปวา ถา เชนนน้ั เจา จงสบื ดู. นกแขกเตา ท้งั สองบนิ ไป เมอ่ื จะรอ นลงในมคธเขต ไปรอนลงในไรที่ลกู จางน้นั เฝา จิกกินขา วสาลี แลว คาบรวงขาวสาลรี วงหนึง่ บินกลบั มาสปู า ง้วิ วางรวงขา วสาลีไวแทบเทาของมหาสตั วกลา ววา ในที่นั้นมขี า วสาลีเชนน.ี้ วนั รุงข้ึนพญาแขกเตาแวดลอมดวยฝงู นกแขกเตา บนิ ไปในท่นี ้นั รอนลงในไรของลูกจา งน้ัน. ฝายบุรษุ น้ันเหน็ นกแขกเตาทงั้ หลายพากนั จกิ กนิ ขาวสาลี แมจะวงิ่ กลบั ไปกลบั มาหา มอยู กส็ ุดทีจ่ ะหามได. นกแขกเตา ที่เหลอื พากันจิกกินขาวสาลพี ออม่ิ ตา งกบ็ ินไปปากเปลากันท้งั นนั้ . แตพญาแขกเตา รวบรวมขาวสาลีเปนอนั เดียวกนั คาบดวยจะงอยปากบนิ ออกหนามาใหแ กม ารดาบิดา. ฝงู นกแขกเตา ต้งั แตว ันรุงขึ้น กพ็ ากนั จกิ กินขาวสาลใี นทีน่ ัน้ แหงเดียว ครน้ั บุรุษนั้นเห็นฝงู นกแขกเตากาํ ลงั ลงจกิ กนิ ขาวสาลี ก็วง่ิ กลบั ไปกลับมาหามปราม แตก ็มิอาจทีจ่ ะหามไดจ งึ คิดวา ถานก

พระสตุ ตนั ตปฎ ก ขุททกนกิ าย ชาดก เลม ๓ ภาค ๖ - หนา ที่ 354แขกเตาเหลานี้พากันลงกินอยางนี้ สกั สองสามวนั เทานัน้ จกั ตองไมม ขี า วสาลีเหลอื สกั นอย พราหมณตองตรี าคากระทําใหเราตองชดใชก ไ็ ด เราตอ งไปบอกแกเสีย. เขาถือเอาบรรณาการตามมตี ามได กับฟอนขา วสาลไี ปสสู าลินทิยคามพบพราหมณแ ลว ใหบรรณาการ ยืนอยู ณ ท่ีควรสว นขา งหน่งึ ถกู ถามวาเปน อยางไร พอ เอย ไรข า วสาลีสมบูรณดีหรือ ตอบวา ครับ ทา นพราหมณสมบรู ณ แลว ไดกลาวคาถา ๒ วา ขาแตทา นโกสยิ ะ นาขาวสาลบี ริบูรณด ี แตน ก แขกเตาท้ังหลายพากันมากนิ เสยี ขา พเจาขอคนื นานน้ั ใหแกท าน เพราะขาพเจา ไมอ าจจะหามนกแขกเตา เหลาน้ันได ก็ในนกแขกเตา เหลา น้นั มนี กแขกเตา ตวั หนึง่ งามกวาทกุ ๆ ตวั กนิ ขาวสาลตี ามตองการแลว ยงั คาบเอาไปดวยจะงอยปากอกี . บรรดาบทเหลาน้นั บทวา สมปฺ นนฺ  ความวา สมบรู ณ คอื ไมบกพรองเลย. บทวา สาลเิ กทาร ไดแก นาแหงขาวสาล.ี บทวา สพพฺ สุน-ฺทโร ความวา นกแขกเตา ตัวนน้ั งามดว ยสว นทกุ สว น จะงอยปากแดง นยั นต ามีประกายเหมือนผลกระพังโหม มเี ทาแดง มสี รอ ยคอสีแดง คาดรอบคอสามชนั้ โตเทา นกยงู ขนาดใหญ กนิ ขาวสาลจี นอม่ิ แลว ยงั คาบเอาส่งิ อ่ืนเอาไปดว ยจะงอยปากอกี เลา . พราหมณฟง ถอยความของคนเฝาไรน ้นั เกดิ ความรักในพญานกแขกเตาขึ้น ถามคนเฝาไรวา พอ เอย แกรจู กั ดักแรวไหม. ตอบวา รคู รบั . พราหมณจึงกลา วกับเขาดว ยคาถาวา

