LK-002หนังสือศรีลังกาว่าด้วยประวัติศาสตร์ (ครั้งที่ ๒)

ศรีลังกา 19 ส่วนหนังสือส�ำคัญท่ีควรกล่าวถึงอย่างย่ิงคือ ชีวิตและผลงานของพระพุทธ โฆษาจารย์ เขียนโดยพิมลจรันลอว์ (Bimala Charan Law)๑๖ ผู้เขียนพยายามค้นหา และรวบรวมข้อมูลที่มีคุณค่ามากมายเก่ียวกับพระอรรถกถาจารย์ผู้ย่ิงใหญ่ ถือได้ว่า เป็นผลงานท่ีเอ้ือประโยชน์ต่อวงการศึกษาวรรณคดีบาลีอย่างมาก มีการตั้งข้อสังเกต เบ้ืองต้นว่า อักษรแต่ละตัวสามารถอธิบายกระบวนการศึกษาและประยุกต์ดัดแปลง ให้เหมาะสมกับงานค้นคว้า เป็นที่ยอมรับกันท่ัวไปว่าคัมภีร์ภาษาบาลียุคแรกเกิดขึ้น ต้ังแต่พุทธศตวรรษท่ี ๙ หากมองเพียงผิวเผินจะเห็นว่าประวัติศาสตร์ของลังกาประเทศมีช่องว่าง รอยร่ัวเต็มไปหมด มีเพียงวรรณคดีบางเล่มเท่าน้ันที่สามารถยอมรับได้ แต่ควรท�ำ ความเข้าใจว่าวรรณคดีของทุกประเทศทั่วโลก ไม่สามารถแยกสาระออกจากวิถีชีวิต ของชาวบ้านได้ คัมภีร์ก็คือดัชนีชี้วัดพัฒนาการทางภูมิปัญญา ซึ่งชาวบ้านได้รับผลทาง อ้อม ไม่ว่าจะเป็นการด�ำเนินชีวิต การเคล่ือนย้ายหรือด�ำรงอยู่ ไม่มีวรรณคดีของ ประเทศใดในโลกที่สามารถท�ำตัวแปลกแยกและประยุกต์ดัดแปลงได้เสรีเกินกว่า วรรณคดีลังกาอีกแล้ว ด้วยว่าผลผลิตทางวรรณกรรมกลายเป็นปัจจัยหลักต่อ ความสนใจของชาวบ้าน อีกทั้งได้รับความอุปถัมภ์อย่างเต็มที่จากพระมหากษัตริย์ พร้อมทงั้ เหล่าเสนาอ�ำมาตย์และอาณาประชาราษฎร์ผศู้ รทั ธามั่นคง วรรณคดีภาษาบาลี จึงเจริญรุ่งเรืองและหล่อเลี้ยงวัฒนธรรมพุทธศาสนาสืบมา บางคนต้ังข้อสังเกตว่า พัฒนาการทางวัฒนธรรมและอารยธรรมส�ำคัญ สามารถพบเห็นได้จากวรรณคดี ความคิดเช่นน้ียึดถือกันเฉพาะยุคเสื่อมแห่งวรรณคดี เท่าน้ัน ซึ่งเกิดข้ึนประมาณ ๓๐๐ ปีผ่านมา เพราะเป็นผลมาจากชาวสิงหลละท้ิงมรดก ทางภูมิธรรมและภูมิปัญญาของตนเอง หันไปสนใจอารยธรรมภายนอกของผู้บุกรุก ชาวตะวันตก จนลืมรากเหง้าอันเคยหล่อเล้ียงตนมา ๑๖ Calcutta, 1923. 1/18/20 1:16 PM 2.���������������������������� (�������� �) p.01-546 new.indd 19

20 กล่าวน�า จุดประสงค์ของหนังสือเล่มนี้ ต้องการให้ประวัติศาสตร์แห่งกระบวนการ ทางปัญญาของชาวลังกาก่อเกิดความสัมพันธ์สืบต่อ ถึงแม้จะประสบกับสภาพล้มลุก คลุกคลานตลอด ๒,๔๐๐ ปี แต่เม่ือสามารถลุกขึ้นยืนได้อย่างม่ันคงดีแล้ว ลังกาจะ กลายเป็นบอ่ เกดิ อารยธรรมแหง่ หน่งึ ของโลก แม้เตม็ ไปดว้ ยข้อบกพร่องและขาดความ สมบูรณ์บ้าง แต่ประกายแห่งการศึกษาค้นคว้าและวิเคราะห์ด้วยวิธีการสมัยใหม่ จะ เป็นฟางเส้นสุดท้ายน�าไปสู่การศึกษาวรรณคดีภาษาบาลีอย่างจริงจัง ถึงแม้จะมี นักปราชญ์บางคนปฏิเสธความแน่นอนเก่ียวกับเวลาและก�าเนิดของต�าราบางเล่ม หรือวิจารณ์ว่าบทสรุปของคัมภีร์บางฉบับยังขาดความถูกต้องแม่นย�าด้านหลักฐาน ก็ตาม แต่ไม่ถือว่าเป็นเร่ืองจ�าเป็นส�าคัญอย่างไร ต่อเม่ือเวลาทอดเลยออกไปอีกทั้งผล ของการศึกษางอกเงยเพิ่มพูน ย่อมเกิดเหตุผลยืนยันมั่นคงว่าความเชื่อในวงแคบ จะปรากฏเผยตัวออกมา พร้อมกับการหย่ังคะเนความพร้อมแห่งความคิดและ ประกายแห่งความหวัง ดังน้ีแลจะกลายเป็นความพยายามมุ่งมั่นปูทางการศึกษาท่ี สมบูรณ์พร้อม เพื่อเข้าใจประวัติศาสตร์วรรณคดีภาษาบาลีของลังกาอย่างแท้จริง 2.���������������������������� (�������� �) p.01-546 new.indd 20 1/18/20 1:16 PM

ศรีลังกา 21 หลักฐานการค้นคว้าประวัติศาสตร์ศรีลังกาของนักปราชญ์ชาวตะวันตก 2.���������������������������� (�������� �) p.01-546 new.indd 21 1/18/20 1:16 PM

22 กล่าวน�ำ ท้องพระโรงภายในเมืองแคนดีสมัยเป็นอาณานิคมอังกฤษยุคแรก (คัดลอกภาพจาก www.histecon.magd.cam.ac.uk) ศิลปวัตถุภายในพิพิธภัณฑ์สถานแห่งชาติโคลัมโบ เมืองโคลัมโบ 1/18/20 1:16 PM 2.���������������������������� (�������� �) p.01-546 new.indd 22

ศรีลังกา 23 ผลงานการศึกษาประวัติศาสตร์ศรีลังกาของนักวิชาการตะวันตกและตะวันออก 1/18/20 1:16 PM 2.���������������������������� (�������� �) p.01-546 new.indd 23

24 ประดิษฐานพระพุทธศาสนา 2.���������������������������� (�������� �) p.01-546 new.indd 24 1/18/20 1:16 PM

ศรีลังกา 25 2.���������������������������� (�������� �) p.01-546 new.indd 25 1/18/20 1:16 PM

ภาพจิตรกรรมฝาผนังวัดศรีสุโพธาราม เขตเดหิวาละ เมืองหลวงโคลัมโบ 1/18/20 1:16 PM 2.���������������������������� (�������� �) p.01-546 new.indd 26

บทที่ ๒ ประดิษฐานพระศาสนา พระพุทธเจ้าเสด็จลังกา กล่าวตามความจริงบันทึกประวัติศาสตร์พุทธศาสนาก็คือประวัติวรรณคดี ภาษาบาลีนั่นเอง เพราะมีความเป็นอันหน่ึงอันเดียวกัน กล่าวคือบอกเล่าเร่ืองราว ความเป็นมาของพุทธศาสนาด้วยส�ำนวนลีลาบาลีภาษา เร่ิมปรากฏมีมาต้ังแต่พุทธ ศตวรรษที่ ๘ บันทึกดังกล่าวเร่ิมต้นด้วยการเข้ามาเผยแผ่พระพุทธศาสนาของคณะ สมณทตู อนิ เดยี โดยความอปุ ถมั ภข์ องพระเจา้ อโศกมหาราช จอมกษตั รยิ แ์ หง่ ภารตประเทศ มีนักศึกษาบางท่านเข้าใจผิดคิดว่า ก่อนการเข้ามาของคณะสมณทูตอินเดีย ครานั้น ชาวลังกาไม่รู้จักพระพุทธเจ้าหรือค�ำสอนของพระพุทธองค์เลย แต่ตรงกันข้าม มีหลักฐานยืนยันว่าพระพุทธศาสนาเป็นท่ีรู้จักของคนลังกามาก่อนแล้ว สมมติฐานเหล่าน้ีจะกล่าวถึงสืบไปในภายหน้า ส�ำหรับเนื้อหาของประวัติศาสตร์ลังกาสมัยโบราณนั้น ก็เหมือนประวัติศาสตร์ ของนานาชาติท่ัวโลกที่หุ้มห่อด้วยเทพนิยายเชิงจินตนาการ แม้ว่านักประวัติศาสตร์ รุ่นหลังจะพยายามบันทึกเหตุการณ์ เพ่ือเอ้ือประโยชน์ต่อการขยายความตีบตัน ด้านกาลเวลาก็ตาม แต่ข้อมูลเชิงประวัติศาสตร์ยุคแรกที่มีอยู่กลับมีความส�ำคัญ น้อยนิดและยากต่อการตีความ เมื่อสังเกตวิธีการบรรยายเหตุการณ์ท่ีเกิดขึ้นมาเนิ่นนานไกล อาจจะดูเหมือน ว่านักประวัติศาสตร์ขาดความละเอียดรอบคอบ เพราะไม่มีการบันทึกล่วงหน้าถึงการ เสด็จมาลังกาของพระโคดมพุทธเจ้า แต่นักประวัติศาสตร์ยืนยันตรงกันว่าชาวสิงหล คือผู้อารักขาพระพุทธศาสนา ซ่ึงได้รับมอบหมายโดยตรงมาจากพระพุทธเจ้า เพื่อความมั่นใจว่าชาวสิงหลเป็นผู้ท�ำหน้าท่ีรักษาคุ้มครองค�ำสอนของพระองค์ได้จริง พระพทุ ธเจา้ จงึ เสดจ็ มายงั เกาะลงั กาถงึ ๓ ครง้ั เพอื่ ตระเตรยี มเกาะแหง่ นใ้ี หเ้ ปน็ ถน่ิ ฐาน ของชนชาติสิงหลในอนาคต 2.���������������������������� (�������� �) p.01-546 new.indd 27 1/18/20 1:16 PM

28 ประดิษฐานพระพุทธศาสนา บันทึกประวัติศาสตร์รุ่นแรกคือคัมภีร์ทีปวงศ์และคัมภีร์มหาวงศ์ บรรยาย เหตุการณ์ตรงกันเก่ียวกับพระพุทธเจ้าเสด็จลังกา ๓ ครั้ง กล่าวคือ ๑) หลังจากตรัสรู้ แล้ว ๕ เดือน ๒) หลังจากตรัสรู้ ๕ ปี และ ๓) หลังจากตรัสรู้ ๘ ปี ข้อมูลดังกล่าว ไม่สามารถสืบค้นให้รู้แน่ว่ามีความจริงมากน้อยเพียงไร เพราะเหตุการณ์เหล่านั้น เกิดข้ึนมาเนิ่นนานหลายศตวรรษก่อนมีการบันทึกเป็นลายลักษณ์อักษร แต่เหตุการณ์ เหล่าน้ันได้รับการเล่าขานสืบทอดกันมาแต่โบราณกาล จึงปราศจากข้อสงสัยและ ยากต่อการปฏิเสธโดยประการท้ังปวง บันทึกเก่าแก่ของลังกาคือคัมภีร์ทีปวงศ์๑ คัมภีร์สมันตปาสาทิกา๒ และ คัมภีร์มหาวงศ์๓ ต่างบรรยายเหตุการณ์เล่าถึงการเสด็จมาลังกาของพระพุทธเจ้าอย่าง วิจิตรพิสดาร ปัจจุบันมีศาสนสถานแห่งหนึ่งหลงเหลือซากให้พอสังเกต เช่ือกันว่า เป็นสถานที่ที่พระพุทธเจ้าประทับเหยียบผืนเกาะลังกาเป็นครั้งแรก สร้างโดย พระเจ้าทุฏฐคามณี๔ ส่วนเนื้อความในคัมภีร์ทีปวงศ์น้ันสันนิษฐานว่า ผู้แต่งอาจรวบรวมหลักฐาน มาจากคัมภีร์สีหลอรรถกถา เน้ือหาของคัมภีร์เล่มน้ีน้ันนอกจากจะบรรจุเร่ืองราวใน พระไตรปิฎกแล้ว ยังเล่าถึงเหตุการณ์ด้านประวัติศาสตร์ลังกาด้วย กล่าวกันว่าเป็น การร้อยมงกุฎมาลัยแห่งประวัติศาสตร์จากรุ่นสู่รุ่นด้วยบุปผชาตินานาพันธุ์๕ เป็นท่ีน่า สังเกตอย่างหนึ่งคือคัมภีร์พระไตรปิฎก ซ่ึงบันทึกการบ�ำเพ็ญพุทธกิจช่วงแรกในการ ประกาศพระศาสนาตามคามนคิ มน้อยใหญ่ไม่ได้ระบวุ ่าพระพุทธเจา้ เสด็จมาลงั กาเลย๖ ๑ Chaps. I and II. ๒ P.T.S. Ed., pp. 1 foll. ๓ M.V., chap. i, vv. 19 ff. ๔ Ibid., i, vv. 40-3. ๕ Dip., i, v. 5. ๖ พม่าอ้างว่าพระพุทธเจ้าก็เสด็จพม่าเช่นกัน โดยยืนยันว่าพระองค์เสด็จประทับสถานท่ี แห่งหนึ่ง ปัจจุบันเรียกกันว่าโลหิตจันทนวิหาร (Sasana-vamsa, Introd., p. 13). 2.���������������������������� (�������� �) p.01-546 new.indd 28 1/18/20 1:16 PM

