tripitaka_16

พระสตุ ตนั ตปฎ ก ทฆี นกิ าย ปาฏิกวรรค เลม ๓ ภาค ๒ - หนา ที่ 451ได . . . ผหู นึ่งจาํ วาโยกสณิ ได . . . ผูหน่ึงจาํ นลี กสณิ ได . . . ผูหนง่ึ จาํ ปต -กสณิ . . . ผูหนึ่งจาํ โลหิตกสณิ ได . . . ผหู นึง่ จาํ โอทาตกสิณไดั . . . ผูหนึ่งจําอากาสกสิณได . . . ผหู นึง่ จําวิญญาณกสิณได ท้งั เบ้อื งบน เบื้องลางเบือ้ งขวาง ตามลําดบั หาประมาณมไิ ด. ธรรม ๑๐ อยางเหลา น้ี ควรเจรญิ [๔๖๘] ธรรม ๑๐ อยา ง ควรกําหนดรเู ปน ไฉน. ไดแ ก อายตนะ๑๐ คอื จักขวายตนะ รูปายตนะ โสตายตนะ สทั ทายตนะ ฆานายตนะคนั ธายตนะ ชวิ หายตนะ รสายตนะ กายายตนะ โผฏฐัพพายตนะ ธรรม๑๐ อยางเหลา น้ี ควรกําหนดร.ู [ ๔๖๙ ] ธรรม ๑๐ อยาง ควรละเปน ไฉน. ไดแก มจิ ฉตั ตะ๑๐ คอื เห็นผิด ดาํ ริผดิ เจรจาผดิ การงานผดิ อาชีพผดิ ความพยายามผดิระลึกผดิ ตั้งใจผิด รูผดิ พนผดิ . ธรรม ๑๐ อยางเหลานี้ ควรละ. [ ๔๗๐ ] ธรรม ๑๐ อยาง เปนไปในสว นขางเสื่อมเปน ไฉน. ไดแ กอกุศลกรรมบถ ๑๐ คือ ฆาสัตว ลักทรพั ย ประพฤตผิ ิดในกาม พูดเทจ็พูดสอเสียด พดู คําหยาบ พดู เพอเจอ โลภอยากไดของเขา พยาบาทปองรายเขา เหน็ ผดิ จากคลองธรรม. ธรรม ๑๐ อยา งเหลานี้ เปน ไปในสว นขา งเสอ่ื ม. [ ๔๗๑ ] ธรรม ๑๐ อยาง เปน ไปในสวนวเิ ศษเปนไฉน. ไดแกกศุ ลกรรมบถ ๑๐ คอื เวน จากฆาสตั ว เวน จากลกั ทรพั ย เวนจากประพฤติผดิ ในกาม เวนจากพดู เท็จ เวนจากพดู สอเสียด เวน จากพูดคาํ หยาบ เวนจากพูดเพอ เจอ ไมโลภอยากไดของเขา ไมพ ยาบาทปองรายเขา เหน็ ชอบ

พระสุตตันตปฎ ก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เลม ๓ ภาค ๒ - หนา ท่ี 452ตามคลองธรรม. ธรรม ๑๐ อยางเหลา น้ี เปน ไปในสวนวิเศษ. [๔๗๒] ธรรม ๑๐ อยาง แทงตลอดไดยากเปนไฉน. ไดแ กอริยวา ๑๐ คอื ดกู อ นผูมอี ายทุ ง้ั หลาย ภกิ ษใุ นธรรมวนิ ยั นี้ เปนผลู ะองค๕ ไดแ ลว ประกอบดว ยองค ๖ มีธรรมอยา งเดียวเปน เคร่ืองรกั ษา มีธรรมเปนพนกั พิง ๔ ดา น มสี จั จะเฉพาะอยางบรรเทาแลว มคี วามแสวงหาทุกอยางอันสละแลว มคี วามดาํ ริไมขุนมัว มีกายสงั ขารอนั ระงบั แลว มีจติหลดุ พนดแี ลว มีปญญาหลุดพันดแี ลว. กอ็ ยา งไร ภิกษุช่อื วาเปน ผลู ะองค ๕ ไดแ ลว. กามฉันทะ พยาบาทถนี มทิ ธะ อุทธจั จกุกกุจจะ วจิ กี จิ ฉา เปนโทษอันภกิ ษุในธรรมวินยั นลี้ ะไดแ ลว . อยางนแี้ ล ภิกษชุ ื่อวาเปน ผลู ะองค ๕ ไดแลว . กอ็ ยางไร ภกิ ษชุ ื่อวา เปนผูป ระกอบดว ยองค ๖. ภิกษใุ นธรรมวินยั นี้เห็นรปู ดว ยตา . . . ฟงเสยี งดวยหู . . . ดมกลนิ่ ดวยจมูก . . . ล้ิมรสดวยลิ้น. . . .ถกู ตอ งโผฏฐัพพะดว ยกาย . . . รธู รรมารมณด ว ยใจแลว ไมยนิ ดไี มย ินรายเปนผูวางเฉยมีสตสิ ัมปชญั ญะอย.ู อยางน้ีแล ภกิ ษชุ ื่อวาเปน ผปู ระกอบดวยองค ๖. ก็อยา งไร ภกิ ษชุ ่อื วามธี รรมอยา งเดียวเปนเครอื่ งรักษา. ภกิ ษุในธรรมวนิ ยั นี้ ประกอบแลวดว ยใจ มีสตเิ ปน เคร่ืองรกั ษา. อยา งนี้แลภิกษชุ ื่อวา มธี รรมอยา งเดยี วเปนเคร่อื งรกั ษา. กอ็ ยา งไร ภิกษชุ อื่ วามธี รรมเปน พนักพงิ ๔ ดาน. ภกิ ษใุ นธรรมวินยั น้ี พจิ ารณาแลว เสพของอยา งหน่ึง พิจารณาแลวอดกลนั้ ของอยางหน่งึพจิ ารณาแลว เวนของอยา งหน่ึง พจิ ารณาแลว บรรเทาของอยา งหนึง่ .