พระสตุ ตันตปฎ ก ขทุ ทกนิกาย ชาดก เลม ๓ ภาค ๖ - หนา ท่ี 355 เจาจงดกั บว งพอท่จี ะใหน กน้ันตดิ ได แลว จง จับนกน้ันท้ังยงั เปนมาใหเราเถดิ . บรรดาบทเหลา นัน้ บทวา อชุ ฌฺ นฺตุ แปลวา จงดกั . บทวาพาลปาสานิ ไดแก บวงอนั สําเร็จแลวดวยเชือก มขี นหางมา เปนตน . บทวาชีวจฺ น ความวา จงนํานกแขกเตาน้นั ทั้งเปนมาใหเรา. คนเฝา ไรฟ ง คําน้ันแลว ยนิ ดดี ว ยทานพราหมณไมต รี าคาใหต นตอ งชดใช รบี ไปขว้นั บวงดว ยขนหางมา กาํ หนดดทู ่ีรอนลงของพญานกแขกเตา วาวนั นี้ตอ งรอนลงตรงนี้ วนั รุง ข้นึ ไมท ํากงั หัน ทอดบวงไวแ ตเ ชา ทเี ดียวคอยดกู ารมาของฝูงแขกเตา นง่ั เฝาอยูในกระทอม. ฝายพญานกแขกเตาแวดลอ มดวยฝูงนกแขกเตา บินมา รอ นลงในท่ที ห่ี ากินเม่ือวาน เพราะมีอปุ จารไมโลเลเทา พอดีสอดเขา ไปในบว งที่วางดักไว. พญานกแขกเตาน้นั ทราบความทต่ี นตดิ บว งแลว คิดวา ถา เรารอ งเอะอะในเวลานี้ พวกญาตขิ องเราตองพากันกลวั ตาย ไมเ ปนอันหากินบนิ หนไี ปเลย เราตองอดกล้ันไวจนกวาพวกน้นั จะหากินกันอ่ิมหนาํ . คร้นั ทราบวา พวกน้นั อมิ่ หนําสาํ ราญแลว ความกลวั ตายคกุ คามเขา จงึ เอะอะสามครงั้ . คร้งั น้ันนกแขกเตาทัง้ ปวงไดย นิ แลว พากนั หนีไปหมดเลย. พญานกแขกเตาเม่ือจะรําพนั วา บรรดาญาติของเรา แมเพยี งตวั เดียวทจี่ ะเหลยี วมาดู ก็ไมม เี ลย เราทําบาปอะไรไวเ ลา หนอ กลาวคาถาวา ฝงู นกเหลานน้ั กินและดื่มแลว ยอมพากันบนิ ไป เราผูเดยี วตดิ บวง เราทาํ บาปอะไรไว. คนเฝา ไรไ ดยินเสียงรอ งเอะอะของพญานกแขกเตา และเสียงฝูงนกแขกเตา บนิ ไปในอากาศ ดาํ รวิ า อะไรกนั เลา หนอ จึงลงจากกระทอมไปที่วางบวง เหน็ พญานกแขกเตา ดใี จวา เราวางบวงดกั นกตัวใด จาํ เพาะตดิ ตวั

พระสตุ ตันตปฎก ขทุ ทกนิกาย ชาดก เลม ๓ ภาค ๖ - หนาท่ี 356น้นั พอดเี ลย ครน้ั ปลดพญานกแขกเตาจากบวงแลว ผูกเทาท้ังสองติดกนั จบั ไวแนนไปสสู าลินทิยคาม ใหพ ญานกแขกเตา แกท านพราหมณ ทา นพราหมณจับพระมหาสตั วดว ยมือทัง้ สองขา งอยางแนน แฟนดวยความรกั อนั มกี ําลัง ใหน ั่งบนตกั เมอื่ จะทักทายกบั พญานกแขกเตาน้ัน ไดก ลา วคาถาสองคาถาวา ดกู อ นนกแขกเตา ทองของเจา เห็นจะใหญกวา ทอ งของนกเหลาอื่นเปนแน เจากนิ ขา วสาลีตามตอง- การแลว ยังคาบเอาไปดว ยจะงอยปากอกี ดูกอนนก แขกเตา เจาจะบรรจุฉางในปา ไมง ้วิ น้นั ใหเ ตม็ หรอื หรอื วาเจา กับเรามีเวรกันมา สหายเอย เราถามเจา แลว เจา จงบอกแกเราเถดิ เจา ฝง ขา วสาลีไวทไ่ี หน ? บรรดาบทเหลา นัน้ บทวา อุทร นูน ความวา พอ นกแขกเตาทองของเจาเหน็ จะใหญย่งิ กวาทอ งของนกเหลา อืน่ กระมังหนา. บทวา ตตถฺไดแก ในปา ไมง ้ิวน้นั . บทวา ปูเรติ ความวา เจา บรรจยุ งุ ฉางในทอ่ี ยูนัน้ใหเ ตม็ (ในฤดฝู น) หรอื . บทวา นิธยี ติ ความวา เจาเกบ็ คือฝงขา วสาลีไวท่ีไหน ? พญานกแขกเตา ไดฟง ดงั น้ันแลว จึงกลาวคาถาที่ ๗ ดวยภาษามนุษยอันไพเราะวา ขาพเจา กับทานมไิ ดม เี วรกนั ฉางของขา พเจาก็ ไมม ี ขาพเจานําเอาขาวสาลีของทานไปถึงยอดงว้ิ แลว ก็เปล้ืองหนี้เกา ใหเขากูหนใ้ี หม และฝงขมุ ทรพั ยไวท ี่ ปา ง้วิ นัน้ ขาแตท า นโกสิยะ ขอทานจงทราบอยา งน้เี ถิด. บรรดาบทเหลานน้ั บทวา อณิ  มุ จฺ ามิณ ทมฺมิ ความวาขาพเจา นาํ ขาวสาลีของทานไป เปลื้องหนเี้ กาบา ง ใหห นใ้ี หมบาง. บทวา