ศรีลังกา 29 สรุปแบบมีเหตุผลก็คือเหตุการณ์ดังกล่าว อาจจะเกิดข้ึนหลังจากพระ พทุ ธศาสนาเผยแผเ่ ขา้ สลู่ งั กาเปน็ ทางการแลว้ ทง้ั นอ้ี าจเปน็ เพราะเกดิ การตน่ื ตวั ยอมรบั นับถือพระพุทธศาสนาผสมกับกระแสความรักชาติ นอกจากน้ันยังสร้างความเช่ือ ร่วมกันเก่ียวกับผู้ประดิษฐานพระศาสนาพร้อมกับการเกิดขึ้นของประวัติศาสตร์ลังกา ด้วยการท�ำให้เกิดความศักดิ์สิทธิ์ว่าเป็นดินแดนที่พระพุทธองค์เคยเสด็จมาเยือน แต่มีหลักฐานอีกด้านหน่ึงคัดค้านว่า ก่อนการมาของคณะสมณทูตอินเดีย สมัยพระเจ้าอโศกมหาราช ชาวลังกาไม่รู้จักพระพุทธศาสนามาก่อนเลย ก�ำเนิดราชวงศ์สิงหล ประวัติศาสตร์ชาวสิงหลเร่ิมต้นตั้งแต่การเสด็จมาของเจ้าชายวิชัยพร้อมกับ บริวาร ๗๐๐ คน (ต�ำนานระบุว่าพ.ศ.๑)๗ เทอร์เนอร์ตั้งข้อสังเกตว่าความศรัทธาของ ศาสนกิ นน่ั เอง เชอื่ มโยงเหตกุ ารณใ์ หเ้ จา้ ชายวชิ ยั เดนิ ทางมาถงึ ลงั กาตรงกบั วนั ปรนิ พิ พาน ของพระพุทธเจ้า๘ มีหลักฐานส่วนหน่ึงยืนยันชัดเจนว่าเจ้าชายวิชัยเข้ามายังเกาะลังกา ประมาณกลางพุทธศตวรรษที่ ๑๙ พระองค์เป็นกษัตริย์หนุ่มมีนิสัยมุทะลุดุดัน เป็น เช้ือสายขัตติยะแห่งนครสิงหปุระ แคว้นลาฬะ๑๐ เหตุเพราะมีความประพฤติเสียหาย ๗ หลักฐานดังกล่าวถือเอาตามต�ำนานศรีลังกา (Ep. Zey., i, pp. 155 foll.) นักวิชาการ ชาวตะวันตกก�ำหนดเอาวันเวลาคลาดเคลื่อนว่า ๖๐ ปี ปัจจุบันการศึกษาวิเคราะห์จารึกขารเวละท่ีพบใน ถ้�ำหาถิคุมพา แคว้นโอริสสะ ได้อธิบายหลักฐานอันแน่ชัดว่า พระพุทธเจ้าทรงมีพระชนมายุสมัยเดียวกัน กบั พระเจา้ พมิ พสิ ารและพระเจา้ อชาตศตั รู จารกึ ดงั กลา่ วไดร้ ะบรุ ะยะเวลาประมาณ ๑๑ ปี กอ่ นพทุ ธศกั ราช ส่วนพระเจ้าพิมพิสารประมาณ ๓๙ ปี ก่อนพุทธศักราช จึงถือว่าหลักฐานตรงกับวันเวลาของศรีลังกา Vide Bihar and Orissa Research Society Journ., vol. iii, pp. 425-507; JRAS, 1918, pp. 543-7; Ceylon Antiq. and Lit. Reg., July, 1922, pp. 66-7. ๘ M.V. vi., v. 47. D.V., ix,v.21. อ้างถึงเหตุการณ์ช่วงเวลาสมัยปรินิพพาน ส่วนคัมภีร์ สมันตปาสาทิกายืนยันว่าเป็นปีเดียวกันกับการปรินิพพานของพระพุทธเจ้า (loc. cit.) ๙ M.V., Transl., Introd., p. li. ๑๐ ไม่ว่าอาณาจักรหรือเมืองจะมีการพิสูจน์ว่าจริงแท้อย่างไร หลักฐานทางอักษรศาสตร์ เช่ือมโยงความเห็นว่าถ่ินก�ำเนิดของเจ้าชายวิชัยคือเบงกอลตะวันออก โดยผู้เขียนไม่ประสงค์วิเคราะห์ ประเด็นปัญหาในท่ีนี้ 2.���������������������������� (�������� �) p.01-546 new.indd 29 1/18/20 1:16 PM

30 ประดิษฐานพระพุทธศาสนา จึงถูกพระบิดาขับไล่ออกจากแว่นแคว้นพร้อมบริวาร หลังจากลอยล�ำกลางทะเล หลายเพลาได้ขึ้นฝั่งและยึดครองลังกาในเวลาต่อมา เดิมน้ันเกาะลังกาเป็นที่อยู่ของพวกยักษ์ตามค�ำเรียกขานของพระเจ้าวิชัย มีหลักฐานยืนยันว่าชนกลุ่มน้ีย้ายมาจากอินเดียตอนใต้ และต้ังหลักแหล่งอยู่บน เกาะลังกาต้ังแต่ยุคโบราณกาล๑๑ สันนิษฐานกันว่าพระเจ้าวิชัยและบริวาร ซ่ึงเป็น นักล่าอาณานิคมท่ีมีความสามารถกลุ่มหน่ึง ได้เดินทางมาจากอินเดียตามเส้นทางเดิม ของพวกยักษ์๑๒ เส้นทางน้ันคือช่องแคบที่แยกลังกาออกจากอินเดีย ซ่ึงมีระยะทางไม่ ห่างกันมากนัก แม้ปัจจุบันผู้คนยังใช้เรือข้ามไปมาหาสู่กันตรงหมู่เกาะกัตตะมะรัน (kattamarans) ซึ่งเป็นบริเวณน�้ำต้ืน ลังกายุคนั้นมีความเจริญรุ่งเรืองพอสมควร มีหัวเมืองน้อยใหญ่มากหลาย มีวัฒนธรรมประเพณีเป็นของตนเอง อีกทั้งภาษาก็มีพัฒนาการเป็นอย่างดี นอกจาก น้ันยังร�่ำรวยม่ังคั่งด้วยทรัพย์สินศฤงคาร ฮาร์ดี กล่าววา่ เมอื งหลวงของพวกยักษน์ ามวา่ ลงั กาปุระนน้ั มิใชเ่ มอื งเล็กอย่าง ที่คิด ปัจจุบันคือบริเวณท่ีต้ังเขตมาตะเล แห่งมณฑลกลาง๑๓ ส่ิงแรกที่เจ้าชายวิชัยทรงกระท�ำก็คือแต่งงานกับธิดายักษ์นามว่ากุเวณี นางเปน็ หญงิ งามมรี ปู ทรงสริ ภิ าคยโ์ สภา ลลี าภาษาพดู กเ็ ยา้ ยวนชวนหลงใหลจนสามารถ มัดใจเจ้าชายวิชัย (ต่อมานางถูกเจ้าชายวิชัยสละท้ิงเพราะเหตุผลทางการเมือง) หลังจากแต่งงานแล้วพระเจ้าวิชัยได้สร้างเมืองหลวงนามว่าตัมพปัณณินคร และ ๑๑ Tennent, Ceylon, i, pp. 327 foll. ๑๒ เซอร์ ดับบลิว โจเน็ส กล่าวว่า พระรามทรงช�ำนะเหนือสีลานในปี 1810 B.C. โดยส�ำแดง เดชานภุ าพตามคมั ภรี ร์ ามายณะ และเชอ่ื วา่ สงิ่ ทเี่ ชญิ ชวนคอื ชา้ งและอญั มณี ความอดุ มสมบรู ณข์ องผนื ดิน และความม่ังค่ังร�ำรวยของสินค้า ชาวอินเดียจึงต้ังหลักปักฐานบริเวณนี้ต้ังแต่ยุคด้ังเดิม แม้ว่าอาชีพ จะไม่ร่วมสมัยกับอินเดียก็ตาม D'Alwis, Sidat-sangara, Introd., p. xi. ๑๓ JRAS, (C.B.), i, No. 2, p. 101. 2.���������������������������� (�������� �) p.01-546 new.indd 30 1/18/20 1:16 PM

ศรีลังกา 31 โปรดให้เหล่าบริวารแยกย้ายกันไปสร้างเมืองตามบริเวณรอบนอก เพราะเชื่อว่าบ้าน เมืองควรเป็นที่อยู่ของเหล่ามนุษย์๑๔ สันนิษฐานว่าหัวเมืองเหล่านั้นคงเป็นเมืองเล็ก ตั้งอยู่ไม่ห่างกันมากนัก มีประชากรพอประมาณและอยู่กันอย่างสงบสุข๑๕ จากนั้นชาวสิงหลเริ่มก่อร่างสร้างฐานและขยายความเจริญโดยมีพวกยักษ์ เป็นผู้ช่วยเหลือ ความส�ำเร็จปรากฏผลอย่างรวดเร็วภายในเวลาเพียง ๕๐ ปี ตัวอย่าง เช่น อ่างเก็บน้�ำเมืองอนุราธปุระ๑๖ แสดงให้เห็นว่าพวกยักษ์มีความเจริญสูงส่งด้าน ชลประทาน เม่ือบ้านเมืองต้ังหลักปักฐานอย่างมั่นคง สังคมก็เริ่มก่อเกิดพัฒนาด้าน วัฒนธรรม ต่อมาอาศัยอารยธรรมของพระพุทธศาสนา ชาวลังกาจึงสามารถพัฒนา ความเจริญได้อย่างรวดเร็ว เพราะอาศัยคณะสมณทูตอินเดียจึงเกิดกระแสศรัทธา น�ำพาค�ำสอนของศาสนาใหม่ออกไปยังหัวเมืองน้อยใหญ่ตลอดทั่วเกาะลังกา ส�ำหรับพระเจ้าวิชัยน้ันทรงหมกมุ่นพอใจอยู่กับอ�ำนาจท่ีพระองค์สร้างขึ้นมา แม้พวกอ่ืนตามมาภายหลังจะมาจากดินแดนที่นับถือพระพุทธศาสนาก็ตาม พระองค์ ก็ไม่ทรงให้ความสนใจเป็นพิเศษ๑๗ คัมภีร์กล่าวว่าพระเจ้าวิชัยทรงอภิเษกสมรสกับ พระราชธิดาของกษัตริย์ทมิฬปัณฑยะ แห่งแคว้นมถุราทางอินเดียตอนใต้ พระนาง มีบริวารติดตามมาด้วย ๑,๐๐๐ คน ซ่ึงมาจากตระกูลช่าง ๑๘ ตระกูล๑๘ กล่าวกันว่า พวกกษตั รยิ ป์ ณั ฑยะสบื เชอ้ื สายมาจากอารยนั ในมธั ยมประเทศ ซง่ึ เปน็ ดนิ แดนทร่ี งุ่ เรอื ง ด้วยค�ำสอนของพระสัมมาสัมพุทธเจ้า๑๙ ต่อมาได้ละท้ิงถิ่นก�ำเนิดเดินทางมุ่งหน้าลงใต้ แต่ก็ยังรักษาประเพณีด้ังเดิมไว้เป็นอย่างดี จึงมีเหตุผลเช่ือได้ว่าตระกูลปัณฑยะ เหล่าน้ันน�ำพระพุทธศาสนามาลังกาด้วย ๑๔ Raja-rat., chap. i, M.V., vii, v. 39. ๑๕ M.V., vii, vv. 43-5. ๑๖ Ibid., ix, v. 11. ๑๗ Tennent, i, p. 339, and Hiuan-Tsang, Travels, chap, iv. ๑๘ M.V., vii, vv. 57 foll. ๑๙ D.R. Bhandarkar, Carmichael Lectures, 1918, pp. 9 foll. 2.���������������������������� (�������� �) p.01-546 new.indd 31 1/18/20 1:16 PM

32 ประดิษฐานพระพุทธศาสนา เมื่อคราวเนวิลล์อาศัยอยู่ลังกาได้ศึกษาประเพณีของชาวทมิฬพบว่า สมัย เจ้าชายวิชัยสร้างหลักปักฐานเป็นที่เรียบร้อยแล้ว อิทธิพลของพุทธศาสนาจาก แคว้นมคธได้เข้ามาเผยแผ่ยึดครองถึงเกาะลังกา๒๐ ส่วน เกรย์ (Gray) อธิบายในบทน�ำหนังสือชินาลังการะว่า เมื่อพระพุทธรักขิต เถระได้รับนิมนต์ให้มาประกาศศาสนาบนเกาะลังกา ท่านคงร่วมมือกับคณะสงฆ์ลังกา และศึกษาภาษาบาลีจนแตกฉานแล้วจึงแต่งต�ำราชินาลังการะ (เช่ือกันว่าท่านเกิด พ.ศ.๑๑๗) ต่อมาท่านเป็นหัวหน้าในการประชุมคณะสงฆ์ที่โคฬิกตัมพรัฏฐะ บริเวณ ชายฝง่ั ทะเลดา้ นทศิ ตะวนั ตกของเกาะลงั กา ซงึ่ เปน็ เขตครอบครองของพวกทมฬิ โจฬะ๒๑ แต่น่าเสียดายว่าไม่มีหลักฐานทางประวัติศาสตร์ช้ินใดมายืนยันว่า สถานที่แห่งนั้น เกี่ยวข้องกับคัมภีร์ชินาลังการะหรือไม่๒๒ ส่วนต�ำนานของพม่ายืนยันว่าก่อนการเข้ามาของพระมหินทเถระ พระพุทธ- ศาสนาเป็นท่ีรู้จักของชาวลังกาเรียบร้อยแล้ว ประเด็นน้ียังมีข้อเท็จจริงท่ีควรกล่าวถึงอีกอย่างหนึ่งคือ ก่อนพระเจ้าวิชัยจะ สวรรคตพระองค์โปรดให้ส่งราชทูตไปเข้าเฝ้าพระเจ้าสุมิตตะผู้เป็นพระอนุชา ณ นครสิงหปุระ อินเดียประเทศ เพื่อเชื้อเชิญให้พระองค์เดินทางมาเสวยราชย์ท่ี ตัมพปัณณินคร เหตุเพราะพระเจ้าวิชัยไม่มีพระราชโอรสสืบสันตติวงศ์ แต่ปรากฏว่า พระเจ้าสุมิตตะข้ึนครองราชย์เป็นกษัตริย์เรียบร้อยแล้ว พระองค์จึงมอบหมายให้ พระโอรสองค์เล็กนามว่าเจ้าชายปัณฑุวาสุเทวะ เดินทางมาครองราชสมบัติตามค�ำทูล เชิญของพระเชษฐา พระมเหสีของเจ้าชายปัณฑุวาสุเทวะน้ันเป็นเจ้าหญิงเช้ือสายศากยะ พระนามว่าภัททกัจจานา ๒๐ British Museum, Oriental Catalogue. ๒๑ Jinalankara, Introd., pp. 7-8. ๒๒ ดูข้อสังเกตในคัมภีร์ฃินาลังการะข้างหน้า 2.���������������������������� (�������� �) p.01-546 new.indd 32 1/18/20 1:16 PM