พระสตุ ตนั ตปฎก ทีฆนกิ าย ปาฏิกวรรค เลม ๓ ภาค ๒ - หนา ท่ี 453อยางน้แี ล ภิกษุชอ่ื วามธี รรมเปนพนักพงิ ๔ ดา น. ก็อยา งไร ภกิ ษชุ อ่ื วา มีสัจจะเฉพาะอยา งอันบรรเทาแลว. สจั จะเฉพาะอยา งเปน อันมาก ของสมณพราหมณเ ปนอันมาก อันภิกษุในธรรมวนิ ยั น้บี รรเทาแลว บรรเทาดีแลว สละคายปลอ ยละสละคนื เสียหมดส้ินแลว . อยางนี้แล ภกิ ษุชอื่ วา มสี จั จะเฉพาะอยา งอันบรรเทาแลว . ก็อยา งไร ภกิ ษุชื่อวามีการแสวงหาทกุ อยางอนั สละแลว. ภกิ ษุในธรรมวินยั นี้สละการแสวงหากาม ละการแสวงหาภพ ละการแสวงหาพรหมจรรย. อยา งน้แี ล ภกิ ษุชอื่ วามีการแสวงหาทุกอยางอันสละแลว . ก็อยา งไร ภิกษชุ อื่ วามีความดําริไมขุนมัว. ภิกษใุ นธรรมวนิ ัยน้ีละความดํารใิ นกาม ในความพยาบาท ในความเบียดเบียน. อยา งนแี้ ลภกิ ษชุ ื่อวา มคี วามดาํ รไิ มข นุ มัว. กอ็ ยางไร ภกิ ษุชือ่ วามกี ายสังขารอันระงบั แลว. ภกิ ษใุ นธรรมวนิ ัยนี้ บรรลุจตตุ ถฌานไมม ที ุกขไ มมสี ขุ เพราะละสขุ ละทกุ ข เพราะดับโสมนัสและโทมนสั กอ น ๆ เสียได มีอุเบกขาและสติบริสทุ ธิ์อย.ู อยา งนแี้ ลภิกษุชอ่ื วามีกายสังขารอนั ระดับแลว . กอ็ ยา งไร ภิกษุช่ือวามจี ติ หลุดพนดีแลว . จติ ของภกิ ษุในธรรมวนิ ัยนี้ หลดุ พนแลว จากราคะ โทสะ โมหะ อยางนแี้ ล ภกิ ษุช่ือวามจี ิตหลุดพนดแี ลว. กอ็ ยางไร ภกิ ษุชอื่ วามีปญ ญาหลดุ พน ดแี ลว . ภิกษุในธรรมวนิ ยั น้ียอมรชู ดั วา ราคะ โทสะ โมหะ อันเราละแลว ถอนรากแลว ทําใหเ หมือนตาลยอดดวน ถึงความไมมี มีอันไมเ กิดขึ้นตอ ไปเปนธรรมดา. อยา งนี้แลภกิ ษุชอ่ื วามปี ญญาหลุดพน ดีแลว . ธรรม ๑๐ อยางเหลา นี้ แทงตลอดไดยาก.