พระสตุ ตันตปฎ ก ขุททกนกิ าย ชาดก เลม ๓ ภาค ๖ - หนา ที่ 357นิธปึ  ความวา ขาพเจา ฝง ขมุ ทรพั ยไ วอ ยางหนึ่งซง่ึ เปนเครือ่ งติดตามไปในปาไมงว้ิ นัน้ . ลําดบั นั้น พราหมณจึงถามพญานกแขกเตาน้ันวา การใหกหู น้ีของทา นเปน อยา งไร และการ เปล้อื งหนีข้ องทา นเปนอยา งไร ทา นจงบอกวิธฝี ง ขุม- ทรพั ย แลวทา นจะหลดุ พน จากบว งได. บรรดาบทเหลา น้นั บทวา อณิ ทาน แปลวา การใหกหู น้.ี บทวานธิ ินธิ าน แปลวา การฝงขุมทรัพย. พญานกแขกเตา ถกู พราหมณถามอยางนี้แลว เมอ่ื จะพยากรณปญหาไดก ลา วคาถา ๔ คาถาวา ขา แตท า นโกสยิ ะ บตุ รนอยทง้ั หลายของขาพเจา ยงั ออ น ขนปก ยังไมข ้นึ บตุ รเหลา นน้ั ขา พเจา เลี้ยง มาแลว เขาจักเล้ียงขาพเจาบาง เพราะเหตนุ ้ัน ขา พเจา จึงชือ่ วา ใหบุตรเหลา นน้ั กูห น้ี มารดาและบิดาของ ขาพเจาแกเฒา ลวงกาลผานวัยไปแลว ขา พเจา คาบ ขาวสาลไี ปดว ยจะงอยปาก เพือ่ ทานเหลา นั้นช่อื วา เปล้ืองหนท้ี ี่ทา นทําไวกอน อน่ึง นกเหลา อน่ื ทป่ี าไมง ว้ิ นั้น มขี นปก อันหลุดหมดแลว เปนนกทพุ พลภาพ ขาพเจา ตองการบญุ จงึ ไดใหข า วสาลแี กน กเหลา นน้ั บัณฑติ ท้งั หลายกลา วการทําบุญนัน้ วา เปน ขุมทรพั ย การใหก หู นี้ของขาพเจาเปนเชน นี้ การเปลื้องหน้ขี อง ขาพเจาเปนเชนนี้ ขาพเจา บอกการฝง ขุมสมบตั ไิ ว เชนนี้ ขา แตทา นโกสิยะขอทา นจงทราบอยา งนี้เถดิ .

พระสุตตนั ตปฎก ขุททกนิกาย ชาดก เลม ๓ ภาค ๖ - หนาที่ 358 บรรดาบทเหลา นัน้ บทวา หาตูน แปลวา คาบไปแลว. บทวาต นิธึ ความวา บัณฑติ ทัง้ หลาย กลาวช่อื ขมุ ทรพั ยอันตดิ ตามตน. บทวานธิ นิ ิธาน แปลวา ฝง ขุมทรพั ยไ ว บาลีวา นิทห ดังน้กี ม็ ี อกี อยา งหนงึ่บาลกี ็เหมือนกัน. พราหมณฟงธรรมกถาของพระมหาสตั ว มจี ิตเล่อื มใส ไดกลา วคาถา๒ คาถาวา นกตัวน้ี ดจี รงิ หนอ เปน นกมธี รรมช้นั เยย่ี ม ในมนษุ ยบ างพวกยงั ไมมธี รรมเชน น้เี ลยเจา พรอ มดวย ญาติทัง้ มวล จงกินขา วสาลตี ามตอ งการเถิด ดูกอ น นกแขกเตา เราขอเหน็ เจาแมอ ีกตอไป การที่ไดเ หน็ เจา เปน ทพ่ี อใจของเรา. บรรดาบทเหลา นนั้ บทวา ภุ ชฺ สาลึ ความวา พราหมณเมอ่ืมอบใหท รพั ยพ ันกรีส แกพ ระมหาสัตวน่ันแล จงึ ไดกลา วอยา งนวี้ า ตง้ั แตน ้ีไปทา นจงไมม ภี ยั บริโภคเถดิ . บทวา ปสเฺ สมุ ความวา พวกเราพึงเหน็ ทา นแมในวันอื่นผมู าตามชอบใจของตน. พราหมณออนวอนพระมหาสัตวอ ยางนแี้ ลว มองดดู วยจิตอันออนโยนประหนึ่งมองดลู ูกรัก พลางแกเชอื กทมี่ ดั ออกจากเทา ทาเทาทงั้ คูด วยนํา้ มันท่ีหุงแลว รอ ยครั้ง ใหเ กาะทีต่ งั่ อนั งดงาม ใหบรโิ ภคขา วตอกคลกุ นาํ้ ผ้ึงดวยจานทอง ใหด ืม่ นาํ้ เจือนํ้าตาลกรวด. คร้งั นั้นพญานกแขกเตา กลา ววา ขา แตมหาพราหมณ ทา นจงเปน ผูไ มป ระมาทเถิด เมื่อจะใหโ อวาทแกทานกลา ววา ขา แตท า นโกสิยะ ขา พเจาไดก ินและดื่มแลว ใน ทอ่ี ยูของทาน ทา นเปนทพ่ี ่งึ พาํ นักของพวกเราทุกวนั -