ศรีลังกา 33 คัมภีร์บรรยายไว้ว่าเน่ืองจากมีกษัตริย์หลายแว่นแคว้นส่งราชสาสน์มาสู่ขอ พระนางไปเป็นพระมเหสี พระราชบิดาพิจารณาเห็นว่าถ้ามอบพระราชธิดาให้ฝ่ายหนึ่ง ฝ่ายใดคงจะหลีกเล่ียงสงครามหรือข้อพิพาทมิได้ จึงตัดสินใจส่งพระราชธิดาลงเรือ พรอ้ มบรวิ ารปล่อยลงสแู่ มน่ ้�ำคงคา เรอื ลำ� นั้นลอยล่องออกสทู่ ะเลหลายเพลามาเกยฝ่งั ท่ีเกาะลังกา จนต่อมาพระนางภัททกัจจานาเป็นพระมเหสีของพระเจ้าปัณฑุวาสุเทวะ พระนางและเหล่าสตรีบริวารล้วนเป็นเชื้อสายศากยะนับถือพุทธศาสนา๒๓ คัมภีร์พระไตรปิฎกยืนยันว่าศากยวงศ์ศรัทธาเล่ือมใสในพระพุทธศาสนา อย่างม่ันคง เพราะผู้ก่อตั้งพุทธศาสนาเป็นเหล่ากอของศากยะ น่าแปลกก็คือแม้จะ เกี่ยวพันกับอินเดียแผ่นดินแม่ แต่ชาวสิงหลยุคนั้นไม่รับรู้เรื่องพุทธศาสนาเลย ท้ังท่ี พระพุทธศาสนาเจริญรุ่งเรืองแพร่หลายตลอดลุ่มน้�ำคงคา พระเจ้าวิชัยและพระเจ้าปัณฑุวาสุเทวะทรงให้ความอุปถัมภ์ทุกศาสนาบรรดา มดี ว้ ยความเสมอภาค ทรงมีพระราโชบายว่าทุกศาสนาทอี่ ยู่บนเกาะลงั กาตอ้ งได้รับการ สนับสนนุ ดว้ ยความเทา่ เทียมกัน สังเกตได้จากศาสนสถานของพวกยกั ษ์ก็ทรงให้ความ เคารพ แม้แต่พิธีถวายเครื่องสักการะเซ่นไหว้ก็ทรงให้จัดแจงแก่พวกยักษ์ โปรดให้ สร้างโรงปะร�ำพิธีแก่พวกพราหมณ์ สถานที่อยู่ของพวกพราหมณ์ก็โปรดให้สร้างถวาย ด้วยเงินภาษีของราษฎร ศาสนสถานแห่งหน่ึงนามว่าติตถาราม สร้างโดยพระเจ้า ปณั ฑกุ าภยะ (พระราชนดั ดาของพระเจา้ ปณั ฑวุ าสเุ ทวะ) ซง่ึ เปน็ บรเิ วณวดั อภยั คริ วี หิ าร เมืองอนุราธปุระในปัจจุบัน๒๔ แต่คัมภีร์ไม่กล่าวถึงการสร้างวัดส�ำหรับชาวพุทธเลย การเว้นวรรคดังกล่าวน่าจะมาจากความเอนเอียงของผู้แต่งคัมภีร์ ท่ีต้องการ พุ่งความสนใจไปยังพระมหินทเถระ เพื่อเชื่อมโยงกับการน�ำพระพุทธศาสนาเข้ามา เผยแผ่ยังลังกา ด้วยความช่วยเหลือของบุคคลส�ำคัญยิ่งคือพระเจ้าอโศกมหาราช๒๕ ๒๓ M.V., viii, vv. 18 foll. ๒๔ Ibid., x, vv. 98-102. ๒๕ Oldenberg, Vinaya, Introd., p. lii. 2.���������������������������� (�������� �) p.01-546 new.indd 33 1/18/20 1:16 PM

34 ประดิษฐานพระพุทธศาสนา ภาพวาดพรรณนาพระพุทธเจ้าเสด็จเกาะลังกา ๓ คร้ัง คร้ังท่ี ๑ บริเวณมหิยังคณเจดีย์ ครั้งที่ ๒ บริเวณเมืองจัฟฟ์นา และคร้ังที่ ๓ บริเวณวัดแกลาณียราชมหาวิหาร 2.���������������������������� (�������� �) p.01-546 new.indd 34 1/18/20 1:16 PM

ศรีลังกา 35 (บนซ้าย) คัมภีร์สมันตปาสาทิกาฉบับแปลเป็นภาษาไทย (บนขวา) คัมภีร์สมันตปาสาทิกาฉบับ แปลเป็นภาษาสิงหล พระพุทธเจ้าเสด็จนาคทวีปบริเวณตอนเหนือของเกาะลังกา ภาพจิตรกรรมฝาผนังวัดแกลาณีย ราชมหาวิหาร นอกเมืองหลวงโคลัมโบ 2.���������������������������� (�������� �) p.01-546 new.indd 35 1/18/20 1:16 PM

36 ประดิษฐานพระพุทธศาสนา ชนเผ่าดั้งเดิมของศรีลังกาเรียกว่าแวดดะ (คัดลอกภาพจาก https://theculturetrip.com/asia/ sri-lanka) 2.���������������������������� (�������� �) p.01-546 new.indd 36 1/18/20 1:16 PM

ศรีลังกา 37 (บนซ่้าย) แผนท่ีเมืองเก่าอนุราธปุระ (คัดลอกภาพจาก www.lankapura.com) (บนขวา) รูปปั้นพราหมจารีวลสิงหะ หริจันทรา ผู้บุกเบิกบูรณะเมืองเก่าอนุราธปุระ (คัดลอกภาพจาก https://en.wikipedia.org) มหิ นิ ตะเลหรอื สถานทพ่ี บกนั ครง้ั แรกระหวา่ งพระมหนิ ทเถระและคณะกบั พระเจา้ เทวานมั ปยิ ตสิ สะ (คัดลอกภาพจาก www.google.co.th/maps) 2.���������������������������� (�������� �) p.01-546 new.indd 37 1/18/20 1:16 PM

38 ประดิษฐานพระพุทธศาสนา เก่ียวกับพระเจ้าอโศกมหาราช ผูค้ รองราชยส์ ืบตอ่ จากพระเจา้ ปณั ฑุกาภยะคอื พระเจา้ มฏุ สิวะผเู้ ปน็ พระโอรส และพระเจ้าติสสะตามล�ำดับ เจ้าชายติสสะนั้นเป็นพระโอรสองค์ที่สองของพระเจ้า มุฏสิวะ แต่ได้รับเลือกเป็นกษัตริย์เพราะทรงเป็นผู้มีปัญญาเฉลียวฉลาดกอปรด้วย คุณธรรมเหนือกว่าพระโอรสทุกพระองค์๒๖ เม่ือคราวพระองค์ข้ึนครองราชย์นั้นมี ปาฏิหาริย์เกิดขึ้นมากมาย คัมภีร์บรรยายไว้ว่าขุมทรัพย์อันล้�ำค่าที่ฝังอยู่ใต้ผืนดินได้ โผล่ข้ึนเหนือปฐพีตลอดแว่นแคว้นดินแดนลังกา แม้ไข่มุกวิเศษแปดประการก็ผุดข้ึน ท่ามกลางมหาสมุทรและไหลมารวมกันเป็นกองบนผืนแผ่นดิน๒๗ หลงั ครองราชยไ์ มน่ านนกั พระองคไ์ ดจ้ ดั สง่ คณะราชทตู ไปเขา้ เฝา้ พระเจา้ อโศก มหาราชผู้เป็นอทิฏฐบุพพสหาย พร้อมด้วยเคร่ืองราชบรรณาการอันล�้ำค่ามากมาย กล่าวกันว่าการให้ความเคารพด้วยมิตรไมตรีเป็นหลักฐานยืนยันถึงสัมพันธภาพอันดี ระหว่างสองแว่นแคว้น พระเจ้าอโศกมหาราชโปรดให้การต้อนรับคณะราชทูตลังกาอย่างยิ่งใหญ่ สมพระเกียรติ และตอบแทนด้วยการส่งคณะราชทูตน�ำเครื่องราชบรรณาการอันล�้ำค่า เข้ามาทูลถวาย กล่าวคือเคร่ืองราชกกุธภัณฑ์ เพ่ือให้พระเจ้าเทวานัมปิยติสสะได้ ประกอบพิธีราชาภิเษกอีกครั้งหน่ึง นอกจากนั้นทรงส่ังราชทูตให้กราบทูลสาส์นพิเศษ แก่พระเจ้าแผ่นดินลังกามีใจความว่า ข้าพระองค์นับถือพระรัตนตรัยเป็นสรณะ และประกาศตนวา่ เปน็ สาวกในศาสนาของพระสมณศากยบตุ ร ขอพระองคผ์ ปู้ ระเสรฐิ กว่านรชน มีพระทัยเปี่ยมล้นด้วยศรัทธาหันมานับถือแก้วอันประเสริฐเป็นสรณะ เสียเถิด๒๘ ๒๖ M.V., xi, v. 6. 1/18/20 1:16 PM ๒๗ Ibid., xi, vv. 8-15. ๒๘ Ibid., xi, vv. 34-6. 2.���������������������������� (�������� �) p.01-546 new.indd 38

ศรีลังกา 39 กล่าวกันว่านี้เป็นการปูพื้นฐานให้แก่คณะสมณทูตอินเดีย ซึ่งมีพระมหินท เถระเป็นหัวหน้า๒๙ ระยะเวลาระหว่างพระเจ้าวิชัยข้ึนฝั่งลังกากับการเข้ามาของพระมหินทเถระ (พ.ศ.๑-๓๐๐) เกดิ การเปลยี่ นแปลงหลายอยา่ งบนแผน่ ดนิ อนิ เดยี โดยเฉพาะดา้ นเหนอื ภูเขาวินธัย ก่อนพุทธศตวรรษท่ี ๒ แคว้นโกศลกลายเป็นมหาอ�ำนาจเหนือดินแดน ลุ่มน้�ำคงคา และเจริญรุ่งเรืองถึงขีดสุดสมัยพระเจ้ามหาโกศล ดินแดนของแคว้นโกศล เรม่ิ จากแถบภเู ขาสงู หมิ าลยั ถงึ ลมุ่ นำ�้ คงคา จากแมน่ ำ้� โกศลและแมน่ ำ�้ รามคงคาฝง่ั ตะวนั ตกจรดดินแดนกัณฑักฝั่งตะวันออก แต่หลังการประสูติของเจ้าชายสิทธัตถะ ดาวดวงใหม่ได้เปล่งประกายเจิดจรัส บนวิถีการเมือง น่ันคือแคว้นมคธซ่ึงเป็นอาณาจักรทางตอนใต้ของแคว้นโกศล เรื่อง ราวท่ีท�ำให้แคว้นมคธมีชัยเหนือคู่แข่งอาจจะเกินบรรยาย แต่ข้อเท็จจริงอย่างหน่ึงก็คือ ศตวรรษครึ่งหลังพุทธปรินิพพาน พระเจ้าจันทรคุปต์เชื้อสายแห่งพระเจ้านันทะได้ บุกยึดครองเมืองปาฏลีบุตร เมืองหลวงของอาณาจักรมคธ ล้มล้างราชวงศ์นันทะซึ่ง ก�ำลังระส�่ำระสาย เข้าท�ำลายกองทัพพวกเมซิโดเนียในท่ีราบลุ่มอินดัส และสร้างกอง ก�ำลังอันเกรียงไกรเพ่ือป้องกันเหล่าอริราชศัตรู จากนั้นทรงมอบความเสมอภาค เท่าเทียมกันให้แก่ชาวมคธท้ังมวล แคว้นมคธยามน้ันเป็นจักรวรรดิอันย่ิงใหญ่ เกรียงไกร จนพระองค์กลายเป็นพระเจ้าจักรพรรดิองค์แรกในประวัติศาสตร์อินเดีย หลังจากพระเจ้าจันทรคุปต์สวรรคตสิ้นแล้ว พระเจ้าพินทุสารพระราชโอรส สืบทอดอ�ำนาจต่อมา พระองค์มีนามฉายาว่าอมิตรฆาต หมายถึงผู้ฆ่าปัจจามิตร ทรงเชี่ยวชาญในพิชัยสงครามอย่างยิ่ง ยุคสมัยของพระองค์นั้นถึงแม้ไม่มีการกล่าวถึง ความส�ำเร็จด้านสงครามเลย แต่การพิชิตเดคข่านก่อให้เกิดผลกระทบอย่างมากตลอด ๒๙ ประเดน็ นแ้ี ละอน่ื อกี พรอ้ มประวตั ศิ าสตรเ์ กย่ี วกบั พระเจา้ อโศกดเู พมิ่ เตมิ ใน Rhys Davids, Buddhist India, pp. 272 foll; Vincent Smith's Asoka (Oxofrd Univ. Press), Rulers of India Series, passim; and The Oxford History of India (1923), pp. 72 foll. 2.���������������������������� (�������� �) p.01-546 new.indd 39 1/18/20 1:16 PM