พระสตุ ตนั ตปฎ ก ทีฆนิกาย ปาฏกิ วรรค เลม ๓ ภาค ๒ - หนา ท่ี 454 [๔๗๓] ธรรม ๑๐ อยา งควรใหเกดิ ขน้ึ เปน ไฉน. คือ สัญญา ๑๐ไดแ ก อสุภสญั ญา กาํ หนดหมายความไมง ามแหงกาย มรณสญั ญากาํ หนดหมายในความตาย อาหาเร ปฏกิ ลู สัญญา กาํ หนดหมายในอาหารวา เปนปฏิกูล สพั พโลเก อนภิรตสญั ญา กาํ หนดหมายความไมนายนิ ดี ในโลกท้ังปวง อนจิ จสญั ญา กําหนดหมายความไมเท่ียง อนจิ เจ ทุกขสญั ญากําหนดหมายในส่งิ ไมเที่ยงวา เปนทกุ ข ทุกเข อนัตตสญั ญา กําหนดหมายในทกุ ขว าไมใ ชตัวตน ปหานสญั ญา กาํ หนดหมายการละ วิราคสญั ญากําหนดหมายวริ าคธรรม นโิ รธสญั ญา กาํ หนดหมายนโิ รธความดบั .ธรรม ๑๐ อยา งเหลา น้ี ควรใหเ กิดขึ้น. [๔๗๔] ธรรม ๑๐ อยา งควรรยู ิ่งเปน ไฉน. ไดแก นิชชิณณวตั ถุ๑๐ คอื ความเห็นผิดอนั บคุ คลผูเหน็ ชอบยอมละได ทงั้ อกศุ ลธรรมอนัลามกไมนอ ย ท่เี กิดเพราะมิจฉาทิฏฐิเปนปจ จัยเขากล็ ะได สว นกุศลธรรมไมน อยยอ มถึงความเจรญิ บริบรู ณ เพราะสัมมาทิฏฐิเปนปจจยั ความดําริผิดอันบคุ คลผดู ําริชอบยอ มละได . . . เพราะมจิ ฉาสงั กัปปะเปน ปจ จัย . . .เพราะสมั มาสงั กัปปะเปน ปจจยั . . . เจรจาผิดอนั บุคคลผเู จรจาชอบยอมจะได . . . เพราะมจิ ฉาวาจาเปน ปจ จยั . . . เพราะสมั มาวาจาเปนปจ จัย. . .การงานผดิ อนั บคุ คลผูทําการงานชอบยอ มละได. . .เพราะมจิ ฉากัมมนั ตะเปน ปจจยั . . . เพราะสัมมากมั มนั ตะเปน ปจจัย . . . เลย้ี งชีพผดิ อันบุคคลผูเล้ยี งชีพชอบยอ มละได . . . เพราะมจิ ฉาอาชีวะเปนปจ จยั . . .เพราะสมั มาอาชีวะเปน ปจ จัย . . . ความพยายามผดิ อนั บคุ คลผพู ยายามชอบยอมละได . . . เพราะมิจฉาวายามะเปนปจ จัย . . . เพราะสมั มา

พระสตุ ตันตปฎก ทฆี นกิ าย ปาฏิกวรรค เลม ๓ ภาค ๒ - หนา ที่ 455วายามะเปนปจ จยั . . . ความระลกึ ผดิ อนั บุคคล ผรู ะลกึ ชอบยอ มละได . . .เพราะมจิ ฉาสตเิ ปนปจจยั . . . เพราะสมั มาสตเิ ปน ปจ จยั . . . ความตั้งใจผดิ อันบคุ คลผตู ้ังใจชอบ ยอมละได . . . เพราะมจิ ฉาสมาธเิ ปน ปจจัย . .เพราะสัมมาสมาธิเปนปจ จัย . . . ความรูผิด อนั บุคคลผูรชู อบ ยอมละได. . .เพราะมจิ ฉาญาณเปน ปจ จยั . . . เพราะสมั มาญาณเปน ปจจัย . . . ความพนผดิ อนั บคุ คลผพู น ชอบ ยอ มสละได ทัง้ อกศุ ลธรรมอนั ลามกไมนอ ย ที่เกิดเพราะมจิ ฉาวมิ ตุ ติเปน ปจ จัย เขากล็ ะได สว นกุศลธรรมไมน อย ยอ มถึงความเจรญิ บรบิ ูรณ เพราะสมั มาวิมุตติเปนปจจัย . ธรรม ๑๐ อยา งเหลา นี้ควรรยู ิ่ง. [๔๗๕] ธรรม ๑๐ อยา ง ควรทําใหแ จง เปนไฉน. ไดแกอเสขธรรม ๑๐ คอื ความเห็นชอบเปน ของพระอเสขะ. .. ความดาํ รชิ อบ. . .เจรจาชอบ . . . การงานชอบ . . . เลย้ี งชพี ชอบ. . . พยายามชอบ . . .ระลกึชอบ. . . ตัง้ ใจชอบ . . . ความรูชอบ. . . ความพน ชอบ เปนของพระอเสขะ.ธรรม ๑๐ อยางเหลานี้ ควรทาํ ใหแจง . ธรรมหน่ึงรอยเหลาน้ี ดังพรรณนามานี้เปน ของจริงแท แนน อน ไมผดิ พลาด ไมเปนอยา งอน่ื พระตถาคตตรัสรูแ ลวโดยชอบดว ยประการฉะน้ี. ทา นพระสารีบุตรไดกลา วสูตรน้ีแลว.ภกิ ษุเหลา นน้ั ดใี จ ช่ืนชมภาษิตของทานพระสารบี ตุ ร ดวยประการฉะนี้ จบทสุตตรสูตรท่ี ๑๑ จบปาฏิกวรรค.

