tripitaka_16

พระสุตตนั ตปฎ ก ทีฆนิกาย ปาฏกิ วรรค เลม ๓ ภาค ๒ - หนา ที่ 61โลหติ ปกปดไว. บทวา หอหมุ ดวยหนงั ไดแ กหอหุมคอื ชอนไวดวยหนัง.บทวา วชฺชติ แปลวาไป. บทวา อโนมนกิ ฺกโม ไดแ ก คือเปน อยูประเสรฐิ เปนอยไู มเลว ในบทวา สิปุป วา เปน ตน ความวา ศิลปะแมสองอยางน้คี ือศลิ ปะอยางต่ํา และศลิ ปะอยา งสงู ช่อื วา ศลิ ปะ. ศิลปะอยา งตํ่าไดแก ศลิ ปะทําทอ ศิลปะทาํ หมอ ศิลปะชางทอ ศลิ ปะชางตดั ผม ศลิ ปะอยางสูงไดแ กลวดลาย การคํานวณอยา งสงู . บทวา วิชฺชา ความวา วชิ ามหี ลายอยางมวี ชิ าหมองูเปน ตน . บทวา จรณะ ไดแ กศีล ๕ ศลี ๑๐ ปาฏิโมกขสงั วรศีล. บทวา กรรม ไดแ ก ปญญาความรูค วามทส่ี ตั วม ีกรรมเปนของตน.บทวา กลิ เิ สยยฺ ุ แปลวา พงึ ลําบาก อธิบายวา พระมหาบรุ ษุ คิดวา ขน้ึ ช่อื วาอันเตวาสกิ วัตรเปน ทกุ ข อันเตวาสิกวตั รนน้ั อยาไดม ีแกพ วกเขานานนกั .บทวา อันคูควรแกพ ระราชา ความวา ราชพาหนะมชี า งและมาเปน ตนอนั สมควรแกพระราชา ราชพาหนะเหลานนั้ นนั่ แหละ ทานกลา ววาราชงคฺ านิ เพราะเปน องคแหง เสนาของพระราชา. เพราะบทวา เครื่องราชูปโภค คอื ราชภัณฑะอันเปน เครอื่ งอุปโภคและบริโภคและรตั นะ ๗อยางเหลานน้ั นัน่ แลของพระราชา. บทวา อนั สมควรแกพระราชา นี้ถือเอาเครือ่ งราชปู โภคเหลาน้ันทั้งหมด. บทวา อนั สมควรแกสมณะไดแ กไ ตรจวี รเปนตน อนั สมควรแกพวกสมณะ. บทวา อนั เปน องคของสมณะ ไดแกบรษิ ัท ๔ อนั เปน สว นพวกสมณะ. บทวา เคร่อื งอปุ โภคของสมณะ ไดแ กบรขิ ารอนั เปน เครื่องอุปโภคของสมณะ. บทวา อนัสมควรแกส มณะ เปนช่ือของบริขารเหลานน้ั . ก็การบอกศลิ ปะเปนตนโดยความเคารพตลอดกาลนานช่อื วา กรรมในทีน่ ้ี ไมบ อกศิลปะโดยความ

พระสุตตันตปฎก ทฆี นกิ าย ปาฏกิ วรรค เลม ๓ ภาค ๒ - หนาที่ 62เคารพอยา งน้ี ยงั พวกอันเตวาสิกใหล าํ บากดว ยการนั่งหลังงอและเหยยี ดแขงเปนตน ยอมเปนเหมอื นเน้ือแขง ของผนู ั้นถกู ขีดใหต กไป. แตโลกพรอ มดวยเทวโลกจงรคู วามที่พระตถาคตทรงบอกดว ยความเคารพดว ยเหตนุ ี้ ดังนน้ัพระลักษณะคอื มพี ระชงฆดุจแขงทราย เรยี วขน้ึ ไปโดยลําดบั ยอ มเกิดข้ึนชอื่ วา คลา ยกรรม. ลกั ษณะนีแ้ หละชื่อวา ลกั ษณะ. ความเปน ผมู ลี าภอันสมควร ชื่อวา อานสิ งส. บทวา ยตุ ปฆาตาย คือ ศลิ ปะอันใด ยอมไมเ ปนเพอื่ เขา ไปเบียดเบียนใคร ๆ. บทวา กลิ ิสฺสติ แปลวา จักลําบาก บทวาสขุ มุ ตตุ โจตฺถฏา แปลวา หุมดว ยหนงั อันละเอียด ถามวา กล็ ักษณะอนื่ ยอ มเกิดขน้ึ ดวยกรรมอื่นหรือ. ตอบวา ไมเ กดิกล็ กั ษณะที่เกดิ ข้ึนเปน อนุพยญั ชนะ. เพราะฉะนัน้ ทานจึงกลา วไวใ นขอ น.้ี บทวา สมณ วา ความวา ชือ่ วา สมณะเพราะอรรถวา มีบาปสงบแลว . บทวา พรฺ าหมฺ ณ วา ความวา ชอ่ื วา พราหมณ เพราะอรรถวา มีบาปอันลอยแลว .ในบทวา เปน ผมู ีปญ ญามากเปนตน ความวาเปนผปู ระกอบดว ยมหาปญญา เปน ตน ความตา งกนั ของมหาปญญาเปน ตนมดี ังตอไปน.้ี ในบททง้ั หลายนนั้ มหาปญญา เปนไฉน มหาปญ ญา คือ บุคคลยอ มกาํ หนดสลี ขันธ อนั มีคณุ มาก กาํ หนดสมาธขิ ันข ปญญาขันธวิมตุ ตขิ ันธ วิมุตติญาณทัสสนขันธ อันมคี ณุ มากเพราะกําหนดฐานะและอฐานะ วิหารสมาบตั ิ อรยิ สจั สตปิ ฏฐาน สัมมัปปธาน อิทธิบาท

พระสตุ ตนั ตปฎ ก ทฆี นิกาย ปาฏิกวรรค เลม ๓ ภาค ๒ - หนาที่ 63พละ โพชฌงค อริยมรรค สามญั ญผล อภญิ ญา นิพพาน อนั มีคณุ มาก. ปุถุปญญา เปน ไฉน ปุถปุ ญญา คอื ญาณ ยอมเปนไปในขันธตา ง ๆ มาก ยอมเปน ไปในญาณธาตุตา ง ๆ มาก ในอายตนะตา ง ๆ มากในปฏิจจสมุปบาทมาก ในการไดร บั สญุ ญตะตา ง ๆ มาก ในอรรถตา ง ๆ มากในธรรมทง้ั หลาย ในนิรตุ ิทงั้ หลาย ในปฏิภาณทงั้ หลาย ในสลี ขันธต าง ๆมาก ในสมาธิปญ ญา วมิ ตุ ติ วมิ ุตตญิ าณทสั สนขันธต าง ๆ มาก ในฐานะและอฐานะตาง ๆ มาก ในวิหารสมาบตั ติ าง ๆ มาก ในอรยิ สจั ตา ง ๆ มากในสติปฏ ฐานตาง ๆ มาก ในสัมมัปปธานทงั้ หลาย ในอิทธิบาทท้งั หลายในอนิ ทรยี ทงั้ หลาย ในพละท้งั หลาย ในโพชฌงคท ั้งหลาย ในอรยิ มรรคตา งๆ มาก ในสามัญญผลทง้ั หลาย ในอภิญญาทง้ั หลาย ในพระนิพพานอนั เปนปรมตั ถ ลวงธรรมอนั สาธารณแกปุถชุ น. ทาสปญ ญา เปนไฉน ทาสปญญา คอื บุคคลบางพวกในโลกน้ีเปน ผูมากดวยความรื่นเรงิ มากดว ยเวท มากดวยความยินดี มากดว ยความบรรเทงิ ยอมบําเพ็ญศลี บริบูรณ บาํ เพ็ญอนิ ทรยี สงั วรบริบูรณ บําเพญ็โภชเนมัตตัญู ชาคริยานโุ ยค สีลขันธ สมาธิขนั ธ ปญ ญาขนั ธวิมตุ ตขิ นั ธ วิมุตตญิ าณทสั สนขนั ธ ใหบ รบิ ูรณ บุคคลเปน ผมู ากดว ยความรนื่ เริง มากดว ยเวท มากดว ยความยนิ ดี มากดวยความบรรเทิง ยอมแทงตลอดฐานะและอฐานะ บุคคลผมู ากดว ยความร่ืนเริง ยอมบําเพญ็ วิหารสมาบัตใิ หบริบรู ณ บุคคลมากดว ยความร่นื เรงิ ยอมแทงตลอดอรยิ สจับคุ คลยอ มเจริญสตปิ ฏฐาน สัมมปั ปธาน อิทธบิ าท อนิ ทรยี  พละ โพชฌงคอริยมรรค บุคคลผูม ากดวยความรืน่ เรงิ ยอมทําใหแ จงซง่ึ สามญั ญผล

พระสตุ ตันตปฎ ก ทฆี นกิ าย ปาฏกิ วรรค เลม ๓ ภาค ๒ - หนาที่ 64ยอ มแทงตลอดอภญิ ญาท้ังหลาย บคุ คลผมู ากดว ยความรนื่ เริง มากดวยเวทมากดว ยความยนิ ดี มากดวยความบรรเทงิ ยอ มทาํ ใหแจง ซง่ึ พระนพิ พานอันเปน ปรมัตถ. ชวนปญ ญา เปนไฉน ชวนปญ ญา คอื รูปอยา งใดอยา งหน่งึ ท่ีเปน อดตี อนาคต ปจจบุ นั มใี นภายใน มใี นภายนอก หยาบ ละเอียดเลวหรือประณีต รูปใดอยไู กลหรอื ใกล รูปนั้นทงั้ หมดยอ มแลนไปเรว็ โดยความไมเ ที่ยง โดยความเปนทกุ ข โดยความเปนอนัตตา เวทนาอยางใดอยา งหนงึ่ . . . สญั ญาอยา งใดอยางหนงึ่ . . . สังขารอยางใดอยางหนึ่ง . . .วญิ ญาณอยางใดอยา งหนง่ึ ทีเ่ ปนอดีต อนาคต ปจจุบนั . .. วิญญาณทงั้ หมดนั้นยอมแลนไปเร็วโดยความไมเ ที่ยง โดยความเปนทกุ ข โดยความเปนอนัตตา จกั ษุ...ชราและมรณะท่ีเปน อดีต อนาคต ปจ จุบนั ยอ มแลนไปเรว็โดยความไมเที่ยง โดยความเปนทุกข โดยความเปน อนตั ตา รูปท่เี ปนอดีตอนาคต ปจ บัน ช่ือวา ไมเ ทย่ี ง เพราะอรรถวา สน้ิ ไป ชื่อวา เปนทุกขเพราะอรรถวา นา กลวั ชอ่ื วา เปนอันตตา เพราะอรรถวา หาสาระมิไดเพราะฉะน้ัน ตรกึ พิจารณา ทําใหแจง ทําใหเ ปน จรงิ ยอ มแลนไปเร็ว ในพระนิพพาน อันดับเสยี ซง่ึ รูปโดยไมเหลอื เวทนา สญั ญา สังขารวิญญาณ จักษุ ... ชรา มรณะท่ีเปนอดตี อนาคต ปจ จุบนั ช่ือวาไมเทยี่ งเพราะอรรถวา ส้นิ ไป...ทาํ ใหเปนจรงิ ยอ มแลนไปเรว็ ในพระนิพพา อันดบั เสียซง่ึ ชราและมรณะโดยไมเหลอื รปู ท่เี ปนอดีต อนาคตปจจบุ ัน ไมเ ทย่ี ง เปนส่งิ ที่ปรุงแตง อาศัยกนั เกดิ ขน้ึ มีสน้ิ มีเสือ่ มไปเปนธรรมดา มีคลายกาํ หนัดเปนธรรมดา มกี ารดับ เปน ธรรมดาเพระฉะนนั้ ตรึก พจิ ารณา ทําใหแจง ทาํ ใหจ รงิ ยอมแลน ไปเร็ว ใน

พระสตุ ตันตปฎ ก ทฆี นิกาย ปาฏกิ วรรค เลม ๓ ภาค ๒ - หนา ท่ี 65พระนิพพานอนั ดับรูปโดยไมเหลือ เวทนา สัญญา สังขาร วญิ ญาณ จกั ษ.ุ ..ชราและมรณะอันเปนอดตี อนาคต ปจ จบุ ัน ไมเ ทย่ี ง เปนสงิ่ ปรงุ แตงอาศัยกันเกดิ ข้ึน มสี ้ิน มเี สื่อมไปเปน ธรรมดา มคี ลายกําหนดั เปนธรรมดามกี ารดบั เปน ธรรมดา เพราะฉะน้นั ตรึก พิจารณา ทําใหแ จง ทําใหเปนจริง ยอมแลน ไปในพระนิพพาน อันดับชราและมรณะโดยไมเ หลอื . ติกขปญญา เปน ไฉน ติกขปญญา คือบุคคลยอมตดั กิเลสไดเ ร็วยอ มไมอ าศัยกามวติ กที่เกิดขนึ้ แลว ยอ มไมอาศยั คอื ละ บรรเทา ทําใหส้นิ สุดถงึ ความไมม ี ซ่งึ พยาบาทวติ ก อนั เกดิ ขน้ึ แลว วหิ ิงสาวิตกอันเกดิ ข้นึ แลวธรรมอันลามกเปนอกศุ ล ทัง้ ท่ีเกดิ ขึน้ แลว และยงั ไมเกดิ ขึ้น ราคะ, โทสะ,โมหะ, โกธะ, อุปนาหะ ผกู โกรธไว, มักขะ ลบหลคู ณุ ทาน, ปลาสะเสมอทา น, อสิ สา ริษยา, มจั ฉริยะ ตระหน่,ี มายา เจา เลห , สาเถยยะโออวด, ถัมภะ หวั ด้อื , สารมั ภะ แขงด,ี มานะ ถอื ตัว, อตมิ านะ ดหู มน่ิทา น, มทะ มวั เมา, ปมาทะ เลินเลอ , กเิ ลสทง้ั ปวง ทุจริตท้ังปวง อภสิ ังขารการปรุงแตงท้งั ปวง กรรมอันทาํ ใหไ ปสูภพทงั้ ปวง อริยมรรค ๔ สามญั ญ-ผล ๔ ปฏสิ ัมภิทา ๔ และอภญิ ญา ๖ เปนอนั ไดบรรลแุ ลว ทําใหแจงแลวถูกตอ งแลวดว ยปญญา. นิพเพธิกปญญา เปน ไฉน นพิ เพธิกปญญา คือ บุคคลบางพวกในโลกน้ี มากไปดว ยความหวาดสะดงุ มากไปดวยความหวาดกลวั มากไปดวยความกระสัน มากไปดวยความไมพ อใจ มากไปดวยความไมย ินดี ยอ มไมย นิ ดีจนออกหนาในสงั ขารทั้งปวง บางพวกเบื่อหนาย คือทําลาย กองโลภอนั ตนไมเคยเบื่อหนา ย ไมเ คยทาํ ลาย บางพวกเบอื่ หนา ยคือ ทาํ ลายกองโทสะ กองโมหะ ความโกรธ การผกู โกรธ .. . กรรนอันจะนาํ ไปสภู พทั้งปวง อันตนไมเคยเบอ่ื หนา ย ไมเคยทาํ ลาย.