40 ประดิษฐานพระพุทธศาสนา รัชสมัยของพระองค์๓๐ หลังครองราชย์มา ๒๘ ปี พระองค์ก็สวรรคต พระโอรสนาม ว่าอโศกขึ้นครองราชย์สืบแทน (เดิมเป็นอุปราชเมืองอุชเชนี) การสืบราชสมบัติของ เจ้าชายอโศกเต็มไปด้วยการแย่งชิงอ�ำนาจกันเองระหว่างพ่ีน้อง แต่พระเจ้าอโศกก็ สามารถถือสิทธ์ิข้ึนครองราชย์เป็นผลส�ำเร็จ พระองค์ได้รับมรดกคืออาณาจักรอันย่ิงใหญ่เกรียงไกรกว้างขวาง มีกองทัพ ที่แข็งแกร่งห้าวหาญ มีการบริหารจัดการดีเย่ียม โดยแบ่งหน้าที่ออกเป็นกรมกอง แต่ละต�ำแหน่งรับผิดชอบหน้าท่ีอย่างมีประสิทธิภาพ พระเจ้าอโศกมีลักษณะนิสัยรัก ความสงบสุข ทรงท�ำทุกอย่างเพ่ือให้ราษฎรของพระองค์อยู่ร่วมกันอย่างสันติสุข ข้อความในศิลาจารึกที่พระองค์โปรดให้บันทึกไว้บ่งบอกอุปนิสัยของพระองค์ได้เป็น อย่างดี ตลอดพระชนม์ชีพของพระองค์ทรงท�ำสงครามเพียงคร้ังเดียวคือการเข้ายึด อาณาจักรกาลิงคะ เหตุการณ์คร้ังน้ันเกิดขึ้นหลังจากพระองค์ครองราชย์แล้ว ๘ ปี สงครามกาลิงคะท�ำให้ทัศนคติของพระองค์เปล่ียนไป กล่าวกันว่าผลแห่ง สงครามครั้งน้ันมิได้ปรับเปล่ียนลักษณะนิสัยของพระเจ้าอโศกให้หันมานับถือพุทธ ศาสนาเท่านั้น แต่ยังเป็นการยกฐานะพุทธศาสนาซ่ึงเดิมเป็นเพียงศาสนาของแคว้นให้ กลายเปน็ ศาสนาของโลก สงครามกาลงิ คะจงึ เปน็ เหตกุ ารณเ์ ปลยี่ นแปลงประวตั ศิ าสตร์ โลกอีกหน้าหนึ่ง เสาศิลาจารึกหลักท่ี ๑๓ กล่าวว่าพระเจ้าอโศกทรงเกิดความสลดสังเวช เม่ือพิจารณาเห็นความทุกข์ทรมานซ่ึงเกิดขึ้นเพราะความอยากของพระองค์เอง และ ชี้ว่าเหตุใดพระองค์จึงสืบค้นหากฎแห่งศีลธรรม (Good Law) ซ่ึงสามารถเป็นท่ีพึ่ง อาศัย สุดท้ายพระองค์ได้พบกับค�ำสอนของพระพุทธเจ้าจึงหันมายอมรับนับถือ๓๑ การท่ีพระเจ้าอโศกหันมานับถือพระพุทธศาสนานั้นมีอยู่ ๓ ช่วง ข้อมูลในศิลา จารึกรูปนาถ (บันทึกหลังครองราชย์แล้ว ๑๓ ปี)๓๒ กล่าวไว้ว่าพระองค์ประกาศตน ๓๐ Smith, Oxford History, p. 76. ๓๑ Senart, Inscrip. de Piyadassi. ๓๒ Senart, op. cit. 2.���������������������������� (�������� �) p.01-546 new.indd 40 1/18/20 1:16 PM

ศรีลังกา 41 เป็นอุบาสกยอมรับนับถือพระพุทธศาสนามา ๒ ปีกว่าแล้ว แต่ขาดความกระตือรือร้น สนใจ นอกจากนั้นศิลาจารึกหลักเดิมกล่าวไว้อีกว่าก่อนมีการบันทึกศิลาจารึกแห่งน้ี หนึ่งปี พระองค์ได้เสด็จออกผนวช๓๓ หลักฐานในเสาศิลาจารึกหลักที่ ๘ ระบุว่าหลัง ครองราชย์แล้ว ๑๓ ปี พระองค์ได้ด�ำเนินชีวิตตามรอยพระพุทธเจ้า (เพื่อบรรลุ พระอรหัต) ต้ังแต่นั้นมาพระองค์ได้ทุ่มเททุกอย่างเพ่ือให้อาณาจักรของพระองค์รู้จัก กับหลักค�ำสอนอันประเสริฐ หลังจากพากเพียรเสียสละทุ่มเทมานาน พระองค์จึงได้ ค้นพบวิถีทางเปลี่ยนแปลงความคิดของไพร่ฟ้าประชาราษฎร์ คัมภีร์บรรยายไว้ว่าเพ่ือให้อาณาประชาราษฎร์ฟังค�ำแนะน�ำของพระองค์ และตงั้ อยใู่ นหลกั คำ� สอนของพทุ ธศาสนา พระดำ� รสั ของพระองคจ์ งึ ถกู ตราเปน็ กฎหมาย เพื่อน�ำไปปฏิบัติ๓๔ พระองค์มิได้สอนด้วยการบังคับเท่าน้ัน แต่ทรงท�ำพระองค์เป็น ตัวอย่างด้วย ศิลาจารึกหลักที่ ๑๓ กล่าวถึงวิธีท่ีพระองค์ประสบความส�ำเร็จในการน�ำ พระพุทธศาสนาไปยังอียิปต์ ซีเรีย มาเซโดเนีย เอปิรุส ไกเรเน ทมิฬโจฬะ และ ปัณฑยะทางอินเดียตอนใต้ ตลอดจนลังกาทวีป กล่าวได้ว่าสิ่งเดียวท่ีเป็นความส�ำเร็จทางประวัติศาสตร์ของลังกาคือพระเจ้า อโศกมหาราช พระองค์ทรงแสดงสัมพันธไมตรีอย่างดียิ่งกับลังกา ซ่ึงปรากฏใน พระราชสาสน์ท่ีส่งถึงพระเจ้าเทวานัมปิยติสสะ นอกจากนน้ั หลกั ฐานในคมั ภรี ล์ งั กายงั นำ� ไปสคู่ วามเขา้ ใจแจม่ แจง้ แกค่ นั นงิ แฮม ที่ค้นพบสถูปสาญจิ เพราะมีหลักฐานยืนยันชัดเจนว่าพระเจ้าอโศกมหาราช ๓๓ ค�ำว่า ”เข้าสู่อุปสมบท„ ไม่ชัดเจน บางทีอาจอ้างถึงเหตุการณ์สมัยพระเจ้าอโศกทรงมีราชา นุญาตให้เจ้าชายมหินทะและเจ้าหญิงสังฆมิตตาออกบวชก็เป็นได้ ซ่ึงท�ำให้พระองค์เป็นศาสนทายาทหรือ เป็นทายาททางศาสนาของพระพุทธเจ้า เพราะประสงค์เผยแพร่ศาสนาพระองค์จึงทรงมีพระชมน์ชีพ ดังกล่าว ๓๔ Edict xiii. 2.���������������������������� (�������� �) p.01-546 new.indd 41 1/18/20 1:16 PM

42 ประดิษฐานพระพุทธศาสนา ได้ส่งพระมหินทเถระผู้เป็นพระโอรสพร้อมพระภิกษุเถระอีก ๖ รูป น�ำค�ำสอนอันเป็น หลักด�ำเนินชีวิตดีงามมายังลังกา๓๕ พระพุทธศาสนาเข้าสู่เกาะลังกา คมั ภรี ม์ หาวงศบ์ รรยายถงึ การมาลงั กาของพระมหนิ ทเถระ ดว้ ยความปลาบปลมื้ ยินดีว่า พระเถรเจ้าเหาะมาทางนภากาศและหยุดลงตรงอัมพัตถละเหนือยอดเขา มิหินตะเล ขณะนั้นพระเจ้าแผ่นดินลังกาก�ำลังทรงพระเกษมส�ำราญด้วยการล่าสัตว์ ในบริเวณดังกล่าว พระองค์ได้พบปาฏิหาริย์ตรงจุดที่พระมหินทเถระยืนอยู่จึงเดิน เข้าไปหา หลังจากสนทนากันแล้วพระมหินทเถระได้แสดงธรรมแก่กษัตริย์ลังกา ครั้นแล้วพระองค์พร้อมด้วยข้าราชบริพารจ�ำนวนมากพากันยอมรับนับถือพระพุทธ ศาสนาในบัดนั้น๓๖ วันเพญ็ เดือน ๗ (ตำ� นานกลา่ ววา่ พ.ศ.๒๓๖) พระพุทธศาสนากลายเปน็ ศาสนา ของชนชาวเกาะลงั กา การมาของพระมหนิ ทเถระและการยอมรบั นบั ถอื พระพทุ ธศาสนา ของพระเจ้าแผ่นดินลังกาตลอดจนอาณาประชาราษฎร์ เป็นเหตุการณ์อันส�ำคัญยิ่งและ เกิดการพัฒนาอย่างต่อเนื่องรวดเร็วตลอด ๒,๐๐๐ ปี ระยะเวลา ๒๐๐ ปี นับตั้งแต่พระเจ้าวิชัยวุ่นวายอยู่กับการสร้างบ้านแปลง เมืองเป็นต้นมา จนไม่มีเวลาประกาศยอมรับนับถือศาสนาใดเป็นหลักในการบริหาร ประเทศ แต่หลังจากความสะดวกสบายเริม่ เกิดมีขน้ึ ประชากรตามหัวเมอื งเพ่มิ มากข้ึน ตัวเมืองได้รับการจัดสรรดูแลด้วยความเรียบร้อย หัวเมืองรอบนอกได้รับการแบ่งปัน ปัจจัยจ�ำเป็นส�ำหรับด�ำเนินชีวิต สวนและอุทยานได้รับการออกแบบและดูแลอย่างดี อุดมสมบูรณ์ด้วยแมกไม้นานาพันธุ์ การเกษตรได้รับการจัดสรรอย่างเป็นระบบด้วย ๓๕ สมิธกล่าวว่า ”พระอนุชาของพระเจ้าอโศก„ (Oxford Hist., p. 99) ประพฤติตามประเพณี อินเดีย และหลักฐานเพิ่มเติมอ้างโดยภิกษุเห้ียนจังก็ระบุถึงช่ือมหินทะ แต่เรียกว่าเป็นพระอนุชา ของพระเจ้าอโศก (Beal, Buddhist Records of the Western World, vol. ii, pp. 246-7). ผู้เขียนไม่เห็นเหตุผลใดท่ีจะยอมรับหลักฐานฝ่ายจีนมากกว่าศรีลังกา ๓๖ M.V., xiv, vv. 1 foll. 2.���������������������������� (�������� �) p.01-546 new.indd 42 1/18/20 1:16 PM

ศรีลังกา 43 คูคลองและการชลประทาน ตั้งแต่พระราชาถึงสามัญชนใส่ใจกับความเป็นไปของบ้าน เมืองอย่างไม่รู้จักเหน็ดเหนื่อย การสัญจรไปมาติดต่อกันระหว่างเมืองมีความสะดวก สบายเพราะมากมีด้วยถนนหนทาง เขตแดนของแต่ละหมู่บ้านได้มีการก�ำหนดปักปัน อย่างชัดเจน ศิลปศาสตร์และวิทยาการต่างได้รับการส่งเสริมสนับสนุนเป็นอย่างดี และผู้คนก็เป็นอยู่ด้วยความผาสุก๓๗ สมัยนี้จึงเป็นรุ่งอรุณแห่งยุคไพร่ฟ้าหน้าใส เม่ือ อินเดียแผ่นดินแม่เกิดการแตกตัวทางวัฒนธรรม รากฐานท่ีได้ตระเตรียมไว้เป็น อย่างดีก็สามารถรองรับค�ำสอนส�ำหรับชี้น�ำด�ำเนินชีวิต สอดคล้องกับความต้องการ และเปิดทางน�ำหลักศีลธรรมอันประเสริฐมาปฏิบัติ เมล็ดพันธุ์พืชที่หว่านลงบนพ้ืนดิน อันอุดมสมบูรณ์ จึงแตกหน่อแตกกอเบ่งบานเป็นผลิตผลอย่างลงตัว เม่ือการประดิษฐานพระพุทธศาสนาบนผืนเกาะลังกาประสบความส�ำเร็จตาม เจตนารมณ์แล้ว สมัยต่อมาพระเจ้าอโศกมหาราชได้ส่งพระราชธิดานามว่าพระสังฆ- มติ ตาเถรี พรอ้ มกบั กงิ่ พระศรมี หาโพธจ์ิ ากพทุ ธคยาอนั เปน็ สถานทต่ี รสั รขู้ องพระสมั มา สัมพุทธเจ้ามาลังกา เพื่อเป็นการแสดงความปรารถนาดีแทนองค์พระเจ้าจักรพรรดิ แห่งอินเดีย คัมภีร์มหาโพธิวังสะพรรณนาเหตุการณ์ต้อนรับก่ิงพระศรีมหาโพธ์ิด้วย ความภาคภูมิใจว่า ไม่มีเหตุการณ์ใดในประวัติศาสตร์อันยาวนานของชนชาติสิงหล ท่ีจะประทับตราตรึงใจมากไปกว่าพิธีต้อนรับก่ิงพระศรีมหาโพธิ์ ความเคารพศรัทธา มั่นคงในก่ิงพระศรีมหาโพธ์ิ ได้กลายมาเป็นตัวแทนแห่งสติปัญญาหย่ังลงสู่จิตใจของ พุทธศาสนิกชนคนสิงหล และก่อเกิดพัฒนาการต่อเน่ืองเร่ือยมาจนกลายเป็นความ เช่ือว่าต้นพระศรีมหาโพธ์ิคือมนุษย์คนหน่ึง นอกจากนนั้ คมั ภรี ด์ งั กลา่ วยงั สรรเสรญิ ผทู้ ำ� หนา้ ทรี่ กั ษาดแู ลตน้ พระศรมี หาโพธิ์ ด้วยความเคารพสูงสุด๓๘ แม้ปัจจุบันลูกหลานของคนเหล่าน้ันยังท�ำหน้าที่รักษาสืบต่อ ภาระหน้าท่ีของบรรพชนอยู่ กล่าวกันว่าเมื่อพวกทมิฬหินชาติบุกเข้ายึดเกาะลังกาแล้ว ๓๗ M.V., x, vv. 88 foll. ๓๘ Maha-Bodhi-vamsa, q.v. 2.���������������������������� (�������� �) p.01-546 new.indd 43 1/18/20 1:16 PM