พระสตุ ตันตปฎ ก ทฆี นิกาย ปาฏกิ วรรค เลม ๓ ภาค ๒ - หนาที่ 456 อรรถกถา ทสุตตรสตู ร ทสุตตรสตู รวา เอวมเฺ ม สตุ  เปนตน พรรณนาบทอันไมเคยมี ในทสุตตรสูตรนนั้ ดังตอไปนี้. คาํ วาอาวุโส ภกิ ฺขเว นน้ั เปนคาํ รองเรียกพระสาวกทัง้ หลาย. จรงิ อยูพระพุทธเจา ทงั้ หลาย เมือ่ จะตรสั เรียกบรษิ ัท ยอ มตรสั วา ภิกฺขเว ดงั นี.้พวกพระสาวกคิดวา เราจกั ตงั้ พระศาสดาไวในท่อี นั สูง ดังนี้แลวไมรอ งเรยี กดวยการรอ งเรยี กพระศาสดา ยอมรอ งเรียกวา อาวโุ ส ดังน้ี . สองบทวาเต ภิกฺขู ความวา ภิกษผุ ูนง่ั แวดลอ มพระธรรมเสนาบดเี หลา นั้น ถามวากภ็ ิกษุเหลา นั้น คือเหลา ไหน. แกวา ภกิ ษผุ ูอยไู มป ระจําทีค่ ือ ผไู ปสทู ิศ. จริงอยู ในคร้ังพุทธกาล พวกภกิ ษุยอมประชมุ กนั ๒ วาระ คือในกาลจวนเขา พรรษาอันใกลเขาแลว ๑ ในกาลปวารณา ๑. คร้ันเมอ่ื ดิถีจวนเขาพรรษาใกลเ ขามา พวกภกิ ษุ ๑๐ รูปบา ง ๒๐ รูปบาง ๓๐ รูปบาง๔๐ รูปบา ง ๕๐ รูปบาง เปน พวก ๆ ยอ มมาเพ่ือตองการกรรมฐาน. พระผูมี-พระภาคเจา ทรงบันเทงิ กับภิกษเุ หลานนั้ แลว ตรสั ถามวา ภิกษทุ งั้ หลายเพราะเหตไุ ร ครนั้ เมื่อดิถีจวนเขาพรรษา ใกลเขาแลว พวกเธอจงึ เท่ยี วกนั อย.ู ครั้งนนั้ ภิกษเุ หลา นนั้ ทลู ออ นวอนวา ขา แตพ ระผมู พี ระภาคเจาพวกขา พระองคม าเพือ่ พระกรรมฐาน ขอพระองคจงใหพระกรรมฐานเเกข าพระองคท้งั หลายเถดิ ดงั น้.ี ดว ยสามารถแหง ความประพฤตขิ องภิกษุเหลานน้ั พระศาสดาจงึ ใหอสภุ กมั มฏั ฐาน แกภกิ ษผุ รู าคะจริต ใหเมตตา-กัมมัฏฐาน แกภิกษผุ โู ทสจรติ ใหอทุ เทส ปรปิ จุ ฺฉา การฟง ธรรมตามกาล

พระสตุ ตันตปฎ ก ทฆี นกิ าย ปาฏิกวรรค เลม ๓ ภาค ๒ - หนา ที่ 457การสนทนาธรรมตามกาล แกภิกษผุ ูโมหะจริต ตรสั บอกวา กมั มัฏฐานน้ีเปน ทสี่ บายของพวกเธอ ดงั นี้ ทรงใหอ านาปานสั สตกิ มั มัฏฐาน แกภ กิ ษุผูวติ กจริต ทรงประกาศ ความเปนผูต รัสรูดี แหง พระพทุ ธเจา ความเปนธรรมดแี หง พระธรรม และความเปน ผปู ฏบิ ัติดีแหง พระสงฆ ในปสาทนยี -สตู ร แกภ ิกษผุ สู ัทธาจริต ทรงตรัสพระสูตรทั้งหลายอันลกึ ซง้ึ อนั ปฏิสงั ยุตตดวย อนิจจตา เปน ตน แกภ กิ ษุผญู าณจรติ . พวกภิกษเุ หลา นัน้ เรียนเอาพระกัมมัฏฐานแลว ถา ที่ใด เปนท่ีสบาย ก็อยใู นท่ีนั้นน่ันแหละ ถา วาไมมที สี่ บาย ถามถึงเสนาสนะ เปนทส่ี บายแลว จึงไป. พวกภิกษเุ หลาน้ันอยู ในที่นน้ั เรยี นขอปฏบิ ัตติ ลอด ๓ เดือน พากเพยี รพยายามอยู เปนพระโสดาบนั บาง เปน พระสกทาคามบี