พระสุตตนั ตปฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เลม ๓ ภาค ๒ - หนา ท่ี 66 บทวา เขาไปหาบรรพชิต คือเขา ไปใกลบ รรพชติ ผูเปน บณั ฑติบทวา เปน ผมู งุ ประโยชนในภายใน ความวา บุคคลบางคนมปี กติแสวงโทษ กระทาํ โทษไวภายใน เพราะความทตี่ นมจี ิตขุนเคอื งแลวตรึกตรองฉันใด พระโพธสิ ัตวม ไิ ดทรงตรกึ ตรองเหมอื นอยางนั้น ทรงกระทําประโยชนไ วภ ายในแลวทรงตรึกตรองคอื ใครค รวญดว ยคําอนั ประกอบดว ยประโยชน. บทวา ปฏิลาภคเตน คอื ไปเพ่อื หวงั ลาภ. บทวา อุปฺปาฏ-นมิ ติ ตฺ โกวิท คือเปน ผูฉ ลาดในลางและนิมิต. บทวา อเวจจฺ ทกขฺ ติรแู ลวจักเห็น. บทวา อตถฺ านสุ ฏิ สี ุ ปริคคฺ เหสุ จ ความวา ในการกําหนดในการสงั่ สอนทเ่ี ปนประโยชน คอื ญาณท้งั หลายอนั กาํ หนดถงึประโยชนแ ละมิใชป ระโยชน. บทวา เปน ผูไมมีความโกรธ ความวา ไมใ ชเพราะความที่ตนละความโกรธไดด วยอนาคามิมรรค เพราะความทีต่ นไมอยูในอํานาจของความโกรธ อยา งนว้ี า แมห ากวา ความโกรธพงึ เกดิ ข้นึ แกเรา เรากจ็ ะบรรเทาความโกรธนัน้ เร็วพลันทเี ดยี ว. บทวา ไมขดั ใจ คือ ไมตดิ เหมือนหนามงอ ๆ แทงจุดสาํ คัญของรางกายในท่ีนั้น ๆ. ในบทวา ไมโ กรธ ไมป องราย เปนตน ความวา ความโกรธเกดิ ขึน้ กอน ความพยาบาทมีกําลังกวา ความโกรธนน้ั ความจองลางจองผลาญมกี ําลงั กวา ความพยาบาทน้ัน พระตถาคตไมท รงทําดว ยคาํ ท้งั หมดนน้ั จงึ ไมโกรธ ไมพ ยาบาท ไมจองลา งจองผลาญ. บทวา ไมท าํ ความโกรธ ความเคืองและความเสียใจใหป รากฏ คือไมท ําใหปรากฏดว ยกายวกิ ารหรือวจวี กิ าร ความเปนผูไ มโ กรธตลอดกาลนานและใหเ คร่ืองลาด

พระสุตตันตปฎ ก ทีฆนิกาย ปาฏกิ วรรค เลม ๓ ภาค ๒ - หนา ที่ 67เน้ือละเอยี ดเปน ตน ชื่อวา กรรมในทน่ี .ี้ จรงิ อยู ผวิ พรรณของคนมกั โกรธเปน ผวิ พรรณเศราหมอง หนาตาดนู า เกลยี ด ช่อื วา เคร่ืองตกแตงเชน ผาสาํ หรบั ปกปด กไ็ มมี เพราะฉะนน้ั ชนใดมักโกรธทาเดยี วและไมใหผ าสาํ หรบั ปกปด ชนน้นั จงรคู วามทีเ่ ขาเปนผูมีผิวพรรณเศรา หมอง มที รวดทรงนา เกลียด. แตห นา ของคนไมโกรธ ยอมแจมใส ผิวพรรณยอ มผองใส.จริงอยูสัตวเปนผูนา เลือ่ มใสดว ยเหตุ ๔ อยา ง คือ ดวยใหอ ามสิ ดว ยใหผา ดวยเคร่อื งกวาดหรอื ดว ยความเปน ผไู มโกรธ. เหตุแม ๔ อยางน้ี ก็เปน อนั พระตถาคตไดท รงกระทําแลว ตลอดกาลนานทีเดยี ว ดวยเหตุนัน้โลกพรอมดวยเทวโลกจงรูความท่เี หตเุ หลา น้ี พระตถาคตทรงกระทําแลวดว ยเหตุน้ี เพราะฉะนน้ั มหาปุริสลักษณะ มสี เี หมอื นทองยอมเกดิ ขน้ึชื่อวา คลา ยกรรม. ลักษณะน้ีแล ชอื่ วา ลักษณะ. ความเปน ผูไ ดเ ครือ่ งสาดมเี นอ้ื ละเอียดเปน ตน ชือ่ วา อานสิ งส. บทวา อภวิ สิ ชฺชิ แปลวา ตกแลว ความวา ฝนตกท่วั แผนดินฝนทา นกลาววา สุระ เหมอื นฝนตกทัว่ แผน ดนิ ใหญ. บทวา สรุ วรตโรริวอินโฺ ท คือดุจพระอินทรผปู ระเสรฐิ กวา สรุ ะทง้ั หลาย. บทวา ไมป รารถนาเปนนักบวช คอื ปรารถนาความเปนคฤหสั ถ ไมใ ชน กั บวช. บทวา มหตึมหึ คอื แผน ดินใหญ. บทวา อจฺฉาทนวตฺถโมกขฺ ปาปุรณาน คอื ผานงุและผาหมอันสงู สดุ . บทวา ปนาโส แปลวา ความพินาศ. บทวา นาํ มารดากบั บตุ รใหพบกนั ความวา พระราชาผูด ํารงอยูในราชสมบัติ สามารถทาํกรรมนไี้ ด เพราะฉะน้ัน แมพระโพธิสตั วเม่ือครองราชสมบตั ิก็ทรงต้ังมนุษยทัง้ หลายวา พวกทา นจงทาํ การงานที่ประตูพระนคร ๔ แหง มีทางส่แี พรงเปน ตนภายในพระนคร ในทศิ ทง้ั ๔ นอกพระนคร พวกมนุษย

พระสตุ ตนั ตปฎ ก ทฆี นกิ าย ปาฏกิ วรรค เลม ๓ ภาค ๒ - หนาท่ี 68เหลานน้ั เหน็ มารดาบน เพอ หาบตุ รวา บตุ รของเราอยไู หน เราไมเหน็บตุ รดงั นี้ แลวพดู วา มานเี้ ถิดแม ทานจะเห็นบตุ ร ไดพ ามารดานนั้ ไปอาบนํ้าใหบ ริโภคแลว แสวงหาบุตรแสดงแกมารดานัน้ . ในบททัง้ ปวงมนี ัยนี้การทาํ ใหญ าติทัง้ หลายมคี วามพรอมเพรียงกันตลอดกาลนานช่อื วา กรรมในท่ีน้ี กญ็ าตทิ งั้ หลาย เปน ผูมีความพรอ มเพรยี งกันแลว ยอ มปกปดโทษของกนั และกนั จรงิ อยูช นเหลานนั้ ในเวลาทะเลาะกันยอ มทะเลาะกนั ก็จรงิแตเ มื่อเกิดโทษขึน้ แกคนหนง่ึ ก็ไมป รารถนาใหผูอ ่นื รู เม่อื มีคนพูดวา น้เี ปนโทษของคนคนหน่ึง ทง้ั หมดจะลกุ ขน้ึ พูดวา ใครเหน็ ใครไดย ิน ในบรรดาญาตขิ องเรา ไมมผี ทู าํ เห็นปานน้ี กพ็ ระตถาคตเม่ือทรงทาํ การสงเคราะหญาติน้ันเปนอันทรงทํากรรมคอื การปกปดโทษนี้ตลอดกาลนาน ลําดบั น้นัโลกพรอ มดว ยเทวโลกจงรคู วามทกี่ รรมเหน็ ปานนี้ อนั พระตถาคตนน้ัทรงกระทําดว ยเหตุนี้ ดงั นั้น ลักษณะคอื มพี ระคยุ หะเรน อยูในฝก ยอมเกิดข้ึน ช่ือวา คลายกรรม. ลกั ษณะนี้แหละ ชอ่ื วา ลักษณะ. ความเปนผูมีโอรสมาก ชอ่ื วา อานสิ งส. บทวา วตถจฺฉาทิย ไดแ กปกปด ดวยผา คอื ซอ นไวในผา . บทวาอมติ ตฺ ตาปนา แปลวา เผาผลาญพวกอมิตร. บทวา คหิ ิสสฺ ปต ิชนนาคือยังปต ใิ หเ กิด เพือ่ เปนคฤหสั ถ. บทวา ยอมรจู ักชนท่ีเสมอกนั ความวา ยอ มรูจกั บคุ คลที่เสมอกันดวยเหตนุ นั้ ๆ อยางนว้ี า ผูนเ้ี สมอดว ยตารุกขนคิ รนถผ ูนเ้ี สมอดว ยโปกขร-สาต.ิ บทวา ยอ มรจู ักบุรุษ คือ รจู ักบุรุษวา บุรุษนี้ เปนผูประเสริฐท่สี ดุ . บทวา รจู กั บุรุษพิเศษ คอื ไมทาํ ถั่วเขียวเสมอดวยถว่ั -

พระสตุ ตนั ตปฎ ก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เลม ๓ ภาค ๒ - หนา ท่ี 69ราชมาศ ยอ มรคู วามวิเศษของผูประเสริฐโดยคุณ. บทวา บุคคลน้คี วรสักการะนี้ ความวา บุรษุ นี้ ควรทานสกั การะชอื่ นี้ เขาไดเปน การกบคุ คลเพราะรจู ักบุรุษพเิ ศษวา บุรุษนไ้ี ดเปนผทู าํ ใหเปนบุรษุ พเิ ศษมากอน เขาไดใหท านแกผูค วร จริงอยู ผูใ ดใหกหาปณะกง่ึ หนง่ึ แกผ ูทคี่ วรกหาปณะหน่งึผนู ั้น ยอ มทาํ ใหก หาปณะกึง่ หนง่ึ ของผูอื่นฉบิ หายไป ผูใดใหสองกหาปณะผูนัน้ ยอมทําใหหน่ึงกหาปณะของตนฉบิ หายไป เพราะฉะน้นั ไมท ําแมทง้ั สองอยา งน้ี ช่อื วา เขาไดใ หท านแกผูควร. ในบทวา ทรพั ยค อื ศรัทธาเปนตน พงึ ทราบความที่ศรทั ธาเปน ตน เปนทรัพย ดวยอรรถคือใหไดสมบัติ กรรมคือการสงเคราะหผ ูเ สมอกนั อนั บุคคลรูจ กั บุรษุ พิเศษ กระทาํแลวตลอดกาลนาน ช่อื วา กรรมในท่นี ี.้ โลกพรอมดว ยเทวโลกจงรูกรรมน้ันของพระโพธสิ ัตวดวยเหตนุ ี้ ดงั น้ันลักษณะสองอยา งน้ี ยอ มเกดิ ขึ้นชอ่ื วา คลา ยกรรม. ลกั ษณะสองอยา งน้ีแหละ ชือ่ วา ลักษณะ. ธนสมบตั ิชอื่ วา อานสิ งส. บทวา ตุลิย แปลวา พิจารณาแลว. บทวา ปวจิ ยิ แปลวาคน ควาแลว . บทวา หาชนสงฺคาหกธ คอื สงเคราะหมหาชน. บทวาสเมกขฺ มาโน คือ เพง เสมอ. บทวา มนุษยทง้ั หลายทีม่ ีปญญาย่ิง ความวา มนุษยผทู ํานายลักษณะมีปญญาย่งิ คอื มีปญญาละเอียด. บทวา พหุวิวิธคิหนี  อรหานิแปลวา สมควรแกพวกคฤหสั ถหลาย ๆ อยา ง. บทวา ปฏิลภติ ทหโรสสุ ู กุมาโร ความวา พวกนกั พยากรณทาํ นายวา พระโพธสิ ัตวหนุม นี้จักไดเปนพระกมุ าร. บทวา มหิปปฺ ติสฺส คอื พระราชา.