44 ประดิษฐานพระพุทธศาสนา ท�ำลายอาณาจักรชาวสิงหลจนย่อยยับเสียหายหลายต่อหลายครั้ง แต่กลับย้ังมือไม่ รื้อถอนต้นพระศรีมหาโพธ์ิ แม้ปัจจุบันใบโพธิ์เสมือนหัวใจของชาวพุทธยังแกว่งไกว พล้ิวไหวตามกระแสลมยามรัตติกาลอันสว่างสุกใสไร้เมฆาปิดบัง เป็นสัญลักษณ์ บอกให้รู้ว่าพระพุทธศาสนาจะด�ำรงคงอยู่คู่ลังกาตราบชั่วกัลปาวสาน๓๙ หลักธรรมค�ำสอนอันประเสริฐท่ีน�ำมาเผยแผ่แก่ชาวลังกาจึงตั้งมั่นอย่างถาวร ยืนยงคงอยู่ถึงปรัตยุบันสมัย ถ้ามีเกณฑ์มาตรฐานวัดความยิ่งใหญ่ของกระบวนการที่ก่อประโยชน์และมี อิทธิพลเหนือมนุษยชาติแล้วไซร้ ภารกิจของพระเจ้าอโศกมหาราชก็คือการเผยแผ่ อารยธรรมอันยิ่งใหญ่แห่งหนึ่งของโลก เพราะพระองค์ได้มอบมรดกอันล�้ำค่าแก่ ชาวลังกากล่าวคือพระพุทธศาสนา ซึ่งไม่สามารถเปลี่ยนแปลงได้ด้วยกาลเวลา แม้สงครามอันโหดร้ายป่าเถ่ือนหลายศตวรรษ หรือว่าทุนนิยมยุคใหม่ก็ไม่สามารถ แทนท่ีหลักธรรมประเสริฐอันเป็นครรลองแห่งชีวิตได้ ไมม่ วี ธิ ใี ดเลยทจ่ี ะกระตนุ้ ใหเ้ กดิ การศกึ ษาปญั หาของมนษุ ยชาตใิ นแวดวงแหง่ ปรัชญาสมัยใหม่ เหมือนการศึกษาผลงานด้านวรรณกรรม แม้จะถูกบังคับให้ก้มหัว ยอมรับวิชาความรู้ตามโลกตะวันตกมานานหลายศตวรรษ บางเส้ียวของวรรณกรรม ลังกาท่ีหลงเหลือมาถึงปัจจุบัน ยังสามารถสร้างความต่ืนเต้นประหลาดใจให้แก่เราท่าน ผู้เป็นอนุชนรุ่นหลัง ให้เกิดความภาคภูมิใจในความเสียสละทุ่มเทของบรรพชน รีส เดวิดส์ (Rhys Davids) กล่าวไว้ว่า บนแผ่นดินอันงดงามของอินเดีย และประเทศเพ่ือนบ้าน ผลงานด้านวรรณคดีช่ือว่าประสบความส�ำเร็จจนเห็นผลถึง ทุกวันนี้ ผู้สรรค์สร้างคัมภีร์ล้วนเป็นอยู่แสนง่ายด้วยปัจจัยยังชีพอันน้อยนิด แต่ทุ่มเท ให้กับการศึกษามากมายมหาศาลและส่งต่อให้อนุชนรุ่นหลัง วรรณกรรมอันล�้ำค่า เหล่าน้ีสอนให้รู้จักเรื่องราวความเป็นมาของพระศาสนา มิใช่เฉพาะลังกาทวีปเท่านั้น แต่รวมถึงอินเดียด้วย๔๐ ๓๙ P.E. Pieris, Ceylon and the Portuguese, pp. 3-4. ๔๐ Buddhist India, pp. 303-4. 2.���������������������������� (�������� �) p.01-546 new.indd 44 1/18/20 1:16 PM

ศรีลังกา 45 (บนซ้าย) รูปสลักพระเจ้าอโศกมหาราช (คัดลอกภาพจาก https://en.wikipedia.org) (บนขวา) รูปสลักพระเจ้าเทวานัมปิยติสสะ บริเวณมิหินตะเล เหตุการณ์พระมหินทถระและคณะมาเผยแผ่พระพุทธศาสนาบนเกาะลังกา วัดแกลาณียราช มหาวิหาร (คัดลอกภาพจาก www.photodharma.net) 2.���������������������������� (�������� �) p.01-546 new.indd 45 1/18/20 1:16 PM

46 ประดิษฐานพระพุทธศาสนา (บน) มหาแสยะเจดีย์ (ล่าง) อัมพัสถลเจดีย์ บริเวณมิหินตะเล อนุสรณ์สถานการประดิษฐาน พระพุทธศาสนาบนเกาะลังกา (คัดลอกภาพจาก www.google.co.th/maps) 2.���������������������������� (�������� �) p.01-546 new.indd 46 1/18/20 1:16 PM

ศรีลังกา 47 (บน) ถูปารามเจดีย์ เป็นเจดีย์แห่งแรกของศรีลังกา และ (ล่าง) บริเวณเสนาสนะของภิกษุณีใกล้ ถูปารามเจดีย์ (คัดลอกภาพจาก www.google.co.th/maps) 2.���������������������������� (�������� �) p.01-546 new.indd 47 1/18/20 1:16 PM

48 เร่ิมต้นบันทึกวรรณกรรม 2.���������������������������� (�������� �) p.01-546 new.indd 48 1/18/20 1:16 PM

ศรีลังกา 49 2.���������������������������� (�������� �) p.01-546 new.indd 49 1/18/20 1:16 PM

ภาพจิตรกรรมฝาผนังวัดศรีสุโพธาราม เขตเดหิวาละ เมืองหลวงโคลัมโบ 1/18/20 1:16 PM 2.���������������������������� (�������� �) p.01-546 new.indd 50

บทที่ ๓ เริ่มต้นบันทึกวรรณกรรม ก�ำเนิดภิกษุณีสงฆ์ การเดินทางมาของพระสังฆมิตตาเถรีเจ้า แลการปลูกกิ่งพระศรีมหาโพธ์ิบน ผืนดินลังกาคราน้ัน ถือกันว่าพุทธศาสนาได้หยั่งรากฝังลึกประดิษฐานม่ันคงบน เกาะลังกาเรียบร้อยแล้ว คัมภีร์มหาวงศ์บรรยายพระราชพิธีปลูกต้นพระศรีมหาโพธิ์ไว้ว่า อาณา ประชาราษฎร์ต่างยกมือข้ึนประสานเหนือเกล้าแซ่ซ้องสาธุการ เสียงโห่ร้องยินดีดัง สน่ันหว่ันไหวปานแผ่นดินจะถล่ม พระเจ้าแผ่นดินลังกาโปรดให้จัดงานเฉลิมฉลอง ก่ิงพระศรีมหาโพธิ์เป็นเวลา ๑๔ วัน คล่ืนศรัทธาสาธุชนท่ีหลั่งไหลมากราบไหว้บูชา ก่ิงพระศรีมหาโพธ์ิครานั้นมีมากเกินกว่าจะพรรณนา แลตามถนนหนทางจากฝั่ง ทะเลแดนไกลถึงประตูพระนครเมืองหลวง ต่างตกแต่งประดับประดาด้วยบุปผชาติ งดงามตาและผ้าแพรพรรณหลากหลายสี อีกทั้งหลุมบ่อตามรายทางก็ถมเสียด้วย ทรายขาวบริสุทธิ์ ธงนานาชนิดก็ช่วยกันปักต้ังโดดเด่นเรียงราย ชายผ้าแลระย้ายาม ต้องลมโบกสะบัดพล้ิวไสวงามตาชวนให้เกิดศรัทธาย่ิงนัก ชาวลังกาท้ังสิ้นท้ังปวงต่าง พร้อมเพรียงหมอบกราบยกมือข้ึนเหนือเศียรบูชาพระสังฆมิตตาเถรีด้วยความชื่นชม ศรัทธายินดี เหตุเพราะพระเถรีแม่เจ้าเป็นอาคันตุกะผู้น�ำของขวัญอันล�้ำค่ามามอบ ให้แก่เหล่าชนผู้อาศัยอยู่บนเกาะลังกา๑ คราน้ันพระเจ้าเทวานัมปิยติสสะผู้เป็นกษัตริย์ลังกา โปรดให้ข้าราชส�ำนัก ฝ่ายในและเหล่าเสนาอ�ำมาตย์แบ่งเวรท�ำหน้าท่ีดูแลรักษากิ่งพระศรีมหาโพธ์ิตาม ค�ำกราบบังคมทูลของอริฏฐอ�ำมาตย์ ผู้เป็นทูตลังกาน�ำเครื่องราชบรรณาการไปถวาย ๑ M.V., xix, vv. 37 foll. 2.���������������������������� (�������� �) p.01-546 new.indd 51 1/18/20 1:16 PM

52 เริ่มต้นบันทึกวรรณกรรม พระเจ้าอโศกมหาราช และทูลนิมนต์พระสังฆมิตตาเถรีพร้อมท้ังอัญเชิญก่ิง พระศรีมหาโพธ์ิมาลังกา คราวคร้ังน้ันพระเจ้าเทวานัมปิยติสสะโปรดพระราชทาน บ�ำเหน็จรางวัลและต�ำแหน่งชั้นสูงแก่อริฏฐอ�ำมาตย์ ในฐานะผู้ท�ำคุณูปการสาธารณ์ ประโยชน์แก่ลังกาเหลือคณานับ หลังพิธีปลูกกิ่งพระศรีมหาโพธ์ิเสร็จสิ้นแล้ว โปรดให้ แต่งตั้งเจ้าหน้าที่ดูแลรักษาและจัดแจงพิธีกรรมบูชาก่ิงพระศรีมหาโพธ์ิ ตามครรลอง แห่งประเพณีที่รักษาสืบทอดมาจากชมพูทวีป กลา่ วถงึ พระมหนิ ทเถรเจา้ หลงั จากแสดงพระธรรมเทศนาบนยอดเขามหิ นิ ตะเล คราน้ัน จนพระราชาและข้าราชบริพารศรัทธาหันมานับถือพระพุทธศาสนาส้ินแล้ว ได้เดินทางเข้ามายังมหานครอนุราธปุระตามค�ำทูลนิมนต์ของพระเจ้าเทวานัมปิยติสสะ คร้ังนั้นข่าวสมณทูตอินเดียผู้มาเยือนลังกาได้แพร่สะพัดออกไปตลอดเมืองหลวง ท้ังสิ้น ผู้คนจ�ำนวนมากหลากหลายวรรณะต่างเดินทางมุ่งหน้ามาสู่พระราชวัง เพ่ือ ต้องการเห็นเหล่ากอแห่งสมณศากยบุตรและสดับตรับฟังสัจธรรมค�ำสอนขององค์ พระสัมมาสัมพุทธเจ้า วันแล้ววันเล่าท่ีเหล่าสาธุชนลังกาผู้มีจิตศรัทธาเดินทางมุ่งหน้า เข้ามาฟังธรรม จากจ�ำนวนพันเพิ่มเป็นจ�ำนวนหมื่น พระมหินทเถระและคณะต่างเลือก เฟ้นหัวข้อธรรมที่เห็นว่าเหมาะสมแก่ผู้ฟัง ช่วยกันประกาศค�ำสอนของพระพุทธเจ้า จนชาวลังกาท้ังส้ินทั้งปวงศรัทธาหันมายอมรับนับถือพระพุทธศาสนาส้ิน สว่ นบางคนนนั้ เลา่ หลงั จากฟงั ธรรมแลว้ ไดพ้ จิ ารณาเหน็ วา่ ชวี ติ ฆราวาสผกู พนั ด้วยภาระหน้าที่ไม่เหมาะต่อการปฏิบัติธรรมตามค�ำสอนของพระศาสดาเจ้า จึงแจ้ง ความประสงค์ต่อพระมหินทเถระแล้วออกบวชเป็นพระภิกษุ กล่าวกันว่าเสนาบดีนาม ว่าอริฏฐะผู้เป็นพระราชนัดดาและเจ้าชายมัตตาภยะผู้เป็นพระอนุชาของกษัตริย์ลังกา เป็นชาวสิงหลคู่แรกที่เข้าพิธีอุปสมบทเป็นพระภิกษุบนแผ่นดินลังกา๒ อันว่าพระเจ้าแผ่นดินลังกานั้น คร้ันเห็นว่ามีกุลบุตรชาวสิงหลออกบวชเป็น จ�ำนวนมาก จึงได้มอบถวายพระราชอุทยานนามว่ามหาเมฆวัน๓ ซึ่งตั้งอยู่ด้านทิศใต้ ๒ M.V., xix, v. 66. ๓ ปัจจุบันเรียกว่าแม่น้�ำมัลวตุไหลผ่านทางทิศใต้ของเมืองเก่าอนุราธปุระ 2.���������������������������� (�������� �) p.01-546 new.indd 52 1/18/20 1:16 PM

ศรีลังกา 53 พระนครใกล้ฝั่งแม่น้�ำกดัมบะให้เป็นเขตสังฆาวาส พิธีน้อมถวายพระราชอุทยาน ครานั้น เกิดปาฏิหาริย์มากมายหลายประการ จากจุดเริ่มต้นเพียงน้อยนิด มหาเมฆ- วนั วหิ ารกอ่ เกดิ พฒั นาการทลี ะเลก็ ละนอ้ ยจนตอ่ มาเปน็ ทร่ี จู้ กั กนั ในนามสำ� นกั มหาวหิ าร หรือศูนย์กลางการศึกษาพระพุทธศาสนาเถรวาทอันลือช่ือแห่งโลกตะวันออก จากน้ัน พระราชาและเสนาอ�ำมาตย์ต่างช่วยกันสร้างวัดขึ้นอีกมากหลาย เพ่ือให้เพียงพอต่อ จ�ำนวนพระสงฆ์ท่ีเพิ่มมากข้ึน แม้สีมาก็สร้างถวายอย่างมั่นคงถาวร เพ่ือให้พระสงฆ์ สามารถท�ำสังฆกรรมตามครรลองแห่งพุทธบัญญัติ ส่วนสตรีลังกาท่ีถือว่าเป็นชนชั้นสองรองจากบุรุษก็ได้รับอนุญาตให้เข้าเป็น สมาชิกแหง่ คณะสงฆเ์ ช่นกนั เล่ากนั ว่าหลงั จากฟงั พระธรรมเทศนาของพระมหนิ ทเถระ แล้ว พระนางอนุลาเทวีพระมเหสีของพระมหาอุปราชมหานาคะ และเหล่าสตรีบริวาร ตา่ งบรรลโุ สดาปตั ตผิ ล๔ วนั รงุ่ ขนึ้ บรรลสุ กทาคามผิ ล พระนางและบรวิ ารแสดงเจตจำ� นง เพ่ือขอบวชเป็นภิกษุณี แต่ได้รับค�ำตอบว่าตามพระวินัยน้ันมิอนุญาตให้พระภิกษุบวช สตรีเป็นภิกษุณี พระเจ้าแผ่นดินลังกาทราบว่าพระนางมีเจตนาออกบวชอย่างแน่วแน่ จึงมอบหมายให้มหาอ�ำมาตย์อริฏฐะเดินทางไปยังนครปาฏลีบุตรอีกครั้งหน่ึง เพื่อกราบทูลพระเจ้าอโศกมหาราชทูลขออนุญาตให้พระสังฆมิตตาเถรีเดินทางมา อุปสมบทแก่กุลสตรีลังกา หลังจากพระสังฆมิตตาเถรีเดินทางมาถึงลังกาแล้วไม่นาน ได้อุปสมบทพระนางอนุลาเทวีและสตรีบริวารเป็นภิกษุณี ถือว่าเป็นการก่อตั้งภิกษุณีสงฆ์คร้ังแรกบนแผ่นดินลังกา ภิกษุณีผู้สละชีวิตทางโลกเหล่านั้นอาศัยอยู่ในส�ำนักภิกษุณีเรียกว่าอุปาสิกา วิหาร๕ ต่อมาพระเจ้าแผ่นดินลังกาทราบว่าพระสังฆมิตตาเถรีมีความมักน้อยชอบชีวิต สันโดษ จึงโปรดให้สร้างวิหารหัตถาฬหกะแล้วมอบถวาย๖ พระสังฆมิตตาเถรีอาศัย ๔ M.V., xiv, v.58. ๕ Ibid., xviii, vv. 11-12. ๖ Ibid., xix, vv. 77-85. 2.���������������������������� (�������� �) p.01-546 new.indd 53 1/18/20 1:16 PM