พระสุตตันตปฎ ก ขุททกนิกาย ชาดก เลม ๓ ภาค ๖ - หนา ท่ี 359 คืน ขอทานจงใหท าน ในทา นทมี่ อี าชญาอนั วางแลว และจงเลี้ยงดูมารดาบิดาผแู กเ ฒา แลวดว ย. บรรดาบทเหลานนั้ บทวา ตวสสฺ มมหฺ ิ ไดแ ก ในนเิ วศนข องทา น. พราหมณไ ดฟง ดังนน้ั แลว ดีใจเมือ่ จะเปลง อทุ าน จงึ กลาวคาถาวา วนั น้ี สงาราศีเกดิ ขึน้ แกเราแลว ทเี่ ราไดเหน็ ทานผเู ปนยอดแหงฝูงนก เพราะไดฟงคําสภุ าษติ ของ นกแขกเตา เราจกั ทาํ บุญใหมาก. บรรดาบทเหลานนั้ บทวา ลกขฺ ี ไดแ ก สิริกม็ ี บญุ ก็มี ปญญาก็มี. พระมหาสตั วไ ดค ืนไรป ระมาณ ๑,๐๐๐ กรีสทพ่ี ราหมณใ หแกตนเสียของรบั ไวเพยี ง ๘ กรสี เทา นัน้ . พราหมณจงึ จารึกหลกั มอบไรแ กพ ระมหาสตั วแลว บชู าดวยของหอมและดอกไมเปน ตน ขอสมาเสรจ็ สงไปดว ยคําวา เชิญไปเถิด นายเอย โปรดปลอบบดิ ามารดาผกู ําลังรอ งไหฟมู ฟายอยูเถิด. พญานกแขกเตาน้ันดีใจคาบรวงขาวสาลไี ปวางไวข า งหนา มารดาบิดา พลางกลาววาคุณพอคุณแมขอรบั เชิญลุกข้ึนเถิด. มารดาบิดาทั้งสองของพญานกแขกเตาน้ันพากันลุกข้นึ หวั เราะไดท ง้ั น้าํ ตา. ทันใดนัน้ ฝงู นกแขกเตา ประชมุ กัน ถามวาทา นผปู ระเสรฐิ ทานรอดไดอยา งไรขอรับ. ทานเลาเรื่องทง้ั หมดแกพ วกนั้นโดยพสิ ดาร. แมท า นโกสยิ ะฟงโอวาทของพญานกแขกเตาแลว ตงั้ แตบัดนน้ัก็เริ่มต้ังมหาทานแตสมณพราหมณผ ูทรงธรรม. พระศาสดา เมอ่ื จะทรงประกาศความนนั้ จงึ ตรัสพระคาถาสุดทายวา โกสิยพราหมณน้ัน มใี จเบกิ บานราเรงิ ผองใส จัดแจงขา วและน้ําไวแ ลว เลี้ยงดูสมณะและพราหมณ ทั้งหลาย ใหอ ่ิมหนาํ สําราญดว ยขาวและน้ํา.

พระสุตตนั ตปฎ ก ขุททกนิกาย ชาดก เลม ๓ ภาค ๖ - หนาท่ี 360 บรรดาบทเหลานน้ั บทวา สนตฺ ปปฺ ยิ ความวา บรรจภุ าชนะท่ีรบั ไปแลว ๆ เล้ยี งดใู หอ ิม่ หนาํ . พระศาสดาทรงนําพระธรรมเทศนานม้ี าแลว ตรัสวา ดกู อ นภกิ ษุทงั้ หลาย อนั การเลีย้ งมารดาบดิ าเปนวงศข องบัณฑติ ทงั้ หลายดว ยประการฉะน้ีทรงประกาศสัจจะทั้งหลาย (เวลาจบสัจจะ ภกิ ษนุ น้ั ดํารงในโสดาปตติผล)แลวทรงประชุมชาดกวา ฝงู นกแขกเตาในคร้ังนนั้ ไดม าเปน พุทธบริษทัมารดาบิดาไดม าเปน มหาราชสกลุ คนเฝา ไร ไดม าเปนฉันนะ พราหมณไดม าเปนอานนท สว นพญานกแขกเตา ไดมาเปนเราตถาคตแล. จบอรรถกถาสาลิเกทารชาดก ๒. จันทกนิ นรชาดก วาดวยนางจนั ทกนิ รี [๑๘๘๓] ดูกอนนางจันทา ชีวิตของพ่ใี กลจ ะขาด อยูแ ลว พ่กี าํ ลงั เมาเลือด จนั ทาเอย พ่ีเห็นจะละชีวติ ไป แมใ นวนั น้ี ลมปราณของพ่กี ําลงั จะดับ ชีวิตของพี่ กาํ ลังจะจม ความทุกขกําลงั เผาผลาญหวั ใจพี่ พ่ีลําบาก ยิง่ นกั ความโศกของพี่ครง้ั น้ี เปน ความโศกยงิ่ ใหญ กวาความโศกเหลาอ่นื เพราะเหตุแหงเจา จนั ทาผจู ะ เศราโศกถึงพ่ีโดยแท พ่จี ะเห่ยี วแหง เหมือนตนหญา ท่ีถกู ทงิ้ ไวบนแผนหนิ รอ น เหมือนตน ไมม รี ากอนั ขาด