พระสุตตนั ตปฎก ทีฆนกิ าย ปาฏิกวรรค เลม ๓ ภาค ๒ - หนาท่ี 70 บทวา โยคกเฺ ขมภาโม คอื ใครความเกษมจากโยคะ บทวาดว ยปญญา คือดวยปญญาแหงกรรมอันตนทาํ แลว ความเปนผูใครประโยชนแกม หาชน ช่อื วา กรรมในที่น.ี้ โลกพรอมดว ยเทวโลกจงรูค วามเปน ผูหวงั ความเจริญอยางเดยี ว เพราะความเปน ผใู ครป ระโยชนแกมหาชนดวยเหตนุ ี้ของพระโพธิสตั วน้ันดังนน้ั พระลกั ษณะ ๓ ประการอันบริบรู ณครบถว น อนั ไมเสื่อมเหลาน้ี ยอ มเกดิ ขน้ึ น้นั ชื่อวา คลา ยกรรมลกั ษณะ ๓ ประการนีแ้ หละ ชอื่ วา ลกั ษณะ. ความไมเ สอื่ มจากทรพั ยเปนตนั และจากศรัทธาเปน ตน ช่อื วา อานสิ งส. บทวา ดว ยศรัทธา ความวา ดวยความเชอ่ื เพราะความสําเรจ็ ดวยความเช่ือเพราะความเล่ือมใส. บทวา ดว ยศลี คือ ดว ยศลี ๕ ดว ยศีล ๑๐บทวา ดว ยสุตะ คอื ดว ยการฟง พระปริยตั ิ. บทวา ดวยพฑุ ฒฺ ิ คือดวยความเจรญิ แหง ธรรมเหลา น้นั อธบิ ายวา พระโพธิสัตวท รงดาํ รอิ ยา งนี้วา ชนท้งั หลายพงึ เจรญิ ดวยธรรมเหลา นไ้ี ดอ ยางไร. บทวา ดวยธรรมคอื ดวยโลกยิ ธรรม. บทวา ดว ยคุณอนั ใหประโยชนส าํ เรจ็ มาก คือดว ยคุณอนั สูงสดุ มาก แมอ ่นื ๆ. บทวา อหานธมฺมต คือ ธรรมอนั ไมเ สอื่ ม.บทวา มีเสน ประสาทสําหรับนาํ รสอาหารแผซานไปสม่ําเสมอท่ัวพระวรกาย ความวา วัตถแุ มป ระมาณเทา เมลด็ งา ตงั้ อยูที่ปลายลน้ิ ยอมแผไปในทที่ ง้ั หมดฉันใด เสน ประสาทยอ มทาํ รสอาหารแผซา นไปสม่าํ เสมอฉนั นนั้ความคอื การกระทําใหไมม ีโรค. ชื่อวา กรรมในทีน่ ี้ โลหติ ของผถู ูกประหารดวยฝามือเปนตน ยอ มขงั อยูในที่น้ันๆ เปน ปมโน กลดั หนองในภายในและแตกในภายใน ดว ยอาการอยางนี้ เขายอ มเปน ผมู ีโรคมาก. แตพ ระ

พระสุตตันตปฎก ทฆี นิกาย ปาฏิกวรรค เลม ๓ ภาค ๒ - หนา ที่ 71ตถาคตทรงกระราํ กรรมอนั ทําใหไมม ีโรคนตี้ ลอดกาลนาน. โลกพรอ มดว ยเทวโลก จงรูกรรมนั้นของพระตถาคตนน้ั ดวยเหตนุ ้ีดงั นนั้ ลกั ษณะคือมีเสนประสาทสาํ หรบั นํารสอาหารอันเลศิ อันทาํ ใหไ มม โี รค ยอ มเกิดขึ้นช่อื วา คลายกรรม ลักษณะนี้แหละ ช่อื วา ลกั ษณะ ความเปน ผูมอี าพาธนอย ชอื่ วา อานสิ งส. บทวา ดวยใหตายเองและบังคบั ใหฆา คือดวยบงั คบั อยา งนีว้ าทานท้ังหลายจงใหผนู ี้ตายจงฆา ผนู ีด้ ังน้ี . บทวา ดวยจองจาํ คือดวยใหเขาไปอยใู นเรอื นจํา. บทวา โอชสา แปลวา มีรสอรอ ย. บทวา ไมถลึงตาดู คอื ไมเ พงดว ยอํานาจความโกรธเหมือนปนู ําตาออก. บทวา ไมค อนตาดู คือไมชายตามอง. บทวา ไมชาํ เลอื งตาดูความวา ผทู ีโ่ กรธหลบั ตา ไมด ู ในขณะที่คนอ่ืนเขาดู กลับโกรธมองดผู ทู ี่เดนิ ไปอีก พระตถาคตมิไดเปนอยางนัน้ . บาลวี า วเิ ธยยฺ เปกฺขิตา ดังนีบ้ างน้ีกม็ คี วามอยางเดียวกนั . บทวา เปนผูตรงมใี จตรงเปน ปกติ ความวาเปน ผูมีใจตรง เปน ผูเพงตรง คือไดเ ปนผูเพง อยา งเปด เผย คอื ไพบูลยกวา งขวางเชน เดยี วกับใจตรง. บทวา ดูนารัก คือพงึ ดดู วยใจรกั . กรรมคอื การดดี วยจกั เปนทร่ี ักของมหาชนตลอดกาลนาน ช่อื วา กรรมในที่นี้ผโู กรธเมอื่ แลดยู อ มเปนเหมอื นตาบอดขา งเดยี ว เหมือนตากายอมจะเปนคนตาเหลและตาขุนมวั ทีเดยี ว. แตผมู ีจิตผองใสเมอื่ แลดู ประสาทมีสี ๕ของตาทัง้ สองนนั้ ปรากฏ. ก็พระตถาคตยอมทรงแลดอู ยา งนัน้ . อนึ่ง โลกพรอมดว ยเทวโลก จงดรู คู วามทพ่ี ระตถาคตน้นั ทรงแลดูดวยจกั ษุเปน ทร่ี กัตลอดกาลนาน ดว ยเหตุนี้ ดังนน้ั มหาปรุ ิสลักษณะ ๒ ประการ อัน

พระสุตตนั ตปฎ ก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เลม ๓ ภาค ๒ - หนา ที่ 72กระทาํ ความสมบรู ณแ กพ ระเนตรยอ มเกิดข้ึน ชื่อวา คลา ยกรรม. ลักษณะทัง้ สองประการนแ้ี หละชอ่ื วา ลักษณะ. ความเปน ผูดดู ว ยความรกั ชื่อวาอานสิ งส. บทวา อภโิ ยคิโน คือประกอบในลกั ษณะศาสตร. บทวา พระ-ตถาคตเปน หัวหนาของชนเปน อันมาก ความวา ไดเปน หวั หนาคือเปนผูใ หญไ ดใ นหมูของชนเปนอนั มาก ชนเหลาอ่นื ยอ มยึดถือทฏิ ฐานุคติของพระตถาคตน้นั ความเปนหัวหนา ชอ่ื วา กรรมในท่ีน้ี ผใู ดเปนหวั หนากระทาํกศุ ลธรรม มีทานเปน ตน ผูนั้น เปนผไู มเกอ เขินเงยศรี ษะ เปนผูมศี ีรษะบรบิ รู ณดว ยปติและปราโมทยเท่ยี วไป ก็พระมหาบรุ ุษไดเ ปนอยา งนนั้ ที่นน้ั โลกพรอ มดว ยเทวโลก จงรูกรรมคือการเปนหัวหนาน้ี ของพระมหาบุรุษนั้นดว ยเหตนุ ้ี ดงั น้ันลักษณะคอื มพี ระเศยี รดุจประดับดว ยกรอบพระพกั ตรยอ มเกดิ ขึ้น ช่อื วา คลายกรรม. ลกั ษณะนีแ้ หละชอ่ื วา ลักษณะความเปนผูอ นวุ ตั รตามมหาชน ชอื่ วา อานิสงส. บทวา หมชู นท่ชี ว ยเหลือ คือพวกที่ทําการชว ยเหลอื เปน อันมาก จักมีแกพ ระองค. บทวา คร้งั นนั้ พวกพราหมณย อมพยากรณความวา พวกพราหมณ พยากรณอยางนัน้ ในคราวทีพ่ ระองคทรงพระเยาว.บทวา ปฏหิ ารก แปลวา ความเปน ผชู วยเหลือ. บทวา วสิ วี แปลวามคี วามชํานาญสง่ั สมแลว. บทวา ประพฤติตาม คอื ประพฤตติ ามอธั ยาศยั .การกลา วความจรงิ ตลอดกาลนาน ชอื่ วา กรรมในทีน่ ้ี โลกพรอมดวยเทวโลกจงรคู วามทพ่ี ระองคต รัสถอยคาํ ไมเปนที่สอง คอื ถอ ยคาํ บริสทุ ธต์ิ ลอดกาลนาน ดวยเหตนุ ี้ ดงั นน้ั พระลักษณะคือมีพระโลมาขมละเสน ๆ เสมอ

พระสตุ ตันตปฎ ก ทฆี นกิ าย ปาฏิกวรรค เลม ๓ ภาค ๒ - หนา ที่ 73กันไปทกุ ขุมขนและพระลกั ษณะคือพระอุณาโลมยอ มเกดิ ชอื่ วา คลา ยกรรม. ลกั ษณะทง้ั สองนแ้ี หละช่ือวา ลกั ษณะ ความเปนผูอนวุ ตั รตามโดยความอนวุ ตั รตามอธั ยาศยั แกมหาชน ชอ่ื วา อานสิ งส. การกลาววาจาไมสอเสียดตลอดกาลนาน ชอ่ื วา กรรมในที่น.้ี บทวาอเภชฺชปริโส แปลวา ไมนําบรษิ ทั ใหแ ตกกนั . นยั วา ผูก ลา ววาจาสอเสยี ดทาํ ลายความสามัคคี ฟนยอมไมสมบูรณแ ละยอ มเปน ผมู ีฟนหา ง อนึ่ง โลกพรอมดว ยเทวโลกจงรูค วามท่ีพระตถาคตมีพระวาจาไมส อเสียด ตลอดกาลนาน ดว ยเหตุนี้ ดังนั้น ลกั ษณะทง้ั สองนยี้ อ มเกดิ ชือ่ วา คลา ยกรรมลักษณะทั้งสองน้แี หละ ชอ่ื วา ลักษณะ ความทีบ่ รษิ ัทไมแ ตกกนั ชือ่ วาอานสิ งส. บทวา จตุโร ทส แปลวา ๔๐. บทวา อาเทยฺยวาโจ แปลวามคี าํ ควรเชื่อถือได. ความเปนผไู มก ลาวคาํ หยาบ ตลอดกาลนาน ช่อื วากรรมในท่ีน้ี ผใู ดเปน ผูมวี าจาหยาบ ชนจงรคู วามที่เขาเหลานั้น กลบั ล้นิกลา ววาจาหยาบ ดวยเหตนุ ้ี. ดงั นั้น ผนู ้นั จะมีลิ้นกระดาง มลี ้นิ อาํ พรางมีสองล้นิ หรอื ตดิ อา ง อนง่ึ ผใู ดกลบั ล้ินไปมาไมพ ดู วาจาหยาบ ผนู ้นั จะเปนผไู มม ีลน้ิ กระดา ง ไมมีลน้ิ อาํ พราง ไมส องลิน้ ลนิ้ ของเขาออน มสี เี หมือนผากัมพลสแี ดง เพราะฉะนัน้ โลกพรอ มดว ยเทวโลกจงรคู วามทพ่ี ระตถาคตไดกลบั ลนิ้ ไปมา แลว ตรสั วาจาหยาบดวยเหตุนี้. ดังนัน้ พระลกั ษณะคือมีพระชิวหาใหญยอมเกิดขึ้น อนงึ่ เสียงของผูกลาววาจาหยาบยอมแตก ชนจงรูค วามท่เี ขาทาํ เสียงแตกแลว กลา ววาจาหยาบ ดังนั้น เขายอ มเปน ผูมีเสยี งขาดหรอื มเี สียงแตก หรือมเี สียงเหมอื นกา. อนงึ่ ผใู ดไมกลา ววาจาหยาบอนั ทําใหเ สียงแตก เสยี งของผูนัน้ ยอมเปนเสยี งไพเราะและเปนเสยี งนา รกั .

พระสุตตนั ตปฎ ก ทฆี นิกาย ปาฏกิ วรรค เลม ๓ ภาค ๒ - หนา ที่ 74เพราะฉะนัน้ โลกพรอ มดวยเทวโลก จงรคู วามท่ีพระตถาคตไมต รสั วาจาหยาบ อนั ทาํ ใหเ สยี งแตก ตลอดกาลนานดว ยเหตนุ ี้. ดังนนั้ พระลักษณะคอื มเี สียงดจุ เสยี งพรหมยอ มเกิดข้นึ ช่อื วา คลายกรรม. พระลักษณะท้งั สองน้ีแหละชื่อวา ลักษณะ. ความเปนผมู วี าจาควรเชอ่ื ถอื ชอื่ วา อานสิ งส. บทวา ทําความเจบ็ ใจ คือ ทําความเจบ็ ใจเพราะประกอบดวยการดา. บทวา พหุชนปปฺ มทฺทน แปลวา ย่ํายีชนเปน อันมาก. พงึ ประกอบอ. อกั ษร ในบทนี้วา อพาฬหฺ  คิร โส น ภณิ ผรสุ  ดวย ภณิศพั ทขา งหนา. บทวา หนกั คอื ถอ ยคําหนกั มกี าํ ลัง คอื หยาบยิง่ นัก ในบทนม้ี ีอธบิ ายวา เขามไิ ดพ ดู คาํ หนกั . บทวา สุสหิต แปลวา ประกอบความรกั ดว ยดี. บทวา สขิล แปลวา ออน. บทวา วาจา คือคาํ พดู ท้ังหลาย.บทวา สะดวกหู ความวา ความสุขทางหู ปาฐะวา กณฺณสุข ก็มี,อธบิ ายวา ความสขุ ยอมมแี กห ูอยา งใด ยอมกลา วอยางนัน้ . บทวา เวทยิถ แปลวา เสวยแลว . บทวา พรฺ หมฺ สฺส แปลวาเปนผมู ีเสียดจุ เสียงพรหม. บทวา ไมม ใี ครกาํ จัดได ความวา เปน ผูอันใคร ๆ ไมสามารถกําจดั คอื ใหเ คลอ่ื นจากคุณธรรมหรือฐานะได การไมพ ดู ถอยคาํ เพอเจอ ชอ่ื วา กรรมในทน่ี ้ี ผูใดกลา วคําเชน น้ัน ชนจงรูความท่ีเขาเหลา นัน้ คางสน่ั แลว พดู คาํ เพอเจอ ดวยเหตุน้ี ดังน้นั ผนู น้ัยอมเปนผูมคี างเขา ไปแลวในภายใน หรอื มคี างคด หรือมคี างเหมอื นเงือ้ มเขา แตพ ระตถาคตยอมไมตรัสอยางนัน้ โลกพรอ มดวยเทวโลกจงรคู วามท่ีพระตถาคตนั้นไมส ั่นคางแลว ๆ เลา ๆ แลวตรสั คาํ เพอเจอ ดว ยเหตุน้ี ดงั นนั้พระลักษณะคือมพี ระหนุดุจคางสีหะ ยอมเกดิ ขนึ้ ช่อื วา คลายกรรม.พระลักษณะนแ้ี ละชอ่ื วา ลักษณะ. ความเปนผูอันใครกาํ จกั ไมได ชอ่ื วาอานิสงส.