54 เร่ิมต้นบันทึกวรรณกรรม อยู่ที่แห่งน้ีจนถึงวันนิพพาน ตลอดชีวิตของพระเถรีแม่เจ้าได้เสียสละทุ่มเทอุทิศชีวิต เพ่ือประกาศค�ำสอนของพระสัมมาสัมพุทธเจ้า จนภิกษุณีสงฆ์เจริญรุ่งเรืองแพร่หลาย กลายเป็นศูนย์กลางภิกษุณีแทนชมพูทวีปที่เร่ิมเสื่อมโทรมโรยรา๗ เหล่าภิกษุและภิกษุณีผู้สละชีวิตคฤหัสถ์เว้นขาดจากโลกียวิสัย แต่ไม่ใส่ใจมุ่ง ม่ันในพระธรรมค�ำสอน ประพฤติเฉื่อยชาเกียจคร้าน เป็นอยู่ด้วยความประมาท ปรารถนาความสุขสบายภายใต้ความอุปถัมภ์ของชาวบ้าน ช่ือว่าปฏิบัติผิดทาง เพราะแกน่ แทข้ องพระพทุ ธศาสนาปรารถนาสง่ เสรมิ ใหพ้ ระสงฆส์ าวกเสยี สละอทุ ศิ ชวี ติ ท�ำงานเพ่ือประโยชน์สุขแก่สังคม ความประมาทชื่อว่าเป็นรากเหง้าแห่งอกุศลธรรม ทั้งปวง เมื่อภิกษุและภิกษุณีพิจารณาเห็นว่าตัวเองลุ่มหลงมัวเมาชีวิตแบบฆราวาส ควรปลีกตัวออกเสียจากหมู่อยู่สันโดษตามป่าเขาล�ำเนาไพร ปฏิบัติจิตภาวนาพิจารณา ความไม่เท่ียงแท้ของชีวิตและความทุกข์โศกท่ีไม่มีจุดส้ินสุดในสังสารวัฏ แต่ที่ถูกต้อง เหมาะสมควรอยู่ท่ามกลางสังคมท�ำหน้าที่สอนธรรมแนะน�ำชาวบ้านให้ด�ำเนินชีวิต ถูกต้องดีงาม จนกระทั่งสามารถน�ำพาให้พ้นจากทุกข์ นี้แหละคือหน้าที่ของภิกษุ และภิกษุณีผู้ท�ำหน้าที่เผยแผ่พระพุทธศาสนา หน้าท่ีดังกล่าวปรากฏในพระไตรปิฎก ซ่ึงบอกไว้ชัดเม่ือคราวพระบรมครูส่ง พระสาวกออกไปประกาศศาสนาทั่วโลกว่า ดูกรภิกษุทั้งหลาย พวกเธอจงเท่ียวจาริก ไปเพ่ือประโยชน์และความสุขแก่ชนหมู่มาก เพ่ืออนุเคราะห์โลก เพื่อประโยชน์ เก้ือกูลและความสุขแก่ทวยเทพและมนุษย์ พวกเธออย่าได้ไปรวมทางเดียวกันสอง รูป จงแสดงธรรมงามในเบ้ืองต้น งามในท่ามกลางและงามในที่สุด จงประกาศ พรหมจรรย์พร้อมทั้งอรรถและพยัญชนะครบบริสุทธิ์บริบูรณ์๘ นี้คือเสียงประกาศก้องครั้งแรกในประวัติศาสตร์โลกเพ่ือประดิษฐานพระ- พุทธศาสนา ซึ่งไม่มีความแตกต่างระหว่างเชื้อชาติหรือชนช้ันวรรณะ แต่มีจุดประสงค์ หนึ่งเดียวคือเพ่ือประโยชน์เก้ือกูลแก่มนุษยชาติ ด้วยเหตุนี้เองพระมหินทเถระและ ๗ M.V., xix, v. 78. ๘ Mahavagga, i, 10 (Vinaya Texts, S.B.E., i, 112). 2.���������������������������� (�������� �) p.01-546 new.indd 54 1/18/20 1:16 PM

ศรีลังกา 55 พระสังฆมิตตาเถรีจึงเดินทางมาลังกา เพื่อท�ำหน้าที่เผยแผ่และประดิษฐานพระ- พทุ ธศาสนา จนเจรญิ รงุ่ เรอื งแพรห่ ลายประทบั ตราตรงึ ใจอยทู่ กุ หอ้ งหวั ใจของชาวลงั กา ตลอดท่ัวทุกคามนิคมเขต พระพุทธศาสนาตั้งม่ัน ต่อมาพระมหินทเถรเจ้าพิจารณาเห็นว่า แม้จะส่ังสอนกุลบุตรกุลธิดาลังกาให้ รู้จักและเข้าใจค�ำสอนของพระบรมศาสดาเจ้าจนหันมายอมรับนับถือพระพุทธศาสนา แล้ว แต่หาช่ือว่าพระพุทธศาสนาได้หยั่งรากฝังลึกลงบนแผ่นดินลังกาไม๙่ เพราะยัง ไม่เป็นประโยชน์ทั้งแก่ตนเองและบ้านเมือง การต้ังมั่นของพระพุทธศาสนาท่ีแท้จริง คือ กุลบุตรของบ้านเมืองน้ันท�ำหน้าท่ีศึกษาพระธรรมวินัย จนสามารถรักษาค�ำสอน ของพระพุทธองค์ มีเสรีภาพในการพัฒนาตามจารีตประเพณีของตัวเองตามครรลอง แหง่ สงฆ์ และปราศจากการแทรกแซงควบคุมของอาณาจักร คร้ังหน่ึงพระเจ้าเทวานัมปิยติสสะตรัสถามพระมหินทเถระว่า บัดน้ีพระพุทธ ศาสนาไดห้ ยง่ั รากฝงั ลกึ มนั่ คงบนผนื เกาะลงั กาแลว้ หรอื ยงั เพราะพระองคไ์ ดท้ รงกระทำ� ทุกสิ่งอย่างท่ีเห็นว่าดีงามน�ำความเจริญรุ่งเรืองม่ันคงมาสู่พระพุทธศาสนา พระเถรเจ้า กราบทูลว่า พระพุทธศาสนาจะประดิษฐานม่ันคงลงได้ ก็ต่อเม่ือกุลบุตรชาวลังกา ออกบวชศึกษาพระธรรมวินัยจนเช่ียวชาญแตกฉาน และสามารถป่าวประกาศแสดง ธรรมได้อย่างถูกต้องตามครรลองแห่งค�ำสอนของพระสัมมาสัมพุทธเจ้า๑๐ เพื่อความ ต้ังม่ันด้วยดีแห่งบวรพระพุทธศาสนา และเพ่ือให้ชาวลังกาศรัทธาหันมาศึกษา หลักธรรมค�ำสอนของพระพุทธศาสนาอย่างแท้จริง พระมหินทเถระจึงได้น�ำคัมภีร์ พระไตรปิฎกมาเกาะลังกา ซึ่งล้วนบรรจุพระธรรมวินัย มีการรักษาสืบต่อกันมาด้วย วิธีเถรวาทปรัมปรา (Theravada-parampara) ผ่านการสังคายนาช�ำระความถูกต้อง สามครั้งหลังจากพุทธปรินิพพานแล้วสามศตวรรษ ๙ Samanta-pasadika (P.T.S. Ed.), p. 102. ๑๐ Ibid. 2.���������������������������� (�������� �) p.01-546 new.indd 55 1/18/20 1:16 PM

56 เริ่มต้นบันทึกวรรณกรรม พระเจ้าเทวานัมปิยติสสะทรงครองราชย์ ๔๐ ปี บ้านเมืองสงบร่มเย็นเป็นสุข ไพร่ฟ้าหน้าใส ตลอดพระชนม์ชีพของพระองค์ทรงเสียสละทุ่มเท เพื่อความผาสุกของ อาณาประชาราษฎร์ พระองค์ทรงทันเห็นความเจริญมั่นคงของพระพุทธศาสนาจน กลายมาเปน็ ศาสนาแหง่ ชาตกิ ระทง่ั วาระสดุ ทา้ ยแหง่ พระชนมช์ พี หลงั จากสวรรคตแลว้ เกียรติประวัติและคุณงามความดีของพระองค์ไม่สูญหาย กลายมาเป็นความเคารพ ศรัทธาประทับตราในหัวใจของชาวลังกาตราบช่ัวนิรันดร์ รัชสมัยของพระองค์นั้นพระพุทธศาสนาเผยแผ่แพร่หลายไปยังหัวเมืองน้อย ใหญ่ ตั้งแต่เขตโรหณะตอนใต้ถึงเขตปิหิฏิตอนเหนือ จนกล่าวได้ว่าทุกคามนิคม ต่างหันมายอมรับนับถือพระพุทธศาสนากันหมดส้ิน ส่ิงก่อสร้างและศาสนสถานตั้ง เรียงรายโดดเด่นติดต่อกันยาวไกลสุดสายตา บางแห่งกลายเป็นศูนย์กลางการศึกษา โดยเฉพาะทีฆสัณฑเสนาปติปริเวณะ ซึ่งทีฆสัณฑเสนาบดีสร้างถวายพระมหินทเถรเจ้า น้ัน๑๑ กล่าวกันว่าเป็นแหล่งเรียนรู้อันลือนาม สมัยต่อมามีช่ือเสียงโด่งดังสูงสุด เพราะเป็นท่ีอยู่ของพระมหานามเถระผู้รจนาคัมภีร์มหาวงศ์๑๒ นอกจากน้ัน พระสงฆ์ผู้ศึกษาค้นคว้าแสวงหาความรู้จากพระธรรมค�ำสอน ต่างได้รับการสนับสนุนอย่างเต็มท่ีจากพระเจ้าแผ่นดินด้วยปัจจัยอันเหมาะสมแก่ สมณภาวะ มรดกธรรมทช่ี นชาตแิ หง่ ลมุ่ นำ�้ คงคาไดม้ อบไวใ้ ห้ ตงั้ แตพ่ ระเจา้ วชิ ยั เปน็ ตน้ มาได้ก่อเกิดพัฒนาการด้านเกษตรกรรม อีกทั้งพระเจ้าแผ่นดินก็เสียสละทุ่มเท ช่วยเหลืออย่างมุ่งม่ันต้ังใจ ประชาชนจึงเป็นอยู่ด้วยสันติสุขทุกเขตคาม หลังจากพระเจ้าเทวานัมปิยติสสะสวรรคตส้ินแล้ว พระอนุชานามว่าพระเจ้า อุตติยะขึ้นครองราชย์สืบแทน สมัยน้ีเองพระมหินทเถรเจ้าผู้เป็นบูรพาจารย์แห่งลังกา ทวีปได้ถึงแก่นฤพาน ตรงกับวันข้ึน ๘ ค่�ำ เดือน ๑๐ ๑๑ M.V., xv, vv. 212-14. 1/18/20 1:16 PM ๑๒ q.v. 2.���������������������������� (�������� �) p.01-546 new.indd 56

ศรีลังกา 57 คัมภีร์มหาวงศ์เทิดทูนเกียรติประวัติของพระเถระไว้ว่า พระเถรเจ้าเป็นผู้จุด ดวงประทีปแห่งปัญญาให้สว่างเจิดจ้าตลอดดินแดนลังกา เป็นท่ียอมรับนับถือว่าเป็น บรมครูเจ้าของชาวลังกา ท่านเสียสละทุ่มเทอุทิศชีวิตเพ่ือประโยชน์สุขแก่ชาวลังกา ทั้งมวล๑๓ อีกหน่ึงปีต่อมาพระสังฆมิตตาเถรีเจ้าก็นิพพาน หลังจากท�ำงานเผยแผ่ค�ำ สอนของพระบรมศาสดามาเป็นเวลา ๒๐ ปี พระราชพิธีฌาปนกิจศพของพระเถรีเจ้า ได้จัดขึ้นใกล้บริเวณต้นพระศรีมหาโพธิ์๑๔ พระเจ้าแผ่นดินพระองค์ต่อมาคือพระเจ้ามหาสิวะและพระเจ้าสูรติสสะ ตามล�ำดับ ส�ำหรับพระเจ้าสูรติสสะนั้นทรงมีพระราชศรัทธาม่ันคงในพระพุทธศาสนา ย่ิงนัก สังเกตได้จากตลอดรัชสมัยของพระองค์มีวัดเกิดขึ้นมากมายถึง ๕๐๐ วัด ทั่วเกาะลังกา แต่ความศรัทธาทุ่มเทต่อพระศาสนากลายมาเป็นเหตุเศร้า เมื่อพ่อค้า ชาวทมฬิ สองพนี่ อ้ งจบั พระองคป์ ลงพระชนมเ์ สยี แลว้ ขน้ึ ครองราชยเ์ หนอื บลั ลงั กล์ งั กา๑๕ จากนนั้ กดขหี่ ม่ เหงบบี บงั คบั ชาวลงั กาอยา่ งโหดรา้ ยทารณุ บา้ นเมอื งเกดิ ทรุ ยศทกุ หยอ่ ม หญา้ อาณาประชาราษฎรไ์ ดร้ บั ความเดอื ดรอ้ นทกุ หวั ระแหง หวั เมอื งนอ้ ยใหญแ่ ตกแยก ระส่�ำระสายไร้ขื่อแป อารยธรรมอันดีงามของลังกาถูกกลมกลืนแทนท่ีด้วยวัฒนธรรม ฮินดู พวกทมิฬหินชาติได้ร้ือเผาท�ำลายศาสนสถานประหารชวี ิตพระภกิ ษุสงฆอ์ ยา่ ง ไร้ปรานี และเผาผลาญท�ำลายวรรณคดีอันล�้ำค่าจนสิ้นซาก การสูญเสียวรรณกรรม ครานั้นมากมายยิ่งนักเกินกว่าพรรณนาเป็นตัวอักษร แม้ต่อมาพวกทมิฬหินชาติจะถูก ขับไล่ออกจากเกาะลังกา แต่เป็นระยะเวลาเพียง ๒๕ ปี เมื่อกลับมาอีกคร้ังกองก�ำลัง ทหารทมิฬย่ิงเข้มแข็งมากกว่าเดิมหลายเท่า โดยการน�ำของพระเจ้าเอฬาระแห่ง อาณาจกั รโจฬะ พระองคท์ รงปลงพระชนมก์ ษตั รยิ ส์ ิงหลแลว้ ข้ึนครองบัลลังก์ลังกาเปน็ เวลา ๔๔ ปี ทรงปกครองบ้านเมืองด้วยความยุติธรรมท่ามกลางมิตรและศัตรู๑๖ ๑๓ M.V., xx, vv. 30-3. ๑๔ Ibid., xx, vv. 51-4. ๑๕ Ibid., xxi, vv. 10-12. ๑๖ Ibid., xxi, v. 14. 2.���������������������������� (�������� �) p.01-546 new.indd 57 1/18/20 1:16 PM