พระสตุ ตนั ตปฎก ขทุ ทกนิกาย ชาดก เลม ๓ ภาค ๖ - หนา ท่ี 361พ่จี ะเหอื ดหายเหมือนแมนํ้าท่ขี าดหว ง ความโศกของพี่ครงั้ นเี้ ปน ความโศกยิ่งใหญก วาความโศกเหลา อืน่เพราะเหตุแหงเจาจนั ทาผจู ะเศรา โศกถงึ พโ่ี ดยแทนํ้าตาของพไ่ี หลออกเรอื่ ย ๆ เหมอื นน้าํ ฝนท่ีตกลงท่เี ชิงบรรพต ไหลไปไมข าดสายฉะนัน้ ความโศกของพี่คร้ังนี้ เปน ความโศกยง่ิ ใหญก วาความโศกเหลา อ่ืนเพราะเหตแุ หง เจาจันทาผูจะเศราโศกถึงพ่ีโดยแท. [๑๘๘๔] พระราชบุตรใด ยงิ สามผี เู ปนท่ีปรารถนาของเรา เพื่อใหเปน หมา ยท่ีชายปา พระ-ราชบตุ รนน้ั เปน คนเลวทรามแท สามขี องเราน้ันถกู ยิงแลวนอนอยทู พ่ี ้นื ดนิ พระราชบตุ รเอย มารดาของทา นจงไดร ับสนองความโศกในดวงหทยั ของขาผูเพงมองดูกินนรผสู ามนี ี้ ชายาของทา นจงไดรบั สนองความโศกในดวงหทัยของขาผูเพง มองดูกนิ นรผูสามนี ้ีพระราชบตุ รเอย ทานไดฆ า กินนรผไู มป ระทุษรา ยเพราะความรักใครในเรา ขอมารดาของทานอยา ไดพบเหน็ บตุ รและสามเี ลย ทานไดฆากนิ นรผไู มประทษุ ราย เพราะความรกั ใครใ นเรา ขอชายาของทานจงอยาไดพ บเห็นบตุ รและสามเี ลย. [๑๘๘๕] ดูกอนนางจนั ทา ผูมนี ัยนตาบานดงัดอกไมใ นปา เธออยา รองไหอ ยาเศรา โศกเลย เธอจักไดเ ปนอคั รมเหสีของฉนั มเี หลา นารีในราชสกลุ บชู า.

พระสตุ ตนั ตปฎ ก ขทุ ทกนกิ าย ชาดก เลม ๓ ภาค ๖ - หนา ท่ี 362 [๑๘๘๖] พระราชบุตร ถึงแมวาเราจักตองตายแตเราจกั ไมขอยอมเปน ของทา น ผูฆ า กินนรสามีของเราผมู ไิ ดป ระทษุ ราย เพราะความรกั ใครในเรา. [๑๘๘๗] แนะนางกินรผี ขู ี้ขลาด มีความรกั ใครตอ ชวี ติ เจา จงไปสูป า หมิ พานตเ ถดิ มฤคอ่นื ๆ ท่ีบรโิ ภคกฤษณาและกระลาํ พัก จักยังรกั ใครยินดีตอเจา . [๑๘๘๘] ขา แตก ินนร ภเู ขาเหลา นนั้ ซอกเขาเหลา นน้ั และถ้ําเหลานัน้ ตั้งอยู ณ ท่นี ัน้ ฉันไมเหน็ทานในทนี่ ้นั ๆ จะกระทําอยางไร ขา แตก ินนร เม่อืฉันไมเหน็ ทานท่เี ทอื กเขา ซ่ึงเราเคยรว มอภิรมยกนัจะกระทาํ อยา งไร ขาแตก ินนร เม่อื ฉนั ไมเหน็ ทา นท่ีแผนผาอนั ลาดดวยใบไมเ ปน ท่นี าร่ืนรมย พวกมฤครายกล้ํากลายจะทาํ อยา งไร ขา แตกินนร เม่ือฉนั ไมเ ห็นทา นท่ีแผนผาอนั ลาดดวยดอกไม เปน ที่นาร่นื รมยพวกมฤครา ยกลาํ้ กลาย จะทําอยางไร ขา แตกนิ นรเมื่อฉันไมเ หน็ ทานท่ลี ําธารอนั มีน้ําใสไหลอยูเรือ่ ย ๆ มีกระแส เกลอื่ นกลนไปดว ยดอกโกสมุ จะกระทาํอยางไร ขาแตก ินนร เมอื่ ฉนั ไมเ ห็นทา นท่ียอดเขาหิมพานตอนั มสี เี ขียว นา ดนู า ชม จะกระทาํ อยางไรขาแตกินนร เม่ือฉนั ไมเห็นทา นทย่ี อดเขาหิมพานตมีสเี หลอื งอราม นาดูนา ชม จะกระทาํ อยางไร ขา แตกินนร เมอ่ื ฉนั ไมเ หน็ ทา นทีย่ อดเขาหมิ พานตอันมีสแี ดง นาดูนาชม จะกระทาํ อยางไร ขา แตกนิ นร

พระสตุ ตันตปฎ ก ขุททกนกิ าย ชาดก เลม ๓ ภาค ๖ - หนาท่ี 363เมอ่ื ฉันไมเหน็ ทานท่ียอดเขาหิมพานตอนั สูงตระหงานนา ดนู าชม จะกระทาํ อยา งไร ขา แตกินนร เม่ือฉนัไมเห็นทานที่ยอดเขาหิมพานตอันมีสีขาว นา ดูนา ชมจะกระทําอยา งไร ขา แตกินนร เม่อื ฉันไมเห็นทา นท่ียอดเขาหิมพานตอ ันงามวจิ ิตร นาดนู าชม จะกระทําอยา งไร ขา แตก นิ นร เมือ่ ฉันไมเหน็ ทา นทีเ่ ขาคนั ธ-มาทนอ นั ดารดาษไปดวยยาตา ง ๆ เปน ถนิ่ ทอ่ี ยูข องหมูเทพเจา จะกระทาํ อยางไร ขาแตก นิ นร เมอ่ื ฉนั ไมเห็นทานทภี่ ูเขาคันธมาทน อนั ดารดาษไปดวยโอสถท้งั หลาย จะกระทําอยางไร. [๑๘๘๙] ขา แตท านพราหมณผ เู ปน เจา ฉนั ขอไหวเ ทา ท้งั สองของทานผูมีความเอ็นดู มารดสามีผูท่ีดฉิ นั ซึ่งเปน กําพรา ปรารถนายง่ิ นกั ดวยนํา้ อมฤต ดิฉนัไดช อ่ื วา เปนผูพรอ มเพรยี งดว ยสามีผเู ปน ท่รี กั ยิ่งแลว. [๑๘๙๐] บัดน้ี เราทง้ั สองจักเท่ยี วไปสลู ําธารอันมีกระแสสนิ ธอุ ันเกลือ่ นกลนดวยดอกโกสุมดารดาษไปดว ยบุบผชาตติ าง ๆ เราท้ังสองจะกลาววาจาเปนทร่ี ักแกกนั และกัน. จบจนั ทกินนรชาดกท่ี ๒