พระสตุ ตนั ตปฎ ก ทีฆนกิ าย ปาฏิกวรรค เลม ๓ ภาค ๒ - หนาท่ี 75 บทวา มคี ลองพระวาจาไมเหลวไหล คอื มฉี ลองพระวาจาของสัตวผูจ ะไดต รสั รกู อ นดจุ ของสัตวผ มู วี าจาไมเหลวไหล บทวา ทวฺ ที ุคฺคม-วรตรหนตุ ฺตมลตถฺ ความวา ชือ่ วา ทฺวทิ คุ ฺคม เพราะไป ๔ เทา อธบิ ายวา ไดความทส่ี ีหะประเสรฐิ กวาสัตว ๔ เทา . คําวา มนุชาธปิ ติ ไดแ กเปน ใหญในหมมู นุษย. คาํ วา ตถตฺโต คือ สภาพที่เปน จรงิ . บทวา สจุ ิปรจิ าโร ไดแ กม บี รวิ ารสะอาด. ความเปนผูม ีอาชพีชอบ ช่อื วา กรรมในที่นี้ ผูใดสําเรจ็ ชวี ติ ดวยอาชพี เศราหมอง ไมสม่าํ เสมอแมฟ น ของผนู ั้นก็ไมเสมอ แมเ ขี้ยวกส็ กปรก ก็โลกพรอมดวยเทวโลกจงรูความท่พี ระตถาคตทรงสาํ เร็จชีวติ ดว ยอาชีพบรสิ ทุ ธสิ์ ม่าํ เสมอ ดว ยเหตนุ ้ีดังพระลกั ษณะคอื มพี ระทนตเรยี บเสมอกัน และพระลกั ษณะคือมพี ระทาฐะขาวงามยอ มเกิดขึ้น ชอ่ื วา คลายกรรม. พระลกั ษณะท้งั สองนี้แหละชอื่ วาลกั ษณะ. ความเปนผูม ีบรวิ ารสะอาด ชอ่ื วา อานิสงส. บทวา ไมก ดขเี่ บียดเบียนชาวชนบท ความวา การกดขี่หรือเบียดเบยี นดวยคนอ่นื ของชนชาวชนบทอันกาํ หนดดวยจักรวาล ยอมไมม .ีบทวา นทิ วิ ปรุ วรสโม ความวา เสมอดวยทา วสักกะผมู ีเมืองสวรรคอ นัประเสรฐิ . บทวา ลปนช คือ ฟน อันเกิดในปาก. บทวา ทชิ สมสุกกฺ -สจุ โิ สภนทนฺโต ความวา ชื่อวา ทิชสมสุกกฺ สจุ โิ สภนทนฺโต เพราะมีฟน ขาวสะอาดงาม ชือ่ ทิช เพราะเกิดสองหน. บทวา น จ ชนปทตทุ นความวา ชนบทอนั กําหนดดวยจกั รวาล ไมม ีรบกวนเบยี ดเบียนความเจ็บปว ย. บทวา ยอมประพฤตแิ มสิ่งทีเ่ ปนประโยชน และความสขุ แกชนหมมู าก ความวา ชนเปนอนั มาก เปน ผูมสี ุขและทุกขเ สมอกันยอม

พระสุตตันตปฎก ทฆี นกิ าย ปาฏกิ วรรค เลม ๓ ภาค ๒ - หนาท่ี 76ประพฤตสิ ่ิงทเ่ี ปน ประโยชนแ ละความสุขแกกันและกนั ในชนบทน้นั . บทวาวิปาโป ไดแก ปราศจากบาป. บทวา ปราศจากความกระวนกระวายและความลําบาก ความวา ปราศจากความกระวนกระวายและความลําบากทางกาย. บทวา ผูกาํ จัดกเิ ลสเปนมลทนิ เปนตอ เปนโทษความวา กาํ จัดกิเลสท้งั ปวง อนั เปนมลทิน มรี าคะเปน ตน อนั เปน ตอมรี าคะเปนตันและอนั เปนโทษ คอื โทสะ. บททเ่ี หลอื ในบทท้งั หมดมีอรรถงา ยน่ันแล. จบอรรถกถาลักขณะสตู ร ท่ี ๗

พระสตุ ตันตปฎ ก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เลม ๓ ภาค ๒ - หนา ท่ี 77 ๘. สงิ คาลกสตู รเรอ่ื ง สงิ คาลกคฤหบดบี ตุ ร - วา ดว ยคิหิปฏบิ ตั ิ [๑๗๒] ขาพเจา ไดส ดับมาอยา งนี้ :- สมัยหนง่ึ พระผูม ีพระภาคเจาประทับอยู ณ พระวิหารเวฬุวนัอนั เปน ทีพ่ ระราชทานเหย่อื แกก ระแต ใกลก รงุ ราชคฤห สมยั นั้นสงิ คาลก-บุตรคฤหบดลี ุกขนึ้ แตเ ชา ออกจากกรุงราชคฤห มผี า เปย ก มผี มเปย กประคองอญั ชลีนอบนอมทิศทงั้ หลาย คือ ทศิ เบอ้ื งหนา ทิศเบื้องขวาทิศเบอ้ื งหลงั ทศิ เบอ้ื งซาย ทิศเบือ้ งลา ง ทศิ เบ้ืองบน [๑๗๓] ครงั้ นัน้ เวลาเชา พระผูมีพระภาคเจา ทรงครองผา ถอืบาตรและจวี รเสดจ็ เขา ไปบณิ ฑบาตยังกรงุ ราชคฤห ไดท อดพระเนตรเห็นสงิ คาลกบตุ รคฤหบดี ซึง่ ลกุ ข้นึ แตเ ชา ออกจากกรุงราชคฤห มีผาเปย กมผี มเปย ก ประคองอัญชลี นอบนอมทศิ ทง้ั หลาย คือ ทศิ เบอ้ื งหนาทิศเบ้อื งขวา ทิศเบ้อื งซา ย ทิศเบอื้ งหลัง ทิศเบ้ืองลาง ทิศเบอื้ งบน คร้ันทอดพระเนตรเห็นแลว ไดตรสั ถามวา ดูกอ นบตุ รคฤหบดี เธอลุกแตเชาออกจากกรงุ ราชคฤห มผี าเปยก มีผมเปย ก ประคองอัญชลี นอบนอมทิศทัง้ หลาย คอื ทิศเบ้ืองหนา ทิศเบ้ืองขวา ทศิ เบ้ืองซาย ทศิ เบ้ืองหลังทศิ เบื้องลาง ทิศเบอ้ื งบนอยู เพราะเหตุอะไร สิงคาลกบุตรคฤหบดกี ราบทลู วา ขา แตพระองคผูเจรญิ บดิ าของขาพระองค เมื่อจะทาํ กาสกิรยิ า ไดกลา วไวอ ยา งนี้วา นแี่ นลกู เจา พงึนอบนอ มทิศทง้ั หลาย ขาพระองคสักการะเคารพนบั ถอื บูชาคาํ ของบดิ า

พระสุตตันตปฎก ทีฆนิกาย ปาฏกิ วรรค เลม ๓ ภาค ๒ - หนา ท่ี 78จึงลกุ ขึน้ แตเ ชาออกจากกรงุ ราชคฤห มผี าเปยก มีผมเปยก ประคองอญั ชลี นอบนอ มทศิ ท้ังหลาย คือ ทิศเบื้องหนา ทศิ เบ้ืองขวา ทิศเบอ้ื งซายทิศเบ้อื งหลงั ทศิ เบื้องลาง ทศิ เบื้องบนอยู ดกู อ นคฤหบดีบุตร ในวนิ ัยของพระอริยเจา เขาไมนอบนอ มทศิ ท้ัง ๖ กนั อยางนี้. ขาแตพ ระองคผ ูเจรญิ ในวินยั ของพระอรยิ เจา ทานนอบนอ มทศิ ๖ กนั อยา งไร ขอประทานโอกาส ขอพระผูมีพระภาคเจาจงทรงแสดงธรรมแกขา พระองคตามทใ่ี นวนิ ยั ของพระอริยเจา ทา นนอบนอ มทิศ ๖ กนั นน้ั เถิด พระเจาขา. กถาวา ดวยอบายมุข ๔ [๑๗๔] ดกู อ นคฤหบดบี ุตร ถาอยา งนน้ั ทา นจงฟง จงต้งั ใจใหดีเราจกั กลา ว. สิงคาลกคฤหบดีบตุ รกราบทลู รับพระดํารสั ของพระผมู ีพระ-ภาคเจา พระผมู ีพระภาคเจา ไดต รัสวา ดูกอ นคฤหบดบี ุตร อรยิ สาวกละ-กรรมกิเลส ๔ ไดแ ลว ไมทําบาปกรรมโดยฐานะ ๔ และไมเ สพทางเสื่อมแข็งโภคะ ๖ อริยสาวกนัน้ เปนผปู ระศากจากกรรมอันลามก ๑๔ อยา งนแ้ี ลวยอมเปน ผูปกปดทศิ ๖ ยอ มปฏบิ ตั เิ พ่ือชนะโลกทั้งสอง และเปนอันอริย-สาวกนั้นปรารภแลวทง้ั โลกน้ี และโลกหนา . เบ้ืองหนาแตต ายเพราะกายแตก อริยสาวกนน้ั ยอ มเขาถงึ สุคติโลกสวรรค. กรรมกเิ ลส ๔ เปนไฉน ที่อริยสาวกละไดแ ลว. ดกู อนคฤบดีบตุ ร กรรมกเิ ลสคือปาณาติบาต ๑ อทินนาทาน ๑ กาเมสุมิจฉาจาร ๑

พระสตุ ตันตปฎก ทฆี นกิ าย ปาฏกิ วรรค เลม ๓ ภาค ๒ - หนาท่ี 79มุสาวาท ๑ กรรมกเิ ลส ๔ เหลา นี้ ทีอ่ ริยสาวกนน้ั ละไดแลว พระผมู -ีพระภาคเจา ผูส คุ ตศาสดา ครนั้ ตรัสไวยากรณภาษิตนแ้ี ลว จงึ ไดตรัสคาถาประพันธต อไปวา [๑๗๕] ปาณาติบาต อทนิ นาทาน มสุ าวาทและการ คบหาภรรยาผูอืน่ เรากลา ววา เปนกรรมกิเลส บณั ฑติ ทัง้ หลานไมสรรเสรญิ [๑๗๖] อริยสาวกไมทาํ บาปกรรมโดยฐานะ ๔ เปนไฉน ปุถุชนถงึ ฉนั ทาคติ ยอมทาํ กรรมลามก ถึงโทสาคติ ยอมทาํ กรรมลามก ถงึ โมหาคติยอ มทํากรรมลามก ถงึ ภยาคติ ยอ มทํากรรมลามก. ดูกอ นคฤหบดีบุตรสว นอริยสาวก ไมถ งึ ฉนั ทาติ ไมถึงโทสาคติ ไมถ อื โมหาคติ ไมถ ึงภยาคติทานยอ มไมท าํ กรรมอันลามก โดยฐานะ ๔ เหลาน้.ี พระผูมีพระภาคเจาผูสคุ ตศาสดา ครน้ั ตรัสไวยากรณภาษติ น้ีเเลว จึงไดตรัสคาถาประพันธตอ ไปอกี วา [๑๗๗] ผใู ดประพฤตลิ วงธรรม เพราะความรัก ความชัง ความกลวั ความหลง ยศของผูนัน้ ยอมเสื่อมเหมือนดวงจนั ทรในขางแรม ผูใ ดไมป ระพฤติลว งธรรม เพราะความรกั ความชงั ความกลวั ความหลง ยศยอม เจริญแกผูนนั้ เหมอื นดวงจันทรใ นขา งขน้ึ .