58 เร่ิมต้นบันทึกวรรณกรรม พระองค์ทรงเป็นมิตรท่ีดีแก่ชาวพุทธ เป็นนักปกครองที่ลือนามท่ีสุดองค์หนึ่งใน ประวัติศาสตร์ลังกา แต่เหล่าข้าราชบริพารกลับมีนิสัยพาลสันดานหยาบ ชาวสิงหลผู้ไม่ยอมอ่อนน้อมสวามิภักด์ิก็พากันหลบหนีไปอยู่เขตโรหณะ ตอนใต้ ซ่ึงตั้งอยู่อีกด้านหนึ่งของแม่น้�ำมหาแวฬิคงคา มีเมืองหลวงนามว่ามหาคามะ๑๗ มีพระเจ้ากากวัณณติสสะเป็นผู้ปกครองแยกตัวเป็นอิสระ พระองค์เป็นพุทธมามกะ ศรัทธาปสาทะในพระพุทธศาสนาย่ิงนัก ทรงให้ความอุปถัมภ์ค้�ำชูสมณชีพราหมณ์ และพระศาสนาเป็นอย่างดี พร้อมกันน้ีพระมเหสีนามว่าวิหารมหาเทวีก็มีศรัทธามั่นคง ในพระศาสนาไม่ยิ่งหย่อนกว่าพระสวามี ภายใต้การอุปถัมภ์ของท้ังสองพระองค์ พระพุทธศาสนาจึงเจริญรุ่งเรืองมั่นคง ก�ำเนิดวีรบุรุษกู้ชาติ อันว่าดินแดนโรหณะน้ันเป็นแหล่งก�ำเนิดวีรบุรุษและวีรสตรีผู้น�ำกอบกู้ชาติ อกี ทั้งผลงานด้านวรรณกรรมจ�ำนวนเกินกว่าครึ่งหน่ึงก็ก�ำเนิดเกิดขนึ้ บนดินแดนแคว้น แห่งน้ี แม้ปัจจุบันนักปราชญ์แห่งดินแดนโรหณะยังระบือลือนามเหมือนดังอดีต เมื่อบ้านเมืองตกอยู่ในสถานการณ์ล�ำบากอย่างน้ี หามีกษัตริย์สิงหลผู้รักชาติสามารถ ทนเห็นความโหดร้ายทารุณของคนนอกได้ไม่ ชาวสิงหลบางกลุ่มทนต่อการกดข่ีข่มเหง บบี บงั คับดถู ูกเหยียดหยามของพวกทมิฬหนิ ชาติไม่ได้ ก็พากนั อพยพหลบหนมี าอาศยั แคว้นโรหณะตอนใต้ คนหนุ่มแน่นที่ทนเห็นพี่น้องชาวสิงหลถูกกดข่ีข่มเหงไม่ไหว ก็มุ่งม่ันตั้งใจรวมตัวกันเหมือนด่ังหัวใจถูกเผาผลาญด้วยวิญญาณแค้นเม่ือเห็นบ้าน เมืองถูกย่�ำยี แต่ยามน้ันเวลาแห่งการรอคอยยังไม่สุกงอมพร้อมเพรียง พระเจ้ากากวัณณ- ติสสะกษัตริย์ผู้ชราทรงพิจารณาเห็นว่า การยกทัพเข้าโจมตีทมิฬยามนี้เหมือนแมงเม่า บินเข้ากองกูณฑ์ ด้วยกองก�ำลังทหารข้างฝ่ายสิงหลโรหณะมีจ�ำนวนน้อยอีกท้ัง ๑๗ M.V., chap. xxii, vv. 11 ff. 1/18/20 1:16 PM 2.���������������������������� (�������� �) p.01-546 new.indd 58

ศรีลังกา 59 ดอ้ ยความสามารถ แตย่ ามใดผกู้ ดขข่ี ม่ เหงเปน็ ทจี่ งเกลยี ดจงชงั ของอาณาประชาราษฎร์ เพิ่มข้ึนเท่าทวีคูณแล้วไซร้ ยามนั้นพระองค์ก็พร้อมที่จะกรีฑาทัพเข้าโจมตีพวกทมิฬ หินชาติทันที พระองค์ทรงให้เกณฑ์คนหนุ่มแข็งแรงผู้กล้าแกร่งเพื่อท�ำสงครามกู้ แผ่นดินเตรียมไว้ แต่ความกระหายเร่าร้อนเพื่อท�ำสงครามของพระองค์หาใช่ลักษณะนิสัยท่ี แท้จริงไม่ ตรงกันข้ามกับพระมเหสีนามว่าวิหารมหาเทวี ผู้มีจิตใจห้าวหาญรักชาติย่ิง กว่าพระสวามีหลายเท่านัก เม่ือพวกทมิฬหินชาติผู้ครองเมืองอนุราธปุระทราบข่าวเช่น น้ันก็เยาะเย้ยดูหม่ินพระนางว่า เป็นเพียงสตรีมีความรู้แค่สองน้ิว ไหนเลยจะหาญกล้า เยี่ยงบุรุษชาติอาชาไนย ครานั้นพระนางได้แต่เก็บความแค้นไว้ในใจ แต่ด้วยความมุ่ง มั่นอันแรงกล้าท่ีจะปลดปล่อยแผ่นดินแห่งมาตุภูมิให้เป็นอิสระ ความดูหม่ินถากถาง นั้นได้หลอมรวมจิตใจให้พระนางเข้มแข็งแกร่งกล้าขึ้น เม่ือเวลามาถึงพระนางได้แสดง ความสามารถอย่างฉลาดหลักแหลม ด้วยการไล่อริราชศัตรูให้ถอยร่นลงทะเล พ่ายแพ้อย่างสิ้นเชิง พระเจ้ากากวัณณติสสะมีพระโอรสนามว่าคามณีอภัย๑๘ ผู้ถือก�ำเนิดข้ึนมา เพื่อกอบกู้ลังกาให้เป็นเอกราชจากพวกทมิฬหินชาติ ดวงชะตาบอกว่าพระองค์มิใช่ มนุษย์ธรรมดาสามัญ๑๙ เมื่อพระชนมายุย่างเข้า ๑๒ พรรษา พระบิดาบังคับให้รับ ค�ำสัตย์สัญญาว่าจะไม่ท�ำสงครามกับพวกทมิฬ แต่ยุวกษัตริย์ทูลปฏิเสธพระบิดา อย่างกล้าหาญ๒๐ กษัตริย์ผู้ชราทรงขุ่นเคืองพระทัยกับนิสัยด้ือรั้นของพระโอรสย่ิงนัก ส่วนพระมารดาน้ันไซร้กลับกระตุ้นวิญญาณแห่งความรักชาติของพระโอรสอยู่ เนืองนิตย์ เจ้าชายคามณีอภัยได้รับการฝึกฝนท้ังศาสตร์และศิลป์เพ่ือเป็นกษัตริย์ใน ๑๘ ผู้เขียนกล่าวถึงเร่ืองราวของเจ้าชายคามิณิค่อนข้างมาก ซ่ึงก่อตัวเป็นศูนย์กลางของ มหากาพย์ภาษาบาลี Maha-vamsa (q.v.) ๑๙ M.V., xxii, vv. 42 foll. ๒๐ Ibid., xxii, vv. 82-5. 2.���������������������������� (�������� �) p.01-546 new.indd 59 1/18/20 1:16 PM

60 เร่ิมต้นบันทึกวรรณกรรม ภายหน้า ต่อมาเมื่อพระชนมายุได้ ๑๗ พรรษา พระองค์ได้แยกตัวออกจากพระบิดา มาซ่องสุมเหล่าผู้กล้าเพ่ือหาทางกอบกู้ชาติบ้านเมือง บรรดานามของผู้กล้าท่ีแวดล้อม พระองค์เหล่านั้นล้วนได้รับการยกย่องเชิดชู โดยอนุชนคนรุ่นหลังต่างน�ำมาต้ังช่ือให้ แก่ลูกหลานสืบมาจนถึงปัจจุบัน เจ้าชายคามณีอภัยนั้นทรงเช่ียวชาญการยุทธ์หลายด้าน ท้ังยิงธนูและใช้ดาบ โล่เขนอย่างคล่องแคล่ว อีกท้ังช�ำนาญการรณรงค์บนหลังคชสารและอัสดร พระองค์ มีลักษณะความเป็นผู้น�ำอย่างเต็มเปี่ยม ทรงรวบรวมชายหนุ่มฉกรรจ์ซักซ้อมฝึกปรือ อาวุธและกลศึกตามต�ำราพิชัยสงคราม เม่ือเห็นว่าพร้อมแล้วทรงเคลื่อนกองทัพข้าม แม่น�้ำมหาแวฬิคงคาเข้าประชิดโจมตีศัตรู การตัดสินพระทัยท�ำสงครามคร้ังนี้ พระบิดาได้ส่งสาส์นเตือนพระโอรสว่า เจ้าอย่าหุนหันพลันแล่นและดูเบากองก�ำลังข้างฝ่ายทมิฬที่มีมากกว่าสิบแสน แม้นมิฟัง ค�ำพระบิดาเจ้าจะปราชัยย่อยยับ แผ่นดินท่ีเราครอบครองก็เหมาะสมพอเพียงแล้ว๒๑ แต่เจ้าชายคามณีอภัยทรงมีความมุ่งม่ันแน่วแน่เกินกว่าจะยอมรับค�ำแนะน�ำของ พระบิดา จึงส่งก�ำไลคู่และเครื่องประดับของสตรีไปมอบถวายพระบิดา เสมือนดูหมิ่น ว่าเป็นเพียงสตรีมิใช่วีรบุรุษ เพราะความโกรธเคืองต่อพระบิดาพระองค์จึงได้หลบซ่อน ตามป่าเขา เมื่อพระบิดาสวรรคตสิ้นแล้วจึงได้เสวยราชย์สืบแทน หลังจากนั้นไม่นานนัก ไฟปรารถนาแห่งการกอบกู้ชาติบ้านเมืองได้ปะทุข้ึน อกี ครงั้ หนงึ่ ดว้ ยความเหน็ ชอบดงี ามของเหลา่ สมณชพี ราหมณแ์ ละอาณาประชาราษฎร์ พระองค์จึงยาตราทัพขึ้นเหนือพร้อมพร่ังด้วยกองก�ำลังอันห้าวหาญ แม้พระนางวิหาร มหาเทวีก็เสด็จไปกับกองทัพของพระโอรสด้วย เพ่ือสร้างขวัญก�ำลังใจและปลุกเร้าให้ พระโอรสและเหล่าทหารหาญมุ่งไปข้างหน้าเพื่อชัยชนะ กองทัพของพระองค์สามารถ ยึดเมืองน้อยใหญ่ได้ส้ิน จากน้ันเดินทัพเข้าประชิดปิดล้อมวิชิตปุระเป็นเวลานาน หลายเดือน พวกทมิฬก็หมดสิ้นหนทางอ่อนล้าหมดแรง ๒๑ M.V., xxiv, v. 4. 2.���������������������������� (�������� �) p.01-546 new.indd 60 1/18/20 1:16 PM

ศรีลังกา 61 ในการรณรงค์สงครามข้ันแตกหัก พระเจ้าทุฏฐคามณีได้ต่อสู้กับพระเจ้า เอฬาระตวั ตอ่ ตวั คราวนนั้ พระเจา้ เอฬาระตกเปน็ ฝา่ ยเพลยี่ งพลำ�้ พา่ ยแพจ้ นสนิ้ พระชนม์ ท่ามกลางศึก ชัยชนะตกเป็นของพระเจ้าทุฏฐคามณีและเหล่าทหารกล้าชาวสิงหล แต่พระองค์เป็นนักรบชาติอาชาไนยตามวิสัยวีรบุรุษทรงมีน้�ำพระทัยให้เกียรติแก่ศัตรู ผู้กล้า ทรงประกาศยกย่องพระเจ้าเอฬาระและเหล่าทหารทมิฬว่า ห้ามชาวลังกาท้ังส้ิน เหยียบย่�ำบนหลุมศพของทหารกล้าชาวทมิฬ หรือแม้แต่ตีกลองประโคมข่าวเพื่อ เยาะเย้ยซ�้ำเติมผู้ปราชัย๒๒ นี้เป็นเกียรติประวัติและช่ือเสียงของลังกามากว่าสองพันปี แสดงให้เห็นว่าบรรพชนชาวสิงหลพร้อมให้เกียรติแก่กษัตริย์ผู้ทรงคุณธรรมแม้เป็น ศัตรูคู่อาฆาต หลังจากพระองค์ทรงรวบรวมลังกาให้อยู่ภายใต้เศวตฉัตรอันเดียวกันแล้ว ชาวประชาต่างปลาบปล้ืมยินดีมีแต่ความสนุกสนานร่ืนเริงเบิกบานท่ัวหล้า แต่สาย พระเนตรอันยาวไกลของพระองค์ทรงเห็นตรงกันข้าม ความยิ่งใหญ่และความส�ำเร็จ ที่พระองค์ทรงใฝ่ฝันถึงหาใช่ความร่ืนเริงเช่นน้ีไม่ เพราะยังมีอาณาประชาราษฎร์อีก มากหลายที่ยังทนทุกข์ทรมานเพราะความอดอยากหิวโหย จึงเป็นภาระหน้าที่อัน หนักย่ิงที่พระองค์จะต้องน�ำคนเหล่านี้ไปให้ถึงฝั่งคือความผาสุก เมอ่ื พระองคท์ รงมคี วามทกุ ขเ์ ศรา้ เกดิ ขน้ึ ภายในพระทยั ทรงหนั มาศกึ ษาธรรมะ อย่างลึกซึ้งจนทราบว่าความทุกข์ทรมานบังเกิดมีเพราะพระองค์จมอยู่กับอดีต เมอื่ เหน็ ชดั ดงั นน้ั แลว้ ทรงเปลย่ี นมาเปน็ กษตั รยิ ผ์ รู้ กั สงบปกครองดแู ลอาณาประชาราษฎร์ เหมือนพ่อดูแลลูก ทรงอุทิศชีวิตให้กับค�ำสั่งสอนของพระสัมมาสัมพุทธเจ้า สมัยนี้จึง กลายเปน็ ยคุ แหง่ สนั ตสิ ขุ เกดิ ความเกษมสำ� ราญ ถอื วา่ เปน็ ยคุ กอ่ นพระศาสนาจะมน่ั คง ถาวรประณีตงดงามและเรียบง่าย สว่างไสวด้วยบรรยากาศแห่งความรู้ และอ่ิมเอิบ ด้วยการมุ่งม่ันปฏิบัติตามหลักศีลธรรม กล่าวกันว่าเป็นยุคสมัยแห่งเทวดาลงมา ย่างเหยียบบนพ้ืนโลก แลเหล่าเทวดาบนสรวงสวรรค์ต่างปรารถนามาเกิดบนดินแดน ๒๒ M.V., xxv, vv. 71-5. 2.���������������������������� (�������� �) p.01-546 new.indd 61 1/18/20 1:16 PM