า ง เปนพระอนาคามีบาง เปน พระ-อรหันตบา ง ออกพรรษา ปวารณาแลว จากทีน่ น้ั จงึ ไปยังสํานกั พระศาสดาบอกแจงคณุ ท่ตี นไดเฉพาะวา ขาแตพระผูม พี ระภาคเจา ขา พระองค เรยี นเอาพระกัมมัฏฐาน ในสาํ นักของพระองค บรรลพุ ระโสดาปต ติผลแลว ฯลฯขาพระองค บรรลุพระอรหตั ตอ ันเปน ผลอนั เลิศแลว ดงั น้ี. พวกภกิ ษุเหลา น้ี มาในทนี่ ้ัน ในดิถีเปนทจ่ี วนเขาพรรษา อนั ใกลเขามาแลว . ก็พระผูมีพระภาคเจา ทรงสงเหลาภิกษุผูมาแลว ไปอยูอ ยา งน้ัน สูสาํ นักของพระอคั รสาวกทง้ั หลาย. เหมอื นอยา งทที่ านกลา วไวว า . ภกิ ษทุ ้งั หลายพวกเธอจงอาํ ลาพระสารีบตุ รและพระโมคคัลลานะเถดิ . พวกภิกษุกราบทูลวา ขา แตพ ระองคผเู จรญิ พวกขาพระองค ยังมิไดอาํ ลาพระสารบี ตุ ร และพระโมคคลั ลานะเลย ดังน.ี้ ที่นนั้ พระผูมีพระภาคเจา จึงสงภกิ ษุเหลา นัน้ไปในเพราะการเหน็ พระอคั รสาวกเหลา นั้น ดว ยพระดํารสั วา ภิกษทุ ั้งหลาย

พระสุตตันตปฎ ก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เลม ๓ ภาค ๒ - หนา ที่ 458พวกเธอจงเสพ พระสารบี ุตร และพระโมคคัลลานะเถิด ภกิ ษุท้งั หลายพวกเธอจงคบพระสารีบุตร และพระโมคคลั ลานะเถดิ ภิกษุผูเปนบัณฑติอนุเคราะหเ พือ่ นสพรหมจารี ภกิ ษทุ ั้งหลาย สารบี ตุ ร เปรยี บเหมือนมารดาผยู ังทารกใหเกิด โมคคลั ลานะเปรียบเหมือนนางนมผูเล้ยี งทารกซงึ่ เกดิ แลวภิกษุท้ังหลาย สารบี ุตร ยอมแนะนําในโสดาปตติผล โมคคลั ลานะยอ มแนะนําในประโยชนอนั สงู สดุ ดังน้ี. อนง่ึ แมใ นกาลนั้น พระผมู ีพระภาคเจาทรงกระทาํ ปฏิสันถารกบั ภกิ ษุเหลาน้แี ลว ใครค รวญอาสยะของภกิ ษเุ หลา -นัน้ ไดทรงเหน็ วา ภิกษเุ หลานี้ เปน สาวกเวไนย ดังน.้ี ธรรมดาวาพระสาวกเวไนย ยอ มตรัสรดู วยพระธรรมเทศนาของพระพุทธเจา บาง ของพระสาวกทง้ั หลายบา ง. แตวา พวกพระสาวก ไมอ าจเพ่ือจะยังพทุ ธเวไนยใหตรัสรูได. กพ็ ระศาสดาทรงทราบวา ภิกษุเหลา นั้นเปน สาวกเวไนยตรวจดอู ยูวา จักตรสั รดู ว ยเทศนาของภิกษรุ ูปไหน ก็ทรงเหน็ วา ของพระ-สารบี ุตร ดงั นแี้ ลว จงึ ทรงสงไปสูสาํ นกั ของพระเถระ. พระเถระถามภิกษุเหลานั้นวา ผูมีอายทุ ั้งหลาย พวกทา นไปสาํ นักพระศาสดามาแลว หรือ.ภกิ ษุเหลา น้นั ตอบวา ขอรับ พวกกระผมไปมาแลว กพ็ ระศาสดาทรงสงพวกกระผมมายังสาํ นักของทาน. ลาํ ดับนั้น พระเถระคดิ อยวู า ภกิ ษุเหลานี้จักตรสั รูดว ยเทศนาของเรา เทศนาเชนไรหนอแล จงึ จะเหมาะแกภ ิกษุเหลาน้ัน ดงั น้ี จงึ กระทําความตกลงใจวา ภิกษเุ หลาน้ี ผมู ีความสามคั คีเปนทีม่ ายนิ ดี ผูแสดงสามัคครี ส พระเทศนา ( นีแ้ หละ ) เหมาะแกเธอเหลา นน้ั ดังนี้แลว ผใู ครเ พ่ือจะแสดงพระเทศนาเชน นั้น จงึ กลา วคํามีวาเราจกั กลา วทสตุ ตรสตู ร ดังนเี้ ปน ตน . บรรดาบทเหลา นั้น ทช่ี อื่ วา ทสุตตระ เพราะอรรถวเิ คราะหวา