พระสุตตนั ตปฎ ก ทฆี นกิ าย ปาฏกิ วรรค เลม ๓ ภาค ๒ - หนา ที่ 80 กถาวาดว ยอบายมขุ ๖ [๑๗๘] อริยสาวกไมเ สพทางเสอ่ื มแหงโภคะทงั้ หลาย เปนไฉนดกู อนคฤหบดีบตุ ร การเสพนาํ้ เมา คอื สุราเมรยั อันเปน ทตี่ ้ังแหงความประมาท เปน ทางเส่ือมแหงโภคะทัง้ หลายประการ ๑ การเที่ยวไปในตรอกตา ง ๆ ในเวลากลางคนื เปน ทางเส่ือมแหงโภคะทง้ั หลายประการ การเท่ยี วดูมหรสพเปน ทางเสอ่ื มแหง โภคะท้ังหลายประการ ๑ การเลน การพนันอนั เปน ท่ตี ง้ั แหงความประมาทเปน ทางเสื่อมแหงโภคะท้งั หลายประการ ๑การคบคนช่วั เปน มติ ร เปนทางเสอ่ื มแหงโภคะทั้งหลายประการ ๑ ความเกยี จครา น เปน ทางเส่อื มแหง โภคะทัง้ หลายประการ ๑ [๑๗๙] ดูกอนคฤหบดบี ุตร โทษในการเสพนา้ํ เมา คอื สรุ าและเมรยั อนั เปน ท่ีตง้ั แหง ความประมาท ๖ ประการ คอื ๒ ความเสื่อทรพั ยอนั ผูเสพพึงเห็นเอง ๑ กอการทะเลาะวิวาท ๑ เปน บอ เกิดแหงโรค ๑เปนเหตุเสียช่ือเสียง ๑ เปนเหตุไมรูจักอาย ๑ เปนเหตุทอนกาํ ลงั ปญญา ๑ดูกอนคฤหบดีบตุ ร โทษ ๖ ประการในการเสพนาํ้ เมา คอื สรุ าและเมรยัอนั เปน ทต่ี ้ังแหง ความประมาทเหลา น้ีแล [๑๘๐] ดกู อนคฤหบดบี ุตร โทษในกามเทยี่ วไปในตรอกตาง ๆในเวลากลางคนื ๖ ประการ คอื ช่อื วา ไมค มุ ครอง ไมร ักษาตัว ๑ ชอื่ วาไมคมุ ครอง ไมร ักษาบตุ รภรรยา ๑ ช่ือวา ไมค มุ ครอง ไมร ักษาทรพั ยสมบตั ิ ๑ เปน ทร่ี ะแวงของคนอ่ืน ๑ คําพูดอันไมเปนจริงในทีน่ ้ัน ๆ ยอ มปรากฏในผูน ั้น ๑ ทําใหเ กดิ ความลาํ บากมาก ๑ ดูกอ นคฤหบดบี ตุ ร โทษ

พระสุตตันตปฎก ทฆี นกิ าย ปาฏิกวรรค เลม ๓ ภาค ๒ - หนาท่ี 81๖ ประการในการเท่ียวไปในตรอกตา ง ๆ ในเวลากลางคนื เหลา นแี้ ล [๑๘๑] ดกู อ นคฤหบดีบุตร โทษในการเท่ยี วดูมหรสพ ๖ ประการ คือ ราํ ท่ไี หนไปทน่ี ่นั ๑ ขับรอ งท่ไี หนไปท่ีนั้น ๑ ประโคมทไี่ หนไปท่ีนั้น ๑ เสภาท่ไี หนไปที่นน้ั เพลงที่ไหนไปทน่ี นั้ ๑ เถดิ เทิงทไ่ี หนไปท่ีนนั้ ๑ ดกู อนคฤหบดบี ุตร โทษ ๖ ประการในการเทีย่ วดมู หรสพเหลา นแ้ี ล [๑๘๒] ดกู อ นคฤหบดีบตุ ร โทษในการเลน การพนัน อันเปนทตี่ ง้ั แหง ความประมาท ๖ ประการ คอื ผชู นะยอ มกอเวร ๑ ผแู พย อ มเสยี ดายทรัพยทีเ่ สยี ไป ๑ ความเสื่อมทรัพยใ นปจจุบัน ๑ ถอยคาํ ของคนเลน การพนัน ซงึ่ ไปพดู ทีป่ ระชุมฟงไมขึ้น ๑ ถกู มิตรอาํ มาตยหมิน่ ประมาท ๑ไมมใี ครประสงคจ ะแตง งานดวย เพราะเหน็ วา ชายนักเลงเลน การพนันไมสามารถจะเลย้ี งภรรยา ๑ ดูกอนคฤหบดบี ุตร โทษ ๖ ประการในการเลนการพนันอันเปนทีต่ ง้ั แหงความประมาทเหลาน้ีแล [๑๘๓] ดกู อ นคฤหบดีบุตร โทษในการคบคนชว่ั เปน มจิ ร ๖ประการ คือ นําใหเ ปนนักเลงการพนนั นาํ ใหเปนนกั เลงเจาชู ๑นาํ ใหเปนนกั เลงเหลา ๑ นาํ ใหเ ปนคนลวงผอู ่นื ดวยของปลอม ๑ นาํ ใหเปน คนโกงเขาซึ่งหนา ๑ นาํ ใหเปน คนหัวไม ๑ ดูกอนคฤหบดีบตุ ร โทษ๖ ประการในการคบคนช่วั เปน มติ รเหลานีแ้ ล [๑๘๔] ดูกอนคฤหบดีบุตร โทษในการเกียจคราน ๖ ประการคอื มักใหอ า งวา หนาวนกั แลว ไมทาํ การงาน ๑ มกั ใหอางวา รอนนกั แลว

พระสุตตนั ตปฎก ทฆี นิกาย ปาฏกิ วรรค เลม ๓ ภาค ๒ - หนาท่ี 82ไมทําการงาน ๑ มักใหอ างวาเย็นแลว แลวไมทําการงาน ๑ มักใหอางวายังเขา อยู แลวไมท ําการงาน มกั ใหอา งวา หิวนักแลว ไมท ําการงาน ๑ มักใหอางวา กระหายนัก แลว ไมทําการงาน ๑ เมอื่ เขามากไปดวยการอา งเลศผัดเพีย้ นการงานอยอู ยางนี้ โภคะทยี่ งั ไมเกิดก็ไมเ กิดขึ้น ที่เกดิ ขน้ึ แลวก็ถงึ ความเส่อื มส้ินไป. ดูกอนคฤหบดีบุตร โทษ ๖ ประการในการเกยี จครา นเหลานแ้ี ล. พระผมู ีพระภาคเจาผสู ุคตศาสดา ครัน้ ตรัสไวยากรณภาษิตนแี้ ลว จึงไดต รสั คาถาประพนั ธตอไปอกี วา [๑๘๕] เพ่ือนในโรงสรุ าก็มี เพื่อนกลา วแตป าก วาเพือ่ น ๆ กม็ ี สวนผใู ดเปนสหาย เมอื่ ความ ตองการเกิดขึน้ แลว ผนู ้ันจัดวา เปนเพ่อื แท. เหตุ ๖ ประการเหลา น้คี อื การนอนสาย ๑ การเสพภรรยาผอู ่นื ๑ การผูกเวร ๑ ความเปนผู ทําแตสงิ่ หาประโยชนมไิ ด ๑ มิตรช่วั ๑ ความ เปนผูตระหน่ีเหนี่ยวแนน ๑ ยอมกาํ จดั บรุ ุษ เสียจากประโยชนส ุขทจี่ ะพึงได พึงถึง. คนมมี ิตรชว่ั มมี ารยาทและโคจรชัว่ ยอม เส่อื มจากโลกท้ังสองคอื จากโลกนี้และจาก โลกหนา. เหตุ ๖ ประการ คือ การพนันและหญงิ ๑

พระสตุ ตนั ตปฎ ก ทีฆนกิ าย ปาฏกิ วรรค เลม ๓ ภาค ๒ - หนา ท่ี 83สุรา ๑ ฟอ นราํ ขับรอง ๑ นอนหลบั ในกลางวันบําเรอตนในสมยั มใิ ชก าล ๑ มิตรช่ัว ๑ ความตระหนเี่ หนยี วแนน ๑ เหลา น้ียอมกําจดั บุรษุเสยี จากประโยชนที่จะพึงได พงึ ถึง. ชนเหลาใดเลน การพนัน ดม่ื สรุ า เสพหญิงภรรยาทร่ี กั เสมอดวยชีวิตของผอู ื่น คบแตค นตํา่ ชา และไมค บหาคนทม่ี ีความเจรญิ ยอมเสือ่ มดุจดวงจนั ทรในขา งแรม ผูใดดม่ื สรุ าไมมที รพั ย หาการงานทาํ เลยี้ งชีวติ มิได เปนคนข้ีเมาปราศจากสงิ่ เปนประโยชน เขาจักจมลงสหู นี้เหมือนกอ นหินจมนา้ํ ฉะนั้น จักทาํความอากูลแกต นทนั ท.ี คนที่ปกตินอนหลับในกลางวนั เกลียด-ชังการลุกขนึ้ ในกลางคนื เปนนกั เลงขเี้ มาเปน นิจไมอาจครอบครองเรือนใหดีได ประ-โยชนท้ังหลาย ยอ มลว งเลย ชายหนมุ ท่ีละท้งิ การงาน ดวยอา งวา หนาวนกั รอ นนักเวลานีเ้ ยน็ เสียแลว ดงั น้ีเปน ตน สว นผูใดไมสาํ คญั ความหนาว ความรอน ย่งิ ไปกวาหญาทํากิจของบรุ ษุ อยู ผูน้นั ยอมไมเสือ่ มจากความสุข ดังน้ี.

พระสุตตันตปฎก ทฆี นิกาย ปาฏิกวรรค เลม ๓ ภาค ๒ - หนา ที่ 84 กถาวาดว ยมิตรเทียม [๑๘๖] ดูกอ นคฤหบดบี ุตร คน ๔ จําพวกเหลานี้ คือ คนปอกลอก ๑ คนดีแตพ ูด ๑ คนหัวประจบ ๑ คนชักชวนในทางฉบิ หาย ๑ทา นพึงทราบวา ไมใ ชม ิตร เปนแตคนเทยี มมติ ร. [๑๘๗] ดูกอนคฤหบดีบตุ ร คนปอกลอกทา นพงึ ทราบวา ไมใ ชม ติ รเปนแตคนเทยี มมิตรโดยสถาน ๔ คือ เปน คนตดิ เอาแตไดฝ า ยเดยี ว ๑เสียใหน อยคดิ เอาใหไดม าก ๑ ไมร บั ทํากจิ ของเพอื่ นในคราวมีภัย ๑ คบเพื่อนเพราะเห็นแกป ระโยชนข องตวั ๑. คฤหบดบี ตุ ร คนปอกลอกทานพงึ ทราบวาไมใ ชม ติ ร เปนแตคนเทยี มมติ ร โดยสถาน ๔ เหลานแ้ี ล. [๑๘๘] ดกู อ นคฤหบดบี ตุ ร คนดีแตพูด ทานพงึ ทราบวา ไมใ ชมติ รแตเปนคนเทียมมติ ร โดยสถาน ๔ คือ เก็บเอาของลว งแลวมาปราศรยั ๑อางเอาของทยี่ งั ไมม าถงึ มาปราศรยั ๑ สงเคราะหดวยสิ่งหาประโยชนมไิ ด ๑เมือ่ กจิ เกดิ ขน้ึ แสดงความขดั ขอ ง ( ออกปากพึง่ มไิ ด ) ๑. ดกู อนคฤหบดีบตุ รคนดแี ตพ ูดทา นพึงทราบวา ไมใชม ิตร เปนแตค นเทยี มมิตร โดยสถาน๔ เหลานแ้ี ล. [๑๘๙] ดกู อนคฤหบดบี ุตร คนหวั ประจบ ทา นพึงทราบวาไมใชมติ ร เปนแตค นเทียมมิตร โดยสถาน ๔ คอื ตามใจเพื่อน ใหทําความชัว่(จะทําช่ัวกค็ ลอยตาม) ๑ ตามใจเพื่อนใหท าํ ความดี (จะทาํ ดกี ค็ ลอ ยตาม)ตอหนาก็สรรเสรญิ ๑ ลบั หลงั นินทา ๑. ดูกอ นคฤหบดีบตุ ร คนหัวประจบทานพึงทราบวาไมใ ชม ติ ร เปนแตค นเทยี มมติ ร โดยสถาน ๔ เหลานแี้ ล.