พระสตุ ตันตปฎก ขทุ ทกนกิ าย ชาดก เลม ๓ ภาค ๖ - หนาที่ 364 อรรถกถาจนั ทกินนรชาดก พระศาสดาเม่ือทรงอาศัยกรุงกบลิ พสั ดุ ประทบั อยู ณ นโิ ครธารามทรงพระปรารภพระมารดาของพระราหลุ ตรสั เรอื่ งนใ้ี นพระราชนเิ วศนมคี ําเร่ิมตน วา อปุ นยี ติท มฺเ ดังนี้. ทจี่ รงิ ชาดกนีค้ วรจะกลา วตง้ั แตทูเรนิทาน. ก็แตน ทิ านกถานนี้ ้นั จนถงึ พระอรุ ุเวลกัสสปบนั ลอื สีหนาทในลัฏฐิวนั กลาวไวในอปณ ณกชาดก. ตอจากนน้ั จนถึงเสด็จกรุงกบิลพสั ดุ จักแจงในเวสสันดรชาดก. ก็แลพระศาสดาประทบั นัง่ ในพระนเิ วศนข องพุทธบดิ า ในเวลากาํ ลงัเสวย ตรสั มหาธมั มปาลชาดก เสวยเสรจ็ ทรงดาํ ริวา เราจักนั่งในนเิ วศนข องมารดาราหุล กลา วถงึ คุณของเธอ แสดงจนั ทกินนรชาดก ใหพ ระราชาทรงถอื บาตรเสด็จไปทป่ี ระทบั แหง พระมารดาของพระราหุล กับพระอคั รสาวกทง้ั สอง. ครง้ั น้ันนางระบาํ ๔๐,๐๐๐ ของพระนาง พากันอยูพรอมหนา. บรรดานางท้งั นัน้ ท่เี ปน ขัตติยกญั ญาถึง ๑,๐๙๐ นาง. พระนางทรงทราบวา พระตถาคตเสดจ็ มา ตรสั บอกแกน างเหลานน้ั วา จงพากันนุงผา ยอ มน้ําฝาดทว่ั กนั ทีเดียว.นางเหลาน้ันพากันกระทําอยา งน้นั พระศาสดาเสด็จมาประทับนงั่ เหนือพระแทนทีเตรยี มไว. ครั้งนน้ั พวกนางเหลา น้นั ทง้ั หมด กพ็ ากันรองไหป ระดงั ขน้ึ เปนเสียงเดยี วกนั อ้ือองึ ไป. เสียงรา่ํ ไหข นาดหนกั ไดม ีแลว ฝายพระมารดาของพระราหลุ เลา กท็ รงกนั แสง ครัน้ ทรงบรรเทาความโศกได ก็ถวายบังคมพระศาสดา ประทบั นั่งดว ยความนบั ถอื มาก เปน ไปกับความเคารพอนั มใี นพระราชา. ครง้ั นนั้ พระราชาทรงพระปรารภคุณกถาของพระนาง ไดตรัสเลาพรรณนาคณุ ของพระนางดว ยประการตา ง ๆ เชน ขา แตพระองคผูเจริญ สะใภ