พระสตุ ตันตปฎ ก ทีฆนิกาย ปาฏกิ วรรค เลม ๓ ภาค ๒ - หนาท่ี 459อันทานจําแนกตง้ั มาตกิ าไวอยา งละสบิ ๆ. ที่ชอื่ วา ทสุตตระ เพราะอรรถวิเคราะหแมวา ตั้งแตม าตกิ าหนง่ึ ๆ ไป จนกระท่งั ถงึ หมวดสบิ . ท่ชี ่ือวาทสตุ ตระ เพราะอรรถวิเคราะหแมว า อันทานใหพ เิ ศษ ปญ หาอยางละสิบ.ในบพั พะหน่ึง ๆ. ซึง่ ทสุตตรสูตรนน้ั . บทวา ปวกขฺ ามิ ไดแ ก จักกลา ว.บทวา ธมฺม ไดแ ก พระสูตร. บทวา นพิ ฺพานปฺปตฺติยา ความวา เพื่อประโยชนแหง การไดเ ฉพาะซง่ึ พระนพิ พาน. บทวา ทุกขฺ สสฺ นฺตกิรยิ ายความวา เพ่ือกระทําที่สุดรอบแหงวฏั ฏะทกุ ขท ัง้ ส้นิ . บทวา สพฺพคนถฺ ปฺป-โมจน ความวา การเปลือ้ งกิเลสเครอื่ งรอยรดั ท้ังปวง มีอภชิ ฌากายคนั ถะเปน ตน . พระเถระเม่อื จะกระทําพระเทศนาใหสงู ยงั ความรกั ในพระเทศนาน้นั ใหเกิดแกเ หลาภิกษุ จึงกลาวพรรณนา ดวย ๔ บทวา เหลา ภกิ ษุจักสําคญั ทสตุ ตรสตู รนั้น อันตนพงึ เรียนพึงศึกษา พงึ ทรงจาํ พงึ บอก ดว ยประการฉะนี้ เหมือนพระผูมีพระภาคเจา ตรัสพรรณนา พระสูตรนน้ั ๆโดยนัยเปนตน วา เอกายโน อย ภิกฺขเว มคโฺ ค. บรรดาบทเหลานน้ั บทวา พหกู าโร ความวา มอี ปุ การะมาก. บทวาภาเวตพโฺ พ ความวา ควรใหเ จริญ. บทวา ปรญิ เยฺโย ความวา ควรกําหนดรูดว ยปริญญา ๓. บทวา ปหาตพฺโพ ความวา ควรละ ดว ยปหานานุปส สนา. บทวา หานภาคิโย ความวา มปี กตใิ หไปสูอบาย เปนไปพรอ มเพือ่ ความเสื่อมรอบ. บทวา วเิ สสภาคโิ ย ความวา ทปุ ปฺ ฏิวชิ โฺ ฌถงึ ซึง่ คณุ วิเศษ เปนไปพรอ มเพ่ือความวเิ ศษ. บทวา ทปุ ฺปฏิวชิ โฺ ฌความวา กระทําใหประจักษไ ดย าก. บทวา อุปฺปาเทตพฺโพ ความวา ควรใหส าํ เร็จ. บทวา อภิฺเยฺโย ความวา ควรรยู ่ิงดวยญาตปรญิ ญา. บทวาสจฉฺ กิ าตพฺโพ ความวา ดว ยกระทําใหประจกั ษ. ในมาตกิ าทง้ั ปวง บัณฑติ