พระสุตตันตปฎ ก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เลม ๓ ภาค ๒ - หนา ที่ 85 [๑๙๐] ดูกอ นคฤหบดบี ตุ ร คนชักชวนในทางฉบิ หาย ทา นพึงทราบวา ไมใชม ิตร เปนแตค นเทยี มมิตร โดยสถาน ๔ คือ ชกั ชวนใหดืม่ นํ้าเมาคือสรุ าและเมรยั อนั เปน ทีต่ ัง้ แหงความประมาท ๑ ชักชวนใหเทยี่ วตามตรอกตา งๆ ในเวลากลางคนื ๑ ชกั ชวนใหด ูการมหรสพ ๑ ชกั ชวนใหเ ลนการพนัน อันเปน ท่ีต้งั แหง ความประมาท ๑ ดูกอนคฤหบดบี ตุ รคนชกั ชวนในทางฉิบหาย ทานพงึ ทราบวา ไมใ ชม ิตร เปนแตค นเทยี มมติ รโดยสถาน ๔ เหลานแี้ ล. พระผมู ีพระภาคเจา ผูสคุ ตศาสดา ครน้ั ตรัสไวยากรณภาษติ นแ้ี ลวจึงไดต รสั คาถาประพนั ธตอไปอีกวา [๑๙๑] บัณฑติ ผรู ูแ จงมติ ร ๔ จาํ พวกเหลาน้ี คอื มิตรปอกลอก ๑ มติ รดแี ตพดู ๑ มติ รหวั ประจบ ๑ มติ รชักชวนในทางฉิบหาย วาไม ใชม ติ รแท พงึ เวนเสียใหหา งไกล เหมือนคน เดินทาง เวนทางท่ีมภี ยั เฉพาะหนา ฉะนัน้ [๑๙๒] ดูกอ นคฤหบดีบุตร มิตร ๔ จําพวกเหลาน้ี คอื มติ รมีอุปการะ ๑ มิตรรว มสขุ รว มทุกข มติ รแนะประโยชน มติ รมีความรักใคร ๑ ทานพงึ ทราบวาเปน มิตรมใี จดี ( เปนมติ รแท ). กถาวา ดว ยมติ รแท [๑๙๓] ดูกอนคฤหบดบี ุตร มติ รมอี ปุ การะ ทา นพงึ ทราบวาเปนมติ รแท โดยสถาน ๔ คอื รักษาเพอื่ นผปู ระมาทแลว ๑ รกั ษาทรพั ยสมบตั ขิ องเพอ่ื นผูประมาทแลว ๑ เม่ือมีภยั เปน ทีพ่ ึง่ พํานักได ๑ เม่ือกิจที่

พระสุตตนั ตปฎ ก ทฆี นิกาย ปาฏิกวรรค เลม ๓ ภาค ๒ - หนา ท่ี 86จําตอ งทําเกิดขึน้ เพ่มิ ทรัพยใหสองเทา ๑. ดูกอ นคฤหบดบี ุตร มติ รมีอุปการะทานพึงทราบวา เปน มติ รแท โดยสถาน ๔ เหลา นแ้ี ล. [๑๙๔] ดูกอ นคฤหบดีบตุ ร มติ รรว มสุขรวมทุกข ทานพงึ ทราบวาเปนมติ รแท โดยสถาน ๔ คือ บอกความลบั แกเ พอ่ื น ๑ ปดความลบัของเพื่อน ๑ ไมล ะทงิ้ ในเหตุอันตราย ๑ แมช วี ิตก็อาจสละเพื่อประโยชนแกเพือ่ นได ๑. ดูกอ นคฤหบดบี ุตร มิตรรวมสุขรว มทุกข ทานพึงทราบวาเปน มิตรแทโดยสถาน . เหลานี้แล. [๑๙๕] ดกู อนคฤหบดีบตุ ร มติ รแนะประโยชน ทานพึงทราบวาเปน มิตรแท โดยสถาน ๔ คอื หา มจากความชั่ว ๑ ใหต ้ังอยูในความดี ๑ ใหไดฟ งสิง่ ท่ียังไมเ คยฟง ๑ บอกทางสวรรคใ ห ๑. ดูกอ นคฤหบดีบตุ ร มิตรแนะประโยชน ทา นพงึ ทราบวา เปนมิตรแท โดยสถาน ๔เหลาน้ีแล. [๑๙๖] ดกู อนคฤหบดีบุตร มิตรมีความรกั ใคร พึงทราบวาเปนมิตรแท โดยสถาน ๔ คือ ไมย นิ ดดี วยความเสอ่ื มของเพื่อน ๑ ยินดีดว ยความเจรญิ ของเพื่อน. หา มคนที่กลา วโทษเพ่ือน ๑ สรรเสรญิ คนท่ีสรรเสริญเพอ่ื น ๑. ดกู อ นคฤหบดบี ตุ ร มติ รมคี วามรกั ใคร ทา นพึงทราบวาเปน มิตรแท โดยสถาน ๔ เหลานีแ้ ล. พระผูมพี ระภาคเจา ผสู ุคตศาสดา ครน้ั ตรัสไวยากรณภาษิตแลว จึงไดต รสั คาถาประพันธต อไปอีกวา [๑๙๗] บัณฑติ รูแ จง มิตร ๔ จําพวก เหลานี้ คอื

พระสตุ ตันตปฎ ก ทีฆนิกาย ปาฏกิ วรรค เลม ๓ ภาค ๒ - หนา ที่ 87 มิตรมอี ปุ การะ ๑ มติ รรวมสขุ รว มทกุ ข ๑ มิตร แนะประโยชน ๑ มิตรมีความรกั ใคร ๑ วาเปน มติ รแทฉ ะนี้แลว พงึ เขาไป คบหาโดยเคารพ เหมือนมารดากับบตุ รฉะนนั้ . บัณฑิตผสู มบรู ณดว ยศลี ยอ มรงุ เรืองสอ ง สวางเพยี งดงั ไฟ เมอื่ บุคคลสะสมโภคสมบตั ิ อยูเ หมอื นแมลงผ้ึงสรางรัง โภคสมบัตยิ อมถึง ความเพ่มิ พูนดุจจอมปลวกอนั ตวั ปลวกกอ ข้นึ ฉะนั้น คฤหสั ถใ นตระกูลผสู ามารถ คร้นั สะสม โภคสมบตั ิไดอยางนี้ พงึ แบงโภคสมบตั ิ ออกเปน ๔ สว น เขายอมผกู มติ รไวได พงึ ใช สอยโภคทรพั ยดวยสว นหนึง่ พงึ ประกอบการ งานดว ยสองสวน พึงเก็บสว นที่สไ่ี วด ว ย หมายจกั มไี วในยามมอี ันตราย ดงั น.้ี กถาวา ดวยทศิ ๖ [๑๙๘] ดูกอนคฤหบดบี ตุ ร กอ็ รยิ สาวกเปนผปู กปด ทศิ ทงั้ ๖อยางไร. ทานพึงทราบทิศ ๖ เหลา นค้ี ือ พึงทราบมารดาบิดาวา เปนทิศเบ้ืองหนา อาจารยเปนทศิ เบอ้ื งขวา บุตรและภรรยาเปน ทศิ เบอ้ื งหลัง มิตร

พระสุตตันตปฎ ก ทฆี นกิ าย ปาฏกิ วรรค เลม ๓ ภาค ๒ - หนา ที่ 88และอาํ มาตยเปน ทศิ เบือ้ งซาย ทาสและกรรมกรเปน ทิศเบ้อื งตาํ่ สมณ-พราหมณ เปน ทศิ เบอ้ื งบน. [๑๙๙] ดกู อ นคฤหบดบี ตุ ร มารดาบดิ า เปน ทิศเบ้อื งหนา อนับตุ รธดิ าพึงบํารงุ ดว ยสถาน ๕ คอื ดวยตัง้ ใจวา ทานเลีย้ งเรามา เราจกัเลยี้ งทา นตอบ ๑ จักรับทาํ กจิ ของทา น ๑ จักดาํ รงวงศตระกูล ๑ จกั ปฏิบัติตนใหเ ปนผูสมควรรบั ทรัพยม รดก ๑ เม่ือทานลวงลบั ไปแลว ทาํ บญุ อุทศิใหท าน ๑. ดูกอ นคฤหบดบี ุตร มารดาบดิ า ผเู ปนทศิ เบ้ืองหนา อันบุตรพึงบํารงุ ดวยสถาน ๕ เหลา น้ีแลว ยอมอนุเคราะหบุตรดว ยสถาน ๕ คือ หามจากความช่ัว ๑ ใหต ัง้ อยูในความดี ๑ ใหศ กึ ษาศิลปวิทยา ๑ หาภรรยาที่สมควรให ๑ มอบทรพั ยใ หใ นสมยั ๑. ดกู อ นคฤหบดบี ุตร มารดาบิดา ผเู ปนทิศเบ้อื งหนา อนั บตุ รบํารุงดวยสถาน ๕ เหลานแ้ี ลวยอมอนเุ คราะหบ ตุ รดว ยสถาน ๔ เหลานี้ ทิศเบอ้ื งหนาน้นั ชอื่ วา อนั บุตรปกปดใหเกษมสาํ ราญ ใหไ มมภี ยั ดวยประการฉะน้ี [๒๐๐] ดกู อ นคฤหบดีบตุ ร อาจารยผูเ ปน ทิศเบอื้ งขวา อันศษิ ยบาํ รงุ ดว ยสถาน ๕ คือ ดว ยลุกขนึ้ ยนื รับ ๑ ดวยเขา ไปยนิ คอยตอ นรับ .ดวยการเช่อื ฟง ๑ ดว ยการปรนนบิ ัติ ๑ ดวยการเรยี นศิลปวิทยาโดยเคารพ ๑.

พระสุตตันตปฎก ทีฆนกิ าย ปาฏกิ วรรค เลม ๓ ภาค ๒ - หนา ท่ี 89 ดูกอนคฤหบดบี ุตร อาจารยผูเ ปนทศิ เบื้องขวา อนั ศิษยพ งึ บาํ รงุดวยสถาน ๕ เหลา นีแ้ ลว ยอ มอนุเคราะหศิษยด ว ยสถาน ๕ คอื แนะนาํดี ๑ ใหเรียนดี บอกศิษยดวยดใี นศิลปวิทยาทัง้ หมด ๑ ยกยอ งใหปรากฏในเพ่ือนฝูง ๑ ทาํ ความปอ งกันในทศิ ทัง้ หลาย ๑ ดูกอ นคฤหบดีบตุ ร อาจารยผูเ ปนทศิ เบ้ืองขวา อันศษิ ยบํารงุ ดวยสถาน ๕ เหลาน้ีแลว ยอมอนุเคราะหศ ษิ ยด วยสถาน ๕ เหลา นี้ ทศิเบอื้ งขวานั้น ชื่อวา อันศษิ ยป กปด ใหเกษมสําราญ ใหไ มมีภยั ดวยประการฉะน้ี. [๒๐๑] ดกู อนคฤหบดีบุตร ภรรยาผเู ปนทศิ เบื้องหลัง อนั สามีพงึบาํ รงุ ดว ยสถาน ๕ คอื ดวยยกยองวาเปนภรรยา ๑ ดวยไมด ูหมิ่น ๑ ดว ยไมป ระพฤตินอกใจ ๑ ดวยมอบความเปน ใหญให ๑ ดว ยใหเ ครอื่ งแตง ตัว ๑. ดกู อนคฤหบดบี ตุ ร ภรรยาผเู ปนทิศเบอื้ งหลัง อนั สามบี าํ รงุ ดว ยสถาน ๕ เหลา น้ี แลว ยอมอนุเคราะหส ามีดวยสถาน ๕ คอื จัดการงานดี ๑สงเคราะหคนขา งเคียงสามดี ี ๑ ไมประพฤตนิ อกใจสามี ๑ รกั ษาทรัพยที่สามหี ามาให ๑ ขยนั ไมเ กียจครานในกจิ การทั้งปวง ๑. ดูกอ นคฤหบดบี ตุ ร ภรรยาผเู ปน ทศิ เบื้องหลงั อันสามีบาํ รงุ ดวยสถานเหลานี้แลว ยอ มอนุเคราะหสามีดวยสถาน ๕ เหลา นี้ ทิศเบอ้ื งหลังนัน้ชือ่ วา อนั สามปี กปดใหเกษมสาํ ราญ ใหไ มม ีภัยดวยประการฉะน้ี . [๒๐๒] ดกู อนคฤหบดีบุตร มติ รผเู ปน ทศิ เบอื้ งซา ย อนั กลุ บุตรพงึ บาํ รงุ ดวยสถาน ๕ คอื ดวยการใหป น ๑ ดว ยเจรจาถอยคําเปน ที่รกั ๑

พระสตุ ตันตปฎ ก ทฆี นิกาย ปาฏิกวรรค เลม ๓ ภาค ๒ - หนาท่ี 90ดวยประพฤตปิ ระโยชน ๑ ดว ยความเปนผูมีตนเสมอ ๑ ดวยไมแ กลงกลา วใหคลาดจากความเปนจรงิ ๑. ดูกอ นคฤหบดีบตุ ร มติ รผเู ปนทศิ เบ้ืองซาย อันกุลบตุ รบาํ รุงดว ยสถาน ๕ เหลานี้ แลว ยอ มอนุเคราะหกลุ บตุ รดว ยสถาน ๕ คอื รักษามติ รผูประมาทแลว ๑ รักษาทรัพยข องมติ รผูป ระมาทแลว ๑ เมอ่ื มติ รมีภยั เอาเปนท่พี งึ พํานักได ๑ ไมล ะทง้ิ ในยามวิบัติ ๑ นับถอื ตลอดถึงวงศต ระกูลของมติ ร ๑. ดกู อนคฤหบดบี ุตร มติ รผเู ปนทศิ เบอ้ื งซายอันกลุ บตุ รบาํ รงุ ดวยสถาน ๕ เหลา นแ้ี ลว ยอมอนเุ คราะหกลุ บตุ รดว ยสถาน ๕ เหลาน้ี ทิศเบอ้ื งซายนัน้ ชอ่ื วา อนั กุลบุตรปกปดใหเ กษมสาํ ราญ ใหไ มมภี ัยดว ยประการฉะนี้. [๒๐๓] ดูกอ นคฤหบดบี ตุ ร ทาสกรรมกร ผเู ปน ทิศเบ้อื งตาํ่ อันนายพึงบํารุงดว ยสถาน ๕ คอื ดว ยจัดการงานใหท าํ ตามสมควรแกกําลัง ๑ดว ยใหอ าหารและรางวัล ๑ ดว ยรักษาในคราวเจบ็ ไข ๑ ดว ยแจกของมรี สแปลกประหลาดให ๑ ดวยปลอ ยใหในสมัย ๑. ดกู อ นคฤหบดบี ุตร ทาสกรรมกรผเู ปนทิศเบือ้ งตา่ํ อันนายบาํ รุงดวยสถาน ๕ เหลานี้ แลว ยอมอนเุ คราะหนายดวยสถาน ๕ คอื ลกุ ข้ึนทําการงานกอนนาย ๑ เลกิ การงานทหี ลงั นาย ๑ ถอื เอาแตของที่นายให ๑ทําการงานใหดีขึน้ ๑ นาํ คณุ ของนายไปสรรเสรญิ ๑. ดกู อ นคฤหบดีบุตร ทาสกรรมกรผเู ปนทิศเบื้องตํา่ อนั นายบาํ รุงดว ยสถาน ๕ เหลาน้ี แลว ยอมอนุเคราะหน ายดวยสถาน ๕ เหลา นี้ ทิศ