พระสตุ ตันตปฎ ก ขทุ ทกนกิ าย ชาดก เลม ๓ ภาค ๖ - หนาท่ี 365ของโยม ฟงวา พระองคท รงนุงกาสาวพสั ตร กน็ ุง กาสาวพสั ตรเหมอื นกนั ฟง วาพระองคเ ลกิ ทรงมาลาเปนตน ก็เลกิ ทรงมาลาเปน ตน ฟง วา ทรงเลิกบรรทมเหนอืพระย่ีภอนั สงู อนั ใหญ ก็บรรทมเหนือพื้นเหมือนกนั ในระยะกาลทพ่ี ระองคท รงผนวชแลว นางยอมเปนหญงิ หมา ย มไิ ดรบั บรรณาการท่ีพระราชาอน่ื ๆ สง มาใหเ ลย นางมจี ิตมไิ ดเ ปลีย่ นแปลงในพระองคถึงเพียงน.้ี พระศาสดาตรัสวามหาบพิตร ไมนาอัศจรรยเ ลย ที่นางมคี วามรกั ไมเ ปลี่ยนแปลงในอาตมภาพอยา งไมใยดใี นผูอน่ื เลย ในอัตภาพสุดทา ยของอาตมภาพครง้ั นี้ แมบ ังเกิดในกาํ เนิดดริ ัจฉาน กย็ ังไดมจี ิตไมเ ปล่ียนแปลงในอาตมภาพอยางไมไยดีในผอู ืน่เลย แลวทรงรับอาราธนานําอดตี นทิ านมาดังตอ ไปนี.้ ในอดีตกาล ครงั้ พระเจา พรหมทัตเสวยราชสมบัติ ในพระนครพาราณสี พระโพธิสตั วบังเกดิ ในกําเนิดกินนร ในหมิ วันตประเทศ. ภรรยาของเธอนามวา จันทา ท้งั คเู ลา ก็อยูที่ภเู ขาเงนิ ชื่อวา จนั ทบรรพต ครั้งนน้ัพระเจาพาราณสีมอบราชสมบัตแิ กหมูอํามาตย ทรงผายอ มฝาดสองผืน ทรงสอดพระเบญจาวธุ เขา สปู า หมิ พานตลําพงั พระองคเดยี วเทานน้ั . ทา วเธอเสวยเนื้อทท่ี รงลา ไดเ ปนกระยาหาร เสดจ็ ทอ งเทย่ี วไปถึงลํานาํ้ นอย ๆ สายหนึ่งโดยลาํ ดบั กเ็ สดจ็ ข้นึ ไปถงึ ตน สาย ฝงู กินนรทีอ่ ยู ณ จันทบรรพต เวลาฤดฝู นก็ไมลงมา พากนั อยูที่ภเู ขานน่ั แหละ ถงึ ฤดูแลงจึงพากนั ลงมา. คร้งั นนั้จนั ทกินนรลงมากบั ภรรยาของตน เทยี่ วเกบ็ เล็มของหอมในท่ีน้ัน ๆ กนิ เกษรดอกไม นงุ หมดว ยสาหรายดอกไม เหนี่ยวเถาชงิ ชา เปน ตน เลน พลางขบั รอ งไปพลาง ดว ยเสยี งจะแจวเจื้อยจนถึงลาํ น้าํ นอ ยสายนัน้ หยดุ ลงตรงท่เี ปน คุงแหงหนึ่ง โปรยปรายดอกไมล งในนา้ํ ลงเลนนาํ้ แลวนุงหม สาหรายดอกไม จัดแจงแตงท่ีนอนดวยดอกไม เหนอื หาดทรายซึ่งมสี ีเพียงแผน เงิน ถอื ขลุยเลาหนึ่ง

พระสุตตนั ตปฎ ก ขทุ ทกนกิ าย ชาดก เลม ๓ ภาค ๖ - หนาท่ี 366นง่ั เหนือท่ีนอน. ตอ จากน้ัน จันทกินนรก็เปา ขลุย ขบั รอ งดวยเสยี งอนั หวานฉ่าํจันทกนิ รกี ็ฟอนหัตถอ นั ออ นยืนอยใู นท่ใี กลส ามีฟอ นไปบาง ขับรองไปบา ง.พระราชานนั้ ทรงสดบั เสยี งของกินนรกนิ รีน้นั กท็ รงยอ งเขา ไปคอ ย ๆ ยนืแอบในทก่ี ําบงั ทรงทอดพระเนตรกินนรเหลา นั้น กท็ รงมีจิตปฏิพัทธใ นกนิ รีทรงดํารวิ า จักยงิ กินนรนนั้ เสียใหถ ึงสน้ิ ชวี ติ ถึงสาํ เร็จการอยรู ว มกินรีนี้แลว ทรงยงิ จันทกนิ นร. เธอเจ็บปวดราํ พนั กลาวคาถา ๔ คาถาวา ดกู อนนางจนั ทา ชีวติ ของพ่ีใกลจ ะขาดอยูแ ลว พี่กําลงั เมาเลอื ด จนั ทาเอย พีเ่ หน็ จะละชวี ติ ไปแมใ น วนั น้ี ลมปราณของพ่ีกาํ ลงั จะดับ ชีวติ ของพ่กี ําลัง จะจม ความทุกขกําลังเผาผลาญหัวใจพี่ พ่ีลาํ บากย่ิงนกั ความโศกของพีค่ ร้งั น้ี เปนความโศกยิง่ ใหญกวา ความ โศกเหลา อ่ืน เพราะเหตุแหงเจาจนั ทาผูจะเศราโศกถงึ พ่ีโดยแท พี่จะเหย่ี วแหง เหมือนตนหญา ทถ่ี ูกทิง้ ไว บนแผน หนิ รอน เหมอื นตน ไมมรี ากอนั ขาด พ่ีจะ เหือดหายเหมอื นแมนาํ้ ท่ขี าดหว ง ความโศกของพ่ีครัง้ นีเ่ ปน ความโศกยงิ่ ใหญว าความโศกเหลาอืน่ เพราะ เหตแุ หง เจาจนั ทาผูจ ะเศรา โศกถึงพ่ีโดยแท นา้ํ ตาของ พ่ไี หลออกเร่ือย ๆ เหมือนนํา้ ฝนทีต่ กลงท่เี ชงิ บรรพต ไหลไปไมข าดสายฉะนั้น ความโศกของพ่คี รั้งน้ี เปน ความโศกยิง่ ใหญก วาความโศกเหลา อนื่ เพราะ เหตแุ หงเจา จนั ทาผจู ะเศราโศกถึงพ่โี ดยแท.