พระสตุ ตันตปฎ ก ทฆี นิกาย ปาฏิกวรรค เลม ๓ ภาค ๒ - หนาที่ 460พึงทราบเน้อื ความ ดว ยประการฉะน.้ี ทานพระสารีบตุ ร ใครครวญถงึพระเทศนาอันเปนท่ีสบายของภกิ ษุเหลา นนั้ แลว จงึ ตัง้ มาตกิ า โดยสวน ๑๐โดยสว น ๑๐ จาํ แนกบทหน่ึง ๆ ในสว นหนึ่ง ๆ ปรารภเพื่อจะยงั พระเทศนาใหพิสดาร โดยนัยเปนตน วา ธรรมอยา งหนึง่ มอี ุปการะมากเปนไฉนคือความไมป ระมาทในกศุ ลธรรมทงั้ หลาย เหมือนอยา งชา งจักสานผูฉลาดตัดไมไผอ ันอยูตรงหนา แลว กระทําใหเ ปนมัดแลว เจยี กออกโดยสวน ๑๐กระทําทอ นหน่งึ ๆ ใหเ ปน ชนิ้ ๆ ผา ออกฉะนนั้ ดวยประการฉะนี.้ บรรดาบทเหลา นนั้ หลายบทวา อปฺปมาโท กสุ เลสุ ธมฺเมสุความวา พระเถระกลาวความไมประโยคมาท อนั เปน อุปการะในประโยชนทั้งปวง. จรงิ อยธู รรมดาวา ความไมป ระมาทนี้ มีอปุ การะมาก ในกศุ ลธรรมท้งั หลายทงั้ ปวง โดยอรรถวา ไมมโี ทษ คอื ในการยังศลี ใหบรบิ ูรณ ในอนิ ทรยี ส งั วร ในความเปน ผูรูจ ักประมาณในโภชนะ ในชาคริยานุโยคในสัทธรรม ๗ ในการใหถือเอาซ่ึงหวงแหงวิปสสนา ในปฏิสัมภทิ าทั้งหลาย มอี ัตถะปฏิสัมภทิ าเปนตน ในธมั มขันธ ๕ มี ศลี ขันธเปนตนในฐานะและอฐานะ ในมหาวหิ ารสมาบตั ิ ในอรยิ สัจจ ในโพธปิ กขิยธรรมมีสติปฏ ฐานเปนตน ในวิชชา ๘ ประการ มวี ปิ สสนาญาณเปน ตน . เพราะเหตนุ ้นั นน่ั แล พระผูมีพระภาคเจา เมื่อจะทรงเปรียบดว ยเคร่อื งเปรยี บทงั้ หลาย มีรอยเทา ชา งเปนตน ทรงชมเชยพระเถระน้นัมปี ระการตาง ๆ ในอัปปมาทวรรค ในสงั ยุตตนกิ าย โดยนยั เปน ตน วาภิกษทุ ง้ั หลาย สัตวไมม ีเทา กต็ าม ฯลฯ มปี ระมาณเพียงใด พระตถาคตอนั บณั ฑิตยอมกลา ววา เปน เลศิ กวา สตั วเ หลานัน้ ภิกษทุ ้ังหลาย ฉนั นน้ัน่ันแล กศุ ลธรรมเหลา ใดเหลา หนง่ึ กศุ ลธรรมเหลานนั้ ท้ังหมด มีความ

พระสตุ ตันตปฎ ก ทีฆนิกาย ปาฏกิ วรรค เลม ๓ ภาค ๒ - หนาที่ 461ไมประมาทเปนท่ีประชมุ ลง ความไมป ระมาท อนั บณั ฑติ ยอมกลา ววาเปนยอดแหง ธรรมเหลาน้ันดังน.ี้ พระเถระสงเคราะห ความไมประมาทนั้นทง้ั หมดดว ยบทหนงึ่ นั่นเทยี วแลว กลา ววา ความไมประมาทในกุศลธรรมท้ังหลาย ดังน.ี้ อนึ่ง ความทค่ี วามไมประมาทนั้นมอี ุปการะมาก อันบัณฑิตพึงแสดง แมด วยอปั ปมาทวรรคในธรรมบทเถิด. พึงแสดงแมดวยเรือ่ งของพระเจาอโศก. จริงอยู พระเจาอโศก ทรงสดับคาถาของนิโครธ-สามเณรวาความไมป ระมาท เปน ทางไมต าย ดงั น้ีเทานนั้ ทรงเลือ่ มใสสามเณรดวยตรสั วา หยุดกอน พอ ทา นกลาวพระพทุ ธวจนะ คอื พระ-ไตรปฏกแกโ ยมแลว ดงั น้ี จึงรับสงั่ ใหส รางวหิ าร ๘๔,๐๐๐ หลังแลวความที่ความไมประมาทมอี ปุ การะมาก อันภิกษผุ ถู ึงพรอมดว ยเรี่ยวแรง พงึแสดงดวยปกท้งั ๓ ดงั กลา วเถิดดวยประการฉะน้ี บุคคลผูนํามาซ่ึงพระหรือคาถา อยา งใดอยางหนง่ึ เพอ่ื แสดงความไมประมาท อันใคร ๆ ไมกลา ววา ทา นดาํ รงในที่มใิ ชฐ านะนํามาแลว ดงั น.