พระสุตตันตปฎ ก ทีฆนิกาย ปาฏกิ วรรค เลม ๓ ภาค ๒ - หนา ท่ี 91เบ้อื งตํ่าน้ัน ชอื่ วา อนั นายปกปด ใหเกษมสําราญ ไมใ หม ีภยั ดว ยประการฉะน้.ี [๒๐๔] ดกู อ นคฤหบดบี ุตร สมณพราหมณผเู ปนทศิ เบื้องบนอนั กลุ บตุ รพงึ บํารุงดวยสถาน ๕ คอื ดว ยกายกรรมประกอบดวยเมตตา ๑ดว ยวจีกรรมประกอบดวยเมตตา ๑ ดวยมโนกรรมประกอบดวยเมตตา ๑ดว ยความเปนผไู มป ด ประตู ๑ ดว ยใหอามสิ ทานเนอื ง ๆ ๑. ดูกอ นคฤหบดบี ุตร สมณพราหมณผูเปนทศิ เบ้ืองบน อนั กลุ บุตรบํารงุ ดว ยสถาน ๕ เหลา นแ้ี ลว ยอ มอนเุ คราะหกุลบตุ รดวยสถาน ๖เหลา น้ี คอื หามจากความชั่ว ๑ ใหต ั้งอยูในความดี อนุเคราะหดว ยใจงาม ๑ ใหไ ดฟ งสิ่งท่ียังไมเ คยฟง ๑ ทาํ สิ่งทเ่ี คยฟง แลวใหแ จม แจง ๑บอกทางสวรรคใ ห ๑. ดกู อนคฤหบดีบตุ ร สมณพราหมณผ เู ปนทิศเบื้องบน อันกลุ บตุ รบํารุงแลว ดวยสถาน ๕ เหลาน้ี ยอ มอนเุ คราะหกลุ บุตรดวยสถาน ๖ เหลา น้ีทศิ เบ้ืองบนน้นั ชื่อวา อนั กลุ บุตรปกปด ใหเ กษมสําราญใหไ มม ีภัย ดวยประการฉะนี้. พระผูมพี ระภาคเจา พระสุคตศาสดา ครั้นตรสั ไวยากรณภาษติ นี้แลว จึงไดต รสั คาถาประพนั ธต อ ไปอกี วา [๒๐๕ ] มารดาบิดาเปนทศิ เบอ้ื งหนา อาจารยเปน ทิศเบื้องขวา บตุ รภรรยาเปนทิศเบือ้ งหลงั มติ ร อํามาตยเ ปนทิศเบ้ืองซา ย ทาสกรรมกรเปนทิศ เบอื้ งต่าํ สมณพราหมณเปนทศิ เบ้ืองบน คฤหัสถ

พระสุตตันตปฎก ทฆี นกิ าย ปาฏกิ วรรค เลม ๓ ภาค ๒ - หนาท่ี 92ในตระกูล ผูส ามารถพึงนอบนอ มทิศเหลา น้ี. บณั ฑิตผูถงึ พรอ มดว ยศีล เปน คนละเอียด และมีไหวพรบิ มคี วามประพฤติเจยี มตน ไม ดอ้ื กระดา ง ผเู ชนน้ันยอมไดยศ คนหมั่นไม เกียจครา น ยอ มไมหวัน่ ไหว ในอันตราย ทัง้ หลาย คนมีความประพฤตไิ มขาดสาย มี ปญ ญา ผูเชน น้ันยอมไดย ศ คนผสู งเคราะห แสวงหามติ รทด่ี ี รเู ทาถอยคาํ ทีเ่ ขากลาว ปราศจากตระหนีเ่ ปน ผูแ นะนํา ชี้แจง ตาม แนะนาํ ผเู ชน นัน้ ยอ มไดย ศ. การให ๑ เจรจาไพเราะ ๑ การประพฤติ ใหเปน ประโยชน ๑ ความเปนผมู ตี นเสมอใน ธรรมท้ังหลายในคนนน้ั ๆ ตามควร ธรรม เครือ่ งยึดเหน่ียวนํา้ ใจในโลกเหลา นี้แล เปน เหมอื นเพลารถอนั แลน ไปอยู จากธรรมเคร่อื ง ยดึ เหน่ยี วเหลาน้ี ไมพ ึงมไี ซรม ารดาบดิ าไมพ ึง ไดค วามนับถือ หรือความบชู า เพราะเหตุแหง บตุ ร. เพราะบณั ฑิตทง้ั หลายพจิ ารณาเห็น ธรรมเครอ่ื งยึดเหนย่ี วเหลาน้ีโดยชอบ ฉะน้ัน บัณฑติ เหลานนั้ จึงถึงความเปน ใหญแ ละเปน ผูอนั หมชู นสรรเสริญทวั่ หนา ดังน้.ี

พระสตุ ตนั ตปฎก ทีฆนิกาย ปาฏกิ วรรค เลม ๓ ภาค ๒ - หนาท่ี 93 [๒๐๖] เมื่อพระผมู ีพระภาคเจา ตรัสอยา งน้ีแลว สงิ คาลกคฤหบดีบตุ ร ไดก ราบทลู พระผมู พี ระภาคเจาวา ขาแตพ ระองคผ เู จรญิ ภาษิตของพระองคแ จมแจง นกั ภาษติ ของพระองคแ จมแจงนัก เปรยี บเหมอื นหงายของท่คี วํา่ เปดของท่ีปด บอกทางแกค นหลงทาง หรือสอ งประทีปในท่มี ดืดว ยหวังวา คนมจี กั ษุจักเหน็ รปู ฉันใด พระผูมพี ระภาคเจาทรงประทานธรรมโดยอเนกปริยาย ฉนั นั้น เหมอื นกนั ขาแตพ ระองคผ ูเจรญิ ขาพระองคขอถึงพระผูม ีพระภาคเจา พระธรรมและพระภกิ ษสุ งฆว า เปนสรณะ ขอพระผูม พี ระภาคเจา จงทรงจาํ ขา พเจาวา เปนอบุ าสก ผูถึงพระ-รัตนตรัยเปน สรณะตลอดชีวิต ตงั้ แตว ันนเี้ ปน ตนไป ฉะนีแ้ ล. จบ สงิ คาลกสูตรที่ ๘

พระสตุ ตนั ตปฎ ก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เลม ๓ ภาค ๒ - หนาท่ี 94 อรรถกถาสงิ คาลกสูตร สิงคาลกสตู รมีบทเรมิ่ ตนวาขาพเจา ไดสดับมาอยา งน้ี :- ตอไปจะพรรณนาบทที่ยาก ในสิงคาลกสตู รนั้น. บทวา เวฬุวนัในบทวา พระวิหารเวฬุวนั อันเปนทพี่ ระราชทานเหย่อื แกกระแต เปนชือ่ ของอุทยานนั้น. ไดย นิ วา อทุ ยานนน้ั ไดล อมดวยไมไ ผ ประกอบดวยซมุ ประตแู ละหอคอย โดยกําแพงสงู ๑๘ ศอก มีแสงเขียว เปน ที่นารน่ื รมย ดวยเหตุน้ัน ทา นจงึ เรียกวา เวฬวุ ัน อนึ่ง ชนทั้งหลายไดใ หเหยื่อแกกระแตในสวนเวฬุวนั น้ี ดวยเหตนุ ั้น จึงเรยี กวา กลันทกนวิ าปอันเปนทพี่ ระราชทานเหยือ่ แกกระแต. มีเร่ืองเลาวา ครั้งกอน พระราชาพระองคหน่ึงเสด็จประพาสสวนณ ที่น้ัน เสวยน้ําโสมจนทรงเมา บรรทมหลับในกลางวัน. แมช นบริวารของพระองคคิดกันวา พระราชาบรรทมหลบั แลว ถกู ย่ัวดวยดอกไมและผลไมเปนตน จึงเลี่ยงออกไปจากที่นน้ั ๆ. ครง้ั น้ัน งเู หา เพราะไดกลนิ่ เหลา จึงเลอื้ ยออกจากโพรงไมต น หนึง่ มาอยูเ ฉพาะพระพกั ตรพ ระราชา.รกุ ขเทวดาเห็นงูน้นั คิดวา เราจะใหช ีวติ พระราชาดงั นี้ จงึ แปลงเพศเปนกระแตมาแลว ทําเสียงใกลพระกรรณ. พระราชาทรงต่ืน. งเู หา กเ็ ล้อื ยหนีไป. พระราชาทอดพระเนตรกระแตน้นั ทรงพระดําริวา กระแตนใี้ หชวี ิตเราจึงรับสัง่ ใหจ ดั หาเหยอื่ มาต้งั ไว ณ ทีน่ ั้น รับสง่ั ใหประกาศ ใหอภัยแกกระแตทงั้ หลาย. เพราะฉะนัน้ ต้ังแตนน้ั มา ที่นน้ั จงึ ถือวา เปน ทพี่ ระราชทาน

พระสตุ ตนั ตปฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เลม ๓ ภาค ๒ - หนาที่ 95เหย่ือแกก ระแต. อนงึ่ บทวา กลนฺทกา นี้ เปนชื่อของกระแต. บทวากโ็ ดยสมัยนน้ั แล ความวา โดยสมยั ทพ่ี ระผูมพี ระภาคเจา ทรงกระทาํกรุงราชคฤหใ หเปน โคจรคามแลว ประทบั อยู ณ พระวิหารเวฬวุ นั อนั เปนทพ่ี ระราชทานเหยือ่ แกกระแต บทวา สิงฺคาลโก คหปตปิ ุตโฺ ต เปนชอื่ของคฤหบดบี ตุ รนนั้ . บทวา บตุ รของคฤหบดี คือ คฤหบดีบตุ ร. ไดยินวาบิดาของคฤหบดีบุตรน้นั เปนคฤหบดีมหาศาล. กค็ ฤหบดนี ้ันมที รพั ยเ กบ็ ไวในเรอื น ๔๐ โกฏ.ิ คฤหบดีนัน้ ถึงความเชอ่ื มั่นในพระผูม พี ระภาคเจาเปน อบุ าสกผูโ สดาบนั . แมภรรยาของเขากไ็ ดเ ปน โสดาบันเหมือนกนั . แตบุตรของเขาไมม ศี รัทธา ไมเลอื่ มใส. ครัง้ น้นั มารดาและบดิ ายอ มสั่งสอนบตุ รนั้นเนื่อง ๆ อยา งนี้วา นีแ่ นล กู ลกู จงเขาไปเฝาพระศาสดา เขา ไปหาพระธรรมเสนาบดสี ารีบตุ ร พระมหาโมคคัลลานะ พระมหากสั สปะพระมหาสาวก ๘๐. บุตรนั้นกลา วอยา งนี้วา การเขาไปหาสมณะท้ังหลายของพอ และแมย อ มไมมแี กฉ นั เพราะการเขา ไปหาสมณะท้ังหลายกต็ อ งไหวเมื่อกม ลงไหวหลงั กเ็ จบ็ เขาก็ดาน จาํ เปนตอ งน่งั บนพื้นดนิ เม่ือนงั่ บนพน้ื ดนิ นน้ั ผากจ็ ะเปอ นจะเกา จําเดมิ แตเวลาน่ังใกล ยอ มมกี ารสนทนาเมอื่ มกี ารสนทนา ยอ มเกดิ ความคุนเคย แตน้ันยอมตอ งนิมนตแลว ถวายจวี รและบณิ ฑบาตเปน ตน เม่อื เปนเชนนั้น ประโยชนย อมเส่ือม การเขาไปหาพวกสมณะของพอและแมยอมไมม แี กฉัน ดงั น้ี . มารดาบิดาแมสอนบุตรของเขาจนตลอดชวี ติ ดว ยประการฉะนี้ ก็ไมสามารถจะนําเขาไปในศาสนาได. ยอ มา บิดาของเขานอนบนเตียงมรณะคดิ วา ควรจะใหโอวาทแกบ ุตรของเรา แลว คดิ ตอ ไปวา เราจักใหโ อวาทแกบุตรอยา งนว้ี าน่ีแนล กู ลูกจงนอบนอมทิศทงั้ หลาย เขาไมร คู วามหมาย จักนอบนอมทศิ

พระสตุ ตนั ตปฎ ก ทีฆนิกาย ปาฏกิ วรรค เลม ๓ ภาค ๒ - หนาท่ี 96ทง้ั หลาย ลาํ ดับนัน้ พระศาสดาหรือพระสาวกทัง้ หลาย เห็นเขาแลวจักถามวา เธอทําอะไร แตน น้ั เขาก็จักกลา ววา บิดาของขา พเจา สอนไวว าเจาจงกะทาํ การนอบนอมทศิ ทั้งหลาย ลาํ ดบั น้ัน พระศาสดาหรือพระสาวกทั้งหลาย จกั แสดงธรรมแกเขาวา บดิ าของเธอจกั ไมใ หเ ธอนอบนอมทิศท้ังหลายเหลา น้ัน แตจ กั ใหเธอนอบนอมทิศเหลานี้ เขารคู ณุ ในพระพุทธ-ศาสนาแลว จักทําบุญดังน้.ี ลําดับน้นั คฤหบดีใหค นเรยี กบตุ รมาแลวกลา ววานแี่ นลูก ลูกควรลุกแตเ ชา ตรู แลวนอบนอ มทศิ ทง้ั หลายดังนี้ . ธรรมดาถอยคําของบดิ าผูทีน่ อนบนเตียงมรณะยอ มเปนถอ ยคําอันบตุ รพึงระลึกถงึจนตลอดชีวิต. เพราะฉะนั้น คฤหบดบี ตุ รน้นั เมือ่ ระลกึ ถึงถอยคาํ ของบดิ าจึงไดกระทาํ อยางนน้ั . เพราะฉะน้นั ทา นจงึ กลา ววา คฤหบดบี ตุ รลุกข้นึแตเชาตรู ออกจากกรุงราชคฤหเปนตน . บทวา ปุถู ทิสา แปลวา ทิศมาก ความวา บัดนี้คฤหบดีบตุ รเมอ่ื จะแสดงถึงทศิ ทัง้ หลายเหลา นนั้ จงึ กลาวคําเปน อาทิวา ทิศเบื้องหนา .บทวา พระผูมีพระภาคเจา เสด็จเขา ไปแลว ความวา พระผมู พี ระ-ภาคเจา ยงั ไมเ สด็จเขา ไปกอน เพราะพระองคทรงดาํ ริวา เราจักเขา ไปแลวเสด็จออกไป แมเปน ไปอยูในระหวา งทางจึงตรสั อยา งน้ี. บทวา พระ-ผูมีพระภาคเจา ไดทอดพระเนตรเห็นแลวแล ความวา ไมไ ดท อดพระเนตรเหน็ เดีย๋ วนนั้ . พระผมู พี ระภาคเจา ทรงตรวจดูโลกดว ยพทุ ธจักษุแมในตอนเชาตรู ทอดพระเนตรเห็นสงิ คาลกคฤหบดีบุตรนนั้ กําลงันอบนอ มทศิ ท้ังหลายอยู ทรงดาํ ริวา วันนี้ เราจักกลา วสงิ คาลกสูตรอันเปนวินยั ของคฤหัสถแ กส งิ คาลกคฤหบดบี ตุ ร ถอยคําน้นั จกั มผี ลแกมหาชน