พระสุตตันตปฎ ก ขทุ ทกนกิ าย ชาดก เลม ๓ ภาค ๖ - หนา ท่ี 367 บรรดาบทเหลานน้ั บทวา อปุ นียติ ความวา ชีวิตของพี่ใกลจ ะขาดอยแู ลว . บทวา อทิ  ไดแก ชีวติ . บทวา ปาณา ความวา ดูกอ นจนั ทาลมปราณคอื ชีวติ ของพ่ียอมจะดับ. บทวา โอสธิ เม ความวา ชีวติ ของพี่ยอ มจะจมลง. บทวา นติ มานิ แปลวา พยี่ อมลาํ บากอยา งย่ิง. บทวา ตวจนทฺ ิยา ความวา น้ีเปนความทุกขข องพ.ี่ บทวา น น อเฺ หิ โสเกหิความวา โดยทแี่ ทน ้เี ปน เหตแุ หง ความโศกของเธอผูช่ือวา จนั ทเี มอื่ กาํ ลังเศรา โศกอยู เพราะเหตทุ ี่เธอเศรา โศกเ็ พราะความพลดั พรากของเรา. ดวยบทวา ตณิ มิวมลิ ายามิ เธอกลาววา ขา จะเห่ยี วเฉา เหมอื นตนหญา ที่ถกู ทอดทิ้งบนแผน หนิอันรอน เหมือนปาไมทีถ่ กู ตัดรากฉะน้นั . บทวา สเร ปาเท ความวาเหมอื นสายฝนท่ีตกบนเชิงเขาไหลซา นไปไมข าดสายฉะนัน้ . พระมหาสตั วค รํา่ ครวญดว ยคาถาสี่เหลาน้ี นอนเหนอื ท่นี อนดอกไมนั่นเอง ชักดิ้นสิน้ สติ. ฝา ยพระราชายังคงยนื อยู. จันทากนิ รเี มอื่ พระมหาสตั วราํ พัน กําลงั เพลดิ เพลินเสยี ดว ยความรื่นเรงิ ของตน มิไดรูวา เธอถกู ยิง แตครน้ั เห็นเธอไรสัญญานอนด้ินไป กใ็ ครค รวญวา ทุกขข องสามีเราเปน อยา งไรหนอ พอเห็นเลือดไหลออกจากปากแผล กไ็ มอ าจสะกดกล้นั ความโศกอนัมกี ําลงั ท่เี กดิ ข้ึนในสามีทีร่ ักไวไ ด ราํ่ ไหดว ยเสยี งดัง. พระราชาทรงดําริวากนิ นรคงตายแลว ปรากฏพระองคอ อกมา. จนั ทาเหน็ ทา วเธอหว่นั ใจวาโจรผูนค้ี งยงิ สามที ่ีรกั ของเรา จึงหนไี ปอยูบ นยอดเขา พลางบรภิ าษพระราชา ไดกลาวคาถา ๕ คาถา ดงั นี้ พระราชบุตรใด ยงิ สามีผเู ปนที่ปรารถนาของเรา เพื่อใหเปนหมา ยทชี่ ายปา พระราชบตุ รนน้ั เปน คน เลวทรามแท สามขี องเรานัน้ ถูกยงิ แลว นอนอยทู ่ีพนื้ ดนิ

พระสุตตันตปฎ ก ขุททกนกิ าย ชาดก เลม ๓ ภาค ๖ - หนาที่ 368 พระราชบตุ รเอย มารดาของทานจงไดร บั สนองความ โศกในดวงหทยั ของขา ผเู พง มองดูกินนรผสู ามีน้ี ชายา ของทา นจงไดรบั สนองความโศกในดวงหทัยของขา ผู เพงมองดกู ินนรผูสามนี ี้ พระราชบุตรเอย ทานไดฆ า กินนรผูไ มประทษุ ราย เพราะความรักใครใ นเรา ขอ มารดาของทา นอยา ไดพบเห็นบุตรและสามีเลย ทาน ไดฆากินนรผี ูไมประทุษรา ย เพราะความรกั ใครใ นเรา ขอชายาของทา นจงอยาไดพบเหน็ บุตรและสามีเลย. บรรดาบทเหลานั้น บทวา วรากิยา แปลวา ผูกําพรา. บทวาปฏมิ จุ จฺ ตุ ไดแ ก จงกลบั ได คอื ถูกตอ งบรรล.ุ บทวา มยฺห กามาหิไดแก เพราะความรกั ใครในฉนั . พระราชาเม่อื จะตรสั ปลอบนางผูย นื รํ่าไหเหนอื ยอดภเู ขาดว ย ๕ คาถาจึงตรสั คาถาวา ดกู อ นนางจันทา ผมู ีนัยนตาเบกิ บานดงั ดอกไม ในปา เธออยารอ งไหไปเลย เธอจักไดเ ปนอคั รมเหสี ของฉันมีเหลานารใี นราชสกุลบชู า. บรรดาบทเหลา นนั้ บทวา จนฺเท ความวา เพราะไดสดบั ชื่อของพระโพธิสตั วเวลาคร่ําครวญ จงึ ไดตรัสอยางนนั้ . บทวา วนติมริ มตฺตกฺขิแปลวา ผูมนี ัยนตาเสมอดวยดอกไมทมี่ ดื มวั ในปา. บทวา ปชู ิตา ความวาเธอจะไดเปน อัครมเหสผี เู ปนหวั หนา ของบรรดาหญิง ๑๖,๐๐๐ คน. นางจนั ทากนิ รี ฟงคาํ ของทา วเธอแลวกลา ววา ทา นพูดอะไร เมอ่ื จะบนั ลือสหี นาทจงึ กลา วคาถาตอไปวา