62 เริ่มต้นบันทึกวรรณกรรม พระเจ้าเทวานัมปิยติสสะเสด็จรับหน่อพระศรีมหาโพธิ์จากพระสังฆมิตตาเถรี (ภาพวาดโดย Prasanna Weerakkody) บริเวณวัดดัมบโกฬะปฏูนวิหาร เมืองจัฟฟ์นา ซ่ึงเป็นสถานท่ีพระสังฆมิตตาเถรีข้ึนเกาะลังกา (คัด ลอกภาพจาก www.google.co.th/maps) 2.���������������������������� (�������� �) p.01-546 new.indd 62 1/18/20 1:16 PM

ศรีลังกา 63 (บน) เจดยี ก์ นั ตโรได บรเิ วณเมอื งจฟั ฟน์ า และ (ลา่ ง) เจดยี ภ์ ายในนาคทปี มหาวหิ าร เมอื งจฟั ฟน์ า (คัดลอกภาพจาก www.google.co.th/maps) 2.���������������������������� (�������� �) p.01-546 new.indd 63 1/18/20 1:16 PM

64 เร่ิมต้นบันทึกวรรณกรรม บริเวณอารามภิกษุณีแห่งส�ำนักมหาวิหาร ใกล้ถูปารามเจดีย์ เมืองเก่าอนุราธปุระ (คัดลอกภาพ จาก www.google.co.th/maps) 2.���������������������������� (�������� �) p.01-546 new.indd 64 1/18/20 1:16 PM

ศรีลังกา 65 ซากอารามวิหารภายในเมืองเก่าอนุราธปุระ (คัดลอกภาพจาก www.google.co.th/maps) 2.���������������������������� (�������� �) p.01-546 new.indd 65 1/18/20 1:16 PM

66 เริ่มต้นบันทึกวรรณกรรม แผ่นดินลังกา เพราะลังกามีแต่ความสุขส�ำราญและรุ่งเรืองงดงาม นอกจากน้ัน ยังมี เรอื่ งราวเกย่ี วกบั พระอรหนั ตท์ ร่ี งุ่ โรจนเ์ รอื งนามอกี หลายรปู บางรปู มปี ระวตั นิ า่ สนใจยงิ่ แต่เสียดายว่าเร่ืองราวของท่านเหล่านั้นถูกปกปิดฉาบทาด้วยนิทานและเทพนิยาย จึงไม่สามารถแยกความจริงออกจากจินตนาการได้ อุปถัมภกยอยกพระศาสนา ความศรัทธาของพระเจ้าทุฏฐคามณีนั้นมุ่งไปยังการก่อสร้างศาสนสถาน บรรดาส่ิงก่อสร้างเหล่าน้ันคือโลหปราสาท (เหตุเรียกช่ือเช่นน้ันเพราะหลังคาบุด้วย แผ่นเงิน) เป็นอาคาร ๙ ชั้น ค้�ำยันด้วยเสาหินแกรนิตหนึ่งหม่ืนหกพันต้น เคลือบด้วย เงินและทองพร้อมท้ังอัญมณีอันนับค่าไม่ได้ อีกท้ังประดับตกแต่งเตียงและตั่งอย่าง วิจิตรบรรจง เชื่อว่าออกแบบและสรรค์สร้างโดยเทวดาผู้อยู่บนสรวงสวรรค์๒๓ ทรงมอบถวายแด่พระสงฆ์ทรงสมณศักด์ิ นอกจากน้ันยังเป็นแหล่งศึกษาส่ังสอน พระไตรปิฎก นี้คือการอุปถัมภ์อันยิ่งใหญ่ของพระเจ้าแผ่นดิน จนกลายมาเป็นการ สร้างความเจริญด้านวรรณกรรม อีกท้ังชื่อว่าเป็นแหล่งพบปะสนทนาของบรรดา เหล่านักปราชญ์ คัมภีร์ปูชาวลิยะกล่าวว่าพระองค์ทรงสนับสนุนด้านต�ำรับต�ำรา และถวายความสะดวกสบายทุกสิ่งอย่างแก่พระสงฆ์ผู้ท�ำหน้าที่แสดงธรรม๒๔ ส่วนผลงานอันส�ำคัญยิ่งส�ำหรับพระองค์คือการสร้างมหาสถูป (บางแห่ง เรียกรุวันแวลิมหาแสยะเจดีย์หรือสุวรรณมาลิกเจดีย์) ถือว่าเป็นงานใหญ่โตมโหฬาร ที่สุด เพื่อให้เป็นศูนย์รวมศรัทธาของเหล่าศาสนิกแห่งแคว้นอนุราธปุระ เป็นงาน สร้างสรรค์ด้วยความรักความศรัทธา พระองค์โปรดให้สร้างด้วยความระมัดระวัง พิถีพิถันเป็นพิเศษ ทรงประกาศว่าไม่มีงานท่ีท�ำโดยปราศจากค่าจ้าง ไม่มีคนงานคน ใดท�ำงานแล้วไม่ได้รับค่าตอบแทน๒๕ ๒๓ M.V., xxvii, vv. 10-20. ๒๔ Colombo Ed., p. 176. ๒๕ M.V., xxvii, v. 23, and xxx, v. 17. 2.���������������������������� (�������� �) p.01-546 new.indd 66 1/18/20 1:16 PM

ศรีลังกา 67 กลา่ วกนั วา่ ในวนั วางศลิ าฤกษล์ งฐานพระมหาสถปู ซง่ึ ตรงกบั วนั เพญ็ วสิ าขบชู า น้ัน (พ.ศ.๖๘๗) มีพระสงฆ์มาประชุมพร้อมกันเป็นจ�ำนวนมาก มิใช่เฉพาะคณะสงฆ์ ลังกาเท่านั้น แต่รวมถึงพระสงฆ์อีกมากหลายที่เดินทางมาจากอินเดียประเทศ อัน ได้แก่ พระจันทคุตตเถระจากแคว้นวนวาสะ พระจิตตคุตตเถระจากพุทธคยา พระธรรมเสนเถระจากอิสิปัตตนะ พระอินทคุตตเถระจากนครราชคฤห์ พระมาน- เทวเถระจากปัลลวโภคคะ พระมิตติณณเถระจากเมืองปาฏลีบุตร พระปิยทัสสินเถระ จากนครสาวัตถี พระสุริยคุตตเถระจากเกลาสะ พระอุรุพุทธรักขิตเถระจากเมืองเวสาลี พระอุรุธัมมรักขิตเถระจากเมืองโกสัมพี พระอุรุสังฆรักขิตเถระจากเมืองอุชเชนี พระอุตตรมหาเถระจากวินธัย พระอุตติณณเถระจากกัศมีระ และพระมหาธรรมรักขิต เถระจากอลสันทะแคว้นโยณะ (สันนิษฐานว่าเป็นเมืองกาบุล)๒๖ เชื่อกันว่าคัมภีร์มหาวงศ์รวบรวมข้อมูลดังกล่าวมาจากต�ำนานเก่าแก่โบราณ ของลังกาอีกทีหนึ่ง ไม่ว่าจะพอใจหลักฐานทางต�ำนานซ่ึงเป็นแบบชี้ทาง ดัดแปลงแต่ง เติมโดยผู้เข้ามาเผยแผ่ค�ำสอนบนผืนเกาะลังกา (พระมหินทเถระ) อีกท้ังพระสงฆ์ จ�ำนวนมากหลายที่เดินทางมา เพราะเกิดความเคารพศรัทธาต่อองค์มหาสถูป แต่น้ีคือ เหตุการณ์คร้ังส�ำคัญทางประวัติศาสตร์ เพราะพระเถระนามอุโฆษจากอินเดียประเทศ เหล่านี้เชื่อว่าย่อมมีอิทธิพลเหนือคณะสงฆ์ลังกาเป็นแน่ คราวเมอ่ื ทมฬิ หนิ ชาตคิ รอบครองลงั กานน้ั ไมม่ หี ลกั ฐานยนื ยนั ไดว้ า่ การศกึ ษา คณะสงฆ์มีความก้าวหน้ามากน้อยเพียงใด แต่หลังการขึ้นครองราชย์ของพระเจ้า ทุฏฐคามณีสมัยแรกเร่ิม พระองค์ทรงละเลยการศึกษาของคณะสงฆ์เสีย ทรงหันไป หมกหมุ่นใฝ่ใจแต่เรื่องการก่อสร้างศาสนสถานมากหลาย สันนิษฐานกันว่าหลังจาก บ้านเมืองสงบเรียบร้อย อาณาประชาราษฎร์อยู่ร่วมกันอย่างร่มเย็นเป็นสุข การศึกษา คณะสงฆน์ า่ จะกอ่ เกดิ พฒั นาการเปน็ ทร่ี จู้ กั กวา้ งขวาง อกี ทงั้ การมาของพระเถระนอ้ ยใหญ่ จากอนิ เดยี ประเทศหลายเขตจากเดคขา่ นถงึ สาวตั ถี พรอ้ มกบั ผตู้ ดิ ตามเปน็ จำ� นวนมาก น่าจะกระตุ้นการศึกษาของคณะสงฆ์ลังกาให้ก่อเกิดพัฒนาการไม่มากก็น้อย ๒๖ M.V., xxix, vv. 30 foll. 2.���������������������������� (�������� �) p.01-546 new.indd 67 1/18/20 1:16 PM

68 เร่ิมต้นบันทึกวรรณกรรม หน่ึงศตวรรษผ่านมาระหว่างการมาของพระมหินทเถระ และการพบปะ ของพระนักปราชญ์ผู้คงแก่เรียนเหล่านี้ หลายสิ่งหลายอย่างเกิดขึ้นในลังกาประเทศ เช่นเดียวกับอินเดียอนุทวีป หลังจากขับไล่ภิกษุอลัชชีให้ลาสิกขาในคราวสังคายนาครั้ง ท่ี ๓ อันมีพระโมคคัลลีบุตรติสสเถระเป็นประธานคราวนั้น มีการเปล่ียนแปลงด้าน หลักค�ำสอนเกิดข้ึนมากมาย พระเถระเหล่าน้ีต้องรู้จักคุ้นเคยกับพระลังกาเป็นอย่างดี เพราะเกดิ มพี ฒั นาการดา้ นการศกึ ษา สว่ นผลงานดา้ นวรรณคดขี องยคุ นไ้ี มม่ หี ลงเหลอื อยู่เลย เพราะผู้บันทึกประวัติศาสตร์ค�ำนึงถึงแต่เร่ืองความใจบุญด้านส่ิงก่อสร้างของ พระมหากษัตริย์ แต่หลักฐานระบุว่าการที่พระเถระชาวอินเดียเดินทางมาลังกาคราน้ัน ก็เป็นบทพิสูจน์ดังค�ำกล่าวอ้างข้างต้น คัมภีร์มหาวงศ์บรรยายรายนามพระมหาเถระ ผู้มีชีวิตอยู่ในรัชสมัยของ พระเจ้าทุฏฐคามณีไว้ว่า๒๗ บรรดาพระเถระเหล่าน้ัน พระมหามลยเทวเถระแห่งกาล เวละอยู่ที่สมันตกูฎ (ศรีปาทะ) พระธัมมคุตตเถระ ผู้ท�ำโลกให้หวั่นไหวอยู่ท่ีวัดกัลยาณี วิหาร พระภัคคริวาสินมหาติสสเถระและพระติสสเถระร่างเล็ก อาศัยอยู่ท่ีวัดมังคนะ บนเขาสูงสุดของลังกา เป็นที่น่าสนใจว่ารายนามพระเถราจารย์เหล่านั้น ปรากฏเห็น แม้ในคัมภีร์เถรปรัมปรา๒๘ ซ่ึงน�ำมาจากคัมภีร์มหาวงศ์ฉบับภาษาสิงหลและเก็บรักษา รวมไว้ในคัมภีร์ปริวาร อีกท้ังพบเห็นแม้ในคัมภีร์สมันตปาสาทิกาของพระพุทธ- โฆษาจารย์๒๙ ศาสตราจารย์รีส เดวิดส์ ระบุว่ารายนามของพระเถระบางรูปยังพบเห็นใน คมั ภรี อ์ รรถกถาชาดก๓๐ จงึ สามารถยนื ยนั ไดว้ า่ พระเถระเหลา่ นม้ี ตี วั ตนอยจู่ รงิ นอกจาก นั้น หลักฐานเบ็ดเตล็ดของคัมภีร์ลังกายุคแรก ยังสามารถยืนยันเป็นหลักฐานได้ อย่างชัดเจน จึงได้แต่หวังว่าเมื่อคัมภีร์เหล่านี้ได้รับการช�ำระตรวจสอบเรียบร้อยแล้ว ๒๗ M.V., xxxii, vv. 49 foll. ๒๘ Oldenberg, Vinaya, iii, pp. 313-14. ๒๙ P.T.S. Ed., pp. 32 foll. ๓๐ JRAS., Oct. 1901, pp. 889 foll. 2.���������������������������� (�������� �) p.01-546 new.indd 68 1/18/20 1:16 PM