ี้ เร่ียวแรงและกาํ ลงั ของพระธรรมกถกึ เทา นั้น เปนประมาณในที่น.้ี คําวา กายคตาสติ นั่นเปนช่อื ของสติอันบงั เกิดขน้ึ ในกรรมฐานเหลานี้คือ ลมหายใจเขา ออก อิรยิ าบถ๔ สติสัมปชัญญะ การ ๓๒ การกําหนดธาตุ ๔ อสุภะ ๑๐ สวิ ัฏฐกิ สัญญา๙ การกระทาํ ไวใ นใจ ในผมเปน ตนวา เปนของละเอียด รูปฌาน ๔.บทวา สาตสหคตา ความวา เวน จตตุ ถฌานเสีย กายคตาสติ ยอ มสหรคตดวยความยินดีในอารมณอื่น ประกอบดว ยความสุข. คาํ วา สาต-สหคตา น่ันทานกลาวหมายเอา กายคตาสตินนั่ . องบทวา สาสโวอปุ าทานโิ ย ความวา เปนปจ จยั แหง อาสวะ และอุปาทานทงั้ หลาย. พระ-เถระกาํ หนดธรรมทเี่ ปน ไปในภูมิ ๓ ดว ยประการฉะนี.้ บทวา อสฺมมิ าโน

พระสุตตนั ตปฎ ก ทีฆนกิ าย ปาฏิกวรรค เลม ๓ ภาค ๒ - หนา ที่ 462ความวา มานะวา เรามใี นรปู เปน ตน . บทวา อโยนิโสมนสกิ าโร ความวามนสิการนอกทางทเ่ี ปนไปโดยนัยเปน ตน วา เทีย่ ง ในสิง่ ท่ไี มเที่ยง บณั ฑิตพึงทราบ โยนโิ สมนสกิ าร โดยปริยาย ตรงกนั ขาม. สองบทวา อานนตฺ -ริโก เจโตสมาธิ ความวา ผลในลําดบั แหง มรรคในที่อ่นื ชอ่ื วา อานนั ต-รกิ ะ เจโตสมาธิ (เจโตสมาธิ อนั ไมม ีระหวาง ) แตในท่ีน้ี มรรคในลําดับแหง วิปสสนา ทา นประสงคเ อาวา อานันตริกะ เจโตสมาธิ เพราะมใี นลาํ ดับแหงวปิ ส สนา หรือเพราะใหผ ลในลําดบั แหงตน. สองบทวาอกุปปฺ  าณ ความวา ผลปญญาในท่อี นื่ ชอื่ วา ญาณอันไมก ําเรบิ ในทีน่ ้ี ทานประสงคเ อาปญ ญาท่ีเปน เครอ่ื งพจิ ารณา. บทวา อาหารฏ ติ ิกาความวา ดาํ รงอยเู พราะปจ จัย. หลายบทวา อย เอโก ธมฺโม ความวาสตั วเ หลา นน้ั ดํารงอยูเพราะปจจยั ใด ปจ จยั นี้กค็ ือ ธรรมอยางหน่ึง. ควรรูย่ิงดวยญาตปริญญา คือ ดว ยอภญิ ญา. ความหลุดพนแหง พระอรหัตผลช่ือวา อกุปปฺ า เจโตวมิ ตุ ตฺ .ิ ในวาระน้ี ทานกลา วญาตปริญญา ดวยอภญิ ญา กลา ว ตรี ณปรญิ ญา ดวยปริญญา. การกําหนดรูในการละ ดวยกจิ ที่ควรละและควรทาํ ใหแ จง. กท็ า นกลา วมรรคไวใ นบทนวี้ า ทปุ ฺปฏ-ิวิชฺโฌ. ทานกลาวผลไวใ นบทวา สจฉฺ ิกาตพโฺ พ นี้. บัณฑติ ยอ มไดมรรคในบทหนงึ่ เทานนั้ . แตยอ มไดผ ลแมใ นหลายบททีเดียว. บทวา ภตู า ความวา มีอยูโดยสภาวะ. บทวา ตจฉฺ า ความวาแนน อน. บทวา ตถา ความวา มสี ภาวะเหมอื นดงั ทีก่ ลาวแลว. บทวา อวติ ถาความวาไมม ีสภาวะเหมอื นดงั ท่กี ลา วแลวหามไิ ด. บทวา อนฺถา ความวาไมเ ปนโดยประการอืน่ จากประการท่ีกลาวแลว . หลายบทวา สมฺมา ตถาค-