พระสุตตันตปฎ ก ทฆี นกิ าย ปาฏิกวรรค เลม ๓ ภาค ๒ - หนาท่ี 97เราควรไปในท่นี ้ัน ดังน.้ี เพราะฉะนนั้ พระองคเ สด็จออกแตเ ชา ตรู เสดจ็เขา ไปยงั กรงุ ราชคฤหเ พอื่ บิณฑบาต อนง่ึ เม่ือเสด็จเขาไป ไดทอดพระเนตรเหน็ สงิ คาลกคฤหบดบี ุตร เหมือนอยางนั้น. ดวยเหตนุ น้ั ทานจึงกลา ววาพระผมู พี ระภาคเจาไดท อดพระเนตรเหน็ แลวแล. บทวา พระผมู พี ระ-ภาคเจา ไดตรัสกะสงิ คาลกคฤหบดีบตุ ร ความวา นัยวา สงิ คาลกคฤหบดีบุตรนน้ั ไมเ หน็ พระศาสดาแมประทับยนิ อยูไมไกล ยงั นอบนอ มทศิทัง้ หลายอยนู ั่นเอง. ลาํ ดบั นนั้ พระผมู ีพระภาคเจา ทรงเผยพระโอฐดจุมหาปทมุ กาํ ลงั แยม โดยสมั ผสั แสงพระอาทติ ยฉ ะนัน้ ไดตรัสพระวาจานว้ี าดูกอนคฤหบดีบตุ ร เธอทําอะไรหนอ ดงั นี้ เปน ตน. บทวา ขา แตพระองคก ็ในวินัยของพระอริยเจา ทานนอบนอมทิศกันอยางไร ความวา นัยวา สิงคาลกคฤหบดบี ุตร สดบั พระดาํ รสั นน้ั ของพระผูม ีพระภาคเจาแลว คดิ วา ไดยนิ วา ทิศทบี่ ดิ าของเรากลาว ควรนอบนอ มทศิ ๖ นนั้ ไมใชทิศน้ี นัยวา พระอรยิ สาวกนอบนอมทศิ ๖ อยา งอนื่ ชา งเถิด เราจะทูลถามถงึ ทศิ ท่พี ระอรยิ สาวกพึงนอบนอมแลว จงึ จกั นอบนอม ดงั นี้ สิง-คาลกคฤหบดีบุตรนั้นเมอ่ื จะทลู ถามถึงทิศเหลา นน้ั จึงกราบทูลวา ขาแตพระองคผูเจรญิ ก็ในวินัยของพระอรยิ เจาทา นนอบนอมทิศกนั อยางไรเปน ตน . ในบทเหลา น้นั บทวา ยถา เปนเพียงนบิ าต. บทวา กถ ปนน้เี ปนบทถาม. บทวา กรรมกิเลสทั้งหลาย ความวา สัตวทั้งหลายจกั เศราหมองดว ยกรรมทงั้ หลายเหลา นัน้ เพราะฉะนัน้ ทานจึงกลาววา กรรมกิเลสทัง้ หลาย. บทวา าเนหิ แปลวา ดว ยเหตุทั้งหลาย. บทวา อปายมขุ านิแปลวา ทางแหง ความฉบิ หาย. บทวา ผูนน้ั คอื พระอริยสาวกผเู ปน

พระสุตตนั ตปฎก ทฆี นกิ าย ปาฏกิ วรรค เลม ๓ ภาค ๒ - หนา ท่ี 98โสดาบัน. บทวา จทุ ฺทสปาปกาปคโต แปลวา ปราศจากบาปคือความลามก ๑๔ อยางเหลา นี้ . บทวา ฉ ทสิ า ปฏิจฉฺ าที แปลวา ปกปด ทศิ ๖.บทวา อโุ ภโลกวชิ ยาย ความวา เพื่อชนะโลกนีแ้ ละโลกหนาทงั้ สอง.บทวา และโลกน้ีอันพระอริยสาวกนัน้ ปรารภแลว ความวา จรงิ อยูเวรท้งั ๕ ในโลกน้ี ยอ มไมม ี แกพระอริยสาวกเหน็ ปานน้ัน ดว ยเหตุน้ันโลกนีเ้ ปน อันพระอรยิ สาวกนั้นปรารภแลว คอื ยนิ ดีแลว และสาํ เรจ็ แลวเวรทง้ั หลาย ๕ ยอ มไมมีแมใ นโลกหนา ดว ยเหตุนั้น โลกหนาเปน อนัพระอรยิ สาวกยินดแี ลว . เพราะฉะน้นั พระอริยสาวกนนั้ เบ้ืองหนาแตตาย เพราะกายแตก ยอมเขาถึงสคุ ตโิ ลกสวรรค. ดวยประการดังนี้พระผูมีพระภาคเจา ทรงตงั้ แมบ ทไวโ ดยยอ บัดน้ี เมอื่ จะยังแมบ ทน้นั ใหพสิ ดารจงึ ตรัสวา กรรมกเิ ลส ๔ ทพี่ ระอรยิ สาวกละไดแลว เปน ไฉนเปนตน . บทวา กมมฺ กิเลโส ความวา ช่ือวา กรรมกเิ ลสเพราะกรรมน้ันเปน กเิ ลส เพราะสมั ปยุตดวยกเิ ลส. จริงอยู คนมีกิเลสเทานน้ั ยอ มฆาสัตวคนไมมีกเิ ลสยอมไมฆา สัตว เพราะฉะน้ัน ปาณาตบิ าตทานจึงกลา ววา เปนกรรมกิเลส. แมใ นกรรมกเิ ลสมีอทนิ นาทานเปน ตน กม็ นี ัยน้ีแล. บทวาอถาปร ความวา พระผูมพี ระภาคเจา ไดตรสั คาถาประพันธแ สดงความนัน้ตอไปอกี . บทวา ยอมทาํ กรรมอนั ลามก ความวา พระผูมพี ระภาคเจาเพราะเมอื่ พระองคท รงแสดงถงึ บคุ คลผกู ระทาํ แลว ผูไมกระทาํ ยอมปรากฏ ฉะนัน้แมท รงตง้ั แมบทวา พระอรยิ สาวกยอมไมทํากรรมอันลามก เพราะพระองค

พระสตุ ตนั ตปฎ ก ทีฆนกิ าย ปาฏิกวรรค เลม ๓ ภาค ๒ - หนา ท่ี 99ทรงฉลาดในเทศนา เมือ่ จะทรงแสดงบุคคลผูก ระทํากอน จึงตรสั บทน้วี าบุคคลยอมกระทาํ กรรมอนั ลามก. ในบทท้งั หลายน้ัน บทวา ถงึ ฉันทาคติความวา ถึงอคติ ดวยความพอใจ คอื ดวยความรัก กระทาํ สงิ่ ไมค วรทาํ .แมในบทอน่ื กม็ ีนยั นแี้ ล. ในบททั้งหลายน้ัน ผใู ดทําผไู มเปนเจา ของใหเปน เจา ของ ดว ยสามารถความพอใจวา ผูนเ้ี ปน มิตรของเรา เปนผูชอบพอกับเรา เปน ผูคบหากันมา เปน ญาตสิ นิทของเรา หรือใหของขวญั แกเราดังน้ี ผนู ้ีถงึ ฉันทาคติ ช่ือวายอมทํากรรมอนั ลามก. ผูใดกระทําผูไมเปนเจาของใหเปนเจา ของดว ยสามารถมีเวรกนั เปน ปกติวา ผูน เี้ ปน ผมู เี วรกบัเราดังน้ี หรือดวยสามารถความโกรธอนั เกิดข้นึ ในขณะนน้ั ผูน ้ีถงึ โทสาคติช่อื วายอ มทาํ กรรมอนั ลามก. อนง่ึ ผูใด เพราะความเปน ผูมปี ญญาออ นเพราะความเปน ผโู งท บึ พูดไมเปน เร่ือง กระทําผูไมเปนเจาของใหเ ปนเจา ของ ผูนถ้ี งึ โมหาคติ ชือ่ วา ยอ มกระทํากรรมอนั ลามก. อน่ึง ผใู ดกลัววาผนู ีเ้ ปนราชวลั ลภหรือเปนผูอาศยั อยกู บั ศตั รู พึงทําความฉบิ หายแกเ ราดังน้ีสลัวทําผูไมเ ปน เจา ของใหเ ปนเจา ของ ผนู ถ้ี ึงภยาคติ ชือ่ วา ยอมทํากรรมอันลามก. อน่ึง ผใู ด เมอ่ื แบงของอยา งใดอยา งหน่งึ ยอมใหข องเกนิเปน พเิ ศษ ดวยสามารถความรกั วา ผูนเ้ี ปน เพือ่ นของเราหรอื รวมกนิ รวมนอนกับเรา ยอ มใหของพรองลงไปดวยสามารถความโกรธวา ผูนี้เปน ศัตรูของเราดงั นี้ เพราะความโงเขลา ไมร ูข องที่ใหแ ลวและยงั ไมให ยอ มใหของพรองแกบางคน ใหข องมากแกบ างคนกลัววาผนู เ้ี มอื่ เราไมใหส่งิ นี้ พึงทําแมค วามฉิบหายแกเรา ยอ มใหของเกนิ เปนพิเศษแกบ างคน ผูนน้ั แมเปนผูมอี คติ ๔ อยางน้ี กถ็ ึงอคติมีฉันทาคตเิ ปน ตน ตามลาํ ตบั ชื่อวายอ ม

พระสตุ ตนั ตปฎก ทฆี นิกาย ปาฏกิ วรรค เลม ๓ ภาค ๒ - หนา ท่ี 100ทํากรรมอนั ลามก. แตพระอริยสาวก แมจ ะถึงสนิ้ ชีวิต กไ็ มถ ึงอคตมิ ฉี ันทา-คตเิ ปนตน ดว ยเหตุนั้น ทานจึงกลาววา พระอรยิ สาวกยอมไมท าํ กรรมอันลามกโดยฐานะ ๔ เหลา น้ี. บทวา ยศของผูน้นั ยอมเสือ่ ม ความวาแมเ กยี รติยศ แมบรวิ ารยศของผถู ึงอคตนิ ัน้ ยอมเสอ่ื ม คอื ยอมเสียหาย. สรุ า ๕ ชนิด คอื สรุ าทําดวยขนม สุราทาํ ดวยแปง สุราทําดว ยขาวสกุ สุราใสส าเหลา สรุ าประกอบดว ยเธอ ช่อื วา สรุ า ในบทนี้วาผดู มื่ นํา้ เมาคือสรุ าและเมรยั อนั เปนที่ตัง้ แหงความประมาทดงั น.้ี ของดอง๕ ชนิดใด คือ ของดองดว ยดอกไม ของดองดวยผลไม ของดองดว ยน้ําหวานของดองดว ยนาํ้ ออย ของดองประกอบดว ยเธอ ช่อื วา เมรัย. แมทง้ั หมดน้ัน ชื่อวา มัชชะ ดวยสามารถทําใหเมา. บทวา ปมาทฏาน แปลวาเหตุแหง ความประมาท. บทน้ี เปนช่ือของเจตนา ของผูด ื่มน้ําเมา. บทวาประกอบเนอื ง ๆ อธิบายวา ประกอบเนือง ๆ คอื ทาํ บอ ย ซึง่ การดมื่นาํ้ เมา คอื สุราและเมรัยอนั เปน ที่ต้ังแหง ความประมาท. กเ็ พราะเมื่อผูประกอบเนอื ง ๆ ซ่ึงการด่มื น้ําเมาน้ี โภคะทงั้ หลายทเ่ี กิดขน้ึ แลว ยอ มเสอ่ื มและที่ยงั ไมเ กิดขนึ้ ยอ มไมเกิด ฉะนน้ั ทานจึงกลาววา เปน ทางเสื่อมแหงโภคะทั้งหลาย. บทวา วกิ าลวสิ ิขาจรยิ านุโยโค ความวา ความเปน ผูเท่ยี วไปในตรอกอนั ไมใ ชเวลา. บทวา เทย่ี วดูมหรสพ คือ ไปดมู หรสพดวยสามารถการดู การฟอ นเปนตน . บทวา ประกอบเนอื ง ๆ ซึ่งความเกียจคราน อธบิ ายวา เพราะความเปนผูขวนขวายในการประกอบดวยความเปน ผเู กยี จครา นทางกาย. พระผูม พี ระภาคเจาทรงตัง้ แมบทของทางแหงความเสอ่ื ม ๖ ประการ อยา งนีแ้ ลว เม่อื ทรงจําแนกแมบทเหลานน้ั ใน